SAMENLEVING
Louter het tegengaan van de gevolgen van
discriminatie schiet ernstig tekort
d reageren mensen wat vaker afhoudend
Kim Putters is directeur van het Sociaal
en Cultureel Planbureau.
I
n Brazilië is een president aan de
macht die homoseksuelen in de
ban doet. De sultan van Brunei gaat
een stap verder en wenst ze dood.
In eigen land werden abri’s vernield
waar twee zoenende mannen op
staan. Gaat het bergafwaarts met de ac-
ceptatie van LHBT’ers en hoe staat het
ervoor in Nederland?
Als je naar de achterliggende de-
cennia kijkt dan is er meer tolerantie,
maar ervaart niet iedereen dat in de
praktijk. Er is een ruime instemming
met de algemene vrijheid om je eigen
leven in te richten bij bijna driekwart
van de bevolking. Er zijn echter regel-
matig negatieve ervaringen met zicht-
bare uitingen, zoals zoenen op straat of
twee homo’s die hand in hand lopen.
Bedrijven kunnen hun
personeel ook trainen
om stereotypen en
discriminatie uit te
bannen
Niet iedereen
denkt hetzelfde over
homoseksualiteit,
maar ook dat
is vrijheid
pagina 30, 27-04-2019 © Het Financieele Dagblad
Als het bovendien dichtbij komt, bij-
voorbeeld in je gezin of vriendenkring,
of negatief. Kortom, acceptatie dichtbij
is geen vanzelfsprekendheid, ook al is
de tolerantie gegroeid.
Waartoe leidt dat? Tot gevoelens van
onveiligheid bij jongeren die dit aan-
schouwen. Soms tot een ongezondere
leefstijl. Tot problemen op de werk-
vloer of in de klas. Psychische proble-
men en dan vooral bij transgenders en
biseksuelen, maar ook tot sociale net-
werken onder ouderen die uitsluiten.
Dat laatste gebeurt in religieuze krin-
gen het meest, vooral onder moslims
en orthodox-gereformeerden, alhoe-
wel de verschillen met niet gelovigen
kleiner worden.
Wat zegt het? In onze ontkerkelijkte
en geïndividualiseerde samenleving
staan individuele vrijheden heel hoog
in het vaandel en is de tolerantie rede-
lijk groot. Een aantasting van die vrij-
heden roept heftige emoties op. Dat za-
gen we bijvoorbeeld rond de verklaring
van ‘Nashville’, waarin orthodox-gelo-
vigen een stap terug willen doen in de
openlijke beleving van homoseksuali-
teit, dus voor LHBT’ers om zichzelf te
kunnen zijn.
SCHANDALEN
De vrijheid om je eigen seksuele
identiteit te beleven wordt enerzijds
meer omarmd, maar dat geldt niet
automatisch voor het stellen van
bijbehorende normen bij uitingen
zoals zoenen in de openbare ruimte.
Schandalen zoals rond #MeToo en
misbruik in de Rooms-Katholieke
Kerk plaatsen bovendien het beleven
van seksuele vrijheden in een ver-
keerd daglicht.
Nederland behoort tot de landen
waar LHBT’ers de meeste formele
rechten hebben gekregen, zoals rond
adoptie en de openstelling van het
huwelijk voor mensen van gelijk ge-
slacht. Niet iedereen denkt daar echter
hetzelfde over. Ook dat is vrijheid. On-
danks de wettelijke verankering van
rechten is er daarom een blijvende dia-
loog nodig over die opvattingen. Niet
alleen in de politiek, maar ook op de
werkvloer en op school. Wat zijn dan
mogelijke handelingsopties voor be-
drijven, scholen en anderen?
Allereerst zou je de nadruk kun-
nen leggen op het wegnemen van
de publieke nadelen van uitsluiting,
bijvoorbeeld door veiligheid te be-
vorderen via veilige plekken voor
LHBT-leerlingen.
GENDERNEUTRAAL
Ook het tegengaan van gevoelens van
onveiligheid op school of op de werk-
vloer hoort daarbij. Bijvoorbeeld door
genderneutrale toiletten en het be-
spreekbaar maken van discriminatie
in de klas. Anti-discriminatievoorzie-
ningen en handhaving van de openba-
re orde helpen daarbij. Discriminatie
en geweld zijn immers strafbaar. Vol-
doende beschikbaarheid van (psychi-
sche) zorg is ook een route, maar veel
ellende is dan al geschied.
Een tweede beleidsroute kan zijn
pro-actiever beleid te voeren. Steeds
meer overheden doen dat door aan-
dacht te vestigen op LHBT opvattingen
van de overheid zelf via symbolen, zo-
als het hijsen van de regenboogvlag en
de actie ‘roze in blauw’ van de politie.
Bedrijven kunnen hun personeel ook
trainen om stereotypen en discrimi-
natie uit te bannen in personeelsbe-
leid, sollicitatiecommissies en op de
werkvloer.
ILLUSTRATIE: MAX KIESMAN VOOR HET FD
MORELE SCHEIDSRECHTER
De overheid kan dat via het COC en
anti-discriminatiecentra ondersteu-
nen. Het optreden tegen bedrijven als
Google en Facebook rond het wel en
niet accepteren van foto’s waarop twee
vrouwen elkaar zoenen of bij andere
online-uitingen maakt van de overheid
een soort ‘morele scheidsrechter’,
waar bedrijven anders zelf de norm
gaan stellen.
De vraag is: welk ambitieniveau
kiezen overheid en werkgevers? Men-
sen laten zich niet graag een sociale
norm opleggen, wat niet automatisch
betekent dat ze discriminatoire opvat-
tingen hebben. Wie wil echter in een
samenleving wonen waar de overheid
of werkgevers opvattingen over seksue-
le vrijheid opleggen? De ‘dat bepaal ik
zelf wel’-reflex treedt dan op.
PRIVÉSFEER
Het denken staat iedereen vrij. Je
kunt iemand tolereren, zonder hem
of haar echt te accepteren. Dat bete-
kent nog niet dat je de ander in elkaar
slaat. Opvattingen en bejegening zijn
niet hetzelfde, dat moeten we blijven
onderscheiden.
Het roept de vraag op in hoeverre de
overheid in de privésfeer moet treden
en hoeveel ruimte er voor andersden-
kenden blijft. Afgelopen week zat ik in
de prachtige theatershow ‘Vette Pech’
van Paul de Leeuw. Hij somt daarin de
situaties in Brazilië, Rusland en Brunei
tot in eigen land op. En terecht. Je mag
in een vrij land als Nederland, waar te-
genover negatieve ervaringen ook vele
positieve staan, niet zwijgen. Louter
het tegengaan van de gevolgen van dis-
criminatie schiet dan ernstig tekort.
Dat resulteert niet zozeer in vette pech,
maar in vette onverschilligheid.