0.

Definisati karakteristične tačke na vratilu:

x1,
x2,
....

1. Momenti uvijanja:
P π ⋅n
1.1. Izračunati obrtne momente u karakterističnim tačkama: Mo = , ω= .
ω 30
1.2. Nacrtatati dijagrame obrtnih momenata
1.3. Očitati sa dijagrama vrednost momenata uvijanja u karakterističnim tačkama, sa leve i sa desne
strane:
Mt x1 l ,
Mt x1 d ,

Mt x2 l ,
Mt x2 d,

...............

2. Momenti savijanja:
2.1. Nacrtati dato vratilo u horizontalnoj i vertikalnoj ravni
2.2. Ucrtati težine i druge aktivne sile i sile otpora oslonaca, prema šemama opterećenja za: zupčanike,
kaišnike, lančanike ...

1
Cilindrični zupčanici sa pravim zubima:

2 ⋅ T1 2 ⋅ T2
- tangencijalna sila: Ft1 = = Ft 2 = ;
d1 d2
- radijalna sila: Fr1 = Ft1 ⋅ tgα n = Fr2 = Ft 2 ⋅ tgα n ;

2
Cilindrični zupčanici sa kosim zubima:

2 ⋅ T1 2 ⋅ T2
- tangencijalna sila: Ft1 = = Ft 2 = ;
d w1 d w2
- radijalna sila:
Fr1 = Ft1 ⋅ tgα w = Ft1 ⋅ tgα n / cos β w = Fr2 = Ft 2 ⋅ tgα w = Ft 2 ⋅ tgα n / cos β w
- aksijalna sila: Fa1 = Ft1 ⋅ tgβ w = Fa2 = Ft 2 ⋅ tgβ w

3
Konusni zupčanici sa pravim zubima:

2 ⋅ T1 2 ⋅ T2
- tangencijalna sila: Ft1 = = Ft 2 = ;
d w1 d w2
- radijalna i aksijalna sila:
Fr1 = Ft1 ⋅ tgα n ⋅ sin γ 2 = Fa2 = Ft 2 ⋅ tgα n ⋅ sin γ 2
Fr2 = Ft 2 ⋅ tgα n ⋅ cos γ 2 = Fa1 = Ft1 ⋅ tgα n ⋅ cos γ 2

4
Kaišnik:

Opterećenje vratila kod kaišnika je rezultujuća sila iz vučnog F1 i pasivnog ogranka kaiša F2 .
Priblišno je usmerena prema centru drugog kaišnika i iznosi :
e µ ⋅α + 1
Fk = ⋅ Ft = C ⋅ Ft
e µ ⋅α − 1
Za praktične grublje proračune uzima se da je koeficijent C = 2 ... 2,5 za plosnati kaiš, odnosno C = 3 za
trapezni kaiš.

Lančanik:

Osnovno opterećenje vratila na mestu lančanika je tangencijalna sila, koja se uzima u pravcu centra
drugog lančanika:
2 ⋅ T1 2 ⋅ T2
Ft1 = = Ft 2 =
d1 d2
Kada je značajno, uzima se u obzir i težina lanca, koja je data po katalozima proizvođača mo metru
dužnom (m`). Za horizontalni položaj lančanog prenosnika, na svako vratilo se uzima po pola težine
lanca, a za vertikalni položaj lančanika, cela težina na gornjem lančaniku.

5
 Eksentričnost

Odstupanje težišta točka od obrtne ose za veličinu

eksentričnosti (e) generiše centrifugalnu silu Fc, koja se obrće
pri radu:
Fc = m ⋅ e ⋅ ω
Obično je teško odrediti ovu silu, pa se često i zanemaruje.

Primer:
- eksentricitet e = 2 mm,
- masa točka m = 50 kg,
- ugaona brzina ω = 1000 rad/s.
Fc = 50 ⋅ 0,002 ⋅ 100 = 1000 N = 1 kN

2.3. Izračunati vrednosti aktivnih sila na elementima koji se nalaze na vratilu, prema jednačinama:
2 Mo1
Fo1 = , Fr1 = ............. , u zavisnisti od vrste pomenutog elementa.
D1

2.4. Na osnovu statičkih jednakosti odrediti otpore u osloncima u obe ravni: FAV, FAH, FBV, FBH

2.5. Na osnovu statičkih jednakosti odrediti veličine momenata savijanja u karakterističnim tačkama u
obe ravni sa leve i desne strane:
l l
( Mf x 1 ) V , ( Mf x 1 ) H ,
d d
( Mf x 1 ) V , ( Mf x 1 ) H ,

l l
( Mf x 2 ) V , ( Mf x 2 ) H ,
d d
( Mf x 2 ) V , ( Mf x 2 ) H ,

...........

6
 2.5.Izračunati ukupne momente savijanja u karakterističnim tačkama sa leve i desne strane:

Mf x 1 =
l
((Mf x1
l
)V ) + ((Mf ) ) ,
2
x1
l H 2

Mf x 1 =
d
((Mf x1
d
) ) + (( Mf ) ) ,
V 2
x1
d H 2

Mf x 2 =
l
((Mf x2
l
)V ) + ((Mf
2
x2
l
)H , )
2

Mf x 2 =
d
((Mf x2
d
) ) + (( Mf
V 2
x2
d
)H , )
2

...........

3. Ukupni (svedeni) momenti savijanja:

2

Mi x 1 =
l
(Mf )x1
l 2 ⎛α l ⎞
+ ⎜ 0 ⋅ Mt x 1 ⎟ ,
⎝ 2 ⎠
2

Mi x 1 =
d
(Mf )
x1
d 2 ⎛α d ⎞
+ ⎜ 0 ⋅ Mt x 1 ⎟ ,
⎝ 2 ⎠

Mi x 2 =
l
(Mf )x2
l 2 ⎛α l ⎞
+ ⎜ 0 ⋅ Mt x 2 ⎟ ,
⎝ 2 ⎠
2

Mi x 2 =
d
(Mf )
x2
d 2 ⎛α d ⎞
+ ⎜ 0 ⋅ Mt x 2 ⎟ ,
⎝ 2 ⎠

...........
σ df III
- veličina α0 predstavlja koeficijent svodjenja složenog naponskog polja i računa se kao: α 0 = ,i
τ dt II
za uobičajeni material vratila Č.0545 (σ df III = 40 MPa, τ dt II = 60 MPa),
α0 σ df III 40 ⋅ 10 6 1
- = = =
2 2 ⋅ τ dt II 2 ⋅ 60 ⋅ 10 6
3

4. Prečnici vratila
Računaju se za svaku karakterističnu tačku, za veću vrednost Mix1 d ili Mi x1 l, odnosno Mix2 d ili Mi x2 l ,
...., tj.:
Mix1 = max ( Mix1 d , Mi x1 l ),
Mix2 = max ( Mix2 d , Mi x2 l ),
......,

7
 prema formuli:
32 ⋅ Mi x1
d x1 = 3 ,
π ⋅ σ df III

32 ⋅ Mi x 2
d x2 = 3 ,
π ⋅ σ df III

......
- član 32/π, može da se izjadniči sa ∼10, kao i kod proračuna osovina.

5. Uticaj klina
Uticaj klina na slabljenje vratila se obično uzima tako što se proračunati prečnik vratila u tačkama tj. na
mestima gde se točkovi vezuju klinom povećava za 10 – 20 %.
,
d x1 = d x1 ⋅ 1,15
,
d x 2 = d x 2 ⋅ 1,15

......
6. Standardizacija prečnika
Konačno, prečnici u karakterističnim tačkama se standardizuju u skladu sa sledećom tablicom:
Tablica Standardni prečnici, mere u mm

1 2,2 5,5 13 21 34 52 85 130 210 330 530 850 1320

1,1 2.5 6 14 22 36 56 90 140 220 355 560 900 1400

1,2 2,8 7 15 24 38 60 95 150 240 380 600 950 1500

1,4 3 8 16 25 40 63 100 160 250 400 630 1000 1600

1,5 3,5 9 17 26 42 68 105 170 260 420 670 1060 1700

1,6 4 10 18 28 45 70 110 180 280 450 710 1120 1800

1,8 4,5 11 19 30 48 75 120 190 300 480 750 1180 1900

2 5 12 20 32 50 80 125 200 315 500 800 1250 2000

Posebno bi trebalo obratiti pažnju na prečnike vratila na mestima gde se nalaze ležišta, tj. te prečnike
treba usvajati u skladu sa standardnim prečnicima otvora ležišta (najčešće: 8, 9, 10 , 12, 15, 17, 20, 22, 25, 28,
30, 32, 35, 40, 45, ...,100, 105, 110, 120, 130, ..., 190, 200, 220, 240, 360, 380). Prečnike na mestu ležišta, na
jednom vratilu, trebalo bi usvojiti da su medjusobno jednaki, odnosno usvojiti prema većem prečniku. Razlog je
prvenstveno zbog lakše kasnije obrade otvora za ležišta na kućištu reduktora i zbog manjih potrebnih zaliha za
rezervnim ležištima.
Takodje prečnike vratila, odnosno izgled vratila treba tako projektovati da je moguća kasnija montaža
elemenat na vratilu.

8
Slika Dimenzionisanje vratila

9
 7. Dinamički stepen sigurnosti u kritičnim presecima vratila
Radni naponi i njihov dinamički karakter. Računaju se naponi savijanja i uvijanja, aksijalno naprezanje i
smicanje se najčešće zanemaruju.

σ
∏ ξi ⋅ σ D
Dinamički stepen sigurnosti za normalne: υ D = i

βk ⋅ σ a

τ
∏ ξi ⋅ τ D
i tangecijalne napone: υ D = i

βk ⋅ τ a
σ τ
υD ⋅υD
Ukupni dinamički stepen sigurnosti: υ D = σ τ
(υ D ) 2 + (υ D ) 2

10
 Univerzitet u Beogradu - Rudarsko-geološki fakultet
Katedra za opšte mašinstvo i termodinamiku
MAŠINSKI ELEMENTI

PRORAČUN VRATILA

Potrebno je proračunati i konstruisati vratilo I, II i III, reduktora prikazanog na slici, za podatke

koji slede:

o merodavna snaga elektromotora P = 18,5 kW,

o broj obrtaja elektromotora n m = 1460 o/min,
o prenosni odnosi su: i 1 = . . . . , i 2 = . . . . , , i K = . . . . ,
o prečnici su: D 1 = . . . . mm, D 3 = . . . . mm,
o rastojanja: l 1 = . . . . mm, l 2 = . . . . mm, l 3 = . . . . mm, l 4 = . . . . mm, l 5 = . . . . mm,
o ugao nagiba kaišnog prenosnika: λ = . . . . o ,
o ugao nagiba zubaca zupčanika: β = . . . . o , β = . . . . o ,
o prečnik kaišnika: D K = . . . . mm,
o mase odnosno težine elemenata proizvoljno usvojiti.

Odabrati kotrljajna ležišta za dato vratilo, za vek T = . . . . 000 h.

Dati sklopni crtež vratila sa svim elementima na njemu, kao i radionički crtež vratila. Oba
crteža raditi na A3 formatu.

Datum: __________ Zadatak izdao: _______________________

Datum predaje: __________

11
 Univerzitet u Beogradu - Rudarsko-geološki fakultet
Katedra za opšte mašinstvo i termodinamiku
MAŠINSKI ELEMENTI

PRORAČUN VRATILA

Potrebno je proračunati i konstruisati vratilo II, III i IV , reduktora prikazanog na slici, za

podatke koji slede:
o merodavna snaga elektromotora P = 18,5 kW,
o broj obrtaja elektromotora n m = 1460 o/min,
o prenosni odnosi su: i 1 = . . . . , i 2 = . . . . , i 3 = . . . . ,
o prečnici su: D 1 = . . . . mm, D 3 = . . . . mm, D 5 = . . . . mm,
o rastojanja: l 1 = . . . . mm, l 2 = . . . . mm, l 3 = . . . . mm, l 4 = . . . . mm,
o ugao nagiba zubaca zupčanika: β = . . . . o , β = . . . . o ,
o mase odnosno težine elemenata proizvoljno usvojiti.

Odabrati kotrljajna ležišta za dato vratilo, za vek T = . . . . 000 h.

Dati sklopni crtež vratila sa svim elementima na njemu, kao i radionički crtež vratila. Oba
crteža raditi na A3 formatu.

Datum: __________ Zadatak izdao: _______________________

Datum predaje: __________

Uslov : _______________

12
 Univerzitet u Beogradu - Rudarsko-geološki fakultet
Katedra za opšte mašinstvo i termodinamiku
MAŠINSKI ELEMENTI

PRORAČUN VRATILA

Potrebno je proračunati i konstruisati vratilo II, III i IV , reduktora prikazanog na slici, za

podatke koji slede:
o merodavna snaga elektromotora P = 18,5 kW,
o broj obrtaja elektromotora n m = 1460 o/min,
o prenosni odnosi su: i 1 = . . . . , i 2 = . . . . , i 3 = . . . . ,
o prečnici su: D 1 = . . . . mm, D 3 = . . . . mm, D 5 = . . . . mm,
o rastojanja: l 1 = . . . . mm, l 2 = . . . . mm, l 3 = . . . . mm, l 4 = . . . . mm, l 5 = . . . . mm,
o ugao nagiba zubaca zupčanika: β = . . . . o , β = . . . . o ,
o mase odnosno težine elemenata proizvoljno usvojiti.

Odabrati kotrljajna ležišta za dato vratilo, za vek T = . . . . 000 h.

Dati sklopni crtež vratila sa svim elementima na njemu, kao i radionički crtež vratila. Oba
crteža raditi na A3 formatu.

Datum: __________ Zadatak izdao: _______________________

Datum predaje: __________

Uslov : _______________

13
 Univerzitet u Beogradu - Rudarsko-geološki fakultet
Katedra za opšte mašinstvo i termodinamiku
MAŠINSKI ELEMENTI

PRORAČUN VRATILA

Potrebno je proračunati i konstruisati vratilo I, II i III , reduktora prikazanog na slici, za podatke

koji slede:
o merodavna snaga elektromotora P = 18,5 kW,
o broj obrtaja elektromotora n m = 1460 o/min,
o prenosni odnosi su: i 1 = . . . . , i 2 = . . . . ,
o prečnici su: D 1 = . . . . mm, D 3 = . . . . mm,
o rastojanja: l 1 = . . . . mm, l 2 = . . . . mm, l 3 = . . . . mm, l 4 = . . . . mm,
o ugao nagiba zubaca zupčanika: β = . . . . o , β = . . . . o ,
o mase odnosno težine elemenata proizvoljno usvojiti.

Odabrati kotrljajna ležišta za dato vratilo, za vek T = . . . . 000 h.

Dati sklopni crtež vratila sa svim elementima na njemu, kao i radionički crtež vratila. Oba
crteža raditi na A3 formatu.

Datum: __________ Zadatak izdao: _______________________

Datum predaje: __________

14
 Univerzitet u Beogradu - Rudarsko-geološki fakultet
Katedra za opšte mašinstvo i termodinamiku
MAŠINSKI ELEMENTI

PRORAČUN VRATILA
Potrebno je proračunati i konstruisati vratilo II, III i IV, reduktora prikazanog na slici, za
podatke koji slede:
o merodavna snaga elektromotora P = 18,5 kW,
o broj obrtaja elektromotora n m = 1460 o/min,
o prenosni odnosi su: i 1 = . . . . , i 2 = . . . . , i 3 = 1,0 ,
o prečnici su: D 1 = . . . . mm, D 3 = . . . . mm,
o rastojanja: l 1 = . . . . mm, l 2 = . . . . mm, l 3 = . . . . mm, l 4 = . . . . mm,
o ugao nagiba zubaca zupčanika: β = . . . . o , β = . . . . o ,
o mase odnosno težine elemenata proizvoljno usvojiti.

Odabrati kotrljajna ležišta za dato vratilo, za vek T = . . . . 000 h.

Dati sklopni crtež vratila sa svim elementima na njemu, kao i radionički crtež vratila. Oba
crteža raditi na A3 formatu.

Datum: __________ Zadatak izdao: _______________________

Datum predaje: __________

Uslov : _______________

15
 Univerzitet u Beogradu - Rudarsko-geološki fakultet
Katedra za opšte mašinstvo i termodinamiku
MAŠINSKI ELEMENTI

PRORAČUN VRATILA

Potrebno je proračunati i konstruisati vratilo I, II i III , reduktora prikazanog na slici, za podatke

koji slede:

o merodavna snaga elektromotora P = 18,5 kW,

o broj obrtaja elektromotora n m = 1460 o/min,
o prenosni odnosi su: i 1 = . . . . , i 2 = . . . . , i 3 = . . . . , i K = . . . . ,
o prečnici su: D 1 = . . . . mm, D 3 = . . . . mm, D 5 = . . . . mm,
o rastojanja: l 1 = . . . . mm, l 2 = . . . . mm, l 3 = . . . . mm, l 4 = . . . . mm,
o ugao nagiba kaišnog prenosnika: λ = . . . . o ,
o ugao nagiba zubaca zupčanika: β = . . . . o , β = . . . . o ,
o prečnik kaišnika: D K = . . . . mm,
o mase odnosno težine elemenata proizvoljno usvojiti.

Odabrati kotrljajna ležišta za dato vratilo, za vek T = . . . . 000 h.

Dati sklopni crtež vratila sa svim elementima na njemu, kao i radionički crtež vratila. Oba
crteža raditi na A3 formatu.

Datum: __________ Zadatak izdao: _______________________

Datum predaje: __________

Uslov : _______________
16
 Univerzitet u Beogradu - Rudarsko-geološki fakultet
Katedra za opšte mašinstvo i termodinamiku
MAŠINSKI ELEMENTI

PRORAČUN VRATILA

Potrebno je proračunati i konstruisati vratilo I, II i III , reduktora prikazanog na slici, za podatke

koji slede:

o merodavna snaga elektromotora P = 18,5 kW,

o broj obrtaja elektromotora n m = 1460 o/min,
o prenosni odnosi su: i 1 = . . . . , i 2 = . . . . , i K = . . . . ,
o prečnici su: D 1 = . . . . mm, D 3 = . . . . mm,
o rastojanja: l 1 = . . . . mm, l 2 = . . . . mm, l 3 = . . . . mm, l 4 = . . . . mm,
o ugao nagiba kaišnog prenosnika: λ = . . . . o ,
o ugao nagiba zubaca zupčanika: β = . . . . o , β = . . . . o ,
o prečnik kaišnika: D K = . . . . mm,
o mase odnosno težine elemenata proizvoljno usvojiti.

Odabrati kotrljajna ležišta za dato vratilo, za vek T = . . . . 000 h.

Dati sklopni crtež vratila sa svim elementima na njemu, kao i radionički crtež vratila. Oba
crteža raditi na A3 formatu.

Datum: __________ Zadatak izdao: _______________________

Datum predaje: __________

17
 Univerzitet u Beogradu - Rudarsko-geološki fakultet
Katedra za opšte mašinstvo i termodinamiku
MAŠINSKI ELEMENTI

PRORAČUN VRATILA

Potrebno je proračunati i konstruisati vratilo I, II i III , reduktora prikazanog na slici, za podatke

koji slede:
o merodavna snaga elektromotora P = 18,5 kW,
o broj obrtaja elektromotora n m = 1460 o/min,
o prenosni odnosi su: i 1 = . . . . , i 2 = . . . . ,
o prečnici su: D 1 = . . . . mm, D 3 = . . . . mm,
o rastojanja: l 1 = . . . . mm, l 2 = . . . . mm, l 3 = . . . . mm,
o ugao nagiba zubaca zupčanika: β = . . . . o , β = . . . . o ,
o mase odnosno težine elemenata proizvoljno usvojiti.

Odabrati kotrljajna ležišta za dato vratilo, za vek T = . . . . 000 h.

Dati sklopni crtež vratila sa svim elementima na njemu, kao i radionički crtež vratila. Oba
crteža raditi na A3 formatu.

Datum: __________ Zadatak izdao: _______________________

Datum predaje: __________

Uslov: ______________

18