Ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Καθηγητής: Κονόρτας Παρασκευάς

Εξάμηνο ΣΤ’ (ΙΙ 24)

Μαθήματα 2ο (8/3/2017)
(Οθωμανός και Τούρκος)
Παράλληλη μεταχείριση με τις έννοιες «Ρωμιός και Έλλην». Το
περιεχόμενο άλλαζε με το χρόνο. «Οθωμανός»: στα χρόνια της ακμής
(δεύτερη, τρίτη και τέταρτη περίοδος ως τα τέλη του 19ου αιώνα) δεν είχε
εθνικό περιεχόμενο όπως ο «Τούρκος». Αρχικά σήμαινε το γόνο της
Οθωμανικής Δυναστείας, αυτόν που καταγόταν από τον Οσμάν, στα χρόνια
της ακμής σημαίνει ο μετέχων στην διοικητική ομάδα της Οθωμανικής
Αυτοκρατορίας, έχει διαφορά κουλτούρας από τον υπόλοιπο πληθυσμό
(παιδεία, γλώσσα, διατροφή, ένδυση). Είναι διαφορετικά από τα στοιχεία του
Τούρκου.
Μέσα 19ου αιώνα και ύστερα: Οθωμανός είναι ο υπήκοος του Οθωμανικού
κράτους, ανεξάρτητα από γλώσσα, θρησκευτική καταγωγή. Και οι Ορθόδοξοι
είναι υπήκοοι ως το τέλος της αυτοκρατορίας.
«Τούρκος»: από το Μεσαίωνα, είναι αυτός που μίλαγε Τουρκική γλώσσα,
ήταν νομάδες συνήθως, δεν έχει εθνική σημασία ο όρος. Στα οθωμανικά
χρόνια ήταν ο χωρικός ή ο ομάδας που είναι Μουσουλμάνος και μιλά
Τουρκικά. Ο Τούρκος δεν έχει παιδεία, τρέφεται με ότι του δώσει ο Θεός και
το χωράφι του. Μιλά Τουρκική διάλεκτο (που διαφέρει από τον Οθωμανική
γλώσσα) και έχει δική του μουσική. Στα οθωμανικά χρόνια (ως το τέλος του
19ου αιώνα): απαξιωτικός όρος, είναι ο άξεστος, αμόρφωτος χωριάτης, όχι
εθνικό περιεχόμενο. Τέλη 19ου – 20ου αιώνα: εθνικό περιεχόμενο,
αποκρυσταλλώθηκε με την άνοδο του εθνικού εθνικισμού.
Η έννοια της καθαρής γλώσσας είναι συνδεδεμένη με τον εθνικισμό του
κράτους.
Η Οθωμανική γλώσσα εξελίσσεται, ξεκινά ως Τουρκική διάλεκτος, σιγά σιγά
με τη διαμόρφωση της τάξης των μορφωμένων προσλαμβάνει στοιχεία από
περσικά και αραβικά, όχι μόνο λέξεις, αλλά και συντακτικά και γραμματικά
φαινόμενα.
Μέσα 19ου αιώνα: μείγμα τριών γλωσσών. Δεν μπορούν να την καταλάβουν
οι Τουρκόφωνοι αγρότες – είναι άλλη γλώσσα.
Ο εθνικισμός θα καθαρίσει τη γλώσσα από τα ξενικά στοιχεία – θα την
εκτουρκίσει. Ο απλός λαός δεν χρειαζόταν να καταλάβει αυτή τη γλώσσα. Ο
Πατριάρχης δεν καταλάβαινε τη γλώσσα, είχε ανθρώπους που ήξεραν
Οθωμανικά και συνέτασσαν τα έγγραφα.

Σε αυτό το μάθημα θα δούμε: 1) απαρχές ιστορίας των Τουρκικών λαών

μέχρι τον 11ο αιώνα, 2) τους Σελτζούκους στη Μικρά Ασία και τη διαδικασία
εξισλαμισμού και εκτουρκισμού (11ος – 13ος αιώνας), 3) θα περάσουμε στη
δημιουργία πολλών μικρών Μουσουλμανικών Τουρκικών κρατιδίων
(περίοδος εμιράτων – κρατών, 14ος αιώνας), 4) περίοδος Οθωμανικού
Εμιράτου.

Τουρκικοί λαοί: Turkic people (μιλούν Τουρκική γλώσσα) ≠ Turkish. Δυο

όροι στα αγγλικά (ενώ στα ελληνικά μόνο ένας). Turkish: είναι νεότερος,
καθετί που αναφέρεται σε λαούς που μιλούν Τουρκικές γλώσσες (ότι
αναφέρεται στην Τουρκία). Σειρά λαών που κατοικούν σε ευρύ πλαίσιο από
τα Βαλκάνια (δυτικά) ως την Κίνα (ανατολικά): κυρίως τουρκόφωνοι λαοί
(όχι όλοι). Ο πιο πολυάριθμος λαός είναι οι Τούρκοι της Τουρκίας.
Συνεκτικό στοιχείο: γλώσσες που ανήκουν σε ομάδα γλωσσών (Τουρκικές.
Σήμερα: Αζέροι, Τουρκμένοι, Ουζμπέκοι, Καζάκοι, Ουιγούροι – δυτική
Κίνα κ.α.). Δεν σημαίνει σήμερα ότι όλες οι Τουρκικές γλώσσες είναι κοντά
μεταξύ τους, μερικές είναι (Αρμένιοι, Αζέροι).
Από πού ξεκίνησαν; Ως εστία υποστηρίζονται ότι είναι τα Αλτάια Όρη, που
βρίσκονται στο σημείο που συγκλίνουν τα όρια της Κίνας, της Ρωσίας και
της Μογγολίας. Στην περιοχή αυτή, οι λαοί δεν είχαν εθνική συνείδηση,
ούτε κράτος, η πολιτική οργάνωση ήταν η φυλή και ήταν νομάδες,
μετακινούνται σε μικρές ή μεγάλες αποστάσεις αναζητώντας τροφή για τα
ζώα.
Περιγράφονται ως νομάδες (πατρίδα είναι η σκηνή του): δεν γνωρίζει τι
είναι γεωργία, ζουν από την κτηνοτροφία, δεν γνωρίζουν τι είναι πόλη
(οργάνωση, βιοτεχνία, εμπόριο). Δεν χρειάζεται γραπτή αποτύπωση, είναι
ξένη προς τους νομάδες (δεν χρειαζόταν να την ξέρουν). Εμφανιζόταν για
την καταγραφή εσόδων και εξόδων.
Για διαφόρους λόγους μετακινούνται σε μεγάλες αποστάσεις. Ακολούθησαν
τέσσερις πορείες: προς Σιβηρία (βόρεια), προς Κίνα (νότια – πέρασαν το
Σινικό Τείχος). Οι άλλες δυο πορείες ήταν προς δυτικά: 1) δρόμος της
στέπας: οι νομάδες ακολούθησαν πορεία βόρεια της Κασπίας Θάλασσας και
της Μαύρης Θάλασσας, ως κεντρική και δυτική Ευρώπη, 2) δρόμος μέσω
Ιράν προς Μικρά Ασία: από το βόρειο δρόμο πέρασαν πολλές Τουρκικές
φυλές – ίδρυσαν κράτη: οι πρώτοι είναι οι Ούννοι και ακολουθούν Χαζάροι,
Πετσενέγκοι, Κουμάνοι και έπειτα οι Πρωτοβούλγαροι. Ιδρύουν κράτη ή
φυλετικές ομοσπονδίες. Επηρεάζουν το Βυζάντιο στο βορρά.

Κατέκλυσαν και εξαπλώθηκαν στην Μικρά Ασία. Κομβικό σημείο,

διασταύρωση εμπορικών και στρατιωτικών δρόμων. Από εκεί μπορεί να πάει
κανείς στην Κίνα, τις Ινδίες, το Ιράν και τη Σιβηρία. Ο χώρος αυτός
σταδιακά εκτουρκίζεται, είναι αργός ο τρόπος, και κρατά ως το 1000 μ.Χ.
Εκεί οι Τουρκικοί λαοί ήρθαν σε επαφή με ντόπιους αγροτικούς
πληθυσμούς – είχαν μόνιμη εγκατάσταση. Οι πρώτοι παγανιστές Τουρκικοί
λαοί άρχισαν να ασπάζονται το Ισλάμ (1000 μ.Χ.: οι περισσότεροι λαοί είναι
Μουσουλμάνοι).
Μέσω των Αράβων που είχαν κατακλύσει το Ιράν (7ος αιώνας), εξαπλώθηκαν
στην Κεντρική Ασία, γειτνιάζοντας με Τουρκικούς λαούς. Άρχισαν να
δημιουργούν δυναστείες και κράτη.
Επειδή ήταν καλοί πολεμιστές τους χρησιμοποιούσαν ως μισθοφόρους τα
κράτη του Ιράν. Οι μισθοφόροι πολέμαρχοι αποφάσισαν να πάρουν την
εξουσία, κατέλαβαν το Ιράν και ίδρυσαν εκεί Τουρκικές δυναστείες.
Οι πρώτοι που το πέτυχαν είναι οι Σελτζούκοι (= οικογένεια – δυναστεία
που ηγείται διαφορετικών Τουρκικών Μουσουλμανικών φύλων).
Η κατάληψη του Ιράν ολοκληρώθηκε το 1055. Ιδρύουν ένα κράτος: τη
Μεγάλη Σελτζουκική Αυτοκρατορία.
Πως αυτοί οι νομάδες έφτιαξαν κράτος; Παρεισφρέει η έννοια της
Τουρκικής Περσικής παράδοσης. Κοινωνίες και κράτη των οποίων η
δυναστεία είναι Τουρκικής καταγωγής, ο στρατός είναι νομαδικός αλλά η
γραφειοκρατία στελεχώνεται από ντόπιους (Πέρσες) και η γλώσσα είναι τα
Περσικά. Δεν υπάρχει κάτι εθνικό.
Όταν ανέλαβαν την εξουσία υιοθετούν ιρανικά στοιχεία, μιλούν Περσικά,
ακούνε Περσική μουσική, υιοθετούν τον Περσικό πολιτισμό.
Πως όμως παγανιστές υιοθέτησαν μια μονοθεϊστική θρησκεία; Πολιτικά και
οικονομικά συμφέροντα είναι οι αιτίες.
Οι δυο δυνάμεις της εποχής είναι η Βυζαντινή Αυτοκρατορία και το
Αραβικό Χαλιφάτο. Για να έχεις καλές σχέσεις πρέπει να μπεις σε μια κοινή
κουλτούρα, να ενστερνιστείς μια μονοθεϊστική θρησκεία για να
συνεννοείσαι με αυτά τα κράτη. Η θρησκεία είναι πιο σημαντική από τη
γλώσσα. Μεγάλο μέρος των Τουρκικών λαών με φυλετική δομή σε επαφή με
το Ιράν (δημιουργία παράδοσης).
1071: ο νομαδικός στρατός του Σελτζούκου Αυτοκράτορα νικά τον βυζαντινό
στρατό του Αυτοκράτορα Ρωμανού Δ’ Διογένη στο Ματζικέρτ (Ανατολική
Τουρκία).

Μπορούμε να καταλάβουμε τη μια συνιστώσα για να αντιληφθούμε τι είναι

η Οθωμανική Αυτοκρατορία: την Τουρκική συνιστώσα.
Δεύτερη συνιστώσα: ισλαμική και ιρανική συνιστώσα.
(δυο βιβλία σχετικά: D. Pitcher, Historical Atlas of the Ottoman Empire
περιλαμβάνει την απαρχή των Τουρκικών λαών μαζί με χάρτη και Cl.
Cahen, Pre – Ottoman Turkey, λεπτομερής τρόπος καταγραφής απαρχών).

Δεύτερο στάδιο, χρονικό και γεωγραφικό: Μικρά Ασία.

Πριν το 1071: κατεξοχήν χώρος ελληνόφωνος και ορθόδοξος.
Τέσσερις αιώνες μετά (15ος αιώνας): σημαντική πολιτισμική μεταβολή
(τουρκική και μουσουλμανική). (Σχετικό βιβλίο του Σπύρου Βρυώνη, Η
παρακμή του Ελληνισμού στην Μικρά Ασία και η διαδικασία εξισλαμισμού
11ος – 15ος αιώνας βασίζεται σε ορθόδοξες πηγές, το άλλο βιβλίο του Cahen
βασίζεται σε μουσουλμανικές πηγές).
Ουσιαστικά ένα μεγάλο μέρος της Μικράς Ασίας χάνεται μετά το
Ματζικέρτ. Μεγάλη αναταραχή, λεηλασίες, σφαγές και αποδιοργάνωση του
διοικητικού ιστού στη Μικρά Ασία.
Σταθεροποίηση στο 1100 που θα παραμείνει ως το 1250. Έχουμε μια
βυζαντινή κυριαρχία στα παράλια της Μικράς Ασίας (Πόντος) και
μουσουλμανική κυριαρχία στο κέντρο.
Ο στρατός των Σελτζούκων ήταν νομαδικός. Νομαδικός στρατός = στρατός
ελαφρά οπλισμένος με τόξα, βέλη και ιππικό (καλοί και στους δυο τομείς).
Άρχισαν να κάνουν εισβολές στη Μικρά Ασία με σκοπό προσκομισμό
λαφύρων. Προχωρούν βαθιά στο Βυζάντιο.
1067: λεηλασία Καισάρειας και Μεγάλου Προσκυνήματος με τα οστά του
Μεγάλου Βασιλείου. Η κατάρρευση του βυζαντινού οικοδομήματος έγινε
πολύ γρήγορα.
1077: Τούρκοι νομάδες έκαψαν την Χαλκηδόνα (Ασιατική πλευρά
Βοσπόρου).
Γιατί τόσο γρήγορα κατέρρευσε; Οι νομάδες δεν ασπάστηκαν ένα Ορθόδοξο
Ισλάμ των μορφωμένων, το Ισλάμ των Τουρκικών φυλών ήταν αιρετικό
κρατώντας προ – Ισλαμικές δοξασίες και Σιιτικές τάσεις. Ο έλεγχος της
εξουσίας και των γαιών στη Μικρά Ασία πέρασε σε οικογένειες
γαιοκτημόνων που γίνονται στρατηγοί στο κράτος και διεκδικούν εξουσία.
Υπήρχε στρατιωτική δεινότητα ομάδων. Ελαφρά οπλισμένοι ιππείς
εφαρμόζουν τακτικές: έχουν ορμητήριο και καταστρέφουν τη γεωργική
παραγωγή και την επικοινωνία των πόλεων. Οι πόλεις παραδίδονται μόνες
τους. Κοινωνία και διοίκηση δεν μπορούν να λειτουργήσουν.
1100: παγίωση κατάστασης. Δημιουργία διπλής κυριαρχίας στη Μικρά Ασία.
Πόντος και Ανατολική Μεσόγειος: έλεγχος από Βυζαντινούς.
Κέντρο: έλεγχος από Μουσουλμάνους.
Η Μικρά Ασία είναι οροπέδιο σε υψόμετρο. Γύρω γύρω περικλείεται από
βουνά που το χωρίζουν από την παράλια ζώνη.
Παγίωση μουσουλμανικής εξουσίας με κέντρο το Ικόνιο: Σελτζουκικό
Σουλτανάτο της Μικράς Ασίας ή του Ικονίου ή Σουλτανάτο του Ρουμ.
Η δυναστεία καταγόταν από τους Μεγάλους Σελτζούκους του Ιράν, υιοθετεί
τουρκοπερσική παράδοση (νομαδικός στρατός, τουρκοπερσική γλώσσα και
γραφειοκρατία). Οι πληθυσμοί ήταν ελληνόφωνοι και Ορθόδοξοι στην
πλειοψηφία. Πολλοί γαιοκτήμονες φεύγουν στο βυζαντινό έδαφος, μερικοί
μένουν. Ούτε οι μητροπόλεις έπαψαν να υπάρχουν, λειτουργούσαν και
μοναστήρια στην Καππαδοκία. Πολλοί γαιοκτήμονες ασπάζονται την νέα
πολιτική κατάσταση και γίνονται αρχηγοί του κράτους (εξισλαμίζονται).
Κεντρικό στοιχείο: περσικό και μουσουλμανικό (λιγότερο τουρκικό).
Αποφάσισαν να ιδρύσουν κράτος (εγκατάλειψη νομαδικού τρόπου ζωή,
οργάνωση διοίκησης και εμπορίου, κράτος κατά τα περσικά πρότυπα).
Έσπρωξαν τους νομάδες προς τα βουνά, στο περιθώριο από το κράτος,
εξαρτώμενοι από το Ικόνιο, με δικούς τους φυλάρχους.
Ακμή γνώρισε η υπόλοιπη χώρα σε οικονομία και εμπόριο. Οι νομάδες
καταστρέφουν το εμπόριο.
1200 – 1240: ανάπτυξη Σουλτανάτου: περιοχή που περνούν διεθνείς δρόμοι
και κτίσιμο χανιών (= εμπορικών σταθμών διανυκτέρευσης καραβανιών).
Κτισμένα το ένα μετά το άλλο, μεγάλα οικοδομήματα για ασφάλεια.
Γιατί ονομάστηκε του Ρουμ; Βγαίνει από το Ρωμαίος διότι ιδρύθηκε σε
εδάφη που ανήκαν σε Ρωμαίους.

Ισλαμικός μυστικισμός: όπως και στον Χριστιανισμό και τον Ιουδαϊσμό

αναπτύχθηκαν μυστικιστικές τάσεις.
Μυστικισμός: προσπάθεια ανθρώπου να έχει άμεση επαφή με το θείο με
μεταφυσική διαδικασία. Αναπτύσσεται και στο Ισλάμ τέτοια τάση.
Θεωρούνται ιεροί όσοι κατάφεραν αυτή τη μορφή θέωσης – απολαμβάνουν
τη λατρεία των πιστών.
12ος αιώνας: δημιουργία στον Ισλαμικό κόσμο ισλαμιστικών μυστικιστικών
ταγμάτων με κοινό ιδρυτή που ιδρύουν σε διάφορα μέρη ιδρύματα σαν μονές
(τεκέδες: τόπος που συνέρχονται οπαδοί του τάγματος και κάνουν τελετές
μύησης ή θρησκευτικές τελετές που φτάνουν σε μια θέωση). Αυτά τα
τάγματα είχαν ιεραρχία: μητέρα τεκές και έστελνε τους μαθητές της για
δίκτυο εξάπλωσης. Τα μοναστήρια αυτά απολάμβαναν δωρεές από τους
πιστούς, αποκτούσαν περιουσία και πολιτική δύναμη στη συνέχεια.
Ανέπτυσσαν συγκριτιστικές απόψεις (υιοθετούσαν δοξασίες που δεν ήταν
ορθόδοξες για τους Μουσουλμάνους – σύγκριναν θεότητες Ορθοδόξων με το
Ισλάμ).
Η νέα εξουσία έπαψε να χρηματοδοτεί την Ορθόδοξη εκκλησία και τις
μονές. Η ηγεσία εγκατέλειψε την τουρκοκρατούμενη Μικρά Ασία. Οι
Ορθόδοξοι έμειναν χωρίς τη δική τους εξουσία. Χρηματοδότηση μόνο των
ισλαμιστικών ταγμάτων. Οι εξισλαμισμοί είναι εθελούσιοι. Ο
Μουσουλμάνος πληρώνει λιγότερους φόρους από έναν Χριστιανό.
Οφείλεται στη δομή του αυτός ο εξισλαμισμός που ολοκληρώθηκε τον 15ο
αιώνα.
Τάγματα Σελτζούκων στη Μικρά Ασία:
α) Μπεκτασί (Bektashi): ιδρυτής ο Χατζί Μπεκτάς. Ο μητρικός τεκές
βρισκόταν στην Καππαδοκία. Απευθύνθηκε στον αγροτικό πληθυσμό και
υιοθετούσαν πρακτικές που έφερναν κοντά τον Χριστιανισμό με το τάγμα
(δρούσε σαν γέφυρα στις δυο θρησκείες). Μέσω ίδρυσης τεκέδων απλώθηκε
στην Ευρώπη.
β) Μεβλεβί (Mevlevi): ο ιδρυτής είναι υπαρκτό πρόσωπο (Mevlana
Celaleddin Rumi: έζησε και έδρασε στο Σουλτανάτο του Ρουμ, περσικής
καταγωγής, φτάνει στις αρχές του 13ου αιώνα στην αυλή του Ικονίου, το
κήρυγμά του έχει να κάνει με ανθρώπους, πόλεις και εμπόρους). Σε αυτό
ανήκουν οι περιστρεφόμενοι δερβίσηδες. Είχε επαφές με τους ορθόδοξους
μοναχούς, τάφηκε δίπλα σε φίλο του Ορθόδοξο μοναχό. Αποτελεί γέφυρα
στις δυο θρησκείες.

13ος αιώνας: ακμή Σουλτανάτου, επειδή το Βυζάντιο υπέστη την Άλωση του
1204. Δημιουργία κρατών που διεκδικούν τη βυζαντινή κληρονομιά και
δόθηκε δυνατότητα στο Σουλτανάτο να αποκτήσει θάλασσα.
1207: κατάληψη Αττάλειας.
1214: κατάληψη μεγάλου λιμανιού της Σινώπης (Μαύρη Θάλασσα).
1243: σοβαρό χτύπημα στο Σουλτανάτο. Κύμα νομαδικής επιδρομής των
Μογγόλων, απογόνων του Τζένγκις Χαν. Ηττώνται και το Σουλτανάτο
χωρίζεται σε: α) ανατολικό (προσάρτηση σε Μογγολική Αυτοκρατορία),
β) δυτικό με το Ικόνιο (φόρου υποτελής στη Μογγολική Αυτοκρατορία).
Παρακμή Σουλτανάτου και κεντρικής εξουσίας. Εξουσία λαμβάνουν οι
νομάδες των βουνών.

Η παρακμή και εξασθένιση δίνει την ευκαιρία στους φυλάρχους των

νομάδων του βουνού να αυτονομηθούν.
Περίοδος ενδυνάμωσης σουλτάνων.
1300: κατάρρευση του Σουλτανάτου του Ρουμ. Κατακερματίζεται σε μικρά
νομαδικά κρατίδια η Μικρά Ασία με αρχηγό τον μπέη ή τον εμίρη (αραβικός
τίτλος). Τα λέμε μπεηλίκια ή εμιράτα. Συνορεύουν αρκετά από αυτά με την
Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Πολεμούν ή επεδράμουν το ένα με το άλλο ή προς
την Αυτοκρατορία.
Νέο κύμα επιδρομών στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία διάρκειας 20 ετών.
Τερματίζεται με εξάλειψη της παρουσίας της Αυτοκρατορίας σε Μικρά Ασία
και ισχυροποίηση των εμιράτων. Ταχύτατη εξαφάνιση.
1261: ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τον Μιχαήλ Η’
Παλαιολόγο.
Ένα από αυτά τα εμιράτα είχε ιδρύσει ο Οσμάν (φύλαρχος) στην περιοχή
ανατολικά της Προύσας. Συνόρευε με το Βυζαντινό Κράτος και κατόρθωσε
να προσεταιριστεί τον ντόπιο χριστιανικό πληθυσμό και να καταλάβει τρία
σημαντικά κέντρα: την Προύσα (Bursa, 1326), την Νίκαια (Iznik, 1331) και
την Νικομήδεια (Izmit, 1337).
Το εμιράτο κυριάρχησε, όχι μόνο στην ύπαιθρο, αλλά και στο αστικό κέντρο.
Δεν ήταν ισλαμική θεοκρατία. Οι πρώτοι μπέηδες διακρίνονταν από
πολιτικό ρεαλισμό και όχι θρησκευτικό φανατισμό. Δεν απαιτούσαν τον
εξισλαμισμό αλλά συνεργασία με Ορθοδόξους, είτε με επιγαμίες, είτε με
πολέμους, το Βυζάντιο απορρόφησε εμιράτα.
1352: κατάληψη του πρώτου Κάστρου Τζίμπης (Ελλήσποντος) από τους
Οθωμανούς.
1354: κατάληψη πρώτης πόλης στην Ευρώπη, της Καλλίπολης, στον
Ελλήσποντο (ευρωπαϊκή ακτή).
Γρήγορη εξάπλωση εμιράτου, κατάκτηση Θράκης, κομβικό αστικό κέντρο
Αδριανούπολης (πτώση το 1369 – 1370).
1371: πρώτη μάχη Οθωμανών ≠ Σέρβων και Βουλγάρων, Μάχη της
Μαρίτσας (Έβρος). Αυτή η μάχη ανοίγει δυο δρόμους: α) από την κοιλάδα
του Έβρου και β) προς Θεσσαλονίκη (παλαιά Εγνατία). Γρήγορη κατάκτηση.
1393: κατάκτηση Μετεώρων και πτώση Βουλγαρικού Βασιλείου.
1389: Μάχη του Κοσσυφοπεδίου: νικούν τους Σέρβους.

Γιατί γρήγορη εξάπλωση των Οθωμανών;

Ι) στρατιωτική τακτική Οθωμανών: νομάδες, ελαφρά οπλισμένοι ιππείς,
λεηλατούν και καταστρέφουν αγροτική παραγωγή, ανασφάλεια στην
ύπαιθρο, διάλυση διοικητικού ιστού, παράδοση πόλης. Ο αστικός ιστός
παραμένει ίδιος, μετατόπιση εμπορικού κέντρου εκτός πόλης (σε Κομοτηνή,
Διδυμότειχο, Αδριανούπολη, Φιλιππούπολη).
ΙΙ) 1341 – 1347: δεύτερος εμφύλιος πόλεμος στο Βυζάντιο για τον θρόνο.
Ιωάννης Ε’ Παλαιολόγος ≠ Ιωάννης ΣΤ’ Καντακουζηνός. Ο καθείς
προσπαθεί να εξασφαλίσει συμμαχίες για κυριαρχία και λεηλατούν πόλεις.
Ο Ιωάννης ΣΤ’ καλεί σε συμμαχία τον εμίρη και φέρνει μισθοφορικό στρατό.
Εξοικείωση Οθωμανών με το χώρο και τον τόπο.
ΙΙΙ) τα ισλαμιστικά μυστικά τάγματα ηγούνται των πολέμων των εμιράτων.
Καλούνται τη μυστική τους λειτουργία και κηρύττουν το πλησίασμα των
δυο θρησκειών.
IV) οι Οθωμανοί δεν είχαν ισχυρό αντίπαλο. Κυρίαρχη δύναμη στη
Βαλκανική είναι η Σερβική Αυτοκρατορία του Στέφανου Δουσάν.
1355: θάνατος Δουσάν και καταμερισμός αυτοκρατορίας.
Προσπάθεια των Οθωμανών να προσεταιριστούν τις ντόπιες ελίτ (Σέρβων,
Βουλγάρων, Αλβανών και Βυζαντινών γαιοκτημόνων) – εξισλαμίζονται ή
παραμένουν Χριστιανοί.
Στον Οθωμανικό στρατό εντάσσονται Χριστιανοί. Σειρά από μοναστήρια
λαμβάνουν προνόμια από τον εμίρη δηλώνοντας υποταγή. Εξασφάλιση ότι οι
ελίτ θα πέρναγαν μήνυμα συμβιβασμού. Ξέρουμε από πηγές ότι η Ορθόδοξη
Εκκλησία συμβιβάστηκε με την Οθωμανική κατάκτηση. Μέρος του κλήρου
και των μονών συμβιβάστηκαν διατηρώντας μέρος της περιουσίας.
Φαίνεται ότι η ειρήνη είχε παγιωθεί γρήγορα.
1375: οι Οθωμανοί χτίζουν κτίριο στα ερείπια της αρχαίας Τραϊανούπολης
(χάνα: σταθμός για εμπόρους). Τέλος πολέμου, αρχή εμπορίου.
Ανίσχυρη βυζαντινή εξουσία, μια ορθόδοξη κοινωνία που είχε ενστερνιστεί
τους Οθωμανούς και τους αγροτικούς πληθυσμούς, που είχαν λεηλατηθεί,
και έβλεπε ότι θα είχε περισσότερα προνόμια από το πρώην καθεστώς.
Οι περισσότεροι αγρότες ήταν πάροικοι (υπό την εξουσία γαιοκτήμονα).
Γίνονται ελεύθεροι με δικαίωμα νομής καλλιέργειας.

Συνοπτικά, οι λόγοι εξάπλωσης των Οθωμανών ήταν:

1) μη ισχυρός Ορθόδοξος αντίπαλος
2) στρατιωτική τακτική Οθωμανών
3) προσεταιρισμός ντόπιων ελίτ ή μέρος
4) το καθεστώς της γης είναι ευνοϊκότερο υπό τους Οθωμανούς παρά από το
προηγούμενο καθεστώς.

Το Οθωμανικό κράτος εξελίσσεται σε αυτοκρατορία. Αφήνει τον χαρακτήρα

εμιράτου και γίνεται αυτοκρατορία. Οι υπήκοοι είναι Χριστιανοί
Ορθόδοξοι. Αυτό το κράτος έχει επίσημη ιδεολογία την διάδοση του Ισλάμ
στην πράξη. Χρησιμοποιεί ως αξιωματικούς Χριστιανούς σε στρατό και σε
διοίκηση.
Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης είναι αποτέλεσμα μακράς διάρκειας, όχι
λόγω κατακτήσεων αλλά με ωρίμανση ότι δεν θα ερχόταν και η συντέλεια
του κόσμου. Ρόλος Εκκλησίας με Καθολικούς και Οθωμανούς (επαφή).
Προσπάθεια ένωσης των Εκκλησιών (Σύνοδος Φερράρας – Φλωρεντίας).