ROLAND P.

PLATERO BSED 301 JANUARY 23, 2019

HOW I SPENT MY SUMMER VACATION O KUNG PAANO KO IPINALIWANAG SA AKING

MGA ANAK ANG PAGKATALO NG AKING KANDIDATO SA NAKARAANG
ni Reuel Molina Aguila.

TUWINA, kapag nagtutuklap na ang sunog na balat at ang dahon ng anahaw

ay lakip na uniporme sa mababang paaralan; sa mga unang araw ng
pasukan, taon-taon yang paulit-ulit sa aming pinapasulat ang temang iyon:
kung ano ang aming ginawa noong nagdaang tag-araw.

Mababang paaralan iyon ng aking kamusmusan sa paanan ng bundok at

baybay-dagat; kapirasong bayan sa Quezon na tanging nabubuhay sa
pagkokopra. At palibhasa’y isa ako sa mga bubwit na nakakapagsapatos sa
mababang paaralan, tigagal na nakaantabay ang mga kaeskwelang tapak o
nakade-gomang tsinelas sa kagila-gilalas na salaysay ng mga lugar at
karanasang lampas sa dalahikan ng munti naming baryo’t kamusmusan.
Tuwina’y pasitsit na ikinuwento ni Reynaldo, ang sungkiang anak ng may-ari
ng koprahan, ang mga hagdang kusang umaakyat, mumunting silid na
nagpapanhik sa iyo sa matataas na palapag ng nakalululang gusali, ang mga
nagsasayaw na pumupulandit na tubig, at ang mga naglalarong dagitab ng
Maynila.

Mga bagong laruang pambabae at panlalaki ang ipinanghehele at

ipinanghihili ng kambal na sina Marieta at Ramon. Manikang pumipikit kapag
inihihiga, umiiyak kapag pinipisil, naglalakad kung inaakay. Baril-barilang
pumuputok at may balang umiigkas, kotseng kusang lumiliko kapag
nabubundol, munting piyanong kusang tumutugtog.
Dala nila sa mababang paaralang iyon ang mga litrato’t laruang kanilang
isinasalaysay: para bang kahit pa sa aming kamusmusan ay nais nang
pabulaanan ang sinumang mangangantyaw na sila’y naghahambog lamang,
o higit pa’y nagsisinungalin. Mulagat ang aming mga mata at tuyo ang mga
lalamunan sa matagal na katahimikan ng aming pagkamangha. At
pagkuwa’y bubulalas ang klase sa tuwa kapag nagpakitang gilas na ang mga
laruan habang kandaparang nanunuway ang matatanda naming guro na wag
daw naming hawakan ang mga laruan at baka pati sila’y mapagalitan ng
mga magulang ng mga nakasapatos na mag-aaral.

Matapos ang mga bida ng klase, bago ang mga anak ng mga tagasungkit,
tagatapyas, tagatapa’t kargador ng niyog at kopra, ay tatawagin ako ng
aming guro sabay ng agarang pananahimik ng klase. (Anak ng attorney ay
hindi lumuwas ng Maynila. Sarap na sarap pang magkwento sa paghahapin
at pagpapalipad na pagpapagayo).
Hanggang sa matuto akong mag-Ingles sa mababang paaralang iyon, inisa-
isa ko ang rikit ng aming munting baryo, pilit na biningwit ang mga kaugalian
ng mga tao, at pinatingkad ang kakaibang kulay ng simpleng buhay namin.
Aywan ko kung bakit ang mga iyon ang aking kinahihiligang ilarawan.
Marahil, hindi naman kami talagang mayaman na palagiang
nakakapagbakasyon sa Maynila. Marahil, ang mga nakahiligan kong kalaro’t
kasama ay yong higit na matatanda kaysa sa akin.

May pagkabagot ang pamimintana ng ilang kaklase nang isalaysay ko ang

madugong aklasan ng mga kargador ng kopra sa pantalan. Ilang kaklase ang
nakatulog sa paglalarawan ko sa pagkamatay ng ilog dahil sa duming
ibinabasura ng pagawaan ng langis at niyog. May patuloy na naglaro,
nagkukot ng butong-pakwan, o simpleng hindi nakinig sa mga isinalaysay
kong karanasan sa tag-araw na nagdaan; ang mga dapo sa kabundukan, ang
mga lamplighter at mga halamang nakapanggagamot.
Hindi raw ganoon ang inilalarawan sa isang bakasyon, sa isang tag-araw ng
pamamahinga, ng isang bata, sabi ng aming guro at kantyaw o bulyaw ng
mga kaklase ko.

Mga alaala iyong nagpilat na sa aking isipan; na hanggang sa aking paglaki’y

nakagawian ko nang sumahin ang ilan pang tag-araw na aking kinaharap at
binuo.

GANOONG kabagutan din ang naningala sa dalawa kong anak nang minsan
kong tangkaing patulan ang kanilang katanungan; bakit nga raw ba natalo
ang aking ibinotong presedente.

Bakit nananalo ang isang dating pasista at kasama sa nagpatupad ng batas

militar? Bakit malakas ang dating ng isang akala mo’y siya na ang
pinakamahusay na tao, o ng isang alam na ng lahat na nagnakaw ng pera ng
bayan? O, bakit yong asawa ng diktador at gayon ding diktadora ay mas
marami pa ang nakuhang boto kaysa sa kandidato ko.

Mga tanong iyong nang mapalaot ang aking pagsagot ay humahalintulad sa

mga pagkakataong hindi ko kayang magpaliwanag. Halimbawa, noong
tungayaw na magkagulo sa kanto. Ang mga nag-iinom na mga bisita ng
isang may pabinyag ay nagsaboy ng mainit-init na tubig, yon bang
pinagpalambutan ng pang-crispy pata, sa dalawang asong nagpang-abot ang
init. Magkatalikurang gustong kumalas ang dalawang hinayupak ngunit
sadyang nagtagal ang kanilang pagkakaugpong. Samantala, kasama ang
aming mga anak sa mga nag-uusyosong hagalpak ang tawa.

Pag-uwi ng bahay, ang bunsong may wawalong taong gulang ay tawang-

tawang nagtanong kung bakit ganoong katagal ang pagkakadikit ng mga
aso. Epoxy raw ba ang pinandikit ng mga lasing? Namula na lang ang pisngi
ng panganay naming nasa unang taon na ng high school.

Lumala pa ang tanong na ito nang magbuntis ang aming aso na gayon ding
nakita ng aming mga anak na nakipagdikitan sa may kanto. Ano mang
pagpapaliwanag, palusot man o diretso, ay hindi maunawaan ng bunso, na
siya namang ipinanahimik ng panganay.

Mahirap maglinaw o umiwas sa mga nakikita ng bata. Papaano ipaliliwanag

ang pag-aaway ng mag-asawa? Ang monggong palagiang ulam? Ang
pagkamatay ng mga tuta? Ngunit kailangang magpaliwanag.
Sapagkat…..

At bawat salitang bitawan ko’y katumbas ng ilan pang mga tanong. Bakit
may brown out, check point, bakit mahal ang bilihin, ano ang kalayaan,
salvage, NPA, sundalo, sino, ano, kailan, saan at maraming bakit.

Pilit kong inilalapit ang sagot sa kanilang karanasan. Ngunit yon din ay
nakakadagdag sa kalabuan ng aking sagot: sapagkat napakarami na pala
nilang nakita’t naranasan. Tulad noong maghahating-gabi naming pag-uwi at
may nakahandusay sa gitna ng madilim na kalyeng walang kabahay-bahay;
at ni isang sasakyan ay wala kang matataw. Titigilan ko ba at tutulungan?
Ngunit nababalita ang ganitong istilo ng hold-up sa lugar na ito. Kunwaring
na-hit-and-run ang isang mama, tapos ‘yon pala’y may nakaabang nang mga
kasamahan nito sa gilid ng kalye. Dala ko ang buo kong pamilya at iniwasan
ko na lang ang nakahandusay sa kalye. At yon din ang aking sinabi sa aking
anak na nagtanong kung bakit hindi namin tinulungan amg mama. Hold-
upper yon. Papaano niyo natiyak na hold-upper nga? Kamukha kasi noong
kontrabida sa sineng kapapanood namin. E, nasaan yong bida?

Sa mga babasahin, telebisyon, at sine, ang karanasan ng bata ay

lumalampas sa kalye’t bulibard ng kanilang kamusmusan at nang aming
tahanan.

Nahiringan na lang kaming mag-asawa nang walang kaabog-abog na

ikinuwento ng aming panganay na nangaliwa ang daddy ng kanyang kalaro’t
kapitbahay namin kayat biglang ibinenta ang kanilang bahay at umalis.
Halos yon din naman, kung tutuusin, ang napapanood nilang sine nang
minsang nakahiram ako ng beta player. Galit na galit ako nang madatnan ko
ang aming dalawang anak at ang aming katulong na nagtatalo pa kung alin
ang nauna: yon bang sine o yong tunay na nangyari sa aming kapitbahay.

Bawat dugong pumupulandit sa screen ng telebisyon o hubad na babaeng

nasa tabloid ay sakit ng ulo sa amin. Paano na naman ipaliliwanag ito. Bakit
daw tumatayo ang birdie ng aking bunso kapag nakakakita siya ng babaeng
kakaunti ang saplot? Papa, madali bang pumatay?

Nahihiya na silang maligo nang hubad sa may bakuran kapag sinuwerteng

maganda ang buhos ng ulan. Tinalian sa ulo ang isang butiki at saka isinabit:
ang buntot na tinalian din at pinabigatan ng bato. At nagpustahan ang
dalawa kung alin ang unang mapapagot, ang ulo o ang buntot.
Gusto kong magpaliwanag. Gusto ko ring magalit. At kadalasan, papatayin
ko na lamang ang telibisyon, kukunin ang babasahin, susuwayin ang
anumang ginagawa nila. Sapagkat hindi ko na kayang magpaliwanag.
Sapagkat….

Kaya pati ang mga nakita nila sa iyo ay nasasali sa usapan. Dapat sana’y
nakabili ng hamburger kung hindi ka bumili ng beer para doon sa kaibigan
mong bumisita, Junk food ang hamburger. E, ano ba ang tingin ninyo sa
beer, junk drink?

Hindi iyon ang gusto kong ipaliwanag. Ang gusto kong ipaliwanag ay ang
saya ng pagdalaw ng isang kaibigang malaon ko nang hindi nakita. Papaano
ko lilinawin ang mga ito? Na ang kaibigan kong ito ay kababatang nagsukbit
ng prinsipyo at nakihalubilo sa mga karaniwang tao? Sugatan siya’t humiling
na sa amin muna manatili ng isang linggo.

Pinilit kong ipinaliwanag ang mga ito sa aming panganay: ang bulok na
lipunan, ang kawalanghiyaan ng mga nasa gobyerno, ang pangangailangang
ipaglaban ang paniniwala at pag-aasam ng magandang bukas. Waring ang
nakita ko sa kanya ay ang titser ko noong grade two, na tatango-tango
lamang.
Naintindihan kaya niya?

Nang magpaalam ang aming kaibigan at nagpabili uli ako ng beer, muling
nagtanong ang aking anak; ngayo’y may halo na ng pigil na galit. Wala na
ang iyong kaibigan, bakit hindi mo na lang ipunin ang pera para siya naman
ang maibili mo ng hamburger. Junk food ang hamburger. Junk drink ang
beer.
Hindi yon ang gusto kong ipaliwanag. Gusto kong sabihin na may lungkot na
humiwa sa akin nang umalis muli ang aking kaibigan. Matagal muli bago
kami magkita. Hindi ko nga alam kung magkikita pa kaming muli.
Makakaligtas ba siyang muli sa ilan pang pakikihamok na kanyang
haharapin. Ang mga ito at libo-libo pang agam-agam ang gusto kong sabihin.

Pilit ko pa ring pinaliwanagan siya. At kinuwento ko ang aking buhay noong

estudyante pa ako. Sabay ng paglagok ng malamig na beer: ang mainit na
mga rallyng aking isinalaysay, ang tear gas, truncheon, ang mga UG houses,
ang pagkahuli sa akin, ang torture, at marami pa. Ngunit hindi ko isinalaysay
ang panlalamig ko, ang takot ngayon ng isang may pamilya, ang kasabikang
makatulong sa sinumang aktibong kumikilos pa para sa mga mithiing aking
inaasam at pinaniniwalaan pa.
Pero bakit siya at ang kanyang kapatid, kapag nalulungkot din, halimbawa’y
kung kami ay wala pa sa bahay noong ako’y nangibang bayan, bakit hindi
beer ang kanilang kinakatunggali?
Sapagkat…
Halos mag-away kami ng aking asawa sa problema ng matrikula ng mga
bata. Bagamat napahaba ang tag-araw, sinasabi ng kalendaryong malapit na
ang pasukan at ang kaakibat nitong gastusin sa matrikula, libro, notebook,
uniporme, pamasahe, baon, assignment, at libo pang litanya. At hindi pa
bumabalik ang nagbakasyon ding katulong

Kung nanalo daw ba ang aking kandidato, malulutas kaya ang aming
pinagtatalunang problema? Aywan ko. Bakit daw ako nagagalit. Asawa ko na
ang nagtatanong. Hindi ako nagagalit. Nabubuwisit ako. Kanino? Anak ko
ang nagtatanong. Sa sistema sa lipunang ito.

At lalong lumabo ang aking mga sagot. Sistema? Aba’y kahit hindi bata,
mahihirapang intindihin ‘yan. Tulad noong pabinyag sa kapitbahay. Nang
magkalasingan na ang mga ama-ama ng block sa amin, pinulutan na ang
eleksyon. Palibhasa’y nasa low cost housing project kami, karaniwan na dito
ang paghahalo ng mga tao mula sa iba’t-ibang trabaho, probinsiya, relihiyon
at iba pang paniniwala.

Ilokano raw siyang hindi bibitiw sa kanyang loyalty. Siya nama’y Pilipinong
naki-EDSA. Batangueño yong isa, businessman ang isa pa, at yong madaldal
ay hindi raw naniniwalang baliw ang kanyang manok. Ako, nanood na lang
ako sa mga sampay-bakod nilang pamimilosopo. Si Cory ang dahilan. Hindi.
Si Marcos. Hindi. Ang mga corrupt na opisyal. Hindi. Ang mga tao mismo.

Aba, hindi na rin ako nakatiis sa aking pananahimik. E, bakit tao ngayon ang
sinisisi. Sila na nga ang biniktima ng mga kandidato nila, sila pa rin ang
sisisihin. Kung mga tulad nila ang mga tao, dapat nga sigurong tao ang
sisihin. Mabuti na lang at napagbalingan ng pansin yong dalawang asong
nagkadikitan.

Mapaklang ngitian ang batian naming magkakapitbahay mula nang araw na

yon. Pati anak ko’y napagalitan ko nang masabi rin niyang siguro nga
kasalanan ng tao. Napakatanga nilang bumoto sa dati nilang pinatalsik, o sa
magnanakaw, o sa mamamatay tao, o sa masasamang tao, dahil kung
matitino silang tao, dapat ang binoto nila ay ang kandidato ko. Napangiti na
lang ako dahil bilib din pala itong anak ko sa aking pinili.

Pero kailangan ko pa ring burahin sa kanyang isipan na hindi basta-basta

masasabi na ang tao ang dapat sisihin. Pero they get the government they
deserve. Kulang ang paliwanag sa kanila. At upang maabot mo ang
pinakamaraming tao upang mapalinawagan, kailangan mo ng maraming
pera. Walang pera ang kandidato ko kaya hindi nakaabot sa
pinakamaraming tao. Ang nakaabot at nag-abot sa mga tao ay yong may
pera. At ang paliwanag nilang katotohanan ay isang kabaliktaran. Na,
pinaniniwalaan naman ng mga tao.
Di bobo nga ang tao. Hindi sila bobo. Yong kapitbahay din nating loyalist,
ang tingin sa akin, bobo dahil hindi niya mapabagsak ang aking argumento.
Pero bobo nga ba ang tatay mo? Syempre hindi. Labanan ito ng mga ideya.
Labanan din ito ng taktika. Labanan din ito ng lohistika. At ang biktima ay
ang tao. Prinito sa sariling mantika.
Sapagkat….

Lingid sa kaalaman ng mga magulang, ang mga anak-anak namin ay

pumuposisyon din sa eleksyon at iba pang usapin. Kapag nag-uumpukan sila
o sa gitna ng kanilang laro ay nahihingingan ko ang pagtatalo nila. Ang mga
higit na bata ay halos walang pakialam sa pagmamagalingan ng mga
nakatatandang kuya o ate; minsang nandoong nag-aabot ng mga pulyeto’t
sample ballot ng ganitong kandidato isang araw. At sa isang araw naman ay
yong pulyeto ng kalabang kandidato.
Yong mga ate at kuya, akala mo’y mga magulang nila. Dinadaldal din ang
posisyon ng kani-kanilang mga magulang. E, bakit daw nasabing baliw yong
manok ng mommy niya, samantalang taga-UP yon. Magnanakaw ba yung
galling sa Hawaii, kita mo ngang napakabait at niregalulhan pa ang kanyang
daddy ng isang pampasaherong jeep. Kung naghihirap ang bansa, di iboto
mo ang mahusay sa business. Dapat yong matigas. Para sumunod ang
matitigas ang ulo. Hindi yong matanda na.

Ang kaibhan nga lang sa kanilang pagtatalo, nauuwi iyon sa paglalaro. Hindi
sa tampuhan at mapapaklang ngiti kapag nagkikita sa sakayan papuntang
opisina. Sila, matapos magsigawan, matutulog lang bati na naman.
.
Pero hindi ang aking panganay. Nanggagalaiti itong nagsusumbong sa
katangahan, di umano, ng kanyang kalaro. Basta raw siya, ang iboboto raw
niya ay ang kandidato ko. Hindi yong maarteng asawa ng diktador. E,
tinanong daw siyang sige iboto mo: bakit makakaboto ka ba? At
pinagtawanan pa raw siya. Alam raw naman nilang hindi sila makakaboto,
tinanong pa. Nagtatalo lang daw sila tulad ng pagtatalo ng kanilang nga
magulang, tapos totohanang pabobotohin siya.

Pero ganoong kabata ring mag-isip kaming mga magulang nila. Ang
mapapaklang ngitian ay humantong sa hindi pagpapahiraman ng ilang gamit
na dati naman ay pinahihiram. O, yong isang may poso ay ayaw nang
magpaigib. Yong may tindahan ay hindi na mautangan.

Para eleksyon lang, sabi nga ng aking bunso, nag-aaway na. Akala ko ba,
kaya nga nag-eeleksyon, e para magkaisa na kayo. Hindi na ako
nagtangkang magpaliwanag. Sa halip ay sumusuko na akong payagan silang
makapanood ng telebisyon; nang sa gayo’y humupa ang panggagalaiti. Pero
natyempo sa news. May namatay na naman dahil sa eleksyon.
ISANG gabing nagbrown-out at labis ang init ay napagkaisahan naming sa
salas lahat matulog. Tuwang-tuwa ang mga bata na para bang
nagkakamping.
Kung puwede na lang daw na sa bakuran matulog. Maglagay na lang ng tent
na may siga sa harap. Hindi pwede dahil uso ang akyat-bahay ngayon. Wala
kaming laban kung matyempuhan kaming natutulog sa bakuran.

Ang init ng gabing yon ay nauuwi sa kwentuhan. Noong bata pa ako, at ang
baon ko ay dyis lamang pero marami na akong nabibili sa recess. Ang uso
noong high school ako ay bell bottom na siya namang pinauuso ngayon.
Nagkakilala kami ng kanilang mama sa college na at siya nga ang nanligaw
sa akin. Tawanan at alaskahan. Siguro totoo nga na si Mama ang nanligaw,
kasi si kuya siya rin ang nililigawan. E, ikaw crush mo si…

Nagkapikunan na. Yong bunso, nagsumbong ng lahat ng kasalanan ng

kanyang kuya: na noong isang araw, gabi na nang umuwi sa bahay dahil
pumunta doon sa babaeng nanliligaw sa kanya. At yong panganay,
nagsumbong na rin; na ang nakabasag talaga ng aquarium ay yong bunso
pero inamin na lang ng katulong para hindi siya mapalo. At ang misis ko,
bakit ko raw kasi sinimulan ang personalang usapan. Ni hindi naman totoong
siya ang nanligaw.

Tumahimik na kayo; Pikon na rin ako. Lumabas ako sa bakuran at nagsindi

ng sigarilyo. Mayamaya’y naghahagikgikan sa loob ang aking mag-ina.
Maya-maya pa’y lumabas din sila. May bote ng beer at basong puno ng yelo
ang aking asawa. Sabi ng dalawa kong anak, pikon daw ako. Siguro, dahil
hindi raw malamig ang beer. Siguro, dahil ako naman talaga ang nanligaw.
Siguro, dahil natalo ang aking kandidato.
Paano napasok yon sa usapan?

Usapin iyong lagi’t laging manghihimasok at uukilkil sa aking isipan, at isipan

ng aking mga anak, at iba pang katulad kong hirap magpaliwanag kung bakit
minsan lang akong bumoto’t nakilahok sa halalan ay natalo pa. At matapos
noo’y laki ng aking panghihinayang: hindi sa akin, hindi sa aking kandidato,
kundi sa pagkakataong minsan ay may mapipiling kandidato.
Boycott ka dati, papa, di ba?

MAHABANG tag-araw yon ng 1992. Isang tag-araw iyon ng kawalan ng tubig

at koryente, kawalan ko ng pera at kawalan ng wastong maipaliliwanag.
At ngayon ay tag-ulan na. Ilang araw na lang ay pasukan na. At tiyak akong
pasusulatin din ang aking mga anak ng isang sanaysay: how I spent my
summer vacation.

Sana kapag pinasulat din ang aking mga anak tungkol sa kanilang nagdaang
tag-araw, wag sana nilang paksain ang mga beach o swimming pool,
birthday party, o mga regalong pinadala ng kanilang mga pinsan sa America.
 Laitin sana nila ako kung papaano natalo ang aking kandidato sa nagdaang
halalan.
Tawa ko lang sa magiging itsura ng kanilang titser.

https://www.facebook.com/notes/reuel-aguila/how-i-spent-my-summer-vacation-o-kung-paano-ko-
ipinaliwanag-sa-aking-mga-anak-an/10154217281599382/

Aguila, How I Spent My Summer Vacation O Kung Papaano Ko Ipaliliwanag sa

199 First Sanays
Reuel Aking Mga Anak ang Pagkatalo ng Aking Kandidato sa Nakaraang
2 prize ay
Molina Eleksiyon

JOURNAL

Isang Reaksyon sa “Ang Demokratikong

Sistema at ang mga Modelo ng Pamumuno
sa Pilipinas” ni Paolo Bolanos
Kinukundisyon ng nalalapit na eleksyon sa Mayo ang ating kolektibongpag-
iisip bilang mamamayan ng Pilipinas. Bahagyang hinuhubog nitoang ating
kilos at salita na syang kumakatawan sa ating pag-asa at mgapangarap
para sa ating sarili at para sa ating bansa. Dahil nakatuon ang atensyon
natin sa nalalapit na eleksyon at dahil hindi maiwasang pag-usapan ang
mga pambansang isyu na kadalasa’y mga pambansang suliranin (tulad ng
kurapsyon at kahirapan), nagkakaroon tayo ng natatangi at mas malawak
na pag-mumuni-muni sa ating sosyoholikal at politikal na sitwasyon, na tila
namang nambubuyo sa ating pakiramdam ng kabiguan. Talaga naman na
ang panahon ng eleksyon ay parehong panahon ng pag-asa at kabiguan—
kadalasa’y ang pangalawa ang nananatiling realidad ng mga Pilipino!

CITED:
Bolanos, Paolo. (2010). Isang Reaksyon sa “Ang Demokratikong Sistema
at ang mga Modelo ng Pamumuno sa Pilipinas”. Kritike : an Online Journal
of Philosophy. 4. 10.3860/krit.v4i1.1834.