362 ceveesyeesOe
efpe%eemet meeOekeâeveW Øeef›eâÙeebÛÙee JeeoefJeJeeoeble ve IeesšeUleeb, yeÇÿemee#eelkeâejeÛÙee
°erveW ØelÙe#e meeOevesÛee DeJe}bye keâjeJee, Heâeboer mees[eJeer DeeefCe Ûebõ peeCetve IÙeeJee
DemeW meceLeeËveeR meebefiele}W Deens leW Ùeemee"eRÛe.
KegCee Ùee MesJešeR KegCeeÛe Demeleele. lÙeebveeR }#eeble ÙesCeeNÙee mebkesâleeÛeW cenòJe
Deens. Deebkeâ[s eEkeâJee De#ejW ÙeebÛeer efÛevnW efvejefvejeUeR Deme}eR lejer mebkesâleeveW mecepeCeeje
DeLe& SkeâÛe Demelees. leesÛe cenòJeeÛee. GÛÛeejeÛÙee °erveW ef}heerÛÙee °erveW, efvejefvejeàÙee
Yee<eebletve SkeâÛe Jemlet efvejefvejeàÙee mJejJeCeeËveeR oMe&efJe}er peeles. cenòJe Deens les
DeLee&}e, ØelÙe#e Jemlet}e, efleÛee heefjÛeÙe keâ¤ve osCeeNÙee efÛevne}e, Yee<es}e veeneR.
efÛevnW Jee Meyo nW DeLee&ÛeW Jeenve Deens. ØelÙe#e DeLe& veJns. ne efJeÛeej meJe&
meebØeoeefÙekeâ keâjleer} lej celeefYeVelesÛee yeeT keâ¤ve nesCeejeR Yeeb[CeW efcešleer}.
És<ecelmejebvee mLeeve jenCeej veeneR. Skeâeshee DeeefCe mecebpemeheCee Jee{s}.
efomesvee peveeR leW efÛe MeesOetefve heenW ~
yejW heenleeb ietpe lesLeW efÛe Deens ~~
keâjer IesGb peeleeb keâoe Dee[Usvee ~
peveeR meJe& keâeWoeš}W leW keâUsvee ~~155~~
me=°erÛÙee cegUeMeeR peW keâebneR leòJe Deens, leW menpeemenpeeR efomeCeejW, YeemeCeejW
Jee ØelÙeÙeeme ÙesCeejW veeneR. lÙee cet}leòJeeÛeW %eeve nesCÙeemee"eR ÛeebieuÙee ØekeâejW
lÙeeÛee MeesOeÛe Iesle}e heeefnpes. JejJej efJeÛeej kesâ}e lej, JÙeJenejeÛÙee °erveW lÙee
MeesOeeÛee ØelÙe#e }eYe keâebneR efJeMes<e Deens DemeW meebielee ÙesCeej veeneR. lejerheCe meJe&
°erveW meebieesheebie efJeÛeej kesâ}e lej ceeveJecee$eeÛeW efnle JneJeW, Øeieefle-GVeefle JneJeer,
efJekeâeme meeOeeJee, Ùeemee"eR peW ØelÙeÙeeme ÙesleW lÙeeÛÙee cegUekeâ[s, MeesOe Iesle peeCeW
nWÛe GheÙeesieeÛeW Deens; FlekeWâÛe veJns lej Heâej DeeJeMÙekeâ DemeWefn Deens.
DeepeÛeer efometve ÙesCeejer Jew%eeefvekeâ Øeieefle ner MeesOeerle peeCÙeeÛÙee efpe%eemeWletve
DeeefCe lÙeemee"eR keâjeJÙee }eieCeeNÙee Deve}me ØeÙelveebletveÛe pevceeme Dee}er Deens.
DeypeeJeefOe ®heÙes KeÛe& keâ¤ve DeeefCe Deveskeâ ØekeâejÛes Oeeskesâ helkeâ¤ve ceeveJeeveW
ÛebõeJej heoehe&Ce kesâ}W. ßeer. lesveeEmeie veeskexâ ÙeeveW ``jeOeeveeLe'' efMeKejeJej DeejesnCe
kesâ}W, Deveskeâ ØekeâejÛÙee DeeheòeeRvee ÙeMemJeerjerlÙee leeW[ osTve oef#eCe OeÇgJeeJej PeW[e
jesJe}e, DeMeemeejKÙee iees°eRÛeW peieYej menpe keâewlegkeâ Pee}W. Ùeeble ØelÙe#e }eYe keâeÙe
Pee}e cnš}W lej meebieCeW keâef"Ce Deens. heCe ceeveJepeele GbÛeeJeles leer DeMee
IešveebcegUWÛe. Ùee IešveebÛeW cenòJe Ûeebie}e efJeÛeej kesâ}e lejÛe }#eeble ÙesTb MekeâleW.
yeÇÿe%eeveeÛeWefn lemeWÛe nesleW.
efJeJejCe 363
yeÇÿe%eeve ner menpeemenpeer GÛe}tve Iesleeb ÙesCÙeemeejKeer mLet} Jemleg veeneR. leW
efomeCeeNÙee, YeemeCeeNÙee, keâuhevesveW peeCeuÙee peeCeeNÙee meJe& efJeÕeeceOÙeW DeeefCe
efJeÕeebleer} ÙeÛÛeÙeeJeled Jemlegcee$eeceOÙeW, DeKeb[heCeW, DeesleØeesle Ye¤ve jeefn}s}W Deens.
keâUle veeneR, efomele veeneR, nW KejW, heCe peW keâebneR Deens leW yeÇÿeÛe Deens. MeesOe
IÙeeJee }eielees, meeOevee keâjeJeer }eieles, DeKeb[ ØeÙelveeÛeer keâebme OejeJeer }eieles. leer,
leW yeÇÿe DevegYeJeeme ÙeeJeW cnCetve. MeesOe IesCeeje ne, pÙeeÛee MeesOe IÙeeJeÙeeÛee lÙeehes#eeb
JesieUe vemeuÙeeveW, MeesOe IesCeW Jee ØeÙelve keâjCeW ÙeebÛesefn JÙeeJeneefjkeâ DeLe& Ùee
meeOeveWle ieUtve he[leele.
cnCes peeCelee lees peveeR cetKe& heenW ~
Delekeâe&efme lekeâea Demee keâesCe Deens ~~
peveeR ceerheCeW heenleeb heenJesvee ~
leÙee }ef#eleeb JesieUW jenJesvee ~~156~~
ce}e leW leòJe (yeÇÿe) keâU}W Deens, DemeW pees cnCelees lees cetKe& Deens, DemeW
meceLe& DeieoeR mhe°heCeW Ùee M}eskeâeble meebiele Deensle.
ßeer%eevesÕej cenejepeefn ``SLe peeCeerJe keâjer leesefÛe vesCes ~ DeeefLe}s heCe
efcejJeer leWefÛe GCeW ~ Deecner peen}eW Ssmes pees cnCes ~ lees keâebneRefÛe veJns ~~''
(%ee. 9~368) DemeWÛe cnCeleele. Gheefve<eoebveerefn ``ÙemÙeeceleb lemÙe celeb celeb ÙemÙe
ve Jeso me: ~~'' (kesâve 2~11) DemeWÛe cnš}W Deens. ce}e Peeshe }eie}er Deens
Demes pees leeW[eves meebielees, lÙee}e Peeshe }eie}s}er vemeles. lemeWÛe nW Deens.
efJeÛeej keâjCeejer, MeesOe IesCeejer yegefæ, keâuhevee keâjCeejs ceve, JeCe&ve keâjCeejer
JeeCeer Jee ßeJeCe-ves$eeefo FbefõÙeW ÙeebÛes meJe& JÙeeheej pesLeW mebheleele, leW leòJe lekeâe&veW
peeCeleeb ÙesleW DemeW keâmeW cnCeleeb ÙesF&}? cnCetve ce}e mecepe}W DemeW cnCeCeeje,
leòJe%eeveeÛeer heefn}er heeÙejermegæeb KeNÙee DeLee&veW Ûe{}e veeneR, DemeW cnCeeJeW }eieles.
lÙeeÛeW cnCeCeW kesâJeU DenbkeâejeÛeW }#eCe "jleW. PeeWhe keâMeer }eieles nW pemeW keâUle
veeneR, les keâUeJeW cnCetve meeJeOe jenCeeje pemee PeeWhesÛee DevegYeJe keâOeeRÛe IesTb Mekeâle
veeneR, lemesÛe %eelee, %eeve DeeefCe %esÙe ner ef$ehegšer DeJeefMe° Demeleebvee yeÇÿeevegYeJeeÛeW
nesleW.
efce"eÛeer hegleUer mecegõeÛee MeesOe IÙeeJeÙeeme ies}er lej efleÛeW JesieUW DeefmlelJe pemeW
GjleÛe veeneR, JesieUWheCe Gj}W lej mecegõeÛeer efJeMee}lee keâUleÛe veeneR lemeW yeÇÿeeÛee
MeesOe Iesleebvee peerJeeÛeW nesleW.
ceer heenleeW ne Denbkeâej, ceer henele Deens-ce}e heneJeÙeeÛeW Deens ner ceerheCeeÛeer
364 ceveesyeesOe
peeCeerJe peeWJej Gj}s}er Demeles, leeWJej leer peeCeerJeÛe, SkeâeÅee oeš OegkeäÙeemeejKeer,
mee#eelkeâejeÛÙee ceeieeËleer} De[LeUe "jles. ner peeCeerJe ne ceerheCee, ne Denbkeâej
pesJneb megšleeW lesJnebÛe yeÇÿe DevegYeJeeme ÙesleW, DeeefCe ceie ne DevegYeJe IesCeeje JesieUe
jenleÛe veeneR. heÛe}suÙee DeVeeÛeW MejerjeMeeR peW veeleW DemeleW leWÛe peerJeeÛeW yeÇÿeeMeeR
nesleW. heÛe}s}s DeVe pemeW legef°heg°erÛÙee ¤heeveW DevegYeJeeme ÙesleW, lemeeÛe yeÇÿe%eeveer
Meeble DeeefCe ØemeVe neslees. yeÇÿeeÛee DevegYeJe ne DeeveboeÛÙee ¤heeveW DevegYeefJeleeb Ùeslees.
DeVe KeeCÙeeÛeer FÛÚe nesles, Yetkeâ }eieles, lesJneb DeVe JesieUW DemeleW. DeVe
Keeleebvee leW jmeveWefõÙeeme meblees<eefJeleW, lesJneefn leW JesieUWÛe DemeleW. heCe leW heesšeble
peeleW DeeefCe heÛetb }eieleW lesJnebefn JesieUWÛe jener} lej leg°erheg°er otjÛe jeefn}er, G}š
leW MeuÙeYetle nesF&}, efJe<e¤he nesF&}, Ieelekeâ "js}. Deeleeb lÙeeÛeW JesieUsheCe nW
Deefve° Deens. DeVe heÛeuÙeeJej lÙeeÛeW MejerjYeeJeeble ¤heeblej nesCeW nWÛe ßesÙemkeâj
DemeleW. Yegkesâheemetve heg°erheÙeËleÛeer Øeef›eâÙee ner me}ie Deens. lesLeW DeVeeÛeW Éwle MejerjeÛÙee
DeÉwleeble kesâJneb heefjCele nesleW leW mecepele veeneR. lejermegæeb Yetkeâ Ûeebie}er }eieCeW,
heÛeveMeefkeäle Ûeebie}er DemeCeW DeVe Ûeebie}W efveJe[CeW, Ûeebie}W efMepeJeCeW, Ûeebie}W
ÛeeJeCeW Ùee iees°eRkeâefjleeb ØeÙelveMeer} DemeeJeWÛe }eieles. hejceeLee&ÛÙee #es$eebleer} nerÛe
meeOevee keâeR efpeÛÙeecegUW ``osJe heneJeÙee ies}es ~ osJe nesTefve jeefn}es ~'' DeMeer efmLeleer
meeOekeâeÛeer nesles. ``Denb yeÇÿeeefmce''leer} Denb DeeefCe Deefmce ieUtve he[leele, Gjles leW
efveKeU yeÇÿe. ßeer%eevesÕejcenejepe cnCeleele- ``hejleesefve heeef"ceesjW "ekesâ ~ DeeefCe
DeeheefCeÙeebleW DeeheCe osKeW ~ osKeleKeWJees DeesUKes ~ cnCeW leòJe leW ceer ~~ efleÙes
DeesUKeerÛeer meefjmeW ~ megKeeefÛeÙeeb meeceüepÙeeR yewmes ~ efÛeòeheCe mecejmes ~ efJejesefve
peeÙe ~~ (%ee. 6~366,67)
yent MeeŒe Oegb[eefUleeb Jee[ Deens ~
peÙee efve§eÙees Ùeskeâ lees ner ve meens ~~
celeeR Yeeb[leer MeeŒeyeesOeW efJejesOeW ~
ieleer Kegbšleer %eeveyeesOeW ØeyeesOeW ~~157~~
ceeCemeeveW efkeâleer JeeÛeeJeW, efkeâleer JeeÛe}s cnCetve Denbkeâej efcejJeeJee? MeeŒemebheefòe
ner Deveble, Deheej Deens. jespe Skeâ hegmlekeâ JeeÛetve mebheJelees cnš}W lejer ceeCemeeÛeW
DeeÙeg<Ùe hegjCeej veeneR. Deveskeâ pevce Iesle}s lejer les keâceerÛe he[leer}. pesJe{W nesF&}
lesJe{W JeeÛe}W cnš}W lejer lÙeeletve heojeble keâeÙe he[}W ÙeeÛee efJeÛeej keâ¤b peeJeW leeW
efvejeMeeÛe JeešŸeeme ÙesleW.
MeeŒeebÛÙee MeeKee heg<keâU, lÙee ØelÙeskeâ MeeKesÛes «ebLe heg<keâU DeeefCe ØelÙeskeâ
efJeJejCe 365
«ebLeeÛeW Øeefleheeove JesieJesieUW. heoeLe&efJe%eeve DeeefCe jmeeÙeve Ùee pe[ MeeŒeebceOÙeW
Heâejmes celeYeso efomele veeneRle. keâeÙee&ÛÙee, heefjCeeceeÛÙee ¤heeble les cegUeRÛe veeneRle
cnš}W lejer Ûee}s}. heCe cet}keâCeebÛeW mJe¤he DeeefCe OJeefve, ØekeâeMe, efJeÅegle,
ÛegbyekeâerÙe Deekeâ<e&Ce, ÙeebÛeW ÙeLeeLe& %eeve Ùeeble lesLeWefn keâebneR celeYeso DeensleÛe. vescekesâheCee
lesLeWefn mebMeÙeelcekeâÛe Deens. peerJeMeeŒe, DeLe&MeeŒe, ceevemeMeeŒe, meceepeMeeŒe,
jepÙeMeeŒe, ÙeebmeejKÙee MeeŒeebceOÙeW lej Ùeebvee MesJešeR MeeŒe lejer cnCeeJeW keâeR veeneR
Demee mebMeÙe GlheVe JneJee Demes oef#eCeesòej OeÇgJeemeejKes DeieoeR šeWkeâeÛes DeeefCe
hejmhejefJejesOeer celeYeso Deensle. ØeeceeefCekeâ efJeÉeveebveeR DeeheeheuÙee MeeŒeeÛÙee ceÙee&oe
mhe°heCeW ceevÙe kesâuÙee Deensle DeeefCe De%eeleeÛeW #es$e Heâej efJeMee} DemeuÙeeÛeW
ceeskeâUsheCeeveW mJeerkeâej}W Deens. Gob[ celeYeso ÙeecegUWÛe jenleele.
DeOÙeelceeÛeW #es$e lej Ùee celeYesoebveeR iepeyepe}s}W Deens. Éwle, ÉwleeÉwle, efJeefMe°eÉwle,
MegæeÉwle, DeÉwle nsÛe kesâJeU Yeso lesLeW Deensle DemeW veeneR lej Ùee ØelÙeskeâeÛes hegvneb
efkeâlÙeskeâ heesšYeso Deensle. Skeâe DeÉwleeceOÙeWmegæe 100-125 hes#eeb DeefOekeâ celeØeef›eâÙee
Deensle. keâesCeer peerJe Skeâ ceevelees, keâesCeer DemebKÙe. ceeÙee DeeefCe DeefJeÅee SkeâÛe keâeR
JesieUer ÙeeefJe<eÙeeRefn celeeblejW Deensle. peerJe DeeefCe yeÇÿeeÛee mebyebOe keâesCeer DeJeÛÚsoJeeoeveW,
keâesCeer DeeYeemeJeeoeveW, lej keâesCeer ØeefleeEyeyeJeeoeveW }eJelees. keâesCeer Âef°me=°erJeeoer lej
keâesCeer me=ef°Â°erJeeoer. keâesCeer peerJevcegefkeäle ceevÙe keâjleele lej keâesCeer keâjerle veenerle.
keâesCeeÛee %eeveesòejYekeäleerÛee Dee«en lej keâesCeer %eeve Je Yeefkeäle Skeâ¤he ceeveCeejs.
mecÙekeâd%eeveeveW efJeyeesefOele Pee}suÙee efvece&} efÛeòee}eÛe kegâCeer cees#e cnCeCeej lej
kegâCeer cees#eeÛeW me}eskeâlee, meceerhelee, me¤helee, meeÙegpÙelee Demes Ûeej Yeso keâefuheCeej.
kegâCeer cegkeäleer}e hejceevebomJe¤he ceeveCeej lej kegâCeer cegkeäleer}e legÛÚ }sKetve Yekeäleer}e
efleÛÙee [eskeäÙeeJej yemeefJeCeej. Skeâe YekeäleerÛesmegæeb ieewCeer, heje Demes Yeso hee[tve
lÙeebÛes hegvne Deveskeâ efJekeâuhe ØeefleheeefoCeej.
ns Demes DemebKÙe celeYeso efvejefvejeàÙee Dee«ener mebØeoeÙeebvee pevce osleele DeeefCe
ceie veevee ØekeâejÛes JeeoefJeJeeo, Keb[Ceceb[CeeÛÙee ØeJe=efòe, Je lÙeebletve nsJesoeJes
efvecee&Ce nesleele. DeOÙeeeflcekeâ DevegYeJe Skeâerkeâ[sÛe jenlees, Gjlees lees Debnkeâej DeeefCe
mebIe<e&. Yeeb[CeebÛeer jCeOegceeUerÛe meJe&$e Ûee}t jenles. celeeblejebvee DeLe& Demelees lees
peeCetve IesCeejeÛÙee Øeke=âefleYesoeveW, DeJemLeeYesoeves Jee hee$eleeYesoeveW. SkeâeÛe ieebJee}e
peeCÙeeÛeW Deveskeâ ceeie& Demetb Mekeâleele. Deveskeâ efoMeebveeR JeenCeejs ØeJeen MesJešeR
mecegõe}eÛe efceUleele. Deveskeâ hekeäJeeVeebveeR efvecee&Ce nesCeejer legef°-hegef° Skeâ¤heÛe
Demeles. heCe Meyo%eeveer nW }#eeble Iesle veeneR. lÙeeÛee Yej DevegYeJeeJej vemelees,
ceeb[CeerJej Demelees. mJele:hes#eeb JesieUW cele lees De%eeveeÛeW }#eCe ceevelees. DeeheuÙee}e
366 ceveesyeesOe
hešleW leWÛe MeeŒe. lÙee}e efJejesOe keâjer} lees cetKe&, Ùee YeeJevesveW }eskeâ Jeeieleele,
lÙeeÛee heefjCeece És<e-celmejeble neslees.
meblecenelces Ùee meJe& keâejCeebmee"erÛe «ebLe vegmelee JeeÛeeJee DemeW cnCele veeneRle,
YeejeYej hee"eblejeJej lÙeebÛee Yej vemelees. ßeerveeceosJejeÙeebÛeW Skeâ ceee|cekeâ JeÛeve Deens.
les cnCeleele- ``veecee cnCes «ebLe ßes‰ %eeveosJeer ~ Skeâ lejer DeeWJeer DevegYeJeeJeer ~''
%eevesÕejerÛes heejeÙeCe keâjCeejs, %eevesÕejerJej ØeJeÛeveW keâjCeejs, meJe& %eevesÕejer cegKeesodiele
Deme}s}s }eskeâefn heg<keâU Deensle, hejvleg DevegYeJeeÛee mebyebOe Dee}e keâeR lÙee keâmeesšerJej
efkeâleer Glejleer} keâesCeeme "eTkeâ? keâesCeeÛeer eEo[er heg{W Ûee}eJeer DeeefCe ØemeeoeÛee
veejU DeeOeeR keâesCee}e efceUeJee ÙeeJe¤ve nesCeejer cenbleeÛeeR Yeeb[Ces heeefn}er, DeeefCe
Ùeeefn keâejCeebmee"eR lÙeebvee vÙeeÙee}Ùeeble peeTve Peie[leebvee heeefn}s keâeR ceve efJe<eCCe
nesleW. ``Skeâ lejer DeesJeer DevegYeJeeJeer'' DemeW veeceosJe cenejepe keâeb cnCeleele leW DeMee
JesUeR }#eeble ÙesleW.
celeYeso mebheleele, Yeeb[CeW efcešleele, efvejefvejeàÙee Øeef›eâÙeebÛeer ieefle kegâbef"le nesles,
leer MeeŒeebveer meebefiele}suÙee %eeveeÛee ÛeebieuÙee ØekeâejW yeesOe Pee}e cnCepes. meceLeeËvee
ØeyeesOe MeyoeveW nWÛe DevegYeJeelcekeâ ÙeLeeLe& %eeve DeefYeØesle Deens. DevegYeJeeÛÙee heeleUerJej
Skeâoeb ceveg<Ùe peeTve heeWÛe}e, ØelÙe#e JemletÛee lÙee}e mee#eelkeâej Pee}e keâeR ceie
MeyoebÛes OJeefveYeso Jee Øeef›eâÙeebÛes ceeie&Yeso lÙee}e efJeÛeef}le keâ¤b Mekeâle veeneRle.
Yetkeâ }eieuÙeecegUW Yeele KeeTb FefÛÚCeejs Ûeej ØeJeemeer Skeâe mLeevekeâeJej
Ghenejie=neÛÙee Ûee}keâe}e DeeheCeeme keâeÙe heeefnpes leW meebiet }eie}s. ÛeewIeW Ûeej
Øeebleebleer} nesles. lÙeebÛÙee Yee<ee JesieJesieàÙee neslÙee. keâeefMcejer cnCee}e-leescet}.
ceneje°^erÙe cnCee}e-Yeele. hebpeeyeer cnCee}e-ÛeeJe}. leeefceUer cnCee}e-mees®. mLeevekeâ
nesleW keâvee&škeâeble. lÙee}e DeVeced ceenerle. keâesCee}eÛe keâebneR mecepesvee. meieUs Jeo&UerJej
Dee}s. mLeevekeâeefOeheeveW leW Sskeâ}W. lees peeCekeâej. lÙeeveW Jee{hÙee}e YeeleeÛÙee LeeàÙee
IesTve ÙesCÙeeme meebefiele}W. Yeeb[Ce Leebye}W. meieUs Skesâ ef"keâeCeeR yemetve meceeOeeveeveW
pesJe}s. ØeyeesOeveeveW celeYesoeÛeer ieefle Kegbšles leer DeMeer.
ßegleer vÙeeÙe ceerceebmekeWâ leke&âMeeŒes ~
mce=leer Jeso JesoebleJeekeäÙeW efJeefÛe$eW ~~
mJeÙeW Mes<e ceewveeye}e mLeerj heens ~
cevee meJe& peeCeerJe meeb[tve jenW ~~158~~
Jeso, ceerceebmeeMeeŒe, leke&âMeeŒe, ceveg, Ùee%eJeukeäÙe FlÙeeoeRÛÙee mce=efle, yeÇeÿeCe«ebLe,
Gheefve<eoW nW meJe& DeeheeheuÙee hejerveW lÙee lÙee DeJemLeWle meeOekeâeÛÙee GheÙeesieeÛes
efJeJejCe 367
Deensle, Ùeeble Mebkeâe veeneR. heCe lÙeeletve vescekeâe DeLe& }#eeble DeeCetve osCeejer
mecevJeÙeeÛeer ieg®iecÙeÂef° pej Øeehle Pee}er veeneR, lej Ùee MeeŒeeleer} JeÛeveW Je
lÙeebÛeer ie=nerleke=âlÙeW hejmhejebMeeR lee[tve heenleebvee Heâej efJeefÛe$e Jeešleele. lÙeeble kesâJeU
efJeefJeOeleeÛe veJns lej efJemebieefle DeeefCe efJejesOeefn peeCeJelees. Je lÙeecegUW pemee JneJee
lemee KeNÙee leòJeeÛee yeesOe nesle veeneR. Ùee MeeŒeebÛÙee DeYÙeemeeveW efJeÉòee Jee{les,
Jekeäle=lJe Hegâ}leW, Øeefleheeovee}e iebYeerjlee Ùesles. heCe ne meJe& keâewlegkeâeÛee efJe<eÙe Pee}e.
lÙeecegUW }ewefkeâkeâeble Øeefle‰e }eYes}, heCe Deelce%eeve nesCeej veeneR. ßeer%eevesÕej
cenejepeebveeR Ùee meJe& MeeŒeebvee ceesjefhemeeÛeer Ghecee efo}er Deens. les cnCeleele-ceesjeÛeeb
Deebefie DemeesmeW ~ efhemeW Deneefle [esUmeW ~ hejer Skeâ}er efo"er vemes ~ lewmeW iee ~~
(%eeves. 13~835) ceesjeÛeer efhemeW megboj efomeleele. MeesYee DeeCeCÙeemee"er GheÙeesieer
he[leele, lÙee efhemeebJej [esUsefn Demeleele, heCe lÙeebvee °er vemeles. meJe& MeeŒeebÛeW
DemeWÛe nesleW. yeÇÿemJe¤heeÛeW JeCe&ve keâjCÙeeÛÙee °erveeR leeR MeeŒeW peCetb, DeebOeUer
"jleele DeeefCe lÙeecegUWÛe DeebOeàÙeeveW nòeerÛee Skesâkeâ DeJeÙeJe ÛeeÛehe[tve heneJee
DeeefCe nòeer keâmee neslee lÙeeÛes JeCe&ve keâjeJeW, lemee SkeâebieerheCee DeelcÙeeÛeW JeCe&ve
keâjleebvee MeeŒeebvee Ùeslees. DeLee&leÛe lÙeebÛeeR JeCe&veW efJeefÛe$e YeemeCeW mJeeYeeefJekeâ Demeles.
Mes<e ner YeieJebleeÛeer efJeYetefle. lÙee}e npeej leeW[W, oesve npeej efpeYee heCe leeWefn
hejyeÇÿeeÛeW ÙeLeeLe& JeCe&ve keâ¤b Mekeâle veeneR. }epetve leesefn DebLe®CeeKee}er o[}e.
osJeebvee Je mevekeâeefokeâ $e+<eeRveeefn "eJe }eie}e veeneR DemeW JeCe&ve ßeer%eevesÕejcenejepeebveeR
kesâ}W Deens. les cnCeleele- heens heeb peeefCeJesÛesefve yeUW ~ keâesCeer Jesoeheemetefve Demes
DeeieUs ~ keâeR Mes<eentefve leeW[eieUW ~ yees}kesâ DeeLeer ~~ leesefn DebLe®CeeleUJešeR
o[s ~ Ùes¤ vesefle cnCeesefve yeng[s ~ SLe mevekeâeefokeâ Jes[s ~ efhemes peen}s ~~
(%eeves. 9~370-71)
nW meJe& }#eeble IesTve meeOekeâeveW Meyo%eeveeÛÙee Jee hegmlekeâer heebef[lÙeeÛÙee veeoeR
ve }eielee OÙeeve DeeefCe Yeefkeäle ÙeebÛee DeJe}bye keâ¤ve meJe& ØekeâejÛeer peeCeerJe,
Denbkeâej, ceerheCee šeketâve lÙeeÛe ``SkeâheCeeefn efce"er he[es mej}er'' Ùee eEmLeleeRle efmLej
jeefn}W heeefnpes. meJe& peeCeerJe meeb[tve jenCeW nWÛe KeNÙee DeLee&ves meJe&mecehe&Ce Deens.
DevevÙeYeeJeeveW MejCeeieefle cnCeleele leer nerÛe, ner YekeäleerÛeer Yee<ee Pee}er. ÙeeÛe
efmLeleer}e %eeveeÛÙee Yee<eWle peeCeerJe meeb[CeW cnCeleele.
pesCeW ceef#ekeâe Yeef#e}er peeefCeJesÛeer ~
leÙee YeespeveeÛeer ®Ûeer Øeeefhle keQâÛeer ~~
DenbYeeJe pÙee ceevemeerÛee efJejsvee ~
leÙee %eeve nW DeVe heesšeR efpejsvee ~~159~~
368 ceveesyeesOe
peeCeerJe, Denbkeâej, ceerheCee nW efJekeâej ceeMeermeejKeW Deensle. ceeMeer heesšeble ies}er
keâeR ceUceUleW. heesšeble {JeUleW, G}šŸee nesleele. efkeâleerefn Ûeebie}s, ®Ûekeâj DeVe
heeveeble Deme}s lejer ceeMeer heesšele ies}suÙee efmLeleeRle lÙeeÛeer ®Ûeerefn }eiele veener,
mJeeo keâUle veeneR, KeeJeW, pesJeeJeW, DeMeer Jeemevee jenle veeneR. yeUeveW Keeu}s lej
G}štve he[leW. G}šŸee nesTve ceeMeer he[tve peeF&} lesJneÛe megKe }eYeleW.
DeVeeÛÙee mebyebOeele ceeMeerves pemes nesles, leWÛe %eeveeÛÙee meboYeeËle Denbkeâejeves nesleW.
DenbkeâejemebyebOeerÛeW keâebneR efJeJesÛeve ceeieer} (114) M}eskeâeble Dee}s Deens. Deble:keâjCeeble
Denbkeâej Demeleebvee MeeŒes GheÙeesieer he[le veeneRle DemeWÛe lesLeW cnš}W DeenW.
vekeâes js cevee Jeeo ne Kesokeâejer ~
vekeâes js cevee Yeso veevee efJekeâejer ~~
vekeâes js cevee meerkeâTb hetef{}ebmeer ~
DenbYeeJe peeW jeefn}e letpeheemeer ~~160~~
ceeies 108 les 115 Ùee M}eskeâeble JeeoemebyebOeerÛeW meefJemlej efJeJesÛeve Dee}W
Deens. mebleebvee efpe%eemet YeeJevesveW kesâ}s}er ÛeÛee& DeeJe[les. heCe Deehe}W leWÛe KejW Ùee
OeejCesveW kesâ}s}e Jeeo cee$e mebleebvee hemeble veeneR. ne Demee Jeeo efKeVelee DeeCelees.
peieleebceOÙeW efJeefJeOelee Deens. Skeâ ogmeNÙeehes#eeb Deeke=âefle, JeCe&, iegCe Ùeeble JesieUe
Deens. heCe ceePeW peW leW Ûeebie}W DemeW Jeeštb }eie}W keâeR, nerÛe efJeefJeOelee efJekeâejer
Yesoeble, YesoebÛÙee efJeke=âleeRle heefjCele nesles. ceeCemeeveW nW šekeâ}W heeefnpes.
Skeâe cees"Ÿee }ivemeceejbYeeble cegyb eF&, hegCes, veeiehetj, ceje"Jee[e, DeMee efvejefvejeàÙee
ef"keâeCeÛÙee mebYeeefJele ceefn}e Skeâ$e PeeuÙee neslÙee. meieàÙee ÛeebieuÙee Øeew{ DeeefCe
kegâ}erve neslÙee. meYÙeefn neslÙee. heCe cegbyeF&ÛÙee efŒeÙee hegCÙeeÛÙee efŒeÙeebÛÙee Jes<eYet<esÛeer,
De[eCeerheCeeÛeer cnCetve Leóe keâjerle neslÙee. hegCÙeeÛÙee ceefn}e veeiehetjkeâjebvee ceeieeme}suÙee
"jJeerle neslÙee DeeefCe veeiehegjer ceefn}e ceje"Jee[Ÿeeleer} yeeÙekeâebvee yeeJeàÙee mecepele
neslÙee. ceje"Jee[Ÿeebleer} yeeÙekeâe cegbyeF&Ûeer Jes<eYet<ee heentve cnCele neslÙee, ``ÛeebieuÙee
kegâ}erve efŒeÙeebveeR DemeW jenCeW yejW efomeleW keâeb?'' KejW cnCepes SkeâeÅee }ceeCe ŒeerÛeer
Jes<eYet<eeefn GhenemeeÛee efJe<eÙe nesleeb keâecee veÙes. celeW, Gheemevee DeeefCe mebØeoeÙe
ÙeebÛÙee mebyebOeeble DemeWÛe nesleW. ØelÙeskeâeveW Deehe}er Øeke=âefle-ØeJe=efòe-heefjefmLeefle efJeÛeejeble
IesTve leòJe%eeve Je Gheemevee mJeerkeâejeJeer; heCe ceePeeÛe ceeie& keâuÙeeCeeÛee DemeW
mecepetve DenbkeâejeveW Flejebvee MeneCeW keâjCÙeeÛee ØeÙelve keâ¤b veÙes.
meebieCeeje}e pemee Denbkeâej Demelees lemee SskeâCeeje}eefn Demelees. Deehe}W peW
cele leW yengOee keâesCeer mees[erle veeneR. JeeoefJeJeeoeble keäJeefÛeled efve®òej Pee}e lejer
efJeJejCe 369
legceÛÙeeFlekeWâ Ûeebie}W Deecneb}e yees}leeb Ùesle veeneR. SJe{s Heâej lej cnCelees. DeMee
efmLeleeRle efve<keâejCe Jeeo keâ¤ve kebâ"Mees<eeÛes Oeveer keâeb JneJeW? megOeejCÙeeÛeer, Ûeebie}W
nesCÙeeÛeer MekeäÙelee Demeles leer mJele:ÛÙee mebyebOeeble. leMeer megOeejCee DeeJeMÙekeâefn
Demeles. heCe ceeCetme mJele:}e Ûeebie}e mecepetve peie megOeej}W heeefnpes DemeW cnCele
Demelees. mJele:ÛÙee Øeieleer}e leesÛe De[LeUe Deens DemeW mecepelees. DenbkeâejeveW DemeW
ceeveCeW cnCepes DeelceveeMe keâ¤ve IesCeWÛe Deens. ``keâemeÙee iegCeoes<e Jeevetb DeeefCekeâeÛes ~
cepe keâeÙe lÙeebÛeW GCeW Deens ~~'' nW mebleJeÛeve }#eeble IesTveÛe ceeCemeeveW JeeieeJeW nW
yejW ~
DenbleeiegCeW meJe& ner ogKe nesleW ~
cegKeW yeesef}}W %eeve leW JesLe& peeleW ~~
megKeer jenleeb meJe& ner metKe Deens ~
Denblee legPeer letb efÛe MeesOetefve heenW ~~161~~
veerš efJeÛeej keâ¤ve heeefn}W lej }#eeble ÙesF&} keâeR peieleebleer} yengleskeâ meJe&
og:KeW Denbkeâejebletve pevceeme Ùesleele. Denbkeâej ne Deepe&Je, efJeveÙe, veceülee, Deeoj,
efpeJneUe, Øesce, Yeefkeäle, efve‰e Ùee meJe& meodYeeJeebÛee Me$et Deens. Denbkeâejer ceeCetme
meceepeeble keâesCeemeÛe ceeveJele veeneR Je lÙeecegUW lees GieerÛeÛe og:Keer neslees. Deehe}er
Skeâ efJeefMe° ÙeesiÙelee Deens Je lÙeeØeceeCes DeeheCeeme meòee, mebheefòe, mevceeve,
}ewefkeâkeâ Jee keâewlegkeâ Øeehle Pee}W heeefnpes DemeW ceeCemeeme JeešleW. ner Dehes#ee hegjer nesle
veeneR Je lÙeecegUW ceveg<Ùe og:Ke Yeesielees.
}ewefkeâkeâeÛÙee Dehes#esveW ne Denbkeâej efkeâlÙeskeâ JesUe Keesšer veceülee OeejCe keâjlees.
Demee ceeCetme peefceveerJej yemes}, meYes}e ies}e lej }ebye heeo$eeCeebpeJeU GYee
jener}. heCe kegâCeerlejer keâeÙe&keâlÙee&veW DeeheCeebme heneJeW DeeefCe mJele: vekeâes vekeâes
cnCele Demeleebveeefn DeeheCeebme GÛÛemLeeveeR vesTve yemeJeeJeW, DeMeerÛe Dehes#ee keâjs}.
keäJeefÛeled KejeÛe Ghesef#e}e ies}e lej mebleehes}. oebefYekeâepeJeUÛeW meJe& keâebneR DemeleW leW
ØeoMe&veemee"eR.
mJele:peJeU Ûeebie}W DemeeJeW. menevegYetleerveW leW ogmeNÙeeme MekeäÙe lej ÅeeJeWefn. heCe
Deens leW Jee veeneR leW oeKeJeCÙeeÛee ØeÙelve cee$e keâ¤b veÙes. pejer Ûeebie}W DemeW keâebneR
Deme}W lejer les ØeoMe&veeÛÙee ØeÙelveeveW JeebÙee peeles. meceLe& %eeveeÛÙee Ghe}#eCesveW ne
efJe<eÙe meebiele Deensle. keâmlegjer DeeheuÙee megiebOeecegUW mJele:Ûe Øeieš nesles. ner keâmlegjer
Deens DemeW MeheLe Jeentve meebieCÙeeÛee Øemebie Ùeslees lesJneb leer keâmlegjer vemeles. %eeveeefo
meJe& meodiegCeebÛeW lemeWÛe Deens.
370 ceveesyeesOe
Denbkeâej mees[tve jeefn}s cnCepes ceeCetme mJele:efn megKeer neslees DeeefCe Flejebveeefn
megKeer keâjlees. DenbkeâejeÛee mheMe& ne keâebšŸeemeejKee Deens DeeefCe veceülesÛee mheMe& ne
jsMeceemeejKee Deens. jsMeceeÛÙee ce=og} mheMee&veW megKe nesCeW DeieoeR mJeeYeeefJekeâ Deens.
Denbkeâej cee$e yeeWÛeuÙeeefMeJeeÙe jenle veeneR.
DeeheCeepeJeU Denbkeâej Deens keâeR veeneR nW pÙeeÛeW lÙeeveWÛe MeesOe}W heeefnpes.
FlejebÛeW JeeieCeW DenbkeâejeÛeW JeešCeW ne megæeb mJele:Ûee DenbkeâejÛe Demelees. Deehe}er
mJele:Ûeer kegâCeer ogmeNÙeeveW kesâ}s}er mlegefle, DeeheCeeefJe<eÙeeR oeKeefJe}s}e Deeoj,
DeeheuÙeeheg{s JÙekeäle kesâ}s}er veceülee, pej kegâCee}e megKeJeerle Demes} Je lÙeecegUW lemeW
keâjCeeje ogmeje Ûeebie}e Deens DemeW Jeešle Demes} lej leesefn mJele:ÛÙee Deble:keâjCeebleer}
DenbkeâejeÛeeÛe heefjCeece Deens DemeW peeCe}W heeefnpes. keâewlegkeâ keâjCeeje Ûeebie}e DeeefCe
oes<e oeKeefJeCeeje JeeF&š DemeW JeešCeW nWefn DenbkeâejeÛeWÛe Åeeslekeâ Deens. veceülee
DemeeJeer, heCe veceülee oeKeefJeCeW ne DenbkeâejÛe Deens. ce}e mlegefle DeeJe[le veeneR
DemeW cnCeCeW nW mlegefle DeeJe[le Deme}suÙee DenbkeâejeÛeWÛe Lees[s met#ce ¤he Deens.
Deehe}er Keesšer eEveoe Ssketâveefn leer keâjCeeNÙeeefJe<eÙeeR eflejmkeâejeÛeer, És<eeÛeer YeeJevee
efvecee&Ce Pee}er lej leesner DenbkeâejÛe Deens. Denbkeâej neÛe Denbkeâej MeesOeCÙeeÛÙee
ceeieeËleer} meJeeËle cees"e De[LeUe DemeuÙeeveW Denbkeâej ne Denbkeâej Deens nWÛe }#eele
Ùesle veeneR. Heâej ØeÙelvehetJe&keâ MeesOeeJeW }eieleW, meeJeOeheCeW efJeJeskeâeÛee DeJe}bye keâjeJee
}eielees, lees ÙeecegUWÛe Je ns Deehe}W DeeheuÙee}eÛe keâjeJeW }eieleW. ogmeNÙee keâesCeeÛeW
Ùee keâeceeR HeâejmeW meneÙÙe nesTb Mekeâle veeneR. leMeerÛe Glkeâš ßeæe Demes} lej
MeeŒeeÛeW Jee ieg¤ÛeW ceeie&oMe&ve GheÙeesieer he[leW. heCe Denbkeâej ßeæs}eefn efmLej jentb
osle veeneR cnCetve Deehe}e DeeheCe ØeÙelve keâjCeW nsÛe ßesÙemkeâj.
DenbleeiegCeW veerefle meeb[er efJeJeskeâer ~
DeveerefleyeUW M}eIÙelee meJe& }eskeâeR ~~
hejer DeblejeR meJe& ner mee#e Ùesles ~
ØeceeCeeblejW yegefæ meeb[tve peeles ~~162~~
DenbkeâejecegUW pes Deveskeâ ØekeâejÛes oes<e efvecee&Ce nesleele lÙeebleer} keâebneRÛeW JeCe&ve
Ùee M}eskeâeble Dee}W Deens.
ceeCemee}e yeNÙee-JeeF&šeÛeW %eeve DeieoeR vemeleW DemeW veeneR. lees efJeJeskeâer Demelees,
Ûeebie}W keâeÙe, JeeF&š keâeÙe, nW lÙee}e veerš jerleerveW keâUtb MekeâleW. heCe lÙeeÛÙee
ef"keâeCeÛee Denbkeâej lÙee}e peCetb veerleerveW Jeeietb osle veeneR. lÙeeÛeW JeeieCeW-yees}CeW,
KeeCes-efheCeW, DeeJe[er-efveJe[er Ùee MeeŒeeÛÙee cnCepes veerleerÛÙee ceÙee&oe mees[tve Demeleele.
efJeJejCe 371
Jele&ve DemeW Deveerefleceeve Deme}W, peerJeve meJe& ØekeâejÛÙee JÙemeveebveeR DeeefCe JÙeefYeÛeejebveeR
yejyeš}s}W Deme}s lejer }eskeâebceOÙeW lÙee}e ceeveceevÙelee cee$e nJeer Demeles. lesJe{Ÿeemee"eR
lees DeveerleerÛesÛe leòJe%eeve yeveefJelees. DeveerleerÛeW yeU leW nWÛe. Deveskeâ cenble, keâ}eJeble,
meeefneflÙekeâ, heg{ejer ns ÙeeÛeer mhe° GoenjCeW Deensle. efMeJÙeeieeUerveW Yej}suÙee
DeeWieU, yeerYelme, DeM}er} }sKeveeÛeerefn, JeemleJelee Jee heer[erle oef}leebÛes ngbkeâej
Ùee veebJeeveW Ye}eJeCe nesles. Oeeoevle DemelÙe DeeefCe efJeke=âle meeefnlÙeefn, Ûeekeâesjeryeensj
he[CÙeeÛee ØeÙelve, ØemLeeefheleeMeeR efJejesOe, ›eâebeflekeâejer DeefYeveJelee Ùee veeJeebKee}eRr
ceevÙelee heeJeleW. Ûeebieg}heCee efmeæ keâjCÙeemee"eR MelekeâevegMelekeâebÛÙee DevegYeJeeveW,
ceevÙelesveW, efmLej Pee}s}s efveÙeceefn mJele:ÛÙee meceLe&veemee"eR hee}š}s heeefnpesle DemeW
Øeefleheeo}s peeleW. Deveerleer}e leòJe%eeve hegjJetve ye}Jeeved keâjeJeW DeeefCe lÙee yeUeJej
Øeefle‰e efcejJeeJeer, DemeeÛe ne Denbkeâejer ØeÙelve Deens. DeveerleerÛeW leòJe%eeve yeveefJeCeeNÙee
mJewjeÛeeNÙeehes#eeb, ogJe&le&ve }heJetve meoeÛeejer cnCetve efcejefJeCeeje oebefYekeâ hejJe[}e.
keâejCe meeceeefpekeâÂ<šŸee lees eflelekeâe Ieelekeâ veeneR. meoeÛeejeÛeer cetuÙeW lees ceevÙe
keâjlees. ieebOeerpeeRveeR Skeâoeb ‘obYe cnCepes DemelÙeeÛeer melÙeeheg{W MejCeeieefle’ DeMeer
JÙeeKÙee kesâ}er nesleer. leer ceee|cekeâ Deens Ùeeble Mebkeâe veeneR.
DeveerleerÛeW leòJe%eeve keâmeW yeveefJe}W peeleW lÙeeÛeW Skeâ yeejerkeâmeW GoenjCe meebieleeW.
ceer Skeâoeb JewÅekeâ-hejer#esmee"eR cegbyeF&ntve keâ}keâòÙee}e Ûee}}eW nesleeW. ceneje°^eble
lÙeeJesUeR oe®yeboer keâ[keâ nesleer. heefnuÙee Jeiee&ÛÙee [yÙeeble DeecneR ÛeewIespeCe nesleeW.
veeiehetj peeF&heÙeËle efJeMes<e keâebneR Ie[}W veeneR. ceie cee$e yeešuÙee yeensj efveIeeuÙee,
ceebmeenejer LeeàÙee ceeieefJeuÙee iesuÙee. Oetceüheeve lej hetJeeaheemetveÛe Ûee}t nesleW. ceer
efJeJeskeâeveboebÛeW Skeâ hegmlekeâ JeeÛeerle nesleeW. ce}e lÙeebÛÙeele menYeeieer keâjCÙeeÛee
lÙeebveeR heg<keâU ØeÙelve kesâ}e. heCe ce}e efmeieejsš, ceÅe, Deec}sš Ùeebleer} keâebneRÛe
Ûee}CÙeemeejKeW veJnleW. ceer JeejbJeej vekeâej efo}e. lesJneb lÙeeleer} Skeâ ie=nmLe ce}e
cnCee}e- ``Dewmee kewâmee peer! ceo&keâes kegâÚ ve kegâÚ Meewkeâ nesveeefn ÛeeefnÙes ~'' JÙemeve
veme}s lej heg®<e veeneR DemeW cnCeCeW nW keâesCelÙee ØeceeCeeveW efmeæ keâjeJeÙeeÛeW? `yegefæ
ØeceeCeeblejW meeb[tve peeles' leer DeMeer. JÙemeveeÛÙee Ùegkeäleles}e DeeOeej keâesCelee? ve
MeeŒeeÛee, ve mebmke=âleerÛee, ve KeNÙee meYÙelesÛee. ßegefle, mce=efle, meble ÙeebÛeeR JeÛeveW
cnCetveÛe lej yegjmeš}suÙee efJeÛeejebÛeeR Åeeslekeâ ceeve}eR peeleele. yegefæJeeÅeebveeR efveoeve
DeejesiÙeMeeŒe lejer ØeceeCe ceeve}W heeefnpes keâeR veeneR. efye[Ÿee efheCeeje leWefn }#eeble Iesle
veeneR. Flejebvee Ùee OetceüheeveecegUW GÛÚeo neslees nW }#eeble IesCÙeeÛeW meewpevÙeefn lees
oeKeJeerle veeneR, G}š OetceüJe}ÙeW neR meYÙelesÛes Øeleerkeâ DemeuÙeeÛeW meebielees. }ef}leceOegj
Yee<escegUW JÙemeveeÛeW nW leòJe%eeve meeceevÙeebÛÙee ieUeR GlejleW, DeeefCe ceie Oetceüheeve,
372 ceveesyeesOe
ceÅeheeveemeejKeeR ogJÙe&meveW, DeejesiÙeÂ<šŸee, meeceeefpekeâ Â<šŸee DelÙeble Ieelekeâ Deme}eR
lejer, JÙeehekeâ ØeceeCeeble hemejleele, keâeWJeUer le®Ce efhe{erefn lÙeebÛeer yeUer "jles.
Denbkeâejer Deveerefleceeved efkeâleer Ieelekeâ "jlees leW ÙeeJe¤ve }#eeble ÙesF&}.
DeveerleerÛeW leòJe%eeve yeveefJeCeeje Denbkeâejerefn, MesJešeR ceeCetmeÛe DemeuÙeeveW,
lÙee}e kegâ"W ve kegâ"W, kesâJneb vee kesâJne lejer, DeeheCe JeeieleeW, yees}leeW leW ÙeesiÙe veeneR
nW peeCeJeleW. heCe ne Deeble}e ØeeceeefCekeâ DeeJeepe, DenbkeâejeveW o[he}e peelees.
keâejCe kegâCee}eÛe, keâMee}eÛee, ØeceeCe ve ceeveCeW neÛe DenbkeâejeÛee mJeYeeJe Deens.
osnsyegefæÛee efve§eÙees Â{ Pee}e ~
os¢eeleerle leW nerle meeb[erle ies}e ~~
osnsyegefæ les Deelceyegæer keâjeJeer ~~
meoe mebieleer meppeveeÛeer OejeJeer ~~163~~
ÙesLetve heg{W heebÛe M}eskeâeble Denbkeâeje}e ØecegKe DeeOeej Deme}suÙee osnyegæerÛee
efvejeme keâjeJee Je lÙeemee"eR mebleebÛeer mebieefle OejCeW ne GheeÙe Deens, ne efJe<eÙe
ØeecegKÙeeveW meebefiele}e Deens. ceveeÛÙee M}eskeâeble ÙeehetJeeaefn keâebneR ef"keâeCeeR osnyegefæ
mees[tve ÅeeJeer (12) (103), osnog:Ke nWÛe megKe ceeveeJeW (10), osneÛeer eEÛelee
keâ¤b veÙes (78) DeMee meboYeeËle osnyegæerÛee efvejeme megÛeefJe}e Deens. DeeefCe ``cevee
yegefæ ner meeOegmebieeR JemeeJeer'' (107) ``cevee meppevee meppeveeR Jeefmle keâerpes''
(128) DeMee jerleerves meppeveeÛeer mebieefle cenòJeeÛeer Demetve efleÛee DeeßeÙe keâjeJee
Demesefn meebefiele}s Deens, heebÛe M}eskeâebÛes ns ØekeâjCe Ùee efJe<eÙeeÛeer DeefOekeâ efJemleejeves
ÛeÛee& keâjCeejs Deens. Deekeâ}veeÛÙee °erves DeeefCe DeeÛejCeeÛÙee °erves ns ØekeâjCe
HeâejÛe DeJeIe[ Deens. JejJej meeshes Jeeš}s lejer Lees[Ÿee iebYeerjheCeeves efJeÛeej kesâ}e lej
efJe<eÙeeÛeer keâef"Celee ØelÙeÙeeme ÙesF&}.
mebleJee*dceÙeeceOÙeW MejerjeÛeer eEveoe DeeefCe mlegefle DeMee oesvneR ØekeâejW JeCe&ve
Dee{UleW. legkeâejece cenejepeebveer lej Skeâe DeYebieeceOÙeWÛe ``Mejerj og:KeeÛeW keâes"ej''
DeeefCe ``Mejerj Gòece Ûeebie}W'' DemeW MejerjeÛeW ognsjer JeCe&ve kesâ}W Deens. Mejerj nW
pesJneb meeOeve ceeve}W peeleW lesJneb leW Ûeebie}W DemeleW. heCe Mejerj pesJneb meeOÙe nesleW
lesJneb cee$e leW Ieelekeâ "jleW.
leòJe%eeve pesJneb hebÛekeâesMeebÛee efJeÛeej keâjles lesJneb lees DeefmLeceebmeÙegkeäle, DeVeceÙe
Mejerjeheemetve, yegefæheÙeËleÛee, efJe%eeveceÙe keâeWMeeheÙeËleÛee, efJeÛeej Demelees. DeeefCe
Debeflece efmLeleeRleer} DeeveboceÙe keâesMeeÛee efJeÛeejefn MesJešeR, keâesMeeÛee efJeÛeej DemeuÙeeveW,
efJeJejCe 373
leesefn keâesMe meesnbYeeJe Dešketâ nesTve kewâJeuÙee}e De[LeUe DeeCetb Mekeâlees. osnyegæerÛee
efvejeme keâjleebvee Ùee meJe& heeleàÙeebÛee efJeÛeej kesâ}e heeefnpes. keâejCe ceerÛeer, ceerheCeeÛeer
peeCeerJe mLet}-met#ce-met#celej ¤heeves Ùee osnYeeJeeMeer mebyeæ Demeles. ceerÛÙee JesieUsheCeeÛeer
ner peeCeerJe hetCe&heCeW veeneRMeeR nesCeW neÛe yeÇÿeeÛee mee#eelkeâej Demelees. yee¢e peieleeÛÙee,
MejerjeÛÙee, FbefõÙeebÛÙee, ceveeÛÙee, yegæerÛÙee ceeOÙeceeves– ceer kegâCeer JesieUe Deens,
Ûeebie}e Deens Jee JeeF&š Deens DemeW peeCeJeCeW nerÛe osnyegefæ Je leerÛe ceeCemee}e
yeÇÿeeheemetve YeüceeveW JesieUW hee[erle Demeles. yeÇÿeeMeer Skeâ¤helee DevegYeefJeCeW ns peerJeeÛes
Kejs efnle. heCe leW Øeehle nesCeW otjÛe jenleW. FlekesâÛe veJns lej Deveskeâ pevceebÛÙee
mebmkeâejeves Â{ Pee}suÙee Ùee osnyegæerves pes Kejs efnle Deens, les efnle Deens nsefn }#eeble
Ùesle veener Je lÙeecegUsÛe Kethe hewmee efceUJeeJee, SsÕeÙe& Jee{JeeJeW, Mejerj megboj efomeeJes
cnCetve yengcees} JeŒeebveeR Je ØemeeOeveebveer vešJeeJeW, efvejefvejeàÙee FbefõÙeebÛÙee Éeje
oMe&ve mheMe&veeefo megKes YeesieeJeeR, meòeemebheòeerÛÙee Éeje ceevemevceeve efceUJeeJee, Øeefle‰e
Øeehle keâ¤ve IÙeeJeer, nsÛe keâeÙe les meeOÙe Deens Demes ceeCemee}e Jeešle jenleW.
meoeÛeej, mebÙece, F&Õejer mee#eelkeâej }eYeeJee DeMeer ØesjCee lÙee}e keâOeeR nesleÛe veener.
Ùee osnyegæerves ``$e+Ceb ke=âlJee Ie=leb efheyesled'' FLeheemetve ``ÛeesjeR ke=âlJee megjeb efheyesled''
ÙesLeheÙeËle megKe efceUefJeCÙeeÛÙee DeefYe}e<esÛee DeOe:heele neslees DeeefCe ceeCemeeÛeW
meJe&ØekeâejW Deefnle nesles.
meceLeeËveer Ùeemee"eRÛe osnyegefæefJe<eÙeeRÛeer peer Â{lee Deens, Glkeâšlee Deens, leer
DeelceyegæerÛes ef"keâeCeeR "sJeeJeer DemeW Dee«eneveW meebefiele}s Deens.
JÙeJenejeÛÙee heeleUerJej DeeefCe hejceeLee&Ûes Skeâ meeOeve cnCetve Mejerj Jee
MejerjeÛeer GheÙegkeälelee veekeâejlee Ùesle veeneR. heCe MejerjÛe meJe&mJe ceevetve Ûee}}W
DeeefCe Mejerjehe}erkeâ[s keâebneR Deens ÙeeÛee efJeÛeejÛe kesâ}e veeneR lej peerJeve Deveskeâ
ØekeâejÛÙee oes<eebveer Yeej}s peeles. lÙeeletveÛe mJewjeÛeej, Deveerefle, veeie[er mJeeLeeËOelee,
hejheer[ve, FlÙeeefo JÙekeäleerÛeeÛe veJns lej meceepeeÛee Ieele keâjCeejer heefjefmLeefle
efvecee&Ce nesles. cnCetve ceeCemeeves osnYeeJeeÛÙee megKekeâuhevesle ie{tve ies}s}er Je=efòe
ØeÙelvehetJe&keâ DeelcÙeekeâ[s JeUJeeJeer. keâebneR Goeòe OÙesÙe efve:mJeeLe&heCeW [esàÙeebheg{W
"sJeeJeW. hejeshekeâej, oeve, F&ÕejYepeve FlÙeeoer Je=òeeRvee Megæ DeeefCe mebÙeefcele keâjCeeNÙee
meeOeveebÛee DeJe}bye keâjeJee.
osneÛÙee he}erkeâ[s heenCÙeeÛeer ner ØesjCee meppeveebÛÙee mebieleerceOÙeW efceUtb Mekeâles.
cnCetve ØeÙelvehetJe&keâ mebleebÛÙee menJeemeeÛee }eYe DeefOekeâeefOekeâ IÙeeJee.
374 ceveesyeesOe
ceveW keâefuhe}e Jeer<eÙees mees[JeeJee ~
ceveW osJe efveiet&Ce lees JeesUKeeJee ~~
ceveW keâefuheleeb keâuhevee les mejeJeer ~
meoe mebieleer meppeveeÛeer OejeJeer ~~164~~
DeeheuÙee}e peeCeerJe veme}er lejer peieleebleer} yengleskeâ meJe& JÙeJenejeble keâuhevesÛeeÛe
Yeeie Heâej cees"e Demelees. meJe&meeceevÙe ceeCemeeÛeer ÛeebieuÙee-JeeF&šeÛeer OeejCee eEkeâJee
lÙeeÛeer DeeJe[veeJe[ veeršheCeW heeefn}er lej nW }#eeble ÙesF&}. keâ[t keâej}erefn DeeJe[erves
KeeCeejW }eskeâ Deensle. G}š, heLÙee}e Ûee}Ceejer ogOÙee YeesheàÙeeÛeer meeefòJekeâ
Yeepeer heeveele ve he[tb osCeejs }eskeâefn Deensle. `veeJe[leerÛeW ceer" DeeUCeer' ner cnCe
Jejer} efJeOeeve efmeæ keâjCeejer Deens. heleerhelveerÛÙeeceOeW Øesce DemeCeW nW mJeeYeeefJekeâefn
Deens DeeefCe F°efn Deens. DeMee efmLeleeRle ceg}erJej peeJeÙeeÛeW Øesce Deme}W lej lees
Ûeebie}e JeešCeW mejU Deens heCe megvesJej Øesce keâjCeeje ceg}iee cee$e yeeF&}yegæŸee
Jeešlees. nW keâmeW? Deehe}e lees yeeàÙee DeeefCe }eskeâeÛeW les keâejšs DemeW keâeb JeešeJeW?
ogmeNÙeeÛeer yeeÙekeâes Ûeebie}er keâe JeešeJeer?
JÙeJenej veerš jenle veeneRle, efJeke=âle nesleele, les Ùee keâuhevescegU.W ceeCetme melÙeeheemetve
ogjeJelees. JemlegefmLeefle DeesUKetb Mekeâle veeneR. keâejCe keâuhevesveW lÙeeÛÙee efJeJeskeâe}e DeeefCe
peeefCeJes}e DeebOeUs yeveefJe}s}s DemeleW. Ùeemee"eR meceLe& cnCeleele keâeR, ceveeveW keâefuhe}s}e
efJe<eÙe veerš heejKetve IesTve mees[JeeJee. DeJeIe[ ieefCele pemeW lÙeeÛeer jerle veerš }#eeble
IesTve mees[JeeJeÙeeÛeW DemeleW lemeWÛe efJe<eÙeemebyebOeerefn keâjeJes }eieles. FbefõÙeW yee¢eebiee}e
Yeg}leele. cevee}e JeešCeejer DeeJe[-efveJe[ ØeeceeefCekeâ vemeleW. lÙeecegUW efJe<eÙeeÛee mJeerkeâej
eEkeâJee efOekeäkeâej efnleeÛÙee °erveW vescekesâheCeeveW keâjleeb Ùesle veeneR.
leòJe%eeveeleer} Âef°me=ef°Jeeo lej me=°erÛeer meJe& OeejCeeÛe heenCeejeÛÙee keâuhevesJej
DeJe}byetve DemeuÙeeÛeW meebielees. efvejer#eCeceeveeØeceeCeW Iešvee ØelÙeÙeeme Ùesleele. efvejer#eCeceeve
hee}š}s keâeR Iešveeefn JesieUer Jeešles nW efJe%eeveebleer} met$e, leòJe%eeveebleer}
°erme=°erJeeoemeejKeWÛe Deens. ne meJe& ceeÙesÛee KesU Deens DemeW leòJe%eeve meebieleW.
ceveg<ÙeeÛeW Mejerj-ceve-yegeæ
f ceeÙesÛÙee ØeYeeJeeKee}eRÛe JeeJejle Demeles. efJe<eÙeeÛeer mees[JeCetkeâ
lÙeecegUWÛe DeefOekeâ DeJeIe[ nesTve yemeles.
Ùeebletveefn yeensj he[CÙeeÛeW Skeâ met$e Deens. lÙeeÛee efJeÛeej meceLe& ogmeNÙee
ÛejCeeble meebiele Deensle. ceveg<ÙeeÛÙee YeeWJeleer meiegCe, meekeâej heoeLeeËveeR Yej}s}W peie
hemej}s}W Deme}W DeeefCe lÙeeÛes meJe& JÙeJenej meiegCe, meekeâejeÛÙee ceeOÙeceeveWÛe nesle
Deme}s lejer efomeCeeNÙee, YeemeCeeNÙee, veevee ØekeâejÛÙee efJeefJeOelesveW ØelÙeÙeeme ÙesCeeNÙee
efJeJejCe 375
me=°erÛÙee ceeieW DeeOeejYetle DemeW peW cet}leòJe Deens, leW kesâJeU meòeecee$e DemeW efveieg&Ce
Deens, nW }#eele Iesle}W lej keâuhevesÛÙee heeMeebletve megškeâe nesCÙeeÛeer MekeäÙelee GlheVe
nesles. meceLe& Ùeemee"eRÛe `ceveW osJe efveiet&Ce lees DeesUKeeJee' DemeW meebiele Deensle.
meceLeeËvee meiegCe DeceevÙe veeneR. meiegCeYepeveeJej DeeefCe cete|lehetpesJej lÙeebÛeWefn
Glkeâš Øesce Deens. cegkeäleerÛÙee veebJeeJej meiegCe YekeäleerÛee GÛÚso keâjCeeje}e lÙeebveeR
cetKe& cnš}W Deens. DemeW Deme}W lejer meiegCeeceeieÛeW efveieg&Ce pej peeCe}s veeneR lej
cete|lehetpeWleer} Keje DeLe&Ûe efveIetve peelees. hejcesÕej kesâJeU Øeeflecee "jlees. lÙeeÛÙee
Devebleles}e DeeefCe JÙeehekeâles}e yeeOe Ùeslees. GheemevesÛÙee °erveWefn nW Deefve° Deens.
osJeemebyebOeerÛeer OeejCee melÙe DeMeerÛe Deme}er heeefnpes. osJe efveieg&Ce Deens nW ceveeveW
DeesUKe}W keâeR efJeefJeOelee keâeuheefvekeâ Deens nW peeCeJeleW DeeefCe JÙeJenej Megæ nesTb
}eielees. ßeerlegkeâejececenejepeebveerefn ``Deens Ssmee osJe JeoJeeJeer JeeCeer ~ veeneR Ssmee
ceveeR DevegYeJeeJee ~'' DemeW meebefiele}W Deens leW Ùee°erveW }#eeble IesCÙeemeejKeW Deens.
cet}leòJe pes DeÉwle lÙeeÛes mJe¤he cees"s efJeefÛe$e Deens. leòJele: les peeCelee ÙesleW,
DevegYeefJeleeb Ùesles, heCe lees DevegYeJe JeCe&ve keâ¤ve meebieCÙeeÛee ØeÙelve keâjCes ns MesJešer
ÉwleeÛesÛe ¤he "jleW. DeÉwleeble yees}CeW, meebieCeW, mebYeJele veeneR. DeLee&leÛe SskeâCeWefn MekeäÙe
vemeleW. Ùee °erveW kesâ}s}e keâesCeleeefn ØeÙelve MesJešeR ÉwleeÛee "jlees Je Éwle nW keâuhevesÛÙee
DeeßeÙeeveW DemeuÙeeveW, keâuhevesÛee "jlees. cnCetve keâuheveebÛeeefn efvejeme keâjCÙeemee"eR
keâuheveebÛeeÛe DeJe}bye keâjeJee }eielees. Yeeb[er mJeÛÚ keâjCÙeemee"eR jeKe JeehejeJeer }eieles
lemeWÛe nW Deens. Yeeb[Ÿee}e }eJe}s}er jeKeefn MesJešeR keâe{tve šekeâeJeÙeeÛeer Demeles. FlekeWâÛe
veJns lej jeKe OegCÙeemee"eR Jeehej}s}W heeCeerefn hegmetve šeketâve Yeeb[W keâesj[W keâjeJeW }eieleW.
efkeâlÙeskeâ JesUeb heeCÙeeÛee DebMe veeneRmee nesCÙeeÛeer ef›eâÙee DeeheesDeeheefn Ie[les, heCe lÙeemee"eR
keâebneR JesUeb Yeeb[eR hee}LeeR Iee}CeW, GYeeR keâ¤ve "sJeCeW, Ùee iees°er keâjeJÙeeÛe }eieleele.
meceLeeËveeR keâuhevee meejeJeer Demes ve cnCeleeb keâuhevee mejeJeer DemeW pesW cnš}W DeenW leW
MesJešÛÙee DeJemLeWleer} menpelesÛÙee Dehes#esvesÛe cnš}W Deens.
meble ns mee#eelkeâejer DemeuÙeeves, DevegYeJeer DemeuÙeeves lÙeebÛÙee mebieleeRle jeefn}s
Demeleeb lÙeebÛÙee GheosMeeves keâuheveeefvejemeeÛee DeJemLee›eâce ÙeesiÙe jerleerveW mhe° nesle
peelees cnCetve ceeCemeeveW melheg®<eebÛÙee menJeemeeble jenCÙeemee"eR meowJe ØeÙelveMeer} DemeeJes.
os¢eeefokeâ ØehebÛe ne eEÛeefleÙes}e ~
hejer DeblejeR }esYe efve§eerle "s}e ~~
njereEÛeleveW cegefkeälekeâeblee JejeJeer ~
meoe mebieleer meppeveeÛeer OejeJeer ~~165~~
376 ceveesyeesOe
`ceer' osn Ùee keâuhevesheemetveÛe ØehebÛeeÛee DeejbYe nesle Demelees. `ceer osn' ner
keâuheveemegæe `ceer' kegâCeer JesieUe, efJeefMe° Ùee keâuheveWletve efvehepeles. ne JesieUe
``ceer'', ``ceePeW, ceePeW'' Ùee keâuhevesÛeW #es$e Jee{Jeerle veslees. ``ceePeW ceePeW''ÛeW #es$e
pemepemes Jee{le peeles lemelemes ne ``ceer'' DeefOekeâeefOekeâ Ieó nesle peelees. ``ceer''ÛeW Ieó
nesCeW DeeefCe ``ceePeW''Ûee efJemleej nW hejmhejeJe}byeer Deensle. Skeâceskeâebvee hetjkeâ Deensle.
}esYe nW lÙeeÛeW ceeOÙece Deens. }esYeÛe ``ceer''}e ``ceePes''MeeR DeeefCe ``ceePes''}e
``ceer''MeeR peKe[tve "sJelees. }esYe¤heer ner DeemekeäleerÛe efpeJneàÙeeÛeW, ØesceeÛes, oMe&veer
Goeòe, DemeW mebYeeefJele ¤he OeejCe keâjles DeeefCe ceeCemee}e DeefOekeâeefOekeâ yebOeveeble
hee[les.
}esYeeÛeer Glheefòe cegUeble megKekeâuhevesle DemeuÙeeves, ceveg<Ùeeheg{W DeefOekeâeefOekeâ
Goeòe, efve:mJeeLe&, efvejhes#e iees°eRÛeW Deekeâ<e&Ce megKeeÛÙee °erveW Jeešle ies}W, Jee{le
ies}W lej }esYeeÛes heeMe ef{}s nesle peeleele. ner Goeòelee LeesjebÛÙee Ûeefj$eeble mhe°
efomeles. jeceÛebõebÛeW meerlesJej ØeeCeeDeeieUW Øesce nesleW; heCe lejer jeceÛebõebveeR meerlesÛee
lÙeeie kesâ}e. ieeskegâUÛÙee ieewUCeer Ùee YeieJeeved ßeerke=â<CeeÛÙee DeefYeVeùoÙe¤he neslÙee.
lejer kebâmeJeOeehetJeea ieeskegâU mees[uÙeeveblej YeieJeeved hegvneb ieeskegâUe}e hejle ies}s
veeneRle. ns Øesce KejW Goeòe Øesce nesÙe. Ùee GoeòelescegUWÛe KeNÙee Øesefcekeâe}e ceer}veehes#eeb
Øeleer#eWle DeefOekeâ iees[er Jeešles. Ùee GoeòelescegUWÛe JeeÛemheefleefceßeebÛÙee helveerveW YeeceleerveW,
heleerkeâ[tve Deeheelele: Pee}s}er Ieesj Ghes#ee meceeOeeveeveW menve kesâ}er. lÙee meeOJeerveW
mJele:ÛÙee DeefmlelJeeÛeer peeCeerJeefn efJeÅeeveboeble lebõer }eie}suÙee DeeheuÙee heleer}e
nesTb efo}er veeneR. ØesceeÛeW nW efoJÙe mJe¤he DeeheCeeme keâUCeWÛe MekeäÙe veeneR. DeeheCe
ØelÙe#e GheYeesieele heefjCele nesCeeNÙee }esYee}e, Deemekeäleer}eÛe, Øesce nW meespJeU veebJe
osTve JÙeJenejeble meceeOeeve ceeveerle Demelees. osnyegefæ lÙeecegUs Â{eJele peeles,
DeefOekeâeefOekeâ yeUkeâš nesle peeles, nW DeeheCe }#eeble Iesle veener.
`ceer' DeeefCe `ceePes' ceOÙeW Deme}s}W nW }esYeeÛeW yebOeve veeneRmes keâjCÙeeÛeer meesheer
heCe ØeYeeJeer Ùegefkeäle meceLe& meebiele Deensle. cegkeäle nesCÙeemee"eR hejcesÕejeÛeW eEÛeleve
keâjeJeW ner leer Ùegefkeäle. hejcesÕejeÛeW eEÛeleve efpelekeWâ melele, efpelekeWâ DeefOekeâ, efpelekeWâ
efvejhes#e DeeefCe efpelekeWâ GlkeâšlesveW nesle peeF&} lees lees cegkeäle nesCes meeOele peeF&}.
ceeCemeeÛÙee Deble:keâjCeebleer} }esYeeÛeer Je=efòe }#eeble IesTve, lÙeeÛeW Œeer FlÙeeoerÛÙee
ef"keâeCeeR Deme}s}s Deekeâ<e&Ce heentve meceLeeËveeR ÙesLeW cegkeäleer}eÛe keâeblesÛÙee, ØesÙemeerÛÙee
¤heeble Jee|Ce}W Deens. ßeerlegkeâejececenejepeebveeRefn ``legkeâe cnCes cegefkeäle hee|Ce}er veesJejer ~''
DemeW helveerÛÙee ¤hekeâeveWÛe cegkeäleerÛes JeCe&ve kesâ}s Deens, ØesÙemeerÛÙee Yesšermee"eR peMeer
Dees{ }eieles leMeer cegkeäleermee"er }eietb Åee. ØesÙemeerÛÙee ceer}veeveW peW megKe efceUleW
efJeJejCe 377
lÙeehes#ee Deveble hešerves DeefOekeâ DeeefCe MeeÕele megKe cegkeäleerÛÙee ØeehleerveW }eYeleW ns
}#eeble IÙee. nWÛe Ùee ¤hekeâebletve mebleebvee megÛeJeeJeÙeeÛeW DemeleW.
F&ÕejeÛeW eEÛeleve ne cegkeäleermee"eR, cees#eemee"eR; meeOee, mejU heCe efveef§ele Heâ}oeÙeer
Demee ceeie& Deens. lÙeeÛeW meefJemlej efJeJesÛeve ceeieW Dee}s}W Deens.
F&MeeEÛeleveeÛeer iees[er }eieeJeer, ``ceePeW ceePeW''Ûee }esYe keâceer JneJee, Goeòe
iees°eRleer} megKeeÛeW cenòJe JeešeJeW, Ùeemee"eR mebleeÛee menJeeme GheÙegkeäle "jlees.
keâejCe leW meJe& lÙeebveeR DevegYeefJe}s}W DemeleW. DeeefCe lees DevegYeJe lÙeebÛÙee meJe&
peerJeveeble Ye¤ve jeefn}s}e Demelees. mebleebÛÙee menJeemeeble jeefnuÙeeveW meeceevÙe ceeCemeeJejefn
Ùee iees°erÛee heefjCeece nesTve lees megOeejlees.
Denbkeâej efJemleej}e Ùee os¢eeÛee ~
efŒeÙeeheg$eefce$eeefokeWâ ceesn lÙeebÛee ~~
yeUW Yeüebefle ns pevceeEÛelee njeJeer ~
meoe mebieleer meppeveeÛeer OejeJeer ~~166~~
Ùee M}eskeâeble ceeieer} M}eskeâebleer} yeesOeeÛeeÛe Lees[e DeefOekeâ efJemleej Pee}s}e
Deens.
``ceer osn'' ner YeeJevee nW DenbkeâejeÛeW JÙekeäle mJe¤he. osnehes#eeb JesieàÙee `ceer'Ûeer
peeCeerJe KeNÙee DeLee&veW veme}er lejer JÙeJenejeble heg<keâU JesUeb ceePee osn, ceePeW Mejerj
DeMeer osneefJe<eÙeeRÛÙee efYeVeheCeeÛeer Yee<ee Jeehej}er peelesÛe. cnCepes `ceePeW'Ûee DeejbYeefn
osneheemetveÛe neslees. DenbkeâejeÛeW DeefOekeâ JÙekeäle mJe¤he Deme}s}W nW `ceePeW' Œeer-heg$e,
Deehle-efce$e, Iej, mebheefòe, SsÕeÙe&, meòee, ceevemevceeve, Øeefle‰e, }ewefkeâkeâ Ùee mJe¤heeble
efJemleejle peeleW. leWÛe pevcece=lÙetÛÙee HesâNÙeeble ieeWJeleW. Deveskeâ ØekeâejÛÙee og:Kee}e
DeeefCe Deeheòeer}e keâejCeerYetle nesleW. meJe& peerJeve eEÛelesveW JÙeekegâU keâ¤ve mees[leW. Ùee
``ceePeW ceePeW''ÛÙee ef"keâeCeeR JÙeJenejeble GheÙeesieer Demes keâebneR DebMe Deme}s lejer
leòJele: efJeÛeej keâjleeb ``ceePeW ceePeW'' JeešCeW ner MesJešeR Yeüebefle Deens. yeUeveW cnCepes
Â{lesveW ØeÙelvehetJe&keâ Ùee YeüebleerÛeW efvejmeve kesâ}s heeefnpes lejÛe pevcee}e }eie}s}er meJe&
ØekeâejÛeer eEÛelee, DeeÙeg<Ùeeble JeebšŸee}e ÙesCeejs meJe& ØekeâejÛes keä}sMe veenermes nesleer}.
ØehebÛe ne DenbkeâejeÛee efJemleej Deens. Œeer-heg$eeoeRÛÙee ef"keâeCeeR Glkeâšlesves Deme}s}W
cecelJe ne MesJešeR Yeüce Deens. lÙeeÛeer GheÙegkeälelee Je DeeJeMÙekeâlee JÙeJenejeÛÙee
ceÙee&oWleÛe "sJe}er heeefnpes. leer DeemekeäleeRle heefjCele nesTve efnlee}e yeeOekeâ nesCeej
veeneR ÙeeÛeer keâeUpeer Iesle}er heeefnpes. nW meJe& mebleebÛÙee menJeemeeble mecepetb Mekeâles;
cnCetve meblemebieleerÛeer FÛÚe OejeJeer.
378 ceveesyeesOe
yeje efve§eÙees MeeÕeleeÛee keâjeJee ~
cnCes oeme mebosn lees JeermejeJee ~~
Ie[erveW Ie[er meeLe&keâeÛeer keâjeJeer ~
meoe mebieleer meppeveeÛeer OejeJeer ~~167~~
ceeCemeeveW DeeheuÙee peerJeveeble #eefCekeâ megKeoeÙekeâ keâesCeleW DeeefCe oerIe&keâe}erve
}eYeoeÙekeâ keâeÙe ÙeeÛee lejer efJeÛeej kesâ}eÛe heeefnpes vee! JÙeJenejehegjlee lejer
ceeCetme– Ûeebie}e ceeCetme– ne efJeÛeej keâjleesÛe vee! efceUe}s}e meJe&ÛÙee meJe& hewmee
keâesCeer menmee ÛewveeRle GOeUerle veeneR. mJele:ÛeW Iej DemeeJeW cnCetve efMeu}keâ "sJelees,
efJecee GlejefJelees, ceg}eRÛÙee }iveemee"eR, ceg}ebÛÙee efMe#eCeemee"eR, cneleejheCeeRÛÙee
JÙeJemLesmee"eR, efceUe}suÙee hewMeebletve MekeäÙeleeW DeefOekeâ jeKetve "sJelees. DekeâefuheleheCeW
ÙesCeeNÙee De[ÛeCeer, ogKeCeeryeeCeeR Ùeemee"eR meesÙe keâ¤ve "sJe}er heeefnpes DemeW ceevelees.
ne meJe& MeeÕeleeÛeeÛe efJeÛeej Deens.
leòJe%eeve pÙee}e MeeÕele cnCeleW leW pejer nW veme}W lejer efJeÛeejeÛeer peele SkeâÛe
Deens. leòJe%eeve mLet}ehes#eeb met#ceeÛee, ceÙee&efoleehes#ee JÙeehekeâeÛee, Skeâe pevceehes#eeb
pevcepevceeblejeÛee MeeÕeleeÛÙee °erveW efJeÛeej keâjleW FlekeWâÛe. Ùee MeeÕeleeÛÙee efJeÛeejeletveÛe
mebÙece, lÙeeie, lehe, Gheemevee, F&ÕejYeefkeäle, melÙe, yeÇÿeevegYeJe FlÙeeoeRÛee GoÙe nesle
Demelees. cnCetve ceeCemeeveW melele #eefCekeâ DeeefCe Yeüeble Ùeeble iegbletve ve jenleeb MeeÕele
keâeÙe, melÙe keâeÙe, leW efJeÛeejeble IÙeeJeW DeeefCe Deehe}W JeeieCeW lÙee °erveW mJele:}e
MeeÕele megKe osF&}, melÙeekeâ[s vesF&}, DeMee °erveW megOeejeJeW.
efpeLeW pemeW Deenes leer efmLeefle DeeefCe pesLeW peeJeÙeeÛeW Deens, peW JneJeÙeeÛeW Deens leW
OÙesÙe, Ùeeble yejWÛe Deblej Demeles Je leW keâešCÙeemee"eR }eieCeeje keâe}efn oerIe& Demelees.
lÙeecegUW efJeÛeejeveW, efJeJeskeâeveW, meeOevesÛeer JeešÛee} keâjerle Demeleebveeefn veevee ØekeâejÛes
mebosn efvecee&Ce nesleele DeeefCe lÙeecegUW ceeie&›eâceCe Kebef[le nesleW.
mebosn efvecee&Ce nesleele lÙeeÛÙee cegUeMeeRefn hetCe& efve§eÙe vemeCeW, ßeæe Â{
vemeCeW, FÛÚe Glkeâš vemeCeW, Dee}suÙee Jewleeiee}eÛe JewjeiÙe mecepeCeW, mJele:ÛÙee
ÙeesiÙelesefJe<eÙeeR, MekeäleerefJe<eÙeeR ÙeesiÙe keâuhevee vemeCeW, OewÙee&Ûee DeYeeJe DemeCeW, DeMeeR
keâejCeW Demeleele DeeefCe lÙeecegUW Ùee keâejCeebveer JejÛesJej mebosn Jeešlees, mebMeÙe Ùeslees,
MebkeâekegâMebkeâeveeR ceve JÙeekegâU nesleW.
Ùee mebMeÙeeÛÙee pebpeeUebletve yeensj he[CÙeeÛee GheeÙe SkeâÛe Deens, lees cnCepes
meod«ebLeebÛeW JeeÛeve, melheg®<eeÛee menJeeme, melele eEÛeleve DeeefCe efvej}me ØeÙelveebÛeW
meelelÙe.
efJeJejCe 379
ne GheeÙe meeOeeJeÙeeÛee lej ØelÙeskeâ #eCe cenòJeeÛee ceevetve Lees[eefn JesU
efve®heÙeesieer JÙeLe& iees°eRle JeebÙee ve Iee}efJeleeb efceUs} lees meeje JesU Jejer} GheeÙeebmee"eR
Iee}efJe}e heeefnpes. ``Ie[erveW Ie[er meeLe&keâeÛeer keâjeJeer'' Demes meceLe& Ùee °erveWÛe
meebiele Deensle. JesU meeLe&keâeR }eJeCÙeeÛeer ØesjCeeefn melheg®<eebÛÙee mebieleeRle }eYeles.
keâjer Je=efòe pees meble lees meble peeCee ~
ogjeMeeiegCeW pees veJns owvÙeJeeCee ~~
GheeOeer osnsyegefæleW Jee{Jeerles ~
hejer meppevee kesâeEJe yeeOet Mekesâ les ~~168~~
meble keâesCee}e cnCeeJes? meble keâmee DeesUKeeJee? ne efJeÛeej hetJeea ``peieeR OevÙe
lees oeme meJeexòeceeÛee'' Ùee 47 les 56 ceOÙes Dee}suÙee one M}eskeâebÛÙee ØekeâjCeeble
efJemleejeveW Dee}e Deens. ÙesLeW hegvne cenòJeeÛeeR oesve }#eCeW meceLe& meebiele Deensle.
veevee ØekeâejÛes Ûecelkeâej keâjCeeje, Deble%ee&ve Deme}s}e Jee DeeheuÙee YekeäleeÛeeR mebkeâšW
otj keâ¤ve ceveesieles hegjefJeCeeje pees, lees meble DeMeer meeceevÙeebÛeer OeejCee Demeles.
KeNÙee KeesšŸee efmeæerÛeW ØeoMe&ve keâjCeejsÛe meble, DeJeleej Jee YeieJeeved cnCetve
Øeefle‰e heeJeleele. jeceoeme-legkeâejeceebmeejKÙee KeNÙee mebleebveeR cee$e efmeæeRÛÙee ØeehleerÛee
Jee efmeæeRÛÙee ØeoMe&veeÛee Deveskeâ ef"keâeCeeR, Deveskeâ ØekeâejW, keâ[e[tve efve<esOe kesâ}e
Deens. meceLeeËÛeWÛe ``pevemJeYeeJeieesmeeJeer'' Ùee veebJeeÛeW Skeâ GhenemeieYe& ØekeâjCe Deens.
lÙeeble }eskeâ DeeheuÙee ieg¤Ûee DeefOekeâej meebieleebvee keâesCekeâesCelÙee efmeæeRÛeW Jee
ÛecelkeâejebÛeW JeCe&ve keâjleele leW meebefiele}W Deens. DeeefCe Demee ceveg<Ùe Keje ÙeesiÙelesÛee
DeefOekeâejer veJns, meble veJns, DemeW lesLeW meceLeeËveeR GvcesKetve GheosefMe}W Deens.
pees mJele:Ûeer Je=efòe meble cnCepes efmLej, Meeble, ØemeVe keâjlees lÙee}e meble cnCetve
DeesUKeeJeW. mebleeÛÙee Deble:keâjCeeble ogjeMee cnCepes efJe<eÙeesheYeesieeÛeer Deemeefkeäle keâOeeR
vemeles, DeLeeËleÛe efJe<eÙeemekeäleerÛÙee keâejCeeveW efvecee&Ce nesCeejW owvÙeefn lÙeeÛeW ef"keâeCeeR
keâOeeR efomele veeneR. ØehebÛeeceOÙeW Dee}suÙee cees"Ÿeeble cees"Ÿee DeeheòeerveWefn Keje meble
keâOeeR efJeÛeef}le nesle veeneR, ie[ye[tve peele veeneR, lÙeeÛeer efJeJeskeâ Meefkeäle lÙee}e
mees[le veener, lÙeeÛee lees} keâOeeR {Ule veeneR, lÙeeÛÙee cegõsJej efKeVelee Ùesle veeneR,
ceveesJe=efòe efmLej, Meeble DeMeer jenles.
ØehebÛeebleer} meJe& DeeheòeerÛeW cetU cecelJeeble DeeefCe efJe<eÙeemekeäleerle DemeleW. meble
Ùeebheemetve JesieUe Demelees. DeeheCe cee$e yeejerkeâ-meejerkeâ keâejCeeveWefn ie[ye[tve peelees,
oerve neslees. [eskeWâÛe ogKele Demes}b lej megÛetb veÙes ns SkeâJesU mecepetb MekeâleW, heCe heeÙe
"Cekeâle Demes}, heesš ogKele Demes} lejer DeeheCeeme keâebneR megÛele veeneR DemeW keâeb
380 ceveesyeesOe
JneJeW? ceveeefJe®æ Ie[}W keâeR DeeheuÙee kesâJeU cegõsJejÛe veJns lej meJe& MejerjeJejÛe
efKeVelee hemejles. ÛeebieuÙee keâeceebleefn ceie Glmeen jenle veeneR. keâle&JÙeeÛeeefn Gyeie
Ùeslees. mebleeÛeer efmLeefle cee$e ``kesâ}e pejer heesle yeUWefÛe Kee}s ~ pJee}e lejer les JejleeR
GHeâeUs ~~'' DeMeer Demeles. oeefjõÙeeble lees }eÛeej vemelees, SsÕeÙeeËle lees Gvceòe nesle
veeneR. owvÙeJeeCee vemeCeW Ùee }#eCeeble nW meJe& DeefYeØesle Deens.
efJe<eÙeemeefkeäle¤heer ogjeMee vemeuÙeeves meble GheeefOe Jee{Jeerle veener. GheeefOe ¢ee
osnyegefæ Jee{efJeCeeNÙee Demeleele. SsÕeÙee&Ûee }esYe, efJe}emeeÛeer ØeJe=efòe, veevee Øekeâejeves
efvecee&Ce kesâ}s}s GÅeesieebÛes JÙeehe, ns meJe& osnleeoelcÙe Jee{efJeCeejs Demeleele. Oeee|cekeâ
cnCeefJeCeeje ceeCetme JeÇleJewkeâuÙeebÛee hemeeje ceeb[lees leesefn GheeefOe¤heÛe Demelees.
lÙeebletve osnyegæerÛeWÛe hees<eCe nesle Demeles. hegCÙe }eieeJeW, mebkeâšeÛee heefjnej JneJee,
ÙeemeejKeW keâebneR nslet JeÇleebÛÙee cegUeMeeR Demeleele. lÙeeveW meeefòJekeâlee Jee{le veeneR.
JeÇleW yengOee KeeCÙee-efheCÙeeMeeR mebyeæ Demeleele. leeR keâOeeR Skeâoe mebheleele DeeefCe
DeeheCe hegvneb Ûeejer"eJe keâOeeR pesJelees DemeWÛe yengOee ceeCemee}e nesleW. JeÇleebcegUW
FbefõÙeebvee mebÙeceeÛeer meJeÙe }eie}er heeefnpeW, leWefn efJeMes<eWkeâ¤ve Ie[le veeneR. ceeCemeW
efveÙece keâjleele lees "jeefJekeâ keâeUheÙeËle Decegkeâ ve KeeCÙeeÛee, Decegkeâ JemletÛeer
}eKees}er JeenCÙeeÛee, Jeeleer }eJeCÙeeÛee, SKeeoer heesLeer JeeÛeCÙeeÛee, Heâej lej pehe
keâjCÙeeÛee. heCe ogmeNÙeeÛeer eEveoe keâjCeej veeneR, mJele:Ûeer mlegefle keâjCeej veeneR,
keâesCeeÛee Gheneme keâjCeej veeneR, Deehe}e cees"sheCee efcejJeCeej veeneR, ogmeNÙee}e
HeâmeJetve }gyee[tve mJele:Ûee mJeeLe& meeOeCeej veeneR, Ûeebie}W kesâ}s}W efcejJeCeej veeneR;
eEveoe, Deheceeve, DeJens}vee cevee}e }eJetve IesCeej veeneR, JesU meowJe melkeâejCeeRÛe
}eJeerve FlÙeeoer cevee}e Ûeebie}W JeUCe }eJeCeejs efveÙece keâesCeer keâjerleÛe veeneR.
mebleebpeJeU Flej ØeehebefÛekeâ GheeOeeRØeceeCeW Oeee|cekeâlesÛeW ØeoMe&ve keâjCeeNÙee Ùee
JeÇleeefo GheeOeerefn vemeleele. DeeefCe keäJeefÛeled keâle&JÙe cnCetve DeeheuÙee °erveW GheeefOe
DemeCeeNÙee keâebneR iees°eRÛee mJeerkeâej meble keâjerle Deme}e lejer lÙee GheeOeer lÙee}e
yeeOele veeneRle, lÙeeÛee Denbkeâej Jee{Jeerle veeneRle. efvece&ce nesTve, efve:mJeeLe&heCeW
keâle&JÙe keâjerle Demeleebvee }ewefkeâkeâeceOÙeW keäJeefÛeled lees meJe&meeceevÙeemeejKee efome}e
lejer lees Deef}hleÛe Demelees DeeefCe cnCetve JÙeJenejeble Jeeiele Demeleebveeefn,
n<ee&ce<e&YeÙeesÉsieeefo efJekeâej mebleebÛÙee ef"keâeCeeR keâOeeR efomele veeneRle.
DeeheCe Skeâ lej JÙeehe vekeâes cnCetve keâle&JÙeÛe šeUlees eEkeâJee osnyegæerveW ceePeW
ceePeW cnCetve Jee{efJe}suÙee JÙeehee}e keâle&JÙe mecepelees. GheeefOe yeeOele vemeuÙeecegUW
mebleepeJeU Ùee oesvner iees°er vemeleele. GheeefOe Jee{les leerefn cecelJeeveW DeeefCe yeeOeles
leerefn cecelJeeveWÛe. Deelcemee#eelkeâejecegUW pÙeeÛeW cecelJe mebhe}W, lÙee}e GheeefOe yeeOele
efJeJejCe 381
veeneR. lÙeeÛeer GheeefOe Jee{le veeneR. lÙeeÛeW heg{W GheeOeeRÛes GheeOeerheCeÛe Gjle veeneR.
vemes Deble Deeveble meblee hegmeeJee ~
DenbkeâejefJemleej ne veerjmeeJee ~~
iegCeWJeerCe efveieg&Ce lees Dee"JeeJee ~
osnsyegefOoÛee Dee"T vee"JeeJee ~~169~~
mebleebÛÙee mebieleeRle cet}leòJeeÛeW %eeve DemeleW. mebleebveer lÙee cet}leòJeeÛee, yeÇÿeeÛee
DevegYeJe Iesle}s}e Demelees. osnYeeJe MetvÙe Pee}s}e DemeuÙeecegUW, meble peCetb ØelÙe#e
lÙee yeÇÿeebleÛe jenle Demeleele. ØelÙe#e yeÇÿemJe¤he Demeleele. cet}leòJe peW yeÇÿe
lÙee}e Deble veeneR, MesJeš veeneR, keâesCeleerefn meercee veeneR, ceÙee&oe veeneR DeeefCe
lÙeecegUWÛe lÙee cet}leòJeeÛeW %eeve nesCeW ner iees° DeefleMeÙe keâef"Ce nesTve yemeles.
mebleebveeR DevegYeJe Iesle}s}e DemeuÙeecegUW les lÙeeefJe<eÙeeR efve§eÙeeveW meebietb Mekeâleele.
mebleebÛÙee Deble:keâjCeeble ceeveJecee$eeefJe<eÙeeR efpeJneàÙeeÛeer YeeJevee DemeuÙeeveW ceeveJeeÛÙee
efnleeÛeer meeOeveW les Deehe}sheCeeveW meebieleele cnCetve lÙee Deveeefo Deveble leòJeeefJe<eÙeeR
peW keâebneR peeCetve IÙeeJeÙeeÛeW leW mebleebveeÛe efJeÛee¤ve mecepetve IÙeeJeW.
leee|keâkeâ efJeÉeved, Meyo%eeveer, heesšeLeea, ØeÛeejkeâ, }ewefkeâkeâe}e, Øeefle‰s}e,
}e}ÛeeJe}s}s cenble, ÙeebÛes ceeie&oMe&ve keâebneR GheÙeesieeÛeW veeneR. Ùee }eskeâebÛÙee yees}CÙeeble
Ûeebie}sheCeeÛee keâebneR DebMe Deens DemeW ceevÙe kesâ}W lejer lÙeele hetCe&lee vemeles Je
lÙeecegUW ogje«en, SkeâebieerheCee, Yeüce FlÙeeefo oes<e efvecee&Ce nesT Mekeâleele.
efJeÉeved Deensle Demes ceevÙe kesâ}s lejer Ùee }eskeâebÛes efJeÛeej keâmes Skeâebieer Demeleele
les DeveskeâJesUeb heeneJeÙeeme meehe[leW. Skeâ Øeefmeæ GoenjCe meebielees- Skeâe efJeÉeveeveW
``%eevesÕejer ne leòJe%eeveeÛee «ebLe vemetve keâeJÙe«ebLe Deens. Glke=â° DeMee jmeeU
keâeJÙeeÛeer efvee|ceefle ne «ebLejÛevesÛee nsleg ßeer%eevesÕejebÛÙeeheg{W neslee'' ne efJe<eÙe DeeheuÙee
ØeyebOeeceOÙeW "emetve ceeb[}e Deens. ogmeNÙee Skeâe efJeÉeveebveeR ßeerMebkeâjeÛeeÙeeËÛeW DeÉwle
leòJe%eeve }eskeâebvee mecepeeJetve meebieCeW ne %eevesÕejer ef}efnCÙeeÛee nslet DemeuÙeeÛeW
DeeheuÙee ØeyebOeeble ceeb[}W Deens. eflemejs Skeâ efJeÉeved Deensle. DeeOegefvekeâlece Fb«epeer
meeefnlÙeMeeŒeeÛÙee DevegjesOeeveW veeškeâebÛeeR Kethe heeuneU Deme}s}eR hejer#eCeW ef}efnCeW
nerÛe lÙeebÛeer meeefnlÙemesJee Deens. lÙeebveeR ``%eevesÕejer vee keâeJÙe vee leòJe%eeve'' Ùee
veebJeeÛee }sKe ef}efn}e. keâesCeleWefn Skeâ megmebiele leòJe%eeve %eevesÕejeRle veeneR. %eevesÕejerÛÙee
efvejefvejeàÙee DeOÙeeÙeeble leòJe%eeveefJe<eÙekeâ efvejefvejeUs DeeefCe hejmhejefJejesOeer Demes
efJeÛeej Dee}s Deensle cnCetve %eevesÕejeRle leòJe%eeveefn veeneR DeeefCe keâeJÙeeÛeer jmeJeòeeefn
efleÛÙeele veeneR DemeW Ùee efJeÉeveebÛeW cnCeCeW.
382 ceveesyeesOe
%eevesÕejer ne Deble veme}suÙee DevebleeÛeer Øeeefhle Ie[Jetve osCeeje «ebLe Deens.
DeeF&}eefn }epeJeCeeNÙee, ùoÙeebleer} Deheej JeelmeuÙeecegUW keâesCeer ve hegmeleebefn
meebefiele}s}e lees efnleeÛee Dece=leesheosMe Deens. DeMee «ebLeeÛeW cetuÙeceeheve }ewefkeâkeâer
efJeÉeved keâmeW keâ¤b MekeâCeej? %eevesÕejer ner keâeÙe Deens ns mecepeeJetve IÙeeJeÙeeÛeW
Demes} lej peesiecenejepe, kesâMeJecenejepe osMecegKe, ieg®osJe jeve[s, meesveesheble oeb[skeâj
DeMee %eevesÕejerÛeW Deblejbie DeefOekeâejer Deme}suÙee JÙekeäleeRveeÛe efJeÛeej}W heeefnpes.
DeeceÛÙee leer. oeoebveeR ef}efn}W Deens keâeR %eevesÕejer ner keâebneR efÛeòejbpeveeÛeer keâeobyejer
veJns, efleÛeer iees[er keâUCÙeemee"eR DeefOekeâej DemeeJee }eielees. DevebleeefJe<eÙeeR mebleebveeÛe
keâeb efJeÛeejeJeW? meble veme}suÙee efJeÉeveebÛeW meebieCeW efnleeÛeW keâmeW vemeleW lÙeemee"eR nW
meebefiele}W.
meble DevegYeJeeÛÙee hetCe&lesletve meebieleele. efJeÉeveeÛeer yegefæ ner he=LekeäkeâjCeeÛee
DeJe}bye keâjerle DemeuÙeecegUW Skeâebieer Demeles. SKeeoe efJemle=le, JÙeehekeâ efJe<eÙe
mecepeeJetve IesCÙeeÛÙee °erveW YeeieMe: %eeve GheÙeesieer he[}s lejer MesJešeR mecepeeJetve
IÙeeÙeÛeer Demeles leer hetCe&lee. MejerjeÛeW %eeve – ®efOejeefYemejCe, heÛevemebmLee, Õemeve,
ceppeemebmLee DeMee efvejefvejeàÙee efJeYeeieebveeR efMekeâJe}W peeleW. heCe Mejerj MesJešeR Skeâ
Deens DeeefCe ns meJe& JÙeeheej hejmhejeshekeâejkeâ DeeefCe hejmhejeJe}byeer DemeuÙeeveW DebleeR
Skeâ¤he nesleele, hejmhej efYeVe jentb Mekeâle veeneRle nW }#eele IÙeeJeWÛe }eieleW.
yeÇÿe%eeveeÛeWefn lemeWÛe nesleW.
Deehe}e cee} KeheefJeCÙeeÛeer FÛÚe Deme}s}e ØeÛeejkeâ DeeefCe ceg}eÛÙee efnleeÛeer
eEÛelee Deme}s}er ceelee Ùeebveer SkeâeÅee JemletÛeer kesâ}s}er Ye}eJeCe heefjCeeceele meejKeer
vemeles. efleÛÙeeble DeekeâeMeheeleeUeÛes Deblej Demeles. leerÛe efmLeefle mebleebÛee GheosMe
DeeefCe }ewefkeâkeâer efJeÉeveebÛeW meeefnlÙe ÙeebÛeerefn Demeles. F&ÕejefJe<eÙekeâ %eeve IÙeeJeÙeeÛeW
leW mebleebkeâ[tve IÙeeJeW, celeJeeÅeebkeâ[tve IesT veÙes, DemeW ÙeeÛe °erveW meceLe& meebieleele.
mebleebvee efJeÛeej}s DeeefCe lÙeebveer meebefiele}s lej les keâUCÙeemee"eR DeeefCe lÙeentveefn
JeUCÙeemee"eR efJeÛeejCeeje, SskeâCeeje efvejnbkeâejer Deme}e heeefnpes lejÛe GheÙeesie,
veeneRlej hee}LÙee Ie[ŸeeJej he[}suÙee heeCÙeeØeceeCeW leW meJe& JÙeLe& peeJeÙeeÛes. lemes
nesTb veÙes cnCetve meceLeeËveeR ``Denbkeâej efJemleej ne veerjmeeJee'' DemeW meebefiele}W Deens.
me=°erÛÙee GlheòeerÛÙee cegUeMeer DenbkeâejÛe Deens. Denbkeâej neÛe efJeÕeeÛeW yeerpe
Deens. cegUeMeer Deme}s}e ne Denbkeâej veenermee keâjCeW neR iees° DeeheuÙee neleÛeer
veeneR, meeOeveW}e yeeOekeâefn veeneR DeeefCe cnCetve, lees veenermee keâjCÙeeÛeer leeÂMe
DeeJeMÙekeâleeefn veeneR. DenbkeâejeÛee efJemleej, DenbkeâejeÛee hemeeje cee$e DeeheCe Jee{efJe}s}e
Demelees. lees veeneRmee kesâ}e heeefnpes. ceer keâesCe cnCetve meebieCeW efvejeUW DeeefCe ceer
efJeJejCe 383
efJeÉeved, ceer MeneCee, ceer veslee, ceer keâeÙe&keâlee&, ceer hejeshekeâejer, FlÙeeefo ceerheCee
efcejefJeCeW efvejeUW. ogmeje Yeeie ne ceerheCeeÛee cnCepes DenbkeâejeÛee efJemleej Deens. lees
DeveJeMÙekeâ Deens DeeefCe Deefve°efn Deens. lesjeJÙee DeOÙeeÙeebleer} ßeer%eevesÕejebveer
meebefiele}s}eR DeceeefvelJeeÛeer }#eCeW Øeehle keâ¤ve IesCeW ne DenbkeâejeÛÙee efJemleejeÛÙee
efvejmeveeÛee Gòece GheeÙe.
DenbkeâejeÛee efJemleej ne iegCeebÛÙee ceeOÙeceebletve nesle Demelees. ®Ûeles, DeeJe[leW,
Ûeebie}W JeešleW, nJesmeW JeešleW, ÙeebletveÛe ceer DeeefCe ceePeW ÙeebÛee efJemleej neslees.
JewefMe<šŸe ØemLeeefhele keâjeJes DemeW ceie Jeeštb }eieleW. iegCe nsÛe efleLeW keâejCe Demeleele.
cnCetve meJe& iegCeeleerle Deme}suÙee efveieg&CeeÛee efJeÛeej DemeeJee. Demee ceeie& meceLeeËveer
oeKeefJe}e Deens. efveŒewiegCÙe JneJeW Demes ieerlesveWefn meebefiele}s Deens.
meJe& ØekeâejÛeer ÉbÉW ne efveieg&CeeÛÙee efJeÛeejeÛÙee ceeieeËleer} De[LeUe, ÉbÉW yeeOekeâ
nesleele leeR osnyegæercegUW. Ùeemee"eR osnyegæerÛeer Dee"JeCe nesT veÙes ne GheeÙe ÛeewLÙee
DeesUeRle meebefiele}e ies}e Deens.
osnyegæerÛÙee Dee"JeCeercegUWÛe ceveg<Ùe megKeog:Keele iegbletve jenlees. lÙee°erveWÛe lees
Meerlees<CeeÛee, ÙeMeeheÙeMeeÛee, ceeveeheceeveeÛee, eEveoemlegleerÛee efJeÛeej keâjlees. efnleeÛeer
peeCeerJe Gjle veener DeeefCe ceie meeOevee ef{}er he[les. kebâšeUe ÙesCeW, DeeUme Jee{CeW,
efJe<eCCelee JeešCeW nW Jee{le peeles. Ùeemee"eR MejerjeÛeW }e[ ve keâjleeb keâesCelÙeeefn
heefjefmLeleeRle leW ÙeesiÙe lÙee ØekeâejW jeyeefJe}W peeF&} Ùee°erves o#e Deme}s heeefnpes.
hegvne hegvneb ÙesCeeNÙee kebâšeàÙeeJej ceele keâjerle jeefn}s heeefnpes. nWÛe osnyegæerÛes
Dee"JeCeW ve Dee"JeCes Deens.
osnsyegefOo nW %eeveyeesOeW lepeeJeer ~
efJeJeskeWâ leÙes JemlegÛeer Yesefš IÙeeJeer ~~
leoekeâej ns Je=efòe veeneR mJeYeeJes ~
cnCeesefve meoe leW efÛe MeesOeerle peeJeW ~~170~~
JÙeJenejeceOÙeW peerJeve peiele Demeleebvee nesCeeNÙee ne}Ûee}er, peeCeJeCeeNÙee
mebJesovee DeeefCe GlheVe nesCeejs mebkeâuhe-efJekeâuhe ØelÙeskeâ heeleUerJej lešmLeheCeW heejKeerle
jeefn}s lej MejerjWefõÙeceveyegefæ ÙeebÛÙeeMeeR pe[tve jeefn}s}er ceerheCeeÛeer YeeJevee megšle
peeF&}, ceeJeUle peeF&}, `ceer' ÛeW melÙemJe¤he Gceies}. lešmLeheCeW heejKeerle jenCeW
neÛe %eeveyeesOe Deens. JesoevleMeeŒeeleer} veeveeØekeâejÛÙee Øeef›eâÙee Ùeemee"eR keâebneR
ØeceeCeeble GheÙeesieer he[leele. keâesCelÙeeefn heefjefmLeleeRle GlheVe nesCeeNÙee Devegketâ}-
Øeefleketâ} mebJesovesceeies Jeenle ve peelee efmLej jenCÙeeÛee DeYÙeeme kesâ}e lej efJeJeskeâeÛeer
384 ceveesyeesOe
peeie=efle nesles. ner efJeJeskeâeÛeer peeie=leerÛe melÙeJemletÛeer Yesš Ie[efJeles. mJehveebleer}
megKeog:Kes peMeer peeie=leeRle Gjle veeneRle, leMeer efJe<eÙeemekeäleercegUW JÙeJenejele GlheVe
nesCeejeR megKeog:Kesner, efJeJeskeâeheg{W efškeâle veenerle. megKeog:KeeÛeW MesJeeU otj Pee}s,
keâeR efvece&U pe}eÛeer Øeeefhle menpe nesles. lemeWÛe efJeefJeOelesÛÙee ceeies Deme}suÙee
JemlegefmLeleerÛeW nesles. Ùeemee"eR yegæerÛeer efJeÛeejOeeje efJe<eÙeemekeäleerletve ceeies Iesle}er heeefnpes.
MejerjOeejCesmee"eR DeeJeMÙekeâ cnCetve FbefõÙeebvee efJe<eÙemesJeve keâjeJeW }eieleW.
DeeefCe efJe<eÙemesJeveeÛeer ner ØesjCee FbefõÙeebvee ceveyegæerkeâ[tve }eYeles. Je=òeerÛee ne ØeJeen
Deebletve yeensj Demee Jeenle Demelees. ner jÛevee vewmee|iekeâ Deens. ``hejeefÃeKeeefve
JÙele=Celed mJeÙebYet: Dele: hejeved heMÙeefle veevlejelceved'' Demes JeCe&ve Gheefve<eoebveeR
kesâ}s}W Deens. FbefõÙeebÛÙee Ùee ØeJe=òeercegUsÛe Jemlegle: menpe Deme}s}s Deelce%eeve nW
keâef"Ce DeeefCe meelelÙeeÛÙee Glkeâš ØeÙelveebveerÛe meeOÙe nesCeejW, DemeW Pee}s}W Deens.
mJeYeeJele: yeefncegK& e DemeuÙeecegUW Je=òeer Ùee menpeheCeW leoekeâej nesle veeneRle. DeblejelcÙeeÛÙee
cnCepesÛe yeÇÿeeÛÙee mJe¤heeMeeR Skeâ¤he nesTb Mekeâle veeneRle. veevee ØekeâejÛÙee meeOevee
ØeÙelvehetJe&keâ keâjeJÙee }eieleele lÙee Ùeemee"eRÛe.
ns ØeÙelve OeerjeveW, efvej}melesves, Glkeâšlesves, efpeJneàÙeeves DeeefCe meelelÙeeveW
keâjeJes }eieleele. LekeâJee, kebâšeUe, DeeUme, Ghes#ee, Deßeæe ns YeeJe meeOevesÛÙee
mebyebOeeble keâOeeRefn GlheVe nesCeej veeneRle ÙeeÛeer keâeUpeer IÙeeJeer }eieleW. GleeJeerUheCee
cnCepes Glkeâšlee veeneR nW }#eeble "sJeeJeW }eieleW. meeOevesceOÙeW Mejerjemekeâš ceveyegefæ
jcetve peeF&} nW Ie[eJeW }eieleW. meeOevee ›eâcee›eâceeveW JejÛÙee JejÛÙee heeÙejerJej peeF&}
nW heneJeW }eieleW. meeOevesÛÙee yee¢eebieeÛee Yeej ØeieleerÛÙee, GVeleerÛÙee ceeieeËleer}
De[LeUe yeveCeej veeneR DeMeer o#eleeefn IÙeeJeer }eieles. ``meoe MeesOeerle peeJeW''
cnCeCÙeeble FlekeWâ meJe& DeefYeØesle Deens. MeesOe IesCÙee}e Deveskeâ hejer, Deveskeâ heeleàÙee,
Deveskeâ efoMee Demeleele nW OÙeeveeble Iesle}W keâeR nW mecepes}.
Demes meej meeÛeej leW Ûeesj}Wmes ~
Fner }esÛeveer heenleeb ÂMÙe Yeemes ~~
efvejeYeeme efveiet&Ce les DeekeâUsvee ~
DenbleeiegCeW keâefuheleeb ner keâUsvee ~~171~~
pes KejesKejerÛe meej Deens, melÙe Deens les Ûeesj}s}s jenleW, DeØeieš jenleW. ÂMÙe
nesle veeneR, ØelÙeÙeeme Ùesle veeneR; DeeefCe ne lÙee melÙeJemletÛee mJeYeeJeÛe Deens.
ßeer%eevesÕej cenejepe cnCeleele- `hejer veJe} }eIeJe legPeW ~ pes DeeheCeheW ÛeesjW'
(%eeves. 14~5). peW cet}leòJe Deens, leW Øeieš nesCÙeeÛeer FÛÚe keâjerle veeneR.
efJeJejCe 385
mJele:ÛÙee ØeiešerkeâjCeeÛeer lÙee}e DeeJeMÙekeâleeefn veeneR, keâejCe leW heefjhetCe& Deens.
Øeieš nesCeW, Øeefmeæer}e ÙesCeW, DemeW JeešCÙeeceeieW peer }eskesâ<eCee Demeles leer lÙee
cet}leòJeeÛÙee ef"keâeCeeR mebYeJeleÛe veeneR. cnCetve efJeveesoeveW, iebceleerveW les cet}leòJe
Ûees¤ve jenles, Ûeesj}s}s jenles, DemeW JeCe&ve kesâ}W peeleW.
leòJeeÛÙee oMe&veeÛeer Deekeâeb#ee De%eeveeveW lÙeeÛÙeeheemetve ogjeJe}suÙee DeeheuÙee
ef"keâeCeeR Demeles. FbefõÙeW, ceve, yegefæ neR DeeheuÙee %eeveeÛeeR meeOeveW. leeR mJeYeeJele:
yeefnceg&Ke. lÙeebvee nesCeejW %eeve nW vesnceeRÛe yeefnjbieeÛeW, yee¢e efJe<eÙeeÛeW, keâJeÛeeÛeW
DemeleW. DeblejbieeÛee JesOe leeR IesTb Mekeâle veeneRle. Ùee meeOeveebÛeW mJe¤heefn iegCeceÙe
Deens. leòJe Deens efveieg&Ce DeeefCe efvejeYeeme. lÙeecegUW Deens lÙee mJe¤heeble FbefõÙeebvee,
cevee}e Jee yegæer}e lÙee leòJeeÛeW Deekeâ}ve nesTb Mekeâle veeneR.
meelelÙeeÛÙee oerIe&keâe}erve ØeÙelveeveW FbefõÙeebÛeer efJe<eÙeemeefkeäle megš}er. ceve Debleceg&Ke
Pee}W, yegefæ Skeâe«e Pee}er, lej leòJeeÛeW Deekeâ}ve nesTb Mekesâ} heCe Denbkeâej leWefn
Ie[tb osle veeneR. Ùee DenblescegUWÛe yegæer}e vekeâes lÙee efJeÛeejebÛes Heâešs Hegâšleele. veevee
ØekeâejÛÙee mebkeâuheefJekeâuheebveeR cevee}e ÛebÛe}lee Ùesles DeeefCe FbefõÙeW efJe<eÙeemekeäle
nesleele. DenbkeâejeÛee kesâJe{e cees"e De[LeUe mee#eelkeâejeÛÙee ceeieeËle Deens leW ÙeeJe¤ve
}#eeble ÙeeJeW.
mHegâjs Jeer<eÙeer keâuhevee les DeefJeÅee ~
mHegâjs yeÇÿe js peeCe ceeÙee megefJeÅee ~~
cegUeR keâuhevee oeW ¤heW les efÛe pee}er ~
efJeJeskeWâ lejer memJe¤heeR efceUe}er ~~172~~
cet}leòJe peW yeÇÿe leW Jemlegle: meJe&JÙeehekeâ hetCe&, DeKeb[, efve<keâ}, kesâJe}
DeÉwle, DemeW Demeleevee veevee ØekeâejÛÙee efJeefJeOelesveW Yej}s}er ner me=ef° Je lÙee me=°eRle
JeeJejCeejs veevee ØekeâejÛes peerJe nW ØekeâjCe efvecee&Ce nesleW Jee Yeemeles les lejer keâeb Je
keâmeW? ÙeeÛeW Gòej osCÙeeÛÙee ØeÙelveeble ceeÙesÛeer keâuhevee meekeâej}s}er Deens.
ieefCeleeceOÙeW keâesCeleWefn cetuÙe veme}s}e Jee keâesCeleWefn cetuÙe Deme}s}e `#e'
ie=nerle Oe¤ve GoenjCeW mees[efJeleele. lemeWÛe keâebneRmes ceeÙesÛeW mJe¤he Deens. Gòejeble
`#e' keâes"W vemelees. lees ieUtve peelees. ceeÙesÛeW lemeWÛe nesles. SkeâJesU yeÇÿe mecepes} heCe
ceeÙee mecepeCeej veeneR DemeW keâebneRmes efJeveesoeveW cnš}W peeleW heCe leW }#eeble "sJeCÙeeFlekeWâ
cenòJeeÛeW efveef§ele Deens. ceeÙee DeeefCe DeefJeÅee Demee Yeso keâebneR JesUeb meesÙeermee"eR
keâefuhe}e peelees. mecepetle hešCÙeeÛÙee °erveW leW GheÙegkeäle "jleW. meceLeeËveeR ÙesLeW lees
Yeso ie=nerle Oe¤veÛe JeCe&ve kesâ}s Deens. peerJeeMeeR pe[tve jenles leer DeefJeÅee. ner
386 ceveesyeesOe
De%eeve, ceesn, efJe<eÙeemeefkeäle, nJeW-vekeâes, jeie-És<e, keâece›eâesOeeefo efJekeâej Ùeebvee
GlheVe keâjles. me=°erÛÙee GlheòeerÛÙee ceeieW peer yeÇÿeeÛeer Meefkeäle ie=nerle Oej}er peeles leer
cnCepes ceeÙee. ner Megæ meòJeelcekeâ Deens. meeOeves}e efnÛeW mee¢e nesleW. efnÛÙeecegUW
yeÇÿeeÛes meJe&Meefkeäleceeve, meJe&%e, meJe&JÙeehekeâ, meJee&Oeej, meJe&keâejCe FlÙeeefo mJe¤heeble
JeCe&ve kesâ}W peeleW. ceeÙee¤he DeMeer neR efÛeÛÚefkeäle yeÇÿeehes#eeb JesieUer Deens DemeWefn
cnCeleeb Ùesle veeneR. DeeefCe veeneR DemeWefn cnCeleeb Ùesle veeneR. efnÛÙeecegUWÛe peJeUpeJeU
MesJešÛÙee #eCeeheÙeËle yeÇÿemee#eelkeâejeceOÙeW meneÙÙe }eYeleW. ÙeecegUWÛe keâebneR JesoevlÙeebvee
ceeÙee ne Meyo JeehejCeW eflelekesâmeW ÙeesiÙe Jeešle veeneR. ceie les efÛeÛÚefkeäle, efÛeefÉ}eme,
}er}e, mHetâe|le, ØeYee, oerefhle Demes Meyo Jeehejleele. ÙeecegUW keâebneR meesÙe nesles leMeer
iewjmeesÙeefn nesles.
meceLeeËveeR ceeÙee ne MeyoÛe yeÇÿeeÛeer efÛeÛÚefkeäle DeMee DeLee&veW Jeehej}e Deens.
Deelceejece Ùee «ebLeeble ceeÙesÛeW JeCe&ve efJeMes<e ØesceeojeveW kesâ}s}W Deens. Ùee ceeÙescegUWÛe
peerJe-peieled-peieoerÕej DemeW $ewle JÙeJenejle: melÙe Yeemetvener yeÇÿeeÛÙee DeÉwleles}e
yeeOe Ùesle veeneR. nsÛe yeÇÿeeÛeW mHegâjCe Je ceeÙee lesLeW keâejCe Deens.
Jesoevleeble, ceeÙesÛÙee, yeÇÿeeÛÙee DeeefCe peielkeâejCelesÛÙee mJe¤heeble veevee ØekeâejÛeeR
celeW ¤{ Deensle. lÙee celeeceleeble vegmeleerÛe efJeefJeOelee veener lej efJejesOeefn Deensle.
DeeefCe lÙee celeebveeR efvecee&Ce Pee}s}s Jeeo keâOeeR mebheCeejsefn veenerle DeeefCe megšCeejsefn
veeneRle. Skeâ Ieebme ``efJemee "eÙeeR'' keâ¤ve yee}keâe}e YejJeeJeW }eieles. SkeâeÛe DeVeeÛÙee
efvejefvejeàÙee Ieemeebvee keâOeeR keâeTÛee, keâOeeR efÛeTÛee, keâOeeR yeeyeeÛee, keâOeeR ceeTÛee,
keâOeeR DeepeerÛee cnCetve veeJeW ÅeeJeer }eieleele. lemeWÛe De%eeveer peerJee}e cet}leòJe
DeeefCe leoefOeef‰le peerJe-peieled-peieoerÕej ÙeebÛeW mJe¤he mecepeeJetve meebieleebvee
JesoevleMeeŒeeÛeWefn nesles. cet}leòJeeÛÙee, MeeŒeerÙe Yee<eWle ØelÙeieelcÙeeÛÙee mecepegleermee"eR,
mecepetve IesCeejeÛÙee Øeke=âefleYesoeveW, Jee osCeejeÛÙee Øeke=âefleYesoeveW, Øeef›eâÙee GlheVe nesleele.
lÙee lÙee ceÙee&oWle lÙee meesÙeerÛÙee cnCetve ÛeebieuÙeeefn Demeleele. heCe FlekeWâÛe. lÙeehes#eeb
Øeef›eâÙeebvee DeefOekeâ cenòJe osCeW nW ogje«eneÛeW "jleW. Ùeemee"eR MeeŒekeâejebveeR Øeef›eâÙeebvee
`DeveJeefmLelee' DemeW efJeMes<eCe efo}W Deens leW Heâej cenòJeeÛeW Deens. meeOekeâeÛÙee °erveW
Ùee Jeeoeble Heâej Kees} peeCÙeeÛeW DeeheCeeme keâejCe veeneR. ceePee lees DeefOekeâejefn veeneR.
me=°erÛÙee efvee|celeerÛeer ceerceebmee keâjCeejer SkeâÛe keâuhevee ceeÙee DeeefCe DeefJeÅee Ùee
mJe¤heeble efJeYekeäle nesles, nW }#eeble IesTve peieoerÕejeÛÙee DeeefCe peerJeeÛÙee meboYeeËle
lÙeebÛeW mJe¤he veerš peeCetve IesCeW ne efJeJeskeâ keâjeJee }eielees. Ùee efJeJeskeâecegUW JÙeJenej
megOeejlees, Gheemevee Megæ nesles DeeefCe lÙee yeUeJej mJemJe¤he DemeW peW cet}leòJe,
yeÇÿe, lÙeeÛÙeeMeeR Skeâ¤he nesleeb ÙesleW.
efJeJejCe 387
mJe¤heeR Gos}e Denbkeâejjenes ~
lesCeW meJe& DeeÚŸeeefo}W JÙeesce heenes ~~
efoMee heenleeb les efveMee Jee{leens ~
efJeJeskeWâ efJeÛeejW efJeJebÛetefve heenW ~~173~~
pesJneb nW efJeefJeOelesveW Yej}s}W efJeÕe JÙekeäle Pee}s}W veJnleW lesJneb meJe&$e SkeâÛe
Skeâ leòJe Ye¤ve jeefn}s}W nesleW. Deens DeeefCe veeneR, Dece=lelJe DeeefCe ce=lÙeg, ØekeâeMe
DeeefCe DebOeej Ùee ÉbÉeÛÙee leW he}erkeâ[s nesleW. kesâJe} meled (DeefmlelJe) ne SkeâÛe
Meyo lÙeebleuÙee lÙeeble lÙee JemletÛeW JeCe&ve keâjleevee DeefOekeâ ØeeceeefCekeâ Deens. Flej
meJe& Meyo lÙeeceeveeveW keâesCelÙee lejer ie=nerle ke=âlÙeeJej DeeOeej}s}s cnCetve DeefOekeâ
ceeefÙekeâ Deensle.
Ghecesves mecepetve IÙeeJeÙeeÛeW lej JÙeesce, DeekeâeMe Ùee heoeLee&ves peW mecepeleW, lemeW
lÙee cet}leòJeeÛeW yeÇÿeeÛeW mJe¤he Deens DemeW cnCeleeb ÙesleW. DeekeâeMe pemeW meJee&Oeej
DeeefCe meJe&JÙeehekeâ Demetve Deef}hle Deens. DevegYeJeeme ÙesleW leW DeØeefleIeeleeÛÙee ¤heeveW,
keâesCeleeefn De[LeUe DeeCeerle veeneR, efJejesOe keâjerle veeneR, Ùee ¤heeves. yeÇÿe DemeWÛe
efveieg&Ce, efvejekeâej, Demebie Deens.
cet}leòJe peW yeÇÿe lÙeeÛeW mJe¤he nW DemeW; DeeefCe DemebKÙe ØekeâejÛÙee efJeefJeOelesveW
Yej}s}W efJeÕe ØelÙe#e ¤heele meceesj hemej}s}W Deens, lÙeeÛeer peeCeerJe Deme}s}e
DeeefCe leoveg<ebieeveW efJeÛeej keâjCeeje Demee ceer cnCetveefn keâesCeer Skeâ Deens.
ne ceerÛe efJeÛeej keâjlees, ØeeceeefCekeâ jenlees, ØeÙelveeÛeW meelelÙe "sJelees, efJekeâejebÛÙee
heeMeebletve megškeâe keâ¤ve Ieslees, GheemevesÛÙee yeUeJej ›eâceeveW Øeiele neslees, GVele
neslees, mee#eelkeâejer mebleeÛÙee heeleUerJej heeWÛelees. lÙeeÛÙee YeeWJelee}Ûeer mLe}keâe}eÛeeR
yebOeveW ieUtve he[leele DeeefCe ceie lÙee}e cet}leòJeeÛeW ÙeLeeLe& %eeve nesleW. `Denb
yeÇÿeeefmce' ceerÛe yeÇÿe Deens nW lÙeeÛÙee DevegYeJeeme ÙesleW DeeefCe' `meJeË KeefuJeob yeÇÿe'
efomeCeejW, YeemeCeejW, nW meJe& yeÇÿeÛe Deens nW lÙeeÛÙee ØelÙeÙeeme Ùesles.
%eeveeÛÙee Ùee Øeef›eâÙeWleer} Jee DeJemLeeblejebleer} `nW meJe&' nW ceeÙesÛeW ¤he DeeefCe
`ceer Deens' ne Denbkeâej. me=ef°›eâceeÛÙee cegUeMeeR ne `Denb' Deens DemeWÛe MeeŒekeâejebveeR
mebieefle }eJeleebvee cnš}W Deens.
DeejbYeeR kesâJeU Skeâekeâer Deme}suÙee lÙee cet}leòJeeÛes ef"keâeCeeR, yeÇÿeeÛeW ef"keâeCeeR
ceer Skeâše Deens (SkeâesÓnb) ner peeCeerJe mHegâj}er. Ske⚟ee}e keâjcele veeneR.
(Skeâekeâer ve jceles) cnCetve lÙee}e heg<keâU JneJesmeW Jeeš}W (yeng mÙeeced) DeeefCe ceie
me=ef°›eâcee}e DeejbYe Pee}e. DemeW keâebnermeW JeCe&ve MeeŒekeâejebvee keâjeJeW }eieleW. SkeâesÓnb
388 ceveesyeesOe
peeCeJe}W vemeleW lej heg{Ûeer Yeeveie[ Pee}erÛe vemeleer. heCe `Denb' peeCeJe}e DeeefCe
leesÛe heg{ÛÙee meJe& efJeÕeeslheòeerÛeW keâejCe Pee}e. DeekeâeMeeØeceeCeW Megæ efvece&} Deme}suÙee
mJe¤heebleÛe Denb¤heer jent Yeeme}e DeeefCe lÙeeveW ceie mJe¤heeÛeW meJe& ¤heÛe Peebketâve
šekeâ}W. nW DeeÛÚeove DebOeejemeejKes Pee}W, lÙeecegUW efoMee heentb peeJeW lej keâebneR
efomesvee DemeW nesleW. cesIeeves DeekeâeMe Yej}suÙee DeJemesÛÙee je$eeR, Ieveoeš DeMee
De%eele DejCÙeeble, veme}suÙee heeT}Jeeše MeesOeCÙeeÛee Øemebie ÙeeJee lemeW nesleW.
FbefõÙeW Leketâve peeleele, cevee}e efJe<eCCelee Ùesles, yegefæ kegbâef"le nesles.
nW meieUW DeeefCe Flej Deveskeâefn pÙee}e veeveeØekeâejW JesUesJesUeR peeCeJeleW lÙee
`ceer’Ûeer ner peeCeerJeMekeäleerÛe, efvemeCÙeeJej Ieeme}suÙee MeŒeeØeceeCeW, ØeÙelvehetJe&keâ
Øeehle keâ¤ve Iesle}suÙee efJeJeskeâeÛeer leer#Celee OeejCe keâjer}, lej efleÛeW efle}eÛe
ÙeLeeLe&%eeve nesTb }eies}. cnCetve meceLeeËveer MesJešÛÙee ÛejCeeceOÙeW efJeJeskeâeveW hene,
efJeÛeejeveW hene DeeefCe efJeJebÛetve hene DemeW Dee«eneves meebefiele}W DeenW.
DeefJeÅeepevÙe Demees keâeR ceeÙeepevÙe Demees, cegUeble DeefmlelJeeble Demees keâeR keâeuheefvekeâ
Demees, heCe peerJeeÛÙee ef"keâeCeeR DemeCeejW Jee YeemeCeejW De%eeve Je leppevÙe og:Keceesneefo
efJekeâej veeneRmes keâjCÙeeÛee, efJeJeskeâ keâjCeW SJe{eÛe Skeâ ceeie& Deens.
Denbkeâeje}e jentÛeer efo}s}er Ghecee cees"er ceee|cekeâ Deens. keâejCe jent ne kegâCeer
Meefve-cebieUeØeceeCeW DeefmlelJeeble Deme}s}e «en veeneR. lees keâuheveecee$e Deens, heCe
«enCeeÛÙee ¤heeves lÙeeÛee heefjCeece efomelees DeeefCe Heâ}-pÙeesefle<eeØeceeCeW kegbâ[}erle
lÙeeÛee ØeYeeJe Dee{Ulees. DeefJeÅesÛeW Je DenbkeâejeÛeW lemeWÛe Deens. melÙeeÛÙee,
mee#eelkeâejeÛÙee, keâmeesšerJej efškeâle veeneR, lekeâe&veW hešJetve oslee Ùesle veeneR DeeefCe
ie=nerle OejuÙeeJeebÛetve efomeCeeNÙee heefjCeeceeÛeer mebieefle }eJelee Ùesle veeneR. pemeW Deens
lemeW ÙeLeeLe&lesveW ve keâUuÙeecegUWÛe pemeW pesJe{W keâUleW leWÛe melÙe DemeW ie=nerle Oe¤ve
leòJe%eeveeÛÙee efvejefvejeàÙee MeeKee pevceeme Ùesleele. %eevesÕej cenejepe cnCeleele-
``cnCeesefve pewmee Demes lewefmeÙee ~ ceeleW vesCeesefve OevebpeÙee ~ Jesog peeCeeW ies}e leJe
leÙee ~ peeef}Ùee MeeKee ~~ lejer efleneR MeeKeeYesoeR ~ ceerefÛe peeefCepes ef$eMegæer ~~
(%eeves. 15~432-33) efJeÛeejhetJe&keâ efJeJebÛetve heneJes }eieles leW Ùee celeYesoeÛÙee
hemeeNÙeebletve melÙe MeesOetve keâe{CÙeemee"eR.
Øeke=âefleYesoeveW, DeJemLeeYesoeves efvecee&Ce Pee}s}s celeYeso GheÙegkeäle DemeuÙeecegUW
šeUleeb Ùesle veeneRle DeeefCe lÙeebleÛe efvelÙeeÛeW iegbletve Ûee}le veeneR. meceLeeËveeR efJeJeskeâeÛeW
cenòJe meebefiele}W Deens leW Ùeemee"eRÛe.
efJeJejCe 389
peÙee Ûe#egveW }ef#eleeb }#eJesvee ~
YeJee Yeef#eleeb jef#eleeb j#eJesvee ~~
#eÙeeleerle lees De#eÙeer cees#e oslees ~
oÙeeo#e leeW meeef#eveW he#e Ieslees ~~174~~
hejyeÇÿeeÛeW %eeve FbefõÙeebveeR nesCeejW veeneR. [esUs lÙee}e heentb Mekeâle veeneRle.``peieeR
heenleeb Ûece&Ûe#eeR ve }#es'' DemeW ceeies 149JÙee M}eskeâeble meebefiele}W ies}W DeensÛe.
%eeveÛe#etveW lÙee}e heentb cnš}W lej leWefn MekeäÙe veeneR. %eeve nW Jemlegle: YeJee}e
cnCepes mebmeeje}e KeeTve šekeâCeejW Deens. yeÇÿeeJej YeemeCeeje mebmeejeÛee Yeüce veeneRmeW
keâjCeejW Deens. pÙeeÛÙeecegUW mebmeej Yeemelees leW De%eeve %eeveecegUW ve° PeeuÙeeveW mebmeej
GjleÛe veeneR. DeMeejerleerveW mebmeeje}e KeeCeejW nW %eeve jeKetve "sJe}W lej leW lejer
yeÇÿeeÛee mee#eelkeâej Ie[Jeer} DemeW cnš}W lej leW %eeveefn, mebmeej YeemeefJeCeejW De%eeve
mebheleebÛe, }eketâ[ peUuÙeeJej les peeUCeeje Deiveerefn Meeble JneJee lemeW veeefnmeW nesleW.
``leW De%eeve %eeveeR yeg[eef}Ùee ~ %eeveW keâere|lecegKelJe kesâef}Ùee ~ pewmee Jeefvn keâe‰
peeUtefveÙeeb ~ mJeÙeW peUW ~~ (%eeves.15~526) lesJeeR mecetU DeefJeÅee KeeÙes ~ les
%eeveefn yeg[esefve peeÙes ~ (%eeves. 15~440) DemeW JeCe&ve ßeer%eevesÕej cenejepeebveer
kesâ}W Deens. efJeÕe IesTve ies}e keâeR les IesTve peeCeeNÙee ÛeesjeÛee ceeieefn }eiele veeneR
Demes ßeer%eevesÕej efJeveesoeveW cnCeleele.
DeMee efmLeleeRle mJele:ÛÙee yegæerÛÙee yeUeJej yeÇÿeeÛee MeesOe IesT cnš}W lej leW
meeOeCeejs veeneR. YeieJeledke=âhee }eYe}er, lejÛe yeÇÿemJe¤he Demee Deelcemee#eelkeâej
nesTb Mekeâlees. ``Ùecew<e Je=Cegles lesve }YÙe: lemÙew<e Deelcee efJeJe=Cegles levegmJeeced'' nWÛe
MesJešeR Kejs Deens. De#eÙe, DeKeb[, DeÛÙegle GlheefòeefJeveeMeeÛÙee Deleerle Deme}s}e
Demee ne hejceelcee ke=âheeJeble nesTve meeOekeâe}e, DeeheuÙee Yekeälee}e, De#eÙe mJe¤heeÛee
cees#e oslees.
meceLeeËÛeW nW JeÛeve meeOevesÛee Denbkeâej Iee}efJeCeejs DeeefCe ßeæeJeble YeeefJekeâe}e
DeeÕeemeve osCeejW Deens.
YeieJeledke=âhesveW meeOekeâe}e cees#eØeeefhle nesles ÙeeÛeW keâejCe YeieJeeved meJe&mee#eer Deens.
lÙee}e meJe& efomeleW, meJe& keâUleW. lees o#e Deens, lelhej Deens. lÙeeÛÙeeef"keâeCeeR
oÙeeefn Deens. YeieJeeved hejceoÙeeIeve Deens. lees YekeäleebÛee he#e Ieslees, YekeäleebÛÙee
hee"erMeeR JeelmeuÙeeveW GYee jenlees. Ùee oÙeeUtheCeecegUWÛe lees efveieg&Ceebletve meiegCeeble
Ùeslees. YekeäleeÛeW j#eCe keâjlees.
YeieJeeved oÙeeUt Deens, YekeälekewâJeejer Deens heCe o#e DeeefCe mee#eerefn Deens, Ùee
390 ceveesyeesOe
oesvner iees°er veerš mecepetve IesleuÙee veeneRle lej mebosn efvecee&Ce nesCÙeeÛeer MekeäÙelee
Demeles. j#eCe keâjCÙeeÛeer, he#e IesCÙeeÛeer, hee"erMeeR GYes jenCÙeeÛeer YeieJebleeÛeer Skeâ
heæefle Deens. osJe hejes#eefØeÙe Demeleele DemeW MeeŒe meebieleW. osJeeÛeW meneÙÙe yengOee
DeØelÙe#eheCeW }eYele Demeles. iegjeKeer ieeF& jeKelees lemee osJe j#eCeemee"eR Ùesle veeneR.
pÙeeÛeW j#eCe keâjeJesmeW Jeešs} lÙee}e lees meodyegefæ oslees. ``ve osJee oC[ceeoeÙe
j#eefvle heMeghee}Jeled ~ Ùeb leg jef#elegefceÛÚefvle yegæŸee mebÙeespeÙeefvle leced ~~'' DemeW
Skeâ mebmke=âle megYeeef<ele Deens leW }#eeble IesCÙeemeejKeW Deens.
osJeeveW ce}e DeVe, JeŒe, efveJeeje efo}e Deens. }ewefkeâkeâeble mebYeeefJeleheCeW peieleeb
ÙesF&} DeMeer meJe& meesÙe kesâ}er Deens. ner meJe& lÙeeÛeer ke=âhee Deens. Lees[e Denbkeâej
mees[tve heeefn}s lej peerJeveeJeMÙekeâ iees°er lÙeeveW hegjsMee efo}suÙee Deensle. DeeheuÙee
ÙeesiÙeleshes#eeb Lees[W DeefOekeâ efo}W Deens nW }#eeble ÙeeJeÙeeme De[ÛeCe he[tb veÙes. oÙeeUt
nesTve efo}s}er ner osCeieer lees o#elesveW heenCeejÛe. osCeieerÛee JÙeJeefmLele GheÙeesie nesle
veeneR DemeW efomeuÙeeme hegvneb meneÙÙeemee"eR F&Õej keâmee ÙesF&}? meceLeeËveeR mee#eerveW he#e
Ieslees DemeW cnš}W Deens. meeOekeâeveW leW }#eeble "sJe}W heeefnpes.
Ùee M}eskeâebleer} ogmeNÙee DeesUerÛÙee DeLee&efJe<eÙeeR Heâej celeYeso Deensle. keâesCeer
lÙeeÛee DeLe& keâjleebvee, keâeU mebmeeje}e KeeTve šekeâCeeje Deens, keâeUeheemetve
mebmeejeÛeW j#eCe keâ¤b cnš}s lejer keâjleeb Ùesle veeneR Demee DeLe& keâjleele. keâesCeer
mebmeej-veeMeeveblej osJelJeeÛeerefn keâesšer ve° nesles, Demee Ùee DeesUerÛee DeLe& keâjleele.
ns oesvneR DeLe& mhe° Deme}suÙee eflemeNÙee DeesUerMeeR pegUJetve IesCÙeeÛÙee °erveW
otjeefvJele nesleele.
efJeOeer efvee|celeeb }erefnlees meJe& YeeUeR ~
hejer }erefnlee keâesCe lÙeeÛes keâheesUeR ~~
n¤ peeefUlees }eskeâ mebJnejkeâeUeR ~
hejer mesJešeR mebkeâje keâesCe peeUer ~~175~~
hejcesÕej YekeäleeÛÙee kewâJeejemee"eR efveieg&Ceebletve meiegCeeble Ùeslees nW KejWÛe Deens.
Gheemevesmee"eR F&ÕejeÛeW nW meiegCe mJe¤heÛe mJeerkeâejeJeW }eieleW nWefn KejWÛe Deens. heCe
Gheemevesmee"eR mJeerkeâej}suÙee osJelesÛeW mJe¤he hejcesÕejeÛÙee Megæ mJe¤heeMeeR efceUles-
pegUleW Deme}W heeefnpes nW }#eeble DeeCetve osCÙeemee"eR meceLe& Ùee M}eskeâeheemetve heebÛe
M}eskeâeble osJeeÛÙee ßes‰ mJe¤heeÛeer peeCeerJe keâ¤ve osle Deensle.
DeeheuÙee hejbhejsceOÙeW mhe°heCeW ØelÙeÙeeme ÙesCeejs DeeefOeYeeweflekeâ DeeefCe leòJele:
melÙe cnCetve ceevÙe keâjeJeW }eieCeejW DeOÙeelce ÙeebÛÙeeceOÙeW DeeefOeowJeeÛee Skeâ mlej
efJeJejCe 391
Deens. ne DeeefOeowJeeÛee mlejÛe efvejefvejeàÙee MekeäleerÛÙee efvejefvejeUs keâeÙe& keâjCeeNÙee,
efYeVe efYeVe DeefOekeâejeÛÙee Deveskeâ ØekeâejÛÙee osJeleebÛÙee keâuhevesÛeW DeefOe‰eve Deens.
Fb«epeer mebmkeâejeble Jee{}suÙee yegefæJeeoe}e ne DeeefOeowJele Jeeo Ghenemeemheo Jeeš}e
lejer ceb$eeÛÙee ceeieW peW meeceLÙe& GYeW DemeleW leW Ùee DeeefOeowJeeÛeWÛe Demeles. veeefmlekeâebÛeer
ßeæe veme}er lejer ceb$eMeefkeäle ner DevegYeJeeÛeer iees° Deens. lÙeecegUW DeeheuÙee ceÙee&oWle
DeeefOeowJelee}e ceevÙelee osCeW Yeeie Deens. heCe leW Debeflece melÙe veeneR. DeeefOeowJeeÛÙee
ceeieÛeW KejW meeceLÙe& DeOÙeelceeÛeW Deens nW }#eeble IesTve KeNÙee meeOekeâeveW DeeheuÙee
efnleemee"eR, Gheemeveskeâefjleeb, DeeefOeowJeleehes#eeb JejÛÙee, heeleUerJej ies}s heeefnpes, DeMeer
Dehes#ee mebleebvee Demeles. lÙeeÛe GösMeeveW DeeefOeowJeleeÛee ceÙee&efoleheCee DeeefCe GheemÙe
osJelesÛeW ßes‰ mJe¤he meeOekeâeÛÙee }#eeble DeeCetve osCÙeeÛee lÙeebÛee ØeÙelve Demelees.
yeÇÿeosJe me=°erÛeer Glheefòe keâjlees, peerJeebvee pevcee}e Iee}lees, lÙeebÛeW YeefJeleJÙe
lÙeebÛÙee keâheeUeR ef}ntve "sJelees. yeÇÿeosJeeÛeW nW keâle=&lJe cees"W KejW. heCe Ùee yeÇÿeosJeeÛeW
YeefJeleJÙe kegâCeerlejer "jefJe}s}W DeensÛe keâeR veeneR. lees keâesCe? me=°erÛeer efvee|ceefle
keâjleebvee DeejbYeeR yeÇÿee IeesšeU}e neslee, lÙeeÛee ieeWOeU G[e}s}e neslee, lees
pÙeeÛÙee ke=âhesveW otj Pee}e lees keâesCe? ßeer%eevesÕej cnCeleele- ``heQ me=°erefÛeÙee
Ghe›eâcee ~ hetJeea iee Jeerjesòecee ~ Jes[e Ssmee yeÇÿee ~ Skeâ}e neslee ~~ cepe
F&Õejeles veesUKes ~ vee me=°erefn keâ¤b Mekesâ ~ lees Lees® kesâ}e SkeWâ ~ veeceW
pesCeW ~~ peÙeeÛee DeLeg& peerJeeR OÙeelee ~ peW JeCe&$eÙeefÛe peheleeb ~ efJeÕeme=peveÙeesiÙelee ~
Dee}er leÙee ~'' (%eeves. 17~336-38)
®õ, ceneosJe ner mebnejosJelee Deens. me=°erÛÙee Øe}ÙeeÛeW keâece lÙeeÛeskeâ[s meesheefJe}s}W
Deens. ceneosJee}e nj cnCeleele leW Ùeemee"eRÛe. efvee|celeer keâjCeeNÙee yeÇÿeosJeeØeceeCeW ne
ceneosJeefn ceneØe}ÙeeÛÙee MesJešeR veeneRmee neslees. mebnej keâjCeeNÙee ®õe}e veeneRmee keâjCeeje
ne keâesCe? Deveeefo, Deveble, yeÇÿeeÛeW mJe¤he ceneosJee}eefn Deekeâ}ve nesle veeneR. `peW
MebYetefÛeÙes celeer veeieJes-' (%eeves. 11~27) DemeW ßeer%eevesÕejebveeR cnš}W Deens.
ßeer. efJeveesyee YeeJes ÙeebveeR Ùee M}eskeâeble hee}ve keâjCeeNÙee efJe<CetÛee hee}vekeâlee&
keâesCe Demee Gu}sKe vemeuÙeeveW efJe<CetÛeer cegJe&le jentve ies}s}er efomeles DeMeer KeeWÛekeâ
šerhe efo}s}er Deens. leòJe%e meble DeMeer keâesCeeÛeer Yeer[cegJe&le yeeUieerle veenerle. meceLeeËveer
oemeyeesOeeble yeÇÿeosJe DeeefCe Mebkeâj ÙeebÛesyejesyej efJe<CetÛeeefn Gu}sKe kesâ}e Deens. lesLeW
les cnCeleele- ``yeÇÿÙeeves mekeâ} efvee|ce}s ~ yeÿÙeeme keâesCeW efvecee&Ce kesâ}W ~ efJe<CetveW
efJeÕe heeefU}W ~ efJe<Cetme heeefUleeb keâJeCeg ~~ ®õ efJeÕemebnejkeâlee& ~ hejer keâesCe ®õeme
mebneefjlee ~ keâesCe keâeUeÛee efveÙeblee ~ keâU}e heeefnpes ~~'' Ùee M}eskeâele M}eskeâeÛÙee
meesÙeermee"eR efvecee&lee yeÇÿeosJe DeeefCe mebnejkeâlee& ®õ Ùee DeeÅevleebÛÙee Gu}sKeeveW,
392 ceveesyeesOe
ceOe}e efJe<Ceg ie=nerle OejeJee DemeW Dehesef#e}W Deens. hejcesÕejeÛeer DeesUKe hešJetve osleebvee
meceLeeËveeR ogmeNÙee Skeâe ef"keâeCeeR mhe°Ûe cnš}W Deens keâeR, ``yeÇÿee, efJe<Cet DeeefCe
nj ~ Ùeebmeer efvee|celee leesefÛe Leesj ~ lees DeesUKeeJee hejcesÕej ~ veevee ÙelveW ~~''
peieeR ÉeoMeeoerlÙe ns ®õ Dee›eâe ~
DemebKÙeele mebKÙee keâjer keâesCe Me›eâe ~~
peieeR osJe Oegb[eefUleeb Dee[Usvee ~
peveeR cegKÙe lees keâesCe kewâmee keâUsvee ~~176~~
DeeefOeowJele ne F&Õejer jepÙeebleer} DeefOekeâejer Jeie& Deens. lÙeeble yeeje DeeefolÙe,
Dekeâje ®õ, SkeâesCeheVeeme ce®odieCe, Dee" Jemet, FlÙeeefo osJeleebÛes ieš Deensle. ner
mebKÙee SketâCe lesnleerme keâesšer Deens DemeW JeCe&ve hegjeCeebveeR kesâ}W Deens. DeeefOeowJele ne
DeefOekeâejeR Jeie& Deens DemeW Skeâoeb ceevÙe kesâ}W cnCepes ceie Deehe}er ner ØeÛeb[ he=LJeer
efpeLes ceesnjerSJe{erner veeneR lÙee efJeÕeeÛeW jepÙe Ûee}efJeCÙeemee"eR lesnleerme keâesšer ner
mebKÙee Heâej cees"er Deens DemeW cnCeleeb ÙesCeej veeneR. ne osJeleebÛee ieCe DeefOekeâejer Jeie&
Deme}e lejer MesJešeR lÙee meJe&meceLe& F&ÕejeÛee mesJekeâJeie&Ûe Deens. KeNÙee YekeäleeveW
peeCe}W heeefnpeW, DeesUKe}W heeefnpes leW lÙee meJe&meceLe& F&Õeje}e. lesJe{WÛe DeeheCe
keâjerle veeneR.
mJeeLeea ceeCemeeveW Deehe}s }yee[erÛes JÙeJenej meeOeCÙeemee"eR Meemeveebleer} Kee}ÛÙee
}eskeâebvee }ebÛe osTve mJele:Ûeer keâeceW keâ¤ve IÙeeJeeRle lÙeeÛe Je=òeerveW ceeCemeW hetpeeDeÛee&efo
keâjleele. veJemee}e heeJeCeeje keâesCe Deens lesJe{WÛe heenleele. DeeefCe DeeheuÙee yeNÙee-
JeeF&š ceveesjLeeÛÙee hetleeamee"eR lÙee osJeleebÛeer hetpeehee"eefo DeejeOevee keâjleele. ceeCemeeÛÙee
Je=òeeRle jepeme, leeceme iegCeebÛes ØeeyeuÙe Demeles. DeeefCe ceie ieerlesveW cnšuÙeeØeceeCeW
lÙee lÙee Je=òeerveW hetpeeDeÛee& kesâ}er peeles. Ùee veevee osJeleebÛÙee ef"keâeCeeR Deme}s}er
ØeYeeJeer Mekeäleerefn MesJešeR lÙee meJe&meceLe& F&ÕejeÛeer Deens nW menmee }#eeble Iesle}W peele
veeneR. DeMeer meceLe& meòee Ùee meJeeËÛÙee ceeieW Deens nW ceeefnlener vemeleW. keâesCeer
meebefiele}W lej, ceveeÛÙee keâeslesheCeecegUW, efJe<eÙeemekeäleercegUW les hešlener veeneR.
F&ÕejeÛeW Megæ mJe¤he ve keâUuÙeecegUW kesâ}er peeCeejer ner DeejeOeveener efnlee}e
keâejCeerYetle nesle veeneR. F&ÕejeÛeW Meemeve nW Yeü° Meemeve veeneR. lesLeW DeeheCe keâefuhelees,
Dehesef#elees lemee Yeü°eÛeejefn veeneR. efJeefJeOe osJeleebÛeW DeefmlelJe ceevÙe kesâ}s lejer lÙeebvee
keâeceW vescetve efo}eR Deensle. lÙeebÛeW #es$e ceÙee&efole Deens ns }#eeble "sJe}WÛe heeefnpeW.
DeeheCe lesJe{WÛe keâjerle veeneR DeeefCe cnCetve DeeceÛÙee keâeceefvekeâ hetpeeDeÛee&efn keâ¤ve
ve kesâuÙeemeejKÙee "jleele. ``Ùemleb ve Jeso eEkeâ $e+Ûee keâefj<Ùeefle'' pees lÙee}e,
efJeJejCe 393
hejcesÕeje}e DeesUKeerle veeneR, lÙee}e $e+ÛeebÛee, Jesoceb$eebÛee, cnCepesÛe hetpeeDeÛee&efo
keâce&keâeb[eÛee keâebneR GheÙeesie nesle veeneR DemeW JesoeveWÛe cnš}s Deens. ÙeemleJe hetpeeDeÛee&
keâjCÙeeÛeer FÛÚe DemeCeejebveer hejcesÕejeÛeW ßes‰ mJe¤he peeCetve Iesle}WÛe heeefnpes.
ieleevegieeflekeâlesveW keâebneRlejer keâjerle jeefn}W lej heefjCeeceer DeßeæeÛe yeUeJeles DeeefCe
Deehe}WÛe Deefnle nesles. hejceeLe& keâjlees cnCeCeejebveeR Heâej meeJeOe jeefn}W heeefnpes.
meceLeeËmeejKes Leesj meble meceepee}e Ùee°erveW melele peeie=le keâjerle Demeleele.
legšsvee Hegâšsvee keâoe osJejeCee ~
ÛeUsvee {Usvee keâoe owvÙeJeeCee ~~
keâUsvee keâUsvee keâoe }esÛeveemeer ~
Jemesvee efomesvee peieeR ceerheCeemeer ~~177~~
YeejleerÙe mebmke=âleerveW Gheemevesmee"eR cete|lehetpee mJeerkeâej}s}er Deens. OÙeeve-OeejCee,
ØeeLe&vee, Yepeve-hetpeve Ùee meJe& heeleUerJej DeejeOevesmee"eR Flej keâesCelÙeeefn ceeOÙeceehes#eeb
cete|lehetpee ner DeefOekeâ meesÙeerÛeer DeeefCe DeefOekeâ GheÙegkeäle "jCeejer Deens Ùeeble Mebkeâe
veeneR. pÙee meceepeeveW cete|lehetpee mJeerkeâej}er veeneR, les meceepe yegefæceòee DeeefCe JewYeJe
Demetveefn og:Keer DeeefCe DemJemLeÛe jenleele DemeW Dee{UleW. DeeheCe YeejleerÙe cete|lehetpekeâ
DeeneW ner DeefYeceeve yeeUieCÙeemeejKeer iees° Deens.
peslÙee Fb«epeebÛÙee ØeYeeJeeveW DeejbYeeR DeejbYeeR Fb«epeer efMe#eCe Iesle}s}e DeeheCeebleer}
yegefæcebleebÛee Jeie& cete|lehetpesefJe<eÙeeR efJekeâuhe yeeUieCeeje Pee}e neslee. ØeeLe&veemeceepe,
yeÇeÿeesmeceepe, ÙeemeejKes mebØeoeÙe lÙeeJesUeR efvecee&Ce Pee}s nesles. MeWkeâ[eW Je<eeËÛÙee
heejleb$ÙeecegUW DeeheCeefn Deieeflekeâ DeeefCe Øe%eenle Pee}eW neslees. yee¢eebiee}e efÛekeâštve
jentve keâmeWyemeW Deehe}WheCe jeKeerle nesleeW. cete|lehetpesceeieer} KejW leòJe keâesCeer HeâejmeW
}#eeble Iesle veJnles. cetleeaÛes cenòJe keâeb DeeefCe keâMeele ns efJeMes<emeW keâesCee}e keâUle
veJnleW. ßeæe ieyeeUer Pee}er nesleer. cebefojebvee DeJekeâUe Dee}er nesleer, Oeee|cekeâ
keâce&keâeb[ebÛeW mJe¤he ceeieer} DebkeâeJe¤ve heg{W Ûee}tb DemeW ieleevegieeflekeâ yeve}W nesleW,
meebØeoeÙeeble oebefYekeâlee Jee{}er nesleer. efJeÉòee }eÛeej Pee}er nesleer. Fb«epeer jepeJešeRle
Pee}e Deens lemee, eflelekeâe yegefæYeso pejer Pee}s}e veJnlee, lejer meceLeeËÛÙee keâeUeR
cegme}ceeveer heejleb$ÙeecegUW osMeeÛeer heefjefmLeleer eEÛeleepevekeâÛe nesleer. OeceeËÛes, YekeäleerÛeW,
GheemevesÛeW KejW mJe¤he }eskeâebÛÙee efveoMe&veeme DeeCetve osCÙeemee"er meblecenelces leUceUle
nesles. cete|lehetpesÛeW KejW Goeòe mJe¤he }eskeâebÛÙee }#eeble DeeCetve osCÙeemee"eR efvekeâ[erÛes
ØeÙelve keâjerle nesles. ceveesyeesOeebleer} nW ØekeâjCe lÙee°erveW }#eeble IesCÙeemeejKeW Deens.
cete|lehetpee keâjCeejeveW cete|le cnCepesÛe osJe DemeW ve mecepeleeb cetleeAle osJe heneJeÙeeÛee
394 ceveesyeesOe
Demelees. efJeefMe° DeekeâejeÛÙee cetleea}e osJe mecepeCeW ne KejW cnCepes osJeeÛee Deheceeve
Deens. `DeJepeeveefvle ceeb cet{eb ceeveg<eeR levegceeefßeleced ~ hejb YeeJecepeevevlees cece
YetlecensÕejced ~~ (ieerlee 9~11) nW ieerlesÛeW JeÛeve DeeefCe lÙeeJejer} %eeveesyeejeÙeebÛeW
Yee<Ùe cete|lehetpesÛÙee °erveW Heâej cenòJeeÛeW Deens. MesJešeR %eevesÕej cenejepe cnCeleele-
``pebJe Deekeâe® Skeâe heg{eb oseKf eleer ~ lebJe ne osJe ÙesCeW YeeJeW Yepeleer ~ ceie leeWÛe efyeIe[ef}Ùee
šeefkeâleer ~ veeneR cnCeesveer ~~ ceeleW ÙesCeW ÙesCeW ØekeâejW ~ peeCeleer ceveg<Ùe Ssmesefve DeekeâejW ~
cnCeesefve %eeveefÛe les DeebOeejW ~ %eeveeefme keâjer ~~'' (%eeves. 9~170, 171)
cete|lehetpee GheemevesÛee Ûeebie}e Øekeâej Keje. meeOekeâeÛeer Øeieefle Ùee ceeiee&veW }ewkeâj
nesTb Mekeâles, heCe efleÛeW Megæ mJe¤he pej }#eeble Iesle}s veeneR lej heeTme ve
hee[CeeNÙee cesIeeØeceeCeW Ùee ke=âleer JÙeLe& "jleele.
osJeeÛeW ßes‰ mJe¤he peeCetve ceie lees Gheemevesmee"eR cetleeAle heneJeÙeeÛee Demelees.
cete|le cnCepesÛe osJe veJns nW }#eeble DeeCetve osCÙeemee"eR meceLe& cnCeleele, cete|le
Hegâšles-legšles, osJe keâOeeR Hegâšle-legšle veeneR. leer cete|le GÛe}tve kegâ"Wlejer šekeâleeb Ùesles.
cnCepes lejer ÛeUles, {Ules. cetleeaÛeW DeJeÙeJe efPepetve leer efJeõghe nesles. heCe ns DemeW
oerveJeeCesheCe osJee}e keâOeeR Ùesle veeneR. lees meJe&oeÛe DeKeb[, DeYebie, De#eÙe,
jceCeerÙe, ØemeVe, DemeeÛe Demelees. lees JÙeehekeâ DeeefCe efmLej jenlees. DeeJeenve Jee
efJemepe&ve cetleeahegjles Demeles. F&Õej keâOeeR Ùesle-peele veeneR. ßeerceled MebkeâjeÛeeÙeeËveeR
DeeheuÙee ``hejehetpee'' Ùee ØekeâjCeeble ne efJe<eÙe mhe°heCeW ceeb[}e Deens. cete|le
[esàÙee}e efomeles. efleÛeW meeQoÙe&, efleÛee jsKeerJeheCee, efleÛeer YeJÙelee, °erÛÙee Éejeb
meeceevÙe ceveg<Ùee}eefn ØeYeeefJele keâjles. heCe Keje pees osJe Deens lees [esàÙeebvee ve
keâUCeeje, meeceevÙe°er}e ve efomeCeeje, Demee Deens.
meceLe& MesJešÛÙee DeesUeRle cnCeleele-ceeCetme Deehe}e Denbkeâej, mJele:Ûee ceerheCee
lemeeÛe "sJetve cetleeaÛeer hetpee keâjlees, lÙee}e osJeeÛeW mJe¤he keâmeW efomeCeej? pesLeW
Denbkeâej jenlees, ceerheCee jenlees lesLeW osJe jenle veeneR. DenbkeâejeveW MeesOeCeeje}e
osJeeÛeW Iej meebhe[le veeneR. ``efHeâjles nw ojoj efkeâ lesje Iej efce}s ~ nce nw peyelekeâ
Jen nceW keäÙeeW keâj efce}s ~~''
DenbkeâejeÛeW mecehe&Ce Pee}W lejÛe hetpee ner hetpee "jles, DevÙeLee leer Skeâ keâJeeF&le
nesles. hetpeskeâefjleeb Jeehej}er peeCeejer meJe& õJÙeW, Kejer lej F&Õejefvee|celeÛe Deensle.
lÙeeÛeWÛe lÙee}e ÅeeÙeÛeW DeeefCe efouÙeeÛee Denbkeâej yeeUieeJeÙeeÛee. hewMeeÛÙee yeUeJej
Deecner leeR efJekeâle IesleeW DemeW cnCeCeWefn ÙeesiÙe veeneR. keâejCe hewmee, mebheefòe cnCepes
}#ceer leerefn lÙeeÛeerÛe Deens. Denbkeâej lesJe{eÛe Deehe}e Deens. lees F&Õejehe&Ce Pee}e
heeefnpes, keâjleeb Dee}e heeefnpes. meJe&meceLe& F&ÕejeÛÙee JÙeehekeâlesÛeer peeCeerJe "sJetve
efJeJejCe 395
Denbkeâej mees[tve lÙee}e MejCe peeCeW nerÛe Kejer cete|lehetpee Deens.
peÙee ceeve}e osJe lees hetefpeleens ~
hejer osJe MeesOetefve keâesCner ve heens ~~
peieeR heenlee osJe keâesšŸeevegkeâesšer ~
peÙee ceeve}er Yeefkeäle pes les efÛe cees"er ~~178~~
cete|lehetpesceeieÛeer MeeŒeerÙe Yetefcekeâe keâe}›eâceeveW }ghle Pee}er. leòJe%eeveeÛee DeeOeej
megš}e DeeefCe Gj}W leW ieleevegieeflekeâ keâce&keâeb[, meebØeoeefÙekeâ ogje«en DeeefCe ieyeeUer
YeeJevee. osJeIej efškeâ}W heCe osJneNÙee}e osJeebÛÙee keâes"ejeÛeer DeJekeâUe Dee}er.
hebÛeeÙeleve hetpesceeieÛeer mecevJeÙeeÛeer Âef° veeneRMeer Pee}er, osJecetleeaÛeer mebKÙee Deveskeâ
ØekeâejeveW Jee{t }eie}er, kegâ}hejbhejsveW Dee}s}s, keâesCeer DeeCetve efo}s}s, meebhe[}s}s,
leerLe&#es$eebletve ieesUe kesâ}s}s, ¤heebke=âefle DeeJe[}er cnCetve Iesle}s}s, mebØeoeÙe efJeMes<eeveW
}eo}s}s, keâebneR veJemeeÛes, keâebneR MekegâveeÛes, Demes osJe, osJneNÙeeble ieesUe Pee}s.
oie[, }eketâ[, leebyes, Ûeeboer Demes Oeeleg, jsMeceeoeRÛes Oeeies ÙeebÛÙee cete|le efveceeËCe
PeeuÙee. DeeJe[erØeceeCeW lÙeebÛÙee hetpee yeebOeuÙee peeTb }eieuÙee. Hegâ}eheeveebÛes efJeefOeefve<esOe
efveceeËCe Pee}s. Glmeen DeeefCe SsÕeÙe& ÙeebÛÙee ØeceeCeeble hetpeeoeRÛes meceejbYe Jee{tb
}eie}s. osJecetleeaJej ceeveJeer ®efÛe-De®ÛeerÛeW iegCe }eotve efleÛes Yeesie-Me=bieej nesTb
}eie}s. YeesieesheÛeejeÛeW ØeceeCe FlekeWâ Jee{}s keâeR YeeefJekeâe}e osJeoMe&veemee"eR JesU
efceUsveemee Pee}e.
DeeceÛes leer. oeoe Skeâoeb [ekegâj}e ies}s nesles. lesLeer} cetleeaÛes YeesieesheÛeej DeeefCe
lÙeemee"eR yebo nesCeejW ieeYeeNÙeeÛeW oej heentve Jewleeie}s DeeefCe ®° nesTve lÙeebveeRr
[ekegâjveeLee}eÛe efJeÛeej}s keâeR osJee legcneRr ns keâeÙe Ûee}Je}s Deens?
Dee" ØenjeR legPeW oej ~ GIe[W DeJeIes oer[ Øenj ~~
lÙeener osJee oer[ ØenjeR ~ legPes Yeesie veeveehejer ~~
lesÛe Yeesie nesleeb nesleeb ~ JesU mebhelees leòJeleeb ~~
Yekeäle yees[eCÙeebveeR legcneb ~ DeeefCe}W pes heg®<eesòecee ~~
les ve efMeje-hegjer KeeÙee ~ DeeefCe}s heeflele leejeÙee ~~
keâeÙe Jewkegbâ"eble ÙeeÛeer ~ GCeerJe Deens legpe}e meeÛeer ~~
cnCetve osJee Ùee [ekegâjeR ~ DeJeIeW }#e YeesieeJejer ~~
ieCet cnCes JejÛÙeeJejeR ~ }eJet vekeâe oejW njer ~~
Ùee YeesieesheÛeejeceeieW mecehe&CeeÛeer YeeJeveeefn jeefn}s}er vemeles. cebefoj pÙeeÛÙee
mJeeOeerve Demeles, lÙeeÛeer ÛebieU cee$e ÙeecegUW Ûee}les, leW ns¤ve ßeerkeâyeerj cnCeleele,
396 ceveesyeesOe
``MesjmeJeeMesj ceBtie heheef[Ùee osJeerkeâes Ûe{JeeÙees ~ osJeer yeeheg[er KeeJes ve efheJes
Deeheefn Yeesie }ieeÙees ~~
YeesieeceeieÛeer Deemeefkeäle megšeJeer Ùeemee"eR Yeesie F&Õejehe&Ce keâjCeW nW Skeâ meeOeve.
heCe lÙeekeâefjleeb cegUeble efJejkeäleerÛeW cenelcÙe heš}s}W DemeeJeW }eieleW. lemeW vemeleW
lesJneb hetpes}e oebefYekeâlee Ùesles eEkeâJee hetpee ne Oeboe nesTve yemelees. oesvneR iees°er
heejceee|LekeâÂ<šŸee Deefve° Deensle heCe Ùeeble megOeejCee nesle veeneR. mJeeLe& DeeefCe
Denbkeâej ns lÙeekeâeceeR Dee[ Ùesleele. keâOeeR efYe$esheCeeveW osJneNÙeebleer} osJeeÛeer mebKÙee Je
hetpesÛeW Dee[byej keâceer keâjeJeW DemeW Jeešle veeneR. Meejerefjkeâ, ceeveefmekeâ, oewye&uÙeecegUW
Jee heefjefmLeleerÛÙee Øeefleketâ}lescegUW leW meebYeeU}W peeJeW lemeWefn meebYeeU}W peele veeneR.
Ghes#ee, Ûee}{keâ}, Deveeoj DeMee Yekeäleer}e Ieelekeâ Deme}suÙee YeeJevee efMejleele.
DeeefCe lejer DeeheCe peer hetpeeDeÛee& keâjlees leer heg<keâU keâjlees, Ûeebie}er keâjlees, ne
Denbkeâej DemeleesÛe DeeefCe nW peW Ûee}tb DemeleW leW meJe& osJeeÛeW KejW mJe¤he ve
DeesUKeleeb Ûee}tb DemeleW.
YeeJevee DeeefCe ßeæe Ùee iees°er ßes‰, KeNÙee meeefòJekeâ DemeeJÙee }eieleele.
lÙeebvee jepeme-leeceme iegCeebÛeer yeeOee nesTve Ûee}le veeneR. ßeæs}e meeefòJekeâlesÛÙee
ceÙee&oWle jeKeCÙeemee"eRÛe MeeŒeebÛeW Je mebleebÛeW ceeie&oMe&ve ØesceeveW DeeojeveW mJeerkeâejeJeW
}eieles. heg{ÛÙee M}eskeâebletve meceLe& lÙeeÛe efJe<eÙeekeâ[s JeUle Deensle.
eflevner }eskeâ pesLetefve efvecee&Ce pee}s ~
leÙee osJejeÙeemeer keâesCner ve yees}s ~~
peieeR Leesj}e osJe lees Ûeesj}emes ~
ieg¤JeerCe lees meJe&Lee ner ve oermes ~~179~~
``pevceeÅemÙe Ùele:'' Ùee yeÇÿemet$eeveW KeNÙee osJeeÛeW cnCepes yeÇÿeeÛeW mJe¤he
DeeefCe meeceLÙe& meebefiele}s}W Deens. Gheefve<eoebceOÙeW Skeâ keâLee Deens. Je®CeeÛee heg$e
Ye=ieg, ne efpe%eemet nesTve efMe<ÙeYeeJeeveW DeeheuÙee efhelÙeekeâ[s Dee}e DeeefCe cnCee}e-
ns YeieJeved ! yeÇÿe keâeÙe Deens leW ce}e meebiee. efhelee cnCee}e-heg$ee, nW meJe& efomeCeejW,
YeemeCeejW efJeÕe pÙeeÛÙeecegUW GlheVe nesleW, pÙeeÛÙee DeeßeÙeeveW jenleW DeeefCe MesJešeR
pÙeeble }Ùe heeJeleW leW yeÇÿe nW mecepe. heCe leW leheeveW peeCetve Ies. lÙeeØeceeCeW Ye=ietveW
lehe§eÙee& kesâ}er DeeefCe lÙee}e ›eâcee›eâceeveW melÙeeÛÙee DeefOekeâeefOekeâ peJeUÛeW %eeve nesle
ies}W. MesJešeR lÙee}e yeÇÿemee#eelkeâej Pee}e, DeeefCe Deevebo, meledäefÛeoevebo nWÛe
yeÇÿeeÛeW mJe¤he nW lÙeeÛÙee DevegYeJeeme Dee}W. osJeeÛeW nW mJe¤he keâesCeeme keâUleefn
veeneR DeeefCe leW keâUeJeW DeMeer keâesCeeÛeer FÛÚeefn vemeles. me=°erÛÙee Glheefòe-efmLeefle-
efJeJejCe 397
Øe}ÙeeÛee DeeOeej keâesCeer Demes} lej lees Demees, lÙeeÛÙeeefJe<eÙeeR kegâCee}e yees}eJeÙeeÛeWefn
vemeleW DeeefCe SskeâeJeÙeeÛeWefn vemeleW. }eskeâebvee yengOee nJee Demelees lees veJemee}e
heeJeCeeje, mebkeâšebletve mees[efJeCeeje DeeefCe FÛÚehete|le keâjCeeje Demee osJe. ``peieeR
Leesj}e osJe lees Ûeesj}emes'' DemeW meceLe& cnCeleele leW Ùeemee"eRÛe.
ceeCemeeÛÙee keâeslÙee yegæer}e DeeefCe nUJÙee cevee}e Keje osJe peCetb hes}leÛe
veeneR. YeJÙelesÛee mee#eelkeâej megKeeJen nesCÙeemee"eR OewÙe& DemeeJeW }eieleW. leW vemeCeeje
Gbyeje Dees}eb[CÙeeÛeeefn kebâšeUe keâjlees. ``ceer'' DeeefCe ``ceePeW'' mees[eJeÙee}e }eJeCeeje
osJe keâesCee}e DeeJe[Ceej? mebÙeceeÛeer efMeoesjer IesTve, JewjeiÙeeÛÙee JeešsveW pÙeeÛÙeekeâ[s
peeJeW }eieleW, pÙeeÛÙee oMe&veemee"eR ØeÙelveeÛeer oerIe&keâe}erve JeešÛee} keâjeJeer }eieles,
pÙeeÛÙee Yesšermee"eR meoeÛeejeÛeW heefjÛeÙehe$e }eieleW, DenbkeâejeÛee Jeemeefn pÙee}e
meesmele veeneR Demee osJe keâesCeeme YeeJeCeej? ßeæsÛeer DeeefCe ØesceeÛeer Dehes#ee ve
keâjleeb, DeesJeeU}suÙee Deejleer}e DeeefCe heg{W "sJe}suÙee SKeeÅee veejUe}e DeeefCe
Ke[ermeeKejs}e Jee Ûeej oesve hewMee}e YeeUCeeje osJeÛe }eskeâebvee yeje Jeešle Demelees.
šekeâCeW šekeâuÙeemeejKes kesâ}suÙee vecemkeâeje}eefn pees Je<e&Yej lejer ke=âle%e jenlees lees
osJeÛe Ûeebie}e Demes }eskeâ mecepeleele. Leesj}e osJe, Keje osJe Ûeesj}s}e jenlees,
De%eele jenlees, lees ceeCemeeÛÙee Ùee Je=òeercegUW.
Keje meodieg® Yesš}e DeeefCe DeMee yeÇÿeefve‰ ßeesef$eÙe meodieg®keâ[s efMe<Ùe meefcelheeefCe
nesTve MejCe ies}e lejÛe ceeCemeeÛeer keâesleer Je=òeer hee}šs} DeeefCe KeNÙee osJeeÛeer
DeesUKe lÙee}e heštb Mekesâ}. nW Ie[CÙeemee"eR ieg® DeeefCe efMe<Ùe oesvner DeefOekeâejer
DemeeJes }eieleele. lÙeebleer} ieg¤ÛÙee ÙeesiÙelesÛeW JeCe&ve heg{ÛÙee M}eskeâebletve meceLe&
keâjerle Deensle.
ieg® heenleeb heenleeb }#e keâesšer ~
yengmee} ceb$eeJeUer Meefkeäle cees"er ~~
ceveeR keâecevee ÛesškeWâ Oeeleceelee ~
peveeR JesLe& js lees veJns cegefkeäleoelee ~~180~~
ceveg<Ùecee$ee}e DeeheuÙee Øeieleermee"eR ieg¤Ûeer cnCepes ceeie&oMe&keâeÛeer efveleeble
DeeJeMÙekeâlee Deens. ceie ner Øeieefle DeOÙeelceeÛÙee Jee JÙeJenejeÛÙee DeMee keâesCelÙeeefn
#es$eebleer} Demees. Ùee efJe<eÙeemebyebOeerÛeW efJeMes<e mhe°erkeâjCe ceeieW efJemle=leheCeW Dee}W
Deens.
ÙesLeer} ieg¤Ûee Gu}sKe meceLeeËveeR KeNÙee hejceeLeeËleer} ÙeesiÙelesÛÙee meboYeeËle
kesâ}e Deens.
398 ceveesyeesOe
yegefæJeeoeÛÙee heeleUerJej kegâCeer efkeâleerefn veekeâej}W, lejer ieg¤Ûeer DeeJeMÙekeâlee
ner Skeâ DeheefjneÙe& JemlegefmLeefle DemeuÙeeveW DeeheeheuÙee OeejCesØeceeCeW ieg® Ùee cee}e}e
ceeieCeer heg<keâU Deens. KeNÙee cee}eÛee hegjJe"e lÙee ØeceeCeeble nesCÙeeÛeer MekeäÙelee
veeneR DeeefCe lÙeecegUW JÙeeJemeeefÙekeâ mJeeLeea }eskeâ ieg® Ùee veebJeeKee}eR keâebneRefn
KeheJeerle Demeleele, DeeefCe lÙeecegUW ieg®bÛeer mebKÙee menœeeJeefOe, }#eeJeefOe mJe¤heeble
Demeles. M}eskeâebleer} keâesšer MeyoeÛee DeLe& mebKÙeeJeeÛekeâ ve Iesleeb ØekeâejJeeÛekeâ IesCeW
DeefOekeâ meesÙeerÛeW Deens. }#eeJeefOe ØekeâejÛes ieg® Demeleele Demes meceLeeËvee Lees[ŸeeMee
DelÙegkeäleerveW megÛeJeeÙeÛeW Deens.
Keje ieg® keâesCeeme cnCeeJes Jee KeNÙee ieg¤Ûeer DeeJeMÙekeâlee keâesCelÙee keâejCeemee"eR
Demeles, nW meeceevÙele: kegâCeer }#eeble Iesle veeneR DeeefCe lÙeecegUW DemebKÙe ØekeâejÛes
}eskeâ ieg® Ùee veeJeeKee}eR efcejJeerle Demeleele. ieg®bÛeer mebKÙee Deleesveele Jee{CÙeeÛeW
nWefn Skeâ keâejCe Deens.
KeNÙee DeOÙeelceeÛeer keâesCee}e keâuhevee vemeles DeeefCe KeNÙee DeOÙeelceeÛeW cenòJeefn
keâesCee}e hešle veeneR. lÙeecegUW keâebneR DeodYetle Ûecelkeâej keâjCÙeeÛeW meeceLÙe& pÙeeÛÙeepeJeU
Deens, pÙee}e Deble%ee&ve Jee YeefJe<Ùe%eeve Deens, pees mebleefle, mebheefòe, jesiecegefkeäle,
mebkeâšebÛee heefjnej, De]veskeâ ØekeâejÛÙee keâeceveebÛeer hetle&lee Ùee mebyebOeeRÛÙee }eskeâebÛÙee
FÛÚe hetCe& keâjlees, pÙeeÛÙeepeJeU GlmeJeceneslmeJeeoeRÛee mebYeej JewYeJeMee}er DeeefCe
Deekeâ<e&keâ Demelees, ceveesjLehetleeamee"eR pees ceb$e-leb$eeefo efJeOeeveW meebielees, pÙeeÛÙee JeeieCÙeeÛeer
leNne yee}esvceòeefheMeeÛeJeled Demeles, hetpesÛee Leešceeš, ce"cebefojebÛeer YeJÙelee, keâerle&ve-
ØeJeÛeveebleer} efJeÉòeehetCe& DeeefCe ceveesnejer efJeJesÛeveW mebieerleve=lÙeeoeRveer De}bkeâej}s}W
Yepeve, osKeeJÙeeÛes oeveOece&, }eskeâebvee Deeke=â° keâjCeejs Ùe%eÙeeie, FlÙeeoeRÛeer Devegketâ}lee
pÙeebveeR efceUefJe}er Deens, }eskeâebvee ØeYeeefJele keâjer} DeMeer JeeieCÙee-yees}CÙeebleer}
Ûelegjlee pÙeebvee meeOe}er Deens, efšUsceeUeefo yee¢eebieeveW peW veš}s}s Deensle, lÙeebveeÛe
}eskeâ meeOet mecepeleele DeeefCe ieg® cnCetve lÙeebÛÙee veeoeR }eieleele. nW KejW meeOetefn
veJnsle DeeefCe ieg®efn veJnsle. DeOÙeelceeÛÙee meeOÙeeheemetve les keâesmeeW otj Demeleele,
DeeefCe lÙeecegUW meeOekeâe}e lees ceeie& oeKeefJeCÙeeÛeWefn meeceLÙeË lÙeebÛÙeepeJeU vemeleW.
Jej Gu}sefKe}suÙee meJe& iees°er Ùee lÙeebÛÙee GojhetleeaÛee JÙeJemeeÙe cnCetve Demeleele.
heejceee|Lekeâ GheemevesÛee lees mJeeYeeefJekeâ DeeefJe<keâej vemelees Jee ØeeceeefCekeâ meeOevesÛee
Yeeieefn vemelees.
Jejer} ceb$eleb$eeefo iees°er pÙeebÛÙeepeJeU Deensle, lÙeebÛeerefn DeeJeMÙekeâlee JeešeJeer
DeMeer heefjefmLeefle JÙeJenejeble keâebneR }eskeâebÛeer lejer Demetb Mekeâles. Ie[Ceejs Jee Ie[leele
Demes JeešCeejs meieUsÛe Ûecelkeâej pejer ØeeceeefCekeâ veme}s, Ûecelkeâej Ie[}s DemeW
efJeJejCe 399
JeešCÙeeble heg<keâUJesUeb Yeeye[sheCe, obYe DeeefCe iee®[erkeâewMeuÙe Deme}s lejer Ûecelkeâej
nesleÛe veeneRle DemeW JeešCeW ne yegefæJeeoeÛee Deeflejskeâer Yeüce Deens. Ûecelkeâej Ie[efJeCeeNÙee
efmeæer KejesKejerÛe keâebner }eskeâebvee Ghe}yOe Demeleele. DeeefCe lÙeecegUs keâebneR JesUeb
keâebneR }eskeâebvee }eYeefn nesTb Mekeâlees. heCe lejer Demee }eYe keâ¤ve osCeejer JÙeefkeäle
KeNÙee DeLee&veW ieg® cnCetve ceevetb veÙes, DemeW DeOÙeelceeÛeW cele Deens.
Jekeâer}, [e@keäšj, FbefpeefveDej, DeeÙekeâj meu}eieej, Deveskeâ ØekeâejÛes ceOÙemLe
(Spebš) ns ceeCemeeÛeer Deveskeâ ØekeâejÛeeR keâeceW keâ¤ve osleele Je ßececetuÙe Iesleele.
lÙeeÛe JeieeËle efmeæeRÛÙee yeUeJej Ûecelkeâej oeKeJetve ceveesjLe hetCe& keâjCeeNÙeebvee
ieCeeJes. lÙeebvee ieg® cnCetve JeboveerÙe ceeveCÙeeÛeer DeeJeMÙekeâlee veeneR. lÙeebvee %eevesÕej,
legkeâejece Jee jeceoemeebÛÙee ÙeesiÙelesÛes ceeveCÙeeÛeer Ûetkeâ keâesCeer keâ¤b veÙes. les cegefkeäle
Øeehle keâ¤ve osCeejs Jee cees#eeÛee ceeie& oeKeefJeCeejs cenelces veJnsle. les mJele:}e
keâebneRefn mecepeesle Jee lÙeebÛes Yeeye[s Yekeäle Jee ØeÛeejkeâ-hegjmkeâlex lÙeebvee ÙeesieÙeesiesÕej,
YeieJeeved, DeJeleej FlÙeeefo ßes‰ efJeMes<eCeebveeR mebyeesOeesle, lÙeebÛeer ÙeesiÙelee veeveeØekeâejÛÙee
Ssefnkeâ JÙeeJemeeefÙekeâebFlekeâerÛe Deens. cees#e efceUJetve osCeejs vemeuÙeeveW Deekeâ<e&keâ
JeešCeejW lÙeebÛeW JÙeefkeäleceòJe ieg® cnCetve JÙeLe& Deens DemeW efve§eÙeeveW mecepeeJeW.
veJns Ûesškeâer ÛeeUketâ õJÙeYeeWog ~
veJns eEveokegâ ceÚ® Yeefkeälecebog ~~
veJns Gvceleg Jesmeveer mebieyeeOeg ~
peveeR %eeefveÙee lees efÛe meeOeg DeieeOeg ~~181~~
ne M}eskeâ ceeieer} M}eskeâeÛÙee efJeJejCeemeejKee Deens. hejceeLeeËmee"er GheÙeesie
veme}suÙee ieg®Ûes Jee ieg® cnCetve efcejefJeCeeNÙee oebefYekeâebÛes pes DemebKÙe Øekeâej Deensle,
lÙeebleer} keâebneR ØekeâejebÛee Gu}sKe meceLeeËveeR Ùee M}eskeâeble kesâ}e Deens. ÙesLeW Jee|Ce}s}W
Øekeâej JeejbJeej Dee{UCeeNÙee ØekeâejebhewkeâeR DemeuÙeeveW DeeefCe ceeCemeebvee lÙeeÛeer YegjU
he[le DemeuÙeeveW meeOekeâe}e meeJeOe keâjCÙeeÛÙee °erveW meceLe& ns Gu}sKe keâjerle Deensle.
Ûesškeâer cnCepes peejCe-ceejCe-GÛÛeešve keâjCeeje. ner Skeâ veerÛe efJeÅee Deens.
#egõosJelee, Yetle-Øesle-efheMeeÛÛe Ùeebvee keâebneR ceb$eebÛÙee Je kegâeflmele meeOevesÛÙee yeUeJej
JeMe keâ¤ve IesTve lÙee yeUeves SKeeÅee}e veevee Øekeâejebveer $eeme osCes, keâebner Jemlet
keâe{tve oeKeefJeCes, Yetle-YeefJe<Ùe meebieCes, DeMeemeejKÙee iees°er kesâuÙee peeleele. keâebneR
}eskeâ ner efJeÅee keâewMeuÙeeves Jeehe¤ve Deehe}er cenbleer Jee{Jetb Mekeâleele.
ÛeeUketâ-HeâmeefJeCeeje, JebÛevee keâjCeeje. DeeheuÙee}e DeOÙeeeflcekeâ Demes GÛÛe
ØekeâejÛes mee#eelkeâej Pee}+s}s Deensle, ÙeesieceeieeËleer} Deehe}e DevegYeJe Je %eeve
400 ceveesyeesOe
DemeeceevÙe Deens, Deehe}s leòJe%eeve DeefYeveJe Demetve peieeÛÙee keâuÙeeCeeÛee leesÛe Skeâ
ceeie& Deens, MebkeâjeÛeeÙeeËmeejKes ceneheg®<e Jee ßeerke=â<CeemeejKes DeJeleej ÙeebveeR DeeheCeeme
ØelÙe#e Deveg«en osTve peieogæejeÛeW keâece meebefiele}s Deens, DeeheCe Yetlekeâe}eceOÙes
oerIe&keâe}heÙeËle Deveskeâ mJe¤heeÛÙee G«e lehe§eÙee& kesâuÙee Deensle, FlÙeeefo FlÙeeefo
mJele:efJe<eÙeeRÛeer cenefle veeveeØekeâejs mJele:Ûe Øekeâš keâ¤ve ns }eskeâ Deveskeâ YeesàÙee
YeeefJekeâebvee Je yeeÙee-yeehe[Ÿeebvee HeâmeJetve mJele:ÛÙee veeoer }eJeerle Demeleele.
õJÙeYeeWot-efvejefvejeàÙee heæleerves YeeWotheCee keâ¤ve Oeve ieesUe keâjCeeje. ve[}suÙee
JÙekeäleer}e, FefÛÚle iees° hetCe& keâ¤ve oslees, lÙeemee"er Decegkeâ Decegkeâ ØekeâejÛeer JeÇles,
hetpeehee", nescenJeve keâjeJes }eies}, lÙeekeâefjleeb Flekeâe Flekeâe KeÛe& nesF&}, lees
DeeCetve os DemeW meebieCes, ce"cebefojeÛeW yeebOekeâece keâe{Ces, pegvÙeeÛee peerCeexæej keâjCes,
veJÙeeÛeer efvee|ceefle keâjCes, DeVeÚ$e Ûee}efJeCes, ØeeÛeerve efJeÅeebÛÙee MeeUe keâe{Ces,
megmebmkeâej keâjCeejs Deeßece mLeeheCes, «ebLe ØekeâeefMele keâjCes, GlmeJe-ceneslmeJe keâjCes,
leerLe&Ùee$ee, Ùe%eÙeeie, «ebLeebÛeer heejeÙeCes, FlÙeeefo FlÙeeefo keâebner KeNÙee, heg<keâUMee
KeesšŸee iees°eRÛeer efveefceòes heg{s keâ¤ve, }eskeâebÛÙeekeâ[tve hewmes ieesUe keâjCeeje.
kesâJeU cenbleÛe veJns lej Deveskeâ meeceeefpekeâ mebmLeeefn Demee õJÙeYeeWotheCee keâjerle
Demeleele.
celme®-celmejer. ogmeNÙeeÛes yejW Pee}s}s ve heenJeCeeje. keâesCeeÛes Ûeebie}s Pee}s
lej lÙeecegUW DeeheuÙee Øeefle‰s}e yeeOe Ùeslees, DeeheuÙee}e nesCeeNÙee }eYeeble GCeerJe
Ùesles Demes ceeveCeeje. cegUeRÛe keâle=&lJe veme}suÙee ceeCemeehes#ee keâebneR Lees[s keâle=&lJe
Deme}suÙee ceeCemeeÛÙee Debieeble ne ogieg&Ce ØeecegKÙeeves Dee{Ulees. meòee-mebheefòe,
¤hemeeQoÙe&, ye}ØeYeeJe, keâ}eiegCe, efJeÉlee, FlÙeeefo pÙeebÛÙeepeJeU Deens lÙeebvee
DeeheuÙeemeejKee Jee DeeheuÙee peJeUheeme ÙesTb MekeâCeeje keâesCeer Deens DemeW mecepeleebÛe
lees DeeheuÙee }ewefkeâkeâeÛee ØeeflemheOeea Deens Demes Jeešles DeeefCe lÙeeÛÙeeefJe<eÙeeRÛÙee
celmejeves ceie Deble:keâjCe Ye¤ve peeles. JÙeJenejeble nW meJe&$eÛe Dee{Ules. heCe pees
hejceeLe&ceeieeËleer} Deens DeeefCe Deveskeâ }eskeâ pÙee}e JeboveerÙe ceeveleele, lÙeeÛeWefn
ef"keâeCeeR ne ogieg&Ce GlkeâšlesveW jenlees DemeW Dee{UleW DeeefCe ceie ns }eskeâ eEveokeâ
nesleele. FlejebÛeer kegâeflmeleheCeW eEveoe keâjerle jenleele. mJele:ÛÙee mlegleer}e, FlejebÛÙee
eEveosÛeer heeÕe&Yetefce DemeuÙeeJeeÛetve, Deehe}e cees"sheCee G"tve efomeCeej veeneR Demes
lÙeebvee Jeešle Demeles. JÙekeäleerJÙekeäleerceOÙeW leòJe%eeveÂ<šŸee keâebneR celeYeso Demetb Mekeâleele
heCe DeMee celeYesoeveW DeJens}vesÛÙee heeleUerJej GlejCeW ÙeesiÙe vemeleW. heCe heg<keâU
cenble neefn efJeJeskeâ "sJeerle veenerle. ogmeNÙee mebØeoeÙeebleer} JÙekeäleerÛeerÛe veJns, lej
mJele:ÛÙee mebØeoeÙeebleer} Je mJele:ÛÙee ieg®hejbhejWleer} Øeefleef‰le JÙekeäleerÛeerefn, ØeeflemheOeea
efJeJejCe 401
mecepetve les eEveoe keâjleele. Skeâ meeOekeâ ogmeNÙee meeOekeâe}e, Skeâ efJeÉeve ogmeNÙee
efJeÉevee}e, Skeâ Ùeesieer ogmeNÙee ÙeesiÙee}e, Skeâ cenble ogmeNÙee cenblee}e yengOee yejW
heenle veeneR Demes Dee{Ules. DemelÙee-vemelÙee oes<eebÛeer ÛeÛee& kesâ}er peeles, ie=nefÚõs
Øeieš kesâ}er peeleele, JewiegCÙeeÛes Yeeb[Je} kesâ}s peeles, Jemlegle: Ghes#ee keâjeJeer DeMee
Iešvee yegæŸee efveoMe&veeme DeeCeuÙee peeleele. keäJeefÛeled }ewefkeâkeâeceOÙeW iegCe«eenkeâlee
oeKeefJe}er lejer JewÙeefkeälekeâ Jeleg&Ueble oes<ewkeâ °erveW eEveoeÛe kesâ}er peeles. DeefJekeâefmele
yegæerÛÙee }eskeâebÛÙeeJej ÙeecegUW ØeYeeJe he[}e lejer peeCeles ogjeJeleele. heCe Øeefle‰sÛÙee
ceesnele nW }#eeble Iesle}W peele veeneR.
Yeefkeälecebog-pÙeeÛÙee ef"keâeCeeR Yeefkeäle cebo Deens, YekeäleerÛee DeYeeJe Deens Demee.
keâesCeleerefn heejceee|Lekeâ meeOevee ßeæsveW, ØesceeveW JneJeÙeeme nJeer. efleÛÙeeceeieW F&ÕejeefJe<eÙeeR
Glkeâš efve‰e Deble:keâjCeeble Deme}er heeefnpes. heCe Deveskeâ cenble Deebletve keâesj[s
Deensle DemeW Dee{UleW. YeefkeäleYeeJeeÛee Glkeâš Øemebieefn, YeieJebleeÛes iegCeevegJeeoefn
lÙeebÛes ef"keâeCeeR keâesCeleeefn meeefòJekeâ YeeJe Øeieš keâ¤b Mekeâle veeneRle. ØemebieefJeMes<eeR
kebâ" oeštve DeeuÙeeÛeW ØeoMe&ve cee$e nesle Demeles.
Gvceleg-iee|Je‰, Denbkeâejer, Gce&š, lee"e efcejefJeCeeje eEkeâJee Jes[eefhemee DemeuÙeeØeceeCeW
efJeef#ehle JeeieCeeje. ``efpeleves efoJeeves Gleves Je}er'' DeMeer Skeâ eEnoer cnCe Deens.
lÙee°erveW keâebneR }eskeâ DeeheCe ef$eiegCeeleerle Pee}s}s cegkeäle heg®<e Deenes Demes
oeKeefJeCÙeemee"er yegæŸee Jes[ieUheCeeves Jeeieleele. YeesUsYeeye[sheCeeveW efcejefJeleele.
meeOevesÛÙee Debeflece DeJemLesceOÙeW jpeleceebÛeeÛe keâeÙe heCe meòJeeÛee yebOeefn ef{}e neslees
DeeefCe lÙeecegUW heg<keâUJesUeb DeMee ßes‰ JÙekeäleerÛeW Jele&ve yee}esvceòeefheMeeÛeJeled nesles
DemeW MeeŒekeâejebveeR meebefiele}W Deens. lÙee DeeOeejeJej yee}esvceòeefheMeeÛÛeJeled Jeeietve
keâebneR cenble cees"sheCee efcejJet FefÛÚleele. }eskeâ ÙeecegUW Heâme}s lejer ne obYeeÛeej
hejceeLee&Ûeer neefve keâjCeeje Demelees. cnCetveÛe KejW meble ``De}ewefkeâkeâe veesneJes
}eskeâebØeefle'' nW JeÛeve }#eeble IesTve ÛeejÛeewIeebmeejKeW JÙeJenejeble Jeeiele Demeleele.
Deehe}e JesieUsheCee efmeæ keâjCÙeeÛee keâesCeleeefn ØeÙelve keâjerle veeneRle.
Jesmeveer-JÙemeveer. meeceeefpekeâÂ<šŸee Je JewÙeefkeälekeâÂ<šŸee Ieelekeâ Deme}s}eR Deveskeâ
ØekeâejÛeeR ceÅeceebmecewLegveeefo JÙemeveW Ùeeble jle Deme}s}e DeeefCe ÙeecegUWÛe hejceeLeeËle
}ewkeâj Øeieefle nesles Demes ØeÛeejCeeje. }eskeâ pÙee}e JÙemeve cnCeleele DeMee Ùee
iees°eRletveÛe meceeOeeRÛee ceeie& megKe¤heheCes peelees DemeW meebieCeeje.
Ùee Gvceòe-JÙemeveer }eskeâebÛeeR mebiele hejceeLee&ÛÙee °erveW keâOeeRefn }eYeoeÙekeâ
nesle veeneR. ne mebie, ne menJeeme vesnceerÛe yeeOekeâ "jlees. ceveg<ÙeeÛÙee Deble:keâjCeebleer}
keâece›eâesOeeefo efJekeâej DeMeeÛÙee mebieleeRle Jee{leele DeeefCe KeesšŸee leòJe%eeveeÛeW DeefOe‰eve
402 ceveesyeesOe
}eYeuÙeeveW yeUeJeleele. keâecegkeâ ØeJe=òeer}e meoeÛejCeeÛeW DeesPeW Jeešle DemelesÛe. les
HeWâketâve ÅeeJes cnCepes DeeheuÙee ceeiee&leer} De[LeUe otj nesF&} Demes Deeleeb Jeeštb
}eieles DeeefCe ceie meeOekeâ Øeieefle-GVeleerÛÙee ceeiee&}e }eieCÙeeÛÙee SsJepeer DeOe:heeleekeâ[s
JesieeveW KesÛe}e peelees. Ùeemee"er cenble cnCetve efcejJeCeeNÙee Ùee DeMee }eskeâebÛÙee veeoeR
}eietb veÙes, lÙeebvee ieg® cnCetve ceevetb veÙes, lÙeebÛeW ceeie&oMe&ve mJeerkeâe¤ veÙes, DemeW
ßeermeceLeeËÛes Dee«eneÛeW meebieCeW Deens.
ßeerlegkeâejececenejepeebveeR }eskeâebvee Yeg}Jetve veeoer }eJeCÙeemee"er oebefYekeâ }eskeâ
keâeÙe keâeÙe keâjleele, mJele: DeeheCe Ùee DeMee obYeeÛeejeheemetve keâše#eeveW keâmeW otj
jeefn}eW Deenesle, ns Skeâe DeYebieeble Heâej mhe°heCeW meebefiele}W Deens. lees DeYebie Demee-
keâheš keâener Skeâ ~ vesCes Yeg}JeeÙeeÛes }eskeâ ~~
legceÛes keâefjleeW keâerle&ve ~ ieeleeW Gòece les iegCe ~~
oeJetb vesCes pe[er yegšer ~ Ûecelkeâej G"eG"er ~~
veener efMe<ÙeMeeKee ~ meebiees DeÙeeefÛele }eskeâeb ~~
veJns ce"heefle ~ veener ÛeengjeÛeer Je=efòe ~~
veener osJeeÛe&ve ~ pemes ceebef[}s ogkeâeve ~~
veeneR JesleeU ØemeVe ~ keâebneR meebiees KeeCeKetCe ~~
veJns hegjeefCekeâ ~ keâjCes meebieCes DeeefCekeâ ~~
veeneR peeUerle YeCeoer ~ Goes cnCetve Deeveboer ~~
vesCeW Jeeo Iešheše ~ keâefjlee hebef[le keâjbše ~~
veeneR ne}efJele ceeU ~ YeeWJeles cesUJetefve ieyeeU ~~
DeeieceerÛeW kegâ[s vesCes ~ mlebYeve ceesnve GÛÛeešCeW ~~
veesns ÙeebÛÙeeSsmee ~ legkeâe efvejÙeJeemeer efhemee ~~
DelÙeble peUpeUerle MeyoebveeR legkeâejece cenejepeebveeR meJe& oebefYekeâebÛee Kejhetme
meceeÛeej Ùee DeYebieeble Iesle}e Deens. legkeâejececenejepe Ùee leLeekeâefLele Øeefleef‰leebvee
efvejÙeJeemeer cnCeleele. Ùeebleer} keâebneR iees°er kegâCeer vesCelesheCeeveW ieleevegieeflekeâ nesTve
keâjerle Demes} lej legkeâejececenejepe lÙee}e efhemee cnCeleele, Jes[e cnCeleele. heefn}e
DeeheuÙeeyejesyej ogmeNÙeeÛeeefn Ieele keâjer}. ogmeNÙee Øekeâejeble lÙeeÛeer mJele:Ûeer neefve
nesF&}. cnCetve meeOekeâeveW Ùee DeMee ceesn hee[CeeNÙee heCe heefjCeeceer Ieelekeâ "jCeeNÙee
iees°er keâjCeejebheemetve keâše#eeveW otj jeneJeW, lÙeebÛÙee veeoeR }eiet veÙes. pees mejU
meeefòJekeâ Deens, lÙeeÛeWÛe ceeie&oMe&ve helkeâjeJeW. Keje %eeveer – Gòece keâeÙe, KejW ßes‰
iegCe keâesCeles, keâesCeleW leòJe%eeve ßes‰, }eskeâebÛes efnle keâMeeveW nesF&}, keâesCeleer meeOevee
F&ÕejØeehleerÛÙee ßes‰ OÙesÙeeheÙeËle mejU vesTve heeWÛeJeer} nW Ûeebie}s peeCelees DeeefCe
efJeJejCe 403
ceie lees mebYee<eCeeefokeâebletve lÙeeÛeeÛe ØeÛeej keâjlees. lÙeemee"eR YeieJebleeÛes iegCeevegJeeo
ieeCeW, veecemebkeâerle&ve keâjCeW, nWÛe lees cenòJeeÛeW mecepelees. ßeerlegkeâejececenejepeebveeRefn
``legceÛeW keâefjlees keâerle&ve ~ ieelees Gòece les iegCe ~~'' Ùee DeesUeRle leWÛe meebefiele}W Deens.
meceLe& jeceoeme mJeeceeRveeR Ùeemee"eRÛe pÙeeÛeW %eeve DeieeOe Deens, cnCepes ßes‰,
JÙeehekeâ, met#ce leòJeeÛes pÙee}e hetCe&heCes Deekeâ}ve Pee}W Deens, leesÛe }eskeâebceOÙeW
meeOeg cnCetve peeCeeJee DemeW meebietve leWÛe megÛeefJe}W Deens. ceeie&oMe&ve helkeâjeJeW leW
DeMee DeieeOe %eeve Deme}suÙee meeOeg melheg®<eeÛeW. meodieg® cnCetve Deveg«en IÙeeJee lees
lÙeebÛeskeâ[tveÛe. oer#ee IesTve DeMeeÛÙeeÛe meebØeoeÙeeble ØeJesMe keâjeJee. FÛÚehetleeaÛÙee
veeoeR }eietve Jeemevee ÛeeUefJeCeeNÙee DeeefCe GheeefOe Jee{efJeCeeNÙee oebefYekeâeÛÙee veeoeR
}eietb veÙes DemeWÛe meceLeeËveer meebefiele}W Deens. meeOekeâeveW ns Heâej cenòJeeÛeW cnCetve
}#eeble "sJe}W heeefnpes.
veJns JeeGieer Ûeengšer keâece heesšeR ~
ef›eâÙesJeerCe JeeÛeUlee les efÛe cees"er ~~
cegKeW yeesef}uÙeemeeefjKeW Ûee}leens ~
cevee meodieg® lees efÛe MeesOetefve heens ~~182~~
meodieg® keâesCee}e cnCeeJeW Jee ceeveeJeW? Demee efJe<eÙe Ûee}tb Deens. Ùee ØekeâjCeeR
``yees}s lewmee Ûee}W ~ lÙeeÛeer JeboeJeer heeT}W ~'' DemeWÛe OeesjCe DemeeJeW. ceeieWefn
108 DeeefCe 114 Ùee M}eskeâebletve ``ef›eâÙesJeerCe JeeÛeeUleeb leW efveJeejer'' ``ef›eâÙesJeerCe
JeeÛeeUlee JÙeLe& Deens.'' DeMee Meyoeble ne efJe<eÙe meebeif ele}e Deens. ``peveeR yees}CÙeemeejKeW
DeeÛejeJeW'' Demee mebosMe 115 JÙee M}eskeâele efo}e Deens. ÙesLeW leW JeCe&ve meodieg®ÛÙee
meboYee&le Dee}s Deens.
heesšeceOÙeW megKeesheYeesie, mebheefòe Jee keâere|le Gob[ efceUeJeer DeMeer DeefYe}e<ee
Oe¤ve, }eskeâebvee ØeYeeefJele keâjleer} DeMeer JÙeeKÙeeveW efo}er, ØeJeÛeveW kesâ}er, lejer lÙee
kesâJeU Jekeäle=lJeeveW keâesCeer Jekeälee meodieg® "¤ Mekeâle veeneR.
meeceevÙe ceeefnleer osCeeje, yengßeglelee Jee{efJeCeeje SKeeoe efMe#ekeâ Jee Jekeälee Demee
keâesCeer DemeCes efvejeUs DeeefCe hejceeLe& ceeiee&Jejer} ceeie&oMe&keâ cnCetve GheÙeesieer he[Ceeje
meodieg® DemeCes efvejeUs. `yees}s lewmee Ûee}s' nW mebleebÛeW Jee meodieg®ÛeW Skeâ JÙeJeÛÚsokeâ
}#eCe Deens. meJe& meeceevÙeeÛÙee ef"keâeCeeR leMeer Dehes#ee kesâ}erÛe heeefnpes Demes veener.
Skeâ FeflenemeeÛeW efMe#ekeâ nesles. Fefleneme cees"Ÿee DeeJesMeeves Je jbietve efMekeâJeerle.
efMeJeepeer, leeveepeer, yeepeer ÙeebÛeW JeCe&ve keâjleebvee, lÙeebÛee heje›eâce efJeÅeeLÙeeËÛÙee
[esàÙeeheg{W lÙee JeerjebÛÙee Jeerjßeermen Øeieš nesle Demes. lÙee efMe#ekeâebÛÙee Debieeleefn
404 ceveesyeesOe
MeewÙe&, OewÙe& mebÛeejuÙeeÛee Yeeme nesF&. Skeâoeb DeHeâPeg}KeeveJeOeeÛeW ØekeâjCe Ûee}}s
nesles. efJe<eÙe jbieeble Dee}e neslee. efMeJeepeerÛee DeeJesMe efMe#ekeâeble DeeefCe efpeT
ceneuÙeemeejKÙee ceeJeàÙeebÛee DeeJesMe efJeÅeeLÙeeËle mebÛeej}e neslee. lesJe{Ÿeeble Yeeb[CeeNÙee
oesve ceebpejebÛeer keâUJeb[ JejÛÙee OeeNÙeebletve Kee}er he[}er leer vescekeâer efMe#ekeâebheg{W
DeieoeR peJeU. lesJneb lÙee FeflenemeeÛÙee efMe#ekeâebÛeer peer Ieyeješ G[e}er leer cees"er
Øes#eCeerÙe nesleer. les efMe#ekeâ ceebpeje}e DeefleMeÙe Yeerle Demele. Deeleeb DeMee efYe$Ùee
JÙekeäleerveW efMekeâJe}s}e Fefleneme Keje vemelees Jee lÙeebveeR Fefleneme efMekeâJetbÛe veÙes Jee
lÙeebÛÙeekeâ[tve Fefleneme efMeketâÛe veÙes Demes keâebner cnCeleeb Ùesle veener. keâerle&vekeâej-
ØeJeÛevekeâejebÛeer leNne Ùee efMe#ekeâemeejKeer Demeles.
Demee efYe$ee efMe#ekeâ Fefleneme efMekeâJetb Mekeâle Deme}e lejer ›eâebeflekeâejkeâebÛee veslee
nesTb Mekeâle veener. lemeWÛe keâerle&vekeâej, ØeJeÛevekeâej Ûeebie}W yees}lees, Ûeebie}W meebielees
cnCetve kesâJeU lesJe{Ÿee iegCeeveW DeOÙeelceceeieeËleer} meodieg® nesTb MekeâCeej veeneR.
meodieg® ne `Meeyos efve<Ceele' DemeeJeeÛe }eielees, heCe lÙeenerhes#eeb lees `hejs
efve<Ceele' Deme}e heeefnpes, mee#eelkeâejer heeefnpes, leòJeevegYeJeer heeefnpes. mebleebÛÙee DebieeR
DeeJeMÙekeâ les efve:mhe=nlee, mebÙece, efleefle#ee, Yeefkeäle, efJeJeskeâ FlÙeeefo iegCe, pÙee}e
meodieg® ceeveeJeÙeeÛeW lÙeeÛeW ef"keâeCeer Deme}sÛe heeefnpesle DeeefCe ns iegCe keâener ØeJeÛeveeÛee
efJe<eÙe vemeleele, les DeeÛeejeÛee Yeeie Deme}s heeefnpesle lejÛe les Deensle Demes cnCeleeb
Ùesles. cnCetve pees yees}uÙeemeejKeW Jeeielees, pÙee Yeefkeäle%eeveJewjeiÙeeÛeW lees ØeJeÛeve
keâjlees lemesÛe Yeefkeäle%eeveJewjeiÙeÙegkeäle pÙeeÛeW DeeÛejCe DemeleW, lÙee}eÛe meodieg®
cnCeeJeW DemeW meceLe& efve#etve meebiele Deensle.
peveeR Yekeäle %eeveer efJeJeskeâer efJejeieer ~
ke=âheeUt cevemJeer #eceeJeble Ùeesieer ~~
ØeYeg o#e efJelheVe ÛeelegÙe& peeCes ~
leÙeeÛesve ÙeesieW meceeOeeve yeeCes ~~183~~
ceeieÛÙee 180 les 182 Ùee M}eskeâeble meodieg®ÛÙee ef"keâeCeeR keâesCekeâesCeles oes<e
vemeeJesle les meceLeeËveer mhe°heCeW meebefiele}s Deens. Deeleeb Ùee M}eskeâele ßeermeceLe&
meodieg®ÛÙee DebieeR keâesCeles iegCe, keâesCeleer }#eCeW Deme}er heeefnpesle leW oMe&Jeerle
DeenWle. cenòJeeÛeW leW yengleskeâ meJe& ÙesLeW Gu}sefKe}s ies}s Deens.
pÙeeÛÙee ÙeesieeveW, pÙeeÛÙee mebieleerveW, GheosMeeveW, ceeie&oMe&veeveW meeOekeâe}e meceeOeeve
}eYeles, }eYe}s}W efmLejeJeleW, Demee meodieg® keâesCelÙee iegCeebveer Ùegkeäle Demelees, lÙeeÛeW
JeCe&ve meceLe& keâjerle Deensle.
efJeJejCe 405
}eskeâebceOÙeW JeeJejleebvee, }ewefkeâkeâ JÙeJenej keâjerle Demeleebvee pÙee}e meodieg®
ceeveeJes lees Demee efome}e heeefnpes, Demee Deme}e heeefnpes. efvepeeveboeceOÙeW efveceive
nesTve jeveeJeveeble Jee efieefjkebâojeble mJewjheCeW efJenej keâjCeeNÙee peerJevcegkeäleeÛee mebyebOe
Ùee ØekeâjCeeMeer veeneR. efJeosner DeJemLesle JeeJejCeejs les heg®<e DeblejbieÂ<šŸee hejceesÛÛe
keâesšerÛes Demeleer}efn heCe meodieg® cnCetve meeceevÙeebvee lÙeebÛeskeâ[tve heejceee|LekeâÂ<šŸee
efJeMes<e }eYe nesCÙeeÛeer MekeäÙelee vemeles. Skeâeoe efJe<eÙe %eele DemeCeW, DevegYeJe}s}e
DemeCeW DeeefCe lees mecepeeJetve ogmeNÙeeÛÙee ieUer GlejefJeCes ns oesvner Skeâ$e DemelesÛe
Demes veener. meble Jee cegkeäle heefnuÙee DeJemLeWle Demeleele. meodieg¤ÛÙee ef"keâeCeeR oesvner
iees°er DemeeJÙee }eieleele.
meceLeeËveeR meebefiele}s}er ner yeeje }#eCeW lÙee°erveW }eskeâebmee"eR Heâej cenòJeeÛeeR
Deensle. cnCetve pees }eskeâeble jenlees, lÙee meodieg®ÛÙee ef"keâeCeeR ns meJe& iegCe DemeCeW
DeheefjneÙe& Deens.
(1) Yekeäle – F&ÕejeÛÙee meiegCe¤heeÛes veecemcejCe, keâerle&ve, hetpeve keâjCes ns
meeOekeâeJemLeWleer} ØeeLeefcekeâ efmLeleerle DeeJeMÙekeâ Deme}s lejer heg{W heg{W leW megštve
peeleW, mees[eJes }eieleW DemeW keâebneR }eskeâ mecepeleele, heCe les ÙeesiÙe veeneR. Yeefkeäle
heefjCele nesle Demeleevee meeOekeâeÛÙee ØeieleerØeceeCeW leer efvejefvejeUeR ¤heW OeejCe keâjer}
heCe leer veenerMeer nesle veeneR, nesTve Ûee}le veener. meodieg® ne efhekeâ}suÙee peeefleJeble
DeebyÙeeble ceeOegÙe& Yej}s}W DemeeJeW, lemee YeeJeeveW, ØesceeveW heefjhetCe& Demelees. DeeefCe nW
Øesce ``DeblejerÛeW OeebJes mJeYeeJeW yeensjer'' Ùee vÙeeÙeeveW mcejCe-keâerle&ve-hetpeveeoeRÛÙee
¤heeveW ÙeLeeJekeâeMe Øeieš nesle DemeleW. YeeefJekeâlee, ØesceUheCee nW ùoÙeeÛÙee ce=oglesÛeW
}#eCe Deens. ùoÙe DemeW keâesce} vemes} lej DeOÙeelceceeieeËleer} mebmkeâej lÙeeÛesJej
nesCeej veenerle. DeeÛeejmebheVe, efve‰eJeble Yekeäle DemeCeW, nW hejceeLe&meeOevesmee"eR Heâej
DeeJeMÙekeâ Deens. meeOekeâeceOÙeW ne YeeJe meb›eâefcele keâjCÙeemee"eR ieg®peJeU lees DeefOekeâ
GlkeâšlesveW Deme}eÛe heeefnpes.
(2) %eeveer – meodieg® %eeveer DemeeJee, mee#eelkeâejer DemeeJee ns GIe[Ûe Deens.
(3) efJeJeskeâ – melÙe-DemelÙe, meej-Demeej, ßes‰-keâefve‰, ØeOeeve-ieewCe,
efvelÙe-DeefvelÙe, F°-Deefve°, ÙeesiÙe-DeÙeesiÙe, GefÛele-DevegefÛele, «ee¢e-lÙeepÙe, keâeÙe&-
DekeâeÙe&, keâle&JÙe-Dekeâle&JÙe DeMee ÉbÉebceOÙeW vescekeâer efveJe[ keâ¤ve efnleeÛee efveCe&Ùe
IesCÙeeÛeer Meefkeäle pÙeeÛÙee ef"keâeCeeR Demeles lees efJeJeskeâer. ieerlesceOÙes meeefòJekeâ yegæerÛeW
}#eCe meebiele Demeleebvee DemeWÛe JeCe&ve kesâ}W Deens. efveJe[erÛee vescekesâheCee meeOeCeW nW
ØekeâjCe JeešleW lesJe{W meesheW veeneR. keâesCelÙeeefn Iešvesyejesyej Jeenle ve peeleeb Deef}hlelesveW
Iešveskeâ[s heenCÙeeÛeer mebJeÙe DemeuÙeeJeeÛetve efleÛeW ÙeesiÙe leW cetuÙeceeheve keâjleeb Ùesle
406 ceveesyeesOe
veeneR. DeeefCe DeLee&leÛe ceie vescekeâer efveJe[efn keâjleeb Ùesle veeneR.
meeceevÙele: DeeheCe Ieslees les efveCe&Ùe mJele:}e keâeÙe DeeJe[les Jee }eskeâ keâeÙe
cnCeleele-lÙeeJej DeeOeej}s}s Demeleele, DeeefCe ns oesvner DeeOeej DeÙeLeeLe& Demeleele;
cnCetve HeâmeJesefn Demeleele. Deble:keâjCeeceOÙeW jpeesiegCe-leceesiegCeeÛeW ØeeOeevÙe DemeuÙeeveW
nW DemeW nesleW. meodieg® ne ef$eiegCeeleerle DemeuÙeeveW efveŒewiegCe Pee}e DemeuÙeeveW, lÙeeÛes
efveCe&Ùe vescekesâ cnCepesÛe efJeJekeâeÛes Demeleele. Demes vescekesâ efveCe&Ùe pÙeeÛes Demeleele
lÙee}eÛe meodieg® cnCeeJes.
MeeŒeeceOÙeW keâjeJÙee cnCetve meebefiele}suÙee Deveskeâ iees°er Demeleele, heCe DeeosMeebÛeW
hee}ve keâjleebvee leejlecÙe jeKeeJes }eieleW. Øeke=âefle-ØeJe=efòe-heefjefmLeleerÛee efJeÛeej keâjeJee
}eielees. efJeJeskeâer heg®<ee}e ns meeOeleW. ceeie&oMe&veeÛÙee °erveW DeMee}e meodieg® ceeveCeW
efnleeÛeW Demeles.
(4) efJejeieer – efJejkeäle, JewjeiÙemebheVe, Oeve, ceeve, efJe<eÙeesheYeesie, meòee,
Øeefle‰e, ÙeebÛeer Deemeefkeäle veme}s}e, ÙeLee}eYeeble meblees<e ceeveCeeje, mebÙece neÛe
pÙeeÛee mJeYeeJe Deens Demee. }bieesšer }eJe}er, Debiee}e jeKe Heâeme}er, Jee keâhe[ŸeebÛee
jbie YeieJee kesâ}e cnCepes efJejeieer Deens DemeW JeešleW; heCe leW KejW DemeleWÛe DemeW
veeneR. }eskeâebvee HeâmeJetve Oeve Jee Øeefle‰e efceUefJeCÙeemee"eRÛe efJejkeäleeÛee Jes<e kesâ}e
peelees. yewjeieer MeyoeÛee cetU DeLe& efJejeieer, efJejkeäle, DemeeÛe Deens, DeeefCe lejer
yewjeieer cnCeefJeCeejs Deveskeâ cenble Oeve}es}ghe DeeefCe efJe<eÙeemekeäle Demeleele. lÙeebÛÙeehes#ee
meJe&meeceevÙe ie=nmLemegæeb DeefOekeâ Ûeebie}s, DemeW cnCeCÙeeÛee Øemebie Ùeslees. JewjeiÙe nW
yee¢e osKeeJÙeeJej vemetve lees Je=òeerÛee Yeeie Demelees. ØeejyOeecegUW Jee heefjefmLeleercegUW
JÙeJenejeble KejeR efJejkeäle ceeCemeWefn efvejefvejeàÙee mJe¤heeble efometb Mekeâleele. SkeâveeLe
cenejepeebÛes ieg® ns mejkeâejer DeefOekeâejer nesles. jbieveeLemJeeceer efveie[erkeâj ns cees"Ÿee
LeeševeW jenle Demele. ceerjeyeeF& jepekeâvÙee nesleer lej JeemegosJeevebo mejmJeleeRÛÙee peJeU
}bieesšer Je keâceb[}t ÙeeJeebÛetve DevÙe GheeefOe keâebneR veJnleer. DeeefCe lejer Ùee meJe& Leesj
JÙeefkeäle JewjeiÙeeÛÙee °erveW meejKÙeeÛe ÙeesiÙelesÛÙee neslÙee. JewjeiÙe nW %eeveeÛes keâJeÛe
Deens, %eeveeÛee DeeOeej Deens. JewjeiÙeeÛÙee DeYeeJeeR DeOÙeelceeÛeW %eeve efšketâve jenCeW
MekeäÙe veeneR DemeW ßeer%eevesÕej cenejepeebveer cnš}W Deens. ``lejer efJejkeäleerJeebÛetve
kesâneR ~ %eeveeefme leieCeW veeneR ~'' (%eeves. 15-36) JewjeiÙeeÛee DeYeeJe nW
osnyegefæ peeie=le DemeuÙeeÛes }#eCe Deens. ceveg<ÙeeÛÙee ef"keâeCeer efJe<eÙe}es}ghelee
Demeles leer FbefõÙeebvee megKe nesleW Ùee keâuhevesveW. FbefõÙemegKee}e cenòJe osCeW, meJe&mJe
ceeveCeW, nWÛe osnyegæerÛeW cegKÙe }#eCe. osnyegefæ megšs} lesJnebÛe yeÇÿeefve‰, Deelce%eeveer
neslee ÙesF&}. meodieg® ne yeÇÿeefve‰ DemeuÙeeves lÙeeÛÙee ef"keâeCeeR JewjeiÙe cetle& mJe¤heeble
efJeJejCe 407
veebole Demeles. mebheefòe, efJe<eÙeesheYeesie Jee keâere|le ÙeebÛeer }e}mee lÙeeÛes ef"keâeCeeR
cegUeRÛe efomele veeneR. DeMeer efJejefkeäle pÙeeÛÙeepeJeU Demes} lÙee}e meodieg® cnCeeJeW.
(5) ke=âheeUt – De%eeveer, oerve, ogyeUe, jbpe}eieebpe}s}e, DehejeOeer, heelekeâer
ÙeebÛes efJe<eÙeer pÙeeÛÙee Deble:keâjCeele oÙee Demeles, lÙeebÛÙeeJejefn ke=âhee keâ¤ve lÙeebvee
efnleebÛeer Jeeš oeKeefJe}er heeefnpes DemeW pÙee}e JeešleW lees ke=âheeUt. Ùee iegCeecegUWÛe
meodieg®}e efMe<ÙeeÛeW keâuÙeeCe keâjeJeW DemeW GlkeâšlesveW Jeešle DemeleW. meble, meodieg®
keâesCelÙeeefn efMe<ÙeeÛee eflejmkeâej keâjerle veeneRle. efMe<ÙeeÛes Ûegkeâ}s Deens Demes Jeeš}W
lej efnleeÛeer eEÛelee DemeCeeje meodieg® efMe<ÙeeJej jeieeJes}. ns jeieeJeCes keâOeeR Ghes#eWÛÙee
lej keâOeeR efMe#ee keâjCÙeeÛÙee ¤heebleefn Øeieš nesF&}, heCe lejer leer efve‰Ïjlee vemes},
keâ"esjlee vemes}. meodieg®ÛÙee ùoÙeebleer} Deheej ke=âheeJeelmeuÙeeÛeeÛe lees DeeefJe<keâej
Demes}. }e[ keâjCeW DeeefCe efMe#ee keâjCeW ner oesvner ceelesÛÙee JeelmeuÙeeÛeerÛe mJe¤heW
Deensle. ieg¤ÛÙee ef"keâeCeer efJeJeskeâMeefkeäle DemeuÙeevesÛe DeeefCe lees efJejkeäle cnCepesÛe
efve:mhe=n DemeuÙeeveW efMe<ÙeeÛÙee mebyebOeele DeJemLeeYesoeveW Deehe}er ke=âhee efYeVe mJe¤heele
JÙekeäle keâjerle Demelees. efMe<ÙeeveW ns peeCetve Iesle}s heeefnpes. meeceevÙe JÙeJenejeÛÙee
°erveW oes<eer Deme}s}s }eskeâefn Ùee ke=âhescegUWÛe mebleebÛÙee heefjJeejele ceeskeâUsheCeeves
JeeJejle Demeleele. heg<keâUebvee ÙeeÛeW Dee§eÙe& Jeešle Demeles DeeefCe Kesoefn nesle Demelees
meblelJe DeesUKeCÙeeÛeer Meefkeäle vemeuÙeeÛeWÛe ns Åeeslekeâ Deens.
ceeCemes efvejefvejeàÙee mJeYeeJeeÛeer, efvejefvejeàÙee Je=òeerÛeer Demeleele. lÙeebÛÙee
ef"keâeCeÛeW keâebneR oes<e efJeMes<e oes<eemheo Deme}s lejer FlejebÛÙee menpeemenpeer }#eeble
ve ÙesCeeje SKeeoe iegCe Demee Demelees keâer ÙeesiÙe ceeie&oMe&ve }eYeuÙeeme Flej oes<eebJej
ceele keâ¤ve leer JÙekeäleer hejceeLe&ceeiee&le Øeieefle keâ¤ve IesT Mekeâles. efJeJeskeâecegUs
meodieg®ÛÙee nW }#eeble ÙesleW DeeefCe cnCetve Flejebvee meoes<e JeešCeeNÙee oes<eer ceeCemeeÛeeefn
lees ke=âhesves meb«en keâjlees.
(6) cevemJeer – ceveeJej hetCe&heCeW efveÙeb$eCe Deme}s}e, MeneCee, Ûelegj, meeJeOeefÛeòe,
lespemJeer, yeeCesoej, efve§eÙeeR, ßes‰ ceveeÛee, cees"Ÿee ceveeÛee. cevemJeeR MeyoeÛes keâesMeeveW
efo}s}s ns meJe& DeLe& meodieg®ÛÙee ef"keâeCeer veebole Demeleele, DemeeJesÛe }eieleele. Ùee
cevemJeerheCeecegUsÛe lees oerve vemelees, }eÛeej vemelees keâOeeR JeenJele peele veeneR.
DeeheuÙee ef"keâeCeeR efmLej jentb Mekeâlees.
(7) #eceeJeble – #eceeMeer} meesefMekeâ, ogmeNÙeeÛÙeekeâ[sefn oÙeeyegæerveW heenCeeje,
met[ IesCÙeeÛeer Je=efòe veme}s}e. }eskeâmeb«enemee"eR ne iegCe DemeeJee }eielees.
(8) Ùeesieer – ieerlesveW Ùeesie MeyoeÛee DeLe& ``Ùeesie: keâce&meg keâewMe}ced'' Demee
meebefiele}e Deens. pes "eTkeâ Demeles, peW keâjleeb Ùesle Demeles, leW keâewMeuÙeeveW ceeb[CeW
408 ceveesyeesOe
cnCepes Ùeesie. keâesCelÙeeefn ke=âleerleer} ßes‰lee cnCepes Ùeesie. Ùeemee"eRÛe Ùeesie ne Meyo
keâce&, Yeefkeäle, %eeve Ùee DeeefCe DeMee Flejefn efkeâlÙeskeâ meeOeveebvee }eJe}e peelees.
OÙeeveÙeesie, }ÙeÙeesie, DecevemkeâÙeesie ner lÙeeÛeer keâebner GoenjCeW. leòJe%eeveeÛes ØeelÙeef#ekeâ
ÙeesieecegUW }eYeles. Ùeesie ne peCetb DeOÙeelce%eeveeÛeer ØeÙeesieMeeUeÛe Deens. lÙeecegUW
meeOÙeeÛÙee Dehes#esveW lÙeebÛes Deveskeâ Yeso nesleele. les meJe&Ûe Skeâe JÙekeäleerÛÙee ef"keâeCeer
Demetb Mekeâleele Jee Deme}s heeefnpesle Demes mecepeCÙeeÛes keâejCe veeneR. DeefOekeâejYesoeves
Jee mebØeoeÙeYesoeveW, mJele:}e Devegketâ} DemeCeeNÙee SKeeÅee ÙeesieeÛee DeJe}bye keâ¤ve
meeOekeâe}e Deehe}s meeOÙe Øeehle keâ¤ve IÙeeJeÙeeÛeW DemeleW. efJeefMe° meodieg®Jej Ùee
DeefOekeâejYesoeveWÛe ßeæe pe[le Demeles. meodieg® Ùee DeMee Skeâ Jee Deveskeâ ÙeesieheæleeRle
efve<Ceele Demeleele.
(9) ØeYeg – meceLe&, meeceLÙe& Deme}s}e, meòee ieepeefJeCeeje, }e}ve-hee}ve-
mebj#eCe keâ¤b MekeâCeeje. ne iegCe efJeYetefleceòJe oeKeefJeCeeje Demetve ÙeecegUWÛe mebØeoeÙeeÛeW
mebj#eCe DeeefCe mebieesheve nesle DemeleW.
heefjJeejebleer} }eskeâ Ùee iegCeecegUWÛe DevegMeemeveeveW Jeeieleele, keâle&JÙeo#e jenleele.
pÙeeÛÙeecegUW meeceevÙeebÛÙee ef"keâeCeeR hejceeLeeËÛeW Deekeâ<e&Ce efvecee&Ce nesleW DemeW
GlmeJeceneslmeJeeefo meceejbYe ØeYeglJeiegCeecegUW JÙeJeefmLele jerleerveW heej he[leele.
(10) o#e – efJeJeskeâeØeceeCeWÛe neefn iegCe meceLeeËÛee cees"e DeeJe[lee Deens. o#e
cnCepes meowJe meeJeOe, keâle&JÙelelhej. Ùee iegCeecegUWÛe kesâJneb keâeÙe keâjeJeÙeeÛeW leW
heefjCeeceeÛee efJeÛeej keâ¤ve lJejsveW efveef§ele keâjleeb ÙesleW. ØeYeglJee}e Ùee iegCeeÛeer pees[
DemeeJeerÛe }eieles. DevÙeLee mebj#eCe nW keâeÙe& Oe[ nesTb Mekeâle veener. o#e veme}suÙee
ef{uÙee ceeCemeeÛes meodiegCeefn keâeÙe&#ecelee oeKeJetb Mekeâle veeneRle.
(11) JÙeglheVe – efJeÉeved, yengßegle, efvejefvejeàÙee MeeŒe«ebLeebÛeW meKees} DeOÙeÙeve
kesâ}s}e. Ùee iegCeecegUW Flej Deefve° celeebÛeW ÙeesiÙeØekeâejW efvejmeve keâjleeb Ùesles, DeeefCe
mJele:ÛeW cele ØeYeeJeerheCeeves hešJetve osleeb Ùesles. efkeâlÙeskeâ JesUeb yengßeglelescegUW meeOekeâeÛÙee
ceveeble celeeceleebÛeer efYeVelee Je efJejesOe ÙeecegUW efJeÛeejebÛee ieeWOeU G[e}s}e Demelees.
efJeefMe° iees°eRÛee vegmelee DeeosMe lÙeebÛeW meceeOeeve keâ¤b Mekeâle veeneR. lÙee}e
celeeblejebefJe<eÙeeRÛeer meeOekeâ-yeeOekeâ ÛeÛee& Dehesef#ele Demeles. ieg® JÙeglheVe Deme}e lej ns
keâeÙe& megKeeveW keâ¤b Mekeâlees Je lÙeecegUW efMe<ÙeeÛeW meceeOeeve nesTb Mekeâles. efvejefvejeàÙee
celeebÛÙee ef"keâeCeeR keâebneR Yeeie GheÙeesieeÛee, keâebneR Yeeie DevegMeemeveeÛee DeeefCe keâebneR
Yeeie ØeÛeejemee"eR Dee«eneÛee Demelees. efvejefvejeàÙee celeebÛeW cetuÙeceeheve keâjleebvee ns
meJe& ceenerle DemeeJes }eieleW. Ûeebie}e mecevJeÙe keâjCÙeeÛÙee °erveW JÙeglheVelee DemeCes
Heâej cenòJeeÛeW Deens. cee$e Ùee JÙeglheVelescegUW Øeefleheeoveebleer} menpelee DeeefCe megyeesOelee
efJeJejCe 409
ve° nesTb veÙes DeMeer keâeUpeer Iesle}er heeefnpes. veeneR lej efJeJesÛeve DeYÙeemepe[
nesTve, heefjYee<esÛÙee DeeefCe Øeef›eâÙeebÛÙee pebpeeUeble iegoce¤ve peeleW.
(12) Ûelegj – JÙeglheVelesÛÙee ef"keâeCeeR ner ogyeexOe pe[lee ÙesTb veÙes cnCetveÛe
meceLeeËveeR JÙeglheVelesveblej ÛeelegÙee&Ûee Gu}sKe kesâ}e Deens. JeekeâÛeelegÙee&cegUW meeceevÙe
}eskeâefn megKeer nesTb Mekeâleele DemeW %eevesÕejebveeR cnš}W Deens leW Ùee °ervesÛe.
meble meodieg¤ÛÙeeef"keâeCeeR DeeJeMÙekeâ cnCetve meebeif ele}s}s ns meJe& iegCe hejmhejeJe}byeer
DeeefCe Skeâceskeâebvee hees<ekeâ DemesÛe Deensle. Ùeeble keâesCelesefn oesve iegCe hejmhejebÛÙee
efJejesOeer veenerle. Yekeäle DeeefCe %eeveer, ke=âheeUt DeeefCe cevemJeer, #eceeJeble DeeefCe Ùeesieer,
JÙeglheVe DeeefCe Ûelegj DeMee pees[Ÿee Skeâ$e meebhe[CeW oge|ceU Deme}s lejer lÙeeJe¤ve
pees[erpees[erleer} iegCe hejmhejefJejesOeer Deensle DemeW mecepeCÙeeÛeW cee$e keâejCe veeneR.
Yekeäle ieyeeUeÛe Deme}e heeefnpes DeeefCe %eeveer ¤#eÛe Demelees DemeW ie=nerle OejCeW
ÛegkeâerÛeW Deens. ke=âheeUt cnCepes ogyeUe veJns, lemeWÛe cevemJeer cnCepes lee"jefn veJns.
Ùeesieer #eceeMeer} Demetb Mekeâle veeneR, lees leeheš, eflejmešÛe DemeeJeÙeeÛee DemeW ceeveCeW
ÙeesiÙe veeneR. efJeÉòee DeeefCe ÛeelegÙe& ns oesve iegCe Skeâ$e jentb Mekeâleele. ØeeOÙeehekeâ
cnš}e keâeR lees efJemejYeesUe, JÙeJenejMetvÙe DemeeÛe Demelees DemeW veeneR. Skeâceeieea
ceeCetme Skeâkeâu}er mecepeCeW ner DeefleMeÙeesefkeäle Deens.
meodieg®lJe efceUefJeCÙeemee"eR ns iegCe ØeÙelvehetJe&keâ efceUefJe}s heeefnpesle DemeW cee$e
ÙeebÛeW mJe¤he veeneR. efJekeâefmele nesCeeNÙee keâce}eÛÙee ef"keâeCeeR ØemeVelee, megbojlee,
ceeo&Je, megiebOe ns iegCe menpeheCes Øeieš nesleele. otOe cnš}s keâer les MegYeü, õJe, ceOegj
DemeeJeÙeeÛesÛe. lemeWÛe meodieg®heoeJej heeWÛe}suÙee Jee Deme}suÙee ceneheg®<eebÛes DemeleW.
ns meJe& iegCe lÙeebÛes ef"keâeCeer mJeYeeJele: JÙekeäle nesle Demeleele. iebiee DeeheuÙee Úboeves
Jeenle Demeles, heCe efleÛeer efvece&}lee mveeve keâjCeeNÙee}e mJeÛÚ keâjles, efleÛeer
heefJe$elee he§eelehlee}e heehecegkeäle keâjles, efleÛeer Meerle}lee leehe}suÙee}e efveJeefJeles,
efleÛeer ceOegjlee leneve}suÙee}e le=hle keâefjles. DeefOekeâejer meodieg¤cegUW efMe<ÙeeÛesefn
lemeWÛe nesles. SKeeÅee}e meodieg® cnCetve ceeveCÙeehetJeea YeeefJekeâebveer meeJeOe jneJeW
Ùeemee"eR meceLeeËveeR nW ceeie&oMe&ve kesâ}s}W Deens. les veerš }#eeble "sJe}s lej he§eeòeehe
keâjCÙeeÛeer heeUer keâesCeeJejefn ÙesCeej veeneR.
meodieg¤ÛÙee menJeemeeveW KejW meceeOeeve efceUeJeW, }eYeeJeW Demes Jeešle Demes}
lej efMe<ÙeeveWefn ceb$e Iesle}e keâeR lesJe{ŸeeveW ke=âleke=âlÙe Pee}es DemeW ceeveleeb keâecee veÙes.
lemeWÛe mebieleerle jenCeW Ùee MeyoeÛee DeLe& MejerjeveW meodieg¤ÛÙeepeJeU jenCeW SJe{eÛe
{esyeU keâ¤b veÙes. efMe<ÙeeÛes ef"keâeCeeR mesJeeYeeJe, efpe%eemee DeeefCe veceülee ns iegCe
efpelekesâ Glkeâš Demeleer} eflelekesâ }eYeoeÙekeâ Demeleele. DeYÙeeme kesâ}e heeefnpes,
410 ceveesyeesOe
Mebkeâe efJeÛeejuÙee heeefnpesle, De[ÛeCeer ceeb[uÙee heeefnpesle, Pee}suÙee Ûegkeâe ceevÙe
kesâuÙee heeefnpesle, Ie[}s}s Jee Deme}s}s oes<e meebefiele}s heeefnpesle, mebkeâesÛe šeU}e
heeefnpes, ceveceeskeâUsheCeeveW Jeeie}s heeefnpes. efjieleeb Jeu}Yeeheg{W ~ veeneR DeebieeR
peerJeeR meebkeâ[W ~ efleÙeW keâeblesÛesefve hee[W ~ Skeâmej}e pees ~~ (%eeves. 13~606)
nW ßeer%eevesÕej cenejepeebveer meebefiele}s}W DevevÙeYekeäleeÛeW }#eCe efMe<ÙeeveWefn }#eeble
Iesle}W heeefnpes. jesiÙeeves pemeW efÛeefkeâlmekeâeheemetve keâebneR }heJet veÙes lemes efMe<Ùeeves
ieg¤heemetve keâebneR Ûees¤ve "sJetb veÙes. DeeUme DeeefCe ÛebÛe}lee Ùee ogieg&Ceebheemetve otj
jeefn}W heeefnpes, ØeÙelve DeeefCe meelelÙe ns meodiegCe efve‰sveW Debefiekeâej}s heeefnpesle. nW
DemeW vemes} lej ieg® DeefOekeâejer Deme}e lejer efMe<ÙeeÛeW keâuÙeeCe nesCeej veeneR. kegâCeeR
}eYe}W cnCes} lej lees lÙeeÛee Yeüce Deens DemeW efveef§ele mecepeeJeW.
veJns leW efÛe pee}W vemes leW efÛe Dee}W ~
keâUeW }eie}W meppeveeÛesefve yees}W ~~
DevegJee&ÛÙe leW JeeÛÙe JeeÛeW JeoeJeW ~
cevee meble Deeveble MeesOeerle peeJeW ~~184~~
pÙee}e meodieg® ceeveeJeÙeeÛes lees keâmee vemeeJee DeeefCe keâmee DemeeJee leW ceeieer}
Ûeej M}eskeâeble meebietve Pee}s. Deeleeb DeMee DeefOekeâejer meodieg¤keâ[tve keâeÙe peeCetve
IÙeeJes les Ùee M}eskeâeble meebefiele}s Deens.
FbefõÙeebÛÙee ÉejW ØelÙeÙeeme ÙesCeeNÙee Ùee me=°erÛÙee cegUeMeeR peW DeeefoleòJe Deens,
pÙee}e DeesUKeermee"er yeÇÿe cnCeleele, leW veece¤heeleerle efveieg&Ce, efvejekeâej, DeKeb[,
DeJÙeÙe, JÙeehekeâ, Deveeefo, Deveble Demes Deens. nW JeCe&veefn mecepegleer}e keâebneR DeeOeej
DemeeJee cnCetve kesâ}W peeleW. yeÇÿe nW JeeCeer, ceve, yegefæ ÙeebÛÙee meeceLÙe&keâ#esÛÙee
he}erkeâ[s DemeuÙeeveW DeefveJee&ÛÙe Deens, DeJeCe&veerÙe Deens.
DemeW Demeleebveeefn meiegCe F&ÕejeÛÙee mJe¤heeble Jee me=°erÛÙee mJe¤heeble leW yeÇÿe
JÙekeäle nesleW. Deveeefo Demeleebvee JÙekeäle nesles, efveieg&Ce Demeleebvee meiegCeeble Ùesles,
efvejekeâej Demeleebvee meekeâejuÙeemeejKeW efomeleW, keâes"Wefn efomeCeejW ÛewlevÙe ne lÙee
yeÇÿeeÛeeÛe DeeefJe<keâej Demelees, ÙeeÛeW cece& meodieg¤ÛÙee, melheg®<eeÛÙee GheosMeebletve
keâUleW.
efJe%eeveeÛÙee ceeOÙeceebletve Ùee efJe<eÙeerÛeer keâebneRMeer keâuhevee keâ¤ve IesCeW MekeäÙe
Deens. cegUeble veme}s lejer keâebneR iegCe JÙekeäle nesleele DeeefCe lÙeebÛee GheÙeesieefn keâ¤ve
Ieslee Ùeslees. cet}õJÙeebÛÙee ef"keâebCeeR cegUeble veme}s}s iegCe lÙeebÛÙee mebÙegieeÛÙee ef"keâeCeeR
Ùesleele nW efJe%eeveeveW efmeæ keâ¤ve oeKeefJe}W Deens. GppeJeeÙeg pJe}veMeer} Deens lees
efJeJejCe 411
hesšlees. ØeeCeJeeÙeg pJe}vee}e meneÙÙe keâjlees cnCepes hesšJelees, lÙeebÛÙee mebÙeesieeveW
Pee}s}W heeCeer hesšleefn veeneR, hesšefJeleefn veeneR, G}š efJePeJeleW. meesvÙeeÛes Deeflemet#ce
keâCe kesâ}s Demeleer} lej leW ÛetCe& leheefkeâjer keâeàÙee jbieeÛeW DemeleW, DeieoeR efvemlespe
Demeles heCe nWÛe keâCe Lees[s mLet} Demeleer} lej megJeCe&keâebleerves Ûecekeâleele. heoeLe&
efJe%eeveeble DeeefCe jmeeÙeve MeeŒeeble DeMeeR efkeâleerlejer GoenjCeW meebielee Ùesleer}. nW
``veJns leWefÛe pee}s vemes leWefÛe Dee}W'Ûe Deens.
DeeFvemšerve Ùee efJeKÙeele MeeŒe%eeves meehes#eJeeo meebefiele}e. efJe%eeveeveW lÙee}e
ceevÙelee efo}er. nW cnCepes MebkeâjeÛeeÙeeËÛee ceeÙeeJeeo efvejeàÙee Yee<eWle mJeerkeâejCeWÛe Deens.
efJe%eeveemeejKÙee pe[ MeeŒeeveW pej ceeÙeeJeeoeÛÙee melÙelesÛeer keâebneRMeer keâuhevee
ÙesTb Mekeâles lej yeÇÿeJesòÙee melheg®<eebÛÙee megKemebJeeoebletve yeÇÿeleòJeeÛeW %eeve nesTb
MekeâleW nW cnCeCeW hešeJeÙeeme De[ÛeCe jentb veÙes. ``keâUes }eie}W meppeveeÛeWefve
yees}W'' ns meceLeeËÛeW cnCeCeW ÙeLeeLe&Ûe Deens.
cegUeble efveieg&Ce, efvejekeâej, efvee|JeMes<e DemeW peW yeÇÿe, leWÛe peieled-peerJe-peieoerÕej
Ùee ¤heeveW vešleW Jee vešuÙeemeejKeW JeešleW. ner peer efmLeefle, leer mecepeeJetve osCÙeemee"eR
Øeke=âefle DeefOekeâej DeeefCe DeJemLee ÙeebÛÙee efJeefJeOelesveW Deveskeâ ØekeâejÛes Jeeo efvecee&Ce
Pee}s}s Deensle. DepeeleJeeo, efJeJele&Jeeo, heefjCeeceJeeo, DeejbYeJeeo, Âef°me=°erJeeo,
me=ef°Â°erJeeo, DeJeÛÚsoJeeo, DeeYeemeJeeo, eEyeye-ØeefleeEyeyeJeeo, SkeâpeerJeJeeo,
DeveskeâpeerJeJeeo, DemeledKÙeeefle, DeelceKÙeeefle, DevÙeLeeKÙeeefle, DeKÙeeefle, meledKÙeeefle,
meomeledKÙeeefle, DeefveJe&ÛeveerÙeKÙeeefle, Éwle, ÉwleeÉwle, efJeefMe°eÉwle, DeeEÛelÙeYesoeYeso,
MegæeÉwle, DeÉwle, DeMeeR Deveskeâ celeW Jee efJeÛeejmejCeeRÛee DeJe}bye keâjCeejs mebØeoeÙe
Deensle. lÙeebÛes keâebneR Dee«en ogje«enefn Deensle. cegUeble ns meJe& melÙeefmeæebleeÛÙee
mJe¤heebÛes veeneRle. melÙe mecepeeJetve osCÙeemee"eR mJeerkeâej}suÙee Ùee Øeef›eâÙee Deensle.
Skeâe ieebJee}e peeCÙeeÛes pemes Deveskeâ ceeie& Demeleele, Deveskeâ ØekeâejÛÙee Jeenveebletve
lesLeW peeleeb Ùesles, SkeâÛe GoenjCe mees[efJeCÙeeÛÙee ieefCeleeÛÙee peMee Deveskeâ jerleer
mebYeJeleele, Skeâe ieJneÛes pemes Deveskeâ ØekeâejÛes KeeÅeheoeLe& nesleele, SkeâÛe DeLe&
JÙekeäle keâjCeejs pemes Deveskeâ Meyo Yee<eebletve Demeleele, lemeeÛe mebyebOe yeÇÿeeÛeW leòJe%eeve
DeeefCe leW mecepeeJetve osCÙeemee"eR mJeerkeâej}s}er efJeÛeejmejCeer ÙeebÛee Demelees. efJeJeskeâer
leòJeJesòÙeebvee ÙeeÛeer Ûeebie}er peeCeerJe Demeles.
yegefækeâewMeuÙe JÙekeäle keâjCeejs Skeâ Øeefleheeove ÙeeÛe °erveW peeCeles meJe& celeYesoebkeâ[s
heenleele. efJeÛeejØeCee}er eEkeâJee Øeef›eâÙee nW Skeâ meeOeve cee$e Deens nW les keâOeeR efJemejle
veeneRle. DeefOekeâej-YesoeveW Ùee Øeef›eâÙeebvee cenòJe jenleW. efJeefMe° Øeke=âefle-ØeJe=òeerÛeer
efleÛÙeecegUW meesÙe nesles, nW ceevÙe DemeuÙeecegUW efJeJeskeâer peve nóe}e yeUer he[le
412 ceveesyeesOe
veeneRle. DeÉwle-Jesoebleebleer} efJeefJeOe efJeÛeejmejCeerÛee Glke=â° meb«en keâjCeeNÙee ßeerceled
DehheÙÙee oeref#eleebveer Ùee efJeefJeOelesÛeW cetuÙeceeheve `efmeæeble}sMemeb«en' Ùee «ebLeeÛÙee
DeejbYeer Skeâe M}eskeâeble Gòece jerleerveW kesâ}s Deens.
ØeeÛeervewJÙe&JÙenejefmeæefJe<eÙes<JeelcewkeäÙeefmeæew hejb ~
meVe¢eodefYejveeojeled mejCeÙees veeveeefJeOee oe|Melee: ~~
levcet}eefven meb«ensCe keâefleefÛeled efmeæevleYesoeved efOeÙe: ~
MegæŸew mebkeâ}Ùeeefce leeleÛejCeJÙeeKÙeeJeÛe:KÙeeefheleeved ~~
DeheÙÙee oeref#ele cnCeleele keâeR, ``Deveskeâ DeefOekeâejeÛes peerJe, efJeefJeOelesveW Yej}s}s
peieled DeeefCe DevegceeveeveW Deens Demee JeešCeeje, MeyoØeceeCeeveW ceevÙe keâjeJee }eieCeeje,
meJe&Meefkeäleceeved F&Õej Ùee JÙeJenejefmeæ efJe<eÙeebÛee efJeÛeej keâjleebvee ØeeÛeerve leòJeJesòÙeebveer,
DeelcewkeäÙeefmeæerJej Yej osTve Skeâ DeelceeÛe meJe& keâebneR Deens, leodJÙeefleefjkeäle ogmejW
keâebneR Jemlegle: DeefmlelJeeble veeneR, ne melÙe efmeæevle °erheg{W "sJetve, leer mecepeeJetve
osCÙeemee"eR Deveskeâ ØekeâejÛÙee efJeÛeejØeCee}er ceeb[uÙee. lÙee ØeCee}erefJe<eÙeeR lÙeebÛÙee
ceveeble keâesCeleeefn Dee«en veJnlee. lÙeebÛee meb«en ceer ÙesLeW ceePÙee hetpeveerÙe Jeef[}ebÛÙee
JeÛeveeOeejW keâjerle Deens. yegefæ Megæ nesCÙeeme ÙeebÛee GheÙeesie nesF&}.'' ÙesLeer}
``Deveeoj'' ne Meyo }#eeble IesCÙeemeejKee Deens, Øeef›eâÙeebÛee Dee«en vemeeJee ÙeeÛee
lees Åeeslekeâ Deens.
ßeerceled peieodieg® DeeÅe MebkeâjeÛeeÙe& ÙeebÛes heóefMe<Ùe ßeermegjsÕejeÛeeÙe& ÙeebveeRefn
Øeef›eâÙeebÛÙee mebyebOeele DemeWÛe cnš}W Deens, les cnCeleele- ``ÙeÙee ÙeÙee YeJesled hegbmeeb
JÙeglheefòe: ØelÙeieelceefve ~ mee mewJe Øeef›eâÙesn mÙeeled meeOJeer mee ÛeeveJeefmLelee ~~''
peieleeceOÙes ceveg<ÙeeÛeer yegefæ ner Skeâ ØekeâejÛeer Jee SkeâmeejKeer vemeuÙeeveW pÙee pÙee
Øeef›eâÙesveW, mecepeeJetve osCÙeeÛÙee heæleerveW, ceveg<Ùee}e DeelcÙeeÛeW ÙeLeeLe& %eeve nesF&}
leerÛe Øeef›eâÙee, heæefle Je efJeÛeejmejCeer, lÙee lÙee JÙekeäleerhegjleer Ûeebie}er Deens, ßes‰
Deens, DemeW mecepeeJeW; heCe leerÛe lesJe{er heæefle Deens DemeW cnCet veÙes. Øeef›eâÙee ner
DeveJeefmLele Demeles, efmLej vemeles. leer efJeefJeOe ØekeâejÛeer Demetb Mekeâles.
Deepe Øeef›eâÙeebvee Øeehle Pee}s}W mJe¤he Je lÙee ceeieÛeW meebØeoeefÙekeâ nó efJeÛeejeble
Iesle}s, lÙeebleefn heebef[lÙeeÛee DeeefCe yegefæceòesÛee Denbkeâej Ùee Øeef›eâÙeebvee DeeOeej IesTb
}eie}e keâeR Ùee Øeef›eâÙeebÛÙee DeYÙeemeecegUW yegefæ Megæ nesles Je DeelcÙeeÛeW %eeve
meg}YelesveW nesleW ns ßeerceled DehheÙÙeebÛeW cele ceevÙe keâjCeW keâ"erCe nesleW. Øeef›eâÙeebveeR
%eeveceeie& meg}Ye nesCÙeeÛÙeeSsJepeer meeceevÙeebÛeer yegefæ IeesšeàÙeeble he[tve, kegbâef"le
nesCÙeeÛeer MekeäÙeleeÛe DeefOekeâ Deens. meceLeeËveeR Ùeemee"eRÛe leòJe mecepeeJetve Iesleebvee
hebef[leebÛeW ØeJeÛeve SskeâeJeW DemeW ve cnCeleeb melheg®<eeÛes yees} SskeâeJes Demes cnš}s Deens.
efJeJejCe 413
Øeef›eâÙeebÛÙee DeeefCe heefjYee<esÛÙee Ke[Ÿee DeJeIe[ oj[ercegUW JesoebleeÛÙee heeJeve
iebieeØeJeeneheÙeËle heesÛeCeW, meeceevÙeebvee og<keâj nesles, cnCetve meblemelheg®<eebveeR DeeheuÙee
JeeCeerÛes Deeyee}meg}Ye meeshes, megKeo Ieeš ÙesLeW yeebOe}s. heefjYee<ee MekeäÙeleeW šeU}er,
Øeef›eâÙee otj "sJeuÙee, mecevJeÙeeÛeer Âef° mJeerkeâe¤ve celeYesoebleer} meej lesJe{W Iesle}W,
DeeefCe peerJeeÛeer DeOÙeeeflcekeâ Øeieefle ›eâcee›eâceeveW heCe efveef§eleheCeW nesle peeF&} DeMeer
JÙeJemLee kesâ}er. mebleebÛÙee Ùee JeelmeuÙeecegUWÛe, DevegYeJeebletve heePej}suÙee lÙeebÛÙee Ùee
Dece=leceOegj yees}ebveeR, peW DeefveJee&ÛÙe Deens leWefn keâUtb Mekeâles, MeesefOeleeb Ùesles.
%eevesÕejer, oemeyeesOe, MebkeâjeÛeeÙeeËÛeW Jee*dceÙe, nW meJe& lÙee DeefveJe&ÛeveerÙe yeÇÿeeÛeeR
DeesUKe hešJetve osCÙeemee"eRÛe DeJelej}W Deens. lÙeeÛÙee DeYÙeemeeveW, ceveveeveW,
efveefoOÙeemeveeveW DeefveJe&ÛeveerÙe yeÇÿeeÛeW Deekeâ}ve keâ¤ve IesCÙeeÛeW meeceLÙe& meeOekeâe}e
Øeehle nesleW. cnCetve mebleJeÛeveebÛeW eEÛeleve, ceveve melele keâjeJeW DeeefCe lÙeebÛes DeeosMe
efve‰sveW DeeÛejCeeble DeeCeeJesle.
meble cnCepes meòeecee$e Deme}suÙee Ùee Deveble yeÇÿee}e MeesOeCÙeeÛee Skeâ ceeie&
Deens. ceveg<Ùecee$eeveW, meodieg®ÛÙee ceeie&oMe&veeveW ner JeešÛee} DeJeMÙe keâjeJeer, cee$e
ner DebleÙee&$ee Deens nW }#eeble "sJeeJes.
}heeJeW Deleer DeeojW jece¤heer ~
YeÙeeleerle efve§eerle Ùes memJe¤heeR ~~
keâoeb lees peveeb heenleeb ner efomesvee ~
meoe SskeäÙe lees efYeVeYeeJeW Jemesvee ~~185~~
Deveblee}e MeesOeerle peeJeW cnCepes keâeÙe keâjeJeW les meeOevesÛÙee °erveW meceLe& Ùee
M}eskeâeble meebiele Deensle.
jece¤heeceOÙeW DelÙeble DeeojeveW }heeJeW, }hetve peeJeW, efcemeUtve peeJeW, efJe}erve
JneJeW, Skeâ¤he JneJeW. ner leer meeOevee.
efce"eÛÙee hegleUerveW leU MeesOeCÙeemee"eR mecegõele yeg[er IÙeeJeer lemeW nW }heCeW,
MeesOeCeW nJeW.
ceer ceer cnCetve JesieUsheCeeveW melele peeCeJeCeejW, mJele:ÛeW efYeVe DeefmlelJe heej
efJeme¤ve peeCeW cnCepesÛe nW }heCeW Deens.
nW }heCeW meeOeCÙeemee"eR meeOekeâeÛÙee Deble:keâjCeeble DeefleMeÙe Deeoj DemeeJee
}eielees. F&ÕejeeEJe<eÙeeR Glkeâš Yeefkeäle DemeeJeer }eieles. DenbkeâejeÛee }sMeefn DeJeefMe°
Demes} lej DeeojeÛeW DeefleMeÙelJe efvecee&Ce nesTb Mekeâle veeneR. Yekeäleer}e Glkeâšlee
Ùesle veeneR.
414 ceveesyeesOe
jece¤heeMeeR Skeâ¤he PeeuÙeecegUW meeOekeâ efveef§eleheCeW YeÙeeleerle neslees. De}ieheCee,
efYeVelee, Éwle, nsÛe YeÙee}e keâejCe DemeleW. ``efÉleerÙeeod Jew YeÙeb YeJeefle'' neÛe efmeæeble
Deens. Éwle mebhe}s keâeR nJes vekeâes mebheles, jeieÉs<e ceeJeUleele. DeLee&leÛe ceie YeÙe
JeešCÙee}e keâejCeÛe Gjle veeneR. vekeâes leW ÙesF&} keâeÙe, Deens leW peeF&} keâeÙe? Ùee
MebkesâletveÛe YeÙe pevcee}e ÙesleW, Je lÙeeÛeW ØeceeCe keâeÙe nJeW JeešleW, keâeÙe vekeâes JeešleW
lÙeeÛÙee ØeceeCeeMeeR megmebJeeoer DemeleW. pesLeW }erve JneJeÙeeÛeW, pÙeeÛÙeeMeeR Skeâ¤he
JneJeÙeeÛeW Deens leW jece¤he Debleer mJemJe¤he DemeuÙeeveW, Deelce¤he DemeuÙeeveW Deens
leW ieceeJeCÙeeÛeW Jee vekeâes leW YesšCÙeeÛeW YeÙe mebYeJeleÛe veeneR.
efveef§ele Ùee heoeÛee DevJeÙe memJe¤heeR Ùee heoeMeeR kesâ}e peelees. leW memJe¤heeÛeW
efJeMes<eCe ceeve}W peeleW, lesJneb lÙeeÛee DeLe& ``MeeÕele'' Demee Demelees.
YeÙeeleerle DemeW mJemJe¤he }eskeâeceOÙeW heentb ies}s lej menpeemenpeeR efomeCeejs
veeneR. [esàÙeeves heenCes, ceveeves heenCes, yegæerveW heenCes, ns meJe& heenCeW mJemJe¤heeÛÙee
ef"keâeCeeR DeebOeUWÛe "jleW. lÙeecegUW heentb ies}s Demeleeb nW keâOeeR efomeleÛe veeneR.
nW DemeW keâeb nesleW lÙeeÛeW keâejCe meceLe& ÛeJeLÙee ÛejCeeble meebiele Deensle.
heent peeCes lesJnebÛe ÙeLeeLe& "jleW, pesJneb heenCeejehes#eeb peW heneJeÙeeÛeW leW efvejeUW
DemeleW, efYeVe DemeleW. mJemJe¤heeÛÙee ef"keâeCeeR ne efYeVeYeeJe keâOeeR Demetb Mekeâle veeneR.
heenCeeje pees ``ceer'' lÙeeÛeW Megæ, efve®heeefOekeâ mJe¤he cnCepesÛe mJemJe¤he. leW
leòJele: peW heneJeÙeeÛeW lÙeeÛÙeeMeeR Jee pees heenlees lÙeeÛÙeeMeeR keâesCelÙeeefn °erveW
efJeJeskeâ kesâ}e lejer Skeâ¤heÛe DemeleW. mJe¤heeÛeW meoe SskeäÙeÛe Demeles. cnCetve lÙeeÛeW
ef"keâeCeeR heentb peeCeW DeeefCe efomeCeW mebYeJeleÛe veeneR. MekeäÙelee Demeles kesâJeU
DevegYeefJeCÙeeÛeer.
meoe meJe&oe jece meVeerOe Deens ~
cevee meppevee melÙe MeesOetve heenW ~~
DeKeb[erle Yesšer jIetjepe Ùeesieg ~
cevee meebef[ js ceerheCeeÛee efJeÙeesieg ~~186~~
SskeäÙeeÛee DevegYeJe keâmee ÙesF&} lÙeeÛee ceeie& meceLe& meebiele Deensle.
ÙesLesefn hegve: MeesOe IesCeW DeensÛe. cee®leerveW meerlesÛee MeesOe keâjeJee lemes ns veeneR.
De%eele YetKeb[eÛee eEkeâJee Gòej-oef#eCe OeÇgJeeÛee MeesOe }eJeeJee lemeWefn nW veeneR. hetJeeA
meebefieleuÙeeØeceeCeW ner DebleÙee&$ee Deens. Deehe}WÛe Deens heCe meebhe[le veeneR, cnCetve
DeeheuÙeeÛe ef"keâeCeeR MeesOeeJeÙeeÛeW Deens, nW keâebneRmes IejeleuÙee Iejeble njJe}s}er Jemleg
MeesOetve keâe{CÙeemeejKeW Deens. eEkeâJee lÙeeefnhes#eeb me=°erÛee efveÙece, efvemeiee&Ûee efveÙece
efJeJejCe 415
MeesOetve keâe{CÙeemeejKes ns Deens.
mJemJe¤he Demee jece, ne meJe&JÙeehekeâ, DeKeb[, MeeÕele, ef$ekeâe}eleerle Demee
Deens. meJe&JÙeehekeâ DeeefCe DeKeb[ DemeuÙeeveW lees ÙesLeW Deens DeeefCe ÙesLeW veeneR DemeW
cnCeleeb Ùesle veeneR. ef$ekeâe}eleerle DeeefCe MeeÕele DemeuÙeeveW Deeleeb Deens DeeefCe Deeleeb
veeneR nW cnCeCeW pegUle veeneR. Ùeemee"eRÛe meceLe& ``meoe meJe&oe jece meVeerOe Deens’’
DemeW cnCeleele. hetJeea 36JÙee M}eskeâebleefn efvejefvejeàÙee meboYeeËle meceLeeËveeR ne
efJeÛeej meebefiele}e Deens. lesLeW osJe ne Meyo Jeehej}e Deens FlekeWâÛe.
jece meJe&$e Deens, meowJe Deens, meefVeOe Deens, nWÛe melÙe Deens. ne jece cnCepes
melÙeÛe. melÙeehes#eeb jece Je jeceehes#eeb melÙe nW keâebneR JesieUW veeneR, nW melÙeÛe MeesOetve
keâe{eJeÙeeÛeW Deens.
FlekeWâ meefVeOe Deens, meowJe Deens lej MeesOeCÙeeÛeer DeeJeMÙekeâlee keâeÙe DemeW cee$e
Jeeštb osTb veÙes. ieg®lJeekeâ<e&CeemeejKes me=°erÛes efveÙece meJe&$e Demeleele, meowJe Demeleele.
ØelÙeskeâpeCe FlekeWâÛe veJns lej Jemlegcee$e Ùee he=LJeerJej Ùee efveÙeceevesÛe yeæ Demeles.
Demes Deme}s lejer MeeŒe%eebvee lees efveÙece MeesOetve keâe{CÙeekeâefjleeb Deheej keâ° IÙeeJes
}eieleele DeeefCe Ùee efveÙeceeÛes %eeve ceeveJepeeleer}e Pee}W keâeR Øeieefle nesTb Mekeâles.
megKemeesÙeer Jee{t Mekeâleele. Deieoer meeOes GoenjCe meebieeJeÙeeÛes lej keâesmeUt veÙes Demes
Iej yeebOeCÙeemee"eR ieg®lJeekeâ<e&CeeÛee efveÙece ceenerle DemeeJee }eielees nW meebielee ÙesF&}.
efvemeiee&ÛÙee efveÙeceeveW yeæ Demeleebvee Øeieleermee"eR efvemeiee&Ûes efveÙece pemes MeesOetve
keâe{eJeW }eieleele lemeWÛe meoe meJe&oe meefVeOe Deme}s}e jeceefn MeesOeeJee }eielees.
cnCepesÛe DeesUKeeJee }eielees, cnCepesÛe DevegYeJeeJee }eielees.
jIegjepeeÛeer, jeceÛebõeÛeer, F&ÕejeÛeer Yesš DeKeb[ DeensÛe. ne Ùeesie veeneR, DemeW
keâOeeRÛe veeneR. ``meJeË Ke}g Fob yeÇÿe'' ``ceÙee leleefceob meJeË'' ``ceòe: hejlejb
veevÙeled efkeâÃeoefmle OevebpeÙe'' ``F&Õej: meJe&Yetleeveeb ùösMesÓpeg&ve efle‰efle'' DeMee
efvejefvejeàÙee Meyoeble MeeŒeebveeR neÛe efJeÛeej meebefiele}e Deens.
DemeW Deens lej lÙeeÛee ØelÙeÙe keâeb Ùesle veeneR, Ùee MebkesâJej meceLe& Gòej osleele
keâeR ``ceerheCee ne Ùee DeKeb[ YesšeRle efJeÙeesie efvecee&Ce keâjlees, De[LeUe efvecee&Ce
keâjlees. ne ceerheCee, ner Denblee, nW Éwle, mees[}W heeefnpes, šeketâve efo}W heeefnpes. ne
Denbkeâej mees[CÙeebleÛe meppeveheCee Deens.’’ meceLe& lÙee meppeveheCee}eÛe DeeJeenve
keâjerle Deensle. Denbkeâej nW Deemegjer Øeke=âleerÛeW }#eCe DemeuÙeeves hejceeLe& ceeiee&le}e lees
meJeeËle cees"e De[LeUe Deens.
pees efJeYekeäle vemelees lees Yekeäle. ceerheCee ne efJeYekeälelee efvecee&Ce keâjlees. cnCetve lees
mees[}e heeefnpes DemeW mebleebveeR DeeJepet&ve meebefiele}W Deens, Deepe&JeeveW meebefiele}W Deens.
416 ceveesyeesOe
YegleW eEhe[ yeÇÿeeb[ nW SskeäÙe Deens ~
heefj meJe& ner memJe¤heeR ve meens ~~
cevee Yeeme}W meJe& keâebneR heneJeW ~
hejer mebie mees[tefve metKeer jneJeW ~~187~~
meJe&$e meefVeOe Deme}suÙee melÙeeÛee MeesOe keâmee IÙeeJee, DeelcÙeeMeer Deme}suÙee
SskeäÙeeheemetve Dees{tve JesieUs keâjCeeje ceerheCee keâmee šekeâeJee, KeNÙee SskeäÙeeÛeW mJe¤he
keâeÙe, les ßeermeceLe& Ùee M}eskeâeble meebiele Deensle.
eEhe[ cnCepes ceeCemeeÛeW Jee heMeghe#Ùeeefo peerJecee$eeÛeW Mejerj Jee efJeÕeebleer}
keâesCeleerefn Skeâ ceÙee&efole Jemleg. yeÇÿeeb[ cnCepes he=LJeer-Ûebõeefo «en, metÙe&, DemebKÙe
ve#e$eleejkeâe, DeekeâeMeiebiee Ùeebveer Ùegkeäle Deme}s}W Je lÙeeefnhe}erkeâ[s DeblejeUeble
hemej}s}s %eelee%eele efJeÕe.
eEhe[ Jee yeÇÿeeb[ ÙeebÛÙeeceOÙeW Skeâ¤helee Deens, SskeäÙe Deens keâejCe eEhe[efn
hebÛeYetleelcekeâ Deens DeeefCe yeÇÿeeb[efn lÙeeØeceeCesÛe heebÛeYeeweflekeâ Deens. YetleW-hebÛeceneYetleW-
neR DeeheuÙee YeejleerÙe OeejCesØeceeCeW me=°erÛeeR keâejCeW Deensle. he=LJeer, Deehe, lespe,
JeeÙeg, DeekeâeMe Ùee veeJeebveeR leer DeesUKe}eR peeleele.
ÙeeÛÙeemebyebOeeRÛee yejeÛe efJeÛeej hebÛeerkeâjCeeÛÙee meboYeeËle 154 JÙee M}eskeâeJejer}
efJeJesÛeveeble Pee}e Deens. hebÛeceneYetleebheemetve efvecee&Ce Pee}s}s DemeuÙeeveW eEhe[ DeeefCe
yeÇÿeeb[ ns Skeâ¤heÛe Deensle DemeW cnCeleeb Ùesles. hebÛeYetleebmen eEhe[yeÇÿeeb[emeceJesle meJe&
me=°er ner `pevceeÅemÙe Ùele:' Ùee met$eeØeceeCeW yeÇÿeeheemetve Pee}er DemeuÙeeveW met#ce
mJe¤heeble keâeb nesF&vee heCe yeÇÿeeÛÙee ef"keâeCeeR YetleebÛeW DeefmlelJe Deme}s heeefnpes DemeW
JeešleW, heCe Megæ yeÇÿeeÛÙee ef"keâeCeeR Ùee keâMeeÛeeefn mheMe& vemelees Demee JesoevleeÛee
efmeæeble Deens.
efJe%eeveeveW peW efmeæ kesâ}W Deens lÙeebleefn DemesÛe Dee{Ules. oie[, ceeleer,
keâesUmee, les}, lethe, }eketâ[, meesveW, Ûeeboer, leebyeW, }esKeb[, FlÙeeefo efJeefJeOe
iegCeOecee&Ûes, DemebKÙe ¤heeke=âleerÛes pes Deveskeâ me=° heoeLe& Deensle, lÙeebÛÙee cegUeMeeR
DebleleesielJee efJeÅegledkeâCe Deensle DemeW ceeveleele. me=° heoeLeeËleer} keâesCeleeefn iegCe Jee
lÙeebÛÙee efJeefJeOelesÛeW keâesCeleWefn mJe¤he Ùee efJeÅegledkeâCeebÛÙee ef"keâeCeeR vemeles. lemeWÛe
keâebneRmes yeÇÿeeÛÙee mebyebOeeble Deens. ner leg}vee lebleesleble veeneR. °evle eflelegkeâe SkeâosMeer
nW }#eeble Iesle}WÛe heeefnpes.
yeÇÿeeÛÙee ef"keâeCeeR DeMeer efve®heeefOekeâ Skeâlee Demeles. lejer me=°er ner efJeefJeOelesveW
veš}s}er Deens. ner efJeefJeOelee leòJele: Yeeme Deme}er lejer JÙeJenejle: og}&#etve Ûee}le
efJeJejCe 417
veeneR. ``cevee Yeeme}s meJe& keâebneR heneJes'' DemeW meceLe& cnCeleele leW }#eeble Iesle}s
heeefnpes.
JeeUt DeeefCe }neve-cees"er Ke[er ner oie[eÛeerÛe ¤heW Deme}eR lejer Ùeebleer}
keâesCelesefn Skeâ IesTve yeebOekeâece keâjleeb Ùesle veeneR. mebIeeheó Deesleleebvee (keâeB›eâerš
m}@ye) }nevecees"er Ke[er DeeefCe JeeUt ÙeebÛeW efJeefMe° ØeceeCeebleer} efceßeCeÛe mJeerkeâejeJeW
}eieleW. leòJele: Skeâ¤helee ceevÙe keâ¤veefn efJeefJeOelee veekeâejlee Ùesle veener leer DeMeer.
JÙeJenej mebYeeUCÙeeÛÙee °erveW nW DeeJeMÙekeâ nesles. heCe efJeefJeOelee mJeerkeâej}er keâeR
lÙee ceeieesceeie Deemeefkeäle Jee{CÙeeÛeWefn YeÙe DemeleW. pesJeCeebleer} DepeerCe& nesles les lÙee
heoeLeeËleer} efJeefJeOelescegUsÛe. KeeÅeheoeLeeËÛeer efJeefJeOelee ns efpeYesÛes ÛeesÛe}s Deensle.
DeenejeÛee cegKÙe GösMe pees Mejerjhees<eCe, lÙee °erves efJeefJeOelesÛeer GheÙegkeälelee efmeæ
keâjCeW DeMekeäÙe Deens. Øeke=âefleYeso, ®efÛeYeso, osMeYeso }#eeble IesTveefn efJeefJeOelesÛeW
FlekeWâ nW ØeceeCe meceLe&veerÙe "jCeej veeneR. YeemeleW leW DeceevÙe keâjCÙeeble DeLe& veeneR.
efomeleW leW veekeâe¤b veÙes. heCe ieJn}s, MesJeÙee, }e[t, efMeje, heesUer, hegjer, yeešer,
heje"e ÙeebÛÙee mebyebOeele meebØeoeefÙekeâ nó DemeCÙeeÛes keâeÙe keâejCe? Yeso veekeâejCeW ne
he}eÙeveJeeo Deens. YesoeceOÙeW ®efÛe DemeCeW ner Deemekeäleer Deens. hee}štve IesCeW nW
Jes[sheCeeÛes Deens. peW pemeW DeenW lemeW helkeâjCeW nWÛe MeneCeheCeeÛes Deens.
``DeehetÙe&ceeCeceÛe}Øeefle‰ced ~ mecegõceehe: ØeefJeMeefvle ÙeÉled ~ leodJelkeâeceeÙeb
ØeefJeMeefvle meJex ~ me Meeefvleceehveesefle ve keâecekeâeceer ~~'' (Ye. 2~70) ieerlesveW
kesâ}s}W JeCe&ve mebieeÛÙee, DeemekeäleerÛÙee, lÙeeieeÛÙee °erves }#eCeerÙe Deens. mecegõe}e
heeJemeeàÙeele hetj Ùesle veener DeeefCe GvneàÙeele lees Deešleefn veener. DemebKÙe veÅee
heeCÙeebÛes }esš IesTve mecegõe}e efceUleele heCe lees Deehe}er ceÙee&oe mees[erle veeneR.
GheYeesieeÛeer Deemeefkeäle Oe¤b veÙes lemeeÛe efJe<eÙeebÛee eflejmkeâejefn ke⤠veÙes. eflejmkeâej
nsefn mebieeÛesÛe Skeâ efYeVe ¤he Deens. efJeÕeeefce$eeveW DeefYe}e<esves cesvekeâe mJeerkeâej}er
DeeefCe jbYee eflejmkeâejeveW veekeâej}er heCe oesvner JesUeb lÙeeÛeer lehe§eÙee& ceeleer}e
efceUe}er. Ùeemee"eR efJe<eÙe mees[CÙeehes#ee lÙeeÛÙee Deekeâ<e&CeeÛee lÙeeie kesâ}e heeefnpes.
mebÙece "sJeCeW cnCepes heLÙe keâjCeW veJns. heLÙe keâjeJes }eieCeW nW KejW DeejesiÙeefn veJns,
``mJeeÉVeb ve leg ÙeeÛÙeleeced efJeefOeJeMeeled Øeehlesve mebleg<Ùeleeced'' hekeäJeeVeeÛeer Dehes#ee
keâ¤b vekeâes. menpeemenpeeR peW keâebneR efceUs} lÙeeble meblees<e ceeve. ne DeeosMe kesâJeU
YeespeveeÛÙee veJns lej meJe&Ûe efJe<eÙeebÛÙee mebyebOeeble }#eeble "sJe}e heeefnpes. ÙeecegUs
osnemeefkeäle, osnyegefæ GCeeJele peeles, ceerheCee megšlees DeeefCe megKeeveW, meceeOeeveeveW
jenlee Ùesles. Deemeefkeäle mees[tve jenCeW, efJe<eÙeebÛee mebie ve yeeOetb osCes, nWÛe Kejs megKeeÛes
DeeefCe meceeOeeveeÛes meeOeve Deens.
418 ceveesyeesOe
osnsYeeve nW %eeveMeŒeW Keg[eJes ~
efJeosnerheCeW YeefkeäleceeiexefÛe peeJeW ~~
efJejefkeäleyeUW eEveÅe meJez lepeeJeW ~
hejer mebie mees[tefve metKes jneJeW ~~188~~
Denbkeâej, ceerheCee, Deemeefkeäle, efJe<eÙeYeesieeÛeer }e}mee ns meJe& efJekeâej osn
cnCepesÛe ceer Ùee YeeJevesÛÙee DeeOeejeveW jenleele DeeefCe Jee{leele. Ùee osnyegæerÛee
lÙeeie keâjeJee Demes meceLeeËveer ÙeehetJeeA osnyegefæ keâMeer Ieelekeâ Deens les ceeb[tve Deveskeâ
ef"keâeCeeR meebefiele}s Deens. 12,103, 137, 138, 163, 169 ns M}eskeâ
lÙee °erves }#eeble IÙeeJesle. osnyegefæ šekeâCÙeeÛee ceeie& ``osnsyegefOe ns %eeveyeesOes
lepeeJeer'' DeMee Meyoele 170JÙee M}eskeâeble meebefiele}e Deens.
ÙesLeW %eevee}e MeŒeeÛeer Ghecee osTve lÙeeÛeer keâeÙe&#ecelee DeefOekeâ mhe°heCeW
JÙekeäle kesâ}er Deens. ceer osn veeneR, ceer yeÇÿe¤he Deens ner JemlegefmLeefle, osneefomebyebOeerÛÙee
OeejCeebÛee Deveskeâ ØekeâejW efvejeme keâ¤ve DevegYeJeeJeer }eieles. ßeerceled MebkeâjeÛeeÙeeËÛÙee
oMeM}eskeâer, efveJee&Cecebefpejer, efveJee&Ce<eškeâced, Ùee Jesoeblemlees$eebletve Ùee efJe<eÙeeÛeer
mhe° keâuhevee ÙesTb Mekeâles. DeelceleòJe ns hebÛeceneYetles, meJe& FbefõÙes, meJe& DeJeÙeJe,
ceve, yegefæ, Denbkeâej neR ÛewlevÙeeÛee DeeYeeme osCeejer met#ce leòJes leneve-Yetkeâ-keâece-
›eâesOe, FlÙeeefo efJekeâej, meJe& ØekeâejÛes veelesmebyebOe, Ùeehes#eeb keâmeW JesieUs Deens, keâmes
Megæ efÛeoevebo¤he Deens nW Ùee mlees$eebletve Heâej Glke=â°heCeW Øeefleheeefo}s}s Deens. Ùee
mlees$eebÛee, efJeMes<ele: efveJee&Ce<ešdkeâeÛee hee", ceeveefmekeâ DemJeemLÙeeJejer} Skeâ Ûeebie}e
GheeÙe Deens. Ùee mleess$eebleer} efJe<eÙeebÛes eEÛeleve meelelÙeeveW, ØeÙelvehetJe&keâ kesâ}s lej
ceeCemeeÛeer osnyegefæ veenerMeeR nesTve lees keâebneR ØeceeCeeble lejer efJeosnefmLeleerÛee megKekeâejkeâ
DevegYeJe IesTb Mekeâlees.
osnsyegæerÛÙee efvejemeeveW Jee{t }eie}suÙee JewjeiÙeecegUW, Deble:keâjCeeble Skeâ ØekeâejÛeer
heeskeâUer efvecee&Ce nesles. leer F&ÕejeefJe<eÙeeRÛÙee Øesceeves, Deeojeves cnCepesÛe YekeäleerveW Ye¤ve
keâe{}er heeefnpes. DevÙeLee peerJeve efKeVe, efveef<›eâÙe, legme[s, nesCÙeeÛes YeÙe efvecee&Ce
nesleW. Ùeemee"eRÛe meceLeeËveeR ``efJeosnerheCeW YeefkeäleceeiexefÛe peeJes'' DemeW meebefiele}s Deens.
osnyegefæ veenerMeeR JneJeer, JewjeiÙe Jee{eJeW, efJeosnefmLeefle yeeCeeJeer, YekeäleerÛee
Deevebo DevegYeJeeJee, DemeW KejesKejerÛe Jeešle Demes} lej lÙeemee"eR efJe<eÙeebefJe<eÙeeR
JeešCeejer Deemeefkeäle šeketâve efo}er heeefnpes. osnyegefæ megšeJeer, Yeefkeäle }eYeeJeer Ùee
FÛÚsÛÙee yeUeJej DeejesiÙeMeeŒe, Oece&MeeŒe ÙeebveeR pÙee pÙee iees°er eEveÅe cnCetve
meebefieleuÙee Deensle, lÙee meJe&ÛÙee meJe& šeUuÙee peeleer} DeMeer o#elee Iesle}er
efJeJejCe 419
heeefnpes. Ùeebleer} keâebneRÛe Skeâoce meeOeCeejW veeneR. ›eâcee›eâceeveWÛe lÙee efoMesveW Øeieefle
keâ¤ve IÙeeJeer }eies}. GleeJeUsheCee Demetb veÙes, lemeWÛe DeeUme DeeefCe oerIe&met$eerheCeeefn
Oejleeb keâecee veÙes. DeeheuÙee MekeäleerØeceeCeW meelelÙeeÛes ØeÙelve ØeeceeefCekeâheCeW keâjerle
jneJes, F&ÕejeJejer} efve‰e {Utb osT veÙes cnCepes ÙeMe efceUleW ne efJeÕeeme OejeJee.
cener efvee|ce}er osJe lees JeesUKeeJee ~
peÙee heenleeb cees#e lelkeâeU peerJee ~~
leÙee efveiet&Cee}eefie ietCeeR heneJeW ~
hejer mebie mees[tefve metKes jneJeW ~~189~~
pÙee %eeve¤heeR MeŒeeveW osnyegefæ lees[lee ÙesleW, lÙee %eeveeÛee, F&ÕejeÛeer Kejer
DeesUKe ne, Heâej cenòJeeÛee Yeeie Deens. Deeefmlekeâ cnCeefJeCeejs DeeheCe eflekeâ[s
og}&#e keâjleeW. F&ÕejeefJe<eÙeeRÛeer Deehe}er OeejCee ner hejbhejWletve Dee}suÙee mebmkeâejebJej,
ieleevegieeflekeâlJeeJej, DeeOeej}s}er Demeles. KeNÙee osJee}e DeesUKeCÙeeÛeer FÛÚeÛe
veeneR DemeW DeeheCe Jeeiele Demelees. osJeeÛÙee melÙemJe¤heeÛeW JeCe&ve keâjCeejeR MeeŒeJeekeäÙeW
Jee mebleebÛeer JeÛeveW DeeheuÙee efpeYesJej Demeleele, heCe kesâJeU efpeYesJejÛe Demeleele.
ùoÙeeJej lÙeebÛee keâebneR ØeYeeJe Deens DemeW efomele veeneR.
osJe efJeefMe° #es$eeR, osJeUeble, cetleeAle, Øeleerkeâeble Deens, Decegkeâ ef"keâeCeÛee osJe
cees"e peeie=le Deens, lees veJemee}e heeJelees, mebkeâšebÛee heefjnej keâjlees, ceveesjLe
hegjefJelees, cees"Ÿeeble cees"Ÿee DehejeOee}eefn #ecee keâjlees FlÙeeefo FlÙeeefo keâuheveebveeR
DeeheCe osJee}e ceeveerle Demelees. ÙeeÛemee"eR meceLeeËveeR ceeieW ``peieeR Leesj}e osJe lees
Ûeesj}emeW'' DemeW Lees[W GhenemeeveW cnš}W Deens (M}es. 179). pÙeeveW nW meJe&
yeÇÿeeb[ efvecee&Ce kesâ}W, efJeÕeebleer} meJe& JÙeeheej pÙeeÛÙee meòesves Ûee}leele, ner meJe&
me=ef° MesJešeR pÙeeÛÙeeceOÙeW }erve nesCeej Deens, lees osJe, meJe&JÙeehekeâ, meJe&Meefkeäleceeved
DeeefCe meJe&%e Deens, ner Jee Ùee DeLee&ÛeeR JeekeäÙeW DeeheCeebme MeyoMe: "eTkeâ Demeleele.
heCe leer ceevÙe DemeuÙeeÛeW DeeheuÙee JeeieCÙeeJe¤ve keâOeeR efomele veeneR.
osMeeÛÙee hebleØeOeeveekeâ[s, ceePÙee IejeÛÙee heg{Ûee jmlee jespe Pee[}e peele veeneR
DeMeer le›eâej IesTve keâesCeer YesšeJeÙeeme ies}e lej keâmeW efomes}? DeeheCeefn osJeeÛeer ØeeLe&vee
keâjlees, veJeme keâjlees, lÙeebÛeW mJe¤he leg}vesveW ØeceeCele: Ùeenerhes#ee #egõ Demeles. keâejCe
leg}vesveW hebleØeOeeveebhes#eeb F&Õej DeveblehešerveW cees"e Deens nW ceevÙeÛe keâjeJes }eies}. lemeWÛe
hebleØeOeeveebmeceesj ceePeW peW cetuÙe Deens lÙeehes#eeb F&Õejeheg{W ceePeW cetuÙe HeâejÛe legÛÚ,
DeieoeR veieCÙe Deens. Deelee ceePÙee De[ÛeCeerkeâ[s F&ÕejeveW keâeb }#e ÅeeJes]?
oeceepeerhebleebÛÙee Ûeefj$eeble Skeâ Øemebie cees"e efJe}#eCe Deens. oeceepeerhebleebvee
420 ceveesyeesOe
hekeâ[tve vesCÙeemee"eR pesJneb efyeojÛÙee yeeoMenebkeâ[tve mewefvekeâ Dee}s lesJneb YeeJeer
mebkeâšeÛÙee YeÙeeveW JÙeekegâU Pee}suÙee meeOJeer helveerveW ``mebkeâšeR j#eer heeflejeÙee'' DeMeer
ØeeLe&vee kesâ}er. lesJneb oeceepeer efle}e cnCee}s- ``meJe& peieeÛee Yeej Demes ies megboefj
ØeYegÛÙee efMejeR ~ legPee keâeb ie peespeej lÙeeÛÙeeJejer ~~'' mebleebÛeer efJeÛeejmejCeer DeMeer
Goeòe Demeles. DeeheCe cee$e YejuÙee iee[Ÿee}e megheeÛeW keâeÙe DeesPeW! Ùee cnCeerÛee
DeeOeej Iesle Demelees. KejW cnCepes pÙeeÛÙeeJej Øesce Deens lÙee}e keâ° osTb veÙesle
DeMee efJeÛeejeveW Jeeie}s heeefnpes.
oeceepeerhebleebÛÙee helveerÛÙee ef"keâeCeeR efveoeve Glkeâš Deele&lee lejer nesleer. DeeheuÙee
ØeeLe&vesceeieW, veJemeeceeieW, leerefn vemeles. DeeheCe peCetb osCÙeeIesCÙeeÛÙee JÙeeheejerJe=òeerveW
lÙeekeâ[s heenlees. keâceer ßeceeble DeefOekeâ }eYe nW OeesjCe "sJelees.
neR meJe& osJeeÛeer Kejer DeesUKe vemeuÙeeÛeer }#eCeW Deensle. osJeeÛeer Kejer DeesUKe
pÙee#eCeeR hešles lÙee #eCeeR ceveg<Ùe cegkeäle neslees DemeW MeeŒe meebieleW. meceLeeËveeR ogmeNÙee
DeesUeRle leWÛe meebefiele}W Deens. osJeeÛeer Kejer DeesUKe hešCÙeeÛee ceeie& meceLeeËveeR
eflemeNÙee DeesUeRle meebefiele}e Deens. lÙee efveieg&Ce osJee}e iegCeeble heneJeW DemeW les
cnCeleele. meiegCe mees[leeb Ùesle veeneR, leW mees[tb veÙes heCe meiegCeeÛÙee ceeOÙeceeveW
meJe&Meefkeäleceeve, efveieg&Ce JÙekeäle Pee}W Deens ns efJeme¤ veÙes. efomeCeeNÙee JemletÛÙee
ceeOÙeceeveW ØekeâeMe JÙekeäle nesle Demelees. ØekeâeMe Jemlegle: DeÂMÙe Deens, lemeWÛe
keâebneRmes ns Deens. iegCe šeUtb veÙesle, efveiegC& e efJeme¤b veÙes. ns leejsJejÛÙee JÙeeÙeece›eâer[ms eejKeW
DeJeIe[ Jeeš}W lejer meeOevesÛÙee Debeflece efmLeleeRle-efmeæeJemLeWle %eeve DeeefCe Yeefkeäle
Skeâ¤he nesleele nW }#eeble "sJe}W cnCepes-JeešCeeje ne keâef"CeheCee otj nesTb
Mekeâlees. iegCeeceOÙeW efveieg&Ce heenCeW nW meeOeCÙeemee"eRefn efJe<eÙeemekeäleeRletve megšeJeW }eieleW.
leesÛe DeeosMe meceLeeËveer ÛeewLÙee ÛejCeeble efo}e Deens.
veJns keâeÙe&keâlee& veJns me=ef°Yelee& ~
hejsntve helee& ve eE}hes efJeJelee& ~~
leÙee efvee|Jekeâuheeefme keâuheerle peeJeW ~
hejer mebie mees[tefve metKeW jneJeW ~~190~~
``hejer mebie mees[tefve metKeW jneJeW'' Ùee hee}gheoeÛÙee Ûeej M}eskeâebÛÙee ØekeâjCeebleer}
ne MesJešÛee M}eskeâ. meceLe& ÙesLeW leòJeeÛeW efveKeU melÙe, hetCe& efve®heeefOekeâ, DemeW
mJe¤he Øeieš keâjerle Deensle. me=°er veebJeeÛeer keâebneR Jemleg Deens DemeW ie=nerle Oe¤ve,
ceeieer} M}eskeâeble, me=°er efvecee&Ce keâjCeeje lees osJe, DemeW osJeeÛeW mJe¤he meebefiele}W.
ÙesLeW F&Õej me=°erÛee keâlee&efn veeneR DeeefCe Yelee& cnCepes hees<eCe keâjCeejeefn veeneR DemeW
efJeJejCe 421
cnš}W Deens. DeLeeËleÛe MesJešeR mebnlee&efn lees veJns, nW DeeheesDeeheÛe megÛeefJe}W peeleW.
ceeieer} M}eskeâebleer} JeCe&veeMeeR ns JeCe&ve efJemebiele veeneR, nW }#eeble Iesle}s heeefnpes.
yeepeejhes"Wleer} ogkeâeveebletve DemeCeeNÙee efvejefvejeàÙee heoeLeeËÛeW JeCe&ve, me=°eRleer}
meJe& heoeLeeËÛes Ieškeâ meebiele Demeleebvee jmeeÙeveMeeŒe pÙee mebÙegieebÛeW Jee cet}leòJeeÛeW
mJe¤he meebieleW leW JeCe&ve DeeefCe cet}leòJeebÛÙee hejceeCetbÛeer jÛevee keâMeer nesles, leW
meebieleebvee heoeLe&efJe%eeveMeeŒeeveW kesâ}s}W efJeÅegledkeâCeebÛeW JeCe&ve nW JejJej efJemebiele
Jeeš}W lejer leW lemeW vemeleW, nW megefMeef#elee}e ceenerle Deens. leòJe%eeveebleefn leWÛe nesleW.
YeemeCeeNÙee me=°erÛeer mebieefle }eJeleebvee mJeerkeâej}s}e heefjCeeceJeeo DeeefCe efJeJele&Jeeo
yeÇÿeeÛee efJeÛeej keâjleebvee DeewheeefOekeâ cnCetve DehetCe& "jlees. DeeefCe ceie ``Dejs peW
Pee}sefÛe veeneR ~ lÙeeÛeer Jeelee& hegmemeer keâeÙeer ~'' Ùee DepeeleJeeoeÛee mJeerkeâej
keâ¤ve yeÇÿe mecepetve IÙeeJeW }eieleW. efJeÅegledkeâCeebÛÙee °erveW efJeÛeej kesâ}e lej keâesCeleeefn
me=° heoeLe& peCetb DeefmlelJeebleÛe veeneR, efJeÅegledkeâCe SJe{WÛe melÙe Deens. yeekeâer meJe&
meehes#e mebyebOeeveW nesCeeje Yeeme Deens DemeWÛe cnCeeJeW }eieleW. efJe%eeve ner Yee<ee
mhe°heCeW JeehejCÙeeme mebkeâesÛeleW. Jesoevle efveYe&ÙeheCeW leer Yee<ee Jeehejlees FlekeWâÛe.
me=°erÛeer mebieefle }eJeleebvee pÙee efJeJelee&Ûee DeeOeej Iesle}e peelees lÙee efJeJelee&Ûeeefn
mheMe& yeÇÿee}e nesle veeneR, keâejCe yeÇÿe nW DeÉwle leòJe Deens. peW efomeleW leW
heneJeÙeeÛeW, lej heenCeeje kegâCeer JesieUe DemeeJee }eielees. lejÛe efomeleW leW ÙeLeeLe&
Deens Jee Yeüeble Deens DemeW cnCeleeb ÙesleW. heenCeeje cnCetve kegâCeer JesieUe vemes}Ûe lej
efomeCeW, YeemeCeW, heenCeW, Ùee}e keâebneR DeLe&Ûe Gjle veeneR. efJeJelee&Ûee }she }eiele
veeneR DemeW meceLeeËveeR Ùeemee"eRÛe cnš}W Deens. Ùeemee"eRÛe meodieg® efMe<Ùee}e- ``keâmeW
yeesševeW oeKeJetb leg}e ~ Ies DevegYeJe ieg®ÛÙee ceg}e ~~'' Demes cnCelees eEkeâJee
Ùeeefnhes#ee ieg®Ûes ceewve nsÛe JÙeeKÙeeve "jleW, keâejCe pÙeeÛeer DeesUKe keâ¤ve IÙeeJeÙeeÛeer
leW leòJe, leW yeÇÿe, lees Leesj}e osJe hejsÛÙeeefn he}erkeâ[Ûee Deens.
heje ner DelÙeble met#ce DeMeer ùoÙemLe JeeCeer Deens. mee#eelkeâejer heg®<ee}e
meceeefOe DeJemLeWle efnÛee DevegYeJe Ùeslees cnCeleele. yeÇÿe nW Ùee DelÙeble met#ce DeMee
hejeJeeCeerÛÙeeefn DeeJeekeäÙeeble}W veeneR, Demee hejsntve helee& MeyoeÛee DeLe& Deens. keâesCeleerefn
meercee, ceÙee&oe, pÙee}e veeneR, pees Demeerce, Deveble, Deens lees; Demeeefn DeLe& Ùee
MeyoeÛee keâjleeb ÙesF&}. oesvneR DeLe& pegUCeejsÛe Deensle.
yeÇÿeeÛeW mJe¤he keâesCelÙeeefn keâuheveWle yemeCeejW veeneR. keâejCe keâebneR vee keâebneR keâuhevee
keâjCÙeemee"eR iegCe Jee Deekeâej ÙeebÛee DeeOeej nJee Demelees. yeÇÿe efveieg&Ce, efvejekeâej,
DemeuÙeeveW leW mJeeYeeefJekeâÛe efvee|Jekeâuhe DemeWefn Deens. DeKeb[, DeJÙeÙe, Skeâjme,
DemeuÙeeveWefn leW efvee|Jekeâuhe Deens. heCe DemeW Deme}s lejer meeOekeâe}e mJele:Ûeer Øeieefle
422 ceveesyeesOe
keâjerle yeÇÿeeheÙeËle heeWÛeeJeW }eieleW. Gheemevee nW lÙeeÛeW meeOeve. Ùee Gheemeves}e keâuhevesÛeW,
cnCepes YeeJeeÛeW, DeefOe‰eve Demeles. ne YeeJe efpelekeäÙee ØeceeCeeble MeeŒeMegæ Je ØeeceeefCekeâ
Demes} eflelekeäÙee ØeceeCeeble Øeieleer}e DeefOekeâeefOekeâ meneÙÙe }eYeleW. ``leÙee efvee|Jekeâuheebmeer
keâuheerle peeJeW'' DemeW meceLeeËveer meebefiele}W leW Ùeemee"eRÛe.
keâuhevee yeÇÿeeheÙeËle heesÛele veme}er lejer Øeieleerme meneÙÙekeâ nesTb Mekeâles. DebOeeNÙee
je$eeR Ûee}leebvee neleeble Iesle}suÙee efoJÙeemeejKeW nW Deens. DeeheCeeme peeJeÙeeÛeW DemeleW
leW efkeâlÙeskeâ keâesme otj. efoJÙeeÛee ØekeâeMe oesve-Ûeej neleeheÙeËleÛe he[le Demelees. oesve-
Ûeej neleehegjleeÛe Gpes[ osCeeje efoJee FlekeäÙee otj peeCÙeeme keâmee GheÙeesieer he[s} DemeW
cnCeCeW cee$e KegUsheCeeÛeW "jleW. keâuhevesÛeW mJe¤he Ùee neleebleer} efoJÙeemeejKesÛe Deens.
efveJeememLeeveeR heesÛeuÙeeveblej lesLeW neleele}e efoJee efve®heÙeesieer "jlees. keâesCeleerefn Jeenves,
DeeheuÙee mebmke=âefleØeceeCeW heeo$eeCeWefn šekeâeJeeRÛe }eieleele. yeÇÿemee#eelkeâejeÛeW JesUeR
keâuhevesÛeWefn lemeWÛe nesles. lesLeW heeWÛeuÙeeJej keâuhevee ner efve®heÙeesieer De[ieUÛe Deens.
meJe& meeOeveebÛes DemesÛe DemeleW. lÙeeble Deemekeäle nesTve Ûee}le veeneR. meeOeve
efÛekeâšleeb keâecee veÙes. meeOevee}e efÛekeâšleeb keâecee veÙes. meeOeveceeiee&ÛÙee °erveW Skeâ
megYeeef<ele cees"W }#eeble "sJeCÙeemeejKeW Deens. ``lÙepe Oece&ceOeceË Ûe GYes melÙeeve=les
lÙepe ~ GYes melÙeeve=les lÙekeälJee Ùesve lÙepeefme leled lÙepe ~~'' nerÛe menpeeJemLee.
leer Øeehle PeeuÙeeveblej, KejW cnCepes Deme}s}erÛe, DevegYeJeeme DeeuÙeeveblej, keâjCÙeeÛeW
cnCetve keâebneR GjleÛe veeneR. %eeve efceUJeeJeW }eiele veeneR. Yeefkeäle keâjeJeer }eiele
veeneR, Deevebo MeesOeeJee }eiele veeneR. ns meJe& ØeÙelveeJeebÛetve hetCe&lesveW DemeleW. menpeefmLeleerÛeWÛe
ogmejW veeJe Yeefkeäle Deens. DevJeÙe%eeve cnCetveefn lÙee efmLeleerÛee Gu}sKe kesâ}e peelees.
ner menpeeJemLee meJeeËle Gòece ceeve}er peeles. keâMeeÛeeefn mebie vemeCeW, Deemeefkeäle
vemeCeW, nW Ùee efmLeleerÛeW JÙekeäle }#eCe. DeLeeËleÛe Deeleeb Ùee efmLeleeRle DeeveboÛe Deevebo
Demes}, megKeÛe megKe Demes} Ùeeble Mebkeâe veeneR. heefjmeeÛÙee mheMee&veW }esKeb[eÛeW meesveW
JneJeW lemeW, mJemJe¤heeMeeR SskeäÙe }eYeuÙeeveblej DevegYeJeeme ÙesCeeNÙee menpeeJemLesÛee
mheMe& meJe& Iešveebvee, meJe& Øemebieebvee, DeevebooeÙekeâ keâ¤ve mees[lees. og:Ke DeemekeäleeRle,
mebieeble DemeleW, lÙeeÛee }Je}sMeefn Deeleeb Gj}s}e vemelees. mebielÙeeie ne megKeer
nesCÙeeÛee meJeexòece ceeie&.
osnyegefæÛee efve§eÙees pÙee {Usvee ~
leÙee %eeve keâuheeblekeâeUeR keâUsvee ~~
hejyeÇÿe leW ceerheCeW DeekeâUsvee ~
ceveeR MetvÙe De%eeve nW ceeJeUsvee ~~191~~
efJeJejCe 423
meJe& megKee}e keâejCeerYetle DemeCeeje Deelcemee#eelkeâejeÛee ceeie& Deveskeâ ØekeâejebveeR
efJeMeo keâ¤veefn lÙeeceeiee&veW ÙeMemJeer JeešÛee} keâjCeeNÙeebÛeer mebKÙee DelÙeuhe keâeb?
ÙeeÛeW Gòej meceLe& Ùee M}eskeâeble osle Deensle.
Jesoesheefve<eoebheemetve les ieeLee-oemeyeesOeebheÙeËle yengcees}eÛeW leòJe%eeve meebieCeejs DeeefCe
lÙeeÛee ceeie& meg}YeheCeW oeKeJetve osCeejs, DevegYeJeeJej DeeOeej}s},s MeleeJeefOe «ebLe Ghe}yOe
Demeleebvee, efomeles leer efJeheVeeJemLee keâeb DemeeJeer les meceLe& meebiele Deensle.
ceveg<Ùe osnyegæeRle iegbletve jeefn}e, osne}e efceUCeejs megKe nWÛe lÙeeveW Deehe}W
meeOÙe "jefJe}W, efJe<eÙeesheYeesie osCeeNÙee meeOeveebÛee meb«en cnCepesÛe SsÕeÙe& DemeW lees
ceevetb }eie}e, ÙeebleÛe lÙeeÛÙee meJe& DeOe:heeleeÛeeR yeerpeW Deensle. ceveg<ÙeeÛee osn DeeefCe
heMetÛee osn Ùeeble DeekeâejeJÙeefleefjkeäle HeâejmeW Deblej veeneR. lÙee}e efceUe}s}W ceve,
yegefæ ner cee$e keâesCÙeeefn peerJeehes#eeb Heâej meceLe& DeeefCe cnCetveÛe ßes‰ Deensle. osn
DeeefCe FbefõÙeebhegjlee efJeÛeej kesâ}e lej cee$e heMetÛe ßes‰ "jleer}. ie®[eÛes [esUs,
kegâ$ÙeeÛeW veekeâ, nefjCeeÛeW keâeve ÙeebÛeW peW meeceLÙe& Deens leW ceeCemeeÛÙee [esàÙee}e Jee
veekeâe}e veeneR. nòeerÛeer Meefkeäle ceeCemeeÛÙee neleeheeÙeebvee veeneR. eEmeneÛeW ÛeeheuÙe DeeefCe
MeewÙe& efvemeiee&veW lÙee}e efo}s}W veeneR. efJekeâefmele DeeefCe meceLe& yegæerÛeer osCeieer }eYe}suÙee
ceeCemeeveW Demee ne ogye&} osn cnCepesÛe ceer DemeW mecepetve JeeieeJeW nW cees"Ws Dee§eÙe&pevekeâ
Deens. mebleebvee Ùee iees°erÛee Keso Jeešlees DeeefCe cnCetve les efvejefvejeàÙee Øekeâejebveer
melÙeemebyebOeeRÛeer JemlegefmLeefle ceeCemee}e mecepeeJetve meebieCÙeeÛee ØeÙelve keâjleele.
osnyegæeRle iegbletve, efJe<eÙeesheYeesieeefJe<eÙeeR Deemekeäle Pee}s}e ceeCetme efkeâleerefn
efJeÉeved Deme}e, Meskeâ[es «ebLeebÛeW DeOÙeÙeve lÙeeveW kesâ}s}s Deme}s, lÙeeÛeW JÙeeKÙeeve,
keâerle&ve, ØeJeÛeve, ØeYeeJeer DeeefCe Deekeâ<e&keâ Deme}W, lÙeeÛeer cenbleer cees"er Deme}er,
lejer lÙeeÛeW leòJe%eeve nW Heâkeäle Meyo%eeve jenleW. keâuheÛÙee keâuhe }esš}s lejer DeMee
peerJeeÛee Gæej nesle veeneR.
keâuheeÛeW keâe}ceeve nW HeâejÛe ØeÛeb[ DemeW Deens. ke=âle, $eslee, Éeheej DeeefCe keâef}
neR Ûeej ÙegieW Skeâ menœeJesUeb G}š}er cnCepes yeÇÿeosJeeÛee Skeâ efoJeme neslees.
lesJe{erÛe lÙeeÛeer je$e. yeÇÿeosJeeÛÙee Ùee Denesje$ee}e keâuhe DemeW cnCeleele. ceeveJeer
keâe}ieCevesØeceeCeW Skeâe keâuheele Dee" Deype Ûeewme° keâesefš FlekeâeR Je<ex nesleele. Skeâe
keâuheeble Skeâ me=°er efJekeâefmele nesTve ve° nesles. ceneØe}Ùeeveblej veJeerve keâuheeble hegvneb
me=°erÛee DeejbYe neslees. ``keâuheeoew efJeme=peecÙenced'' (Ye. 9~7) Ùee ieerleeJeÛeveeble
neÛe meboYe& Deens.
leòJe%eeveeveg¤he DeeÛeej ve Ie[uÙeeveW, ceeCemee}e `hegvejefhe peveveb hegvejefhe cejCeb'
Ùee vÙeeÙeeveW, }#eeJeefOe ÙeesveeRletve veeveebØekeâejÛÙee DeeheòeeRveeR heeref[}s}W peerJeve peiele
424 ceveesyeesOe
YeškeâeJeW }eieleW. Ùee og:KeeÛeer YeÙeevekeâlee }#eebleÛe ÙesTb veÙes cnCetve, DeeOegefvekeâ
yegefæJeeoeveW DelÙeble ØeeÛeerve DeMee ÛeeJee&keâceleeÛee mJeerkeâej keâ¤ve, hetJe&pevce, hegvepe&vce
Ùeebvee Leesleeb[ "jefJe}W. osne}eÛe Deelcee ceeve}W. osnyegæerÛeWÛe leòJe%eeve yeveefJe}W.
metÙe& GieJet veÙes cnCetve cneleejerveW keâeWye[e PeebkeâeJee lÙeele}eÛe ne Øekeâej Deens. Ùee
JeeoefJeJeeoeble Kees} efMejCÙeeÛeW keâejCe veeneR. veeefmlekeâebÛeW peW JneÙeÛeW Demes} leW
nesJees. DeeefmlekeâebveeR lejer DeeheuÙee efnleemee"eR mebleJeÛeveW ØeceeCe ceevetve, lÙeebleer}
yeesOee}e Devegme¤ve DeeÛejCe "sJeCÙeeÛee ØeeceeefCekeâ ØeÙelve kesâ}e heeefnpes. leMeer
Deehe}er Glkeâš FÛÚe Deens cnCetve lej DeeheCe meceLe& jeceoemeebmeejKÙee Leesj
cenelcÙeebveeR kesâ}s}e ceveesyeesOe efJeJejCeemen Sskeâle DeeneWle. `Skeâceskeâeb meneÙÙe keâ¤
DeJeIes Oe¤b meghebLe' nerÛe Deehe}er ÙesLeW OeejCee Deens. lesJneb DeeheCe lejer osnelceJeeoeÛÙee
Yeüeble leòJe%eeveeveW mJele:Ûeer Heâmeiele ve nesTb osleeb, mebleebveeR oeKeefJe}suÙee ceeieeËveeR
Ûee}le jeefn}s heeefnpes.
meble cenelcÙeebveeR mhe°heCeW meebefiele}W Deens keâeR `ceer osn' Ùee YeeJevesle iegbleJetve
"sJeCeeje DenbkeâejÛe meJe& DeveLee&ÛeW cetU Deens. ÙeecegUWÛe keâece›eâesOeeefo efJekeâejebvee
yeU Ûe{leW, meodiegCe efvepeeaJe nesleele, ogieg&Ceebvee ceepe Ùeslees, DeeefCe ceeCemeeÛee je#eme
yevelees DeeefCe ceie ``DeemegjeR ÙeesefveceeheVee cet{e pevceefve pevceefve ~ ceeceØeehÙewJe
keâewvlesÙe lelees ÙeevlÙeOeceeb ieefleced ~'' (Ye. 16~20) DeMeer ieerlesveW meebefiele}s}er
heeflele DeJemLee YeesieeJeer }eieles. lemeW nesTb veÙes cnCetve meble JesUeRÛe meeJeOe keâjleele
keâeR Denbkeâej mees[e.
osnyegefæ, Denbkeâej, leppevÙe ceerheCee, neÛe hejyeÇÿeeÛÙee mee#eelkeâejeÛÙee ceeieeËleer}
meJeeËle cees"e De[LeUe Deens. JeemleefJekeâ yeÇÿemee#eelkeâej menpe DemeuÙeeveW, meeshee
DemeeJeÙeeme nJee. heCe ceerheCeeveW lees GieerÛeÛe DeJeIe[ nesTve yeme}e Deens. menpemeg}Ye
DeejesiÙe, ceeCemeeÛÙee efceLÙee DeenejefJenejebveeR og}&Ye Pee}W Deens, lemeWÛe nW Deens. peW
peW efnleeÛeW leW leW FbefõÙeebvee og:Kekeâejkeâ Jeešles DeeefCe lÙeecegUW meeshee hejceeLe& DelÙeble
DeJeIe[ nesTve jenlees.
De%eeveeveW OeejCe kesâ}s}e ceer osn ne DenbkeâejÛe meJe& keâebneR DebOee¤ve šekeâlees.
ceer kesâJe{e? ceePee Denbkeâej lees efkeâleer? lÙeeveW hejceeLee&ÛeW efJeMee}#es$e yeeefOele
nesCÙeeÛeW keâejCe keâeÙe? DemeW Jeeštb osTb veÙes. [esàÙeeble Jee{}suÙee }neveMee
ceesleerefyebotveW me=°erÛÙee efJeMee} oMe&veeheemetve JebefÛele keâjeJeW lemeWÛe nW nesleW. Denbkeâej
ceeCemee}e DeebOeUe keâjlees DeeefCe DeebOeàÙee}e hetefCe&cesÛÙee ÛebõØekeâeMeeveW GpeU}s}er
je$e DeeefCe ceeOÙeevneRÛÙee metÙe&ØekeâeMeeveW leUheCeeje efoJeme meejKeeÛe DebOeejeR Demelees.
Ùeemee"eR ceeCemeeveW meeJeOe Pee}W heeefnpes. efJe<eÙeesheYeesieeÛeer }e}mee mees[}er
efJeJejCe 425
heeefnpes. mebÙece Jee{efJe}e heeefnpes, efve‰e efškeâefJe}er heeefnpes, cnCepes osnyegæerÛes
Â{heeMe efMeefLe} nesle peeleele. Denbkeâej veeneRmee neslees, ceerheCee ceeJeUlees DeeefCe
YeieJebleeÛÙee ÙeLeeLe& ¤heeÛee mee#eelkeâej neslees. peerJeve %eeveeÛÙee Deeuneokeâ ØekeâeMeeveW
Ye¤ve peeles DeeefCe eflevner }eskeâebvee DeeveboeveW heefjhetCe& keâjCÙeeÛeW meeceLÙe& ceveg<ÙeeÛÙee
ef"keâeCeeR ÙesTb Mekeâles.
cevee vee keâUs vee {Us ¤he pÙeeÛeW ~
ogpeWJeerCe leW OÙeeve meJeexòeceeÛeW ~~
leÙee KetCe les nerCe °eble heenW ~
lesLeW mebie efve:mebie oesveer ve meens ~~192~~
peW peeCetve IÙeeJeÙeeÛeW Deens leW hejcesÕejeÛeW mJe¤he ceveeveW keâUCÙeemeejeKeW veeneR.
efJeMee} keâuhevee keâjCÙeeÛeW meeceLÙe& Deme}suÙee ceveeÛÙeeefn Mekeäleerheef}keâ[ÛeW leW
Deens. ceveeveW peW peW keâuheeJeW leW leW lÙee Megæ mJe¤heehes#eeb JesieUWÛe DemeleW. lemeWÛe leW
DeeheuÙee Megæ mJe¤heeheemetve keâOeeR {Uleefn veeneR. leW DeJÙeÙe, JÙeehekeâ, MeeÕele
DemeWÛe jenleW. veemeoerÙe metkeäleeÛee efmeæevleÛe meceLe& ÙesLeW meebiele Deensle.
cevee}e keâUle veeneR, yegæer}e ieesÛej nesle veeneR, cnCetve leW veeneRÛe DemeW cee$e
cnCetb veÙes. leW MetvÙe Deens, leW DeYeeJe Deens DemeW cnCeCeW ne JeoleesJÙeeIeele Deens.
Decegkeâ DemeW cnCetve meebieleeb Ùesle veme}W, ceveeÛÙee DeeJeekeäÙeeble Ùesle veme}W lejer
hejceelceleòJe cnCetve keâebneR DeensÛe DeeefCe lÙeeÛee mee#eelkeâejefn nesTb Mekeâlees.
OÙeeve ne lÙeeÛÙee ØeehleerÛee ceeie&. cee$e nW OÙeeve ogpeWheCeeJeerCe, ÉwleeJeebÛetve,
OÙeelee cnCetve kegâCeer JesieUe ve jenleeb meeOe}W heeefnpes. efJeYekeäle jener} lej lees Yekeäle
keâmee? Gheemevee, ØeejyOe DeeefCe ØeÙeespeve Ùee°erveW }ewefkeâkeâeble kegâCeer keâmeeefn efomees
heCe Deblejbieeble lees Skeâ¤he Pee}s}e Demelees. lÙeecegUs ve keâjleeb lÙeebÛes Yepeve nesles,
ve Oejleeb lÙeeÛes OÙeeve efškeâles. JÙeJenejeble Ûee}leeb, yees}leeb, Jeeieleebveeefn lÙeeÛeer
meceeefOe Yebie heeJele veeneR. pÙeeÛÙeehes#eeb GbÛe keâebneR jenle veeneR DeMee meeOevesÛÙee
efnceeÛe}eÛeW nW meJeexÛÛe efMeKej Deens. ‘‘osJe heneJeÙee ies}es ~ osJe nesTefve
jeefn}eW ~’’ DemeW DeÉwle Deelee meekeâej}s}W DemeleW. LeWyeeveW meeiejeble yeg[er IÙeeJeer
DeeefCe meeiejekeâej JneJeW lemeW nW Deens. ve heÛe}s}W DeVe pemeW MeuÙe nesleW lemee JesieUe
jenCeeje OÙeelee Demelees. SkeâheCee ‘Deeheg}sefve YesosefJeCe’ peeCeeJeÙeeÛee Demelees.
FlekeWâÛe veJns lej leW SskeäÙeefn efJejIeUtve Skeâjme JneJeW }eieles. JesieUsheCee, Yeso ne
met#ce mJe¤heeble megæe Demetve Ûee}le veeneR.
ieJee&ØeceeCeW veceüleeefn ceerheCeeÛeeÛe DeeefJe<keâej Deens. meewcÙe Deens, met#ce Deens
426 ceveesyeesOe
FlekeWâÛe. veceülee nW ieJee&JejÛeW Deew<eOeefn Deens heCe leW Deew<eOe Deens, leer menpelee
veJns. menpeeJemLeWle meeOe}s lejÛe leW OÙeeve, OÙeeve Deens. DeeefCe Ùee DeMee DeefÉleerÙe
OÙeeveeveWÛe lÙee meJeexòeceeÛee, YeieJeeved jeceÛebõeÛee, hejcesÕejeÛee mJe¤he-mee#eelkeâej
nesle Demelees.
Ùee mJe¤he-mee#eelkeâejeÛeW JeCe&ve nesTb Mekeâle veeneR. lees DevegYeJeeÛeeÛe efJe<eÙe
Deens. keâesCelÙeeefn GhecesveW, °evleeveW, leg}vesveW Jee ¤hekeâeveW Ùee mee#eelkeâejeÛeer
ÙeLeeLe& keâuhevee DeeCetve osleeb Ùesle veeneR. meJe& Ghecee-°evle lesLeW efLešs "jleele, GCeW
he[leele. Éwle ve megš}suÙee meeOekeâoMeWle keâebneRlejer keâuhevee ÙeeJeer cnCetve MeyoebÛee
DeeefCe GoenjCeebÛee Lees[emee GheÙeesie nesle Deme}e lejer hetCe& keâuhevee lÙeecegUW
kesâJnebefn ÙesTb Mekeâle veeneR. keâOeeR keâOeeR lej Ghecee-°evleecegUW efJeÛeejebÛeer efoMee
Yejkeâšbtefn Mekeâles. keâesCelÙee vee keâesCelÙee lejer mJe¤heeble Éwle mJeerkeâejuÙeeJeebÛetve,
ÉbÉ ie=nerle OejuÙeeJeeÛetve, efYeVe heeÕe&YetceerÛeer keâuhevee kesâuÙeeJeeÛetve, ceveg<Ùee}e %eeve
nesTb Mekeâle veeneR. ÚeÙeeØekeâeMeebÛee keâewMeuÙeeveW GheÙeesie kesâ}e lejÛe efÛe$e meekeâejleW.
DeeefCe Megæ hejceelceleòJe lej meJe&ÉbÉeleerle, DeÉwle, kesâJe} DemeW Deens. lÙeecegUs les
Deens DeeefCe veeneR ÙeeÛÙee he}erkeâ[ÛeW Deens. cnCetveÛe De%eeve DeeefCe %eeve, DeYeefkeäle
DeeefCe Yeefkeäle, mebie DeeefCe efve:mebie, Yeesie DeeefCe lÙeeie, JeeF&š DeeefCe Ûeebie}W neR Jee
DeMeeR keâesCeleeRefn ÉbÉW lÙee hejceelceleòJee}e mheMe& keâ¤b Mekeâle veeneRle.
SKeeoer iees° šekeâ}er cnCeleebveeefn efleÛÙee mebyebOeeble leerve DeJemLee ie=nerle
OejeJÙee }eieleele. DeeOeeR peJeU veJnleer leer Iesle}er, Iesle}er leer #eCeYej lejer leMeerÛe
mebYeeU}er DeeefCe Iesle}er nesleer leer šeketâve efo}er. Ùee lÙee leerve DeJemLee. lemeWÛe Skeâ
Éwle, IesCeeje DeeefCe šekeâCeeje Skeâ keâesCeeR lejer heg®<e, DeeefCe IÙeeJeÙeeÛeer-šekeâeJeÙeeÛeer
Skeâ keâebneRlejer Jemleg DemeW DemeeJeW }eieleW. mLe}keâe}eleerle Deme}suÙee JÙeehekeâ,
DeKeb[ meòeWle ns keâebneRÛe mebYeJele veeneR. cnCetve meceLe& ‘efleLeW mebie efve:mebie oesvner ve
meens’ DemeW cnCeleele. DeeefCe DemeW DemeuÙeecegUW ‘‘vekeâes he[tb Yeesieer vekeâes he[tb
lÙeeieer’’ Ùee Je=òeerveWÛe jeneJeW }eieleW. cee$e ner efmLeefle meeOevesÛÙee Debeflece oMeWleer}
Deens. ØeeLeefcekeâ DeJemLeWle Jee DehetCe& efmLeleeRle lemeW DemeeJeW cnCeCeW ÙeesiÙe veeneR. lesLeW
‘hejer mebie mees[esefve metKeer DemeeJeW’ neÛe yeeCee "sJe}e heeefnpes.
veJns peeCelee vesCelee osJejeCee ~
ve Ùes JeefCe&leeb JesoMeeŒeeb hegjeCeeb ~~
veJns ÂMÙe DeÂMÙe mee#eer leÙeeÛee ~
ßegleer vesCeleer vesCeleer Deble lÙeeÛee ~~193~~
efJeJejCe 427
osJejeCee, Leesj}e osJe, hejceelceleòJe nW keâmeW Deens leW meceLe& meebiele Deensle.
ceeieÛÙee M}eskeâeble yeÇÿeeÛeer ÉbÉeleerlelee megÛeefJeCÙeemee"eR lesLeW mebie DeeefCe efve:mebie
oesvneR jenle veeneRle DemeW Lees[Ÿee keâeJÙeceÙe Yee<esveW meebefiele}W. ÙesLeW %eeve DeeefCe
De%eeve, peeCeCeW DeeefCe vesCeCeW Ùee ÉbÉebÛee efvejeme efJeMes<e jerleerveW kesâ}e Deens.
hejcesÕej peeCeleeefn veeneR DeeefCe vesCeleeefn veeneR. lÙee}e keâebneR ÂMÙe veeneR, lees keâOeeR
DeÂMÙe veeneR efkebâJee keâMeeÛee mee#eerefn veeneR. pÙeebÛÙee meneÙÙeeveW peeCetve IÙeeJes les
Jeso, leeR MeeŒeW, meJe&meeceevÙeebÛeWefn ceveesjbpeve keâ¤ve yeesOe osleele DeMeeR hegjeCeW
Meyo%eeveeÛeW nW cet}œeesle, lesÛe hejceelceleòJeeÛeer ÙeLeeLe& DeesUKe keâ¤ve osle veeneRle.
Jesoefn lesLeW vesefle vesefle cnCetve nele šskeâleele. hejceelceleòJe Deens les Demes Deens.
JeCe&ve cees"W iet{ DeeefCe cnCetveÛe IeesšeàÙeeble šekeâCeejs Deens.
Yetefcekeâe veerš peeCetve Iesle}er lej IeesšeUe otj nesCÙeeme meneÙÙe nesF&}.
hejcesÕej peeCeleeefn veeneR DeeefCe vesCeleeefn veeneR Demes cnCeCes ns ve peeCeW ve vesCeW
DeMee heecejheCeeÛeW JeešleW. heCe lemee DeLe& mecepeCeW nW DeOeceheCeeÛeW Deens. heecejeÛÙee
mebyebOeeble ve peeCeW ve vesCes Ùeebleer} DeLe& M}eskeâebleer} Meyoebhes#eeb JesieUe YeeJe
megÛeefJeCeeje Deens. pÙee}e keâebneR keâUles lees %eeveer, pÙee}e keâebneR keâUle veeneR lees
De%eeveer, De%eeveer ØeÙelveeveW megOee¤ve %eeveer nesTb Mekeâlees. heCe pÙee}e keâUle lej
veeneR heCe DeeheuÙee}e keâUle veeneR nWefn pÙee}e keâUle veeneR, lees heecej. lÙeeÛeer
megOeejCee keâOeeR nesTb Mekeâle veeneR.
hejcesÕejeÛeW peeCeCes vesCeCes DeLee&leÛe Ùee mJe¤heeble veeneR. PeeWhe }eie}s}er
keâUle veeneR cnCetve ve peeCelee, keâUle veme}er lejer DevegYeJe Demelees cnCetve ve
vesCelee, KejeÛe vesCelee Demelee lej peeie=le PeeuÙeeveblej lejer Úeve PeeWhe }eie}er
nesleer, yejW Jeeš}W, cnCetve keâesCe meebielee?
DeeheCe ØeefleefoveeR DevegYeJelees leer Peesheefn DeMeer iet{ Deens. DeepeÛes Øeiele efJe%eeveefn
efleÛÙee mebyebOeeR efve§eÙeeveW keâebneR meebiet Mekeâle veeneR. PeeWhesmebyebOeerÛeW JeCe&ve ‘‘DemeW Demes},
DemeW DemeeJeW’’ DeMee mJe¤heeÛeW mebefoiOe DemeWÛe Deens. peCetb ‘‘vesefle vesefle’’ÛeerÛe leer
efJe%eeveeJe=efòe Deens. PeeWhe Ûeebie}er Demes} lej yeekeâer meJe& megKeW megKeoeÙekeâ Deensle. heCe
PeeWhe Ûeebie}er }eiele vemes} lej }esYeveerÙe efJe<eÙeesheYeesieeefo legÛÚ "jleele. cnCetveÛe
iee{ PeeWhe ner heg<keâUJesUeb GoenjCe cnCetveÛe yeÇÿeeveboemee"eR Jeehej}er peeles.
cegkeäÙeeveW efce°eVe Keeu}W lej leW lÙee}e meebietve mecepeeefJeleeb Ùesle veeneR. lÙeecegUW
Skeâe °erveW lÙeeÛeer efmLeefle ve peeCelee, ve vesCelee, DeMeerÛe Deens DemeW cnCeleeb
ÙesF&}. peW ceenerle Deens leW meebielee Dee}W heeefnpes. Ùee YetefcekesâveW meebielee Ùesle vemes}
lej ceenerle veeneR DemeW ie=nerle OejeJeW }eieleW. Ùee efJeÛeejeveW cegkeâe ne ve peeCelee "jlees
428 ceveesyeesOe
DeeefCe DevegYeJe Iesle}e DemeuÙeecegUW ve vesCelee "jlees.
hejceelceleòJe nW %eele=%esÙeefJenerve DemeuÙeeveW peeCeCeW DeeefCe ve peeCeCeW oesvneR
lesLeW mebYeJele veeneR. peeCeCÙeemee"eR peW peeCeeJeÙeeÛeW leW Skeâ DeeefCe leW peeCeCeeje ogmeje
DemeW Éwle DemeeJeW }eieleW. heCe %eevesÕej cenejepe cnCeleele lÙeeØeceeCeW ‘‘peW keâeÙe& vee
keâejCe ~ peÙee ogpeW vee Skeâ heCe ~ DeeheCeÙeeb peW peeCe ~ DeeheCeefÛe ~~
(%eeves. 15~78) DemeW hejceelceleòJe DemeuÙeeveW lesLeW peeCeCeW DeeefCe vesCeCes ner Yee<ee
Dehegjer Demeles, cnCetveÛe JÙeLe& "jles. SKeeÅee ØeÛeb[ efvece&veg<Ùe Deesmee[ efkeâuuÙeeble,
SKeeoe Oeerš ceveg<Ùe SkeâšeÛe iee{ PeeWhe}s}e Deens DeMeer keâuhevee keâ¤ve lÙeeÛÙee
efmLeleerÛeW keâmeW JeCe&ve keâjleeb ÙesF&} lÙeeÛee efJeÛeej keâjeJee. PeeWhe}s}e lees ceeCetme
peeiee vemeuÙeeveW peeCelee veeneR DeeefCe efpeJeble DemeuÙeeveW vesCelee veeneR. lÙee}e kegâCeer
heenCeeje vemeuÙeeveW ÂMÙe veener DeeefCe lees KejesKejÛe DemeuÙeeveW DeÂMÙe veeneR. Peeshe}s}e
DemeuÙeeveW lees keâesCeeÛee mee#eer veeneR. hejceelceleòJe DemeW keâebnermes Deens.
efomeCes, peeCeCes, heenCes Ùee keâle=&leb$e ef›eâÙeebmee"erefn keâesCelÙee vee keâesCelÙee
mJe¤heeble ogmejer keâebneR GheeefOe ie=nerle OejeJeer }eieles. lemeW vemes} lej Deme}s lejer
lÙeeÛeer peeCeerJe vemeles. Øeke=âefle efmLeleeRleer} ®efOejeefYemejCe, ùoÙeeÛeW mhebove, DeVeeÛeW
heÛeve, DeKeb[ Ûee}tb Demeles. heCe yegefæhegjmmej peeCetve IesCÙeeÛee ØeÙelve kesâuÙeeefJevee
peeCeJele veeneR. efpeJeble ceeCetme Deveskeâ ØekeâejÛÙee ne}Ûee}er keâjerle Demelees. heCe
lÙeeÛÙee ef"keâeCeÛee `ceer'heCee Denbkeâejer ceeCemee}eefn melele peeCeJele veeneR. keâesCe
cnCetve pesJneb kegâCeer efJeÛeejer} eEkeâJee keâebneR Øeefle‰e efcejJeeÙeÛeer Demes} lesJnebÛe
Deme}s}e `ceer'heCee peeCeJes} DeeefCe ceie JÙekeäleefn nesF&}. Deens heCe peeCeJele veeneR
Ùee meboYeeËle nW efJeÛeejeble IÙeeJeÙeeÛeW Deens. MesJešeR ns meJe& mecepeeJetve IesCÙeekeâefjleeb
Jeehej}s}s °evleÛe Deensle DeeefCe keâesCeleeefn °evle hejceelceleòJeeÛÙee meboYeeËle
efLešeÛe "jlees ns meceLeeËveeR ceeieÛÙee M}eskeâeble meebefiele}W Deens. Meyo hegjs he[le
veeneRle DeeefCe MeyoebÛee GheÙeesie kesâ}e veeneR lej Ûee}le veeneR DeMeer ner efJeefÛe$e
efmLeefle Deens. ``JeCe&ve keâ¤ve meebieCÙeehe}erkeâ[ÛeW'' SJe{WÛe JeCe&ve keâjleeb ÙesleW,
DeeefCe lÙeecegUW YeJÙe efoJÙe iees° mecepetve IesCÙeeÛÙee meboYee&le Lees[W lejer ceeie&oMe&ve
PeeuÙeemeejKeW JeešleW.
Jemes ùoÙeeR osJe lees keâesCe kewâmee ~
hegmes DeeojW meeOeketâ Øes<Ce Ssmee ~~
osns šeefkeâlee osJe keâes"W jnelees ~
hejer ceeieglee "eJe keâes"W henelees ~~194~~
efJeJejCe 429
F&Õej meJe& MeyoebÛÙee Deleerle Deens, Jeso lÙeeÛÙeeheg{W vesefle vesefle cnCeleele- DemeW
JeCe&ve SskeâuÙeeveblej ØeeceeefCekeâ meeOekeâ YeebyeeJe}e DemeCeW mJeeYeeefJekeâ Deens. lees
meeOekeâ Deens, efve‰eJeble Deens. lÙee}e mJele:Ûeer GVeefle-Øeieefle meeOeeJeÙeeÛeer Deens
cnCetve lees ieg¤}e DeeojeveW efJeÛeejlees keâeR mJeeceer, F&Õej ùoÙeeble jenlees cnCeleele-
heCe lees keâesCe Deens? keâmee Deens? les ce}e veerš mecepeeJetve meebiee. ceveg<Ùe pÙeeJesUeR
osn mees[lees (cejCe heeJelees) lesJneb ùoÙeeble jenCeeje F&Õej kegâ"W peelees? lÙeeveblej lees
jenCÙeemee"eR keâesCeles mLe} MeesOelees leW ce}e meebiee.
F&Õejer leòJe DelÙeble iet{ DemeuÙeeveW, ceve-JeeCeer}e DeiecÙe DemeuÙeeveW lÙee
leòJeemebyebOeerÛeer Mebkeâe meeOekeâoMeWle lejer hetCe&heCeW veeneRMeer nesle veeneR. Jeehej}suÙee MeyoebÛee
JÙeeJeneefjkeâ DeLe& ie=nerle Oej}e lej ØelÙe#eeble lÙee °erveW kesâ}s}e MeesOe JÙeLe& "jlees.
F&Õej meJeeËÛÙee ùoÙeele jenlees ns ØelÙe#e ieerlesveWÛe meebefiele}W Deens. ùoÙeeÛÙee
#e-efkeâjCe hejer#eWle lees Dee{Ulees DemeW cnCeleeb Ùesle veeneR. ùoÙeeJejer} MeŒeef›eâÙesceOÙeWefn
lÙeeÛeW DeefmlelJe keâesCÙee le%eeÛÙee keâOeeR ØelÙeÙeeme Dee}W veeneR DeeefCe Ùee hegjeJÙeeJej
veeefmlekeâ ceeCemeW ieerlee DeefJeÕemeveerÙe ceeveleele. MejerjeceOÙeW veeveeØekeâejÛÙee ŒeeJeebÛÙee
ieg"àÙee yeveleele Jee Ke[s nesleele. ceie lÙeebÛeW mJe¤he #e-efkeâjCeeble efomeleW. MeŒekeâceeËle
lÙee ieeb"er, les Ke[s, nelee}e }eieleele. ùoÙeeble jenCeeNÙee F&ÕejeÛes mJe¤he nW DemeW
Deens Demes mecepeCeW De[eCeerheCeeÛeW Deens, ÙesLeW pees efJeÛeejCeeje Deens lees veeefmlekeâ
veeneR, DeLee&leÛe De[eCeer veeneR lees mecepetve IesCÙeeÛÙee °erveW, DeeojeveW efJeÛeejerle
Deens. DevegYeJeer mee#eelkeâejer efmeæ Ùee ØeMveeÛeW Gòej osle Deensle.
Jemes ùoÙeeR osJe lees peeCe Ssmee ~
veYeeÛes hejer JÙeeheketâ peeCe lewmee ~~
meoe mebÛe}e Ùesle vee peele keâeneR ~
leÙeeJeerCe keâes"W efjlee "eJe veeneR ~~195~~
met#ceeefJe<eÙeerÛeeR Gòejs Meyoeble Dee}eR lejer DeLee&Jej hetCe& ØekeâeMe šeketbâ Mekeâle
veeneRle. metÙee&Ûes efkeâjCe he=LJeerJej Ùesleele. metÙee&Ûeer G<Celee DeeheCeebme efceUles. metÙe&
keâesšŸeJeefOe cew} otj DeblejeJej Deens. ØekeâeMe DeeefCe G<Celee DeeheCeeheÙeËle heesÛeefJeCeejs
ceeOÙece keâesCeles? veYeesJeeCeer keWâõeletve Øemeeefjle kesâ}s}s mebieerle otjotjÛÙee veYeesJeeCeer
Ùeb$eebletve DeeheuÙee ceeheeveW lejer SkeâeÛeJesUeR Ssketbâ ÙesleW. lÙeeÛeW lejer ceeOÙece keâeÙe?
FLej veebJeeÛeW keâebneRlejer leòJe ceeOÙece cnCetve GheÙeesieer he[leW DemeW MeeŒe%e meebieleele.
nW FLej leòJe keâeÙe Deens? keâmeW Deens? ÙeeÛeW Gòej keâebneR meceeOeevekeâejkeâefjlÙee osleeb
Ùesle veeneR. ie=nerle lej OejeJes }eieles, ØelÙeÙekeâejer JeCe&ve lej keâjleeb Ùesle veeneR, DeMeer
430 ceveesyeesOe
efmLeefle JesoevleleòJe%eeveeÛÙee ceeveeveW pe[ Deme}suÙee efJe%eeveebleefn nesles. YetefceleerÛeer
Deeke=âefle jsKeešleebvee DeieoeR yeejerkeâ keâe{}s}e eEyeotefn eEyeotÛÙee JÙeeKÙesØeceeCeW Demele
veeneR. pesJe{s mecepetve IesCeW, pesJe{s keâjleeb ÙesCeW, MekeäÙe Deens lesJe{WÛe ceevÙe keâ¤ve
heg{er} JÙeJenej keâjeJes }eieleele. leòJe%eeve peeCetve IesTve Gheemevee keâjCeeNÙee
meeOekeâebveeRefn nW }#eeble "sJetve Jeeie}W heeefnpes.
osJe ùoÙeeble jenlees nW ieerlesveW meebeif ele}W DeensÛe. veejeÙeCeesheefve<eoeveW Ùee Jemlegemf LeleerÛeW
JeCe&ve efJemle=leheCeW kesâ}s}W Deens. heCe nW F&ÕejeÛeW ùoÙeeble jenCeW, eflepeesjeRle jlve
DemeeJeW lemeW veeneR. jlve ner Heâej mebkegâefÛele, DeefleMeÙe ceÙee&efole, DeMeer Jemleg Deens.
lÙeecegUW ØelÙeskeâ eflepeesjeRle jlve Demele veeneR; Demetb Mekeâle veeneR. F&Õej cee$e meJe&
YetleebÛÙee ùoÙeeble jenlees. F&Õej JÙeehekeâ Deens. DeekeâeMeemeejKeW lÙeeÛeW mJe¤he Deens.
Ieš DeeefCe IešeÛÙee Deeble Deme}s}W DeekeâeMe ÙeebÛÙee GoenjCeeveW ùoÙemLe
F&ÕejeÛeer keâebneRMeeR mecepetle keâ¤ve osleeb ÙesF&}. DeekeâeMe Iešeble jenleW, ØelÙeskeâ Iešeble
jenleW. DeeefCe lejer les JÙeehekeâ Deens. Deeble DeekeâeMe vemes} lej Ieše}e IešheCeÛe
ÙesCeej veener. DeeefCe lejer Ieš efvecee&Ce keâjleebvee DeekeâeMe kegâ"tve lejer DeeCetve Deeble
YejeJes }eiele veener. ogÛeekeâeRÛÙee jyejer veUerle Jeeje YejeJee }eielees lemes Iešebmee"eR
keâebneR keâjeJes }eiele veeneR. Ieš Hegâš}e lej lÙeebleer} DeekeâeMe keâes"s efveIetve peeles,
Demesefn nesle veeneR. Ùee DeekeâeMeemeejKesÛe F&Õejer leòJe Deens DemeW peeCeeJeW, DemeW
meceLe& cnCeleele. lÙeecegUs osn he[uÙeeveblej F&Õej keâes"W peelees ne ØeMve GodYeJele
veeneR. Ieš HegâšuÙeeveblej DeekeâeMe keâes"s peeles keâeb? DeekeâeMeeØeceeCeWÛe F&Õej meoe
meieUerkeâ[s Yej}s}eÛe Deens. lees keâes"s peele veeneR. keâes"tve Ùesle veeneR. lees veeneR DeMeer
efjkeâeceer peeieeefn keâes"W veeneR. lÙeecegUW yeo}er Pee}suÙee ceeCemeeØeceeCeW, jenCÙeemee"eR,
veJeerve ef"keâeCeeR peeiee efceUefJeCÙeekeâefjleeb lÙee}e Oe[he[efn keâjeJeer }eiele veeneR.
veYeeR JeeJejs pees DeCetjsCeg keâebneR ~
efjlee "eJe ne jeIeJeWJeerCe veeneR ~~
leÙee heenleeb heenleeb leW efÛe pee}W ~
lesLeW }#e Dee}#e meJez yeg[e}W ~~196~~
F&Õej DeekeâeMeemeejKee JÙeehekeâ DemeuÙeeveW lees Decegkeâ ef"keâeCeeR veeneR DemeW
cnCeCeW mebYeJeleÛe veeneR. met#ceeeflemet#ce keâCeefn lÙeeÛÙee DeefmlelJeeveW Yej}s}s Deensle.
Kees}erceOeer} GvneÛÙee keâJe[Meeble efomeCeejW pes yeejerkeâ yeejerkeâ jpe:keâCe lÙeeleefn
hejceelcee jenlees. ØelÙeskeâ mLet}met#ce Jemlegcee$eeÛÙee Deebleyeensj F&Õej DeesleØeesle Yej}e
Deens Demes veejeÙeCeesheefve<eoeveW mhe°Ûe meebefiele}s Deens. lesJneb meeOekeâe}e F&Õej
efJeJejCe 431
MeesOeCÙeemee"eR keâes"W peeJeW ne ØeMve keâOeeR he[CÙeeÛeW keâejCeÛe veeneR.
ÙeesiÙe ceeiee&veW meeOevee keâjerle jneJes, GheemevesJej efve‰e "sJeeJeer, ceie F&ÕejØeehleer
efveef§ele Deens Demee efJeÕeeme "sJeeJee. heeCÙeeveW Leebyetve Deehe}W [yekesâ keâ¤ve IesTb veÙes;
Jenele jeneJeW, lÙee}e mecegõ YesšleesÛe. mecegõ Yesšlees SJe{WÛe veener lej leW heeCeerÛe
mecegõ¤he nesles. F&ÕejoMe&veeÛeer Dees{ Deme}suÙee meeOekeâeÛeWefn lemeWÛe nesles. ``iees[heCeW
pewmee iegU ~ lewmee osJe Pee}e mekeâU ~~'' Demes Ie[les. ``yeÇÿeeefJeod yeÇÿewJe YeJeefle ~''
ne efmeæevle Gheefve<eoebveer meebefiele}eÛe Deens.
DeeefCe DemeW Skeâ¤he PeeuÙeecegUs meeOevee cnCetve, Gheemevee cnCetve keâebneR GjleÛe
veeneR. }#e DeeefCe De}#e meieUWÛe yeg[tve peeleW, DemeW meceLe& cnCeleele les Ùeemee"eRÛe.
hejcesÕej meJe&$e DemeuÙeeveW keâesCelÙeeefn keâeUer, keâesCelÙeeefn heefjefmLeleeRle, meeOeves}e
DeejbYe nesT Mekeâlees. meeOekeâeÛeer ÙeesiÙelee keâesCeleerefn, keâMeerefn, Deme}er lejer Ûee}les.
ØeMve Deens lees kesâJeU ÙeesiÙe meeOevee efveJe[CÙeeÛee, ØeeceeefCekeâ efve‰sÛee DeeefCe
meelelÙeeÛee. heenleeb heenleeb ner efÉ®efkeäle Ùeemee"eRÛe Dee}s}er Deens.
veYeemeeefjKeW ¤he Ùee jeIeJeeÛeW ~
ceveeR eEÛeefleleeb cetU letšs YeJeeÛeW ~~
leÙee heenleeb osnyeÏæer Gjsvee ~
meoe meJe&oe Deele& heesšeR hegjsvee ~~197~~
}eskeâkeâuÙeeCeeÛeer leUceU Deme}suÙee, mee#eelkeâejer mebleebÛÙee ef"keâeCeeR DeÉwleeÛes
ßes‰ leòJe%eeve DeeefCe GheemevesJejer} efve‰e, meejKÙeeÛe ØeYeeJeeves Øeieš nesle Demeles
DeeefCe nsÛe mJeeYeeefJekeâ Deens. ÙeecegUW keâesCee}e Dee§eÙe& Jeešle Demes} lej lees
lÙeeÛÙee DehetCe&lesÛee DeeefCe ogje«eneÛee heefjCeece mecepeeJee. Ùee M}eskeâebleer} MeyojÛevee
DeeefCe yeesOe }#eeble Iesle}e cnCepes nW hešs}.
hejceelceleòJee}e meceLe& jeIeJe, jeceÛebõ Ùee veeJeeves mebyeesefOeleele. ner lÙeebÛeer
mJele:ÛÙee GheemevesJejer} efve‰e Deens. heCe }iesÛe les lÙee jeIeJeeÛes ¤he DeekeâeMeemeejKeW
Deens nW meebieCÙeeme efJemejle veenerle. DeÉwle leòJe%eeveeÛee ØeYeeJeer mJeerkeâej Ùeebletve
mhe° neslees. veYeemeejKeW, DeekeâeMeemeejKes cnCeCÙeeves JÙeehekeâlee, efveieg&Ceefvejekeâejlee,
Deef}hlelee, Deveblelee megÛeefJe}er peeles. hejceelceleòJe DemeWÛe Deens, DeekeâeMe efveUW
efomeleW. jeceeÛeW meiegCe ¤heefn cesIeveerU Deens. lÙeeefn °erveW ``veYeemeeefjKeW ¤he Ùee
jeIeJeeÛeW'' cnCeCeW MeesYeCeejWÛe Deens.
DeekeâeMeeÛeer Ghecee osCÙeeble DeeCeKeer Skeâ efJeMes<e DeewefÛelÙe Deens, DeeefCe
ogmeNÙee DeesUeRleer} `ceveeR eEÛeeflelee' Ùee heoeMeeR lÙeebÛeer meebie[ Iee}CÙeeveW meJe&
432 ceveesyeesOe
Lejebleer} efJeefJeOe ØekeâejÛÙee meeOekeâebÛeer cees"er meesÙe nesCeejer Deens.
DeeheCe Iejeble jenlees DeeefCe KeeÅehesÙeemee"eR Yeeb[ŸeebÛee GheÙeesie keâjlees. ner IejW
MeesefYeJeble jepecebefojeheemetve Deieoer meeOÙee keWâyeUeÛÙee Peeshe[erheÙeËle keâMeerefn Demetb
Mekeâleele. Yeeb[erhee$eW ner meesvÙeeheemetve ceeleerheÙeËle keâMeeÛeerefn Ie[efJe}er peeleele.
lÙeebÛeW Deekeâej DeeefCe Deeke=âefle, meesÙeerØeceeCeW Jee MekeäÙelesØeceeCeW, efYeVe efYeVe Demeleele.
heCe GheÙeesie SkeâÛe Demelees DeeefCe }eYeefn SkeâeÛe ØekeâejÛee neslees. Ùeeble Deblej he[les
DemeW keâesCee}e Jeešle Demes} lej lees DeeYeeme DemeleeW, leW JeemleJe vemeleW. ÙeeÛeW keâejCe
DemeW keâeR Iejebleer} DeeefCe Yeeb[Ÿeebleer} DeekeâeMe nWÛe KejW keâeÙe&keâejer leòJe Deens
DeeefCe leW meJe&$e meejKeWÛe Demeles. Yeso Jeešlees lees efveefceòe nesCeeNÙee yee¢e meeOeveebcegUW.
GheemÙe DeeefCe Gheemevee ÙeebÛee hejceelceleòJeeMeer Deme}s}e mebyebOe ne DeekeâeMe
DeeefCe IejYeeb[eR ÙeebÛÙeemeejKeeÛe Deens. ceve ns lesLeW Iej DeeefCe Yeeb[eR Ùeebvee }eieCeeNÙee
meeefnlÙeemeejKeW GheÙeesieer he[les.
hejcesÕej DeekeâeMeemeejKee DemeuÙeeveW DeeheuÙee ceveeÛÙee OeejCesØeceeCeW heeefnpes
lÙee ¤heiegCeeble lÙeeÛeW efÛebleve keâjlee ÙesleW DeeefCe mJele:ÛeW keâuÙeeCe meeOeleeb ÙesleW.
‘‘Ùees Ùees Ùeeb Ùeeb levegb Yekeäle: ßeæÙeeefÛe&legefceÛÚefle ~ lemÙe lemÙeeÛe}eb ßeæeb leecesJe
efJeoOeecÙenced ~~’’ (Ye. 7~21) DeMeer meJe[ ieerlesveW "sJe}er Deens. yeÇÿemet$eefn
‘‘efJeJeef#ele iegCeesheheòes§e’’ Demes cnCeles. (yeÇÿe 1-2-2)
Ùee pevceebleer} Jee Deveskeâ hetJe&pevceebleer} mebmkeâejecegUW ceeCemeeÛeer Øeke=âefle, ØeJe=efòe
efvejefvejeàÙee ØekeâejÛeer Pee}s}er Demeles. heefjefmLeefle ner meieàÙeebÛeer meejKeer vemeles.
lÙeecegUW ÙeesiÙelee DeeefCe DeeJe[ Ùeebleefn efJeefJeOelee Demeles. lÙee meieàÙeebÛeer meesÙe
JneJeer }eieles. ner iees° }#eeble IesTve DelÙeble Goej Deme}suÙee YeejleerÙe leòJe%eeveeveW
GheemevesÛee ogje«en keâOeeR Oej}e veeneR.
hejcesÕejeÛeer Gheemevee keâesCelÙeeefn ¤heeble ØeeceeefCekeâ efve‰sveW DeeefCe meelelÙeeveW
kesâ}er keâeR YeJeeÛeW cnCepes mebmeejeÛeW cetU peer Jeemevee Jee peW De%eeve leW ve° nesles.
DeLee&led nW Skeâoce Ie[le veeneR. ›eâcee›eâceeveWÛe nW Ie[eJeÙeeÛeW DemeleW. ÙeesiÙe lees keâe}
ies}e keâer efve‰sÛeer Gheemevee mee#eelkeâeje}e Ùesles, YeieJeble DeeheuÙee Yekeälee}e oMe&ve
oslees. nW oMe&ve Ie[}W keâeR osnyegefæ megštve peeleW, ceerheCee mebhelees, Denbkeâej ceeJeUlees,
Yekeäle YeieJebleeMeer SskeäÙe DevegYeJelees.
ÙeeveblejÛeer DeJemLee cee$e DeodYegle Demeles. osnyegefæ megš}er, Denbkeâej ceeJeU}e,
lejer YekeäleeÛee osn keâeneR mebhe}s}e vemelees, DeeefCe osn Deens leeWJej meeOevee mees[tb veÙes
DemeW MeeŒe Deens. cees"eR ceeCemeW Ùeemee"eR Heâej meeJeOe Demeleele. lÙeebÛÙee Deble:keâjCeebleer}
YeieJeöMe&veeÛeer Dees{ keâOeeR GCeeJele veeneR. DeeheCe Deeleeb heesÛe}es ne Denbkeâej les
efJeJejCe 433
keâOeeR yeeUieerle veeneRle, DeeefCe cnCetve YeieJeöMe&veeÛeer Deele&lee lÙeebÛÙee ùoÙeeble
meowJe Glkeâšlesves jenle DemeleW. ØelÙe#e ceer}veehes#eeb KeNÙee Øesefcekeâe}e efJejneble
DemeCeejer ceer}veeÛeer Dees{ DeefOekeâ Deekeâ<e&keâ JeešleW DemeW cnCeleele. YekeäleeÛeer
efmLeefle DeMeerÛe Demeles.
veYeW JÙeeefhe}s meJe& me=°erme Deens ~
jIegveeÙeskeâe Thecee les ve meens ~~
ogpesJeerCe pees lees efÛe lees ne mJeYeeJeW ~
leÙee JÙeeheketâ JÙeLe& kewâmeW cnCeeJeW ~~198~~
ceeieÛÙee M}eskeâeble ‘‘veYeemeeefjKeW ¤he Ùee jeIeJeeÛeW’’ DemeW cnš}W; heCe leer
hetCeexhecee veeneR ns }#eeble ÙesCÙeemee"eR meceLe& Ùee M}eskeâeceOÙeW jeceÛebõe}e DeekeâeMeeÛeer
Ghecee osCeW ÙeesiÙe veeneR DemeW DeeJepet&ve meebiele Deensle. leòJe%eeveeÛee keâebšskeâesjheCee
mebYeeUCÙeemee"eR nW DeeJeMÙekeâÛe Deens.
meceLe& cnCeleele, DeekeâeMeeveW meJe& me=°erme JÙeeefhe}s DemeuÙeecegUW les JÙeehekeâ
Deens DemeW cnCeleeb Ùesles. me=°er JesieUer, DeekeâeMe JesieUs DemeW Éwle DemeuÙeeves me=°er
JÙeehe, DeekeâeMe JÙeehekeâ ne mebyebOe meebieleeb Ùeslees. }#eeble Iesleeb Ùeslees. heCe hejcesÕej
ne SkeâcesJeeefÉleerÙe Deens. mJeiele, mepeeleerÙe, efJepeeleerÙe Yesojefnle Deens. Deeble yeensj
meieUerkeâ[s Ye¤ve jeefn}s}e Demee Skeâše Skeâ Deens. Deeble yeensj cnCeCeWefn lÙeeÛÙee
DeKeb[ SkeâleWle ve yemeCeejW Deens. lÙee}e JÙeehekeâ "jefJeCÙeemee"eR lÙeeveW JÙeeheeJeW
DemeW ogmejW keâebneR veeneRÛe. DeMee mJeYeeJele: Skeâer-Skeâ Deme}suÙee kesâJe}lesme JÙeehekeâ
cnCeCeW JÙeLe& Deens.
Deleer peerCe& efJemleerCe& leW ¤he Deens ~
lesLeW leke&âmebheke&â lees ner ve meens ~~
Deleer iet{ leW ÂMÙe lelkeâeU meesheW ~
ogpesJeerCe pes KetCe mJeeceerrØeleeheW ~~199~~
Ùee M}eskeâeble hegvneb hejcesÕejeÛÙee Megæ mJe¤heeÛeer DeesUKe hešefJeCÙeeÛee ØeÙelve
Deens. hejcesÕejer leòJeeÛee heefjÛeÙe Deveeefo, Deveble Ùee MeyoebveeR keâ¤ve osCÙeeÛeer
heæefle Deens. peerCe& DeeefCe efJemleerCe& Demes Meyo Jeehe¤ve meceLeeËveer leeWÛe YeeJe
}ewefkeâkeâ Yee<eWle meebefiele}e Deens. peerCe& cnCepes pegvee, ØeeÛeerve. hegjeCe Meyo lÙeeÛe
DeLee&Ûee Deens. ieerlesves lees Jeehej}e Deens.
hejcesÕej DeeflepeerCe&, DeeflehegjeCe Deens. efkeâleer ØeeÛeerve Deens leW meebieleeb Ùesle veener
434 ceveesyeesOe
cnCetve Deefle cnš}s. lÙeeÛÙee DeeOeeR keâesCeer Demes} lej lees keWâJneheemetve Deens nW
meebieleeb ÙesF&}. heCe ‘‘DeJee&ied osJee DemÙe efJemepe&vesve’’ Deeleeb efkeâleer ØeeÛeerve leW
keâesCe meebieCeej? yee}keâe}e DeeheuÙee DeeF&ÛeW JeÙe keâmeW keâUCeej? hejcesÕej Demee
Deveeefo, peerCe& DemeuÙeeveW lÙeeÛÙeeefJe<eÙeeR keâesCeleeefn efJeÛeej keâjCeW, nW keâebneR ie=nerle
ke=âlÙeeJej DeeOeej}s}er keâuhevee Ùee mJe¤heeÛes jenleW. lemeWÛe hejcesÕej DeefleefJemleerCe&
Deens, Deveble Deens.
efJeÕeebleer} leejkeâebÛeeR DeblejW meebieleebvee Ûeej ØekeâeMeJe<eX, }eKe ØekeâeMeJe<eX,
DeypeeJeefOe ØekeâeMeJe<eX DemeW MeeŒeerÙe Yee<eWle meebefiele}W peeleW. DeMeeR Deveble efJeÕeW,
Deveble keâesšer yeÇÿeeb[W, hejcesÕejeÛÙee jescejbOeÇeble Deensle DemeW JeCe&ve DeeheuÙee ØeeÛeerve
«ebLeebletve Dee{UleW. Deelee ner efJemleerCe&lee efkeâleer efJeMee} Deens leW keâuheveWleefn
meceeefJe° nesTb MekeâCeej veeneR. cegUebleÛe DeØeefle‰ Deme}suÙee lekeâe&veW Deeleeb ÙesLeW
mebheke&â keâmee meeOeeJeÙeeÛee?
cnCetveÛe hejcesÕejeÛeW ¤he Deefleiet{, DeiecÙe, OÙeeveeble ve ÙesCeejW, DeekeâUCÙeeme
DeMekeäÙe DemeW cnš}W peeleW Je leW KejWÛe Deens.
nW DemeW Sskeâ}s keâeR meeOekeâ efvejeMe nesCÙeeÛeer MekeäÙelee Deens, lemeW nesTb veÙes ner
efÛeblee meble Jeenleele.
hejcesÕejeÛÙee Deveeefo DeveblelesÛes JeCe&ve Yes[meeefJeCÙeemee"eR kesâ}s}s veeneR; leer
JemlegefmLeefle Deens DeeefCe meeOekeâeveW nW YeÙe keâeÙe cnCetve yeeUieeJeW. LeWyeeveW meeiejeÛeW
YeÙe yeeUieCÙeeÛeW keâejCe vemeleW. mecegõ kesâJe{eefn Demees, efkeâleerefn otj Demees, ÙeesiÙelesveW
efkeâleerenf cees"e Demees, lÙeeceeveeveW heeCÙeeÛee LeWyegše efkeâleerenf #egõ Demees, meeiejeMeeR Skeâ¤he
nesCeW LeWyee}e DeMekeäÙe veeneR. veoerÛÙee DeeßeÙeeveW lÙeeveW Jeenle jneJeW FlekeWâÛe keâjeJeW.
hejcesÕejer leòJe Deefleiet{ Deme}W lejer leW lelkeâe} ÂMÙe DeeefCe meesheW nesles Demes
meceLe& cnCeleele-keâejCe cegUeble osJe DeeefCe Yekeäle Skeâceskeâebhes#eeb efvejeUWs veeneRle.
veJeerve keâebneR efceUJeeJeÙeeÛeW Deens. De%eeveeveW, De[eCeerheCeeveW, mece#e heenle Demeleebveeefn
ner DeesUKe hešle veeneR. ÙeecegUWÛe meJe& IeesšeUe neslees Jee DeJeIe[ JeešleW.
veeiej-meYÙelesÛee keâebneRÛe heefjÛeÙe veme}suÙee otj efieefjkebâojeble jenCeeNÙee Skeâe
efieefjpevee}e ce=ieÙesmee"eR Dee}suÙee Skeâe ßeercebleeÛee efJeme¤ve jeefn}s}e Skeâ cees"e
Deejmee meehe[}e. lÙeeveW lÙeeble mJele:ÛeW Øeefleefyebye heeefn}W. lÙee}e Jeeš}W-DeeheuÙee}e
ne keâesCeerlejer meceLe& ØeeflemheOeeA GYee jeefn}e Deens. lees Denesje$e lÙee DeejMeeYeeWJeleer
jeKeCe keâ¤b }eie}e. Demes keâebneR efoJeme ies}s. lÙee efieefjpeveeÛeer yeeÙekeâes lÙee}e
MeesOeerle Dee}er. lesJneb ‘‘ÙesLeW leg}e Oeeskeâe Deens hejle pee’’ DemeW lÙeeveW ošeJetve
meebefiele}W. yeeÙekeâes}e lej efYeleeroeÙekeâ keâebneR efomele veJnleW. lesJneb efle}e mebMeÙe
efJeJejCe 435
Dee}e DeeefCe efleveW og¤ve heeUle "sJe}er. veJeje keâebneR keâejCeeveW DeejMeeheemetve otj
peeleebÛe yeeÙekeâes lesLeW Dee}er. efleveW DeejMeeble heeefn}s DeeefCe mJele:ÛÙeeÛe Øeefleefyebyee}e
heentve leer mebleehetve cnCee}er– Demeb keâeÙe? Ùee mešJeerÛÙee veeoeR }eietve ÙesLeW
IegšceUleele DeeefCe ce}e KeesšW YeÙe oeKeefJeleele. veJejeyeeÙekeâesÛeer Ûeebie}erÛe pegbhe}er.
les Yeeb[Ce kesâJneb efceš}s ceenerle veeneR.
Deehe}W lemeWÛe nesle veeneR keâeÙe? ``meJeË Ke}g Fob yeÇÿe'' efomeles, Yeemeles,
keâuhevesle Deekeâejles les, Debieesheebieemeefnle efJeÕe, yeÇÿeÛe Deens, `vesn veeveeefmle eEkeâÛeve'
ogmejW keâebneRefn veeneR. efJeefJeOelee ceeveCeW, Éwle ceeveCeW, Ùee}e keâebneRefn DeeOeej veeneR
DemeW JesoMeeŒe kebâ"jJeeveW meebiele Demeleevee, Deehe}e efJeÕeeme Ùee DeehleJeekeäÙeeJej
yemele veeneR. meJe& efJeÕeÛe yeÇÿe DemeuÙeeves, efJeÕeeÛee Skeâ Ieškeâ pees ceer, leesefn,
yeÇÿeÛe Deens. `Denb yeÇÿeeefmce' nW vegmeleW hešleefn veeneR, ØelÙeÙeeme ÙesCeW lej otj
jeefn}W. leerJeÇ efpe%eemee peeie=le Pee}er DeeefCe YeeiÙe GoÙeeme Dee}W lej meodieg®
Yesšlees, DeeefCe ke=âheeJeble nesTve meebielees, Demee yeeJej}eme keâeb? letbÛe yeÇÿe Deensme–
`leòJeceefme' mee#eelkeâejer ieg® DeeefCe DeefOekeâejmebheVe efMe<Ùe DeMeer pees[er efceUeuÙeeme
leòJeceefme Ùee Skeâe ceneJeekeäÙeeveWÛe yeÇÿemee#eelkeâej neslees. DeeOeeR `Denb yeÇÿeeefmce' nW
keâUles DeeefCe ceie `meJeË Ke}g Fob yeÇÿe' ØelÙeÙeeme ÙesleW. ne }eYe ieg®ke=âhesÛee Deens.
cnCetve meceLe& ``ogpesefJeCe pes KetCe mJeeceerØeleeheW'' DemeW cnCeleele. DeeheuÙee MeeŒeebletve
meodieg®Ûee Deheej ceefncee ieeefÙe}e Deens lees Ùeemee"eRÛe.
ceveg<Ùe yegefæceeved Keje. lejer ceeie&oMe&veeJeebÛetve lÙeeÛeer keâesCelÙeeefn #es$eeble Øeieefle
nesCeW keâ"erCe Deens. peJeUpeJeU DeMekeäÙe Deens. meodieg® pemee pÙeeÛee DeefOekeâej
Demes} lemee lÙee}e ceeie& oeKeefJeleele. DeeefCe lÙeecegUW JeešÛee} meesheer nesles. cee$e
nW Ûee}t }eieuÙeeJej }#eeble ÙesleW. lÙeeDeeOeeR Gcepele veeneR. meodieg® DeeheuÙee
efMe<ÙeeÛÙee keâuÙeeCeemee"eR veeveeØekeâejW ØeÙelve keâjerle Demeleele. meieàÙeebÛeer meesÙe
JneJeer, meieàÙeebvee meeOeeJeW, Ùee nsletveW veevee meeOeveW mJeerkeâejerle Demeleele. JewÅeeÛÙee
DebieeR Skeâefn jesie veme}e lejer lÙeeÛee Deew<eOeermeb«en cees"e Demelees. ßeerlegkeâesyeejeÙeebÛee
Skeâ DeYebie cees"e iebceleerÛee Deens. meeOekeâ-efMe<ÙeeÛÙee keâuÙeeCeemee"eR meodieg® efkeâleer
ØeÙelveMeer} Demeleele, lÙeekeâefjleeb efkeâleer veeveeØekeâejÛeW GÅeesie keâjleele, leW lÙeeJe¤ve
}#eeble ÙesF&}. legkeâejececenejepe cnCeleele –
meeb"efJe}s JeeCe ~ hewme Ieele}s ogkeâeve ~
pes pÙee heeefnpes pes keâeUeR ~ Deens efmeæefÛe peJeUeR ~
efveJeef[}s meeÛes ~ GòececeOÙecekeâefve‰eÛeW ~
legkeâe yewme}e ogkeâeveeR ~ oeJeer cees}e Ssmeer JeeCeer ~~
436 ceveesyeesOe
meodieg® peCetb hejceeLee&ÛeW ÛeebieuÙee DeLee&veW JÙeeheejer Deensle. lÙeebÛÙee ogkeâeveebleer}
ØelÙeskeâ cee} ÛeesKe Deens. YeeJe DeieoeR ÙeesiÙe Deensle. ØeeceeefCekeâ efieNneF&keâeveW
DeeheuÙee}e hejJe[leer} lÙee Jemlet IÙeeJÙeele DeeefCe mebleg° JneJeW. JÙeeheejer heg<keâUoeb
«eenkeâe}e Ùee Jemlethes#eeb ner Jemlet IÙee DemeWefn meebiele Demelees. oesvner Jemlet lÙeeÛÙeeÛe
ogkeâeveebleer} DeeefCe efJe›eâerkeâjleeb Demeleele. «eenkeâeÛeer ®efÛe DeeefCe Meefkeäle heentve lees
DeeheuÙee cee}eÛeer ØeMebmee keâjerle Demelees. hejceeLe&ceeieeËceOÙes meodieg® Lees[Ÿee efvejeàÙee
YetefcekesâveW nWÛe keâjerle Demeleele.
DeeF& DeeheuÙee meieàÙee ceg}ebÛeer meesÙe heenles. kegâšgbyeebleer} Øeew{ keâlee& heg®<e
DeeheuÙee heefjJeejebleer} meJe& }neve-LeesjebÛeer eEÛelee o#elesveW Jeenlees. leerÛe Yetefcekeâe
meodieg¤Ûeer Demeles. meblelJeecegUW lÙeebÛÙee Deble:keâjCeebleer} JeelmeuÙe DeeefCe Je=òeeRleer}
efve:mhe=nlee keâesCelÙeeefn }ewefkeâkeâ veelesmebyebOeehes#eeb efkeâleerlejer hešerveW DeefOekeâ GppJe}
Demeles DeeefCe lÙeecegUW meJe& ØekeâejÛÙee ÉwleeÛee heefjnej nesTve peerJeoMeWleer} meeOekeâ
efmeæ neslees. DeeefCe efMeJeeMeeR SkeâlesÛee hejceevebo DevegYeefJelees. ns mJeeceerÛÙee, meodieg¤ÛÙee
ØemeeoeveW nesleW, cnCetve DeeheuÙee hejbhejsceOÙeW F&Õejehes#eebefn meodieg¤bÛee ceeve cees"e Deens.
keâUs DeekeâUs ¤he leW %eeve nesleeb~
lesLeW Deeš}er meJe&mee#eer DeJemLee ~~
cevee GvceveeR Meyo kegbâ"erle jens ~
lees ies lees efÛe lees jece meJe&$e heens ~~200~~
mee#eelkeâejeÛÙee hejceesÛÛe DeJemLeWle}e DevegYeJe meceLe& ÙesLeW DeefleMeÙe nUgJeejheCeW
Meyoyeæ keâjerle Deensle. efMe<ÙeeMeeR yees}leeb yees}leeb les peCetb keâebner keâeU mJele:Ûe
YeeJemeceeOeeRle efveceive Pee}s Deensle DemeW JeešleW. Meyo ceespekesâÛe Deensle. DeLe&
efJe}#eCe keâesce} Deens. efJeJejCeeÛee keâ"esj mheMe& ÙesLeW menve nesCeej veeneR.
DeeleebheÙeËle F&Õej, meceLeeËÛee jece, YekeäleebÛee YeieJeble, JeCe&veeÛee efJe<eÙe neslee,
yeesOeeÛee Yeeie neslee DeeefCe cnCetve lÙeeÛee heefjÛeÙe keâ¤ve osleebvee lees meJe&meceLe&
Deme}e lejer Deveeefo, Deveble Deens, DeekeâeMeeÛeer Gheceeefn osleeb ÙesCeej veeneR Demee
efJeMee} Deens, DeekeâeMeeØeceeCeWÛe efve}xhe Deens, Mejerj DeeefCe FbefõÙeW lej keâeÙe heCe
ceve DeeefCe yegæerefn lÙeeÛÙeeheÙeËle peeTve heeWÛet Mekeâle veeneRle, lees efvee|Jekeâuhe,
DeefveJee&ÛÙe, DeiecÙe Demee Deens, DemeW veevee ØekeâejebveeR, efJejesOeeYeemeeÛeW DeJeiegb"ve
Iesle}suÙee ienveiet{ MeyoebveeR meebefiele}W ies}W nesleW. heCe Deelee ner efmLeefle Gj}s}er
veeneR. Deeleeb nW JeCe&ve veeneR, DevegYeJeeÛeW JeCe&veefn veeneR, Deeleeb ne ØelÙe#e DevegYeJeÛe
Deens. %eeve Deeleeb ßeJeCe-ceveve-efveefoOÙeemeve ÙeebÛÙee heeÙeNÙee Dees}eb[tve DeeÛejCeeble
efJeJejCe 437
cegj}W nesleW. leWÛe %eelee DeeefCe %esÙeeÛee mebyebOe mees[tve DeeheuÙee Megæ, efveKeU,
mJe¤heeble meekeâejle Deens DeeefCe cnCetve meceLe& cnCeleele–%eeve nesleebÛe les jece¤he
hejceelceleòJe keâU}b DeeefCe DeekeâU}befn, meebhe[}b DeeefCe GÛe}}befn, Keeu}b
DeeefCe heÛe}befn.
metÙeexoÙe neslees, ØekeâeMe he[lees DeeefCe DebOeej peelees DemeW cnCeCeW kesâJeU
JeeÛeejbYeCe Deens. Skeâeceeietve Skeâ, Skeâeveblej Skeâ ÙesCeeje Demee lees ØelÙeÙe veeneR.
metÙeexoÙe Ùee IešveWle leW meJe& SkeâmeceÙeeJeÛÚsoWÛe Ie[leW. %eeve nesCÙeeÛeW lemeWÛe Deens.
keâUs, DeekeâUs ÙeeÛee Gu}sKe ÛejCeeÛÙee DeejbYeeR ÙesCeW nW Ùee°erveW ceee|cekeâheCeeÛeW
JeešleW. %eeveeÛÙee GÛÛe efmLeleeRle, YeieJebleeÛeW oMe&ve nesleebÛe, Denbkeâej ceeJeUlees; meJe&
ØekeâejÛeW Éwle hetCe&heCeW mebheles. DeLee&leÛe ceie mee#eer ner DeJemLeeefn ceeJeUtve peeles. lewmeW
ceePeeb mee#eelkeâejeR ~ mejs DenbkeâejeÛeer yeejer ~ Denbkeâej}esheeR DeJeOeejeR ~ Éwle
peeÙe ~~ ceie ceer lees nW DeeIeJeW ~ Skeâ ceerefÛe DeeLeer mJeYeeJeW ~ eEkeâyengvee
meeceeJes ~ mecejmeW lees ~~ (%eeves. 11~694, 95) osJeYekeäle Skeâ¤he Pee}s
Deensle. ceer}ve Ie[}W Deens. Deeleeb keâesCeleeefn meceejbYe jeefn}s}e veeneR. ``ogune
ogunve efce} ieÙes efHeâkeâer hejer yeejele ~''
Deeleeb Jeepeb$eer veeneRle, De#elee veeneRle, DeeuÙeeiesuÙeebÛeW mJeeiele veeneR, lÙeebveer
kesâ}s}W keâewlegkeâ veeneR, Deensj Pee}s Deensle, pesJeCeeJeU Gjkeâ}er Deens, JeNne[er
kesâJnebÛe hejle}s Deensle, SjJneR yeefn§ej ØeeCe JeešCeeNÙee DeeefCe Guneme osCeeNÙee
efce$ecewef$eCeerefn Deeleeb vekeâesle DeMeer efmLeefle nesles. lemeWÛe SjJneR ßes‰ ceeveuÙee
ies}suÙee mee#eer DeJemLesÛeW nesleW. mee#eer keâMeeÛee lejer mee#eer Demelees. Éwle hetCe&heCeW
ceeJeUuÙeeveblej nW keâMeeÛeW lejer, keâebneRlejer, kegâ"tve DeeCeeÙeÛeW?
mee#eer DeJemLee ceeJeUles SJe{WÛe veJns, lej efleÛÙeeefn he}erkeâ[Ûeer legjerÙe
ceeve}er peeCeejer Gvceveer DeJemLeeefn efJejIeUtve peeles. cecelJe mebhe}W, Denbkeâej ceeJeU}e,
ÂMÙe-õ°e nW ÉbÉefn Gj}W veeneR. kesâJeU mebefJeled Øeieštve meJe&$e ØekeâeefMe}s DeeefCe
lÙeeveblejefn Leesj Ùeesieer ``ceveesvceveer mee ceefÙe mebefJeOeòeeb'' DemeW cnCeleele. Gvceveer
DeJemLesleer} efmeæ, meeOekeâe}e ceeie&oMe&ve keâjCÙeeÛÙee °erveW Heâejmee GheÙeesieer he[le
veeneR. pevekeâuÙeeCeemee"eR pes DeJeleej IesTve Ùesleele lÙeebvee }eskeâeceOÙeW De}ewefkeâkeâ
nesTve Ûee}le veeneR, Ùeeefn °erveW Gvceveer mebheeJeer }eieles. meJee&efleßes‰ Gvceveer nerefn
Deeleeb ÙesLeW kegbâef"le Pee}er Deens, Deeleeb peer DeJemLee DevegYeefJe}er peele Deens, lÙee
DeJemLes}e Gvceveer ne Meyo }eJeleeb ÙesCeej veeneR.
meJe&JÙeehekeâ YeieJebleeveW Øeieš nesTve DevevÙe Yekeälee}e Ieó DeeeE}ieve efo}W
Deens. Ùee efmLeleerÛeW JeCe&ve keâjCÙeemee"eR ogmejW GoenjCe veeneR, Meyo lej veeneRleÛe
438 ceveesyeesOe
veeneRle. keâuhevee ÙeeJeer cnCetve meebieCÙeemeejKee SkeâÛe Øemebie Deens. Heâej Je<eeËÛÙee
efJejnelegj Glkebâ"sveblej Deeleeb ßeerke=â<Ce vekeäkeâer YesšCeej Ùee efJeÕeemeeveW ieeskegâUÛeW
efJejnele& ieeshepeve metÙe&«enCeeÛÙee efveefceòeeveW kegâ®#es$eeJej Dee}s Deensle. ieesheieesheer vebo-
ÙeMeesoe Ùeebmen lÙee mecegoeÙeeble jeOeeefn Deens. meJe& cebie}, ceebieuÙeemee"eR efpeÛÙee
DeeßeÙee}e Dee}W nesles, leceeÛee DeeefCe ceesneÛee mheMe&efn efpe}e keâOeeR Pee}e veJnlee,
efpeÛÙee ef"keâeCeeR YeeJeYekeäleerves heefjmeercee iee"}er nesleer, peer YekeäleerÛÙee heeJeve ceOegj
YeeieerjLeerÛeer iebiees$eer cnCetve DeesUKe}er peele nesleer, efpeÛÙee GpJe} ØesceeÛee ceefncee
efJejkeäleebÛes cegiegšceefCe Deme}s}s mebleefn ieeleele, leer jeOee ßeerke=â<Cee}e Yesš}er,
efÛeÛÚefkeäle yeÇÿee}e Yesš}er.
ßeernefjÛeeR peer efÛevceÙe ÚeÙee ~ efce"er osle eflepe Â{ ÙeogjeÙee ~
MegYeceer}ve veÛe Yeso keâUeJee ~ keâJeCe jeefOekeâe keâJeCe njer Jee ~~
YeeJemeceeOeeRle meceLe&efn ÙeeÛe DeJemLeWle heeWÛe}s Deensle. keâše#eeveW otj "sJe}suÙee
Jeu}Yee-YeeJeeveW peCetb lÙeebveeefn vekeâUle Jes{tve Iesle}W DeeefCe hejceeLe&leòJee}e efye}ie}s}s
meceLe& GlmHetâle&heCeW yees}tve ies}s – ``lees ies lees efÛe lees jece meJe&$e heens''! `ies' Ùee
mebyeesOeveebletve nW }ef#ele nesleW.
keâoe JeesUKeerceeefpe otpeW efomesvee ~
ceveeR ceevemeeR Éwle keâebner Jemesvee ~~
yentleeb efomeeb Deeheg}er Yesefš pee}er ~
efJeosnerheCeW meJe& keâeÙee efveJee}er ~~201~~
efJemej}s}W Dee"JeleW, njJe}s}W meebhe[leW, Jes[ŸeeÛeW Jes[ veenermeW nesTve lees
Øeke=âleerJej Ùeslees, MeneCee neslees. Ùeeble pÙee}e keâOeeRÛe DeefmlelJe veJnles DemeW veJeW
keâebneR pevcee}e Dee}W DemeW cnCeleeb Ùesle veener, hetJeea peW nesleW, peW keâebneR keâejCeeveW
}ghle Pee}W nesleW, leWÛe Deeleeb hegvne Øeieš Pee}s.
yeÇÿe%eeveeÛeW mJe¤he DemeWÛe Deens, cegUeble Éwle veeneR, ÉwleeÛeer DeJemLee keâefuhele
Deens. efleÛÙeecegUWÛe ogjeJeuÙeemeejKeW JeešleW. ceOe}er keâefuhele efmLeefle veeneRMeer nesTve
DeesUKe heš}er keâeR keâesCelÙeeefn mJe¤heeble JesieUsheCee, efYeVelee Gjle veeneR. Deble:keâjCeebletve
ÉwleeÛee hetCe& efvejeme neslees. F&Õejer leòJe Deble:keâjCeeble "meleW, DeeefCe ceie `Ùe$e Ùe$e
cevees Ùeeefle le$e le$e meceeOeÙe:' DeMeer efmLeefle nesles. ``pÙee pÙee ef"keâeCeeR ceve peeÙe
ceePes ~ lÙee lÙee ef"keâeCeeR efvepe¤he legPeW ~~'' Demes peW Øeefmeæ JeÛeve Deens
lÙeeØeceeCeWÛe meJe&LewJe efmLeefle Demeles.
ner peer DeesUKe heš}er Deens, ner peer Yesš Pee}er Deens, leer Deehe}er cnCepes
efJeJejCe 439
mJemJe¤heeÛeerÛe Deens. heCe ceOÙeblejer De%eeveoMeWle ies}s}e keâeU yejeÛe cees"e neslee.
lees keâebner pevceebÛeeefn Demes} eEkeâJee keâuhekeâesšeRÛeeefn Demes} DeMeer keâeneR DeesUKe
hešeJeer DeMeer FÛÚe GlheVe nesCeWefn keâef"Ce Deens. ``ceveg<ÙeeCeeb menœes<eg keâef§eled
Ùeleefle efmeæÙes ~'’ (Ye. 7~3) menœeeJeefOe ceeCemeebletve SKeeoeÛe ØeÙelveMeer} neslees
DemeW ieerlee cnCeles. DeMee ØeÙelveMeer} Deme}suÙee menœeeJeefOe }eskeâebletve leòJeeÛeW
KejW mJe¤he SKeeÅee}ebÛe Gceieles. DeeefCe ``JeemegosJe: meJe&efceefle me cenelcee
megog}&Ye: ~'' (Ye. 7~19) jece meJe&$e keâeWotve jeefn}e Deens DemeW DevegYeefJeCeeje
cenelcee, leòJeeÛeer DeesUKe heš}suÙee mecegoeÙeebleefn og}&Ye Demelees. %eevÙee}eefn
YeieJeledØeeefhle nesCÙeemee"eR Deveskeâ pevce ØeÙelve keâjeJes }eieleele ceie kegâ"s osJe Yesšlees.
``yentveeb pevceveecevles %eeveJeevceeb ØeheÅeles ~'' (Ye. 7~19) Ùeemee"eR meceLeeËveer
`yentleeb efomeeb Deeheg}er Yesefš Pee}er' DemeW cnš}W Deens.
heg<keâU pevce IÙeeJes }eieleele ner iees° efvejeMe nesCÙeemee"eR meebefiele}W}er veeneR.
heg<keâU Oeerj OejeJee }eielees, ØeÙelveeÛeW meelelÙe efškeâJeeJeW }eieleW. IeeF&veW keâebneR nesle
veeneR, nW }#eeble DeeCetve osCÙeemee"eR ner JemlegefmLeefle meebefiele}er Deens.
`yentlee efomeeb Deeheg}er Yesšer Pee}er' Ùee ÛejCeeÛee DeLe&, efMe<Ùeeves meodieg¤}e,
Jee Yekeäleeves YeieJeblee}e ke=âleeLe& PeeuÙeeJej, nW cnš}W Deens DeMee °erveWefn keâjleeb
ÙesF&}. lesLeW Deehe}er cnCepes legceÛeer, ieg¤Ûeer eEkeâJee YeieJebleeÛeer, Yesš Pee}er, Deelee
OevÙe Pee}es, ke=âleeLe&lee Jeeš}er Demee YeeJe Ùee DeLee&le ie=nerle Oej}e peelees.
YeieJebleeÛeer Yesš Pee}er, DeelcemJe¤heeÛee mee#eelkeâej Pee}e, lÙeecegUW Deeleeb
keâeÙe Ie[}W? keâesCelee heefjCeece DevegYeJeeme Dee}e leW ``efJeosnerheCeW meJe& keâeÙee
efveJee}er'' Ùee ÛeJeLÙee DeesUeRle JÙekeäle Pee}W Deens.
efJeosnerheCee Øeehle Pee}e cnCepes osn mebhe}e, osn megš}e Demee DeLe& keâjeJeÙeeÛee
veeneR. peer osnyegefæ mees[eJeer Ùeemee"eR meceLeeËveer veeveeØekeâejÛee yeesOe kesâ}e Deens leer
osnyegefæ megš}er. DenbYeeJe ceeJeU}e, ceerheCee ies}e Demee YeeJe ÙesLeW DeefYeØesle Deens.
DeeefLe}sefve osnW ~ pees ve Ieshes osnceesnW ~ (%eeves. 13~1033) DeMeer Deeleeb efmLeefle
Demeles. Mejerjkeâcex Deeleeb yeeOekeâ nesle veeneRle. ``lees MejerjeÛesefve cesUs ~ keâ¤b keâeb
keâcex mekeâUW ~ heefj DeekeâeMe OegÙes ve cesUs ~ lewmee Demes ~~'' (%eeves. 13~1032)
keâeÙee efveJeles leer ÙeecegUW. Ùee efJeosnerheCeeÛee Gu}sKe hetJeeA cegkeäleerÛÙee DeeefCe YekeäleerÛÙee
meboYeeËle M}eskeâ 12 DeeefCe 188 ÙesLeW Dee}e Deens. lesLeer} efJeosnerheCeeÛeW meeOeve
Deeleeb ÙesLeW efmeæ Pee}W Deens.
Ùee efJeosnerheCeecegUW meJe& keâeÙee efveJee}er. meJe& osn, meJe& Mejerj meieàÙee
ØekeâejÛÙee leeheebletve cegkeäle Pee}W, Meeble Pee}W, megKeeJe}W. meJe& keâeÙee, meJe& Mejerj Ùee
440 ceveesyeesOe
MeyoebveeR hebÛe›eâesMe Jee mLet}, met#ce, keâejCe, cenekeâejCe Demes meJe&Ûe osn DeefYeØesle
Deensle. keâejCe leehe ns efvejefvejeàÙee keâejCeebveer nesleele. DeeefCe efvejefvejeàÙee heeleUerJej
lÙeebÛee $eeme neslees. Tve }eieCeW, FefÛÚle iees° ve efceUCeW DeeefCe Deheceeve nesCeW ÙeebÛes
leehe SkeâeÛe heeleUerJej nesle veeneRle. efJeosnerheCee Øeehle Pee}e keâeR ne meJe& efvejefvejeàÙee
heeleUerJejÛee leehe veeneRmee neslees. DeeefCe Mejerj Deevebo¤he nesles. keâerle&veeveW Mejerj
yeÇÿe¤he PeeuÙeeÛee DevegYeJe ßeerlegkeâesyeejeÙeebveerefn meebefiele}e Deens. Mejerje}e Meeblelee
}eYe}er DemeW YeeJeelcekeâ JeCe&ve kesâ}W Deens, leehe veeneRmes Pee}s DemeW efve<esOeelcekeâ
JeCe&ve kesâ}W veeneR ns Heâej cenòJeeÛeW Deens.
jesie ies}e lejer Meefkeäle Ùesle veeneR. lÙeekeâefjleeb hegvneb keâebneR GheÛeej keâjeJes
}eieleele. ceie Meefkeäle Ùesles, DeejesiÙe Øeehle nesleW. meceLe& jesie ies}e Deens Demes meebiele
veeneRle. DeejesiÙe Øeehle Pee}s Demes meebieleele ner hetCe&lee Deens. heefjhekeäJelee Deens.
ceveeÛÙee M}eskeâebleer} yeesOe ÙesLeW mebhetCe& Pee}e Deens. ÙesLetve heg{er} JeCe&ve
Ghemebnejelcekeâ Deens.
cevee ietpe js letpe nW Øeehle pee}W ~
hejer Deblejer heeefnpes Ùeslve kesâ}s ~~
meoe ßeJeCeW heeefJepes efve§eÙeemeer ~
Oejer meppevemebieleer OevÙe nesmeer ~~202~~
Depeg&vee}e ieerlee meebieleebvee YeieJebleebveer cnš}s Deens, ``Fefle ieg¢eleceb
MeeŒeefceocegkeälebceÙeeveIe ~ SleodyegodOJee yegefæceeved mÙeelke=âleke=âlÙe§e Yeejle ~~
(Ye. 15~20) ns Yejlekegâ}eslheVee efve<heehe Depeg&vee DelÙeble ieg¢e DemeW MeeŒe ceer
leg}e meebefiele}W Deens. yegefæceeved ns veerš peeCetve IesF&} lej ke=âleke=âlÙe nesF&}.
ieerlesÛÙee Ùee M}eskeâebleer} YeeJeÛe meceLe& Ùee M}eskeâebletve JÙekeäle keâjerle Deensle.
iegpe MeyoeÛÙee DeLee&ceOÙeW, `menmee }#eeble ve ÙesCeejer ßes‰ iees° efnle }eYeeJeW
cnCetve efpeJneàÙeeveW meebefiele}er peeCeW' FlekeWâ meceeefJe° Deens. efJeveÙe Lees[e yeepet}e
"sJetve meceLe& meebiele Deensle keâeR, yeeyeebvees! SjJeeR DelÙeble ieghle jeefn}s}W ßes‰ %eeve
ceer legceÛÙeeheg{s JÙekeäle kesâ}W Deens. lÙeebletve ØeÙelveeveW efnle meeOetve IÙee DeeefCe OevÙe
Jne. ``ßegleb njefle heeheeefve'' vegmelÙee SskeâCÙeeveWÛe hegCÙe }eieleW ner OeejCee ÙeesiÙe veeneR.
efnleeÛee ne yeesOe legcneb}e kesâ}e Deens. leoveg¤he DeeÛejCe keâjCÙeeÛee Deble:keâjCehetJe&keâ
ØeÙelve keâje. JejJejÛÙee osKeeJÙeeÛeW, šekeâCeW šekeâuÙeemeejKeW, DemeW keâebneRlejer keâ¤b vekeâe.
Ùee yeesOeeÛeW JejJejÛes ßeJeCe keâje} lej pes meeOeeJeÙeeÛeW Deens les meeOeCÙeeÛee
ceeie& efveef§eleheCeW Gceies}.
efJeJejCe 441
Ùee GheosMeeÛÙee ßeJeCeceveveeveW legceÛeer ßeæe Â{eJes}, Ûeebie}Wb efnleeÛeW leW keâeÙe
DeeefCe leW keâmeW meeOeeJeW ne efve§eÙe nesF&}.
keâebneR MebkeâekegâMebkeâe DemeuÙee, vescekesâ mecepeCÙeeble De[ÛeCe he[}er, lej melheg®<eebÛÙee
menJeemeeble jne. lÙeebÛÙee JeeieCÙeebletve, menpe yees}CÙeebletve, lÙeebveer kesâ}suÙee ÛeÛeXletve,
DeeJepet&ve oeKeefJe}suÙee ceeieeËletve legcneb}e vescekeWâ keâeÙe leW keâUs}, MebkeâeÛeW efvejmeve
nesF&}, DevegkeâjCeemee"eR DeeoMe& heg{WÛe DemeuÙeeveW JeešÛee} meesheer nesF&}.
meppeveebÛÙee mebieleerle jneJes Demee Dee«en ceveeÛÙee M}eskeâeble JeejbJeej kesâ}e
Deens. ``meoe mebieefle meppeveeÛeer OejeJeer'' Ùee hee}gheoeÛeW 163 les 167 DeMee
heebÛe M}eskeâebÛeW ØekeâjCeÛe ÙesLeW Dee}s Deens. lÙee JÙeefleefjkeäle meppeveeR Jeefmle keâerpes
(128), ieleerkeâejCeW mebieleer meppeveeÛeer (129), Oejer js cevee mebieefle meppeveeÛeer
(135), meoe meJe&oe meppeveeÛesefve Ùeesies ~ ef›eâÙee hee}šs YeefkeäleYeeJeeLe& }eies
(108), hejer meJe&efn meppeveeÛesefve Ùeesies (151), meceeOeeve les meppeveeÛesefve Ùeesies
(153), KegCes heeefJepes meblemebieW efJeJeCex (154), keâUes }eie}s meppeveeÛesefve yees}s
(184) DemeW meppeveeÛÙee mebieleerÛee ceefncee ieeCeejs Gu}sKe JeejbJeej Deensle.
heg{ÛÙeeÛe 203 les 204 Ùee M}eskeâebleefn meppeveeÛÙee mebieleerÛeW ßes‰lJe Øeefleheeefo}W
Deens. melheg®<eeÛÙee menJeemeeveW ``DeeheCeemeeefjKeW keâefjleer lelkeâeU'' Demee }eYe neslees
DeMee DeLee&Ûeer Flej mebleebÛeerefn heg<keâU JeÛeveW Deensle.
hejbleg meppeveeÛee Demee menJeeme }eYeCeW nWÛe Heâej DeJeIe[ Deens. veejoebveeR
DeeheuÙee Yeefkeälemet$eeble ``cenlmebiemleg og}&Ye: DeceesIe: DeiecÙe§e.'' DemeW cees"Ÿee
ceee|cekeâlesveW cnš}W Deens. melheg®<eeÛee menJeeme DeceesIe Deens, efveef§eleheCeW }eYeoeÙeer
Deens nW KejWÛe, heCe lees eflelekeâeÛe og}&Ye DeeefCe DeiecÙeefn Deens. ceveg<Ùe meceepeeble
melheg®<eebÛeW ØeceeCe }eKeesceW Skeâ lejer Deens keâeR veeneR keâesCeeme "eTkeâ? melheg®<eebÛeer
mebKÙee Heâej Deuhe DemeuÙeeves lÙeebÛee menJeeme og}&Ye Demelees ner Skeâ De[ÛeCe.
Ùeentve cees"er De[ÛeCe melheg®<e keäJeefÛeled Yesš}e lejer lees melheg®<e Deens DemeW Jeešle
veeneR ner. pees veeneR lÙeeÛÙeeJej meblelJe }eo}W peeleW. Keje meble DeesUKeleeb Ùesle veeneR.
ner De[ÛeCe Heâej cenòJeeÛeer Deens. mebleeÛeW meblelJe DeesUKeCÙeemee"eRefn meeOekeâeÛÙee
ceveyegæerÛeeefn keâeneR efJekeâeme Pee}s}e DemeeJee }eielees.
Ùee meJe& heefjefmLeleeRle meesÙeerÛee GheeÙe Demee keâeR keâesCee efJeÅeceeve JÙekeäleer}e meble
ceevetve lÙeeÛÙee mebieleerÛee nJÙeeme OejCeW ÙeesiÙe veeneR nW }#eeble "sJeeJeW. DeMee
nJÙeemeecegUW vemeles iegCeoes<e Debieer }eieleele. les efnlekeâejkeâ veeneR. lesJneb ØelÙe#e
JÙekeäleerhes#eeb oemeyeesOe, ieeLee, %eevesÕejer DeMee ßes‰ «ebLeebvee DeeojCeerÙe ceevetve,
JeeÛeve-ceveveeÛÙee ¤heeveW lÙeebÛÙee menJeemeeble jeneJeW, MeyoeLee&ÛÙee °erveW lÙeebleer}
442 ceveesyeesOe
Skeâeoe efJe<eÙe ve mecepe}e lej le%eebMeer ÛeÛee& DeJeMÙe keâjeJeer heCe Ùeehes#eeb DeefOekeâ
Yeeveie[eRle he[tb veÙes. hegjsMeer Â{lee vemes} lej efpeJeble ceeCemeeÛÙee menJeemeeble
ßeæs}e le[e peeCÙeeÛeW YeÙe DemeleW Je lemeW Pee}W lej leW DeefOekeâ Ieelekeâ "jleW. «ebLe
Decetle& DemeuÙeeveW Jele&veeefJe<eÙeeR nesCeejs Dehemecepe efvecee&Ce nesle veeneRle Je lÙeecegUW
ßeæe efšketâve jentb Mekeâles. ``Ùees Ùeled ßeæ: me SJe me:~'' DemeW DemeuÙeeveW DeeefCe
ßes‰ «ebLe lÙee lÙee mebleebÛeW ØelÙe#e ¤he DemeuÙeeveW «ebLeebÛee JeeÛeve-ceveve¤he menJeemeefn
keâuÙeeCekeâejer nesTb Mekeâlees. ØeeceeefCekeâ ØeÙelveMeer}e}e lÙeecegUWefn OevÙelee Øeehle
nesTb Mekeâles.
meceLeeËveer Ùee M}eskeâebleefn ØeÙelveeÛee Gu}sKe kesâ}e Deens. keâesCeeÛÙee vegmelÙee
DeeMeerJee&oeves Jee ke=âheekeâše#eeveW keâebneR nesle veeneR. lemeW nesleW DemeW efJeveÙeeveW mecepeeJeW,
ieewjJeeveW cnCeeJeW, heCe leer JemlegefmLeleer vemeles. ``keâJeCeeefme keâeÙe efopes} keâJeCeW ~
DeÉwleeR FÙeW ~ nWÛe ÙesLes melÙe Deens. ``Ùelve lees osJe peeCeeJee'' Ùee efve‰sveW meeOevee
keâjeJeer. OevÙelee Øeehle keâ¤ve IesCÙeeÛee leesÛe ceeie& Deens.
cevee meJe& ner mebie mees[tve ÅeeJee ~
Deleer DeeojW meppeveeÛee OejeJee ~~
peÙeeÛesefve mebieW ceneb og:Ke YebieW ~
peveeR meeOeveWJeerCe mevceeie& }eieW ~~203~~
meJe& ØekeâejÛeer ØehebÛeeefJe<eÙeerÛeer Deemeefkeäle mees[tve ÅeeJeer, ne efJe<eÙeefn ceveeÛÙee
M}eskeâeble Deveskeâ JesUeb Dee}s}e Deens. `hejer mebie mees[esefve metKeW jeneJes' DeMee
hee}gheoeÛeW Ûeej M}eskeâ Deme}s}s ØekeâjCe 187 les 190 Ùee M}eskeâeble Deens. cevee
ve° Ûeeb[eU lees mebie lÙeeieer (107), cevee keâecevee keâecemebieer vemees os (128)
Demee mebieeÛee efve<esOe Flej$eefn Dee}e Deens. efJe<eÙe}es}ghe DemeCeW, efJe<eÙeeefJe<eÙeeR
Deemeefkeäle DemeCeW ner hejceeLe&ceeieeËleer} cees"er OeeW[ Deens. efJe<eÙeemekeäleeRletve cegkeäle
nesCeW nW DeeJeMÙekeâ Deens. efJe<eÙeeÛeer Deemeefkeäle mees[tve ÅeeJeer DeeefCe meppeveeÛÙee
menJeemeeÛeer cee$e Deemeefkeäle "sJeeJeer.
Deemeefkeäle, Deemeefkeäle cnCetveÛe JeeF&š vemeles. efleÛeW JeeF&šheCe efkeâleer DeeefCe
keâMeeÛeer, ÙeeJej DeJe}byetve DemeleW. DeeojhetJe&keâ meppeveebÛÙee mebieleerÛeer Dees{ "sJeeJeer.
lÙeecegUW DeefJeJeskeâ, Deßeæe, ÛeebÛeuÙe FlÙeeefo oes<e GlheVe nesCÙeeÛeW YeÙe jenele
veeneR. melheg®<e Jelme} Demeleele, oÙeeUt Demeleele, leW ØemebieefJeMes<eer DeefOekeâejYesoeveW
meece, oece, ob[, Yeso ÙeehewkeâeR SkeâeÛee Jee DeveskeâebÛee ÙeesiÙejerleerveW GheÙeesie keâ¤ve
meeOekeâeÛeW keâuÙeeCe meeOetve osleele.
efJeJejCe 443
meppeveebÛÙee mebieleercegUW meeOekeâeÛes yejsÛemes ßece GCeeJeleele. mevceeie& keâesCelee les
MeesOeeJeW }eiele veeneR. DevegYeJeer meble lÙeeÛeer DeesUKe menpe keâ¤ve osleele. ne
mevceeie& Deens, Ùee JeešsveW pee DemeW efve§eÙeeveW meebietb Mekeâleele. nW keâeb leW Ùee ieeWOeUeveW
ÛeebÛehe[le yemeCÙeeÛeer Deeheefòe šUles. ``meeOevesJeerCe mevceeie& }eies'' cnš}s Deens. les
Ùee DeLee&veWÛe. ØeÙelve keâjeJes }eiele veeneRle, meieUs keâebneR DeeÙeles efceUles, DemeW
mecepetb veÙes. mevceeie& menpe Yesšlees, menpe efomelees nW KejW. melheg®<eebÛee lees ØeYeeJe
DeensÛe. ``cees[esefveÙee Jeeše met#ce ogmlej ~ kesâ}e jepÙeYeej Ûee}s Ssmee ~'' Ùeemee"eRÛe
lej lÙeebÛee DeJeleej Deens. heCe Ùee jepeceeiee&veW Ûee}eJeW nW }eielesÛe Je les keâece pÙeeÛeW
lÙee}eÛe keâjeJeW }eieleW. meesneskeâemeve }eYe}s lejer lÙeeÛeW cetuÙe keâesCelÙee vee keâesCelÙee
mJe¤heele ÅeeJeWÛe }eieles. DeeF& }skeâje}e keâ[sJe¤ve vesles lemeW nesF&} Ùee cnCeCÙee}e
keâebneR DeLe& veeneR. }skeâ¤b heebÛe Je<ee&ÛÙee Deebleer} Deme}s lejÛe nW MekeäÙe nesleW. Flekesâ
}neve vesCeleW nesCeW meesheW veeneR. lÙeehes#eeb mJele: JeešÛee} keâjCeW DeefOekeâ meeshes Deens.
cevee mebie ne meJe& mebieeme lees[er ~
cevee mebie ne cees#e lelkeâeU pees[er ~~
cevee mebie ne meeOekeâeb meerIeÇ mees[er ~
cevee mebie ne Éwle efve:Mes<e cees[er ~~204~~
mebie, Deemeefkeäle, }es}ghelee, ÙeeefJe<eÙeeR hejceeLe&ceeieeËle yengOee Deeflekeâ"esj Yetefcekeâe
Iesle}er peeles Je lÙeecegUW keâebneR efpe%eemetbvee DeMeer Mebkeâe Ùesles keâeR melheg®<eebÛeer mebieefle
ner lejer mebieefle cnCepes mebieÛe Deens vee! ce}e cees#e efceUeJee, osJe YesšeJee nerefn
keâeceveeÛe Deens vee! ceePes ogieg&Ce peeJesle, meodiegCe Jee{eJesle, DemeW cnCeCeWefn keâebneRlejer
FÛÚe "sJe}er, Deekeâeb#ee yeeUie}er DemeWÛe DemeleW vee! mebie vekeâes, Deemeefkeäle vekeâes,
keâecevee vekeâes ns Ùee hejceeLeeËle keâmeW yemeeJeÙeeÛeW? ner Mebkeâe pesJne leke&âšerheCeeÛeer
Demes} lesJne efle}e keâebneR efJeMes<e Gòej veener. keâejCe keâesCelÙeener leke&âšeÛeW keâOeeR
meceeOeeve keâjleeb Ùesle veeneR. MeneCÙeeveW lÙee Yeeveie[eRle ve he[CeWÛe Ûeebie}W. leke&âšW
ner yengOee %eeve}Jeoge|JeoiOeleWletve efvehepeleele DeeefCe lÙeebvee ogje«eneÛes DeefOe‰eve
Demeles. pÙee}e keâebner keâjeJeÙeeÛeW veeneR lÙee}e Dekeâce&CÙeles}e DeeOeej cnCetve DemeW
leke&âš vesnceerÛe yejW JeešleW. meeOekeâeves lÙeeheemetve otj jneJeW.
Jejer} ØekeâejÛeer Mebkeâe pesJneb Megæ efpe%eemet YeeJevesveW efJeÛeej}s}er Demeles lesJneb
cee$e YeemeCeeNÙee efJejesOeeÛee heefjnej keâjCeW DeeJeMÙekeâ Deens.
oesve-leerve Øekeâejebveer Jejer} MebkesâÛeW Gòej osleeb ÙesleW.
efJe<eÙeeefJe<eÙeeR mJeYeeJele: Dees{ Jee{le Demeleebvee pÙee MeeŒeebveeR mebie mees[e,
444 ceveesyeesOe
DemeW Dee«enhetJe&keâ meebefiele}s}W DemeleW, lÙeeÛe MeeŒeeveW meppeveebÛeer mebieefle Oeje
Demeeefn DeeosMe efo}s}e Demelees. MeeŒeeÛeWÛe Skeâ meebieCeW ceeveeJeÙeeÛeW DeeefCe ogmejW
ceeveeJeÙeeÛeW veeneR nW ÙeesiÙe veeneR. MeeŒe cnCes} lesJneb jepÙeefn mees[}W heeefnpes,
DeeefCe MeeŒe cnCes} lesJneb efJe<eefn Iesle}W heeefnpes DemeW %eevesÕejcenejepe cnCeleele.
lesJneb MeeŒeefve‰e ner ØeceeCe ceeveCeeje}e, Jejer} Mebkeâe Dee}er lejer efškeâCeejer veeneR.
meesce}, yeÛeveeie, veeieeÛeW efJe<e ner SjJeeR ceneYeÙebkeâj ØeeCeIeelekeâ DeMeeR efJe<es
Deensle. heCe efÛeefkeâlmekeâeÛÙee Deew<eOee}Ùeeble leerefn YeÙebkeâj jesieeJejer} ØeeCeoeÙeer
Deew<eOeW "jleele. mebleebÛÙee ØeYeeJeecegUW mebieeÛeWefn lemeWÛe nesleW DemeWefn cnCeleeb ÙesF&}.
Yeeb[ŸeeJejer} Jee keâhe[ŸeeJejer} [eie keâe{CÙeekeâefjlee #eejebÛee GheÙeesie kesâ}e
peelees. #eej keâebneR SjJeeR Yeeb[Ÿeebvee DeeefCe keâhe[Ÿeebvee }eJetve "sJeCÙeeÛeer Jemleg veeneR.
heCe [eie he[}s Demeleer} lej cee$e lees GheÙeesieeble DeeCeeJee }eielees. nW GoenjCe
ceÙee&efole DeLee&veW meblemebieeÛeW cenòJe peeCetve Iesleevee GheÙeesieer he[CÙeemeejKeW Deens.
}ekeâ[eÛee Jee lelmece JemletÛee KejKejerle he=‰Yeeie iegUiegUerle keâjCÙeemee"eR
hee@ef}Meheshej Jeehejleele. hee@ef}Meheshej keâebneR iegUiegUerle vemelees. lees KejKejerleÛe
DemeeJee }eielees. heCe hee@ef}MeheshejÛee KejKejerleheCee, }ekeâ[eÛÙee he=‰Yeeiee}e
iegUiegUeRle yeveJelees. lemeWÛe mebleebÛee mebie Flej mebieebvee veenermeW keâjlees. DeeefCe
cnCetveÛe meceLe& cnCeleele–``cevee mebie ne meJe& mebieeme lees[er.''
Skeâ ie=nmLe heesš efyeIe[}W Deens cnCetve JewÅeekeâ[s ies}e. JewÅeeves lÙee}e Deew<eOeeÛÙee
heg[Ÿee yeebOetve efouÙee DeeefCe meebefiele}W DeepeÛÙee efoJeme keâeneR KeeTb vekeâesme. jesieer
leke&âMeeŒeeÛee heoJeerOej. lees ogmejW efoJeMeeR }#eCeW Jee{}eR cnCetve kegâjkegâjle hegvneb
JewÅeekeâ[s Dee}e. JewÅeeveW efJeÛeej}s Deew<eOe eflevneR JesUeb Iesle}s keâeb? jesieer cnCee}e
legcneR keâeneR KeeTb vekeâe cnCetve meebefiele}W nesles, ceer Deew<eOeefn Keeu}s veeneR. JewÅeeveW
lÙee}e yengOee GheÛeejemee"eR "eCÙee}e eEkeâJee ÙesjJe[Ÿee}e hee"efJe}W DemeeJes. keâeneR
KeeTb vekeâesme ÙeeÛee DeLe& pÙeeÛÙeecegUW heesš efyeIe[leW DemeW keâebneR KeeTb vekeâesme,
Deew<eOeeÛes KeeCeW DeeefCe Flej keâebneR ÛeceÛeefcele KeeCeW SkeâÛe veJns.
cnCetve meceLe& cnCeleele–mebleebÛee mebie ne mebie Keje heCe lees Flej mebieeÛes
og<heefjCeece Iee}Jelees cnCepesÛe cees#e meeOetve oslees, lesJneb lÙeeÛeW mesJeve kesâ}W heeefnpes.
keâOeeR Deew<eOe mecepetve, keâOeeR heLÙe mecepetve, keâOeeR Deenej mecepetve. Deenej mecepetve
mJeerkeâej}s}e meblemebie Deveskeâ ØekeâejeveW }eYeoeÙekeâÛe "jlees.
mebleebÛÙee mebieleercegUs meeOekeâeÛeer GlheVe nesCeeNÙee veevee ØekeâejÛÙee De[ÛeCeeRletve
menpelesveW megškeâe nesles. De[ÛeCeer DemebKÙe ØekeâejÛÙee Demeleele. meble DevegYeJeer
DemeuÙeeveW lÙeebÛeW efvejmeve keâjCÙeemee"eR lees ÙeLeeLe& ceeie&oMe&ve keâ¤b Mekeâlees. cegKÙele:
efJeJejCe 445
meeOekeâe}e Oeerj oslees, heefn}škeâjCeer}e ØemetleerÛÙee JesUeR Ûeebie}er, peeCeleer DeeF&
peJeU Deme}er keâeR pemee Oeerj efceUlees lemeW hejceeLe&ceeieeËle meblemebieleerveW meeOekeâe}e
JeešleW.
cnCetve meceLe& cnCeleele ``cevee mebie ne meeOekeâeb MeerIeÇ mees[er.'' YeJeYeÙeebletve,
leehe$eÙeebletve ÙeecegUs meeOekeâeÛeer megškeâe nesles.
ßeermeceLe& jeceoememJeeceer ns ßeer%eevesÕejcenejepe, ßeerlegkeâesyeejeÙe ÙeebÛÙeeØeceeCeWÛe
ßeerMebkeâjeÛeeÙeeËÛÙee DeÉwle celeeÛeW Deensle. ``efÉleerÙeeled Jew YeÙeb YeJeefle'' DemeW DeÉwle
leòJe%eeve ceeveles. ieg® DeeefCe efMe<Ùe, meeOekeâ DeeefCe efmeæ, meble DeeefCe meeceevÙe nW
lej GIe[ GIe[ Éwle Deens. nW DeÉwleeheÙeËle keâmeW vesTve heeWÛeJeCeej DeMeer Mebkeâe ÙesTb
veÙes cnCetve meceLe& cnCeleele –``cevee mebie ne Éwle efve:Mes<e cees[er.''
DeemekeäleerÛÙee mebyebOeele peW meebefiele}W leWÛe ÉwleeÛÙee mebyebOeeleefn melÙe Deens.
DeÉwle Øeehle JneJeW cnCetveÛe Ùee ÉwleeÛee mJeerkeâej kesâ}e heeefnpes. DeefOekeâejer, ieg®,
efve‰eJeble efMe<Ùe, mee#eelkeâejer meble, efJeveceü, YeeefJekeâ meeOekeâ ÙeebÛee mebyebOe ne
ÉwleeÛeeÛe Deens ns KejW; heCe nW Éwle mebYeeUtve "sJeCÙeemeejKeW Éwle Deens. Ùee ÉwleeÛee
DeÉwleeMeer efJejesOe veeneR. G}š DeÉwle Ùee ÉwleeÛÙee Iejer DeeheCentve ØesceeveW ÙesleW
DemeWefn keâewlegkeâeveW cnCeeJeW FlekeWâ Ùee ÉwleeÛeW cenòJe Deens. ``Éwle oMesÛeW DebieCe ~
DeÉwle JeesUies DeeheCe ~ Yesog lebJe otCe ~ DeYesoemeeR ~'' DemeW %eeveesyeejeÙeebveeR
cnš}W les Heâej cenòJeeÛeW Deens. meeOekeâeves leW }#eeble "sJe}W heeefnpes. DeÉwleeÛes keâój
hegjmkeâlex YeieJeeved ßeerMebkeâjeÛeeÙe&efn ``DeÉwleb ef$e<eg }eskesâ<eg veeÉwleb ieg®Cee men ~''
yeÇÿeemekeâš eflevner }eskeâebMeer Deehe}W DeÉwle Deens, DeeheCe Skeâ¤he Deenes nW peeCeeJeW
heCe meodieg¤ÛÙee mebyebOeele cee$e efMe<ÙeYeeJeeÛeer veceüleeÛe jeKeeJeer Demes cnCeleele lÙeele
Heâej DeLe& Deens. ‘‘YekeälÙeLeË keâefuheleb Éwleb DeÉwleeoefhe megob jced ~'' DemeW YekeälÙeeÛeeÙeeËveeR
Heâej Dee«enhetJe&keâ cnš}W Deens. meeOekeâeveW lÙeeÛee efJeÛeej kesâ}e heeefnpes.
DeÉwle ns DeÉwleÛe DemeuÙeeveW les keâesCeeÛee efvejeme keâ¤b Mekeâle veeneR. meeOekeâ
oMeWle DeÉwleeÛeer ner efveef<›eâÙelee hejJe[CÙeemeejKeeR veeneR. yeeOekeâ nesCeejeR Deveskeâ
ØekeâejÛeeR ÉbÉW meYeeWJeleer G«e mJe¤heeble veebole Demeleebvee Me$eg mewefvekeâebÛÙee ieje[Ÿeeble
meebhe[}suÙee Skeâekeâer JeerjeØeceeCeW meeOekeâeÛeer efmLeefle nesles, DeMee JesUeR mebleebÛee
menJeeme nWÛe lÙeeÛÙee neleebleer} ØeYeeJeer nlÙeej "jleW. cnCetve meceLe& mJeeceer cnCeleele
keâeR meblemebie nW leòJele: pejer Éwle Deme}W lejer ØehebÛeeble DevegYeJeeme ÙesCeeNÙee Deveskeâ
ØekeâejÛÙee yeeOekeâ ÉwleebÛee heefjnej Ùee meblemebie¤he ÉwleecegUW neslees. cnCetve meeOekeâeveW
ØeÙelvehetJe&keâ meblemebieleerÛee Ieslee ÙesF&} lesJe{e }eYe efve‰sveW IÙeeJee.
446 ceveesyeesOe 447

ceveeÛeeR MeleW Sskeâleeb oes<e peeleer ~

celeercebo les meeOevee ÙeesiÙe nesleer ~~ ~~ßeerMebkeâj~~
Ûe{s %eeve JewjeiÙe meeceLÙe& DeebieeR ~
cnCes oeme efJeÕeemeleeb cegefkeäle YeesieeR ~~205~~ ceveeÛes M}eskeâ heeo metefÛe
Ùee M}eskeâebÛeW mhe°erkeâjCe ØeemleeefJekeâ efJeJesÛeveeceOÙeWÛe hegjsMee ØeceeCeeble Pee}W ( JeCee&veg›eâceW )
Deens leW he=‰ (5-8) Jej heneJeW. lÙeeÛeer hegve®keäleer keâjCÙeeÛeer DeeJeMÙekeâlee veeneR.
ceveeÛes M}eskeâ nW meeOekeâe}e }eYe}s}W Skeâ Jejoeve Deens. hejceeLe& ceeieeËle lejer efJe<eÙe M}eskeâ ›eâ. efJe<eÙe M}eskeâ ›eâ.
meeOekeâe}e efceUJeeÙeÛeW ÙeMe nW heefjefmLeefleefvejhes#e DemeleW. heefjefmLeefle efkeâleerefn Øeefleketâ}
Dekeâmceele Deekeâej}s 146 Deleer Jeer<eF& 64
Demetb Mekeâles DeeefCe lejer meeOekeâ DeeheuÙee ØeieleerÛee Jesie ÙeesiÙe lees jeKetb Mekeâlees,
Dekeâmceele les jepÙe 13 Deleer meeefpejW 88
keâejCe keâesCeleerefn Øeefleketâ}lee ner yeensj Demeles DeeefCe heejceee|Lekeâ Øeieefle ner Deble:mLe
Dekeâmceele leesefn 16 Deleer mJeeLe&yegOeer 9
Demeles. vee"eU ceve mJele:ÛÙee Dekeâce&CÙeles}e, heefjefmLeleerÛÙee Øeefleketâ}lesÛee DeeOeej
Dekeâmceele meeb[tefveÙee 15 DeOeescetKe js 20
YeüceeveW IesleW. heejceee|Lekeâ Øeieefle eEkeâJee DeØeieefle nW ceve keâmeW Deens, keâmeW Jeeieles, keâeÙe Dekeâmceele nesCeej 17 DevevÙeeme j#eerlemes 35
keâjleW, ÙeebJej DeJe}byetve Deens. ceveeÛÙee M}eskeâebÛÙee ßeJeCeeveW cnCepesÛe ßeJeCeeveg¤he DeKeb[erle Yesšer 186 DeveeLeeb efoveebkeâejCeW 125
DeeÛejCeeveW ceveeÛeer Øeke=âefle megOeejles, ceve ÛebÛe}lee mees[tve osles, DeeefCe ceie Øeieefle DepeecesU heeheer leÙee 119 DeveeLeeefme DeeOeej 119
DeØeehÙe jenle veeneR. DepeecesU heeheer Jeos 95 DeveerleeryeUW M}eIÙelee 162
meeOekeâe}e JeešCeeNÙee Debleoex<eebÛee heefjnej ceveeÛÙee M}eskeâebÛÙee DeYÙeemeeveW Delekeâe&efme lekeâea 156 DevegJee&ÛÙe les 184
efveef§eleheCeW nesF&} Demee YejbJemee mJele: meceLe&Ûe osle Deensle. lesJneb DeeheCe ßeermeceLe& Deleer DeeojW ieÅe 89 Deveskeâer meoeb 49
jeceoememJeeceeRÛÙee ÛejCeeR efJeveceü nesTve lÙeebÛee DeeMeerJee&o IÙeeJee DeeefCe efve‰sveW Deleer DeeojW "sefJepes 40 DeYeeiÙee veje 82
meeOevesme }eieeJeW nWÛe GefÛele. Deleer DeeojW Øeerefle 59 DeYeeiÙeeme ns ÂMÙe 139
~~ ßeerjece peÙe jece peÙe peÙe jece ~~ Deleer DeeojW yeesef}pes 91 DeYeeJeW keâoeb 139
Deleer DeeojW MegOe 105 DeJe%ee keâoeb nes 38
Deleer DeeojW meppeveeÛee 203 DeefJeÅeeiegCeW 143
Deleer DeeojW melÙe 144 DemebKÙeele mebKÙee 176
Deleer DeeojW meJe&efn 92 Demee meJe& 30
Deleer DeeojW ne efvepe 81 Demes meej 171
Deleer keâece lÙee jece 64 Demes nes peÙee 35
Deleer iet{ les ÂMÙe 199 Denbkeâej efJemleej}e 166
Deleer peerCe& efJemleerCe& 199 Denbkeâej efJemleej 169
Deleer cet{ lÙee 64 Denblee Dekeâmceele 45
Deleer cetKe& lÙee 65 DenbleeiegCeW keâefuheleeb 171
Deleer }ervelee 102 DenbleeiegCeW veerefle 162
~~ peÙe peÙe jIegJeerj meceLe& ~~ Deleer }esYe lÙee 64 DenbleeiegCeW Jeeo 110
448 ceveesyeesOe ceveeÛes Mueeskeâ heeo metefÛe 449

efJe<eÙe M}eskeâ ›eâ. efJe<eÙe M}eskeâ ›eâ. efJe<eÙe M}eskeâ ›eâ. efJe<eÙe M}eskeâ ›eâ.
DenbleeiegCeW yeÇÿeje#esme 113 keâjer cetU 88 #eÙeeleerle lees 174 peieeR Leesj}e osJe 179
DenbleeiegCeW Ùeelevee 97 keâjer ®he 77 KejW MeesefOeleeb 151 peieeR osJe Oegb[eefUleeb 176
DenbleeiegCeW meJe&ner 161 keâjer js cevee OÙeeve 66 KegCeW heeefJepes 154 peieeR ÉeoMeeefolÙe 176
Denblee legPeer letbefÛe 161 keâjer js cevee Yeefkeäle 26 iepeWõt cene 118 peieeR OevÙe lees oeme 47 les 56
Denblee ceveer 24 keâjer Je=efòe pees 168 ieCeeOeerMe pees 1 peieeR OevÙe lees cee®leer 87
DenbYeeJe De%eeve 145 keâjer mebkeâšer 67 ieleerkeâejCeW 129 peieeR OevÙe lees jece 127
DenbYeeJe pees 160 keâjer meej 63 ieleer Kegbšleer 157 peieeR OevÙe JeejeCemeer 99
DenbYeeJe pÙee 159 keâjer megKemebJeeo 52 iecetb hebLe 1 peieeR heenleeb Ûece& 149
Deefn}s meleer}eieeR 123 keâ}bkeâer heg{W osJe 125 ieUsvee ieUsvee 142 peieeR heenleeb %eeveÛe#eeR 149
DeefnuÙee efMeUe 32 keâUer}eefie pee}e 124 efiejerkebâojW 92 peieeR heenleeb osJe keâesšŸee 178
Denes pÙee veje 78 keâUs DeekeâUW 200 iegCeeJesieUer 140 peieeR heenleeb osJe ne 93
G"s mebMeÙees 112 keâUsvee keâUsvee keâUsvee 142 iegCeer Øeerefle 47 peieeR heenleeb heenCeW 149
G[er Ieele}er 118 keâUsvee keâUsvee keâoe 177 iegCeW F° 87 peieeR heenleeb meeÛe les 144
G[er Ieeef}lees 37 keâUsvee lejer 75 iegCeW ieesefJe}W 140 peieeR nesFpes 57
Goemeerve pees 50 keâUes }eie}s 184 iegCesJeerCe efveieg&Ce 169 pevee GOejer 22
Goemeervelee leòJeleeb 57 efkeâleerSkeâ les 14 ieg® DebpevesJeerCe 141 peveekeâejCeW osJe 126
GheeOeer osnsyegefOeleW 168 kegâ{eJee heg{W osJe 123 ieg® heenleeb 180 pevee j#eCeekeâejCeW 120
Ghes#ee keâoe 34 ke=âhee Yeeefkeâleeb peen}e 122 ieg®JeerCe lees 179 pevee JeekeäÙe 28
GYee keâuheJe=#eeleUeR 61 ke=âhee Yeeefkeâleeb oerOe}er 117 Ie[erveW Ie[er keâeU 23 pevee meppevee 102
Gcesmeer Deleer DeeojW 83 ke=âheeUtheCeW Deuhe 36 Ie[erveW Ie[er meeLe&keâeÛeer 167 peveemeeefjKeW JesLe& 24
$e+Ceer osJe ne 55 ke=âheeUtheCeW lees peveeR 119 Ie[s Oece& leeW 100 peveeR Deeheg}er les 46
keâoe lees peveeR 185 ke=âheeUt cevemJeer 183 Ie[s YeesieCeW heehe 9 peveeR Deeheg}W nerle 43
keâoe yeeefOepesvee 70 ›eâceer JesU pees 52 Ie[s YeesieCeW meJe&efn 17 peveeR Ûee}CeW 132
keâoe JeesUKeer 201 ef›eâÙeehee}šW YeefkeälehebLes 115 IeveMÙeece ne 67 peveeR peuhe Jeerkeâuhe 130
keâLee DeeojW 44 ef›eâÙeehee}šW YeefkeäleYeeJeeLe& 108 IejeR keâeceOesvet 63 peveeR peeCeleeb heeÙe 141
keâLee Sskeâleeb 127 ef›eâÙee heenleeb GOejs 131 Ûe{s %eeve JewjeiÙe 205 peveeR peeCeleeb Yekeäle 47
keâje veerkeâje 80 ef›eâÙee Yeefkeäle 57 ÛeUsvee {Usvee 177 peveeR %eeefveÙee 181
keâjer keâece 77 ef›eâÙesJeerCe veeveehejer 104 ÛeUsvee ceveeR 54 peveeR leesefÛe lees 3
keâjer IesGb 155 ef›eâÙesefJeCe JeeÛeeUleeb lesefÛe 182 efÛejbpeerJe kesâ}s 33 peveeR o#e lees 46
keâjer Iees<e lÙee 91 ef›eâÙesJeerCe JeeÛeeUleeb les 108 efÛejbpeerJe leejebieCeer 117 peveeR owlÙe lees 96
keâjer Úso efveÉËÉ 77 ef›eâÙesJeerCe JeeÛeeUleeb JÙeLe& 114 efÛejbpeerJe ns meJe&efn 15 peveeR efvebÅe les 2
keâjer yeeCe Ùeskegâ 131 #ecee Meebefle Yeesieer 134 peieeR leesefÛe lees 109 peveeR yees}CÙeemeeefjKes 115
450 ceveesyeesOe ceveeÛes Mueeskeâ heeo metefÛe 451

efJe<eÙe M}eskeâ ›eâ. efJe<eÙe M}eskeâ ›eâ. efJe<eÙe M}eskeâ ›eâ. efJe<eÙe M}eskeâ ›eâ.
peveeRr yees}CÙeemeeefjKes Ûee} 105 peÙeeleW mcejs 31 leÙeekeâejCeW Jeeceveg 122 leÙee meecÙelee 60
peveeR Yekeäle %eeveer 183 peÙee veeJe[s veece 101 leÙeekeâejCeW ßeernjer 118 leÙeemeeefjKeW YeesieCeW 11
peveeR YeefkeäleYeeJeW 69 peÙee efveMÛeÙees Ùeskeâ 157 leÙee KetCe les 192 leÙeentefve efJelheVe 113
peveeR YeespeveeR 89 peÙee heenleeb Éwle 136 leÙeeÛesefve ÙeesieW 183 leÙeW õtheoerkeâejCeW 124
peveeR ceerheCeW heenleeb 156 peÙee heenleeb cees#e 189 leÙeeÛesefve meblehle 132 leÙesceeefpe peeleeb 99
peveeR cegKÙe lees keâesCe 176 peÙee ceeve}e osJe 178 leÙeeÛeW cegKeeR veece 93 leÙes mebieleerÛeer 45
peveeR JebÅe les 2 peÙee ceeve}er Yeefkeäle 178 leÙeeÛeW mJeÙeW 116 leje ogmleje 80
peveeR JeeGieW 23 peÙee JeefCe&lee meerCe}er 32, 125 leÙee %eeve keâuheeble 191 lejer ßeernefj 2, 89
peveeR JeeoJesJeeo 149 peÙee JeefCe&leer JesoMeeŒeW 18, 39 leÙee %eeve ns DeVe 159 eflevneR }eskeâ peeUtb 94
peveeR Jeer<e Keeleeb 66 peÙee meebielee meerCe}er 148 leÙee oMe&veW mheMe&veW 133 eflevner }eskeâ pesLetefve 179
peveeR JesLe& ØeeCeer 90 peÙes mebieleerveW 45 leÙee osJejeÙeeefme 179 legšsvee Hegâšsvee 177
peveeR JesLe& js lees 180 efpelee yees}leer 15 leÙee efveieg&Cee}eefie 189 legšs Jeeo mebJeeo lesLeW 115
peveer meppeveeR Jeeo 61 efpeJee TieceeR 145 leÙee efveefJe&keâuheemeer 190 legšs Jeeo mebJeeo lees 108, 112
peveeR meJe& keâeWoeš}s 155 efpeJee keâce&Ùeesie 14 leÙee vesCeleer 126 legšs Jeeo mebJeeo lÙeeles 110
peveeR meJe& metKeeR 11 efpeJee pevceoeefjõ 138 leÙee heecejeb 78 legcneb mees[Jeer jece 85
peveer meebieleeb Sskeâleeb 112 efpeJee ceeveJeeb efkebâkeâje 82 leÙee heenleeb osn 197 lesCeW meJe& DeeÛÚeefo}s 173
peveeR meeOevesJeerCe 203 efpeJee ceeveJeeb efveMÛeÙes 34 leÙee heenleeb heenleeb 196 lesLeW Deeš}er 200
peveeR metKemebJeeo 109 efpeJee ceeveJeeb ns 88 leÙee Yee<eCeW ve° 133 lesLeW leke&â mebheke&â 199
peveeR nerle heb[erle 113 efpeJee ßes‰ les 137 leÙee YeespeveeÛeer 159 lesLeW }#e Dee}#e 196
peheW DeeojW heeJe&leer 94 efpeJee mebMeÙees 75 leÙee ceeieleeb osle 63 lesLeW mebie efvemebie 192
peheW jeceveeceeJeUer 96 efpeJee mees[Jeer 84 leÙee ceeveJeeb osJe 104 leesies leesefÛe 200
pehet vesefce}e 85 efpeJee nerle meebies 99 leÙee cegefkeäle veejeÙeCee 95 lJejW OeebJeleg 124
peÙee Ûe#egveW 174 pegveW "sJeCeW 137-141 leÙee Ùeskeâ®heeefme otpes 147 oÙeeo#e lees 174
peÙeeÛeer }erUe 30 pesCeW peeefU}e 83 leÙee jeceveeceeR 98 oÙee heenleeb 100
peÙeeÛeW leÙee 140 pesCeW ceef#ekeâe 159 leÙee }ef#eleeb 156 oÙee meJe& YetleeR 146
peÙeeÛesefve veeceW ieleer 71 pesCeW ceevemeeR 133 leÙee }eie}er leòJeleeb 93 efoveeÛee oÙeeUt ceveeÛee 56
peÙeeÛesefve veeceW Ie[s 71 pesCeb Je=efòe ns 135 leÙee}eefie ns meJe& 39 efoveeÛee oÙeeUt ceveeR 74
peÙeeÛesefve veeceW cene 71 {Us vee{Us 142 leÙee JeefCe&lee meJe&ner 18 efoveeveeLe ne jece 28
peÙeeÛesefve ÙeesieW Ie[s 60 leoekeâej ns Je=efòe 170 leÙeeJeerCe keâes"s 195 efoveeveeLe ns lees[jer 42
peÙeeÛesefve Ùeesies meceeOeeve 39 leÙee DeblejeR ›eâesOe 56 leÙeeJeerCe lees meerCe 86 efo}e #eerjefmebOet 116
peÙeeÛesefve mebies cene 203 leÙee DeblejeR OÙeeme 84 leÙee JÙeehekegâ 198 efoMee heenleeb les 173
peÙeeÛesefve mebies meceeOeeve 45 leÙee DeblejeR meJe&oe 61 leÙee meeb[gveer 154 efomeWefome DeYÙeblejer 114
452 ceveesyeesOe ceveeÛes Mueeskeâ heeo metefÛe 453

efJe<eÙe M}eskeâ ›eâ. efJe<eÙe M}eskeâ ›eâ. efJe<eÙe M}eskeâ ›eâ. efJe<eÙe M}eskeâ ›eâ.
efomesvee peveeR 155 Oejer ketâce&¤heW 120 veJns keâce& vee 76 heoeLeea pe[s 58
efomes }esÛeveeR les 146 Oejer js cevee DeeojW 65 veJns keâeÙe&keâlee& 190 heoeR jeIeJeeÛeW meoe 29
og:KeeÛeer mJeÙeW 10 Oejer js cevee mebieleer 135 veJns Ûesškeâer 181 heoeR }eieleeb efoJÙe 32
ogpeer letUCee 81 Oejer meppevemebieleer 202 veJns peeCelee 193 hejõJÙe DeeCeerkeâ 103
ogpesJeerCe pes KetCe 199 Oeg¤ }skeâ® 117 veJns efvebokegâ 181 hejyeÇÿe les ceerheCeW 191
ogpesJeerCe pees lees 198 vekeâes owvÙeJeeCeW 65 veJns efheb[%eeveW 153 hejer Deblejer veece 83
ogpesJeerCe les OÙeeve 192 vekeâes js ceoeb 6 veJns js veJns 59 hejer DeblejeR heeefnpes 202
ogjelceW cene ve° 126 vekeâes js cevee keâece 6 veJns JeeGieer 182 hejer Deblejer }esYe 165
ogjeMeeiegCeW pees 168 vekeâes js cevee ›eâesOe 6 veJns meej mebmeej 66 hejer Deblejer meppevee 8
osnskeâejCeeR meJe& 102 vekeâes js cevee õJÙe 9 vemes Deble 169 hejer Deblejer meJe&ner 162
osns šeefkeâleeb osJe 194 vekeâes js cevee Yeso 160 vemes Deblejer 50 hejer Deblejer meesef[ 79
osns lÙeeefieleeb keâerefle& 8 vekeâes js cevee ceÚ¤ 6 vemes ieJe& Deebieer 134 hejer#esefJeCeW-yeebefOe}s 143
osnsob[CesÛes 73 vekeâes js cevee Ùeelevee 20 vemes heerle 150 hejer Ûeerle ogefMÛele 104
osnsogKe ns metKe 10 vekeâes js cevee Jeeo 160 vemes ceevemeeR ve° 55 hejer peerJe De%eeve 137
osnsyegefæ les 163 vekeâes js cevee meerkeâJetb 160 vemes jece les 44 hejer osJe MeesOetefve 178
osnsyegæerÛee Dee"Tb 169 vekeâes Jeemevee nsceOeeceeR 65 vemes }esYe vee 134 hejer heeefnpes 152
osnsyegæerÛee efveMÛeÙees pÙee138, 191 vekeâes Jeemevee JeerMeF& 58 vemes JemlegÛeer 79 hejer ceeieglee 194
osnsyegæerÛee efveMÛeÙees Â{ 163 vekeâes Jeerš ceevet 91 vemes Jeskeäle 150 hejer }erefnlee 175
osnsyegæerÛeW keâce& 137 ve yees}s keâoe 53 ve nesleeb ceveemeeefjKes 9 hejer JeeoJesJeeo 112
osnsyegefæ veer®heCeeR 103 ve yees}s cevee 23 efvepeOeece ns veece 86 hejer mebie mees[tefve 187-190
osnsyegefæ ns %eeveyeesOeW 170 veYeeÛeW hejer 195 efvepeOÙeeme lees meJe& 62 hejer meppevee kesâJeeR 168
osnsYeeve ns %eeveMeŒeW 188 veYeemeeefjKeW 197 efveOeer meej efÛebleeceCeer 60 hejer melÙe efceLÙee 143
osnsYeeJevee jeceyeesOe 127 veYeer JeeJejs pees 196 efvejekeâej DeeOeej 148 hejer meJe&efn meppevee 151
osnsj#eCee keâejCeW 26 veYeW JÙeeefhe}s 198 efvejeYeeme efveieËtCe 171 hejer meJe&efn memJe¤heeR 187
os¢eeoerkeâ ØehebÛe 165 vecetb Meejoe 1 efvejesOeW heÛes 20 hejer mesJešer keâeU 26
os¢eeleerle les nerle 163 ve Ùes pJeeU Jeer<eeU 121 efveJee}e ceveeR 50 hejeR mesJešer keâeUcetKeeR 14
os¢eebleer leg}e keâesCe 23 ve Ùes jeceJeeCeer 90 efveJee}e mJeÙeW 84 hejer mesJešer Mebkeâje 175
efÉpeekeâejCeW Yeeie&Je 122 ve Ùes JeefCe&leeb 193 efveJee}e n® 94 hejsntve helee& 190
efÉleerÙesmeer mebkesâle 154 ve ef}bhes keâoeb 52 veghes#eer keâoe keâesheuÙee 27 efhelee heehe®heeR 96
Oeje peevekeâer veeÙekeâeÛee 131 ve JeWÛes keâoeb 72 veghes#eer keâoe osJe 116, 122 hegjer JeeF}er 29
Oeje ßeerJeje lÙee 80 ve JeWÛes cegKeeR 91 124, 125 hegjsvee peveeR 16
Oejer Deblejer mees[er 79 veJns Gvcelet 181 veghes#eer keâoe jece 28, 37, 123 hegmes DeeojW 194
454 ceveesyeesOe ceveeÛes Mueeskeâ heeo metefÛe 455

efJe<eÙe M}eskeâ ›eâ. efJe<eÙe M}eskeâ ›eâ. efJe<eÙe M}eskeâ ›eâ. efJe<eÙe M}eskeâ ›eâ.
heg{s Deble ÙesF&} 97 yentleeb efomee 201 ceoW ceÚjW 51 cevee ceevemeeR 12
heg{W DeblejeR meesef[ 26 yent veece Ùee jece 82 cevee DeblejeR 4 cevee efceLÙe les 19
heg{W osKeleeb keâeU 28 yent MeeŒe 157 cevee Deuhe 130 cevee Ùeelevee 21
heg{W heenleeb heenleeb 144 yent ßeeefheleeb 116 cevee Gvceveer 200 cevee jeIeJeWJeerCe 18
heg{W heenleeb meJe&efn 139 yentmee} ceb$eeJeUer 180 cevee keâuhevee 59 cevee jece 60
heg{W ceeieglee jece 25 yent efnbhegšer 20 cevee keâuhevee les 5 cevee js peveeR 44
heg{W ceeieglee Meeskeâ 61 yeUW Deblejer 62 cevee keâuhevee Oeerš 104 cevee Jeemevee ÛetkeâJeer 21
heg{W ceeveJee 68 yeUW DeekeâUsvee 142 cevee keâuhevee}sMe 58 cevee Jeemevee og° 4
heg{W JewKejer 3 yeUW DeeieUe 68 cevee keâuhevee JeeGieer 128 cevee Jeemevee JeemegosJeeR 128
heg{W meJe& peeF&} 25, 146 yeUW Yekeäle 29 cevee keâuhevee mees[er 105 cevee Jeerš ceevetb 25
ØeleeheW yeUW 31 yeUW YeeJe 135 cevee keâecevee keâece 128 cevee ßes‰ 7
ØehebÛeerkeâ veener 51 yeUW Yeüebefle 166 cevee keâecevee meebef[ js 21 cevee mebie ne Éwle 204
ØeYeeleW ceveer 3, 67, 76 yeUW }eie}e 13 cevee keâeshe DeejesheCee 107 cevee mebie ne cees#e 204
ØeYeg o#e efJelheVe 183 yeUW meesef[lee 123 cevee ietpe js letpe 202 cevee mebie ne meJe& 204
ØeceeCeeblejs 162 YepeeÙee peveeR 131 cevee ÛeboveeÛes 8 cevee mebie ne meeOekeâeb 204
HegâkeâeÛeW cegKeeR veece 100 Yepee jece 85 ceveeÛeer MeleW 205 cevee meppevee Yeefkeäle 2
HegâkeâeÛeW cegKeer yees}lee 114 YeÙe ceevemeeR 136 cevee pes Ie[er 46 cevee meppevee YesšJeer 21
Hegâšsvee legšsvee 147 YeÙeeleerle les meble 136 cevee lJeeb efÛe js 11 cevee meppevee Ùeskeâ 43
yeje efveMÛeÙees heeefJepes 151 YeÙeeleerle efveefMÛele 185 cevee Oece&lee 4 cevee meppevee jeIeJeeR 38-42
yeje efveMÛeÙees MeeMJelee 167 YeÙeW JÙeeefhe}W 136 cevee ve° 107 cevee meppevee meppeveer 128
yejer mveevemebOÙee 106 YeJeeÛeer efpeJee 79 cevee veekeâUs 192 cevee meppevee melÙe 66, 186
yejW heenleeb ietpe 155 YeJeeÛÙee YeÙeW 27 cevee heehemebkeâuhe 5 cevee meppevee nerle 22
yejW MeesefOeuÙeeJeerCe 132 YeJee jef#eleeb 174 cevee heeJevee 79 cevee meppevee nsefÛe 8
yentleebhejer DeeojW 126 YegleW efheb[ 187 cevee heeefJepes 40 cevee melÙe les melÙe 19
yentleebhejer ketâmejeR 152 Yeüces Ûetkeâ}s 143 cevee heenleeb 15 cevee melÙe mebkeâuhe 5
yentleebhejer mebkeâšs 74 Yeüces vee[Us 138 cevee ØeeLe&vee 38 cevee meodieg® 182
yentleebhejer nsefÛe 42 Yeüces Yeüebefle 144 cevee yegefæ ns 107 cevee meble Deeveble MeesOeerle 184
yent efnb[leeb meewKÙe 41 celeer hee}šs 129 cevee yeesefOeleeb 151 cevee meble Deeveble MeesOetefve146-150
yent DeeieUs 90 celeer Yeeb[leer 157 cevee yees}CeW veerÛe 7 cevee meJe& peeCeerJe 113, 158
yent Ûeebie}s 88 celeercebo les Keso 17 cevee Yeeme}s meJe& 187 cevee meJe&Lee heehe 4
yent %eeve JewjeiÙe 83 celeercebo les meeOevee 205 cevee ceÚjW 81 cevee meJe&Lee efceLÙe 19
yent leeefj}s 98 ceoe}mÙe ne 70 cevee ceeveJeeÛeer 18 cevee meJe&Lee Meeskeâ 12
456 ceveesyeesOe ceveeÛes Mueeskeâ heeo metefÛe 457

efJe<eÙe M}eskeâ ›eâ. efJe<eÙe M}eskeâ ›eâ. efJe<eÙe M}eskeâ ›eâ. efJe<eÙe M}eskeâ ›eâ.
cevee meJe&Lee melÙe 19 efceUsvee keâoe 54 jIetveeÙekeâemeeefjKee 27 efJeJeskeWâ lepeeJee 69
cevee meJe& }eskeâebefme 7 cegKeeR veece veeneR 97 jIetveeÙeskeâe Deeheg}smeW 42 efJeJeskeWâ leoekeâej 148
cevee meJe&ner mebie 203 cegKeeRr jece lÙee 87 jIetveeÙekeâe Thecee 198 efJeJeskeWâ leÙeW 170
cevee meebie heeb jeJeCee 13 cegKeeR jece efJeßeece 86 jIetveeÙeskeâeJeerCe lees meerCe 46 efJeJeskeWâ lejer 172
cevee meebie heeb js 93 cegKeW veece GÛÛeeefjleeb 72 jIetveeÙeskeâeJeerCe yees}es 43 efJeJeskeWâ osnsyegefOe 12
cevee meebef[ js 186 cegKeW jeceveeceeJeUer 99 jleerveeÙekesâÛee 129 efJeJeskeWâ cevee 106
cevee meej meeÛeej 152 cegKeW yees}leeb KÙeeefle 95 jceekeâeble Skeâeble 130 efJeJeskeWâ efJeÛeejW 173
cevee nesF& js cees#e 107 cegKeW yees}leeb oes<e 101 efjlee "eJe Ùee 196 efJeJeskeWâ meoe 10, 145
ceveeR keâecevee ÛesškeWâ 180 cegKes yeesef}}s %eeve 161 }heeJeW Deefle DeeojW 185 efJeMes<eW nje 92
ceveeR keâecevee jece 59 cegKeW yeesef}uÙeemeejKes 182 Jesovee keâoe peerJe lees 98 efJe<ee Deew<eOe 82
ceveeR efÛebeflelee 197 cegUejbYe DeejbYe 1 Jemes DeblejeR Øesce 55 Je=Lee JeenCeW 78
ceveeR ceeveJe 17 cegUeR keâuhevee 172 Jemesvee efomesvee 177 ›eleW oeve 74
ceveeR ceevemeer 201 cnCes peeCeleeb 156 JemeW ces®ceeboej 33 MeMeer metÙe& 33
ceveeR efveMÛeÙees 62 cnCes oeme efJeMJeemeleeb 150,205 Jemes nes leÙee 35 efMejeR Yeej Jeensve 34
ceveeR }esÛeveeR 47 cnCes oeme efJeMJeeme 76 Jemes ùoÙeeR osJe 194,195 MegkeâekeâejCeW kegbâšCeer 95
ceveeR MetvÙe 191 cnCes oeme mebosn 167 efJekeâuheW G"er 101 ßegleer vesCeleer 193
ceveW keâefuheleeb 164 cnCes oeme meeÙeeme 141 efJekeâejW Ie[s 5 ßegleer vÙeeÙe 158
ceveW keâefuhe}e 164 cnCeesefve Deefle DeeojW 101 efJeÛee®efve yees}s 132 meietCeeR Deleer 102
ceveW osJe 164 cnCeesefve kegâ[er Jeemevee 13 efJeÛeejW legPee 114 meietCeeR Yepes 49
ceveesJeemevee 127 cnCeesefve peveeR 16 efJeÛeejW yejW 41 meoe Deepe&Jeer 53
cejs Skeâ lÙeeÛee 16 cnCeesefve leÙeekeâejCeW 121 efJeÛeejW cevee 11 meoe SskeäÙe lees 185
cene keâeU efJe›eâeU 38 cnCeesefve ceveeleerle 129 efJe"esveW efMejeR 84 meoe Ûe›eâJeekeâeefme 37
cene ›etâj lees keâeU 35 cnCeesefve cnCee leWefÛe 94 efJeosnerheCeW Yeefkeäle 188 meoeÛeej ne Leesj 3
cene Ieesj mebmeej 72 cnCeesefve cnCee js 97 efJeosnerheCeW cegefkeäle 12 meoe osJekeâepeer 48
cene Leesj les 14 cnCeesefve meoe 170 efJeosnerheCeW meJe& 201 meoevebo Deevebo 86
cene ogKe les veece 73 ÙeneR }#eCeeR 134 efJeOeerkeâejCeW 120 meoe ØesceUt 106
cene Oeerj iebYeerj 67 ÙesLeemeebie js 100 efJeOeer efveefce&lee 175 meoe yees}CeW 51
cene Yekeäle Øeuneo 96,121 ÙesoLeea cevee 103 efJejefkeäleyeUW 188 meoe yees}CÙeemeeefjKes 49
cenejepe lees mJeeefce 22,78 ÙesneR }esÛeveeR 171 efJeJeskeWâ DenbYeeJe ÙeeleW 110 meoe ceevemeeR 43
ceneJeekeäÙe leòJeeefokeWâ 154 jIetjepe Lekeâerle 38 efJeJeskeWâ DenbYeeJe ne 115 meoe jeceveeceW Jeoe 70
cene mebkeâšer meesef[}s 31 jIetveeÙekeâe Â{ 22 efJeJeskeWâ kegâ[er 40 meoe jeceveeceW Jeos 48
cener efveefce&}er 189 jIetveeÙekeâeJeerCe 24 efJeJeskeWâ ef›eâÙee 105 meoe jece efve:keâece 58
458 ceveesyeesOe 459

efJe<eÙe M}eskeâ ›eâ. efJe<eÙe M}eskeâ ›eâ.

meoe Jeer<eÙees efÛebeflelee 145 megKeeÛeer Ie[er 25 efJe<eÙe-metefÛe JeCee&veg›eâce
meoeMeerJe efÛebleerlemes 73 megKee}eieer DeejCÙe 44
meoe ßeJeCeW heeefJepes 202 megKeeR jenleeb 161 (›eâce heefnuÙee oesve De#ejehegjlee)
meoe mebieleer 163-167 efŒeÙeeheg$eefce$eeefokeWâ 166
meoe mebÛe}e Ùesle 195 mvesneUg ke=âheeUg 56 efJe<eÙe he=‰ efJe<eÙe he=‰
meoe mebÛe}s 147 mHegâjs yeÇÿe js 172 DepeeefceUeÛeer keâLee 243 DemJeemLÙe 101,183,208
meoe melÙemebkeâuhe 130 mHegâjs Jeer<eF& 172 DepeeleJeeo 421 Denbkeâej 77,103,383
meoe meJe&oe Deele& 197 mce=leer Jeso 158 DeCegjsCetble F&Õej 431 Denbkeâej heebef[lÙeecegUs 290,291
meoe meJe&oe osJe 36 mJeOece&sefÛe Ûee}s 48 DeefleefJe<e 30 Denbkeâej-lÙeeie 207
meoe meJe&oe ceeskeâUer 57 mJeÙeW veerJeJeer 85 DeefOekeâejYesoeves pehelehe 273 Denblee šesÛeles 370
meoe meJe&oe meppevee 108 mJeÙeW meJe&oe 7 DeefOekeâeÛeer Dehes#ee 74 DenblÙeeieeves keWâõ%eeve 350
meoe meJe&oe melÙe 53 mJe®heeR Gos}e 173 DeOÙeelceØeieefle 87 DenbkeâejeÛee heefjCeece 144
meoe meJe&oe veece 24 mJeÙeW Mes<e 158 DeOÙeelceeble celeeblejW 365 DenbkeâejeÛeer met#celee 370
meoe meJe&oe Øeerefle 10 njerkeâerle&veeR Je=efòe 77 DeOe:heele 36 Denbkeâejeves Keesšs leòJe%eeve 371
meoe meJe&oe jece 186 njerkeâerle&veW Øeerefle 103 DevevÙelesÛeer efvekeâ[ 203 Denbkeâejeves peeCeerJe ve° 345
meoe mesefJe DeejCÙe 54 njerefÛebleves 165 Deveemeefkeäle 323 Denbkeâejeves efJeke=âefle 284
meceLee&efÛeÙee mesJekeâeb 30 njerefle‰leg 92 Devegceeve 266 DenbkeâejecegUs MeeŒes efve®heÙeesieer 368
mecemleeceOeW veece ns 81 njerveece vescemle 98 DeefveJe&ÛeveerÙelee 353 Denbkeâej jent 387,388
mecemleeceOeW Ùeskeâ les 152 njerveece ns JesoMeeŒeeR 90 DeveerefleÛes leòJe%eeve 371 DenbyeÇÿeeefmce 435
mecemleeceOeW meej 75 njeryeesOe meeb[tefve 63 Deveble Demee meble 349 DenuÙeesæej 116
meceeOeeve keâebneR 153 njerYekeäle lees Mekeäle 87 DevebleehetJeea mebleMeesOe 352 DeeFvemšerve 411
meceeOeeve les meppevee 153 njerYekeäle Jeerjkeäle 133 DeVeeÛes Éwle: MeuÙe 364 Dee"Je}s (oecegDeCCee) 79
meje Jeermeje lÙee 80 njerYeefkeäleÛee IeeJe 37 Dehes#eeYebie 369 DeeCeKeerDeeCeKeerÛee Dee›eâesMe 58
efmeCeeJes hejer 41 n® peeefUlees 175 DeYeeieer keâjbše 334 DeelceefmeæerÛes Ùegie 292
megKeevebo Deevebo kewâJeuÙe 36 efnleekeâejCeW yeb[ 111 DeefYe}e<esves DeOe:heele 373 DeelceJe=efòe keâjeJeer 373
megKeevebo Deevebo YesoW 62 efnleekeâejCeW yees}CeW 111 DejCÙe-Ghe}#eCe 166 Deelce%eeve Ghejs veener 337
megKeevebokeâejer 69 efnleekeâejCeW meJe& 111 DejCÙemegKe 164 DeelceM}eIee 292
S DejCÙemesJeveeÛeer hee$elee 142 Deelceejece ns meceLeeËÛes mJe¤he 328,
DeJeMÙekeâlee Je Deemeefkeäle 264 485
DeJe%esÛee heefjCeece 164 DeelceesVeefle 87
DeJee*dcevemeieesÛej 236 DeeojeÛeer Leóe 119
DeefJeÕeeme 221 DeeoMee&mee"er efJeJeskeâ 144
460 ceveesyeesOe efJe<eÙe metefÛe 461

efJe<eÙe he=‰ efJe<eÙe he=‰ efJe<eÙe he=‰ efJe<eÙe he=‰

DeeOeejeÛeer iejpe 111 Gheefve<eo]keâe}erve jepeJeš 332 keâeshe DeejesheCee 276 ke=âheCelee 49
DeeefOeowJele 391 GheosMeeÛeer JÙeLe&lee 188-89 keâesheerveJevle: Ke}g YeeiÙeJevle: 210 ke=â<CeeÛes melÙeJeeefolJe 84
DeeheòeerÛeer ceeieCeer 62,77 GheYeesieeble DehetCe&lee 217 keâuhevee mejeJeer (efvejeme) 375 Keje meble 379
Deeheòeer ve yeeOeCes 207 GheYeesieeÛeer efnlekeâjlee 265 keâuhevesÛee lÙeeie 272 Kejer OevÙelee 173
DeeÙeg<ÙeeÛes cenòJe 99 GhecevÙet Û eer keâLee 297 keâuhele¤ Keeueer 180 Kejs megKe 141
Deejmee DeeefCe efieefjpeve 435 GheemÙe 179 keâeuheefvekeâ og:Ke 167 KeNÙee efnleekeâ[s og}&#e 373
Deejmee 337 GheeOeer Û es mJe¤he 158 keâece 39 iepeWõeÛeer keâLee 299
Deeefke&âefce[erpe 267 Skeâlee-mecelee 28 keâecevee-Jeemevee 93 ieYe&Jeeme 89-90
Deepe&Je 162 Skeâlee Skeâ¤helee 15 keâeceMeeŒe 161 iee{ Peeshe 186
Deele&lee 433 Skeâlejer Dees J eer DevegYeJeeJeer 366 keâeceeÛeer F°lee 154 iee{ Peeshe yeÇÿeevebo 351
Dee}mÙe lÙeeie 207 SkeâveeLe 122 keâeceeÛes mJe¤he 233-34 ieebOeerpeeRÛeer obYeeÛeer JÙeeKÙee 371
DeeMee jeceehe&Ce 312 Skeâefve‰lee vemeCes 273 keâeceefvekeâ YekeäleerÛee lÙeeie 205-06 ieebYeerÙe& 202
DeemekeäleerÛee lÙeeie 167 Skeâ¤heles Û ee ØelÙeÙe 353 keâecevesÛee lÙeeie 178 ieerleejnmÙe 187
DeemekeäleerÛee heefjCeece 181-82 Skeâ¤helesÛes cenòJe 350 keâeÙeÅeeÛes cenòJe 29-30 iegCe«eenkeâlee 83,259
FbõÅeghe> 299 Skeâekeâer ve jceles 388 keâeÙe&#ecelee 63 iegCeevegJeeo 141
FbefõÙeebÛeer efmLeefle 59 SkeâebleeÛee heefjCeece 317 keâeMeerJeeme 252 iegCeevegJeeoeÛee heefjCeece 220-21
FbefõÙeeleerle Deveble 352 SsÕeÙe& 74 keâerle&ve 262-63 ietpe 441
FbefõÙeebÛeer yeefnceg&Kelee 384 Deb yejer < e 297 keâerefle& mebheeove 49-50 ieg® DeÙeesiÙe 398-99,400 les 04
FbõefJejesÛeve keâLee 215 keâle=&lJeeÛee Denbkeâej 181-182 keâesMekeâej kesâlekeâj 266 ieg®Ûeer DeJeMÙekeâlee 102
F&MJej 222 keâyeerj JeÛeve 24,246 ›eâceg meeOeveeÛee 146 ieg® ÙeesiÙe 405 les 410
F&MJej efÛebleve 204 ke=â leer ceeieÛeer YeeJevee 120 ›eâceeves DeJemLeeefJeÛeej 335 ieg®mesJesÛes Heâ} 121-23
F&MJejeÛeer JÙeehekeâlee 124 keâjbšsheCee 187 ef›eâÙeceeCe 69 ieeWoJe}skeâj cenejepe 154
F&MJejeÛes DeewoeÙe& 182 keâ}s m ee"er keâ}e-Jeeoer 286 ef›eâÙeehee}š 296 ieewleceyegæ 88
F&MJejer Yepeve 316 keâcee&Ûeer o#elee 81 ef›eâÙee:Yeefkeäle-GheemeveeLe& 173 ie=nmLeeÛÙee ceÙee&oe 52-54
F&MJejeÛes OÙeeve 197-98 keâce&efJeheekeâ 67 ef›eâÙee-Øeefleef›eâÙee 62 «ebLeeÛes DeefYeØeeÙe 291-92
GleeJeerUheCee 65 keâcee& v eg¤ he Yeesi e 81 ef›eâÙeWleer} YeeJe 174 «ebLee}e ieg® ceeveeJes 442
Gieceekeâ[s DeefOekeâ Megælee 347 keâce& ÙeLeemeebie vemeles 252 ef›eâÙesJeerCe yees}Ces JÙeLe& 293 Ieš DeeefCe DeekeâeMe 430
GlkeâšlesÛee DeYeeJe 105 keâcee&Ûeer meebielee veecemcejCeeves 217 ›eâesOe 38 Ûe›eâJeekeâ 127
Goeòe JÙeefkeälecelJe 212 keâce&efJeheekeâeÛeer DeeJeMÙekeâlee 67-68 ›eâesOeeÛeer iejpe 112 ÛebÛe}lee 133-34
Goemeerve 155 kegâ[er keâuhevee 136 ke=âleIvelee heelekeâ 241 ÛebÛe}lesÛee Gheneme 137
Goemeervelee 176 keg âcee& Jeleej 301-02 ke=âleerceeies Yeefkeäle 281 Ûebove 51
Gvceveer 437 kesâlekeâjebÛeer šerhe 266 ke=âleeRleer} oes<e 66 ÛejCeoemeebÛes heo 271
462 ceveesyeesOe efJe<eÙe metefÛe 463

efJe<eÙe he=‰ efJe<eÙe he=‰ efJe<eÙe he=‰ efJe<eÙe he=‰

ÛeÛe&sÛes efJe<eÙe 161-62 šebieleer le}Jeej 129 oeceepeerheble 420 owvÙeJeeCee 380
ÛeÛe&sves leòJe%eeveeÛee ØeÙelve 351 efšUkeâebÛeer keâle&JÙeo#elee 79 oejs<eCee 47 owJe 68
ÛeelegefLe&keâ pJej 64 "ekegâjebÛeer iees° 311 oeme MeyoeÛes ØeÙeespeve 171 owJeer Je Deemegjer ØeJe=òeer 243
ÛeelegJe&CÙe& JÙeJemLee 332-33 lekeâe&leerlelee 434-35 oemÙeYeefkeäle 203 Â{efve§eÙeer Yekeäle 249
ÛeeJee&keâ (efyeveyeg[eÛee Deejeshe) 266 leòJeceefme 435 oemeyeesOeeoeRvee meble ceeveeJes 442 ÂMÙe õ°e efvejeme 415
ÛeebieuÙeemee"er hee}š 207 leòJeeÛes JeCe&veeleerle mJe¤he 356 oebefYekeâlee 369 Éwle-lÙeepÙe «ee¢e 445
ÛeebieuÙeeÛee DeeÛeej 282 leòJe%eeve HeâmeJes 218 oerIee&Ùeg<ÙeeÛes ØeÙeespeve 167 ÉbÉeleerlelesves efveYe&Ùelee 327
efÛebleveeoerÛeer DeJeMÙekeâlee 355 leòJe%eeveebleer} efJeefJeOe Jeeo 411 oerve-veecemeeOeve 214 Oeves<eCee 47
efÛeblee lÙeepÙe 108 leòJe%eeveeves (mee#eelkeâejeves) efoveeÛee oÙeeUt 214 OevÙelee 22
efÛeblesÛee heefjCeece 81 efveYe&Ùelee 326-27 og:KeeÛeer DeheefjneÙe&lee 66 OevÙelesÛes iecekeâ 310
efÛejbpeerJe 116-117 leòJe%eeve Jele&veele ÙesCes 357 og:KeeÛeer keâejCes 67 Oece&veerefle 23
efÛevnW Jee Meyo DeLeeËÛes Jeenkeâ 362 leheeefJeCes %eeve DeMekeäÙe 267 ogye&}lee 63 Oece&ke=âlÙeebleer} Oeve 254
Ûetkeâ-Yeesie 65 leheMÛeÙee& 213 ogye&}lesletve }esYe 79 OewÙe& 44,125
efÚõÙegkeäle Yeeb[s 126 lece-cet}keâejCe 157 ogÙee&sOeveer Je=efòe 57 OewÙe& Je efleefle#ee 174
efÚõW yegpeefJeCes 126 le%elesÛeer Deš 183 osn keâejCeer }eJeCes 260 OÙeeve 197
pekeâeje: hebÛeogYe&je: 224 le%eebÛes ceeie&oMe&ve 344 osnyegefæ 261,264,329-30, OÙesÙeJeeo 72
peieeRr Leesj}e osJe 397 lee®CÙeeble hejceeLee&Ûeer peeCeerJe 99 333,373,383,418 O¤Jemlegefle 298
pevce DeheefjneÙe& 89 efleefle#ee 45-46,104,155 osnj#eCe 106 vecemkeâejeÛeer OeejCee 341
pevcee}e ve ÙesCes 113 legkeâejeceeÛee efveJezjYeeJe 218 osn}eroerhevÙeeÙe 92 veceülee 46,159
pevceoMee 88 legkeâejece DeeefCe mee[smeeleer 235 osnelceJeeo 211 vehegbmekeâef}bieer MeyoØeÙeesie 80
peeCelee Yekeäle 146 legjerÙe 437 osnenbkeâej lÙeeie 99 vejkeâ 255
peeCeCes vesCeCes 427 lesveefmebie 362 osnsog:Ke 60 vejkeâe veejeÙeCe 271
peeCeerJe meeb[Ces 262,368 lees} meeJejCes 185 osJe DeekeâeMeemeejKee 430 vejkeâemebyebOeer Deßeæe 256
peerJeveele efÛebleveeves hee}š 218 LeesjheCe heNne meebef[pes 259 osJeeÛeer }er}e 308 vejefmebn DeJeleej 244
peerJeveeÛes JÙeJemLeeheve 318 oie[efn lejleele 248 osJeeÛeer JÙeehekeâlee 419 veece 235
peerJeeÛes efnle 327 oce 34,112-13,253 osJeeÛes keâeÙe& 147 veeceIees<e 239
efpe%eemee DeJeMÙekeâ 284 oÙee34,113,253-54,275,324 osJeeÛes YekeäleJes[ 307 veeceosJe 367
efpe%eemesves %eeve 341 oÙeeUt hejcesMJej 214 osJeeÛes meeefVeOÙe 415 veece nsÛe kewâJeuÙe 236
efPepeCes 148 o#elee 65,144,324 osJeeÛes mJe¤he 392 veeceeÛee og®heÙeesie 234
efPepeCÙeeÛee nslet 50 obYe 42 osJe ve YesšCÙeeÛeer keâejCes 269,419 veeceeÛeer DeeJe[ 234
PeeshesÛeer iees° 274 oeve 34 osJe efve®hecesÙe 433 veeceeÛeer Ghes#ee 233
šJeeUe DeeJe[s efJeveeso 262 oeoe (ßeeroemeieCet cenejepe) owvÙe 138-139,189 veeceveeceer DeYeso 235
63,79,94,241
464 ceveesyeesOe efJe<eÙe metefÛe 465

efJe<eÙe he=‰ efJe<eÙe he=‰ efJe<eÙe he=‰ efJe<eÙe he=‰

veeceØeYeeJe 225 vescemleheCee 320 hetpÙe JeÛeveebÛee Deveeoj 123 yegæerhetJe&keâ meblemebieefle 276
veeceyeUeves jeceØeeefhle 239 vesn veeveeefmle 435 hegjeCelee 433 yees}Ces Je ke=âefle 151,267
veececenelcÙe 198 vewmeefie&keâ FÛÚe 32,60 hegjeCeebÛeer ÙeLeeLe&lee 255 efyeefYe<eCe 121
veecemcejCe 19,20,98,102, vÙetveieb[ Jeešt veÙes 268 hegjesefnleMeener 319 yeÇÿeÛeejer 155
149, 209, 231, vÙetšve 267 hetJe&mebefÛele 68 yeÇÿe%eeve Je ef$ehegšer 363
237, 240, 245 hebÛeerkeâjCe 360 hewme Ieele}s ogkeâeve 435 yeÇÿeeÛÙee JeCe&veeble MeeŒes kegbâef"le 367
veeceOeejkeâ 246 he$ekeâej-heg{ejer 181 Øeef›eâÙeebÛeer ceÙee&oe 411 yeÇÿeeÛeer JÙeehekeâlee 333
veeceefJekeâuheeÛee heefjCeece 254 hejkeâerÙe oemÙe 101 Øeke=âleerØeceeCes Gheemevee 368 YeškeâCes JÙeLe& 138
veeceefJe<eÙekeâ ßeæe 250 hejõJÙe-hejŒeer 264 Øeke=âleerÛes efveÙece 29 Yekeäle ßes‰ 144
veeceeÛeer Jemlegleb$elee 257 hejceelcÙeeÛes yeÇero 305 Øeiele keâesCe? 331 Yekeälekeâecekeâuheõgce 179
veece ve IesCeeje keâeCeer 238 hejceeLeeËÛes DeefOekeâejer 181 ØeefleYee Je keâuhevee 272 YekeäleeÛeer Ghes#ee veener 303
veejoeÛee GheosMe 93,208,249, hejcesÕej $e+Ceer 169 ØelÙe#eJeeoer (ÛeeJee&keâ) 266 YekeäleeÛeer ceve:efmLeefle 108
281,283 hejcesÕej Øeeefhle 97 ØehebÛe vesškeâe 193 Yeefkeäleceeie& 16
veeefmlekeâ efvejeOeej 247 hejcesÕej meJe&%e 117,118 ØehebÛeele hejceeLe& 120 Yeefkeäle Je efÛeblee 222
efvepeOÙeeme 140,183,184 hejcesÕejeefJe<eÙeer cecelJe 81 ØeyeesOe 366 YekeäleerÛee DeYeeJe 205
efvebokeâeÛes Ghekeâej 104 hejMegjecekeâLesÛeer efJeke=âefle 304 ØeyeesOeveeves celeYesove° 366 YekeäleerÛee GodIees<e 127
efveboe-mlegefle 44,45,46 hejbhejehee}ve 28 ØeYeeleer efÛebleve 198 Yekeäleerletve OewÙe& 190
efvelÙevesce 173,206 heefjJele&ve 329 ØeYeeJeer M}eskeâ 113 YeieJeodke=âhesves cees#e 389
efveÙece 25,174 heeKeb[ 286-87 ØeÙelve DeeJeMÙekeâ 177 Yele&=njer 83
efveÙebef$ele Meefkeäle 270 hee"erjeKee jece 114 ØeÙelveeÛes meelelÙe 355 YeÙelÙeeie 109
efvejnbkeâeefjlee 323 heehe DeeefCe heMÛeeòeehe 301 ØeÙelve DeeefCe owJe 199 YeÙe DeeefCe melÙe 326
efvejer#eCeceeve DeeefCe Iešvee 374 heeheYeesie 55 ØeÙelveeÛes cenòJe 219 YeÙe DeeefCe peerJeve 327
efve¤heCe 263 heehehegCÙe 26 Øeuneo 245,302 YeeJeÛeelegÙe& 122
efvece&U yegefæ 20 heehehegCÙeeÛÙee keâuhevee 28-29 ØeeceeefCekeâlee 150,216 YeeJe lemee osJe 119,122
efveefJe&keâejlee 316 heehe¤he leke&âš 308 ØeeLe&vesves melÙeoMe&ve 340 YeeJevesÛeer GheÙegkeälelee 336
efveJeejer YeÙeeles 204 heehemebkeâuhe 32 ØeejyOe 68-69 Yee<eeYesoeves ieeWOeU 366
efveMÛeÙeeÛee DeYeeJe 378 heecej 221 ØesceeÛeer Goeòelee 376 Yetkeâ efÛeefkeâlmee 52
efveMeeCe 127 efheb[yeÇÿeeb[ 416 ØesceeÛes efJe<eÙe 60-61 Yeesieemekeälee}e heMÛeeòeehe 359
efve‰e 129 efheb[%eeve 357 Heâ}ßegefle 4 Yeüce-De%eeve 347
efveŒewiegCÙelee 340 efheb[erYeeJe nsleglJe 361 Hegâkeâš, meeshes lejer cetuÙeJeeve 210 Yeüceeves peeefCeJe ve° nesles 333
veerÛe yees}Ces 45 heg{er}ebÛes õJÙe 51 øeâe@F&[ 286 Yeüecekeâ yegefæJeeo 58
veer}kebâ"MeeŒeer Leòes 201 hegve®keäleerÛee nslet 229 ye}erÛeer keâLee 303 YeüebleerÛes efvejmeve 377
466 ceveesyeesOe efJe<eÙe metefÛe 467

efJe<eÙe he=‰ efJe<eÙe he=‰ efJe<eÙe he=‰ efJe<eÙe he=‰

celmej 23,42,224-225 ceeveJe heehe¤heer 250 ÙeesiÙeeÛee Deheceeve 230 }ewefkeâkeâ megKe 164
celmÙeeJeleej 301 ceevemehetpee 260 ÙegefOeef‰j 74,75 Jeefkeâ}eÛeer }yee[er 74
ceocelmej 42,157 ceeÙee - (DeefJeÅee) 385 ÙesjPeeje 92 Jejen DeJeleej 302
ceOÙemLeeJej mebmkeâej 280 cee®leer}e ye#eerme 121 jefmekeâlee Je Deemeefkeäle 264 JeCee&ßeceOece& 150
ceve Deceve 131 ceebmeenej 31 j#eCekeâlee& F&Õej-DeLe&Jeeo? 203 JeNne[ebleer} meeJekeâej 191
ceveve efveefoOÙeemeve 183 efceLÙee 84 jeIeJeer Jemleer 128,139 Jeu}YeeYeeJe 438
ceve ogefMÛele 267 efce"eÛeer hegleUer 363 jepee DeeefCe ce=lÙet 76 Jemlet}e efJeveeMe veener 346
cecelJeeves GheeefOe 380 ‘ceer’Ûeer peeCeerJe 363-64 jepeJeš Gheefve<eoebleer} jepee 332 JemletÛeer GheÙeesefielee 335
cejCeog:Ke 78 ceerheCee ceejkeâ 423 jeOesÛes Øesce 438 Jemlet%eeve efYeVe heeÕe&Yetceerves 354
ceÙee&oe 188 cegefkeälekeâeblee 376 jece SkeâyeeCeer SkeâJeÛeveer 317 Jee*dceÙeeves Decejlee 328
cen<eea Yejle 79 cegUejbYe 7-8 jeceke=â<Ce DeYeso 312 JeeCeer Øekeâej 18
ceneJeekeäÙes 360,435 cetefle&hetpee 393 jeceke=â<Cehejcenbme 12 JeeCeerÛee mebÙece 141
cebie}eÛejCe 7 cet{lee-Deeflecet{lee 188 jeceke=â<CeebÛÙee efMe<ÙeeÛeer iees° 239 JeelmÙeeÙeve 161
ceb$eMekeäleer 25,236 cet}leòJe 375 jeceeJej efJeÕeeme 82 JeeveØemLe 79
ceveeÛeer meppevelee 15,313 cet}leòJeeÛes %eeve 161 jeceeÛeer Goejlee 113 Jeeo-YeieJeble-¤he 282
ceveeÛeer Øeke=âefle 133 cet}leòJeeefJe<eÙeer celeYeso 360 jeceeÛes iegCe 114 Jeeo efnlekeâejer 279
ceveeÛeer Skeâe«elee 274 cetuÙeeÛeer Skeâ¤helee 281 jeceveece 210,214,226 JeeomebJeeo 282
ceveeÛes mJe¤he 14,94,278 cees#e 278 jeceeÛes meeQoÙe& 235 Jeeoebleer} Øeefleef‰le 284
ceveemee"er efveÙece 380 cees#eYeeieer efJeYeeieer 278 jeceeÛes efÛebleve 200 Jeeoeves celeheefjJele&ve 295
ceveeÛeer ØemeVelee 276 cees#eeÛes leòJe%eeve 71 jeceer Øeerefle 69 Jeeceve hebef[le 290
ceekeäme& (keâe}&) 97,286 cees#eeÛes mJe¤he 278 jece¤heer }heeJes 413 Jee}erJeOe 109
ceeoece keäÙetjer 267 ceewveeÛee GösMe 140 jeJeCe 72 Jeeefucekeâer 248
ceeveJe osnOeejer 248 ce=lÙet DešU 76 ®{er Je hejbheje 21 JeeJeiÙee mebMeÙeeÛee lÙeeie 215
ceeveJe mlegefle 82 ÙeLeemeebielee veener 216 jsCegkesâÛes heelekeâ 86 Jeemevee 92
ceeveJe ØeJe=efòe 85-86,97,125 Ùe%eÙeeie }ewefkeâkeâemee"er 359 }ef}lekeâ}e 358 JeemegosJeevebo mejmJeleer 54
131,241,258 Ùeesie#esce 122 }#ÙeJesOe 128 efJekeâuhe 315
ceeveJeeÛes OÙesÙe 107 ÙeesieeÛee heefjCeece 230 }eš-lejbie Skeâ¤helee 349 efJekeâejebÛeer F°eefve°lee 153
ceeveJeeÛeer peeCeerJe 270 Ùeesieebleer} GCeerJee 358 }ervelee 257 efJeÛeejhetJe&keâ yees}Ces 319
ceeveJe MebkesâKeesj 215 ÙeesieeceOeW meeJeOelee 358 }eskeâefØeÙelee 162 efJe[byeve 36
ceeveJeeÛes leerve Jeie& 279 Ùeesieer nefjYekeäle 326 }eskeâebÛeer ØehebÛeceivelee 266 efJeÉòee veceü 258
ceeveJeeÛes peerJeve 72 ÙeesiesÕejebÛee efJeßeece 230 }eskesâ<eCee 47 efJeÉòee Je DevegYeJe 356
ceeveJeeÛes cetuÙeceeheve 209 ÙeesiÙelee 268 }esYeeves yebOeve 376 efJeÉeve Skeâebieer 382
468 ceveesyeesOe efJe<eÙe metefÛe 469

efJe<eÙe he=‰ efJe<eÙe he=‰ efJe<eÙe he=‰ efJe<eÙe he=‰

efJeÅegledkeâCeebveer JÙeehle 335 JÙeeOeerves heer[e 69 ßeæsÛes cenòJe 250 meodieg®Ûes Øekeâej 12
efJeosnerheCe 71 MeyoØeeceeCÙe 266 ßeæsÛee DeYeeJe 118 meoeÛeej 21,295
efJeefOeefve<esOe 27 MejCeeieefle 139 ßeJeCe 310 meoeveboveece 232
efJeveesyee 1,127 Mejerj keâ°eÛes cenòJe 62,191 ßeJeCeeves yeesOe 186 meogheosMe 35
efJejefkeäle Je JewjeiÙe 321 Mejerj DeeefCe ceve 192 ßegefle mce=efle efve‰e 307 meVeerefle 73
efJe}emeeÛee heefjCeece 107 Mejerj ns Oece&meeOeve 107 ßesÙe DeeefCe ØesÙe 95 meceLe& mee#eelkeâej 10
efJeefJeOelesÛee GheÙeesie 417 Mejerj ns meeOeve 372 ßes‰ osJe 391 meceLe& 17,91,98,101,
efJeefJeOelesÛes %eeve 368 MeŒeOeejer owJele 203 ßeeslee Jekeälee 288 113,133,134
efJeJeskeâ 24,268,318,347 MeŒeOeejer jece 111 <e[defjheg 143 meceepeefnleeLe& ceeCetme 279
efJeJeskeâer ceeCetme 144 MeneCÙee jesiÙeeÛes leke&âš 289 mekeälegefceJe efleleGvee 163 meceeOeeve 133
efJeÕeeme 221,233 MebkeâjeÛeeÙeeËÛeer OevÙelee 160 meiegCeeceeieÛes efveieg&Ce 375 mece=æeRle og:Ke 143
efJemce=efle 338 MebkeâjeÛeer jeceYeefkeäle115,227-230 meietCeer YepeeJes 261 meYÙelee 280
efJe<eÙeeÛee mJeerkeâej keâmee? 374 MebkeâjeÛeer cenòee 211 meiegCeesheemevee 152 mejUheCee 73,163
efJe<eÙeemeefkeäle 314 MeeKeeÛebõ vÙeeÙe 361 meppeve 15 meJeË KeefuJeob yeÇÿe 336,435
efJe<e DeeefCe megKe 195-96 Meeble efveõe 351 meppeve-melheg®<e 279 meJe& }#e keWâefõle keâjCes 135
efJe%eeve 57-58,256 MeejoeJebove 9 meppeve mebieefle 279,441 meJeexòece 169,172
efJe%eeve DeeefCe leòJe%eeve 411 MeemeveeÛeer leieeF& 182 meppeveebÛee meblees<e 259 meJe& me=°er efJeveeMeer 348
Jes[ ceeietve IÙeeJes 311 MeeŒehetle DeeÛejCe 57 meppeveebÛes keâle&JÙe 95 menpelee 152
Jes[e DeeefCe ceb$eer 338 MeeŒeeJej efve‰e 336 melhegg®<eebÛes yees}Ces 158 mebkeâuhe 22,315
Jeso vesefle vesefle cnCeleele 116,350 MeeŒeebÛÙee MeeKee 364 melele ßece 340 mebieefle 142
JesU keâejCeer }eJeCes 144,160,355 MeeMJele leòJe%eeve 169 melÙe 85 mebIe<e& Je Denbkeâej 365
JesUsÛee DeheJÙeÙe 98,161,237 MeeMJeleeÛee efJeÛeej 378 melÙe DeØeieš 384 mebefÛele 68
JesUsÛes cenòJe 75 efMeoesjer 19 melÙeoMe&veemee"er ØeÙelve 194 meble 78,89,90,115,
Jewleeie 359 efMe#ekeâ Je DeeF& 124 melÙeØeehleermee"er DeeÛeej 378 154-156,170,190,
Je=òehe$e mebheeokeâ 258 Megæ ef›eâÙee 270 melÙe ceeÙesves DeeJe=le 339 241,325-28,375,
Je=òeer F&ÕejesvcegKe 219 Megæ leke&â 333 melÙeefceLÙeeÛes mJe¤he 345 377, 381,441
Je=æheCeer leerLe&Ùee$ee 165 Megælee 272 melÙe%eeveemee"er ØeceeCes 266 mebleeheeÛee lÙeeie 276,320
›eleeÛeer Yetefcekeâe 213 Mes<eeÛes ceewve 367 melÙemebkeâuhe 34, 315 mebvÙeemeer DeeefCe ke=â<CeÛeefj$e 220
JÙeefkeälepeerJeve 74 Meeskeâ 70,79 melÙe keâesCeeÛes ceeveeJes? 286 mebheòeerÛee heefjCeece 191
JÙeLe&ßece 101 Mee@keâ De@yemee@ye&j 184 melÙeeÛee MeesOe 415 mebmeej Demeej 194
JÙeJenejele ceewve 140 MeesOeeefJeCe yees}Ces 319 melmebieefle 277,280,326,359 mebmeejele keâmes jneJes 196
JÙeef°Oece& 323 ßeæe Je yegefæ 232 meodieg®bÛee DeefOekeâejeveg¤he yeesOe 345 mebmeej Yeüceelcekeâ 271
470 ceveesyeesOe

efJe<eÙe he=‰ efJe<eÙe he=‰ ßeerjeOeeoeceesoj Øeefle‰eveÛeer ØekeâeMeves DeeJe=òeer cetuÙe ®.

mebmkeâej 15 mJele:Ûee efJeÛeej 269 1) DevegJeeo %eevesÕejer meneJeer 300/-
mebmke=âefle 59 mJeOecee&Ûee JesieUe DevJeÙeeLe& 149 2) DeØekeâeefçele Jee*dceÙe (ieÅeKeb[) heefn}er 150/-
mš@ef}ve 97 mJe¤heevegmebOeeve 63 3) DeØekeâeefçele Jee*dceÙe (heÅeKeb[) heefn}er 120/-
mce=leer-Øe%ee 35 mJemJe¤heeÛes %eeve 348 4) DeelcemebÙeceÙeesie (Ye.ieerlee De. 6Jee) ogmejer 80/-
meeÛesceW peie veneR 258 mJeeLe& 51 5) DeelceevegmebOeeve eflemejer 10/-
meelelÙe 133, 198 mJeerkeâej DeeefCe lÙeeie 52 6) DeeÙegJexoerÙe JÙeeefOeefJeefveçÛeÙe ogmejer 650/-
meeefòJekeâ megKe 135 nóer cet}-DeeF&-yeehe 58 7) Gheefve<eoLe& keâewcegoer Keb[ 1 }e ogmejer 150/-
meeOekeâ efmeæ 219 ùoÙemLe osJe 429 8) Gheefve<eoLe& keâewcegoer Keb[ 2 je heefn}er 90/-
9) Gheefve<eoLe& keâewcegoer Keb[ 3 je heefn}er 95/-
meeOevee megšles 364 nefjYekeäle efJejkeäle 320
10) Gheefve<eoLe& keâewcegoer Keb[ 4 Lee heefn}er 90/-
meeOeveebÛeer DeMegælee 213 n}keâu}esU 199
11) Gheefve<eoLe& keâewcegoer Keb[ 5 Jee heefn}er 90/-
meeOevee DeeefCe efmeæer 337 nUJesheCee 70
12) keâce&Ùeesie (Ye.ieerlee De. 3 je) eflemejer 80/-
meeOevesÛee ›eâce 384 efnle DeefØeÙe 135 13) peerJevemeeOevee (Ye.ieerlee De. 18Jee) ogmejer 125/-
meeOevesves Éwle ceeJeUles 426 efnle efpe%eemee veener 232-33 14) peerJevemeeOevee (efnboer DevegJeeo) heefn}er 125/-
meeceevÙee}e DeeoMe& 143 efnle Je melÙe 285 15) leòJeefJe%eeve (Ye.ieerlee De. 13Jee) ogmejer 50/-
meeceevÙeJeeoeÛes mJe¤he 282 efnleeÛee MeesOe 286 16) lewefòejerÙeesheefve<eod heefn}er 50/-
meeÙekeâ}Ûes GoenjCe 120 efnleeÛes mcejCe 91 17) yeÇÿemet$eeLe& oefçe&veer ogmejer 250/-
meeJeOelee 76 efnleeÛes mJe¤he 329 18) YeieJeeved ßeerke=â<Ce - Skeâ oçe&ve ogmejer 125/-
mee#eer DeJemLee 437 efnlew<eer ceelee 117 19) YeeJeeÛe&vee ogmejer 50/-
meebieCes SskeâCes obYeeÛes 288 efncee}ÙeeÛeer efÛe$es 295 20) cevegmce=efle-Yetefcekeâe heefn}er 20/-
efmeefæ DeveJeMÙekeâ 170 efncee}Ùeeleer} Ùee$ee 125 21) ceveesyeesOe meeleJeer 200/-
megKemebJeeo 159 efnjCÙekeâefMehet 244 22) ceveesyeesOe (efnboer DevegJeeo) heefn}er 150/-
megKe}eYe 100 efnje Je keâesUmee 335 23) ceneYeejleeÛes JeemleJeoçe&ve ÛeewLeer 150/-
megKes #eefCekeâ 105 nesCeejs ve Ûegkesâ} 81 24) ®eqkeäceCeer mJeÙebJej (keâerle&veesheÙeesieer) heefn}er 4/-
megKeer ceeCemes Øekeâej 129 #eCeYebiegjlee 106 25) Jeeše DeeheuÙee efnleeÛÙee ÛeewLeer 60/-
megKe DeeefCe Deevebo 204 %eeveeÛes Øekeâej 360 26) efJejeCÙee eflemejer 10/-
megKemebJeeo 284 %eeveemee"er ieg® 342 27) mebIeØeeLe&vee (efnboer DevegJeeo) heefn}er 15/-
megoeceosJe 126 %eevesMJej 77,157,158,240 28) meeOekeâeÛeer efÛebleefvekeâe eflemejer 10/-
meewpevÙe 87 293,308,325,342,358, 29) ßeerke=â<CekeâLeece=le ÛeewLeer 75/-
mlesve 53 363,364,367, 391,410, 30) ßeercevegmce=efle-meeLe&-meYee<Ùe ogmejer 500/-
mLewÙe& 136, 200 428,445 31) ßeerefJe<Cegmenœeveece mlees$e (hee"mebefnlee) meneJeer 3/-
mJeÛÚlee Je Megælee 272 %eevesMJejer 262,381 32) ßeerefJe<Cegmenœeveece mlees$e (meeLe&) heeÛeJeerr 25/-
mJele: mJele:Ûee hejer#ekeâ 294 %eeveesòej Yeefkeäle 145 33) ßeerefJe<Cegmenœeveece mlees$e (meeLe&-efnboer DevegJeeo) heefn}er 25/-
S 34) ßeermeodieg® <ees[çeesheÛeej hetpee heeÛeJeer 5/-
471
 mece«e «ebLe efceUCÙeeÛeer ef"keâeCes
(1) ßeerjeOeeoeceesoj Øeefle‰eve :
JewÅe Jee. efJe. cesnWoUs
‘Øeleerkeâ’ 403/1, MeefveJeej hes", cesngCehegje, hegCes 30.
otjOJeveer : (020) 24492497

(2) ßeer oemeieCet cenejepe Øeefle‰eve :

ceg. hees. ieesjšs, JneÙee Gcejer, efpeune veebos[.
otjOJeveer : (02467) 244140

(3) [e@. ie. Øe. hejebpehes

1327 F&, meoeefMeJe hes", 7 efJeúue veiejer, hegCes 30.
otjOJeveer : (020) 24471109

(4) ÙeMeJeble ØekeâeMeve :

753 meoeefMeJe hes" newoepeJeU, hegCes 30.
otjOJeveer : (020) 24470533

(5) ßeer. meg. o. keâeÛejs

ßeerjece cebefoj, YeebiejJee[er, ueesCeeJeUe
otjOJeveer : (02114) 275479

(6) meew. ceervee jcesMe JeešJes

peÙeØemeeo jsefme[svmeer, yuee@keâ ›eâ. 17
pegveer hebef[le keâe@ueveer, veeefMekeâ - 2.
otjOJeveer : (0253) 2313262
472
 ßeerjeOeeoeceesoj Øeefle‰eveÛeer ØekeâeMeves DeeJe=òeer cetuÙe ®. ßeerjeOeeoeceesoj Øeefle‰eveÛeer ØekeâeMeves DeeJe=òeer cetuÙe ®.
1) DevegJeeo %eevesÕejer meneJeer 300/- 1) DevegJeeo %eevesÕejer meneJeer 300/-
2) DeØekeâeefçele Jee*dceÙe (ieÅeKeb[) heefn}er 150/- 2) DeØekeâeefçele Jee*dceÙe (ieÅeKeb[) heefn}er 150/-
3) DeØekeâeefçele Jee*dceÙe (heÅeKeb[) heefn}er 120/- 3) DeØekeâeefçele Jee*dceÙe (heÅeKeb[) heefn}er 120/-
4) DeelcemebÙeceÙeesie (Ye.ieerlee De. 6Jee) ogmejer 80/- 4) DeelcemebÙeceÙeesie (Ye.ieerlee De. 6Jee) ogmejer 80/-
5) DeelceevegmebOeeve eflemejer 10/- 5) DeelceevegmebOeeve eflemejer 10/-
6) DeeÙegJexoerÙe JÙeeefOeefJeefveçÛeÙe ogmejer 650/- 6) DeeÙegJexoerÙe JÙeeefOeefJeefveçÛeÙe ogmejer 650/-
7) Gheefve<eoLe& keâewcegoer Keb[ 1 }e ogmejer 150/- 7) Gheefve<eoLe& keâewcegoer Keb[ 1 }e ogmejer 150/-
8) Gheefve<eoLe& keâewcegoer Keb[ 2 je heefn}er 90/- 8) Gheefve<eoLe& keâewcegoer Keb[ 2 je heefn}er 90/-
9) Gheefve<eoLe& keâewcegoer Keb[ 3 je heefn}er 95/- 9) Gheefve<eoLe& keâewcegoer Keb[ 3 je heefn}er 95/-
10) Gheefve<eoLe& keâewcegoer Keb[ 4 Lee heefn}er 90/- 10) Gheefve<eoLe& keâewcegoer Keb[ 4 Lee heefn}er 90/-
11) Gheefve<eoLe& keâewcegoer Keb[ 5 Jee heefn}er 90/- 11) Gheefve<eoLe& keâewcegoer Keb[ 5 Jee heefn}er 90/-
12) keâce&Ùeesie (Ye.ieerlee De. 3 je) eflemejer 80/- 12) keâce&Ùeesie (Ye.ieerlee De. 3 je) eflemejer 80/-
13) peerJevemeeOevee (Ye.ieerlee De. 18Jee) ogmejer 125/- 13) peerJevemeeOevee (Ye.ieerlee De. 18Jee) ogmejer 125/-
14) peerJevemeeOevee (efnboer DevegJeeo) heefn}er 125/- 14) peerJevemeeOevee (efnboer DevegJeeo) heefn}er 125/-
15) leòJeefJe%eeve (Ye.ieerlee De. 13Jee) ogmejer 50/- 15) leòJeefJe%eeve (Ye.ieerlee De. 13Jee) ogmejer 50/-
16) lewefòejerÙeesheefve<eod heefn}er 50/- 16) lewefòejerÙeesheefve<eod heefn}er 50/-
17) yeÇÿemet$eeLe& oefçe&veer ogmejer 250/- 17) yeÇÿemet$eeLe& oefçe&veer ogmejer 250/-
18) YeieJeeved ßeerke=â<Ce - Skeâ oçe&ve ogmejer 125/- 18) YeieJeeved ßeerke=â<Ce - Skeâ oçe&ve ogmejer 125/-
19) YeeJeeÛe&vee ogmejer 50/- 19) YeeJeeÛe&vee ogmejer 50/-
20) cevegmce=efle-Yetefcekeâe heefn}er 20/- 20) cevegmce=efle-Yetefcekeâe heefn}er 20/-
21) ceveesyeesOe meeleJeer 200/- 21) ceveesyeesOe meeleJeer 200/-
22) ceveesyeesOe (efnboer DevegJeeo) ogmejer 150/- 22) ceveesyeesOe (efnboer DevegJeeo) ogmejer 150/-
23) ceneYeejleeÛes JeemleJeoçe&ve ÛeewLeer 150/- 23) ceneYeejleeÛes JeemleJeoçe&ve ÛeewLeer 150/-
24) ®eqkeäceCeer mJeÙebJej (keâerle&veesheÙeesieer) heefn}er 4/- 24) ®eqkeäceCeer mJeÙebJej (keâerle&veesheÙeesieer) heefn}er 4/-
25) Jeeše DeeheuÙee efnleeÛÙee ÛeewLeer 60/- 25) Jeeše DeeheuÙee efnleeÛÙee ÛeewLeer 60/-
26) efJejeCÙee eflemejer 10/- 26) efJejeCÙee eflemejer 10/-
27) mebIeØeeLe&vee (efnboer DevegJeeo) heefn}er 15/- 27) mebIeØeeLe&vee (efnboer DevegJeeo) heefn}er 15/-
28) meeOekeâeÛeer efÛebleefvekeâe eflemejer 10/- 28) meeOekeâeÛeer efÛebleefvekeâe eflemejer 10/-
29) ßeerke=â<CekeâLeece=le ÛeewLeer 75/- 29) ßeerke=â<CekeâLeece=le ÛeewLeer 75/-
30) ßeercevegmce=efle-meeLe&-meYee<Ùe ogmejer 500/- 30) ßeercevegmce=efle-meeLe&-meYee<Ùe ogmejer 500/-
31) ßeerefJe<Cegmenœeveece mlees$e (hee"mebefnlee) meneJeer 3/- 31) ßeerefJe<Cegmenœeveece mlees$e (hee"mebefnlee) meneJeer 3/-
32) ßeerefJe<Cegmenœeveece mlees$e (meeLe&) heeÛeJeerr 25/- 32) ßeerefJe<Cegmenœeveece mlees$e (meeLe&) heeÛeJeerr 25/-
33) ßeerefJe<Cegmenœeveece mlees$e (meeLe&-efnboer DevegJeeo) heefn}er 25/- 33) ßeerefJe<Cegmenœeveece mlees$e (meeLe&-efnboer DevegJeeo) heefn}er 25/-
34) ßeermeodieg® <ees[çeesheÛeej hetpee heeÛeJeer 5/- 34) ßeermeodieg® <ees[çeesheÛeej hetpee heeÛeJeer 5/-
 mece«e «ebLe efceUCÙeeÛeer ef"keâeCes mece«e «ebLe efceUCÙeeÛeer ef"keâeCes
(1) ßeerjeOeeoeceesoj Øeefle‰eve : (1) ßeerjeOeeoeceesoj Øeefle‰eve :
JewÅe Jee. efJe. cesnWoUs JewÅe Jee. efJe. cesnWoUs
‘Øeleerkeâ’ 403/1, MeefveJeej hes", cesngCehegje, hegCes 30. ‘Øeleerkeâ’ 403/1, MeefveJeej hes", cesngCehegje, hegCes 30.
otjOJeveer : (020) 24492497 otjOJeveer : (020) 24492497

(2) ßeer oemeieCet cenejepe Øeefle‰eve : (2) ßeer oemeieCet cenejepe Øeefle‰eve :
ceg. hees. ieesjšs, JneÙee Gcejer, efpeune veebos[. ceg. hees. ieesjšs, JneÙee Gcejer, efpeune veebos[.
otjOJeveer : (02467) 244140 otjOJeveer : (02467) 244140

(3) [e@. ie. Øe. hejebpehes (3) [e@. ie. Øe. hejebpehes
1327 F&, meoeefMeJe hes", 7 efJeúue veiejer, hegCes 30. 1327 F&, meoeefMeJe hes", 7 efJeúue veiejer, hegCes 30.
otjOJeveer : (020) 24471109 otjOJeveer : (020) 24471109

(4) ÙeMeJeble ØekeâeMeve : (4) ÙeMeJeble ØekeâeMeve :

753 meoeefMeJe hes" newoepeJeU, hegCes 30. 753 meoeefMeJe hes" newoepeJeU, hegCes 30.
otjOJeveer : (020) 24470533 otjOJeveer : (020) 24470533

(5) ßeer. meg. o. keâeÛejs (5) ßeer. meg. o. keâeÛejs

ßeerjece cebefoj, YeebiejJee[er, ueesCeeJeUe ßeerjece cebefoj, YeebiejJee[er, ueesCeeJeUe
otjOJeveer : (02114) 275479 otjOJeveer : (02114) 275479

(6) meew. ceervee jcesMe JeešJes (6) meew. ceervee jcesMe JeešJes
peÙeØemeeo jsefme[svmeer, yuee@keâ ›eâ. 17 peÙeØemeeo jsefme[svmeer, yuee@keâ ›eâ. 17
pegveer hebef[le keâe@ueveer, veeefMekeâ - 2. pegveer hebef[le keâe@ueveer, veeefMekeâ - 2.
otjOJeveer : (0253) 2313262 otjOJeveer : (0253) 2313262
efoveebkeâ : 18-5-2007 efoveebkeâ : 18-5-2007