Fishta pergjithmone

Duke lexuar me kalimin e kohës pjesë nga krijimtaria e poetit Fishta, më shumë i detyruar nga rrethanat,
sesa si përzgjedhje timen estetike,  LEXO ME SHUME...
fillova të kuptoj se ky emër kishte vërtet diçka legjendare, heroike e madhështore njëherësh. Kurse
kontakti me veprën e tij monumentale “Lahuta e Malcis” është pak të thuash se ishte shokues për mua.
Më duhej shumë punë të kuptoja sa kontekstin historik, aq edhe vetë tekstin e koduar e mesazhet epike
që kërkonin spjegime shtesë. Gjene mirë që kisha kë pyesja që të ftillohesha se për çfarë bëhej fjalë, por
gjithsesi kjo përpjekje i dha frytet e veta sepse vetë modeli i kësaj vepre të madhe sa letrare aq edhe
historike, më shtrëngoi të njihja më shumë Fishtën si krijues e si njeri. Ky ndryshim ishte vërtet fatlum
pasi te Fishta fillova të zbuloj njëherësh një model poeti, shkrimtari, gazetari, politikani e poaq patrioti të
pashoq, pothuaj unik në llojin e vet, i papërsëritshëm sa mund të tregohemi dorëlëshuar e ta
përcaktojmë si gjeni. Vërtet, gjenia e Fishtës ishte e gjithanshme. Nuk ka praktikisht fushë të artit ku ai
të mos ketë lëvruar diçka... poema, lirika, drama e tekste në prozë që çmohen si modele të arrira të artit
të letrave shqipe. Në kokën time përplaseshin sa Fishta satirik i “Metamorfozës”, aq edhe hijerëndi i
“Lahutës” sa liriku i “Mrizit të Zanave” aq edhe dramatiku i “Judës makabe” e të tjera.Nuk e di se si
mund të ishte më kërkues njeriu kur apelon vetë Hyjninë, madje të duket sikur e akuzon për
mosvëmendje ndaj halleve të këtij vendi, “kur gjuan lisat kot me rrufe!” në vend se ato t’ua drejtojë
atyre që poeti i stigmatizon si tradhtarë. Duhet vërtet një staturë gjeniu që të barabitesh me forca apo
njësi që janë më shumë se ato njerëzoret. E Fishta ishte praktikisht një titan, prandaj nuk i druhej asnjë
përballjeje.Leximet e ndryshme rreth krijimtarisë së Fishtës dhe sidomos njohja me një pjesë të
konsiderueshme të produktit të tij letrar, s’mund të kalonte pa më lënë efektet e veta. Kështu sa më
tepër që tentoja t’i afrohesha perimetrit imagjinar të krijimtarisë së tij, aq më shumë më largohej ai dhe
gati më përmbyste idenë që kisha formuar për të deri në atë moment. Fishta ishte gati një oqean i
pafund krijimtarie dhe mua më duket gati e pamundshme njerëzisht, edhe me teknikat e sotme, që
njeriu të shkruajë aq shumë e me atë cilësi. Ndoshta kjo është ajo çka i dallon gjenitë e vërtetë nga
figurat kalimtare. Më ndërmenden fjalët që një poet tjetër shqiptar Poradeci, thoshte duke cituar Gëten:
“Çfarë është gjeniu? Puna!” Pra edhe Fishta si krijues e si njeri ishte një “perpetum mobile”, një punëtor
i gjuhës e letrave shqipe. Zaten nuk i është dhënë më kot edhe titulli si Poet Kombëtar, e në këtë shkallë,
nuk është e lehtë të ngjitesh. Jo më kot Fishta ka qenë i pari shqiptar që është konsideruar si kandidat
për çmimin “Nobel” në letërsi. Dhe të kujtojmë që atëbotë, letërsia shqipe ishte praktikisht e
papërkthyer në ndonjë gjuhë tjetër të madhe, siç janë përkthyer sot me dhjetëra shkrimtarë e poetë.
Natyrshëm, kur flitet për meritat letrare nuk është e pavend të kujtohet edhe nderimet që i janë bërë së
gjalli krijuesit, dhe prandaj ka vend të kujtojmë që Fishta ka qenë gjithashtu i dekoruar nga katër qeveri
të ndryshme e akademi prestigjioze, siç ka qenë ajo e Italisë së mes dy luftërave.Por medaljen më të
madhe, Fishtës ia kanë dhënë vetë shqiptarët, të cilët siç dëshmohet, kanë nxënë përmendësh pjesë të
tëra të krijimtarisë së tij letrare e sidomos të lahutës.Kur kujtojmë Fishtën si poet s’mund të dalim në
përfundimin se ai ka qenë një politikan i mprehtë e një aktivist i palodhur i çështjes kombëtare. Le të
shënojmë së pari se ai ka qenë kryetar i Kongresit të Manastirit, më 1908, ku u vendos alfabeti i njësuar i
gjuhës shqipe, praktikisht ky që kemi sot. Më pas atë e shohim si një figurë aktive përgjatë gjithë
historisë nga shpallja e pavarësisë e deri sa mbylli sytë pas një jete e cila i ishte dedikuar me mish e
shpirt mëkëmbjes së kombit shqiptar.Fishta ishte prift katolik, i urdhrit françeskan dhe ndoshta për të do
të kishte qenë më e lehtë të kryente shërbesat fetare e të shtynte një jetë të qetë brenda mureve të
kishës, por ai me vetëdije zgjodhi që të ishte deri në fund një shërbestar i Zotit dhe i kombit të vet. Ky
fakt s’mund veçse të na nxisë të kuptojmë se çfarë zjarri vlonte brenda shpirtit të tij saqë të dilte përmbi
rehatinë që i garantonte rroba fetare e të vihej në shërbim të një kauze më të madhe sesa ajo e një
kleriku “politikisht korrekt”. Prandaj Fishta shquhet në dimensionet e tij sa letrare aq edhe humane, si
një model i papërsëritshëm e me gjasë edhe i pakapërcyeshëm.