CHÖÔNG V NGHÒCH LÖU ÑOÄC LAÄP VAØ BIEÁN TAÀN

1. Phaân loaïi nghòch löu

2. Khaûo saùt nghòch löu nguoàn aùp
3. Phöông phaùp ñieàu khieån ñieän aùp ngoû ra
4. Soùng haøi vaø nghich löu hình sin
5. Bieán taàn nguoàn aùp
6. ÖÙng duïng

 Nghòch löu: Boä bieán ñoåi DC  AC

 Nghòch löu ñoäc laäp = BBÑ DC  AC vôùi U, f do noù quyeát ñònh
(nghịch lưu oâ-toâ-noâm)
phaân bieät vôùi nghòch löu phuï thuoäc: moät cheá ñoä laøm vieäc cuûa chænh löu SCR
 Coù raát nhieàu sô ñoà nghòch löu khaùc nhau cho caùc öùng duïng coâng
nghieäp
Trang 2 ch 5 NgL BT
V.1 PHAÂN LOAÏI NGHÒCH LÖU:
- Nghòch löu song song vaø noái tieáp
- Nghòch löu nguoàn doøng vaø nguoàn aùp
1. Nghòch löu song song vaø noái tieáp:
Phaân loaïi theo vò trí cuûa C taét SCR ( nghòch löu chuyeån maïch taûi)
a. Nghòch löu song song: C song song taûi

T
L SCR3
+
SCR1 L
C

V R +
C
SCR2 V
_ SCR4 _
SCR1 SCR2

- Khi SCR 1 vaø 4 daãn ñieän, tuï ñieän C ñöôïc naïp, laøm taét chuùng khi ta kích SCR2
vaø 3
Trang 3 ch 5 NgL BT
b. Nghòch löu noái tieáp: C noái tieáp taûi

L1 L2

+ SCR1 C

SCR2
V
_ Vo
R

- Kích SCR 1 taïo ra xung doøng döông, SCR 1 seõ töï taét khi doøng qua maïch
veà khoâng
- Kích SCR 2 taïo ra xung doøng aâm.
Thöôøng ñöôïc duøng laøm boä nguoàn trung hay cao taàn.
Trang 4 ch 5 NgL BT
2. Nghòch löu nguoàn doøng vaø nguoàn aùp:
a. Nghòch löu nguoàn doøng: coù L baèng voâ cuøng ôû ngoû vaøo
L = io
i iN
+ N N R i
C
S1 S3 wt
i u i O 
o Taû i RL C L C 
U i
o L
u - iN
S2
C S4
_ Maïch töông ñöông
(C laø tuï chuyeån Hình V.1.3 Sô ñoà nguyeân lyù, maïch
maïch)
töông ñöôïng vaø daïng doøng ngoû ra boä
bieán ñoåi
=> toång trôû trong cuûa nguoàn coù giaù trò lôùn: maïch laøm vieäc vôùi nguoàn
doøng.
=> Doøng nguoàn iN phaúng, ñöôïc ñoùng ngaét thaønh doøng xoay chieàu:
S1, S4 ñoùng: iO = iN > 0 ;
S2, S3 ñoùng: iO = – iN < 0
Coâng suaát taûi tieâu thuï: Po = U.iN
Trang 5 ch 5 NgL BT
b. Nghòch löu nguoàn aùp: coù tuï ñieän C giaù trò lôùn ôû ngoû vaøo
=> toång trôû trong cuûa nguoàn baèng khoâng
=> nguoàn coù theå cung caáp vaø nhaän doøng khoâng giôùi haïn.
Caùc ngaét ñieän cuûa nghòch löu nguoàn aùp caàn coù diod song song ngöôïc
=> bieân ñoä aùp ra bò giôùi haïn ôû aùp nguoàn
Ví duï:
BBÑ aùp moät chieàu laøm vieäc 4 phaàn tö maët phaúng taûi laø NL nguoàn aùp moät
pha khi trò trung bình aùp ra baèng 0.
i V
+ o
S1 R
S3 wt
i Taûi RL 0 
o
U 
u L
C o 2
u
S2 o S4
-V
_
Maïch töông ñöông

Sô ñoà nguyeân lyù, maïch töông ñöôïng vaø daïng aùp ngoû ra NL nguoàn aùp.
Trang 6 ch 5 NgL BT
So saùnh Nghòch löu nguoàn doøng Nghòch löu nguoàn aùp
Ngoû vaøo L=∞ C=∞
Nguoàn Nguoàn doøng Nguoàn aùp
Taûi Doøng xung vuoâng AÙp xung vuoâng, giôùi haïn ôû bieân ñoä
nguoàn
AÙp thay ñoåi theo taûi Doøng thay ñoåi theo taûi
Naêng löôïng 1 chieàu, töø nguoàn ñeán taûi 2 chieâuø, nguoàn trao ñoåi vôùi taûi

V.2 KHAÛO SAÙT NGHÒCH LÖU NGUOÀN AÙP:

1. Sô ñoà 1 pha vaø phöông phaùp khaûo saùt gaàn ñuùng
2. Sô ñoà 3 pha vaø caùc quan heä ñieän aùp
3. Logic 3 pha
Trang 7 ch 5 NgL BT
1. Sô ñoà NL 1 pha vaø phöông phaùp khaûo saùt gaàn ñuùng
uo
+
D1 D3 +
S1 S3 D1
S1
io uo C1
U T
U
+
D2 D4 uo
_ S2 S4 U
_ C2 S2 _ S1 S2
D2 D1 D2

Sô ñoà caàu Sô ñoà ½ caàu Sô ñoà BA coù ñieåm giöõa

Nghòch löu 1 pha: duøng luaät ñoùng ngaét cuûa BBÑ chieàu laøm vieäc 4 phaàn
tö sao cho trung bình aùp ra baèng khoâng.
=> Ngaét ñieän coù khaû naêng ñoùng ngaét theo yeâu caàu:
- linh kieän hoï transistor (IGBT, transistor Darlington, MosFET) hay
- SCR + maïch taét, GTO ôû coâng suaát cao hôn (kA).
Trang 8 ch 5 NgL BT
Ví duï V.3.1: Tính toaùn daïng doøng cuûa boä nghòch löu 1 pha, sô ñoà caàu vôùi
ñieàu khieån leäch pha hình V.4.3. AÙp nguoàn U, taûi RL, chu kyø T, goùc leäch pha ñieàu
khieån ñoä roäng xung aùp q  T     / 2 , q tính baèng giaây.
U
+ I2 uo
D1 D3
S1 S3 -I1
io uo
wt
I1  
U 

D2 D4
_ S2 S4 S1 = -S2
S3 = -S4

Xeùt chu kyø töïc xaùc laäp:

- Phöông trình vi phaân khi S1, S4 ñoùng:
di
UL  Ri vôùi ñieàu kieän ñaàu i (0) = I1,
dt
U  U
suy ra i   I1    e t / vôùi   L / R .
R  R
Trang 9 ch 5 NgL BT
U
+ I2 uo
D1 D3
S1 S3 -I 1 wt
io uo I1  

U
S1 = -S2
D2 D4
_ S2 S4 S3 = -S4

U  U
Khi t = q, i = I2 vôùi I2    I1    e q / <vdV.3.1.2>. S4 ngaét, S3 ñoùng.
R  R
Doøng qua taûi khoâng thay ñoåi töùc thôøi,chaûy qua S1, D3; phöông trình vi phaân:
di
0  L  Ri vôùi ñieàu kieän ñaàu i (0) = I2 , suy ra i  I 2  e  t /  .
dt
T q  T  q  / 
Khi t  , i = - I1 ; ta coù  I1  I 2  e 2 <vdV.3.1.2>
2
<vdV.3.1.1>, <vdV.3.1.2> => I1, I2, vaø veõ ñöôïc daïng doøng taûi.
 T  q  / 
U 1  e q /   T2  q  /  V e T / 2  e 2
I2  I1   I2  e 
R 1  e T / 2 , R 1  e T / 2
V e 1 T / 2 
Kieåm tra laïi: khi q = T/2 thì I1  R T / 2 
  I2
1 e
Trang 10 ch 5 NgL BT

4. Tính toaùn gaàn ñuùng nghòch löu nguoàn aùp: i

1
Söû duïng nguyeân lyù xeáp choàng, giaû söû chæ coù
u Taû i
thaønh phaàn cô baûn u1 (soùng haøi baäc 1) laø coù taùc duïng. 1

=>I = I1 laø thaønh phaàn cô baûn cuûa doøng taûi,

TAÛI: maïch töông ñöông cuûa phuï taûi ôû taàn soá w.
Töø ñoù tính ñöôïc coâng suaát tieâu thuï gaàn ñuùng, suy ra hoaït ñoäng cuûa taûi.
Baøi taäp: U
I2 uo

Cho boä nghòch löu nguoàn aùp coù aùp ngoû -I 1 wt

I1  
hình beân vôùi U = 300V, taûi R = 10 ohm, 

L = 0.1 H, taàn soá laøm vieäc 50 Hz. Tính S1 = -S2

doøng (hieäu duïng) qua taûi khi xem caùc S3 = -S4
soùng haøi baäc cao laø khoâng ñaùng keå.
Tính coâng suaát tieâu thuï, bieát  = 120o.
Trang 11 ch 5 NgL BT
2. Sô ñoà ba pha : Logic ba pha:
Nghòch löu nguoàn aùp 3 pha : ( ba ngaét ñieän laøm vieäc cuøng luùc).
- 3 nghòch löu moät pha leänh 2/3 pha A S1 > S4 > S1
- caàu 3 pha laøm töø 3 nöûa caàu pha B S2 > S5 >
pha C S6 > S3 > S6
S1>S6>S2>S4> S3> S5>S1
S1 S4 +

S5 S2 U D1 D2 D3
S1 S2 S3
2
S6 S3 n A B C

uAB U D4 D5 D6
t 2 S4 S5 S6
_ R R R

iA
uA L L L
N

hình V.3.2 Sô ñoà NL caàu 3 pha

AÙp daây vaø aùp pha sô ñoà naøy goïi laø daïng soùng 6 naác:
Laáy laøm caên baûn cho vieäc khaûo saùt NL nguoàn aùp ba pha.
Trang 12 ch 5 NgL BT
TÍNH TOAÙN AÙP NGOÛ RA NGHÒCH LÖU NGUOÀN AÙP DUØNG HÌNH V.3.2
- AÙp caùc pha ñoái vôùi trung tính nguoàn uAn, uBn, uCn
- AÙp daây uAB , uBC , uCA : aùp daây uAB +

uAB  uAn  uBn cuûa daïng soùng U

S1
D1
S2
D2
S3
D3
2
uBC  uBn  uCn 6 naác laø xung n A B C
=>
vCA  vCn  vAn <V.3.1> vuoâng D4 D5 D6
U
S4 S5 S6
uAB  uBC  uCA  0 2
_ R R R

- AÙp pha taûi uAN (taûi noái hình sao):

L L L

iAN  iBN  iCN  0 => uAN  uBN  uCN  0 N

Ta coù caùc quan heä sau: (uAN vieát thaønh uA)

1 1
uAB  uA  uB uA  (uAB  uCA ) uA  (2uAn  uBn  uCn )
3 3
uBC  uB  uC 1 1
Töø u  u  u suy ra: uB  (uBC  uAB ) hay uB  (2uBn  uAn  uCn ) <V.3.2>
CA C A 3 3
uA  uB  uC  0 1
uC  (uCA  uBC )
1
uC  (2uCn  uAn  uBn )
3 3
Trang 13 ch 5 NgL BT
Tính tröïc tieáp thaønh phaàn cô baûn (höõu duïng) aùp pha taûi u1A:
Ñaët uNn laø aùp trung tính N cuûa taûi so vôùi trung tính nguoàn n
uAn  uA  uNn , uBn  vB  vNn , uCn  vC  uNn +

U D1 D2 D3

suy ra uAn  uBn  uCn  3.uNn .

S1 S2 S3
2
n A B C

uNn : thaønh phaàn thöù töï 0. U D4 D5 D6

S4 S5 S6
2
Khai trieån Fourier töøng thaønh phaàn: _ R R R

=> U1An = U1A <V.3.3> L L L

N
U1An : haøi baäc 1 cuûa aùp pha A ñoái vôùi trung tính nguoàn
U1A : haøi baäc 1 cuûa aùp pha A taûi
<V.3.3> cho ta thaønh phaàn cô baûn cuûa aùp pha taûi töø luaät ñieàu khieån NL
Trang 14 ch 5 NgL BT
CHUÙ YÙ: Coù theå tính tröïc tieáp aùp pha taûi hình Y nhö baøi taäp sau:
Baøi taäp V.3.1: Veõ tröïc tieáp daïng aùp ra vaø tính trò soá hieäu duïng aùp daây, aùp pha
cuûa nghòch löu 3 pha nguoàn aùp taûi hình Y.
Xeùt traïng thaùi cuûa caùc ngaét ñieän suy ra aùp pha taûi:
+

U D1 D2 D3
S1 S2 S3
2
n A B C

U D4 D5 D6
S4 S5 S6
2
_ R R R

L Caùc tröôøng hôïp noái taûi vaøo nguoàn U töông

L L
N
öùng vôùi caùc traïng thaùi cuûa ngaét ñieän.
Tröôøng hôïp 1: S1, S3, S5 hay S2, S4, S6 ñoùng: uA = 0 (khoâng xaûy ra ôû ñaây)
Tröôøng hôïp 2: S1, S2, S6 ñoùng: uA = 2 V/3
Tröôøng hôïp 3: S1, S3, S6 hay S1, S2, S3 ñoùng: uA = V/3
Tröôøng hôïp 4: S4, S3, S5 ñoùng: uA = -2 V/3
Tröôøng hôïp 5: S4, S3, S2 hay S4, S5, S6 ñoùng: uA = -V/3
Trang 15 ch 5 NgL BT
S1 S4 +

S5 S2 U D1 D2 D3
S1 S2 S3
2
S6 S3 n A B C

uAB U D4 D5 D6
t 2 S4 S5 S6
_ R R R

iA
uA L L L
N

hình V.3.2 Sô ñoà NL caàu 3 pha

Tích phaân caùc daïng soùng hình V.3.2.a ñeå tính hieäu duïng, ta coù:
aùp daây U AB  U 2 / 3 aùp pha:
U A  U 2 / 3 (öùng vôùi bieân ñoä baèng 2U / 3 vaø 2U / 3 )

Heä thoáng ñieàu khieån hoaøn toaøn (toaøn phaàn): caùc ½ caàu ñoùng/ngaét ñaõo
pha => caùc aùp daây hoaøn toaøn xaùc ñònh töø luaät ñieàu khieån caùc ngaét ñieän.
Heä thoáng ñieàu khieån khoâng hoaøn toaøn neáu coù khoaûng thôøi gian hai ngaét
ñieän cuûa nöûa caàu khoâng laøm vieäc => aùp ra seõ phuï thuoäc taûi.
Trang 16 ch 5 NgL BT
V.3 ÑIEÀU KHIEÅN ÑIEÄN AÙP:
1. Coâng thöùc caên baûn ñeå u U
phaân tích Fourier ñieän aùp ngoû ra a 
2 wt
nghòch löu nguoàn aùp: 2 
0
Hình V.4.1: Daïng xung cô baûn cho
phaân tích soùng haøi nghòch löu -U

- Truïc tung laø truïc ñoái xöùng: vO khoâng coù thaønh phaàn sin,
- uO coù /2 laø taâm ñoái xöùng: khoâng coù taàn soá boäi chaün (n ≠2k).
uo   U n cos  nwt  k = 0, 1, 2, 3… vôùi tích phaân theo bieán  t:
n  2 k1

1 2 2  /2
  uo  cos  nwt  dwt
 0   / 2
Un  u  cos nwt dwt 
o
4U na
2U
 Un  sin <V.4.1>
2 a/2 wt  a / 2 n 2
U n   U  cos  nwt  dwt  sin  nwt   wt a / 2
 a / 2 n

Khi a =  (xung chöõ nhaät)

n1
4U 4U 4U 4U 4U 4U
n  1,3,5,7,9..  U n  , , , , ,...(1) 2 <V.4.1*>
 3 5 7 9 n
Trang 17 ch 5 NgL BT
Baøi taäp V.4.1: Khoâng caàn tích phaân, tính thaønh phaàn cô baûn (soùng haøi baäc 1) cuûa
ngoû ra nghòch löu nguoàn aùp 3 pha (hình V.1.7):
uo 2U/3
4U  2U 3 u1
AÙp daây U1  sin 
 3  u2  
wt
4U  4U  2U 0
aùp pha: U1  sin  sin  -U/3
3 6 3 2 
- 2U/3

Baøi taäp V.4.2:

1. Chöùng minh daïng soùng leäch pha hình V.4.3 coù goùc leäch pha  = 2 / k khoâng coù haøi baäc
boäi k: => Boä nghòch löu ba pha khoâng coù haøi boäi 3
2. Chöùng minh ôû daïng soùng 6 NAÁC hình V.3.2a:
- caùc thaønh phaàn Fourier cuûa aùp daây vaãn baèng 3 caùc thaønh phaàn töông öùng cuûa aùp pha.
- Tæ soá giöõa caùc soùng haøi baäc cao treân thaønh phaàn cô baûn (baäc 1) cuûa aùp daây vaø aùp pha laø
nhö nhau.
Trang 18 ch 5 NgL BT

2. Baøi toaùn ñieàu khieån aùp ra: U/Uñm

Muïc ñích:
- Giöõ oån ñònh ñieän aùp ngoû ra.
(b)
- thay ñoåi theo yeâu caàu cuûa taûi,
(a)
f
ví duï:
taûi ñoäng cô AC caàn coù quan heä Hình V.4.2: Ñaëc tính U / f =
haèng soá theo lyù thuyeát (a) vaø
U / f = haèng soá
thöïc teá (b)
Coù caùc phöông phaùp sau:
a. Thay ñoåi aùp nguoàn cung caáp:
b. Ñieàu cheá ñoä roäng xung:
Coù hai phöông aùn:
- ñieàu cheá moät xung
- ñieàu cheá nhieàu xung: Khi taàn soá laøm vieäc beù, doøng dieän ñieàu roäng
nhieàu xung nhoûù hôn moät xung
 Trang 19 ch 5 NgL BT
U
I2 uo
+
D1 D3 -I 1
S1 S3 wt
io uo I1  

U
S1 = -S2
D2 D4
_ S2 S4 S3 = -S4

Ñieàu khieån aùp ra baèng leäch pha (ñieàu roäng moät

xung)
uo
U

io

wt

U
S1 = -S2 Hình V.4.4: Sô ñoà ñieàu roäng nhieàu
xung (NL moät pha) khi ñieàu khieån
S4 = -S3 hoaøn toaøn (sô ñoà caàu)
 
Trang 20 ch 5 NgL BT
Baøi taäp V.4.4: Khaûo saùt soùng haøi cuûa boä nghòch löu ñieàu khieån leäch pha
theo goùc leäch pha. (giaû söû ñieàu khieån hoaøn toaøn).
Nhö ñaõ chöùng minh, khi hai nöûa caàu ñieàu khieån leäch pha , ta coù daïng
xung ñieàu roäng, beà roäng xung laø  vaø soùng haøi baäc n laø:
4U n
Un  sin , n chæ coù caùc
n 2
giaù trò leû vaø  thay ñoåi trong
khoaûng töø 0 .. 
Khaûo saùt haøm soá
Un 1 n 
U n'   sin theo 
4U
 n 2
cho ta ñoà thò sau vôùi n =1, 5, 7,
11, 13. Caùc haøi boäi ba khoâng caàn Hình BTV.4
xeùt khi daïng soùng ñöôïc öùng duïng
cho heä ba pha.
Trang 21 ch 5 NgL BT
V.4 SOÙNG HAØI BAÄC CAO VAØ NGHÒCH LÖU HÌNH SIN:
1. AÛnh höôûng cuûa soùng haøi baäc cao:
- Gaây phaùt noùng phuï: do doøng ñieän haøi baäc cao.
- Gaây momen phuï: do caùc thaønh phaànbaäc cao taïo ra ôû ñoäng cô xoay chieàu.
2. Caùc phöông phaùp haïn cheá soùng haøi: Chia laøm hai nhoùm:
- Söû duïng boä nghòch löu nhieàu baäc (daïng soùng naác thang): soùng haøi raát beù, sô
ñoà phöùc taïp.
- Ñieàu cheá ñoä roäng xung (PWM): Coù nhieàu phöông phaùp:
- ñieàu cheá ñoä roäng xung hình sin (SPWM) cuøng vôùi caùc caûi tieán
- trieät tieâu haøi choïn tröôùc,
- duøng boä so saùnh coù treã (ñieàu roäng thích nghi)
- ñieàu roäng vector khoâng gian (SVPWM).
Nhöôïc ñieåm quan troïng laø soùng haøi ôû taàn soá cuûa soùng mang coù bieân ñoä
raát lôùn:
- khoâng aûnh höôûng taûi
- gaây tieáng oàn, toån hao trong loõi saét
Trang 22 ch 5 NgL BT
3. Ñieàu cheá ñoä roäng xung hình sin (SPWM):
a. Nguyeân lyù: U U
CMAX
u uo

7
c
u
3

2
6
ñk u[n] u (t) uav
REF

u REF t
4
t
T T
uc: soùng mang (carrier) chu kyø T
t on t on
uref: aùp chuaãn (ñaët – reference)
u[n] uav ton
ta coù:   2  1 <V.4.2> -U
U CMAX U T
Vôùi: - uav laø trung bình trong chu kyø T cuûa 1 xung aùp ngoû ra bieân ñoä U
- u[n] laø giaù trò cuûa uREF taïi choã giao vôùi uc
- UCMAX laø bieân ñoä cöïc ñaïi cuûa soùng mang uc
Khi T ñuû beù, daïng naác thang “töông ñöông” naøy tieán ñeán hình sin.
<V.4.2> => giaù trò ñieän aùp u1 töông öùng vôùi uref hay bieân ñoä U1 cuûa thaønh
u1 u U U
phaàn cô baûn aùp ra:
 REF vaø 1  REFMAX <V.4.2a>
U U CMAX U UCMAX
Trang 23 ch 5 NgL BT

Ví duï SPWM:
u

7
c 3
6 u
2 ñk

u REF

4
12
10.087793

10

y 6
m

Hình V.4.6c: Caùc daïng soùng SPWM

4

0 0
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120
0 m 128

Hình V.4.6.d: Phoå cuûa daïng soùng SPWM hình c. Thaønh phaàn coù n = 41, 43, 83, 85 laø coù
bieân ñoä cao nhaát
Baøi taäp tính aùp ngoû ra SPWM
Trang 24 ch 5 NgL BT
b. Thoâng soá kyõ thuaät ñieàu roäng xung (PWM) cuûa boä nghòch löu:
* Chæ soá ñieàu cheá bieân ñoä ma (coøn goïi laø chæ soá ñieàu cheá – modulation index):
UP UCMAX : bieân ñoä soùng mang raêng cöa
ma 
U CMAX ma : thoâng soá ñieàu khieån, ñaëc tröng cho yeâu
UP : bieân ñoä cuûa aùp chuaãn uREF , caàu ñieàu khieån, coù theå lôùn hay nhoû hôn 1.
* Chæ soá ñieàu cheá taàn soá mf (thöôøng goïi laø boäi soá ñieàu cheá taàn soá – frequency
modulation ratio – vì noù luoân lôùn hôn hay baèng 1): laø thoâng soá cuûa sô ñoà ñieàu khieån
f fC : taàn soá soùng mang,
mf  C
fO fO : taàn soá ngoû ra
* Chæ soá ñieàu cheá ñieän aùp ngoû ra mO (goïi taét laø chæ soá ñieän aùp): cho bieát hieäu quaû
cuûa sô ñoà ñieàu cheá
U U1 : aùp coù ñieàu cheá vaø
m  1 ;
O
U1V
U1V : aùp khoâng coù ñieàu cheá (ví duï xung vuoâng ôû sô ñoà 1 pha hay daïng soùng 6 naác
cuûa sô ñoà 3 pha). Trong sô ñoà NL ba pha: U1V = U1sixstep .
U1 U1 U1R
Vôùi U1sixstep laáy ôû baøi taäp V.4.1: mO    <V.4.3>
U1sixstep  U
2
 U
2

vôùi U laø aùp nguoàn moät chieàu vaø U1R laø hieäu duïng thaønh phaàn cô baûn aùp pha taûi.
Trang 25 ch 5 NgL BT
c. Chæ soá ñieàu cheá ñieän aùp mO cuûa SPWM ba pha:
Khai trieån Fourier uAn vôùi chæ soá ñieàu cheá bieân ñoä ma ≤ 1 laø thoâng soá:
uAn  0.5maU sin(wt   )  H ( MwC  Nw) <V.4.4>
Xeùt thaønh phaàn cô baûn cuûa uAn:
uAn1  0.5maU sin wt <V.4.4a>
<V.4.4a> chính laø <V.4.2a> khi löu yù bieân
ñoä aùp ra chæ laø ½ aùp nguoàn 1 chieàu.
Thaønh phaàn cô baûn cuûa nghòch löu xung
4U
vuoâng töông öùng: U1 
V

2
0.5maU  Hình V.4.8a: Chæ soá aùp ngoû ra mo theo
Suy ra: mO   .ma  0.7855ma chæ soá ñieàu cheá bieân ñoä ma sô ñoà
4U / 2 4
nghòch löu 3 pha.
Khi tính toaùn cho aùp pha taûi ba pha, <V.3.3> cho ta
Bieân ñoä thaønh phaàn cô baûn U1  0.5maU
U1
chæ soá ñieän aùp mO : mO   0.7855ma
U1sixstep
Trang 26 ch 5 NgL BT
4. Caùc phöông phaùp ñieàu cheá ñoä roäng xung khaùc:
a. Ñieàu cheá theo maãu:
- thay theá soùng hình sin baèng daïng
soùng naác thang.
- ñieàu cheá ñoái xöùng hay khoâng ñoái
xöùng

Hình V.4.9.a: Nguyeân lyù ñieàu cheá theo

maãu: thay theá hình sin baèng daïng naác
thang
Trang 27 ch 5 NgL BT
n-1 n n+1 n-1 n n+1
UC UC
T1(n) T1(n)
UM UM
ua(n) ua(n)

ts(n) ts(n)
0 0

T2(n) T2(n)

Ts Ts

Hình V.4.9b: Ñieàu cheá ñoái xöùng Hình V.4.9c: Ñieàu cheá khoâng ñoái xöùng
Khi ñieàu cheá doái xöùng: Beà roäng xung ôû kyø laáy maãu thöù n :
n.2
T  U  ua (n) 
T1(n)  S  C  ; T 2( n)  TS  T1( n)
ua (n)  U M sin( ) <V.4.6>
2  2UC  N
Vôùi Ts: chu kyø laáy maãu; ua(n): aùp chuaån taïi kyø laáy maãu thöù n; UC , UM: bieân
ñoä soùng mang tam giaùc vaø aùp chuaån hình sin.
=> caùc ñoä roäng T1, T2 theo tæ soá UM / UC , TS , haøm sin(n.2/N) [chöùa trong
ROM]
Trang 28 ch 5 NgL BT
b. Ñieàu cheá vector khoâng gian - SVM (goïi ñaày ñuû laø ñieàu roäng xung vector khoâng
gian - SVPWM):
Tính toaùn 1 laàn cho daïng soùng 3 pha,
Vector khoâng gian cuûa aùp ba pha: coù caùc tröôøng
hôïp sau:

* Heä ba pha hình sin ñoái xöùng: vector U
quay goùc e .

* Nghòch löu 6 naác thang: boä 6 vector U1 ,
    
U 2 , U 3 , U 4 , U 5 , U 6 moâ taû saùu traïng thaùi cuûa caùc
ngaét ñieän
* Khi ñieàu roäng xung Traïng Ngaét ñieän aùp pha aùp pha aùp pha Vector
hình sin SPWM vôùi thaùi ñoùng uA
taûi uB
taûi taûi uC khoâng gian

fC = N.fO : boä N vector 1 S1,S5,S6 2U/3 -U/3 -U/3 V1 (1,0,0)

traïng thaùi naèm treân ñöôøng 2 S1,S2,S6 U/3 U/3 -2U/3 V2 (1,1,0)

troøn coù baùn kính thay ñoåi, 3 S4,S2,S6 -U/3 2U/3 -U/3 V3 (0,1,0)
baèng aùp ra mong muoán 
4 S4,S2,S3 -2U/3 U/3 U/3 V4 (0,1,1)
V *
. 5 S4,S5,S3 -U/3 -U/3 2U/3

V5 (0,0,1)

6 S1,S5,S3 Vd/3 -2Vd/3 Vd/3 V6 (1,0,1)
Trang 29 ch 5 NgL BT
Kyõ thuaät ñieàu cheá ñoä roäng xung vecto khoâng gian SVPWM:
- moâ taû caùc vector traïng thaùi SPWM laø U theo caùc vector cuûa NL saùu naác thang.
*
 
- hai traïng thaùi U0 (0, 0, 0) vaø U7 (1,1,1) coù aùp baèng 0 ñöôïc theâm vaøo ñeå ñieàu chænh aùp ra
* Coâng thöùc cho ñieàu cheá vector khoâng gian: U2
  
- vector khoâng gian U * = Ua + Ub
  2 
U *sin(   )  U a sin Ua  U *.sin(   )
3 3 3 3 Ub U
*
=>
 2
U *sin( )  U b sin Ub  U *.sin( )
3 3  U1
- Ua , Ub töông öùng vôùi ta vaø tb : Ua
   t  t 
U *  U a  U b  a U1  b U 2
TC TC

vôùi TC laø chu kyø ñieàu cheá ñoä roäng xung,

TC  tO  ta  tb cho ta:
Ua U
ta  TC vaø tb  b TC <V.4.8>
U U
tO  TC - ta - tb coù aùp ra baèng zero
Trang 30 ch 5 NgL BT
Ñieàu kieän : TC  ta  tb

=> U * naèm phía trong hình luïc giaùc
ñeàu
Suy ra bieân ñoä aùp ñieàu khieån
cöïc ñaïi U* :
2  U
U *  U .cos   0.577U ;
3 6 3

U: aùp caáp ñieän moät chieàu,

2
U chính laø bieân ñoä cuûa aùp 6 naác
3 Uo U1 U2 U7 U7 U2 U1 Uo
 
thang ( U1 … U6 ). to ta tb to to tb ta to
töông öùng vôùi chæ soá ñieän aùp mO 2 2 2 2
giôùi haïn (cöïc ñaïi) baèng: pha a S4 S1 S1 S1 S1 S1 S1 S4

U max
*
0.577U pha b S5 S5 S2 S2 S2 S2 S5 S5
mGH    0.907
U1sixstep 2
U

pha c S6 S6 S6 S3 S3 S6 S6 S6
Tc Tc
Ts
Trang 31 ch 5 NgL BT

c. Trieät tieâu caùc soùng haøi choïn tröôùc:

Khi söû duïng nhöõng daïng soùng coù ñoä
roäng xung coá ñònh: AÙp ra uo :
uo  uo1 (1 )  uo2 ( 2 )  uo3

=> Coù theå choïn  ñeå trieät tieâu 2

soùng haøi cuûa uo .
Ví duï: Tính caùc goùc 1, 2 ñeå daïng soùng v
hình V.4.12.a khoâng coù caùc soùng haøi baäc 5,
7. Daïng soùng ñieàu roäng xung hình V.4.12.a
coù theå phaân tích thaønh caùc daïng soùng cô
baûn nhö hình V.4.12.b vaø nhö vaäy, ta coù: Hình V.4.12: Daïng soùng ñieàu roäng xung hình sin
(a) vaø phaân tích chuùnh thaønh caùc daïng cô baûn (b)
uO = uO1 – uO2 + uO3 ,

Un  4U  1 2sin n.n2  2sin n.1 

Daïng toång quaùt cuûa bieân ñoä caùc soùng haøi laø:   
Cho U5 vaø U7 baèng khoâng, giaûi ra 
Khi ñoù U1 = 1.068U hay giaù trò hieäu duïng U1R = 0.755U
d. Ñieàu cheá ñoä roäng xung söû duïng boä so saùnh coù treã (ñieàu cheá delta):
Trang 32 ch 5 NgL BT

SO SAÙNH SMIT

Pha A Ñaët Out

pha A

3 2
Phaûn hoài

Hình V.4.13b: Caùc daïng soùng ñieàu roäng

xung duøng boä so saùnh coù treã phaûn hoài doøng
ñieän:
IREF : tín hieäu ñaët doøng; iO : phaûn hoài doøng
vO : daïng aùp ra; v1 : haøi cô baûn cuûa ñieän
aùp ra
Baát lôïi: taàn soá ñoùng ngaét phuï
thuoäc ñaëc tính taûi
Trang 33 ch 5 NgL BT
V.7 BIEÁN TAÀN:
- Laø BBÑ AC (löôùi)  AC (3 pha) coù taàn soá, ñieän aùp thay ñoåi
- Duøng cho ñieàu khieån ñoäng cô xoay chieàu.
Coù hai daïng bieán taàn tónh:
Bieán taàn tröïc tieáp (cyclo-converter) vaø
bieán taàn qua trung gian moät chieàu.
Trang 34 ch 5 NgL BT
1. Bieán taàn tröïc tieáp:

A T1 T2 T3
i L
B o

KCB
C
v
o R
T4 T5 T6
N

hình V.7.1.a: Bieán taàn tröïc tieáp, sô ñoà moät

pha;
- Laø öùng duïng cuûa boä chænh
löu ñieàu khieån pha ñaûo chieàu
- ñieàu khieån sao cho aùp ngoû ra
laø moät daïng soùng xoay chieàu coù chu
kyø.
Öu ñieåm: coâng suaát lôùn vaø raát lôùn,
hieäu suaát cao nhôø bieán ñoåi tröïc tieáp.

Nhöôïc ñieåm: taàn soá ra khaù beù (≤1/3) so vôùi taàn soá löôùi ñieän, coù theå khaéc phuïc khi
duøng GTO.
Trang 35 ch 5 NgL BT
2. Bieán taàn coù trung gian moât chieàu:
Bieán taàn coù trung gian moät chieàu goàm hai boä phaän:
chænh löu ñaàu vaøo
nghòch löu ôû ñaàu ra (nguoàn doøng vaø nguoàn aùp).
- Bieán taàn nguoàn doøng: coâng suaát lôùn, ñoùng ngaét ôû taàn soá beù, ñaàu vaøo laø chænh löu
SCR.
Löôùi L
NL Taûi
Chænh löu Diod Nghòch löu nguoàn aùp
3 ND 3
L
R

C Q7 A B C
Löôùi L
NL Taûi

3
C NA 3

Hình V.7.2: Bieán taàn coù trung gian moät Hình V.7.3: Maïch ñoäng löïc bieán taàn nguoàn aùp duøng
chieàu IGBT
- Bieán taàn nguoàn aùp: söû duïng caùc ngaét ñieän moät chieàu (coù ñieàu khieån khoùa), coù theå
ñaït chaát löôïng ñieän aùp ngoû ra raát cao.
- Maïch haõm ñoäng naêng: Q7 cho pheùp tieâu thuï löôïng ñieän naêng traû veà töø taûi, khoâng
ñeå aùp DC taêng cao
Trang 36 ch 5 NgL BT
Boä bieán taàn caàn ñaûm baûo caùc yeâu caàu cô baûn sau:
- Thöïc hieän ñöôïc logic ba pha, Löôùi Taûi
thay ñoåi taàn soá ra. BIEÁN TAÀ N

- Ñieàu khieån aùp theo yeâu caàu cuûa

taûi, thuôøng gaëp quan heä U/f = haèng soá ÑK U ÑK f
- Haïn cheá ñöôïc soùng haøi aùp Hình V.7.4: Gioáng nhö nghòch löu, bieán taàn coù 2
(doøng). tín hieäu ñieàu khieån: ñieän aùp vaø taàn soá.
Trang 37 ch 5 NgL BT
V.8 ÖÙNG DUÏNG:
Boä nguoàn xoay chieàu coâng nghieäp, phaân laøm caùc nhoùm:
- Theo loaïi thieát bò söû duïng: maùy phaùt ñieän xoay chieàu (nhoùm thieát bò quay) vaø ñieän
töû coâng suaát (thieát bò tónh).
- Theo nguoàn ñieän: ñaàu vaøo laø nguoàn moät chieàu hay löôùi ñieän xoay chieàu
- Theo daõy taàn soá hoaït ñoäng: chia laøm caùc nhoùm:
1. Ngoû ra taàn soá coâng nghieäp (nhoû hôn 400 Hz) coá ñònh: nguoàn cho caùc thieát bò ñieän
thay theá ñieän löôùi: - boä löu ñieän (UPS – Uninterruped Power Supply)
- Inverter
2. Ngoû ra taàn soá coâng nghieäp thay ñoåi: ñieàu khieån toác ñoä ñoäng cô xoay chieàu (bieán
taàn).
3. Ngoû ra trung taàn hay cao taàn: Töø 500 Hz ñeán 25 KHz khi söû duïng SCR hay cao
hôn khi duøng transistor
- laø caùc boä nguoàn cho caùc coâng ngheä ñieän: nung noùng caûm öùng, rung ñoäng sieâu aâm
cuûa caùc vaät lieäu töø giaûo.
- Caùc boä dao ñoäng coâng suaát hình sin söû duïng ñeøn ñieän töû hay transistor, laøm vieäc ôû
taàn soá töø 50 KHz ñeán vaøi MHz duøng cho toâi cao taàn hay nung noùng ñieän moâi.
Trang 38 ch 5 NgL BT
1. Caùc boä nguoàn taàn soá cao:
Nguyeân lyù: nung noùng baèng doøng xoaùy (eddy current)
Daõy taàn soá laøm vieäc thay ñoåi töø taàn soá coâng nghieäp ñeán vaøi traêm KHz:
- Taàn soá laøm vieäc giaûm khi coâng suaát taêng.
- Taàn soá caàn phaûi taêng taêng khi beà daày laøm vieäc giaûm (toâi beà maët theùp).
2. Ñieàu khieån ñoäng cô AC duøng bieán taàn:
Phöông phaùp phoå bieán hieän nay ñeå ñieàu khieån toác ñoä ñoäng cô xoay chieàu
60  f
Töø tröôøng quay coù toác ñoä no  ; trong ñoù no tính baèng voøng/phuùt, f : taàn soá
p
(Hz) vaø p laø soá ñoâi cöïc. Rotor seõ quay theo töø tröôøng quay vôùi ñoä tröôït s haàu nhö khoâng
ñoåi.
Coù hai nguyeân lyù chính:
- Ñieàu khieån U/f haèng
-Ñieàu khieån vector ñoäng cô KÑB söû duïng caùc vi xöû lyù môùi coù khaû naêng tính toaùn raát
maïnh ñeå ñieàu khieån ñoäng cô KÑB.
Trang 39 ch 5 NgL BT

3. Boä nguoàn xoay chieàu Ñieàu khieån

khoâng giaùn ñoaïn (boä löu ñieän hay Löôùi
Taûi
UPS uninterrupted – power –
supply): Naïp Nghòch
löu
Chuyeån maïch
Accu

Hình V.8.1: Sô ñoà khoái boä nguoàn xoay chieàu khoâng giaùn
ñoaïn
Bao goàm boä nghòch löu söû duïng accu vaø boä chuyeån maïch (rô le hay TRIAC).
Vaán ñeà then choát cuûa UPS off-line laø thôøi gian chuyeån ñoåi, tính töø khi nguoàn xem
nhö bò maát ñeán khi xaùc laäp aùp nghòch löu,
Sô ñoà UPS hay nghòch löu coù ñaàu vaøo accu ñieän aùp thaáp duøng 2 boä nghòch löu:
Accu  [NL1  BA taàn soá cao  CL  Loïc 1 ] NL2  Loïc 2  taûi
UPS ON-LINE: UPS khoâng coù boä chuyeån maïch vaø boä nghòch löu luoân laøm vieäc
Trang 40 ch 5 NgL BT

4. Chaán löu (ballast) ñieän töû: ST

BL
laø loaïi ñeøn ñöôïc söû duïng raát phoå bieán
nhôø hieäu suaát vaø tuoåi thoï raát cao.
nguoàn
Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa ñeøn huyønh 220 VAC
quang laø döïa vaøo söï phaùt saùng cuûa chaát (boät)
huyønh quang (fluorescent) khi coù doøng ñieän
Hình V.8.2: Sô ñoà ñeøn huyønh quang truyeàn
töû va vaøo.
thoáng, duøng chaán löu laø cuoän daây
- Khi laøm vieäc ở ñiện löôùi caàn coù ñieän tröôøng cao cuûa xung moài ban ñaàu ñeå taïo söï
phoùng ñieän.
Trang 41 ch 5 NgL BT

hình V.8.3: Maïch ballast ñieän töû 36W ñôn giaûn cuûa haõng International Rectifer (ñoïc theâm AN-1074.pdf)
Chaán löu ñieän töû laø boä nguoàn taàn soá cao duøng maïch nghòch löu ½ caàu (ñöôøng toâ
ñaäm treân hình V.8.3)