Professional Documents
Culture Documents
Retoryka - Opracowanie Zagadnień
Retoryka - Opracowanie Zagadnień
Retoryka - Opracowanie Zagadnień
Kompozycja = dyspozycja
praca nad rozplanowaniem zgromadzonego materiału
Perswazja – kreowanie obrazu rzeczywistości, samego siebie i roli odbiorcy w taki sposób,
by zmienić postawę odbiorcy
2. Odmiany amplifikacji
Amplifikacja – rozszerzenie, wzbogacenie bądź pomniejszenie wagi przedstawianych
zjawisk. Cel:
• językowy i pozajęzykowy obraz sprawy/siebie/odbiorcy
• ukrywanie lub ujawnianie aspektów, cech
• wywoływanie emocji
Amplifikacja słowna
• dodanie nacechowanego przysłówka lub przymiotnika (to ciasto jest wyjątkowo
pyszne)
• stopniowanie (to ciasto jest pyszniejsze niż od mamy, jest najpyszniejsze)
• dodanie czasownika (to ciasto przewyższa inne smakiem)
• przeciwieństwo (to ciasto nie ustępuje żadnemu innemu)
• porównanie (smakuje jak najlepsza słodycz)
• opisanie/definicja (ten smak przypomina mi moje dzieciństwo)
• pozorne synonimy
• wyliczenie z ustawioną hierarchią
• zestawienie figura-tło, manipulowanie kontekstem, sytuacją, danymi, liczbami (-
dostałeś 1! -ale Antek dostał 1 i uwagę!)
Za pomocą figur:
Można opisać dany element w sposób przesadzony za pomocą metafor, hiperboli i innych
środków uwypuklających sferę emocjonalną.
• łączenie, wzbogacanie lub pomniejszanie
• może opierać się na stopniowaniu, synonimii (często pozornej): aktor ≠ odtwórca roli
• wykorzystanie: w przemówieniach sądowych, politycznych, artykułach
• do manipulacji (czasem bezwiednie)
• umożliwia pokazanie czegoś z wrażeniami, uczuciami
• ciekawsza, barwniejsza mowa
• wrażenie rozwoju/upadku zależnie od epitetów
4. Topika retoryczna
topos – różne znaczenia: jako wyrażenie, sposób ujęcia tematu, metoda komponowania
wypowiedzi, utarty motyw
Toposy kompozycyjne:
• Topos na wstępie:
◦ Skromnościowy (Nie jestem godny się wypowiedzieć…)
◦ Zwięzłości (powiem krótko…)
◦ Nowości i wagi problemu (pierwszy dokument)
◦ Ujawnienie przyczyn pisania/mówienia
Argument:
• rzeczowy (merytoryczny) – wiedza, fakty, dowody
• logiczny – wnioskowanie logiczne: prawda/fałsz
• retoryczny – odwołuje się do emocji, perswazja
Chwyty:
• W odniesieniu do sprawy (skrajna amplifikacja, mącenie)
◦ Uogólnienie (skrajna amplifikacja), np. mur -> płot, kłamstwo -> rozminięcie się z
prawdą
◦ Złośliwa parafraza (upraszczanie, przeinaczanie), np. Nie można pozwolić by
zalały nas tanie towary z Chin = chce wojny z Chinami
◦ Gmatwanie sensu użytych przez oponenta słów, rozpatrywanie potencjalnych
znaczeń
◦ Homonimy lub kalambury
◦ Tendencje lub złośliwe podsumowanie czyjejś wypowiedzi, np. Jak widać…
◦ ”latająca ryba” – skupienie się na wyjątku, który „obala” regułę
◦ Podstępne wykorzystanie zgody co do szczegółu, by obalić całą tezę
◦ Zaatakowanie najsłabszej części wywodu, skupienie się na nieścisłości,
literówce
◦ „red herming” – skierowanie dyskusji na boczny tor, znalezienie atrakcyjnego
czy kontrowersyjnego wątku pobocznego. Też całkowita, nieuzasadniona
zmiana tematu.
• W odniesieniu do oponenta (deprecjonowanie stanowiska lub osoby, odwołanie
się do poczucia winy i kompleksów)
◦ Zaliczenie osoby lub poglądów przeciwnika do negatywnej kategorii,
stosowanie etykietek, np.. To typowy…, Tak mówią ci, którzy…
◦ Obrażenie przeciwnika, rodziny, grupy… ad hominem, ad personam, np.
Twierdzisz tak, bo jesteś…
◦ Odwoływanie się do wspólnoty z audytorium, by ustawić oponenta po
przeciwnej stronie, np. W przeciwieństwie do nas…
◦ Zmuszenie do rozgraniczenia zjawisk lub zdefiniowania tego, czego nie sposób
precyzyjnie określić, np. Mówisz, że to nie ma dobrej energii, a czym ona jest?
◦ Zrzucenie dowodu na barki przeciwnika
◦ Uznanie za dobre tego, co mówi oponent tylko w teorii
◦ Znajdowanie i podkreślanie prawdziwych lub rzekomych sprzeczności w
wypowiedzi oponenta
◦ Celowy zamęt przez częste dygresje i dopowiedzenia. Próba znużenia,
zdezorientowania oponenta.
◦ Fałszywe „wyjaśnienie” intencji oponenta, rzekoma empatia, np. On tak mówi,
bo zdarzyło mu się…
◦ Dopowiadanie słów za kogoś
◦ Uprzedzenie argumentów oponenta, by go ośmieszyć, np. Domyślam się, że zaraz
mi powiesz, że…
◦ Nieprzyjemny lub drastyczny opis zjawisk, np. A więc musisz jadać te biedne,
rozcinane zwierzęta?
◦ Pozorne rozwijanie uwag przeciwnika, by wykazać fałsz
◦ Fabrykowanie konsekwencji – skrajne wnioski z rozumowania oponenta,
doprowadzenie wywodu do absurdu
◦ Doprowadzenie do absurdu prowadzącego na atak własną bronią / do
prowokacji, np. Jesteś za prawem do samobójstwa? To idź się powieś.
◦ Bezpośrednie „ujawnienie” niskich motywacji przeciwnika
◦ Wykorzystanie czyjejś nieśmiałości lub niższego stopnia, np. Ryby, dzieci i
szeregowcy głosu nie mają.
◦ „Gra w egzaminatora” – odpytywanie, komentowanie, słowna dominacja, np.
Doprawdy? To podaj 3 przykłady…
◦ Atak na inne poglądy czy sądy przeciwnika, gdy nie udało się obalić
właściwych argumentów
◦ Zmuszenie oponenta do powtórzenia tego samego argumentu (tłumaczenie się)
◦ Kompromitowanie oponenta poprzez zadanie pozornie banalnego pytania, np.
Podobno Pan już przypuszczał, że firma zbankrutuje, to czemu Pan w niej pozostał?
◦ Drażnienie ciągłym zaprzeczaniem, upieraniem się by rozzłościć oponenta
◦ Zmiana zdania oponenta w żart
◦ Złośliwe powątpiewanie
◦ Zbijanie kogoś z tropu lub doprowadzenie do złości arogancją, hasłem,
uwagami itp.
◦ Milczenie jako czyjaś bezradność
• W odniesieniu do własnej osoby (racja po naszej stronie)
◦ Zastosowanie ogólników i zdań zawsze słusznych by obok umieścić własne tezy
jako ich rzekome następstwa, np. Ludzie chcą bezpiecznego życia, tak więc
podnieśmy podatki, to im to zapewnimy.
◦ Traktowanie swojej opinii jako czegoś oczywistego
◦ Zmyślenie korzystnego cytatu
◦ Podstęp z karykaturalnie użytą antytezą
◦ Udawanie rzetelności, czynienie własnych zalet ze słabości, np. To prawda, że
jestem rozrzutny, ale to dlatego, że umiem zarabiać i mogę sobie na to pozwolić.
◦ Traktowanie przesłanek jako prawdziwych
◦ Relatywizacja – różne konteksty, dzielenie włosa na czworo, zaciemnić sprawę
◦ Uprzedzanie potencjalnych zarzutów i od razu odpowiadanie na nie
◦ Ironiczne zgłoszenie swojej niekompetencji by wykazać dominację
◦ Odgrywanie „gaduły”, brak czasu na odpowiedź
◦ Odgrywanie zwycięzcy – w razie porażki pokazać, że tak się planowało
◦ Zamiast wypowiedzi potok frazesów by uniemożliwić dalszą komunikację
• W odniesieniu do okoliczności (wykorzystanie zjawisk na swoją korzyść)
◦ Wykorzystanie braku emocjonalnego lub fizycznego komfortu oponenta
◦ Obrócenie sytuacji na swoją korzyść i szkodę oponenta
◦ Odgrywanie scenki przed publicznością, narzucenie interpretacji
◦ „punktowanie przeciwnika” – na zakończenie spotkania by mieć ostatnie słowo
8. Figury myśli
Figury myśli – sposoby ujmowania treści i komponowania wypowiedzi, strategie
zarządzania informacją i operowania emocjami oraz nawiązywania kontaktu z odbiorcą
1. Modyfikujące kontakt z odbiorcą
• zwrot do publiczności
• składanie obietnic
• serie pytań
• nagana/pochwała odbiorcy
• pozostawienie odbiorcy wniosku
• apostrofy (uroczyste zwroty)
• wyjaśnianie czegoś, usprawiedliwianie się
• ujawnianie własnych wątpliwości
• deklarowanie szczerości
• przyznanie się do własnych braków
• wyrażanie opinii
• pytania retoryczne, wykrzyknienia
2. Modyfikujące sposób ujęcia tematu:
• amplifikacje
• definicje perswazyjne
• antytezy
• porównania i analogie
• nagromadzenie przykładów
• korygowanie siebie, sprostowania
• sugestywne obrazy, analogie
• ironia
• celowe stosowanie pleonazmów (masło maślane)
3. Modyfikujące wyrażane emocje:
• apostrofy
• wykrzyknienia
• groźby, złorzeczenia
• prośby, błagania
• emfaza (mówienie ze sztucznym naciskiem)
• patos
• urwanie wypowiedzenia (apozjopeza)
• zastosowanie znaczącej przerwy
• odwlekanie wyjaśnienia, budowa napięcia
4. Modyfikujące kompozycję:
• dygresja, wtrącenie, dodanie wątków
• wyliczenie składowych, podział
• podsumowanie (rekapitulacja)
• zapowiedź późniejszego wątku
• stawianie pytań i odpowiadanie na nie
• wtrącenia nawiasowe
• żądanie od siebie uzasadnienia
• „głośne przemilczenie”
• odrzucenie części zagadnień
• krótka przerwa – sygnał zmiany wątku lub końca
• dowcipny zwrot, sentencja, autoironia (na początku lub końcu)
• szczegółowe rozbudowanie
• skrótowe, lakoniczne maksymy
• celowe odwrócenie kolejności
• sygnał zatrzymania się
5. Modyfikujące perswazję:
• uprzedzenie możliwych zarzutów
• pozorna aprobata z ironicznym przedstawieniem cudzych argumentów
• streszczenie czyichś argumentów
• parafraza słów oponenta
• znaczące podkreślanie przemilczenia
9. Figury słów
Figury słów:
1. Dodawanie
• podwojenie (Dobrze, dobrze, że tam poszliśmy)
• powtórzenie na początku fraz (Kiepski plan to kiepskie wykonanie)
• powtórzenie na styku fraz (Stał tam dom, dom z drzewa)
• powtórzenie rozbite wtrąceniem (Jedźmy, zawołał, jedźmy jak najprędzej!)
• powtórzenie z gradacją (tłumaczył jasno, najjaśniej jak umiał)
• odległe:
◦ anafora
◦ epifora
◦ pierścieniowa budowa zdania (Drzewa rosły wszędzie, gdzie się nie obejrzeć –
drzewa)
• przybliżone:
◦ paronomazja (zestawienie podobnie brzmiących słów: może to pomoże)
◦ wielokrotne powtórzenie w różnych formach (Cały czas: afera, aferze, aferę – o
niczym innym nie mówią!)
◦ gra homonimami (zamek na zamku)
• nagromadzenie:
◦ wyliczenie (obok siebie lub na odległość)
◦ kilka epitetów do 1 słowa
◦ powtórzenie spójnika
2. Odejmowanie
• elipsa
• zeugma (użycie do kilku części zdania złożonego tylko 1 orzeczenie. Najpierw do
szkoły, potem pójdę do domu, na końcu na siłownię. - dobrze; Pójdę dziś do szkoły, do
domu i na siłownię – źle)
• syllepsa (stracił klucze od domu i jej miłość) – 1 czasownik do 2 wyrażeń, z czego 1
metaforycznie
• bezspójnikowe łączenie zdań (Świeciło słońce. Było jasno. Pies szczekał.)
3. Zmiana szyku
• wyrównanie długości/ilości członów w zdaniach, ew. rytmizacja
• inwersja (Mistrz Yoda inwersji używać mnie nauczył)
• paralelizm składniowy (te same formy w tej samej kolejności: Dziś świeciło
słońce. Wczoraj padał deszcz.)
• chiazm (symetryczne odwrócenie składni: Deszcz pada, wieje wiatr.)
• antymetabola (siłą argumentu stał się argument siły)
• wtrącenie
• dopowiedzenie
Pytania zamknięte – można na nie odpowiedzieć wyłącznie tak lub nie, uniemożliwiają
obszerniejszą odpowiedź
„Magia” słów:
• …nie… - działa przeciwnie niż w zamyśle, np. Nie myśl o deserze./ Proszę nie myśleć,
że chcę pana oszukać.
• …spróbuj… - sugerowanie trudności lub porażki, np. spróbuj tu posprzątać
• …ale… - unieważnia poprzednią treść, np. Lubię lupy, ale tej nie zjem.
• …jeśli… - ważny jest szyk zdania -> najpierw pozytyw
Język propagandy:
• wybijanie na 1. plan słów zaleconych, wykluczanie innych (epitety, peryfrazy)
• ironiczne traktowanie pojęć
• ocenianie każdej sytuacji jako wygodnej/niewygodnej
• rzeczywistość jako norma, obowiązek
• zasady – oczywiste, niepodważalne
• konformizm – zapewnienie komfortu
• aluzje, dodatkowe treści
• ponawianie ataków, ośmieszanie (karykatury, kpiny)
• rzekomy opis faktów → punkt widzenia
• posługiwanie się systemem wartości opartym na opozycjach 0/1
• język urzędowy, nakazy, zakazy, struktury nominalne
• neologizmy, metafory → skojarzenia
• podkreślanie racji władzy, nowy lepszy człowiek
Marketing polityczny:
Formy: spotkania, konferencje, wywiady, ulotki, zdjęcia itp.
Język polityki: jawna perswazja, wartościowanie, pewność
Spełnione pragnienia:
• Posiadanie pieniędzy,
• Natychmiastowej poprawy zdrowia i urody,
• Prestiżu, bycia zauważonym (np. reklamy aut)
• Zabezpieczenie na starość
• Ułatwienia codziennych obowiązków
• Uwolnienie od trosk (np. zadbać o zdrowie dzieci)
• Zapewnienia nieustającego relaksu (np. miło się sprząta z naszym płynem do szyb)
• Zapewnienia opieki, przyjaźni i miłości