Vrste Opterecenja PDF

11/1/2009
Otpornost materijala
Aksijalno naprezanje
Unutrašnje sile i naponi, deformacije,
Hukov zakon, Poasonov koeficijent,
mehaničke karakteristike materijala,
dimenzionisanje aksijalno napregnutog
štapa
Osnovni pojmovi
 Kruto telo
Rastojanje ma koje 2 tačke je stalno,
ne menja se,
telo se ne deformiše
predmet proučavanja mehanike
 Čvrsto telo
Rastojanje ma koje 2 tačke se menja pod dejstvom sila,
realna tela koja mogu da se deformišu
menjaju svoj oblik i veličinu
PREDMET IZUČAVANJA OTPORNOSTI MATERIJALA
1
11/1/2009
Osnovne pretpostavke otpornosti materijala
 Pretpostavka o linearnoj zavisnosti

napona i deformacija (Hukov zakon)
 Princip početnih dimenzija (deformacije
su male)
 Princip nezavisnosti dejstva sile
(superpozicije)
 Princip Sen-Venana
Spoljašnje i unutrašnje sile

z
FU
 Telo je u ravnoteži kada na

+
njega deluju dve sile jednakih
z
FU
veličina, kolinearne i suprotnih
L
I I I I I I
smerova
 Prema zakonu akcije i reakcije
Usled dejstva tereta, G
G
spoljašnjih sila, pojaviće se G
sile koje se odupiru dejstvu

spoljašnjih sila unutrašnje Szi = G - Fu = 0
sile
2
11/1/2009
Naprezanja, naponi i deformacije

 Kada čvrsto telo napadaju spoljašnje
sile kažemo da je NAPREGNUTO ili u
stanju naprezanja
 Pod uticajem spoljašnjih sila telo
donekle menja svoj oblik i zapreminu
DEFORMIŠE SE
Osnovne vrste naprezanja:
 Aksijalno naprezanje
 Smicanje
 Uvijanje
 Savijanje
 Izvijanje
3
11/1/2009
 Zatezanje
 Pritisak
z +F
F +F
-F
F -F
 Aksijalno naprezanje (zatezanje ili
pritisak) je takvo naprezanje pri kome
se u poprečnim presecima
opterećenog dela, najčešće štapa,
javljaju samo aksijalne unutrašnje sile
(unutrašnje sile su u pravcu uzdužne
ose štapa)
4
11/1/2009
 Aksijalno naprezanje
izazivaju sile kolinearne +F
sa osom štapa ili više
z
sila čija je rezultanta u

pravcu ose štapa F +F
-F
F -F
Kod aksijalnog naprezanja

postoje samo normalni naponi
F1
M
I A s n
F2
F3
 Normalni napon s (sigma) - izduženje ili skraćenje

 Nema tangencijalnih napona t (tau)
5
11/1/2009
Unutrašnje sile i naponi

 Ravnoteža spoljašnjih i
unutrašnjih sila
FA
A
I  Dijagram promene aksijalne sile
F
F
B
I
z  F  FA  0
F
Fa
z  F  Fa  0
FA + F
A B
Zanemaren je uticaj težine štapa,
posmatra se homogeni štap konstantnog
poprečnog preseka

 Za proizvoljni zamišljeni
FA
A
I normalni presek važe uslovi
F ravnoteže:
I B
Fa
I
F F z  F  FA  0
I B F z  F  Fa  0
I
s F
I B
6
11/1/2009

 Normalni napon konstantan u
A svakoj tački poprečnog preseka
FA I
F  Poprečni presek nepromenljiv
B
čitavom dužinom štapa
I
 Normalan napon dobija se kao
Fa
I
F
odnos sile po površini
I B
Fa   s dA  s  dA  s  A
I A A
s F
s
Fa
Jedinica MPa
I B A Stare jedinice: kp/mm2
i kg/cm2
Deformacije kod aksijalnog naprezanja
 Čelični štap dužine l

deformisaće se pod F
F
dejstvom sile
zatezanja F F
l
 Dužina će se F
povećati za l l l
 Ukoliko su veće l1
aksijalne sile utoliko

su veća i izduženja
7
11/1/2009
 Čelični štap dužine l F F
deformisaće se pod
dejstvom sile l
pritiskanja F
 Dužina će se F F
smanjiti za l
 Ukoliko su veće l
pritisne aksijalne sile l
utoliko su veća i
skraćenja
 Deformacija (u oba slučaja) je u promeni

dužine štapa
 Deformacija je zavisna od veličine aksijalnih
sila te raste ukoliko su sile veće
 Uz odgovarajuću opremu moguće je snimiti
zavisnost izmeĎu spoljašnjeg opterećenja
(aksijalnih sila) i odgovarajućih deformacija
8
11/1/2009
Dijagram sile i deformacije čelične šipke
F
kN
l
mm
Dijagrami napona i dilatacije
 Dijagram sile i izduženja zavisi od dimenzija

šipke
 Za svaku ispitivanu šipku dobio bi se sličan
dijagram
 Da bi se otklonile neusaglašenosti i dobile
poredive vrednosti izvršena je
standardizacija metodologije ispitivanja
i epruvete koje se koriste
9
11/1/2009
Dijagrami napona i dilatacije
 Za debele materijale propisane su prave

cilindrične epruvete
 Za limove propisane su pljosnate epruvete
 Propisane su i dužine epruveta i to:
 DUGAČKE l0  10  d 0
 KRATKE l0  5  d 0
Standardna epruveta za ispitivanje zatezanjem
10
11/1/2009
Ispitivanje zatezanjem na hidrauličnoj kidalici
Savremene mašine za ispitivanje

zatezanjem
11
11/1/2009
Dijagrami sila - izduženje za različite

materijale
Dijagram sila – izduženje

dijagram napon - dilatacija
 Umesto izduženja naneti odnos

izduženja i prvobitne dužine
l0
e
l0
 e – Dilatacija, neimenovan broj
12
11/1/2009
Dijagram sila – izduženje

dijagram napon - dilatacija
 Umesto sile naneti odnos sile i

površine poprečnog preseka
F
s
A0
 s – Napon MPa
Prema važećim standardima napon se označava sa R
Dijagram napon - dilatacija
s
M Pa
Dijagram napon - dilatacija za meki čelik
13
11/1/2009
Karakteristične tačke na dijagramu

napon - dilatacija
s M Pa
M
TG P - granica proporcionalnosti
E E - granica elastičnosti
TD
P Tg -gornja granica tečenja
sM
Td - donja granica tečenja

M - maksimalna čvrstoća
sE
sP
K - tačka prekida
a
tga=E e
Hukov zakon
 Od koordinatnog početka
do tačke P postoji
proporcionalnost izmeĎu
napona i dilatacije
 E – koeficijent
proporcionalnosti
s  E e
MODUL ELASTIČNOSTI
ili Jungov modul
dimenzija MPa
14
11/1/2009
Hukov zakon
 Hukov zakon u obliku s=Ee
 Zamenom u izrazu za dilataciju kao e=l/lo
 Napon kao odnos s=F/A
 Dobija se izraz za Hukov zakon u obliku
F l
l 
EA
Dužina šipke posle prekida
l1  l  l  l  e  l  l 1  e 
Poasonov koeficijent m l1
l
b
epb
eph
h
e – uzdužna dilatacija e p  m  e
eP – poprečna dilatacija
 koeficijent zavisnosti poprečne dilatacije od uzdužne
 Poasonov koeficijent je neimenovan broj
15
11/1/2009
Poasonov koeficijent
Izračunavanjem zapremina pre i posle

deformacije dobija se zapreminska dilatacija
kao
V  l b h
V l 1b1  h1  l  b  h1  e 1  me 
2
V V1  V
eV  
V V
eV  e 1 2m 
Poasonov koeficijent i modul elastičnosti
Materijal m [-] E [ M Pa ]
5
Čelik 0,3 2.1 . 10
5
Aluminijum 0,34 0.7 . 10
5
Bakar 0,33 1.1 . 10
5
Mesing 0,37 1.0 . 10
5
Sivi liv 0,25 1.0 . 10
5
Beton 1/6 0.3. 10
16
11/1/2009
Dimenzionisanje aksijalno napregnutog

štapa, dozvoljeni napon, stepen sigurnosti
 Obrasci u otpornosti materijala izvedeni su

na osnovu Hukovog (Robert Hooke)
zakona, to jest zakona proporcionalnosti
 Pri dimenzionisanju delova treba to
poštovati, pa dozvoljeni napon merodavan
za proračun mora biti manji od napona na
granici proporcionalnosti što se postiže
uvoĎenjem stepena sigurnosti
Dozvoljeni napon mora biti manji od

napona na granici proporcionalnosti
s M Pa
M
TG P - granica proporcionalnosti
E E - granica elastičnosti
TD
P Tg -gornja granica tečenja
sM
Td - donja granica tečenja

M - maksimalna čvrstoća
sE
sP
K - tačka prekida
a
tga=E e
17
11/1/2009
Dimenzionisanje aksijalno napregnutog

štapa, dozvoljeni napon, stepen sigurnosti
Stepen sigurnosti je količnik jačine na

kidanje, zatezne čvrstoće, ili granice
tečenja materijala od kog je
proračunavani štap i dozvoljenog
napona
sM sT
M  T 
s doz s doz
Dozvoljeni napon
Dozvoljeni napon je količnik jačine na

kidanje, zatezne čvrstoće, od kog je
proračunavani deo i stepena sigurnosti
sM
s doz  s d 

18
11/1/2009
Stepen sigurnosti
Zavisno od toga na koju karakteristiku se

odnosi, razlikuju se:
 Stepen sigurnosti u odnosu na zateznu
čvrstoću
 Stepen sigurnosti u odnosu na granicu
tečenja
sM sT
M  T 
s doz s doz
Na izbor veličine
stepena sigurnosti utiču
 Tačnost odreĎivanja spoljašnjih sila

 Način dejstva spoljašnjih sila
 Namena projektovane konstrukcije
 Zakonska regulativa za odreĎene
projekte
 Osobine primenjenih materijala
19
11/1/2009
Stepen sigurnosti
prema vrsti opterećenja
1. Mirno opterećenje
2. Jednosmerno promenljivo
3. Naizmenično promenljivo
Stepeni sigurnosti
 U okviru ovog kursa biće korišćeni

stepeni sigurnosti u odnosu na zateznu
čvrstoću
 Biće rešavani primeri sa mirnim
opterećenjima
20
11/1/2009
Stepen sigurnosti
Vrednosti stepena sigurnosti u odnosu na zateznu

čvrstoću koji se sreću u literaturi:
Za čelik termički neobraĎen
 za mirno opterećenje 2.5-3
 za naizmenično promenljivo 5-6
Za liveno gvožĎe
 za mirno opterećenje 3-6
 za naizmenično promenljivo 5-12
Primer primene stepena sigurnosti
 Iz tablica karakteristika materijala za odreĎen

materijal očitava se zatezna čvrstoća
 Primer za Č.0545
 sM = 500-600 MPa seH=280-300 MPa
s M 500
s doz    176 MPa
 3
21
11/1/2009
Napon aksijalno napregnutog štapa
 Napon aksijalno napregnutog dela mora biti

manji ili jednak dozvoljenom naponu
 Normalni napon ili napon kod zatezanja
predstavlja količnik aksijalne sile i površine
poprečnog preseka
F MPa
s   s doz
A
Kod aksijalnog naprezanja

postoje tri osnovna zadatka
 Poznato je opterećenje i poprečni F

presek štapa i treba odrediti veličinu s
napona
A
Poznato je opterećenje, oblik poprečnog F

A
preseka i materijal, a potrebno je s doz
odrediti dimenzije tog preseka
 Poznati su poprečni presek i dozvoljeni
napon, a potrebno je odrediti vrednost
maksimalne sile F s  A doz
22
11/1/2009
Definisanje veličine napona

aksijalno napregnutog štapa
 Odrediti vrednosti opterećenja odnosno

aksijalnu silu koja deluje na štap
 Izračunati površinu poprečnog preseka štapa
 Izračunati napon koji nastaje delovanjem
aksijalne sile
 Uporediti vrednost sa odreĎenim dozvoljenim
naponom
F
s  s doz MPa
A
Dimenzionisanje
aksijalno napregnutog štapa
 Odrediti vrednost aksijalne sile koja deluje na

štap
 Odrediti dozvoljeni napon za odabrani
materijal
 Sračunati potrebnu površinu preseka
F
A m2
s doz
23
11/1/2009
Za dimenzionisani štap odrediti

vrednost aksijalne sile
 Odrediti površinu preseka

 Odrediti dozvoljeni napon za poznati materijal
i definisani stepen sigurnosti
 Sračunati maksimalnu aksijalnu silu
F  s doz  A N
Preporuke pri dimenzionisanju
1. Veličina aksijalnog opterećenja - statika

2. Površina poprečnog preseka
3. Normalni napon za poprečni presek -
stepen sigurnosti 
4. Za odabrani materijal dozvoljeni napon
5. Veličina poprečnog preseka
6. Veličina opterećenja za poznatu
površinu i materijal
24
11/1/2009
Uticaj temperature na deformacije i

napone
 Pod uticajem toplote sva tela se šire

 Širenje zavisi od materijala i
temperaturne razlike
 Promena dužine štapa proporcionalna
je dužini štapa, vrsti materijala i
promeni temperature

napone
l  a  l  t
l  l1  l
l l l
e  a  t
l
l1
25
11/1/2009

napone
 Koeficijent linearnog širenja

a o C 1 
Materijal a[ o -1
C ]
-6
Čelik 12 . 10
-6
Aluminijum 23 . 10
-6
Bakar 17. 10
-6
Mesing 19. 10
-6
Sivi liv 9. 10
Unutrašnje sile i naponi usled zagrevanja

 Ravnoteža spoljašnjih i
unutrašnjih sila
 Dijagram promene aksijalne sile
za statički neodreĎen nosač
F z  FA  FB  0
F z  F  Fa  0
 Usled promene toplote nastaje

izduženje štapa
 Pošto izmeĎu oslonaca ne dolazi
do izduženja, raste napon u
samom štapu
26
11/1/2009
Unutrašnje sile i naponi usled zagrevanja
t  t2  t1 Ako je nastala deformacija u

zoni elastičnosti materijala, za
l  l  a  t postojeću temperaturnu razliku
l nastala bi dilatacija
e  a  t
l Prema Hukovom zakonu napon
s  E e je definisan kao proizvod
modula elastičnosti i dilatacije
s  E  a  t
Fa Može se odrediti i unutrašnja
s  Fa  s  Ao
Ao sila
Napon u kosom preseku aksijalno

napregnutog štapa
F
F F s

A
Ako analiziramo aksijalno napregnut F

štap i neki presek pod uglom  p
A
27
11/1/2009

napregnutog štapa
 U svakoj tački poprečnog preseka

aksijalno napregnutog štapa javlja se
normalni napon s, a tangentnog F
napona t nema s
A
 (napon je vektorska veličina ima
pravac, smer i intenzitet)
 U kosom preseku aksijalno
napregnutog štapa javlja se totalni F
p
napon p A

napregnutog štapa
F
F F s

A
Ako analiziramo aksijalno napregnut F

štap i neki presek pod uglom  p
A
28
11/1/2009

napregnutog štapa
Ako analiziramo aksijalno napregnut

štap i neki presek pod uglom 
F
s
A
F
p
A

napregnutog štapa
 Ako analiziramo uočeni normalni presek i kosi

presek pod uglom 
F F
s p
A A
s p F z  p  A  s  A  0
 A
A 
cos 
A A
p s s  s cos 
A A
cos 
29
11/1/2009

napregnutog štapa
 Komponente napona u pravcu normale i

tangente na posmatrani kosi presek
A A n
s
s p
 t
s p  p cos   s cos 2   s 1  cos 2 
1
t 2
1
t p  p sin   s sin  cos   s sin 2
2

napregnutog štapa
 Analizom dobijenih izraza u funkciji ugla 

s p  s 1  cos 2  i t p  s sin 2
1 1
2 2
imajući na umu p  s 2  t 2
 Najveći normalni naponi su za =0o smax=s ,

a najmanji, odnosno jednaki nuli za =90o smin=0
 Najveći tangencijalni i najmanji naponi su za
=45o tmax,min=+- 1/2 s
30
11/1/2009
Grafički prikaz – Morov krug napona
s p  s 1  cos 2 
1
2
1
t p  s sin 2
2
p  s 2  t 2

napregnutog štapa
 Kod krtih materijala

90o
(kaljenih čelika, sivog
F F
liva ili kamena) prekid
je poprečan
 Kod plastičnih, mekih,
materijala (meki čelik,
o
45
F F bakar, aluminijum)
pucaju pod uglom od
45o
31
11/1/2009
Rezime
 Istezanje izazivaju aksijalne sile kolinearne sa osom štapa
 Unutrašnje aksijalne sile su jednake spoljašnjim, ali suprotnog
smera
 Normalni napon s je količnik aksijalne sile i površine poprečnog
preseka
 Dilatacija e=l/lo, dijagram napon - dilatacija
 E – modul elastičnosti
 Hukov zakon - napon proporcionalan proizvodu modula
elastičnosti i dilatacije s=Ee
 Poasonov koeficijent m
 e = -meP, eV = e (1-2m
 Dozvoljeni napon, stepen sigurnosti
 Uticaj temperature na deformacije i napone
32

Vrste Opterecenja PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Vrste Opterecenja PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

11/1/2009

Osnovne pretpostavke otpornosti materijala

 Pretpostavka o linearnoj zavisnosti

Spoljašnje i unutrašnje sile

 Telo je u ravnoteži kada na

sile koje se odupiru dejstvu

Naprezanja, naponi i deformacije

Osnovne vrste naprezanja:

sila čija je rezultanta u

Kod aksijalnog naprezanja

 Normalni napon s (sigma) - izduženje ili skraćenje

Unutrašnje sile i naponi

Unutrašnje sile i naponi

Unutrašnje sile i naponi

Deformacije kod aksijalnog naprezanja

 Čelični štap dužine l

aksijalne sile utoliko

Deformacije kod aksijalnog naprezanja

 Čelični štap dužine l F F

pritisne aksijalne sile l

Deformacije kod aksijalnog naprezanja

 Deformacija (u oba slučaja) je u promeni

Dijagram sile i deformacije čelične šipke

Dijagrami napona i dilatacije

 Dijagram sile i izduženja zavisi od dimenzija

Dijagrami napona i dilatacije

 Za debele materijale propisane su prave

Standardna epruveta za ispitivanje zatezanjem

Ispitivanje zatezanjem na hidrauličnoj kidalici

Savremene mašine za ispitivanje

Dijagrami sila - izduženje za različite

Dijagram sila – izduženje

 Umesto izduženja naneti odnos

Dijagram sila – izduženje

 Umesto sile naneti odnos sile i

Prema važećim standardima napon se označava sa R

Dijagram napon - dilatacija

Dijagram napon - dilatacija za meki čelik

Karakteristične tačke na dijagramu

Td - donja granica tečenja

Izračunavanjem zapremina pre i posle

Poasonov koeficijent i modul elastičnosti

Dimenzionisanje aksijalno napregnutog

 Obrasci u otpornosti materijala izvedeni su

Dozvoljeni napon mora biti manji od

Td - donja granica tečenja

Dimenzionisanje aksijalno napregnutog

Stepen sigurnosti je količnik jačine na

Dozvoljeni napon je količnik jačine na

Zavisno od toga na koju karakteristiku se

 Tačnost odreĎivanja spoljašnjih sila

 U okviru ovog kursa biće korišćeni

Vrednosti stepena sigurnosti u odnosu na zateznu

Primer primene stepena sigurnosti

 Iz tablica karakteristika materijala za odreĎen

Napon aksijalno napregnutog štapa

 Napon aksijalno napregnutog dela mora biti

Kod aksijalnog naprezanja

 Poznato je opterećenje i poprečni F

Definisanje veličine napona

 Odrediti vrednosti opterećenja odnosno

 Odrediti vrednost aksijalne sile koja deluje na

Za dimenzionisani štap odrediti