.1.

Nastava, nastavnik i učenik u osnovnoj školi

Nastava je organizovani postupak u školi odnosno institucionalni i izvaninstitucionalni

interakcijski stvaralački napor u savladavanju propisanih sadržaja i sticanju znanja,
sposobnosti i navika, kao i osposobljavanje učenika za daljni rad.

Aktivnosti nastavnika odnosno učitelja sastoje se u utvrđivanju i povezivanju prethodnih

znanja učenika iz određenog predmeta, povezivanju sa novim znanjima iz datog, all i iz
drugih predmeta kao i iskustvima učenika; nastavnik odnosno učitelj rekonstruiše put koji je
prešao dok je rješavao određeni problem i došao do određenih znanja; učitelj precizno i tačno
definiše pojmove, hijerarhijski uređuje pojmove, pravi pojmovne mape, stalno se vraća na iste
itd.

Aktivnosti učenika - učenici, misaono (intelektualno) su aktivirani, biće u situaciji da

postavljaju pitanja, traže informacije, povezivat će novo sa postojećim znanjem, zapisivat će
bitne informacijje zavisno od materije koja se obrađuje, izvodiće zaključke i procjene,
upoređivat će ih sa prethodno učenim, biće ustanju da naprave plan, pregled gradiva koje je
izlagano, i sl.

Da bi se realizacija nastavnog programa što više usmjerila na ishode učenja, tj. na ono što bi
učenici trebali znati i umjeti nakon završetka prvog razreda, uz didaktičko - metodičke upute
je data njihova detaljnija razrada (specificirana u odnosu na znanje i razumijevanje učenika,
razvoj njegovih sposobnosti, vrijednosti, stavova i ponašanja, te aktivnosti učenika, učitelja
odnosno nastavnika).

Svrha je osnovnog školstva da učeniku omogući sticanje i usvajanje znanja, pojmova,

umijeća, stavova i navika potrebnih za život i rad ili daljnje školovanje.

Osposobljavanje učenika svakako definiše proces, a to je nastava koju izvodi nastavnik

odnosno učitelj shodno definisanom planu i programu koji tokom same nastave kritički je
zadužen za stvaranje učenikove ličnosti, koja je otvorena za sve sadašnje i buduće progresivne
promjene u sebi i društvu u kojem se nalazi. Sastavnice nastavnog procesa odnosno sistema
su:

 Učenik (uči, stiče relevantno iskustvo, tj. obrazuje se i odgaja);

 Učitelj (poučava, tj. svoju aktivnost usmjeruje na optimiziranje učenja);
  Nastavni sadržaj (predstavlja osnovu na kojoj se zasniva učenje);
 Objektivni uslovi (prostor i nastavna oprema, djeluju na učenje izravno i neizravno);
 Odnosi između sudionika nastave;

Odabranom metodom i načinom izlaganja učitelj izlaže učenicima nastavno gradivo i zadaje
im različite zadatke. Ovo je učiteljska aktivnost koja u nastavi se definiše kao podučavanje.
Da bi nastava bila kvalitetna učitelj svakako treba da odabere i pripremi nastavni sadržaj kao i
način samog izlaganja sa ciljem da učenicima olakša razumijevanje i usvajanje predviđenog
gradiva. Učenici aktivno promatraju i izvršavaju zadatke s ciljem usvajanja programom
određenih znanja, vještina i navika. Osnovna vremenska jedinica nastavnog procesa je
nastavni sat, koji u pravilu traje 45 minuta. Za učenike osnovnih škola odnosno za najmlađe
naše početnike u 1.razredu osnovne škole preporučljivo je da taj nastavni čas ima trajanje od
30 do 35 minuta, jer je to neko vrijeme maksimalnog usredočenja najmlađih osnovaca na
određeni nastavni sadržaj. U starijim se razredima zbog praktičnih radova i izvanučioničke
nastave koriste i blok-sati koji traju 90 minuta.

2.2. Aktivna nastava i aktivno učenje

Aktivna nastava i aktivno učenje u nastavi obuhvata uključenost učenika u vlastiti proces
učenja. U školama u kojima se koriste metode aktivnog učenja nastava je usmjerena na
učenika i potrebi za učenjem kao cjeloživotnim obrazovanjem. Takva škola učenike potiče na
sistemsko i aktivno učenje, potiče njihovu kreativnost i razvija njihove sposobnosti kritičkog
razmišljanja, prosuđivanja i logičkog zaključivanja. Svrha aktivne, savremene škole je
usmjerena na učenika i njegove potrebe. Aktivno učenje podrazumijeva osmisleno učenje
koje se bazira na individualnom učenju i upravljaju vlastitim odnosno samostalnim procesom
učenja. Kako bi učenike pripremili za cjeloživotno učenje uopšte, učitelji imaju važnu ulogu u
promicanju ideja koje se baziraju na metodama savremene škole. Metodom aktivnog učenja
nastoji se potaknuti učenička samostalnost u učenju, aktivno učešće u nastavnom procesu,
postizanje saradnje među učenicima i postizanje zadovoljstva nastavom. Učenici u aktivnoj
nastavi, aktivno međusobno sarađuju i sudjeluju u nastavnim aktivnostima. Da bi aktivno
učenje bilo efikasno tj. interesantno učitelj odnosno nastavnik prvenstveno osmišljava
scenario prije same razrade nastavnog časa vodeći računa o sljedećem:

 koja motivaciona sredstava se koriste;

 koji i koliki dio gradiva se obrađuje;
  koji ciljevi se žele ostvariti;
 koje metode nastave će se upotrebiti;
 koji dio nastave se planira kao aktivna nastava;
 koja je osnovna zamisao nastavne situacije kojom se čvrsto povezuju ciljevi, priroda
gradiva i metode nastave i kojom se velikoj mjeri garantuju uvlačenje velikog broja
učenika u aktivnosti koje vode ka ostvarivanju obrazovnih efekata

2.3 Stilovi vođstva nastavnika u nastavnom procesu

O stilu vođstva nastavnika postoje brojna shvaćanja. Ona najčešća i najočitovanija su

svakako:
a) autoritativni i
b) demokratski stil .

Treći je kombinirani stil, a spominje se i Laissez-faire stil koji nije našao širu primjenu u
savremenoj školi.

Autoritativni stil vođstva nastavnika prvensteno obilježavaju sljedeće karakteristike

- autoritativna ličnost nastavnika
- vanjska motivacija temeljena je na neprijepornom autoritetu nastavnika,
- važnost nastavnika i receptivnost (slušanost i poslušnost) učenika,
- disciplina kao cilj odgoja,
- tjelesno kažnjavanje,
- kruto uvažavanje plana i programa nastave,
- didaktički materijalizam,
- poslušnost učenika prema nastavniku,
- institucionalizam utemeljen na formalnim odnosima.

Demokratski stil vođstva nastavnika obilježava:

- vanjska motivacija temeljena na primjeru (uzoru),
- kompleksnost nastavnika koja dopušta kompetentnost učenika,
- svjesna disciplina kao sredstvo odgoja,
 - lični primjer nastavnika,
- usaglašavanje, dijalog sa učenicima o sadržajima procesa učenja,
- prevladavanje didaktičkog materijalizma,
- postizanje kompleksnosti sticanjem znanja, vještina i navika,
- demokracija zasnovana na neformalnim odnosima i
- demokratska ličnost nastavnika.
Najprepoznatljivija i najzastupljenija dva stila su autokratski i demokratski stil vođenja u
nastavi, i oba imaju kako dobre tako i loše strane, jer svaki odgovara određenoj nastavnoj
situaciji, određenim uslovima i ima svoje dobre i loše strane.

Laissez-faire stil - podrazumijeva minimalno uključivanje nastavnika u učenikove aktivnosti,

osim upućivanja na literaturu i druge nastavne materijale. Laissezfaire stil vodstva nastavnika
u školi karaterističan je po minimalnom miješanju nastavnika u aktivnosti učenika, odnosno
nastavnik obezbjeđuje potrebne informacije koje su im potrebne za učenje. Nastavnik ustvari
dalje predstavlja spoj između učenika i vanjskog okruženja. Učenici pri ovakvom stilu
vođstva nastavnika imaju visok stupanj slobode, biraju metode i sredstva rada kojima će
postići željene ciljeve bez miješanja nastavnika u njihov rad. Ovakav stil nastavnika najčešće
možemo sresti u ekspertnim timovima rada učenika u istraživanju, Oni tačno znaju tko i što
radi, tako da im pomoć sa strane nije ni potrebna. Laissez-faire stil vodstva nastavnika
najmanje je primjenjiv unastavi. Odlikuje se minimalnom uključenosti nastavnika u aktivnosti
učenika. Nastavnik ovoga stila dalje se odriče svakog autoriteta i ima apsolutno povjerenje u
svoje učenike. Njegova se uloga ogleda jedino u upućivanju na literaturu i osiguravanju
materijala za rad učenika te eventualno zadavanje zadaće. Pri tom im ne nudi nikakva
alternativna rješenja. Dakle, Laissez-faire stil vodstva je ravnodušan, odnosno stihijski stil

2.4. Tradicionalna i interaktivna nastava u sistemu obrazovanja učenika

Navodeći stilove vođenja i uočavajući razlike u samom odnosu učenik – nastavnik veoma
bitno u razradi ove teme kao cjeline za bitno je naglasiti i razlike u samoj nastavi koje su
prepoznatljive kao nekad i sad. Šta karakteriše jednu a šta drugu nastavu najbolje je
definisano u dole navedenoj tabeli razlika br.1
 TRADICIONALNA INTERAKTIVNA

POLAZI SE OD INTERESOVANJA
UNAPRIJED DEFINISAN NPP
UČENIKA

CILJ NASTAVE JE RAZVOJ LIČNOSTI I

CILJ NASTAVE JE USVAJANJE PROGRAMA
INDIVIDUALNOSTI DJETETA

DOMINANTAN METOD JE PREDAVANJE KORISTE SE AKTIVNE METODE UČENJA

UČENIK SLUŠA, POKUŠAVA UČENIK ISTRAŽUJE, PITA I UČI

RAZUMJETI,PAMTITI I REPRODUKOVATI UČENJEM

OCJENOM SE MJERI USVOJENOST OCJENJUJE SE NAPREDAK,

NASTAVNOG PLANA I PROGRAMA MOTIVISANOST, RAZVOJ LIČ. I RAD

SPOLJNA MOTIVACIJA ZA UČENJE: UNUTRAŠNJA,LIČNA MOTIVACIJA

OCJENE,KAZNE,NAGRADE,POHVALE DJETETA- AKTIVNOST JE NAGRADA

DIJETE JE LIČNOST SA OSJEĆANJIMA I

DIJETE JE U ŠKOLI SAMO UČENIK
SVOJIM CILJEVIMA, NE SAMO UČENIK
Tabela br.1: Razlike u tradicionalnoj i interaktivnoj nastavi

• Tradicionalna nastava - osnovni izvor informacija je nastavnik. Stil vođenja nastave

kod nastavnika je svakako autokratski, tj. dominira nastavnik, jasno i stroga se drži
definisanog plana.
• Interaktivna nastava – nastavnik je inovator, organizator. Njegova aktivnost na času
ogleda se u usmjeravanju učenika na saradnju sa drugima, na korišćenje različitih
izvora informacija.

Tabela br.2. Promjena „ komunikacijske paradigme“ u pedagoškim odnosima

(Juul i Jansen, 2010)
Tradicionalna i aktivna nastava razlikuju se u osnovi i koncepciji rada, u primjeni različitih
izvora znanja, u etapi pripreme procesa nastave kao i u etapi mentalnih procesa koje podstiču
i razvijaju kod učenika. Učenje je u tradicionalnoj nastavi mehaničko, verbalno, receptivno,
konvergentno, uz minimum pomagala i preovladavanje frontalnog rada.