Professional Documents
Culture Documents
314 - Fizicka Hemija - IV - MAK - PRINT PDF
314 - Fizicka Hemija - IV - MAK - PRINT PDF
Виолета Солакова
ФИЗИЧКА ХЕМИЈА
ЗА ЧЕТВРТА ГОДИНА
СКОПЈЕ 2012
Izdava~: MINISTERSTVO ZA OBRAZOVANIE I
NAUKA NA REPUBLIKA MAKEDONIJA
ul. Mito Haxivasilev Jasmin, bb
Skopje
Recenzenti:
ɞ-ɪ ȹɭɥɢʁɚɧɚ Ɍɨɦɨɜɫɤɚ, ɜɨɧɪɟɞɟɧ ɩɪɨɮɟɫɨɪ ɧɚ Ɏɚɤɭɥɬɟɬ ɡɚ ɛɢɨɬɟɯɧɢɱɤɢ ɧɚɭɤɢ
ɩɪɢ ɍɧɢɜɟɪɡɢɬɟɬ ɋɜ. Ʉɥɢɦɟɧɬ Ɉɯɪɢɞɫɤɢ - Ȼɢɬɨɥɚ
Ⱦɪɚɝɢ ɋɬɚɧɨʁɤɨɜɫɤɢ, ɩɪɨɮɟɫɨɪ ɜɨ ɋɈɍ “ɇɚɭɦ ɇɚɭɦɨɜɫɤɢ Ȼɨɪɱɟ” – ɉɪɨɛɢɲɬɢɩ
Ɇɚɪɢʁɚ ȹɨɥɟɜɚ, ɩɪɨɮɟɫɨɪ ɜɨ ɋɍȽɋ “Ⱦɢɦɢɬɚɪ ȼɥɚɯɨɜ” - ɋɤɨɩʁɟ
Де Лакроа
ПРЕДГОВОР
3
Бидејќи учебникот Ви е наменет Вам ученици, од Вас очекуваме забелешки и сугестии
за се што е во него. Затоа можете да ни пишете на следниве e-mail адреси:
viki_solakova@hotmail.com , viki_solakova@yahoo.com;
filimena_karafiljkovska@hotmail.com
4
ВОВЕД
5
6
1 СТРУКТУРА НА АТОМИТЕ, МОЛЕКУЛИТЕ И КРИСТАЛИТЕ
Њутн
Материјалниот свет е изграден од голем број градбени единки т.е. нивни групации или
соединенија. Материјата се јавува во повеќе форми, а една од нив е супстанцијата.
Распоредот на материјалните единки во природата е дефиниран и точноопределен со
законитости.
Научната дисциплина чиј предмет на проучување претставува распоредот на
материјалните единки и законитостите, според кои тие се распоредени, се нарекува
структурна хемија.
Материјата всушност претставува комбинација од материјални единки. Материјата се
јавува во повеќе форми, а една од нив е супстанцијата.
Супстанциите, нивните промени и законитостите според кои се одвиваат тие промени
претставуваат примарен предмет на проучување на хемијата како наука.
Градбата на супстанцијата се поистоветува со градбата на самата материја.
Супстанциите се изградени од голем број единки. Тие единки опстануваат самостојно и како
такви учествуваат во структурата на супстанциите, односно материјата или меѓусебно се
поврзуваат градејќи посложени честички.
Основните честички градители на материјата, од кои произлегуваат посложените
градбени единки, се нарекуваат атоми. Името атом потекнува од страрогрчкиот јазик (зборот
atomos) што значи неделив. Старогрчкиот филозоф Демокрит е првиот што ја замислил
7
идејата за честички, кои понатаму не можат да се делат, експериментирајќи со сечење едно
јаболко. Тој го сечел јаболкото на половина, четвртина, осмина, шеснаeстина итн. Му се јавила
идејата дека сепак постои честичка што натаму не може да биде поделена.
Современата наука го потврдила постоењето на таа честичка, а истовремено докажала
дека, сепак, не е неделива (радиоактивно распаѓање на атомите), но името атом и понатаму
останува во употреба.
Како самостојни честички, атомите ја градат супстанцијата односно материјата. Но,
повеќето од нив меѓусебно се здружуваат, односно врзуваат за да ја постигнат стабилноста
кон која се стремат. За стабилноста, поврзувањето, како и за начинот на поврзување на
атомите ќе стане збор во наредните методски единици.
Секој атом, всушност, претставува хемиски елемент. Хемиските елементи се групирани
во Периодниот систем на елементите (Сл. 1). Во 1869 рускиот хемичар Дмитриј Иванович
Менделеев ја составил првата таблица во која ги подредил хемиските елементи според
нивните својства, кои се во периодична зависност од атомската маса и структура. Елементите
се подредени во хоризонтални периоди и во вертикални групи. Редниот број на елементот во
Периодниот систем претставува атомскиот број односно бројот на протони во неговото
атомско јадро.
Сложените градбени единки составени од два или повеќе истоимени или различни
атоми се нарекуваат молекули.
Јоните претставуваат сложени градбени единки, кои настануваат со примопредавање
на атомски фундаментални честички, односно електрони, при што настануваат позитивни јони
(атоми со недостиг од еден или повеќе електрони во електронската обвивка) и негативни јони
(атоми со вишок од еден или повеќе електрони во електронската обвивка). Јоните се
разликуваат од молекулите по својата структурата и видот на врската меѓу нив.
8
1.2 МОДЕЛИ НА ГРАДБА НА АТОМОТ И ВИДОВИ АТОМСКИ ОРБИТАЛИ
МОДЕЛИ НА АТОМОТ
1. Моделот на Далтон
Англискиот алхемичар Џон Далтон во 1804 година ја дал својата теорија за атомот
според која:
- Хемиските елементи се состојат од атоми, со тоа што атомите на еден елемент се
меѓусебно исти;
- Соединенијата се состојат од молекули, со тоа што молекулите на едно соединение се
меѓусебно исти. Молекулите се групации на атомите;
- Во една хемиска реакција доаѓа до разложување на молекулите на атоми, а потоа тие
повторно се групираат, но на поинаков начин. Во хемиските реакции атомите никогаш не
преминуваат од еден во друг елемент.
2. Моделот на Томпсон
Научникот Џозеф Џон Томпсон ја предложил својата теорија за атомот според која:
- Атомот претставува честичка во која електроните се обложени на некои позитивно
наелектризирани честички.
3. Моделот на Радерфорд
Новозеландскиот научник Ернест Радерфорд, кој го открил атомското јадро, ја
предложил својата теорија за планетарниот модел на атомот во 1911 година, според која:
- Атомот има многу мало јадро, со позитивен и негативен полнеж, со радиус 10.000 пати
помал од радиусот на електронската обвивка (во која се сместени електроните со негативен
полнеж).
9
4. Моделот на Бор
Данскиот научник Нилс Бор, кој патеките по кои се движат електроните ги нарекол
орбити, ги изнесол своите заклучоци во 1913 година, познати како Борови постулати, кои
гласат:
- Кулоновата сила го соопштува планетарното забрзување на електронот потребно за
неговото динамички стабилно кружно движење.
- Дозволени се само орбити кај кои аголниот момент е целоброен производ и изнесува
h/2π.
- Електронот што се движи по стабилна орбита не зрачи.
- Емисијата или апсорпцијата на зрачењето се јавува само при преодот на електронот
од една во друга орбита.
5. Хипотезата на Де Броли
Луј де Броли во 1924 година ја поставува својата теорија за корпускуларно-брановиот
дуализам на атомот, според која:
- Двојна природа на честичките, освен кај светлината, се јавува и кај материјата.
КВАНТНИ БРОЕВИ
10
Однесувањето на електроните може да се опише со т.н. бранова функција, која се
обележува со грчката буква ψ (пси).
Делот од хемијата чиј предмет на проучување претставуваат методите на квантната
механика се нарекува квантна хемија.
Енергетската состојба на електронот и просторот во кој е сместен, како и што е погоре
наведено, се определуваат со четирите квантни броја: главен квантен број, орбитален
квантен број, магнетен квантен број и спински квантен број.
Главен
квантен број 1 2 3 4 5 6 7
-n
Електронски
слој
K L M N О Р Q
(енергетско
ниво)
Nе- = 2n2
- каде што Nе- претставува максималниот број електрони во еден слој, а n претставува
вредноста на главниот квантен број, односно електронскиот слој во кој се сместени
електроните.
Орбитален
квантен број 0 1 2 3 4 5
-l
Електронски
s p d f g h
потслој
11
АТОМСКИ ОРБИТАЛИ
↑↓
пополнета атомска орбитала
↑
полупополнета атомска орбитала
1. s-орбитала (потслој)
s-орбиталата, (Сл. 3) геометриски претставува сфера во која максималниот број електрони
изнесува два. s-орбиталата (потслој) се јавува во сите енергетски нивоа. Оваа орбитала е со
најниска енергија.
Слика 3. ѕ - орбитала.
2. p-орбитала (потслој)
p-орбиталата (Сл. 4), геометриски, има форма на просторна правилна осумка.
Максималниот број електрони што може да се сместат во p-потслојот изнесува шест.
12
p-потслојот се јавува во сите енергетски нивоа почнувајќи од второто и е составен од
три идентични p-орбитали, со иста енергија, кои се нормални една на друга во однос на оските
на правоаголниот координантен систем. Трите p-орбитали се означуваат како: р 1, р2 и р3 (рx, рy
и рz).
3. d-орбитала (потслој)
d-орбиталата (Сл. 5), геометриски, има форма на просторна правилна осумка.
Максималниот број електрони што може да се сместат во d-потслојот изнесува десет.
d-потслојот се јавува во сите енергетски нивоа почнувајќи од третото и е составен од
пет идентични d-орбитали (со иста енергија). Петте d-орбитали се означуваат како: d1, d2, d3, d4
и d5 (dz2, dxy, dxz, dyz и dx2 - y2).
d1-орбиталата е ротационо симетрична во однос на оската z.
d2, d3, d4 и d5 - орбиталите имаат структура на две просторно правилни осумки нормални
една на друга.
2 2 2
Слика 5. d1, d2, d3, d4 и d5 (dz , dxy, dxz, dyz и dx - y ) орбиталите.
4. f-орбитала (потслој)
f-орбиталата има сложена геометриска структура,. Се јавува во сите енергетски нивоа
почнувајќи од четвртото. Седумте f-орбитали се обележуваат како: f1, f2, f3, f4, f5, f6 и f7 или,
според постарата, номенклатура: fx (x2 - y2), fy (x2 - y2), fz (x2 - y2), fz3, fxyz, fxz2 и fyz2 (Сл. 6).
Во f-слојот максимално може да се сместат 14 електрони.
13
Слика 6. f 1, f2, f3, f 4, f 5, f 6 и f 7 (fx (x2 - y2), fy (x2 - y2), fz (x2 - y2), fz3, fxyz, fxz2 и fyz2 ) орбиталите.
14
ЕЛЕКТРОНСКА КОНФИГУРАЦИЈА
15
КОВАЛЕНТНА ВРСКА
16
ЅР3 ХИБРИДНИ ОРБИТАЛИ
3
Слика 10. Просторен приказ на ѕр хибридната орбитала.
3
Слика 11. Формирање на ѕр хибридни орбитали.
17
ЅР2 И ЅР-ХИБРИДНИ ОРБИТАЛИ
2
Слика 12. Формирање ѕр хибридни орбитали.
18
ФОРМИРАЊЕ СИГМА (σ) И ПИ (π) -ВРСКИ
- ѕ со ѕ атомски орбитали,
- ѕ со р атомски орбитали,
- ѕ атомска со ѕр3 хибридна орбитала,
- ѕ атомска со ѕр2 хибридна орбитала,
- ѕ атомска со ѕр хибридна орбитала,
- ѕр3 со ѕр3 хибридни орбитали,
- ѕр2 со ѕр2 хибридни орбитали,
- ѕр со ѕр хибридни орбитали,
- ѕр3 со ѕр2 хибридни орбитали,
- ѕр3 со ѕр хибридни орбитали,
- ѕр2 со ѕр хибридни орбитали и
- голем број други видови атомски и хибридни орбитали, кои имаат посложена
геометриска структура.
Сигма-врската се одликува со поголема стабилност, односно потребна е поголема
енергија за нејзино раскинување, за разлика од пи-врската, која се формира со бочно
препокривање на атомските орбитали.
При бочното, односно страничното препокривање на атомските орбитали доаѓа до
формирање на т.н. пи-врска (π).
Пи-врската се формира при странично препокривање на:
- р со р атомски орбитали (Сл. 14) (тие што останале нехибридизирани при
формирањето на ѕр2 и ѕр - орбиталите).
Пи-врската се одликува со помала стабилност во споредба со сигма-врската. Оваа
врска е најкарактеристична за незаситените соединенија на јаглеродот, кои во својата
структура содржат двојни или тројни врски меѓу С-атомите (при ѕр2хибридизација се
формираат една сигма и една пи односно при ѕр-хибридизација една сигма и две пи-врски), па
поради тоа овие соединенија се одликуваат со голема реактивност за разлика од неговите
заситени соединенија, кои во својата структура содржат само единечни врски (сигма).
НЕСВРЗУВАЧКИ ОРБИТАЛИ
19
1.4 ПОЛАРНИ И НЕПОЛАРНИ ВРСКИ - ДЕЛОКАЛИЗАЦИЈА НА ЕЛЕКТРОНИТЕ
Сепак, иако станува збор за заеднички електронски пар помеѓу атомите што ја градат
ковалентната врска, постои разлика меѓу хомоатомската и хетероатомската ковалентна
врска во однос на привлекувањето на електронскиот пар од страна на атомите на елементите
што ја градат врската.
Кај хомоатомските молекули (О2, Н2, N2, F2, P4, S8, Cl2, Br2, F2 и други) електронскиот
пар е еднакво привлечен од двата атома што ја градат врската. Во овој случај нема појава на
парцијален електричен полнеж кај атомите што ја градат молекулата. Според тоа оваа
молекула е неполарна (Сл. 15).
Кај хетероатомските молекули (Н2О, НCl, Н2Ѕ, NН3, НF, СО и други) електронскиот
пар е повеќе привлечен кон атомот со поголемо атомско јадро (со поголема вредност на
величината електронегативност) т.е. не се совпаѓаат центрите на позитивна и негативна
наелектризираност. Во овој случај се јавува парцијален електричен полнеж. Негативен
парцијален електричен полнеж (δ–) поседува атомот на елементот што повеќе го
привлекува заедничкиот електронски пар кон себе, а позитивен парцијален електричен
полнеж (δ+) поседува атомот на елементот во молекулата што помалку го привлекува
заедничкиот електронски пар (Сл. 16). Според тоа оваа молекула е поларна.
20
атомите во молекулата кои се носители на парцијалните електрички полнежи (r) според
формулата:
μ=qr
Слика 17. Формирање поларни и непорани ковалентни врски прикажани со Луисови формули.
ДЕЛОКАЛИЗАЦИЈА НА ЕЛЕКТРОНИТЕ
21
Слика 18. Делокализација на електроните односно резонантна структура на бензенот и на сулфатниот
анјон.
ЈОНСКА ВРСКА
Мо - nе- → Мn+
Nо + nе-→ Nn-
М + Nn- → Мn+Nn-
n+
- каде што Мо претставува атом на метал, - nе- број на електрони што атомот на
металот ги испушта и Мn+ претставува позитивен јон на металот, односно катјон.
- каде што Nо претставува атом на неметал, + nе- број на електрони што атомот на
неметалот ги прима и Nn- претставува негативен јон на неметалот, односно анјон.
- Мn+Nn- претставува јонско соединение.
22
Притоа се образуваат двојки од јони, но во кристалната решетка на јонските супстанции
сите спротивно наелектризирани јони меѓусебно се привлекуваат при што доаѓа до
формирање јонски агрегати.
Јонските агрегати се групираат на точноопределен начин градејќи јонски кристали
(Сл. 20), кои најчесто имаат правилна геометриска форма, односно припаѓаат на некој од
кристалните системи за кои станува збор подоцна во оваа тема.
Постојат и исклучоци кај кои соединенија изградени од метал и неметал не се сврзани
со јонска врска, туку со ковалентна, но тоа најчесто се случува при определени услови.
Пример за ваков тип соединенија се алуминиум хлоридот (кога е растопен или е во гасовита
состојба), кој е составен од молекули со формула Al2Cl6, берилиум сулфатот и други.
МЕТАЛНА ВРСКА
23
- центарот на симетрија,
` - оската на симетрија и
- рамнината на симетрија.
1. Центар на симетрија - i
Центарот на симетријата (i) е хипотетичка точка која претставува тежиште на
телото. Сите тела, па и оние со неправилна геометриска структура, имаат само еден центар
на симетрија односно едно тежиште кое всушност претставува центар на рамнотежа на
телото.
Сепак, кога станува збор за определување на елементите на симетрија кај градбените
единки, се смета дека центар на симетрија имаат само оние кај кои е можно тој да биде
опрeделен односно оние кај кои центарот на симетрија претставува и центар на атомско јадро
на некоја од единките кои ја сочинуваат градбената единка. Исклучок се двоатомските
хомоатомски молекули кај кои што центарот на симетрија се наоѓа на средината од
растојанието на двете атомски јадра.
Доколку центарот на симетрија (доколку градбената единка се смета како тело) не
претставува центар на атомско јадро на некоја од единките кои ја сочинуваат градбената
единка (освен двоатомските хомоатомски молекули), тогаш се смета дека таа нема центар на
симетрија.
3. Рамнина на симетрија - Σ
Рамнината на симетрија - Σ претставува хипотетичка рамнина на која лежи телото.
Постојат вертикални рамнини (Σv) кои можат да бидат од една до бесконечно и само
една хоризонтална рамнина (Σh) на симетрија на која всушност лежи центарот на
симетрија.
Доколку се смета дека градбената единка нема центар на симетрија, тогаш се смета
дека таа нема ниту хоризонтална рамнина.
Во однос на елементите на симетрија се изведуваат и операции на симетрија.
Според математичката дефиниција, операција на симетрија претставува движењето на
едно тело, кое што е изведено (движењето) односно замислено околу оската на симетријата,
при чие што завртување (на телото) се доведува во првобитната положба.
Определувањето на ред на оска на симетрија се врши со операција на симетрија.
Најсиметрични атоми, молекули или јони се оние кои што се карактеризираат со сите
елементи на симетрија односно имаат бесконечно елементи од еден вид (пр. бесконечно оски
на симетрија или вертикални рамнини на симетрија).
Топката претставува најсиметричното тело бидејќи поседува бесконечно оски на
симетрија од бесконечен ред и бесконечно многу рамнини на симетрија. Па според тоа
најсиметрични градбени единки ќе бидат јоните (кои имаат топчеста форма) и атомите на
едноатомските супстанци благородните гасови и пареите на металите), како и ѕ - атомската
орбитала во електронската обвивка на атомот.
24
1.7 СИМЕТРИЈА НА НЕКОИ МОЛЕКУЛИ И ЈОНИ
25
1.8 ПРИМЕНА И ПОЗНАВАЊЕ НА СИМЕТРИЈАТА КАЈ МОЛЕКУЛИТЕ
26
1.10 ЦВРСТА СОСТОЈБА - АМОРФНИ И КРИСТАЛНИ ЦВРСТИ СУПСТАНЦИ
АМОРФНИ СУПСТАНЦИ
Цврстите супстанци кај кои што постои тенденција за правилен распоред на градбените
на единки но тој не е одржан низ целиот материјал се нарекуваат аморфни супстанци (Сл.
27).
Аморфните супстанци, иако се цврсти, го завземаат обликот на садот во кој се
сместени што е карактеристика на течните материи.
Претставници на групата на аморфните материи се восокот, тешките парафини,
мастите, смолите, стаклото и други.
КРИСТАЛНИ СУПСТАНЦИ
КРИСТАЛНА РЕШЕТКА
27
ЕЛЕМЕНТАРНА ЌЕЛИЈА
Слика 29. Шематски приказ на седумте кристални системи и пример за супстанца која кристализира во
секој од нив.
28
Табела 3.
29
Слика 30. Шема на Бравеовите елементарни ќелии.
30
1.13 ИЗОМОРФИЗАМ И ПОЛИМОРФИЗАМ, ТЕЧНИ КРИСТАЛИ
ИЗОМОРФИЗАМ
ПОЛИМОРФИЗАМ
ЈОНСКИ КРИСТАЛИ
31
Табела 4. Мосова скала за тврдина на минералите.
ТЕЧНИ КРИСТАЛИ
32
Смегтичните течни кристали (Сл. 32) имаат најподредена структура и се
одликуваат со голема вискозност. Смегтичната структура на течните кристали се базира на
паралелно подредените слоеви во кои молекулите со подолги низи се ориентирани паралелно
една во однос на друга. Терминот смегтични истотака потекнува од грчкиот јазик односно
зборот смегтик, што значи сапунопогоден.
Структурата на холестеричните течни кристали (Сл. 33) е исто така слоевита, како
кај нематските, но при преминот од еден во друг соседен слој, молекулите со подолги низи се
ориентирани по спирална линија. Овие течни кристали се уште се нарекуваат и спонтано
усукани нематици. Макроскопските карактеристики на холестеричните течни кристали се
условени од нивната структура. Името холестерични потекнува од супстанцата
холестерин.
33
ТЕМАТСКИ ПРАШАЊА И ЗАДАЧИ:
34
2 АТОМСКИ И МОЛЕКУЛСКИ СПЕКТРИ
Николај К. Михајловски
Зборот спектар како поим всушност означува опсег односно интервал на некои
вредности. Конкретно предмет на проучување на оваа тема претставува електромагнетниот
спектар и методите кои произлегуваат од неговата примена.
Спектроскопијата претставува област што се занимава со проучување на спектарот
на електромагнетното зрачење.
Спектрофотометријата претставува област што се занимава со мерење на
интензитетот на фотосигналот како функција од концентрацијата.
Спектрометријата претставува област што се занимава со мерење на интензитетот
на сигнал (на електромагнетното зрачење) како функција од концентрацијата.
Електромагнетното зрачење претставува, еден вид, енергија, која патува низ средината
со енормна брзина.
Електромагнетното зрачење е карактеризирано со електромагнетни бранови.
Електромагнетните бранови (фотони) поседуваат двојна (дуална) природа:
Бранова, кога станува збор за простирањето на електромагнетното зрачење
(прекршување, дифракција, интерференција);
Корпускуларна, кога станува збор за интеракција на електромагнетното зрачење со
атомите, молекулите или јоните на анализираната супстанција.
Електромагнетниот бран (Сл. 1) се состои од две заемно нормални полиња (електрично и
магнетно), кои се простираат низ средината.
35
Слика 1. Електромагнетен бран.
Бранова должина (λ), претставува растојание помеѓу две најблиски точки, кои
осцилираат во фаза. Брановата должина се мери во единиците за должина. Завидливата и
ултравиолетовата област, од практични причини, најчесто се употребува единицата
нанометар (nm).
Фреквенција ()טּ, претставува број на осцилации на бранот во единица време. Се мери
во херци (Hz). 1 Hz = 1 ѕ-1.
Брзина на светлината (с), претставува изминатиот пат на електромагнетниот бран во
единица време во вакуум и изнесува 3 · 10 8 m/ѕ. Во друга средина, брзината на светлината
претставува количник од брзината на светлината во вакуум и индексот на нејзината
рефракција (с/n).
с = טּλ
Е = hטּ
36
2.3 СПЕКТРАЛНИ ЕНЕРГЕТСКИ ПРОМЕНИ
Според квантната теорија, секоја елементарна честица (атом, молекула или јон) има
единствено множество на енергетски состојби. Состојбата со најниска енергија се нарекува
основна состојба. На собна температура, најголем број елементарни честички се во својата
основна состојба. Кога фотон при своето патување наидува на елементарна честичка,
апсорпцијата е можна ако (и само ако) енергијата на фотонот е токму колку и енергетската
разлика помеѓу основната состојба и некоја од состојбите со повисока енергија (Сл. 2). При тоа
енергијата на честичката (М, на пример) се зголемува и се вели дека преминала во
ексцитирана состојба (се означува со М*).
М + h → טּМ*
М* → М + hטּ
37
Евибрациона = (ω+ ½ ) h טּ
каде што ω претставува вибрационен квантен број, кој има вредности 0,1,2,3,4..., h е
Планкова констаната, а טּфреквенција на вибрацијата.
Дозволените вибрациони нивоа меѓусебно се еднакво оддалечени со енергетската
разлика според равенството:
ΔЕ = h טּ
Еротациона = В h J (J+1)
каде што Ј претставува ротационен квантен број, кој има вредности 0,1,2,3,4..., В е
ротациона константа, а h Планкова констаната.
Растојанијата меѓу соседните нивоа се зголемуваат со растењето на ротациониот
квантен број.
Според правилото за избор на ротационите спектри, можни се само премините за кои
важи равенството:
ΔJ = ± 1
38
2.5 МОЛЕКУЛСКИ СПЕКТРИ И НИВНА ПРИМЕНА ЗА ИДЕНТИФИКАЦИЈА НА
СУПСТАНЦИИТЕ
39
2.6 АПСОРПЦИОНА СПЕКТРОСКОПИЈА - ТЕОРЕТСКИ ТОЛКУВАЊА
40
Слика 6. Инфрацрвен спектрофотометар.
A=εсh
A1 = ε с1 h1
A2 = ε с2 h2
A1 = A2 ,односно ε с1 h1 = ε с2 h2
41
и с1/h1 = с2/h2 ,односно с1 = (h2/ h1) с2
Врз основа на последниот израз, следува дека за еднакви интензитети на светлината што
упаѓа и на таа што се пропушта, за двата раствора на дадената супстанција, нивните
концентрации се спротивно пропорционални од дебелината на слоевите на растворите. Оваа
констатација ја претставува основата на сите колориметриски анализи.
42
2.11 ПРИНЦИП НА РАБОТА НА ПЛАМЕН ФОТОМЕТАР
43
Стандардниот пламен од бутан/воздух ги ексцитира само атомите на алкалните и
земноалкалните метали, а пламенот водород/кислород ги ексцитира атомите на над 40
хемиски елементи.
44
ТЕМАТСКИ ПРАШАЊА И ЗАДАЧИ:
45
46
3. КОЛОИДНА ХЕМИЈА И ХЕМИЈА НА ПОВРШИНИТЕ И МАКРОМОЛЕКУЛИТЕ
Семјуел Џонсон
47
КОЛОИДНО - ДИСПЕРЗНИ СИСТЕМИ
Честичката кај колоидните системи претставува збир од молекули, атоми или јони,
односно претставува молекулски или атомски агрегат, кој го образува јадрото на колоидната
честичка. Јадрото на колоидната честилка има кристална структура. Колоидната честичка е
обвиткана со двоен електричен слој на јони (понатами ќе се објасни), кој е составен од
апсорпционен и дифузионен слој, (Сл. 2). Според тоа, колоидната честичка се состои од јадро
и двоен електричен слој на јони. Обично, колоидната честичка е наречена мицела.
48
Околу јадрото во непосредна близина се апсорбира слој од спротивно наелектризирани
честички (јони), кои со јадрото даваат гранула. Гранулата може да биде позитивно или
негативно наелектризирана, во зависност од тоа дали се апсорбирале катјони или анјони.
Поинаку кажано, околу гранулата, на нешто поголемо растојание од апсорпциониот слој
има јони со спротивен полнеж и го создаваат т.н. дифузионен слој. Гранулата со дифузиониот
слој создава дисперзирана колоидна честичка, која се вика мицела.
Мицелите се состојат од еден дел што се нарекува јадро, на чија површина цврсто се
нафатени јони, формирајќи го дифузниот слој. Јадрото со јоните врз него создава гранули што
се наелектризирани позитивно или негативно. Електронеутралноста во целиот систем се
обезбедува на тој начин што се насобираат јони со спротивен полнеж.
Под дејство на надворешно електрично поле, се појавува електрофореза, при што доаѓа
до нарушување на двојниот електричен слој, така што позитивно наелектризираната гранула се
преместува во правец на негативната електрода, додека пак дифузниот слој на негативните
јони се поместува во правецот на позитивната електрода.
Пример:
Колоиден систем на железо(III) хидроксид, (Сл. 3) се добива со реакција на хидролиза на
железо(III) хлорид, која се одвива према равенката:
FeO+
Cl-
49
надворешниот дел од двојниот електричен слој. Во целина мицелата е електронеутрална
спрема околината.
Структурата на мицелата на Fe(OH)3, може да се прикаже и на овој шематски со
формула начин:
m[Fe(OH)3]nFeO+ (n-x)Cl- x+ xCl-
_______________________________________
_ ________________
_
Мицела
As2S3
НЅ-
H+
H+
а) б)
Слика 5. Создавање на колоидна честичка со кондензација (а) и (б).
50
Кондензацијата може да тече со хемоска реакција: оксидација, хидролиза, редукција и
други, и без хемиска реакција, на пример, образување на магла.
КОАГУЛАЦИЈ А
СОЛ ПЕПТИЗАЦИЈ
А
ГЕЛ
51
Слика 7. Стабилност на лиофобни (хидрофобни) колоиди.
52
Колоидните честички остнуваат во дисперзната средина со едниот дел, поради сосема
случаен судир со другите молекули.
Дифузија е способност на преместување во дисперзна средина од подрачје со
поголема концентрација кон подрачје со помала концентрација. Ако пречникот (диаметарот)
на колоидната честичка е поголема од пречникот на молекулите во вистинскиот раствор,
тогаш брзината на нивната дифузија е помала од брзината на дифузија на молекулите.
Дијализа е метода на прочистување на колоидните раствори (со ултрафилтрација),
(Сл. 9).
Слика 9. Дијализа
53
Седиментација е постапка на спонтано таложење на колоидните честички од
дисперзната средина под дејство на гравитациона сила.
Ултрацентрифугирањето се врши со апарати – центрифуги, со голем број на
вртежи, со што може да се одвои дисперзната фаза од дисперзната средина. Исто така, може
да се издвојат колоидни честички од сложени системи. Со оваа постпка може да се издвојат
супстанци што намаат колоиден раствор ( вистински раствори).
Оптички својства
Во овие својства спаѓа дисперзија (расејување) на светлината. Ако низ колоиден
раствор кој се наоѓа во стаклен сад со рамни-паралелни страни, се пропушти сноп на
светлосни зраци, а колоидниот раствор се набљудува од страна, ќе се забележи светлосен
конус кој се нарекува Тиндалов конус (ефект или феномен).
Значи, едно од најпознатите својства на колоидните системи е појавата на Тиндаловиот
ефект – расејување на светлината низ колоиден раствор, (Сл.11).
На (Сл.12), исто така се забележува Тиндаловиот ефект, како феномен што се јавува во
природата.
54
Од сликата се гледа светлосен конус како резултат на расејување(дисперзија) на
пропуштената светлина од изворот на светлина.
Вистинските раствори (молекулските и јонските), не покажуваат Тиндалов феномен и
затоа ги нарекуваат “ оптички празни раствори”.
Врз база на Тиндаловиот ефект е изработен ултрамикроскоп, (Сл.14), за кој ќе
зборуваме подоцна.
55
Атсорпцијата е егзотермен процес, а десорпцијата е ендотермен процес. Како и сите
повратни процеси така и атсорпцијата се покорува на Л `Шателје и Браун за поместување на
рамнотежата на страната што се спртотиставува на внесената промена. Тоа значи дека со
покачување на температурата, рамнотежата се поместува во корист на ендотермниот процес,
а со намалување обратно. Зависноста на атсорпцијата од температурата на атсорбатот може
да се изрази графички со атсорпциона изотерма, (Сл.16).
Електрични својства
Во овие својства спаѓаат: двоен електричен слој, термодинамички или потполн
потенцијал, електрокинетички или зета потенцијал и електрофореза.
Во колоиден систем на помеѓу две фази се појавува електричен потенцијал, како
последица на образување на двоен електричен слој.
Пример: Формирањето (образувањето) на електричниот потенцијал со делумна јонизација на
површинскиот слој на цврста фаза во колоидниот раствор од силициумова киселина, која е
добиена со мешање на разредени раствори од натриум силикат и хлороводородна киселина.
Реакцијата се одвива според равенката:
56
На границата помеѓу двете фази се појавува двоен електричен слој, кој е составен од
два слоја: внатрешен слој и надворешен слој.
На (Сл.17) е претставен двоен електричен слој на границата меѓи цврста и течна фаза.
Електрофореза
Честичката на дисперзната фаза од колоидниот систем, која е опкружена со двоен
електричен слој , и не е под дејстцо на надворешно електрично поле, тогаш таа честичка е
неутрална во однос на средината во која се наоѓа. Со делување на надворешно електрично
поле, се раскинува двојниот електричен слој и колоидната честичка заедно со атсорпциониот
слој (кој и ја одредува незината наелектризираност) се движат во правец на спротивно
наелектризирана електрода, (Сл.18).
57
Слика 18. Шема на електрофореза
3.7. ХРОМАТОГРАФИЈА
58
Слика 19. Хроматографија на плоча.
59
3.8 МОЛЕКУЛАРНИ И БИОМОЛЕКУЛАРНИ СОЕДИНЕНИЈА
пептидна врска
Слика 22. Структура на - аминооцетна киселина. Формирање на пептидна врска.
ЈОНОИЗМЕНУВАЧКА ХРОМАТОГРАФИЈА
60
Јоноизменувачката хроматографија се базира на распределбата на јоните меѓу
цврстиот и течниот сорбент и растворот. За време на процесот на јонска измена доаѓа до
еквивалентна измена на јоните од растворот со подвижните јони од јоноизменувачот.
Јонските изменувачи се состојат од матрица и функционалана група која е способна да
врши размена на јоните.
Јонските изменувачи се делат на органски и неоргански според природата на
матрицата, но и на катјонски и анјонски во зависност од природата на подвижните јони.
Јонските изменувачи се заситуваат, па поради тоа е потребно тие да бидат
регенерирани. Степенот на целосна заситеност на јонскиот изменувач се нарекува
капацитет на јонскиот изменувач.
Јонските изменувачи имаат широк спектар на примена:
- Дејонизација на технолошка вода;
- Анализа на јонски супстанци;
- Екстракција на чисти радиоактивни изотопи;
- Синтеза на голем број органски и неоргански соединенија;
- Во металургијата;
- При пречистување на воздухот и друго.
61
ТЕМАТСКИ ПРАШАЊА И ЗАДАЧИ:
62
4 ЕЛЕКТРОХЕМИЈА
Толстој
63
електричниот полнеж. Лесната подвижност на електроните низ металниот спроводник е
позната како спроводливост на струјата низ металот. Поради овој начин на спроведување на
електричната струја, спроводниците од прв ред се нарекуваат уште и електронски
спроводници. При пренесување на електричната струја сроводниците од прв ред остануваат
непроменети.
Спроводниците од втор ред се растворите на киселините, базите, солите и на
нивните растопи. Кај овие спроводници, електричната струја ја пренесуваат јоните. Ако во
раствор на електролит потопиме две електроди и ги поврземе со извор на електрична струја,
по затворањето на струјното коло низ електролитот ќе тече електрична струја при што ќе
настане и хемиска промена на јоните во растворот. На пример, ако низ растворот на HCl се
пропушти електрична струја, ќе настанат следните промени: HCl како електролит во вода
поради електролитната дисоцијација, ги образува следниве јони:
HCl ←→ H+ + Cl-
Настанатите јони ја пренесуваат електричната струја со тоа што тие се движат кон
електродите и на границата јоните претрпуваат хемиска промена:
R = ρ ℓ/A
ρ + 1/R
или
1/R + 1/ ρ 1/ ℓ
Ваквата замена се врши особено кај спроводниците од втор ред односно јонските
спроводници. Реципрочната вредност на специфичниот отпор претставува специфична
спроводливост или кондуктивност, која се обележува со (капа). Ако должината на еден
спроводник се мери во сантиметри, пресекот на спроводникот исто така во сантиметри, тогаш
отпорот во Омови може да се определи со единицата (ом) за мерење на кондуктивноста:
64
5
5 $
$ &
& 5 &
5
5[
5 1
+]
'
'
'
5[ 5
5
5 5[ 5
2
,5[ ,5
,5 ,5
5[ 5
5 5
5 5
D D
5 D
5 D
D
5 [ 5
D
[ &5[
O
O% F%
6L 6FP PRO
6FP PRO FP PRO
PROGP
N >6FP @
O>6FP@
F % >PROGP @
O f
O O f D F
±
Of
f f
O . O $
f f
O f O O $
1D&O0J62
f f f
O 0J&O O 0J O
&O
f f f
O 1D62 O 1D O 62
$%&' $&%&
f f f f
O $% O &'
O $& O &
Моларна спроводливост при бескрајно разредување имаат електролити што се целосно
дисоцирани, односно кога α=1, нејзината вредност ќе биде додадена на равенката: = . Ако
α<1, ќе се намали , а нејзината вредност ќе биде дадена со равенката: =α , односно,
α= / .
Овој израз претставува Колраушово-Арениусово правило, кое важи за слаби
електролити. Моларната спроводливост на електролитите зависи најчесто од
концентрацијата, температура и од природата на електролитот. Познато е дека со покачување
на температурата моларната спроводливост на растворите се зголемува. Силните
елкетролити имаат моларна спроводливост која практично не зависи од концентрацијата,
барем при ниски концентрации.
Моларната спроводливост кај слабите електролити покажува зависност од
концентрацијата. Испитувањата за моларната спроводливост ги вршел Колрауш. Тој утврдил
дека секој вид јон значително придонесува за моларната спроводливост.
KCl ←→ K+ + Cl-
H2SO4 ←→ 2H+ + SO42-
Ca(OH)2 ←→ Ca2+ +2OH-
Во прилог на овие тврдења биле дадени и низа податоци што покажуваат дека
растворите на електролитите имаат отстапувања во однос на неелектролитите.
Електролитите се главно јонски соединенија или ковалентни соединенија со поизразен
поларен карактер.
- Парниот притисок на електролитите со иста концентрација и при иста температура е
помал во однос на неелектролитите;
- Растворите на електролитите во однос на неелектролитите покажуваат поголемо
намалување на точката на мрзнење, а зголемување на точката на вриење;
- Имаат поголем осмотски притисок во однос на неелектролитите.
За супстанциите со јонска кристална решетка било докажано дека при растворање во
вода значително се дисоцирани јони. Во разредени раствори нивната дисоцијација е целосна.
Подоцна било утврдено дека Арениусовата теорија за електролитна дисоцијација
имала недостатоци. Станува збор за отстранувања на електролитите од Вант-Хофов закон, кој
важи за разредени раствори искажани со следната равенка:
68
pV = nRT
V = 1/c
p/c = nRT
p = nRTc
69
1. При примарна јонизација одвојувањето на првиот примарен водороден јон се врши
од неутрална молекула на H3PO4 за што е потребно да се потроши определено количество
енергија;
2. При секундарна јонизација одвојувањето на секундарниот водороден јон се врши од
негативно наелектризиран јон H2PO4 - , поради што е потребно релативно поголема енергија;
3. Одвојувањето на третиот водороден јон во терцијарната јонизацја се врши од
негативно двовалентниот јон HPO42-. Ова одвојување се врши релативно најтешко, бидејќи се
троши најголемо количество енергија.
70
N n
1) i=
N
N n
2) i=
N N
n
3) i=1+
N
n
4) =
N
5) i=1+
k = k1 k2
71
За таа цел ќе се послужиме со примерот за еден бинарен електролит општо одбележан
со МА кој при дисоцијацијата дава два јона:
→
МА ← М+ + А-
kMA =α2c/1-α
Ако електролитот е многу слаб, тогаш (1-α) тежнее кон единица, па равенката го добива
обликот: kMA=α2c, од тука
72
Постојат повеќе видови полуелементи:
1. Метални електроди (полуелементи) кој се состојат од метал потопен во раствор што
ги содржи соодветните метални јони. Пример, цинковата плоча потопена во раствор од некоја
цинкова сол (ZnSO4). Полуелементот може да се обележи со Zn/Zn 2+ или Zn(S)/ZnSO4(aq) или
2+
Cu /Cu, соодветно CuSO4(aq)/Cu(S).
2. Гасни електроди се состојат од метал ( најчесто платинирана платина ) потопен во
раствор делумно со металниот дел, а околу неа се пушта гас под одреден притисок. Ваков
пример на електродата е водородната електора која се означува со H+/H2,Pt или
Pt/H2(fH2)/H+(aH2), каде што f е фугоцитет на гасовитиот H 2, a (аH2) e активитет на
водородните јони. Aко фугоцитетот на гасовитиот водород е 102.325 kPa, а јонскиот активитет
на јоните е еднаков на единицата, тогаш електродата ќе преставува стандардна електрода.
3. Редокс ( оксидо-редукциски) електроди кои се состојат од метал ( обично мазна
платина ) потопен во раствор во кој има јони со различни полнежи, кои при протечување на
реакции може да минуваат еден во друг. Таков пример е хинхидровата електрода која
претставува еквивалентна смеса од хининот и хидрохинон.
4. Електрода од типот метал - метална сол или метал-метален оксид потопен во
раствор со заеднички јони. Пример: Ag/AgCl/Cl 2 или Sb/Sb2O3/OH-. Каломеловата електрода
претставува токму еден ваков вид на електрода.
5. Јоноселективни електроди содржат полурастворлива мембрана за еден вид јон.
Најчесто применувана јоноселективна електрода е стаклената електрода.
Без оглед каков е полуелементот , електрохемискиот елемент кој е составен од
полуелементи, при обележување на целиот елемент одделено се запишуваат двата
полуелементи. Електрохемиските елементи може да бидат без и со пренос што се додаваат
податоци за активитетите и концентрациите на двата раствори.
Пример: електрохемискиот елемент со пренос е Даниеловиот галвански елемент:
Zn/ZnSO4(a1)|CuSO4(a2)/Cu, a поединстовно се пишува Zn/Zn2+(a1)|Cu2+(a2)/Cu. Линијата -
вертикалната црта означува, течниот контакт е остварен со помош на еднострана порозна
преграда, која овозможува дифузија на јоните. Често пати течниот контакт се остварува со
елкторлитен мост. Тој е спој на цевка исполнета со електролит и при пишување се означува со
двојна вертикална црта:
73
2. Концентрациони, се оние елементи каде што двете електроди како и растворите
во кои се потопени хемиски се идентични, но постои разлика во концентрацијата на
растоворите;
3. Хемиски електроди, се хемиски различни без оглед на тоа дали се потопени во ист
или различен раствор.
Секој галвански елемент се состои од две електроди потопени во раствор кој може да
биде еден ист или пак од различни раствори. Електромоторната сила ќе биде еднаква на
потенцијалнаа разлика која се јавува меѓу електродите на галванскиот елемент.
Електромоторната сила ќе се обележи со EMС и е мерлива велицина. Електромоторната сила
претставува подвижна сила на хемиската реакција на процесот кој се одвива во
електрохемискиот елемент. Во суштина таа претставува сума на сите потенцијални разлики
што се јавуваат како резултат на создавањето на двоен електричен слој, кој се јавува во
граничниот слој меѓу секои две различни фази што постојат во електрохемискиот елемент. За
да го обајсниме појавувањето на двојниот електричен слој ќе разгледаме еден електрохемиски
елемент. Нека биде произволно избран електрохемиски елемент: M1/L1|L2/M2. M1и M2 се
металите од кои се направени електродите, а L 1и L2 се растворите во кои се потопени
електродите. Двојниот електричен слој ќе се појави ќе се појави помеѓу M1 и L1; меѓу L1 и M2
и помеѓу М2 и L2. Причината за појавата на двојниот електричен слој меѓу двата метала е во
разликата на силата со која решетката на металот ги држи елекетроните. Поблагородните
метали ги држат електроните поцврсто, а помалку благородните метали ги држат електроните
послабо. Ако се доведат во контакт два различни метали дел од елетроните во последниот
слој на помалку благородниот метал ќе преминат кон другиот поблагодарен метал. На тој
начин првиот метал ќе се наелектризира позитивно, а вториот метал негативно, кога процесот
на премин на електрони ќе дојде до рамнотежа, карактеризирана со постоење на двоен
електричен слој. Врз основа на вакво однесување научникот Волт ги наредил металите во
еден ред кој го носи неговото име :
К; Na; Mg; Al; Zn; Fe; Sn; Pb; H2; Cu; Hg; Ag; Pt; Au.
Секој претходен елемент (метал) во редот може да оддава електрони, ако е во допир
со секој елемент што е зад него. Ваквата појава настанува и на површината на металот
потопен во раствор. Металот тежнее да се оксидира и да се растара во растворот во вод на
јони, а на нерастворениот метал остануваат вишок на електрони и заради тоа тој ќе биде
негативен. Кога металот ќе постигне определен полнеж, заради електростатички сили, се
воспоставува рамнотежа помеѓу металот и јоните во растворот. Појавата може да биде и
обратна. На допир раствор-раствор, појавата на двоен електричен слој е разликата на
брзината на преминувањето (дифузија) на јoните низ порозната преграда што ги разделува
двата раствори. Како што е видoвме EMС кај електрохемискиот елемент во себе вклучува три
потенцијални разики и тоа : потенцијалот во граничниот слој помеѓу електродите и растворот
во кој се потопени, контакниот потенцијал кој се јавува помеѓу двата раствори. Меѓутоа од
пратктични причини погодно е да се претстави, како разлика од две величини од кои секоја би
се однесувала на по еден полуелемент. Овие величини се викаат електродни потенцијалиод
две величиниод кои секоја би се однесувала на по еден полуелемент. Со мерење на
електромоторната сила може да пресмета релативниот потенцијал на испитуваната
електрода, а како основна според која се определуваат релативните електродни потенцијали
се зема стандардна водородна електрода чиј релативен потенцијал, договорно е земен на
сите темпрератури да изнесува нула. Исто така, ако со таква електрода мериме потенцијал на
други електроди, кога активитетите на јоните во растворот изнесуваат единица, тогаш се
добиваат стандардни елеткроидни потенцијали, тие можат да бидат позитивни или негативни
во однос на потенцијалот на стандардната водородна електрода. Добиените вредности за
стандардните електродни потенцијали за сите елементи го даваат Волтиниот или
електрохемиски низ на елементите. Секоја вредност има предзнак + или -, што може да се
види на таблицата:
74
K+/K -2.925 H+/H2 0,00
Na+/Na -2,714 Cu2+/Cu +0,337
Mg2+/Mg -2,37 Hg2+/2Hg +0,798
Al3+/Al -1,66 Ag+/Ag +0,79
Zn2+/Zn -0,763 Pt2+/Pt +1,25
Fe3+/Fe -0,440 Au3+/Au +1,50
Sn2+/Sn -0,136 Te2-/Te -1,14
Pb2+/Pb -0,126 OH-/O2 +0,40
S2-/S -1,78 2Cl-/Cl2 +1,360
F-/F + 2,87
mA + nB - ze- ←→ pC + rD
каде што, ze- - означува број на електрони кои учествуваат во таа реакција. На левата стрaна
на равенката наведени се облиците кои во текот на реакцијата се оксидираат ( редукциони
облици ), а на десната страна од равенката оние кои се редуцираат (оксидациони облици ).
Електроидниот потенцијал на електродите ќе зависии од рамнотежата помеѓу оксидациониот и
редукциониот облик на електродите, бидејќи рамнотежата зависи од концентрацијата на
оксидациониот и редукциониот облик.
Теоретски и експериментално може да се докаже дека потенцијалот на електродата
може да се прикаже со изразот:
a Cp a Dr
Е = Е0 + ln
a Am a Bn
RT aOx
Е = Е0 + ln
zF aR
2,303T
F
75
0,059V
EMz+ /M = E0Mz+/ M + log a M z
z
Видови електроди
Според типот на електрохемискиот процес што се одвива на електродите, тие може да
се поделат на екетроди од прв, втор вид и други електроди.
Електроди од прв вид. Тоа се сите електроди чиј потенцијал зависи само од
активитетот на соодветните јони во растворот. Таквите електроди се: метални, неметални и
гасни електроди. Кај металните електроди процесот на електродата може да се прикаже со
равенката: M ←→ Mz+ + ze-, според тоа, на 25 оC, Нернестовата равенка за електроден
потенцијал на оваа електрода ќе биде:
0,059V a z
EMz+/M = E0 Mz+/ M + log M
z aM
Бидејќи активитeтот на металните јони е константен (aM = const), равенката има облик:
Xz- ←→ X0 + ze-
Како пример може да послужат електродата на хлор, кислород, а како добар пример за
гасна електрода кај која притисокот на гасот е константен е водородната електрода (Сл.2). Ова
е основна електрода, која служи при определување стандардни електродни потенцијали во
електрохемискиот низ на елементите. Стандардната водородна електрода е изработена од
платинаста платина, на која се доведува сосема чист (молекуларен) водород под притисок од
101.325kРа (1bar). Водородот се апсорбира на платината. Електродата е потопена во раствор
со водородни јони чии активитет изнесува единица. Овие електроди се нарекуваат
индикаторски електроди. Водородната електрода може да се прикаже на следниот начин:
E = 0,00V
76
Слика 2. Водородна електрода
H2 ←→ 2H+ = 1e-
+ 0 + 0.059V a H2
E H /H 2 = E H /H2 + log
2 aH2
0.059V
E H+/ H 2 = E 0 H+/ H 2 + 2 log a H
2
Според дефиницијата E0 +
H / H2 за водородната електрода е еднаков на нула, па
равенката го добива обликот:
EH+/H 2 = 0.059VlogaH+
бидејќи рН = -logcH+
или pH = -logaH+
EH+/H 2 = - 0.059VpH
77
нарекуваме референтни електроди. Водородната, хинхидоновата, стаклената
електрода понекогаш ги викаат индикаторски електроди, бидејќи служат за определување
рН на растворот со помош на други електроди, чиј потенцијал зависи од концентрацијата на
водородните јони.
Електроди од втор вид. Тоа се електроди од видот реверзибилни метални
електроди, кои се во контакт со електролитот, кој е заситен раствор со тешкорастворливи соли
на тој метал. Потенцијалот на таквата електрода е определен од активитетот на еден вид јони
што учествуваат во реакцијата, а тој е определен од производот на растворливоста на
тешкорастворливата сол.
КАЛОМЕЛОВА ЕЛЕКТРОДА
Тоа е електрода што најчесто се употребува како референтна електрода, бидејќи има
точно познат потенцијал. Една од можните изведби на оваа електрода е (Сл. 3).
Оваа електрода се состои од две стаклени цевки. Во внатрешната цевка се наоѓа паста
од жива, каломел и раствор од КСl, во кој е потопена платинска жица. Пастата со растворот од
КСl од надворешната цевка е поврзана со помош на мал отвор на дното на внатрешната
цевка. Контакотот со другата електрода со електрохемискиот елемент се постигнува со помош
на азбестно платно поставено на дното на надворешната цевка. Шематски оваа електрода
можеме да ја претставиме на следниот начин:
KCl(aq)/Hg2Cl2/Hg
Ако при анодниот процес се создава нешто од живините јони, тие ќе се исталожат како
каломел, а ако од растворите при катодните процеси не се намали концентрацијата, ќе дојде
до растворање на присутнот каломел. Во системот постои рамнотежа, која се воспоставува
помеѓу цврстиот Hg2Cl2 и неговите јони во растворот. Рамнотежата ќе зависи од производот на
78
растворливоста на Hg2Cl2 , а покрај тоа и од концентрацијата на Сl- - јони константата на
рамнотежа ќе биде дадена со равенка:
>Hg @>Cl @
2
2
2
k=
>Hg 2 Cl 2 @
бидејќи Hg2Cl2 е тешко растворливa супстанција, тогаш [Hg2Cl2] е скоро непроменлива.
>
k Hg 2 Cl 2 @ >Hg @>Cl @ 2
2
2
>Hg @ 2
k sp
следува дека : 2
>Cl @ 2
E = E 0kal - 0.059VlogaCl-
РЕДОКС - ЕЛЕКТРОДИ
ХИНХИДРОНОВА ЕЛЕКТРОДА
0.059V a ɯɢɧɨɧ a 2 H
0
ȿ(ɯɢɧɯɢɞɪɨɧ) = ȿ ɯ-ɯ + log
2 a ɯɢɞɪɨɯɢɧɨɧ
79
Бидејќи во заситен раствор за хинхирон активитетот на хинон е (а хинон) еднаков на
нула на активитетот на хидрохинонот (а хидрохинон), затоа електродниот потенцијал на таа
електрода зависи само од активитетот на водородните јони.
СТАКЛЕНА ЕЛЕКТРОДА
80
Мембранскиот потенцијал е од внатрешната страна на стаклената цевка и е
непроменлив, а сето тоа е постигнато со внатрешна електрода Ag/AgCl;HCl. Aко
концентрацијата на водородните јони од двете страни на стаклената мембрана е иста, а се
разликува само насоката кон разреден раствор, се воспоставува потенцијална разлика. Таа
разлика придонесува за понатамошно поминување на други јони, а зависи од концентрацијата
на водородните јони од двете страни на мембраната.
Според Нернстовата равенка, електродниот потенцијал ќе се прикаже со изразот:
Е = E0st + 0,059pH.
81
4.7 ГАЛВАНСКИ ЕЛЕМЕНТИ
82
Слика 7 б. Даниелов галвански елемент со електролитен мост.
83
Измерениот напон помеѓу електродите изнесува 1V. Ако се сменат електродите од кои се
состои елементот, ќе се забележи дека измерениот напон на галванскиот елемент ќе се
измени и дека една иста електрода може да биде позитивен или негативен пол на галванскиот
елемент. Ако галванскиот елемент се состои од бакарна и сребрена електрода, бакарот е
поелектропозитивен елемент од среброто. Напонот на таквиот елемент изнесува околу 0,46V,
а може да се прикаже:
Тоа покажува дека бакарот во однос на среброто има помала тенденција за оксидација.
Еден Даниелов галвански елемент ќе работи сè додека целосно не се раствори цинковата
плоча и сè додека не се потроши целосно концентрацијата на бакарните јони од растворот.
Електромоторната сила според Нерст ќе биде следната: Ако се смета дека Е1 е електроден
потенцијал на бакарната електрода, Е2 – електроден потенцијал на цинковата електрода,
концентрацијата на CuSO4, ќе се бележи со с1, а концентрацијата на ZnSO4 со с2, и соодветно
активитетите на јоните а1 и а2:
EMC = E1 + E2
0, 5 0, 5
E1 = E10 + logc1 или E1 = E10 + logа1
n n
0, 5 0, 5
Е2 = Е20 + logc2 или E2 = E20 + logа2
n n
0, 5 0, 5
ЕMC = E10 + E20 + logc1 - logc2
n n
0, 5 0, 5
EMC = E10 + E20 + loga1 - loga2
n n
0, 5
EMC = E10 + E20 + log1
n
84
Слика 8. Концентрационен галвански елемент.
Ако с1 > c2, цинковата плоча потопена во раствор од ZnSO4 со помала концентрација ќе
се раствори и ќе дава јони во растворот. Металните атоми ќе испуштаат електрони, а
електроните ќе ја покриваат површината на металната плоча, така што Zn-овата плоча
станува негативна и на неа се одвива процесот на оксидација:
0,059 0,059
EMC = E10 + logc1 – E20 – logc2
n n
Ако, E10 = E20 , нормални електродни потенцијали на две електроди направени од ист метал,
електромоторната сила ќе биде:
0,059 0,059
EMC = logc1 – logc2
n n
0,059 c1
EMC = log
n c2
Кога: c1 > c2
85
0,059
EMC = log1
n
EMC = 0,00V
Во садот (1) се става раствор од SnCl2, а во садот (2) се става раствор од FeCl3. Двата
сада се поврзани со електролитен мост, а двете електроди потопени во садовите со
електролитите се од платина и се поврзани со спроводници, амперметар и отпорник. Преку
спроводникот се врши само транспорт на електроните. Реакцијата помеѓу SnCl 2(aq) и FeCl3(aq)
може да се претстави со следниве равенки на полуреакциите и равенката на збирната
реакција:
86
дејствува како позитивна со одредена големина на Е2. Ако растворите од садот (1) и (2) се
поврзани со електролитен мост, а електродите со електронски спроводници, ќе потече
електрична струја, која ќе се забележи од амперметарот и волтметарот. Преку електролитниот
мост преку садот (2) хлоридните јони ќе поминат во садот (1), а со тоа ќе се создаде
комплексниот јон: SnCl62-. Електромоторната сила на оваа спрега се претставува со
Нернстовата равенка за електроден потенцијал:
Sn 2 Fe 3
EMC = - E
Sn 4 Fe 2
87
навлажнети со 26% раствор од амониумхлорид и 9% раствор од цинкхлорид, а вреќичката е
желатинирана со скроб. Во средината на деполаризаторската маса има графитна
електрода(С), чиј врв е бакарна капа, а служи како позитивен пол на елементот.
Електромоторната сила на овој елемент изнесува 1,5V. При работа на сувиот елемент на
позитивната графитна електрода би се развивал водород, кој би предизвикал поларизација на
електродите и намалување на напонот на елементот. Но, поради присуството на манган(IV)
оксид, кој служи како деполаризатор, таа реакција нема да настане, а поедноставните хемиски
реакции што настануваат на електродите може да ги претставиме вака:
88
Како што се гледа од посочените реакции електродите повторно се покриваат со слој
од олово(II) сулфат и потенцијалната разлика се намалува. Тој процес, при кој хемиската
енергија се претвора во електрична се нарекува празнење на акумулатор. Полнењето и
празнењето на акумулаторот може да се прикаже со една реверзибилна равенка на
реакцијата:
празнење
→
PbO2 + Pb + 2H2SO4 ← 2PbSO4 + 2H2O
полнење
Имајќи предвид дека активната маса кај овој акумулатор е сместена во блоковите на
челичната решеткаста плоча, составот може да се прикаже на овој начин:
Просечниот напон му е 1,4 V. Предностите се: мала тежина, подолг рок на траењеа, ако
стои испразнет не се расипува. Се употребува во бензинските моторни возила, рударските
89
локомотиви и друго. Има помал коефициент на корисни дејства во споредба со оловниот
акумулатор.
4.10 ЕЛЕКТРОЛИЗА
Ако во еден електролит се потопат две платински или графитни електроди, кои се
поврзани со спроводници за извор на еднонасочна струја, ќе се формира електрохемиски
систем. Ако низ овој систем тече електрична струја, таа ќе предизвика хемиски промени, кои
се забележуваат на електродите. Хемиските промени што настануваат на електродите се
викаат електрохемиски процеси или електродни процеси. Процесот што се одвива во
електролитот под дејство на електрична струја претставува електролиза. Електролизата
претставува оксидо-редукциски или редокс процес, при кој електричната енергија се претвора
во хемиска. Електролизата може да се прикаже преку електрохемиски процеси кои
настануваат низ раствори на соли, бази и киселини.
90
При електролиза на H2SO4 на, катодата се издвојува водород, а на анодата кислород,
бидејќи во растворот се наоѓаат хидроксидните јони, кои настануваат при дисоцијација на
водата. Хидроксидните јони имаат поголем афинитет да испуштаат електрони отколку
сулфатните јони, па затоа на анодата се издвојува кислород односно настанува секундарен
производ. Електролизата претставува примарно-секундарна.
ПОЛАРИЗАЦИЈА
Од практиката е познато дека при процесот на електролиза има застој. Причина за тоа
е што при процесот на електролиза истовремено се одвиваат и други процеси, кои го
намалуваат ефектот на електролизата. Електричната струја што поминува низ електролитот,
електродите и електронските спроводници го совладуваат отпорот што го даваат овие
спроводници при што настанува губење на струјата. Можна е промена на електродите и
електролитот, а оваа промена како последица дава нова EMС, но со обратен правец од
правецот на EMС на електролизата. Оваа новонастаната EMС, како последица на промената
на електродите и на нивниот електроден потенцијал, се нарекува поларизација.
За да се објасни поларизацијата, ќе се послужиме со сад за електролиза во кој има
раствор од CdCl2, (Сл.11). Во овој раствор се потопени две платински електроди, кои се
поврзани со спроводници за половите на изворот на еднонасочна струја. Се добива струјно
коло, во кое се поврзуваат мерни инструменти (амперметар и волтметар). CdCl 2 во вода
дисоцира на двовалентни кадмиумови катјони (Cd 2+) и хлоридни анјони (Cl-) според равенката:
→
CdCl2 ← Cd2+ + 2Cl-
91
Кога низ струјно коло ќе пропушти електрична струја, јоните ќе се движат кон
електродите, така што Cd2+ јони ќе одат кон катодата, а Cl- јони кон анодата. Според
реакцијата на електролиза, на катодата ќе се таложи кадмиумот како неутрален атом, а на
анодата ќе се издвојува Cl2 како гас:
92
ДЕПОЛАРИЗАЦИЈА
При електролиза на солите на Ni, Co, Cd, Zn, не се пожелни нитрати како
деполаризатори. Во овие случаи се користат Na 2SO3, HCOONa.
Анодните деполаризатори се супстанци со редукциони особини, а најчесто како анодни
деполаризатори се користат: хидроксил амин (NH 2-OH) и хидразин (NH2-NH2).
НАДНАПОН (ПРЕНАПОН)
или EP = ( EA + nA ) - ( EK – nK )
93
4.11 ЕЛЕКТРОХЕМСКА КОРОЗИЈА И ЗАШТИТА
Во 9-ти век научникот Аугуст де ла Риве (Auguste de la Rive) дошол до сознание дека
металите лесно кородираат во присуство на електролитите, а причина за тоа е јонската
измена. Тој го утврдил ова при реакцијата на цинк и сулфурна киселина:
Zn + H2SO4 = ZnSO4 + H2
94
ГАЛВАНИЗАЦИЈА
1. Галваностегија;
2. Галванопластика.
95
ТЕМАТСКИ ПРАШАЊА И ЗАДАЧИ:
96
1. ОПТИЧКИ МЕТОДИ
Не è образован оној што чита книги, туку оној што знае што чита
Оптички инструменти се сите прости или сложени уреди чиј принцип на конструкција и
работа главно е заснован на светлинските закони на геометриската оптика.
При конструкција на оптичките инструменти се користат: огледала, леќи, призми,
планпаралелни плочи и други оптички елементи.
Светлинските појави се резултат на интеракција на светлината со составните оптички
елементи на инструментот.
Најпознати светлински појави се: рефракцијата, поларизацијата, рефлексијата,
дисперзијата, интерференцијата и дифракцијата.
Светслинските појави се дефинирани со закони односно приципи, а науката која се
занимава со проучување на светлината, светлинските појави и нивните законитости, како и
оптичките инструменти се нарекува оптика.
Физичката оптика е дел од науката оптика која се занимава со проучување на
брановата природа на светлината, а геометриската оптика се занимава со проучување на
97
светлинските појави настанати при интеракција на светлината со огледалата, леќите,
планпаралелните плочи, оптичките призми и останатите оптички елементи.
Брзината на светлината (с) во вакуум изнесува 300 000 km/s.
1. Рефракција на светлината
Прекршувањето (рефракција) на светлината (Сл. 1) всушност претставува
прекршување на светлината при минување низ средини со различна оптичка густина.
2. Рефлексија на светлината
Рефлексијата на светлината (Сл. 2) претставува потполно одбивање на светлината
од оптички погуста кон оптички поретка средина.
3. Дисперзија на светлината
Дисперзија на светлината е зависноста на индексот на рефракција од нејзината
бранова должина. Дисперзијата на белата светлина всушност претставува разложување на
светлината на нејзините основни бои (црвена, жолта и сина) и боите добиени со мешање на
основните бои (според редоследот: црвена, портокалова, жолта, светло зелена, темно зелена,
светло сина и темно сина) поради минувањето низ оптичка призма (Сл. 3).
98
Слика 3. Дисперзија на светлината низ права правилна триаголна призма (оптичка призма).
4. Поларизација на светлината
Поларизацијата на светлината (Сл. 4) претставува селективно пропуштање само на
оној спектар од светлината чии што електромагнетни бранови осцилираат паралелно на
оптичката оска на кристалот кој што има улога на поларизатор (минералот турмалин) (Сл. 4).
5. Интерференција на светлината
Интереференцијата претставува светлинска појава која ја карактеризира брановата
природа на светлината. Имено појавата интерференција настанува кога два или повеќе
кохерентни светлински бранови (со еднаква фреквенција и бранова должина) ќе се доведат на
исто место во просторот при што нивните максимуми се совпаѓаат во чекор (конструктивна
интерференција) или расчекор (деструктивна интерференција) (Сл. 5).
99
6. Дифракција на светлина
Скршнувањето на светлинските бранови од праволиниското простирање при минување
на светлината низ мали отвори со дијаметар приближно еднаков на нејзината брановата
должина или при заобиколување на некои препреки се нарекува дифракција на
светлината. При дифракција на светлината се формираат два светлински снопа (спектри)
кои се разделени со сенка (неосветлен дел) (Сл. 6).
РАМНИ ОГЛЕДАЛА
Рамното огледало преставува мазна огледална површина (Сл. 7) кај која, при
рефлексија, вредноста на аголот на влезниот светлински зрак е еднаква со вредноста на
аголот на излезниот светлински зрак, според равенството:
α=β
100
Слика 7. Рефлексија на светлински зракци при интеракција со рамно огледало.
,
Слика 8. Формирање лик во рамно огледало. А - предмет, А - лик.
СФЕРНИ ОГЛЕДАЛА
f=R/2
f = FТ - фокусно растојание.
101
Слика 9. Сферно огледало со основните елементи на оптичката геометрија.
Слика 10. Добивање лик А1В1 од предмет АВ во сферно огледало во случај кога растојанието на ликот
во однос на оптичкиот центар е поголемо од фокусното растојание.
102
Паралелните светлински зраци и зраците што минуваат низ оптичкиот центар и зраците
што се движат кон огледалото и имагинарно го сечат оптичкиот центар (кои се рефлектираат
задржувајќи го правецот, а менувајќи ја насоката на простирање) претставуваат
карактеристични зраци при формирање на лик во конвексното сферно огледало.
Ликот што се добива во конвексното сферно огледало е намален, исправен и нереален
кога предметот е поставен на исто растојание како фокусното во однос на оптичкиот центар
(Сл. 12).
Слика 12. Добивање лик А1В1 од предметот АВ во конвексно сферно огледало во случај кога предметот
е на растојание во со еднаква должина на фокусното растојание во однос на оптичкиот центар.
1 1 1
f p "
ОПТИЧКИ ЛЕЌИ
Слика 13. Рефракција на паралелните светлински зраци низ собирна оптичка леќа.
103
Карактеристичните светлински зраци за формирање на лик од предмет кај собирната
леќа се идентични на карактеристичните зраци за формирање лик кај конвексното сферно
огледало.
Кога предметот е поставен на растојание поголемо од двојното фокусно растојание (2F)
во однос на оптичкиот центар, ликот добиен со собирната оптичка леќа е превртен, намален и
реален (Сл. 14 а).
Кога предметот е поставен на растојание еднакво од двојното фокусно растојание (2F)
во однос на оптичкиот центар, ликот добиен со собирната оптичка леќа е превртен, еднаков со
големината на предметот и реален (Сл. 14 б)
Кога предметот е поставен на растојание помало од двојното фокусно растојание (2F)
во однос на оптичкиот центар, ликот добиен со собирната оптичка леќа е превртен, зголемен и
реален (Сл. 14 в).
Кога предметот е поставен на растојание еднакво на фокусното растојание во однос на
оптичкиот центар не се добива лик (Сл. 14 г).
Кога предметот е поставен на растојание помало фокусното растојание од другата
страна на леќата во однос на оптичкиот центар, ликот добиен со собирната оптичка леќа е
исправен, зголемен и нереален (Сл. 14 д).
104
Слика 15. Рефракција на паралелните светлински зраци низ растурна оптичка леќа.
ЕЛЕКТРОМАГНЕТЕН СПЕКТАР
105
Слика 17. Електромагнетен спектар.
Интервал на брановите
Боја на светлината што се Комплементарна боја:
должини на компонентите
апсорбира:
на белата светлина (nm):
400 - 435 виолетова жолто - зелена
435 - 480 сина жолта
106
Слика 18. Комплементарни бои на боите на светлината што се апсорбира.
107
Оптичкиот микроскоп се применува за набљудување предмети со димензии поголеми
од 100 nm.
ПОЛАРИМЕТРИЈА
108
ПРИНЦИП НА РАБОТА НА ПОЛАРИМЕТАРОТ
109
Слика 22. Полариметар
РЕФРАКТОМЕТРИЈА
n = sinα / sinβ
n - индекс на рефракција
α - претставува агол на влезниот светлосен зрак
β - претставува агол на прекршениот светлосен зрак
110
Абеовиот рефрактометар се користи за брзо определување на индексот на рефракција
на раствори, чиј индекс на рефракција е меѓу 1,3 и 1,7. Количеството на примерокот за
анализа изнесува 1- 2 капки.
Основен дел на апаратот претставува Абеовата призма, која претставува оптички
систем составен од две правоаголни призми.
Призмите се направени од оптичко стакло чиј индекс на рефракција е поголем од 1,7.
Страната АВ на горната призма е матирана и служи за да го осветлува анализираниот
раствор, нанесен меѓу призмите.
Светлината на мерната (долна) призма пристигнува под разни упадни агли од 0 до 90 о.
Вредноста на индексот на рефракција кај Абеовиот рефрактометар се чита директно на
скалата од видното поле на дурбинот. Скалата се осветлува со посебно огледало и се
проектира со систем од призми така што на видното поле истовремено се гледа и граница на
потемно и посветло поле. Вредноста на индексот на рефракција може да се прочита со
точност и до четврта децимала.
Мерната призма и призмата за осветлување се прицврстени на два метални држача,
сврзани со шарки за подножјето на рефрактометарот. За одржување на константна
температура, држачите на призмите имаат метална обвивка, конструирана на тој начин што
низ неа може да циркулира вода од термостат.
111
Со поместување на мерната глава, во видното поле се добива граница меѓу темниот и
светлиот дел. Потоа оваа граница се дотерува точно на пресекот на линиите што формираат
крст.
Добиената вредност за индексот на рефракција се чита од скалата на окуларот.
СПЕКТРОСКОПСКИ МЕТОДИ
112
КАРАКТЕРИСТИКИ НА САДОВИТЕ ЗА АНАЛИЗИРАНИОТ ПРИМЕРОК
КОЛОРИМЕТАР
113
Слика 27. Составни елементи на визуелен колориметар (окулар - Ок, призма - р, кивети - к, светлински
зраци - ѕ, цилиндри - с, огледало - О, висини на слоевите - h1и h1 и концентрации на растворите - с1 и с2).
114
Наредна фаза е конструкција на калибрационен дијаграм за квантитативна анализа на
метиленското сино (определување волумен на растворот). Во волуметриски колби од 50 сm3,
со бирета се додаваат точно 1,0; 2,0; 3,0; 4,0; и 5,0 сm3 раствор од метиленско сино со позната
концентрација и се дополнуваат со дестилирана вода до марката. Растворот чија
концентрација одговара на средната концентрација од серијата на стандардни раствори
содржи 3,0 сm3 од појдовниот раствор, се разредува додавањето на дестилираната вода до 50
сm3 (марката). Со овој раствор се полни левата кивета на апаратот. Сите стандардни раствори
од серијата, по редослед, полнат во десната кивета, која се поставува на висина од 25 сm.
Изедначувањето на интензитетот на обојувањето во видното поле со промена на висината на
левата кивета. По читањето на вредностите од скалата, добиени се следните вредности, кои
се внесуваат во табела (Таб. 2):
Табела 2.
концентрација
на
стандардниот 1,0 2,0 3,0 4,0 5,0
раствор
сm3/50 сm3
прочитани
вредности на
скалата на
4,5 15,5 25,5 34,8 43,4
инструментот
(mm) - лева
кивета
коригирани
отчитани
4,0 15,0 25,0 34,3 42,9
вредности -
лева кивета
Табела 3.
реден број на
1 2 3
мерење
прочитани
вредности на
скалата од 22,6 22,8 22,4
инструментот (mm) -
лева кивета
коригирани
вредности - лева 22,1 22,3 21,9
кивета (mm)
средна вредност
22,1
(mm)
115
Врз основа на добиената средна вредност (22,1 mm) од калибрациониот дијаграм (Сл.
30) т.е. повлекувањето нормала кон полната линија, се наоѓа непознатиот волумен на
испитуваниот раствор на метиленско сино (на апсцисата), а тоа е 2,7 сm3.
Резултатот изнесува 2,7 сm3.
А = - log10 Т
116
При определувањето на непознатата концентрација, спектрофометриската кивета се
полни со растворот што треба да се анализира, а потоа се чита вредноста за апсорбанцијата
на скалата на инструментот. Врз основа на добиената вредност за апсорбанцијата, од
калибрациониот дијаграм се добива непозната концентрација на хромот во растворот.
117
ТЕМАТСКИ ПРАШАЊА И ЗАДАЧИ
118
2 ПРИМЕНА НА КОЛОИДНА ХЕМИЈА ВО ПРАКТИКАТА
Народна поговорка
119
Причината за оваа појава треба да се бара во тоа што, хидрофобните честички немаат
слој од вода околу себе и не се во зависност од електричниот полнеж. Тие многу лесно и брзо
ја зголемуваат масата.
Хидрофилните колоиди имаат околу себе слој од вода, што ги прави многу постабилни
во однос на хидрофобните.
Доколку кај колоидните честички, електричниот полнеж на гранулата е ист, доаѓа до
нивно одбивање. Со тоа е оневозможено слепување (коагулација) на колоидните честички и не
образуваат поголеми агрегати.
Колоидните системи може да останат стабилни покусо или подолго време. Таков
пример е со приготвениот колоиден раствор од злато, (Сл.2), што се чува во Лондон,
приготвен од времето на Мајкл Фарадеј.
Коагулацијата може да настане, ако се неутрализира полнежот на гранулите, со
загревање или пак со додавање на електролити во колоидниот раствор.
ЕЛЕКТРИЧНИ СВОЈСТВА
120
ОПТИЧКИ СВОЈСТВА
Ако светлосни зраци паднат врз честички чии димензии(пречници) се знатно поголеми
од брановата должина на светлината, тие ќе се рефлектираат, меѓутоа ако димензиите на
честичките се околу 1/10 од брановата должина на светлината, тогаш зраците нема да се
рефлектираат, туку дифракционо ќе се растурат. На ова се должи постоењето на т.н.
Тиндалов ефект (постоење на светол конус низ колоидните раствори, осветлени од страна со
тенок сноп зраци и посматрано нормално на правецот на движење на светлината). А, исто
така и фактот што во пропуштена светлина многу колоидни раствори(системи) се црвенкасти
или портокалови ( црвената светлина има најголрма бранова должина во видливиот дел од
спектарот), а во обична (значи, расејана) светлина се синкасти, (Сл.3).
ДИЈАЛИЗА
121
Слика 18. Едноставан апарат за дијализа
ЕЛЕКТРОФОРЕЗА
Колоидните честички имаат определен електричен полнеж, кој влијае врз својствата,
подвижност и стабилност на честичката. Електричниот полнеж на колоидните честички има
особено значење за процесот електрофореза. Гранулите како дел од мицелата се
наелектризирани позитивно или негативно, а за да се обезбеди електронеутралност во
колоидниот систем, околу гранулата ќе се насоберат јони со спротивен полнеж.
Подвижноста на колоидните честички зависи од масата и електричниот полнеж на
честичката. Колоидните честички со мала маса имаат поголем електричен полнеж, додека
колоидните честички се голема маса имаат помал електричен полнеж.
Кога низ колоиден систем ќе се пропушти да протече еднонасочна струја под влијание
на електричното поле, колоидните честички ќе се движат во различни насоки кон електродите
потопени во растворот. Насоката на движењето на колоидните честички зависи од полнежот
на честичката.
Движењето на наелектризираните колоидни честички низ неподвижната течност, под
влијание на електрично поле се вика електрофореза.
122
Одвивањето на процесот електрофореза, зависи и од рН на средината во која се
изведува и изоелектричната точка на колоидниот раствор. Така на пример: за електрофореза
на крв, најбрзо се движат колоидните честички на албуминот при рН = 4,6 и најниска
изоелектрична точка.
Кога електрофорезата се користи за добивање на чист протеин од смеса на протеини,
растворот се нанесува на цврст носач, кој е потопен во пуферски раствор со цел да се
регулира рН вредноста.
За изолација и пречистување на еден протеин од смеса на протеини, или амино
киселина од повеќе видови амоно киселини, се користат различни методи, меѓу кои се користи
т.н. зонска електрофореза – погоре спомнатата.
За одвивање на процесот електрофореза се користат апарати електрофоризери,
(Сл.5).
Колоидната хемија како дел од хемијата има голема практична примена и значење во
секојдневниот живот. Колоидните системи и нивните својства наоѓаат примена во:
медицината, фармацијата, прехрамбената индустрија и козметиката.
Особено значење и примена имаат дијализата и електрофорезата кај болните од
бубрези, анализа на крвната плазма, при производство на голем број препарати, гелови,
креми, емулгатори кои се користат во козметиката.
Во делот од прехрамбената индустрија се произведуваат готови производи, како што е
пудингот, шлагот, пената, желето и други производи.
ГЕЛ – ЕЛЕКТРОФОРЕЗА
123
помалите молекули ќе се движат со поголема брзина низ гелот, отколку поголемите
молекули.
Меѓутоа, DNK молекулите кои се нанесени на гел, не можат да се видат, па се развиени
(разработени) неколку начини за нивна визуелизација:
- Гелот, може да се обои со некоја хемикалија, која специфично ја обојуваат DNK. На
пример: етидиум бромид. DNK се појавува во облик на сина лента. Овој метод е
едноставен, но е многу осетлив.
- DNK примероците се обележуваат со радиоактивен изотоп, како на пример Р32. Кога во
мрачна просторија, преку гелот со раздвоените фрагменти(делови) се постави
фотографски филм, DNK на филмот се појавува во вид на темна линија. Исклучително
е впечатлив овој метод.
- Примероците од DNK се обележуваат со флуоресцентни молекули и
светкаат кога гелот ќe се осветли со UV зраци.
Техниката гел – електрофореза и примерот добиен од обоен гел е прикажан на слика 6.
ХРОМАТОГРАФИЈА НА ХАТРИЈА
124
распределителна хроматографија. Движењето на компонентите од мобилната фаза се
изразува со помош на параметарот Rf. Параметарот претставува однос помеѓу изминат пат на
една компонента и изминат пат на растворувачот, изразено преку релацијата:
x
Rf =
xf
sp 1
Kd = ( 1)
sn Rf
125
Слика 8. Хартиена хроматографија
АТСОРПЦИОНА ХРОМАТОГРАФИЈА
126
Слика 9. Колони за апсорпциона хроматографија.
t R 2 t R1
Rs = 2
W2 W1
127
Ефикасноста на колоната може да се види преку обликот на хроматографскиот врв(пик)
од хроматограмот.
Селективноста на колоната зависи од приридата и температурата на подвижни и
неподвижна фаза на системот.
ГЕЛ ХРОМАТОГРАФИЈА
128
ТЕМАТСКИ ПРАШАЊА И ЗАДАЧИ:
129
130
3 ЕЛЕКТРОХЕМИСКИ ПРОЦЕСИ ВО ПРАКТИКАТА
131
Електрохемиска теорија за корозија на металите - Уште во XIX век се
констатирало дека металите лесно се разградуваат во присуство на електролити, заради
јонската измена. Научникот Аугуст дела Риве го објаснил преку равенката на реакцијата
помеѓу цинкот и сулфурната киселина:
Zn + H2SO4 = ZnSO4 + H2
Калапите се прават од восок, гипс, каучук, пластични маси и друго. Приготвениот калап
се поврзува со бакарен спроводник, се се спушта во галванизирани кади, при што
настанува електролитичко таложење на металниот слој. Галванопластиката наоѓа широка
примена за правење на разни фигури, во забната техника, изработка на матрици и
печатарски букви.
132
3.3 ПОСТАПКИ ЗА ПОДГОТОВКА НА МАТЕРИЈАЛОТ ЗА
ГАЛВАНИЗАЦИЈА
а) Одмастување
За одмастување најчесто се употребуваат водено стакло со различна концентрација во
зависност за каков вид материјал се работи и алкални хидроксиди (NaOH, KOH).
Отстранувањето на маста со овие средства се врши со реакција на сапунификација. Во случај
мастите да не можат да се отстранат со оваа реакција, се користат органски растворувачи и
тоа: шпирт, бензен, бензин, петролеј и трихлоретан. Постои и т.н. електролитичко
одмастување,кое се врши со полни кади раствор од NaOH, во кој се редат предметите што се
одмастуваат. Кадите претставуваат катоди, а како анода се земаат челичен, јаглероден и
никелен стап. Со пропуштање електрична струја низ растворот, на катодата се издвојува Н +
јони, а истовремено на анодата се зголемува концентрацијата на ОН - јоните, кои вршат
интензивна сапунификација.
б) Нагризување
За да се отстрани оксидот (`рѓата), металот треба да се нагризе со погоден раствор.
Најчесто нагризувањето се врши со: H2SO4, HNO3 и NaOH. Предметите од железо може да се
нагризат со раствор што содржи 2,5 грама винска киселина во 1dm 3 и 10% раствор на
цинкхлорид со 10% H2SO4. За нагризување бакар, месинг, бронза и другите легури на бакарот,
се употребува смеса од еден дел HNO 3 и два дела H2SO4, во која се NaCl и саѓи. Алуминиумот
и неговите легури се нагризуваат со разредена НСl или раствор што содржи во 1dm 3 вода, 200
g натриум хидроксид и 30 g натриумхлорид.
По нагризувањето, предметите се мијат со вода и се сушат.
в) Брусење и полирање
По одмастување и нагризување, предметите направени од метал треба да се избрусат
за да се добие мазна површина. Брусењето се врши со рачни или механички брусилки
(шмиргла, корунд), кварцен песок во облик на паста, вазелин, стеарин и друго. Полирањето се
врши со истите средства само иситнети. Подготвените предмети се галванизираат, а
галванизацијата подобро се изведува на топло, затоа што електролитот се загрева.
Како заштитни слоеви најчесто се нанесуваат следните метали и легури: никел, бакар,
месинг, кадмиум, бром, сребро и злато. Многу ретко се нанесува кобалт, калај, олово, цинк и
бронза.
133
На, (A+): 2H2O → O2 + 4H+ + 4e-
O2 го оксидира и Cr3+ → Cr6+. За таа цел се користи голема густина на струја за да се добие
слој на хром. Температурата и густината на електричната струја имаат големо влијание на
тврдината на електролитниот хром, а максимална тврдина се добива при поголема густина на
електричната струја и повисока температура.
H2, може да се задржува на катодата со што прекривката станува порозна, се создаваат т.н.
водородни пори. Поради разелектризирањето на Н +, електролитот околу катодата може да
биде толку алкален што ќе се таложи Ni(OH)2, што негативно влијае на превлаката. Затоа во
електролитите се додава натриум цитрат како пуфер.
б) Ако анодата е -Ni (растворлива) електрода, при анодно растворање никелот лесно се
пасивизира со што се зголемува концентрацијата на Н+ јоните, а прекривката не е
рамномерна. Растворањето на никелот како анода е спречено од создавањето Ni 2O3. Oва се
спречува така што во електролитот се додаваат активатори – хлоридни јони во вид на NaCl,
KCl, NiCl2. За зголемување на спроводливоста на електролитот се додаваат: Na 2SO4, MgSO4,
(NH4)2SO4. Прво се добиваат мат превлаки, кои со полирање стануваат сјајни. Постојат кади во
кои веднаш се добиваат сјајни превлаки со што се избегнува тешката операција полирање.
Елоксирање - Алуминиумот има голем афинитет кон кислородот, па затоа ако стои на
воздух, ќе се обвива со оксиден слој, кој го штити од понатамошна корозија. Затоа постојат
методи што се користат за заштита на алуминиум и неговите легури, кои се темелат токму на
создавање подебел оксиден слој. За разлика од другите галвански процеси, тоа се постигнува
со анодна обработка, која во идустријата се нарекува елоксирање (електролитичка
оксидација). Заради елоксирање, алуминиумските делови се потопуваат во електролитички
кади со електролит, кој најчесто е разредена H2SO4 и при тоа се поврзуваат со позитивен пол
на електрична струја. Како катода служи плоча од олово. Инаку може да се работи со
наизменична струја, а тогаш двете електроди се алуминиумски предмети. При работа со
наизменична струја на создадениот слој Аl2О3 за време на анодната поларизација не доаѓа до
редукција.
На анодата во текот на електролизата се разива кислород, кој реагира со А 2 и создава
заштитен оксиден слој од Аl2О3.
134
Alo - 3e- Al3+
135
загрева на магнетна мешалка за да се забави вриењето. Монетите се вадат од растворот со
магнетна пинцета и една од монетите се загрева над пламен од запален етанол се додека на
се забележи промена на бојата. Монетата се врти додека се загрева, за да се загреат двете
страни подеднакво.
Резултат: Двете бакарни монети стануваат сребрени во растворот на NaOH измешан
со цинк. Загревањето над пламенот од етанол ја претвора сребрената во златна монета.
Дискусија: Дел од цинкот се раствора во алкалниот раствор формирајќи цинкати:
ТЕХНИЧКА ЕЛЕКТРОХЕМИЈА
Општо и поделба
Техничката електрохемија ги проучува технолошките методи за добивање хемиски
чисти супстанци со примена на електрична струја. Според начинот на кој што се користи
електричната струја, постапките во електрохемија се делат на две групи:
Голем број крајни продукти добиени при електролизата се секундарни или примарни
хемиски продукти, кои се добиени од примарни одделни супстанци.
Како примарни продукти на електролизата најчесто се металите и водородот, па
постапката се нарекува елекртометалургија.
Ако, електролизата на прочистување и облагородување на металите се изведува со
растворливи аноди, оваа постапка се вика електрорафинација.
Ако пак, електролизата на прочистување и облагородување се изведува со
нерастворливи аноди, оваа постапка се нарекува електроекстракција.
Во електротермичките постапки, суровините односнорудите во посебни електро-печки,
се изложуваат на висока температура, која е добиена при претворање на електричната
енергија во топлинска.
136
Добивањето на силно електронегативни метали не се врши од водени раствори,
бидејќи скоро целата електрична енергија се троши за одделување на Н 2. Тие се добиваат со
електролиза на растопи, при што се топи суровината со топлина, а растопот спроведува
електрична струја.
- дебели блокови од суров бакар (блистер или цемент) потопени во када која има CuSO 4
и служи како растворлива анода;
- катодите се тенки лимови поставени меѓу анодни блокови, премачкани со графит. Како
електролит се користи CuSO4, 1,5-4,5% и 8-16%, и слободна Н2SO4, загреана на 500 С;
- поставени мешалки;
- напонот изнесува 0,4V.
-
При рафинација на бакар, се внимава на концентрацијата на Fe3+ кој го спречуваат
исталожувањето на бакарот:
Cu2O + О → 2CuO
Крајниот резултат на оваа реакција би бил CuO, кој се издвојува како црвен талог на
дното од кадата, која има улога на анода.
137
3.7. ХЕМИСКИ ИНФОРМАЦИИ
ПОДАТОК И ИНФОРМАЦИЈА
ИЗВОРИ НА ИНФОРМАЦИИ
138
ТЕМАТСКИ ПРАШАЊА И ЗАДАЧИ
139
140
ЛИТЕРАТУРА
141
142
СОДРЖИНА
ПРЕДГОВОР......................................................................................................................................3
ВОВЕД................................................................................................................................................5
143
4 ЕЛЕКТРОХЕМИЈА
4.1 ОПШТО ЗА ЕЛЕКТРОХЕМИЈА.................................................................................................63
4.2 ЕЛЕКТРИЧНА СПРОВОДЛИВОСТ...........................................................................................64
4.3 АРЕНИУСОВА ТЕОРИЈА ЗА ЕЛЕКТРОЛИТНА
ДИСОЦИЈАЦИЈА..............................................................................................................................68
4.4 СИЛНИ И СЛАБИ ЕЛЕКТРОЛИТИ............................................................................................69
4.5 ЕЛЕКТРОХЕМИСКИ ЕЛЕМЕНТ.................................................................................................72
4.6 ОСНОВНИ ТИПОВИ ПОЛУЕЛЕМЕНТИ...................................................................................76
4.7 ГАЛВАНСКИ ЕЛЕМЕНТИ...........................................................................................................82
4.8 ХЕМИСКИ ИЗВОРИ НА ЕЛЕКТРИЧНА СТРУЈА......................................................................87
4.9 АКУМУЛАТОРИ И ГОРИВНИ ЌЕЛИИ........................................................................................88
4.10 ЕЛЕКТРОЛИЗА..........................................................................................................................90
4.11 ЕЛЕКТРОХЕМСКА КОРОЗИЈА И ЗАШТИТА.........................................................................93
1 ОПТИЧКИ МЕТОДИ
1.1 ОСНОВНИ ЕЛЕМЕНТИ НА ОПТИЧКА ГЕОМЕТРИЈА...........................................................97
1.2 КОМПЛЕМЕНТАРНИ БОИ.......................................................................................................105
1.3 ИНСТРУМЕНТАЛНИ МЕТОДИ................................................................................................107
ЛИТЕРАТУРА...................................................................................................................................141
144