MARMARA ÜNİVERSİTESİ

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

GELİŞİM VE ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ

Prof. Dr. Ozana URAL

Gardner, Guilford, Sternberg Çoklu Zeka Kuramı

Arş. Gör. A. Ayçim ATALAY SELAM

(M.Ü. F.B.E. Endüstri Mühendisliği Bölümü)

Arş. Gör. M. Övül ARIOĞLU SALMONA

(M.Ü. F.B.E. Endüstri Mühendisliği Bölümü)

23.12.2008
 İÇİNDEKİLER

23.12.2008.........................................................................................1

İÇİNDEKİLER........................................................................................i

1.Çoklu zekâ kuramının geliştirilmesinde etkili olan bilim adamlarını

biyografileri:......................................................................................ii

1.1.Joy Paul GUILFORD (1897, Nebraska – 1987, Los Angeles):...........................ii

1.2.Robert J. STERNBERG (1949, Washington - ?):..............................................iii

1.3.Howard GARDNER (1943, Pensilvanya - ?): ..................................................v

2.Çoklu Zekâ Kuramının ortaya çıkışı:.................................................vii

2.1.Zekâ üzerine yapılan çalışmalar:.................................................................vii

2.2.Çoklu zekâ kuramının bulunması:...............................................................viii

2.3.Çoklu zekâ kuramı ile tek tip zekânın karşılaştırılması:.................................x

2.4.Gardner’a göre, zekânın gelişiminde destekleyici ve engelleyici çevresel

etkenler:.............................................................................................................xi

3.Çoklu zekâ kuramının ilkeleri[9]:....................................................xiii

4.Çoklu zekâ alanları:........................................................................xv

4.1.Sözel – dilsel zekâ:......................................................................................xvi

4.2.Mantıksal – matematiksel zekâ: ................................................................xvii

4.3.Görsel – uzamsal zekâ: ............................................................................xviii

4.4.Müziksel – ritmik zekâ: ...............................................................................xx

4.5.Bedensel – duyudevinimsel zekâ: ..............................................................xxi

4.6.Kişilerarası – sosyal zekâ:.........................................................................xxiii

4.7.İçsel - özedönük zekâ: .............................................................................xxiv

4.8.Doğacı – doğasal zekâ:..............................................................................xxv

5.Çoklu zekâ kuramının sınıflarda ve okullarda kullanımı................xxviii

5.1.Çoklu zekâ alanları nasıl belirlenebilir?...................................................xxviii

5.2.Çoklu zekâ kuramının sınıflarda kullanımının amacı: [18].........................xxix

5.3.Çoklu zekâ kuramının okullarda uygulanması: [8]....................................xxix

5.4.Çoklu zekâ kuramı ve öğrenme: [8]...........................................................xxx

5.5.Çoklu zekâ kuramı ve öğretim: [8].............................................................xxx

i
6. Çoklu zekâ kuramına getirilen eleştiriler: [20]..............................xxxi

KAYNAKLAR..................................................................................xxxiii

1.Çoklu zekâ kuramının geliştirilmesinde etkili olan bilim

adamlarını biyografileri:

1.1.Joy Paul GUILFORD (1897, Nebraska – 1987, Los Angeles):

1897 yılında Nebraska’da doğan Joy Paul Guilford Nebraska Üniversitesinde

Psikoloji eğitimi almıştır. Daha sonra Cornell’de Edward Titcher denetiminde
çalışmıştır. Doktora sonrası çalışmalarını Nebraska Üniversitesinde yürüttükten
sonra bu üniversite de Doçent, 1940 yılında da Güney Kaliforniya Üniversitesinde
Profesör olmuştur. 1941 yılında Amerikan Ordusuna girmiş ve Santa Ana hava
üssünde psikolojik çalışma direktörü olarak görev yapmıştır. Orduda iken,
‘’Stanines Project’’ üzerinde çalışmış ve Stanines terimini eğitim psikolojisine
kazandırmıştır. Uçuş ekibinin eğitiminde 8 spesifik entellektüel yetenek üzerine
çalışmalarını yürütmüştür. II. Dünya Savaşından sonra Güney California
Universitesi’nde zekâ üzerine çalışmalarına devam etmiştir [1].

Joy Paul Guilford’un çalışmaları incelendiğinde insan zekâsı üzerine

psikometrik yönde olduğu gözlenmektedir. İnsan zekâsı üzerine ‘’convergent –
divergent production’’ odaklanma (sorgulayıcı) ve geniş açıdan (yaratıcı)
problemlere çözüm bulma ve bunlar arasındaki ilişkiyi incelemiştir [2].

Zekânın G faktörüyle açıklanamayacak kadar komplike olduğunu savunan

Guilford t-Thurstone’un çalışmalarını ilerletmiş ve bu bağlamda ‘’Structure of
Intellect Theory (SI Theory)’’yi geliştirmiştir. Faktör analizine dayanan SI
Theory ile 180 farklı entellektüel yeteneği 3 farklı boyutta inceleyip, organize
etmiştir. Bu farklı boyutlar: operasyon, içerik ve ürünlerdir [1].

• Operasyon boyutu: Teşhis, hafızaya kaydetme, hafızada tutma, geniş

açıdan bakabilme, odaklanma, değerlendirme
• İçerik boyutu: Görsel, duyusal, sembolik, sözel, davranışsal
• Ürünler boyutu: Birimler, sınıflar, ilişkiler, sistemler, dönüşüm, adaptasyon

400’den fazla kitabı bulunan Guilford’un bazı yayınları aşağıda

listelenmiştir [1].

ii
 • Guilford, J.P. (1950) Creativity, American Psychologist, vol5, pp 444-454.
• Guilford, J.P. (1967) The Nature of Human Intelligence
• Guilford, J.P. & Hoepfner, R. (1971) The Analysis of Intelligence
• Guilford, J.P. (1982). Cognitive psychology’s ambiguities: Some suggested
remedies.

Guilford 1987 yılında 90 yaşında Los Angles’ta hayatını kaybetmiştir.

1.2.Robert J. STERNBERG (1949, Washington - ?):

1949 yılında Washington’da doğmuştur. Sternberg ilkokulda IQ testlerinde

düşük puanlar almıştır ve hocalarının kendisinden beklentileri çok düşüktür. Buna
karşın 4. Sınıf öğretmeni Mrs. Alexa potansiyelini görmüş ve kendisini daha iyi bir
öğrenci olması yolunda teşvik etmiştir. Bir 7. Sınıf fen projesi için Sternberg test
of Mental Abilities (STOMA) ismini verdiği bir zekâ testi geliştirmiştir. Psikolojiye
olan ilgisi bu şekilde erken yaşta başlamıştır. 1996’da yazdığı “Successful
Intelligence” kitabını Mrs. Alexa’ya ithaf etmiştir [3].

Sternberg 1972’de Yale Üniversitesi psikoloji bölümünden mezun olmuş,

doktora derecesini ise 1975’te Stanford Üniversitesinden yine psikoloji alanında
almıştır.Yale Üniversitesinde profesörlük derecesini alan Sternberg halen Taft
üniversitesinde çalışmalarına devam etmektedir [4].

Sternberg çalışmalarında Piaget’den etkilenmiştir. Zekâyı deneyimleri

kullanarak bilişsel olarak öğrenme yeteneği, önemli bilgileri hatırlama, iyi
muhakeme etme, günlük yaşamın ihtiyaçları ile başa çıkma olarak tanımlamıştır.
Temel araştırma alanları [3];

• Zekâ ve yaratıcılığı içeren yüksek zihinsel fonksiyonlar,

• Düşünme stilleri,
• Değiştirilebilirliği teşhis etmek,
• Liderlik,
• Aşk ve nefret olarak sıralanabilir.

Literatüre en önemli katkısı ‘’The Triarchic Mind: A New Theory of

Intelligence (1988)’’ adlı kitabında yayınladığı zekânın üç boyutlu teorisidir.
Sternberg bu teorisinde zekânın 3 ayrı ama birbiriyle ilişkili yetenekten

iii
oluştuğunu düşünmekte ve hayatta başarılı olabilmek için bunları dengeli bir
biçimde kullanmak gerektiğini savunmaktadır [4].

Şekil 1: Zekânın üç boyutlu teorisi [5]

Şekil 1’de gösterildiği üzere bu yeteneklerden ilki analitik zekâ olup;

zekânın geleneksel eğilimini ifade etmektedir. Bir başka deyişle sözel ve
matematiksel yeteneği kapsamaktadır. Yaratıcı zekâ ise yaratıcılık, geniş
düşünme ve yazma yeteneğini içermektedir. Pratik zekâ da ise kısa yol çözümler
üretmek ve bilgiyi gerçek hayata aktarabilmek ön plana çıkmaktadır [5].

1000’in üstünde yayını ve pek çok ödülü bulunan Sternberg’in başlıca

yayınları aşağıda listelenmiştir [3].

 Sternberg, R. J. (1993). Sternberg Triarchic Abilities Test. Unpublished

research instrument available from author.

 Sternberg, R. J. (1985). Beyond IQ: A triarchic theory of human

intelligence. New York: Cambridge University Press.

 Sternberg, R. J. (1996). Successful intelligence. New York: Simon &

Schuster. (Paperback edition: New York: Dutton, 1997).

 Sternberg, R. J., & Spear-Swerling, L. (1996). Teaching for thinking.

Washington, DC: American Psychological Association.

iv
  Sternberg, R. J. (1997). Thinking styles. New York: Cambridge University
Press.

 Sternberg, R. J. (2000). Wisdom as a form of giftedness. Gifted child

quarterly, 44(4), 252-259.

 Sternberg, R. J., & Grigorenko, E. L. (2000). Teaching for successful

intelligence. Arlington Heights, IL: Skylight Training and Publishing Inc.

1.3.Howard GARDNER (1943, Pensilvanya - ?):

1943 yılında Pennysilvania’da doğmuştur. Nuremberg’de doğan ailesi

1938’de Nazi Almanyası’ndan kaçarak Amerika’ya yerleşmiştir. Çocukluğunda
kendisini etkileyen 2 önemli olaydan bahsetmektedir. Bunlar Yahudi Katliamı ve
annesi kendisine hamile iken ağabeyinin annesinin gözü önünde bir kaza sonucu
hayatını kaybetmesidir. Ailesi Gardner’ı bu olayların etkisinden sürekli korumaya
çalışmıştır. Onların bu tutumu ilerde kendisinin mesleki tercihini de etkilemiştir.
Çocukken okumayı çok seven Gardner 7 yaşına kendi ev ve okul gazetelerini
çıkarmaya, piyano çalmaya başlamıştır. Kardeşinin ölümünden dolayı atletik
aktiviteler kendisine yasaklanan ve gözleri ileri derecede bozuk olan Gardner
bunlara rağmen izcilik yapmış ve bu alanda dereceler almıştır.

1961’de Harvard’a giren Gardner burada önce tarih okumaya başlayıp

daha sonra yeni açılan bir bölüm olan “social relations”’da eğitimine devam
etmiştir. Bu yeni bölüm psikoloji, sosyoloji ve antropoloji derslerini içermektedir.
Burada Eric Erikson’dan aldığı derslerden etkilenip klinik psikoloji ile ilgilenmeye
başlamıştır. Daha sonra bilişsel psikolog Jerome Bruner ile tanışan Gardner
Piagget’nin yazılarını okumaya ve bilişsel gelişim psikolojisi alanına yönelmeye
başlamıştır.

1967’de Harvard’da Nelson Goodman ile tanışarak Project Zeronun kurucu

üyesi olmuş ve sanatsal düşünce ve yaratıcılık üzerine sistemli çalışmalar
yapmıştır. Doktora sonrası çalışmalarında nöropsikolojiye yönelen Gardner 20 yıl
bu alanda çalışmıştır. Daha sonra ise eğitimde reform ve sosyal politika alanlarına
ilgi duymuştur. Uzun yıllar normal ve zeki çocuklar ile beyin travması geçiren
yetişkinler üzerine çalışmıştır.

v
 Howard Gardner’ın literatüre en önemli katkısı 1983 yılında geliştirdiği
eğitime yeni bir yaklaşım getiren, “Frames of Mind: The theory of multiple
intelligences (Düşünüş Biçimi: Çoklu Zekâ Kuramı)” adlı eserinde ortaya
koyduğu çoklu zekâ kuramıdır. 1994 yılında Mihaly Csikszentmihalyi ve William
Damon ile Goodwork Project’i başlatmıştır. Bu projenin amacı değişen koşullara
rağmen çalışanların iş performanslarını bozmadan geliştirmeyi nasıl
sürdüreceklerini araştırmaktır. Meslek hayatı boyunca çok çeşitli ödler almıştır.
Bunlara 1981’de aldığı McArthur ödülü ve dünya çapında 22 üniversiteden aldığı
onur dereceleri de dahildir. 20 den fazla kitabı 27 dile çevrilmiştir ve yüzlerce
makalesi bulunmaktadır. Bunlardan bazıları aşağıda listelenmiştir.

 Gardner, H. (1983/2003). Frames of mind. The theory of multiple

intelligences. New York: Basic Books.
 The Mind’s New Science: A History of the Cognitive Revolution – New
York: Basic Books, 1985
 Multiple Intelligences: The Theory in Practice (1993) (1993 ed.)
 Leading Minds: An Anatomy of Leadership – New York: Basic Books,
1995.
 Intelligence: Multiple Perspectives – Orlando: Harcourt, 1996.
 Extraordinary Minds: Portraits of Exceptional Individuals and an
Examination of our Extraordinariness – New York: Basic Books, 1997
 Multiple Intelligences After Twenty Years, 2003. Paper presented at
the American Educational Research Association, Chicago, Illinois,
April 21, 2003.

Kendisini dil ve müzik insanı olarak tanımlayan Gardner’ın tutkusu işi ve

ailesidir. 4 çocuk babası olan Gardner seyehat ve sanatın çeşitli dallarına ilgi
duymaktadır. Howard Gardner halen Harvard üniversitesinde çalışmalarına
devam etmektedir. [6, 7]

vi
 2.Çoklu Zekâ Kuramının ortaya çıkışı:

2.1.Zekâ üzerine yapılan çalışmalar:

Eğitim üzerine çalışmaların yoğunlaştığı 20. Yüzyılda temel araştırma

alanlarından birisi de zekâ ve buna bağlı öğretim etkinlikleri olmuştur. Zekânın ne
olduğu, niteliği üzerine yapılan araştırmalar öğrenme etkinlikleri üzerinde
yoğunlaşmaya başlayınca insanların ilgilerine, ihtiyaçlarına göre oluşturulan
eğitim modelleri, öğretme-öğrenme stratejileri çeşitlenmeye başlamıştır. Çoklu
zekâ kuramı, ortaya atılmadan önce kuramın temel etmenlerini öğretme-öğrenme
metotları içerisinde görmek mümkündür. Çoklu zekâ kuramı ile öğrenci merkezli
eğitime uygun bir zekâ ve zekâ gelişimi fikri oluşturulmuştur. Kuramın temel
niteliğini oluşturan farklı zekâ alanlarına göre öğrenme ve buna bağlı öğrenme-
öğretme etkinliklerinin düzenlenmesi gerektiği görüşleri sistemli olarak olmasa da
bütün öğretme stratejilerinin içinde vardır. Öyle ki Hilgard 1948’de yayımladığı
“Öğrenme Teorileri” (Theories of Learning) adlı eserinde öğrenmenin tanımını
yaparken bugünkü anlamda çoklu zekâ kuramının alanlarından kısmen de olsa
bahsederek öğrenmenin farklı alanlarda nasıl gerçekleştiğini ortaya koymuştur
[8].

Stanford Üniversitesi araştırmacılarından Elizabeth Cohen ise yaptığı

araştırma sonucunda, eğitim sistemlerinde zekânın en önemli göstergesi olarak
okuma yeteneğinin temel alındığını; öğretmenlerin okuma yeteneği gelişmiş
öğrencilerin her alanda başarılı olacaklarını varsaydığını, bunun sonucunda da
hem öğretmenlerin hem de öğrencilerin sadece bu yeteneğin geliştirilmesi
üzerine yoğunlaştıklarını ortaya koymuştur.

Cohen çocukların daha başka birçok yeteneğe sahip olduklarını ve bu

yetenekler ile kendi yollarında gelişim göstereceklerini belirtmektedir. Cohen’in
belirlediği (ama bunlarla sınırlı olmayan) yetenekler [9]:

• Yaratıcılık,

• Yeni fikirler ileri sürme,

• Karar almada gruba yardım etme,

• Sorunları ve çözümleri gözünde canlandırabilme,

vii
 • Fiziksel beceriler, örneğin bedensel güç ve el becerisi (ustalık),

• Usa vurma (yapıları ve ilişkileri belirleme, bunları sınıflandırma vb.,

• Problem çözme,

• Merak ve icat yeteneğidir.

Binet ve Weschler zekâ ölçme kavramını ortaya attıklarında, zekâyı

doğumla belirlenmiş sabit, ölçülebilir ve değişmez bir olgu olarak varsaymışlardır.
Daha sonraki yıllarda Piaget, Vygotsky, Feuerstein ve diğerleri çocuklar üzerinde
yaptıkları uzun süreli gözlemler sonucunda zekânın sabit olmadığını ortaya
koymuşlardır.

2.2.Çoklu zekâ kuramının bulunması:

Okullar zekâ göstergesi olarak sözel ve matematik yetenekler üzerine

yoğunlaşmıştır. Oysa psikologlar ve eğitim araştırmacıları yetenek ve zekânın,
insanın pek çok özelliğini ve etkinliğini içine alan geniş bir kavram olduğu
doğrultusunda inandırıcı kanıtlar ileri sürmektedirler. Her bireyin çeşitli
yetenekleri ve bir zekâ kapasitesi vardır. Öğretenlerin görevi her öğrencinin
kendine özgü güçlü yanlarını, daha az gelişmiş becerilerini güçlendirmek için
kullanmalarına yardım etmek olmalıdır.

Zekâ, kalıtsal yetenekler, deneyimler ve çevresel bileşenler tarafından

şekillendirilir. Öğretmenler ve veliler, çocuğa sağladıkları ortamı ve öğretim
yöntemlerini değiştirerek o çocuğun zekâsını da değiştirebilirler. Kötü öğretim ve
kötü çevre zekâyı geriletirken, iyi öğretim ve iyi çevre zekâyı artırmaktadır.
Harvard Üniversitesi’nden Howard Gardner “Sıfır Projesi” adlı bilişsel araştırma
projesinde, çoklu zekâ teorisini geliştirmiştir.

Nöropsikolog ve gelişim uzmanı Gardner, geleneksel zekâ anlayışlarını

inceledikten sonra 70’li ve 80’li yıllarda bireylerin bilişsel kapasitelerini
araştırmaya başlamıştır. Yeteneklerin örüntüsünü anlamaya, bilişsel ya da
duyuşsal kazaların etkisini belirlemeye uğraştığı araştırmalarının yanı sıra
Harvard Üniversitesinde “Project Zero” adlı bir projede normal ve üstün yetenekli
çocuklarla ilgili araştırmalar yapmış, bilişsel yeteneklerin gelişimini incelemiştir.
Gardner’ın zekâ tanımı diğer kuramlardan farklı yaklaşımı ile hemen ayırt
edilebilmektedir. Şöyle diyor Gardner; “İnsan zekâlarını ve kombinasyonlarını fark

viii
etmemiz ve geliştirmemiz son derece önemlidir. Birbirimizden bu kadar farklı
oluşumuz, hepimizin farklı zekâ kombinasyonlarına sahip olmamızdan
kaynaklanmaktadır. Bunun farkında olursak hayatta karşımıza çıkan sorunlarla
baş etmemiz kolaylaşır [8].” Gardner’ın zekâ kuramı daha doğrusu insan zekâları
kuramı; bütün insanlarda değiştirilmeden aynen bulunması gereken bir özellikte
olmayıp bütün insanlarda değişik yeteneklerle kendini göstermektedir.

Gardner, 1983 yılında yayınlanan “Zihnin Çerçeveleri” adlı kitabında önce

yedi, sonra bir zekâ daha ekleyerek sekiz ayrı ve evrensel kapasite (zekâ alanı)
önermiştir. Bu kapasite ya da zekâlar her bireyde doğuştan var olmakta ama
farklı kültürlerde farklı biçimlerde ortaya çıkmaktadır. Gardner’ın geliştirdiği
kurama göre, zekâ biyopsikolojik bir potansiyeldir ve şöyle tanımlanmıştır [10].
“Zekâ bir ya da daha fazla kültürel yapıda değeri olan bir ürüne şekil verme ya da
problemleri çözme yeteneğidir.” Bu tanıma göre zekâ bireylerin kişisel kararları
olduğu kadar aynı zamanda bir potansiyeldir ve değerlere, fırsatlara bağlı olarak
ortaya çıkmaktadır. Kültürel değerler zekâ olarak ele alınan davranışları derinden
etkilemektedir.

Gardner (1983) zekâ tanımına göre; “Bir veya daha fazla kültürel yapıda
değeri olan bir ürün veren, problem çözme yeteneği olan, bir birey zekidir
diyebiliriz” demiştir. Gardner’a göre zekâ [11];

 Problem çözme kapasitesi,

 Problemlerin çözümü için farklı çözüm yolları üretebilme kapasitesi,
 Yaşadığı topluma değerli kültürel ürünler katma gücü olarak
tanımlamaktadır.

Bunlar ise günümüzde bir işi olan ve kendi başına yaşayabilen her insanın
yaptığı davranışlardır. Bu ise ilkokulu bitirememiş ama bir işi olan, üreten bir
bireyin zeki olması anlamına gelmektedir. Ayrıca yine bu kurama göre bütün
insanların zekâ türlerinden birine yatkınlığı vardır. Önemli olan bunu tespiti ve
geliştirilmesidir.

Gardner’a göre zekâ tek bir faktörle açıklanamayacak kadar çok yeteneği
kapsar. Zekâ bir ya da birden fazla kültürde değer bulan bir ürün ortaya
koyabilme, gerçek hayatta karşılaştığı problemlere etkili ve verimli çözümler
üretebilme, çözüme kavuşturulması gereken yeni veya karmaşık yapılı

ix
problemleri keşfedebilme yeteneğidir. Gardner; “…bütün çocuklar bu zekâ
türlerine çeşitli düzeylerde sahip olarak doğarlar, bu zekâ türlerinden bazılarına
daha çok eğilimleri olabilir.” demiştir. Zekâ türleri çeşitli yöntemlerle
geliştirilebilir.

Çoklu zekâ kuramı zekânın tek bir boyutta olmadığını, aksine her bireyin
farklı derecelerde, çeşitli zekâlara sahip olduğunu öne sürer. Bu kuramın temel
ilkelerini yaratıcı biçimde kullanıp, her öğrencinin bireysel farklılıklarına değer
veren ve bunları güçlendiren programlar hazırlayabilmeleri için olanak sağlar
[11].

Çoklu zekâ kuramına göre [12];

 Her birey çoklu zekâlara sahiptir.

 Her bireyde söz konusu olan bu zekâlar değişik düzeylerde
bulunabilmektedir yani bazıları baskın bazıları az baskın olabilir.
 Çoklu zekâlar beslenerek güçlendirilebilir ya da görmezden gelinerek
zayıflatılabilir.
 Çoklu zekâlar beyinde farklı alanlara yerleşmişlerdir, birlikte belirli bir
uyum içinde çalışabilirler.

2.3.Çoklu zekâ kuramı ile tek tip zekânın karşılaştırılması:

Çoklu zekâ kuramının iki temel ayırt edici özelliği bulunmaktadır. Birincisi,
kuram bireyin gerçek yaşamda problem çözmesi ve bir ürün elde etmesine
dayanır. İkincisi ise zekâların çoğul birbirleriyle karmaşık sürekli bir etkileşim
içinde bulunmasıdır. Ayrıca çoklu zekâ kuramına göre tüm zekâlar eşit
değerdedir. Hiçbiri diğerlerinden daha önemli değildir. Gardner’ın kuramı testlerle
ölçülen niceliksel geleneksel zekâ anlayışlarıyla çelişmektedir. Çünkü eski
anlayışlar bütünsel bir becerinin niceliksel ifadesidir. Çoklu zekâ kuramı ise
nicelikten çok niteliğe bireyin sahip olduğu yeteneklere ve bunları uygulamadaki
yeterlilikleri ile ilgilenir. Ayrıca yeni kurama göre zekâ; bireyleri sınıflandırmak için
değil onları tanımak amacıyla belirlenir. Böylece bireylerin kendisini tanıması
sağlanarak güçlü ve zayıf yönlerini fark ederek gelişimini doğru bir şekilde
yapması amaçlanır.

x
 Çoklu zekâ kuramı bu yönleriyle bilim dünyasında kesinlik kazandı ve
eğitimciler kendilerini bu teoriye yakın hissettiler. Gardner başlangıçta, yedi tip
zekâdan söz etti, 1996 yılında ise, doğacı-doğasal zekâyı buldu.

Aşağıdaki tabloda çoklu zekâ kuramından önceki kuramların çoklu zekâ

kuramı ile karşılaştırması bulunmaktadır.

Tablo 1: Çoklu zekâ kuramının önceki kuramlar ile karşılaştırılması [13]

Çoklu zekâ kuramından önceki

Çoklu zekâ kuramı
kuramlar
Zekâ doğuştan kazanılır, sabittir ve bu Bireyin kalıtımla getirdiği zekâ
nedenle de asla değiştirilemez. kapasitesi iyileştirilebilir, değiştirilebilir.
Zekâ, herhangi bir performansta,
üründe veya problem çözme sürecinde
Zekâ niceliksel olarak ölçülebilir ve tek
sergilendiği için sayısal olarak
bir sayısal değerle ifade edilebilir.
hesaplanamaz. Ancak performansın ya
da ürünün değeri ölçülebilir.
Zekâ çoğuldur ve çeşitli yollarla
sergilenebilir. Sekiz zekânın her biri
Zekâ, tek bir alandaki yetenektir. Bir
diğerlerinden oldukça bağımsızdır. Belli
insanın zekâsı yüksekse her alanda
bir alandaki başarı genellikle
yüksektir; bir alanda düşükse her
birbirinden bağımsız zekâların uyumlu
alanda düşük performans gösterir.
bir bileşiminin sonucu olarak ortaya
çıkar.
Zekâ gerçek hayattan soyutlanarak
Zekâ gerçek hayat durumlarından veya
(yani, laboratuar ortamında belli zekâ
koşullarından soyutlanamaz.
testleri ile) ölçülür.
Zekâ, öğrencilerin sahip oldukları gizil
Zekâ öğrencileri belli seviyelere göre güçlerini veya doğal potansiyellerini
sınıflandırmak ve onların gelecekteki anlamak ve onların başarmak için
başarılarını tahmin etmek için kullanılır. uygulayabilecekleri farklı yolları
keşfetmek için kullanılır.

2.4.Gardner’a göre, zekânın gelişiminde destekleyici ve engelleyici

çevresel etkenler:

Bireylerde belirtilen zekâların gelişim de farklılıklar göstermektedir.

Armstrong zekâların gelişmesinde avantaj ya da dezavantaj yaratan çevresel
etkenleri şu şekilde sıralamıştır [14]:

xi
 Kaynaklara ulaşım şansı: Aile çok fakirse çocuk keman, piyano gibi müzikal
zekâyı geliştirebilecek enstrümanlara ulaşamadığından bu zekânın
güçlenmesi, gelişmesi zorlaşabilir.
 Tarihsel, kültürel faktörler: Okulda matematik ve fen’e dayalı programlar
önemseniyorsa, öğrencinin mantık, matematik zekâsı gelişebilir.
 Coğrafi faktörler: Köyde yetişmiş bir çocuk apartmanda büyümüş bir çocuğa
oranla bedensel zekâsını daha çok geliştirebilir.
 Ailesel faktörler: Ressam olmak isteyen bir çocuğun ailesi avukat olmasını
istiyorsa çocuğun dil zekâsı desteklenecektir.
 Durumsal faktörler: Kalabalık bir ailede büyümüş ve kalabalık bir ailede
yaşayan bireyler doğalarında sosyallik olmadıkça kendilerini geliştirmek için
daha az zamana sahip olurlar.

xii
3.Çoklu zekâ kuramının ilkeleri[9]:

 İnsanlar çok farklı zekâ türlerine sahiptir.

 Her insan aktif olarak kullandığı zekâları ile özel bir karışıma sahiptir.

 Her insanın kendine özgü bir zekâ profili vardır.

 Zekâların her biri insanda farklı bir gelişim sürecine sahiptir.

 Bütün zekâlar dinamiktir.

 İnsandaki zekâlar tanımlanabilir ve geliştirilebilir.

 Her insan kendi zekâsını geliştirmek ve tanımak fırsatına sahiptir.

 Her bir zekânın gelişimi kendi içinde değerlendirilmelidir.

 Her bir zekâ hafıza, dikkat, algı ve problem çözme açısından faklı bir
sisteme sahiptir.

 Bir zekânın kullanımı esnasında diğer zekâlardan da faydalanılabilir.

 Kişisel altyapı, kültür, kalıtım, inançlar zekâların gelişimi üzerinde etkiye

sahiptir.

 Bütün zekâlar, insanın kendini gerçekleştirmesi yolunda farklı ve özel

kaynaklardır.

 İnsan gelişimini değerlendiren tüm bilimsel teoriler çoklu zekâ teorisini

desteklemektedir.

 Şu anda bilinen zekâ türlerinden daha farklı zekâlar da olabilir.

 Yaşamda hiçbir aktivite yoktur ki tek bir zekâ bölümü içersin.

 Yaptığımız çok basit işlerde bile farklı zekâ bölümlerini kullanırız.

 Her birey dinamik zekânın eşsiz bir karışımıdır.

 Zekânın gelişimi gerek bireysel gerekse bireyler arasında çok çeşitlilik

gösterir.

xiii
 Tüm zekâlar dinamiktir.

 Çoklu zekâ özleştirilebilir ve tanımlanabilir.

 Her birey çok yönlü zekâyı tanıma ve geliştirme olanaklarına sahip

olmayı hak eder.

 Zekâlardan birinin kullanımı, diğerinin artırılması için kullanılabilir.

 Geçmişteki kişisel yaşantıların yoğunluğu ve ayrışması, tüm zekâlarda

bilgi inançlar ve beceri için kritiktir.

 Tüm zekâlar, yaş ya da çevre farkı gözetmeksizin, insani niteliklerin

artmasını, farklı kaynaklar ve potansiyel kapasiteler sağlar.

 Saf bir zekâ çok seyrek görülür.

 Gelişimsel Teori, Çok Yönlü Zekâ Teorisi'ni uygular.

 Çok yönlü zekâ hakkındaki bilgilerimiz arttıkça tüm zekâ listeleri

değişmeye adaydır.

xiv
4.Çoklu zekâ alanları:

Gardner'a göre bilmemizi ve öğrenmemizi sağlayan sekiz tür zekâ vardır.

Bu zekâ türleri;

• Sözel – dilsel zekâ

• Mantıksal – matematiksel zekâ
• Görsel – uzamsal zekâ
• Müzikal – ritmik zekâ
• Bedensel – duyudevinimsel zekâ
• Kişilerarası – sosyal zekâ
• İçsel – özedönük zekâ
• Doğacı – doğasal zekâ

Aşağıdaki şekilde çoklu zekânın alanları görülmektedir.

Şekil 2: Çoklu zekâ alanları [11]

xv
 4.1.Sözel – dilsel zekâ:

Soyut ve simgesel düşünme ile, kavram oluşturma ve kelime yazma,

dilbilgisi, şiir, hikaye anlatma, mizah gibi karmaşık olguları içeren dilsel
yetenektir. Bir dilin temel işlemlerini kullanabilme yeteneği, okuma, yazma,
dinleme ve konuşma ile iletişim sağlama, önceki bilgiyi anlama ve yeni bilgiye
bağlama, bir insanın kendi dilini, gramer yapısını, sözdizimini, sözcüklerin
telaffuzunu ve anlamını doğru bir şekilde büyük bir ustalık ve beceri ile
kullanmayı gerektirir [11, 15]. Bu zekâ türünde gelişmiş insanlar [11],

• okuma, yazma,
• konuşma ve tartışma gibi eylemlerde başarılı ve
• edebi ürünler yaratmakta isteklidirler.

Aşağıdaki tabloda sözel – dilsel zekâ türünde gelişmiş olan insanların

seçebileceği meslekler, belirgin eylemleri, öğrenme yolları, okulda alabileceği
dersler ve ders dışı faaliyetler bulunmaktadır.

xvi
 Tablo 2: Sözel – dilsel zekâ için [16]

MESLEK EYLEM ÖĞRENME YOLU DERS DERS

DIŞI
Öğretmen Kelimelerle oynayarak, Türkçe
yazarak, okuyarak,
konuşarak, mizahı
kullanarak, ikna ederek.
Gazeteci Tanımla Yabancı dil
Dil kulübü
Yazar Listele Dinleyerek ve okuyarak. Dilbilgisi
Okul gazetesi
Şair Görüş Sosyal
bilgiler Yıllık
Çevirmen Formüle et Kitap, teyp, yazma
materyali kullanarak.
Kütüphane
Edebiyatçı Yeniden ifade Görüşme ve tartışmalar
et yaparak. Hikayeler
Oyun yazarı Tartış
Dergiler
Yayıncı Şiir, makale
yaz Çizgi roman
Hatip Sunu yap Kelime
oyunları
Eğitim Slogan bul
bilimci Senaryo
yazma
Komedyen Röportaj yap

Arşivcilik Mektup yaz

Dil bilimci Talk-show sun

Hukukçu

Siyasetçi

Politikacı

4.2.Mantıksal – matematiksel zekâ:

Bilimsel düşünme, objektif gözlem yapma, elde edilen verilerden sonuç

çıkarma, yargıya varma ve hipotez kurma yetenekleri baskın özellikleridir.
Sayılar, birbiri ile ilişkili kavramlar, düşünceler arasındaki karmaşık ilişkileri
anlama yeteneğidir. Bu zekâ türü, kavramları tanıma, sayılar ve geometrik
şekiller gibi soyut sembollerle çalışma, bir bilginin parçaları arasında ilişki kurma
ya da farklı bağıntıları fark etme kapasiteleri gerektirmektedir [11]. Bu zekâ
türünde gelişmiş insanlar [17],

xvii
 • matematiksel ve bilimsel konulardan hoşlanırlar ve
• benzer şeyleri eşleştirme,
• karışık şekillerden resimler çıkarmada,
• problem ve bulmaca çözmede başarılıdırlar.

Aşağıdaki tabloda mantıksal – matematiksel zekâ türünde gelişmiş olan

insanların seçebileceği meslekler, belirgin eylemleri, öğrenme yolları, okulda
alabileceği dersler ve ders dışı faaliyetler bulunmaktadır.

Tablo 3: Mantıksal – matematiksel zekâ için [16]

MESLEK EYLEM ÖĞRENME YOLU DERS DERS DIŞI

Bilim adamı Tahmin et Akıl yürüterek Matematik Bilgisayar kulübü
Mühendis Uygula Soyut modelleri Hayat bilgisi Ölçme birimi
tasarlayarak.
Bilgisayar Karşılaştır Sayılarla düşünerek. Fen bilgisi Legolar
programcısı
İstatikçi Hipotez kur İlişkileri ve Dilbilgisi Hesap makineleri
bağlantıları
kurgulatarak.
Yargıç Problem yaz Mantığa dayalı, sebep Bilmeceler
sonuç ilişkileri
kurarak.
Mucit Şifrele Keşifler, düşünme, Oyun kartları
tümevarım ve problem
çözmeden
yararlanarak.
Matematikçi Sınıfla Neden-sonuç Bulmacalar
ilişkileriyle.
Muhasebeci Çözümle Somut cisimleri soyut Strateji oyunları
sembolik ifadelere
dönüştürerek.
Polisiye Hesapla Mantıksal problem Deney yapma
çözerek.
roman yazarı
Eleştirmen Keşfet Yap-boz

Ekonomist Dene Bilgisayar kulübü

Satın alma Sor
görevlisi
Fen bilimci Akıl yürüt
Bilim adamı
Mühendis

4.3.Görsel – uzamsal zekâ:

xviii
 Görme duyusu ve buna bağlı olarak şekiller tasarlama ve zihinde resimler
yaratma yeteneğidir. Bireyin objektif olarak gözlemleme ya da görsel ve uzaysal
fikirleri grafiksel olarak sergileme kabiliyetlerini içerir. Bu zekâya sahip olan
insanlar, renge, çizgiye, şekle, biçime, uzaya ve bu olgular arasındaki ilişkilere
karşı aşırı duyarlıdırlar. Bu zekâ pek çok yol ile beynin kullandığı ilk dildir. Resim,
grafik ve heykel yapma; mimarlık, haritacılık ve denizcilik gibi yüzey ve buna
bağlı bilgileri kullanma; ayrıca satranç gibi farklı derinlik ve açılardan görmeyi
gerektiren beceriler bu zekâ türünün kapsamı içindedir [11]. Bu zekâ türünde
gelişmiş insanlar [17],

• zihinlerinde resimler yaratır ve çizerler,

• renkleri iyi kullanabilir,
• iyi harita okuyabilirler.
• görsel sanatlarda üretim yapmaktan hoşlanırlar.

Aşağıdaki tabloda mantıksal – matematiksel zekâ türünde gelişmiş olan

insanların seçebileceği meslekler, belirgin eylemleri, öğrenme yolları, okulda
alabileceği dersler ve ders dışı faaliyetler bulunmaktadır.

Tablo 4: Mantıksal – matematiksel zekâ için [16]

xix
 MESLEK EYLEM ÖĞRENME YOLU DERS DERS DIŞI
Kaşif Çiz Resimlerle ve video Sanat Satranç kulübü
filmlerle.
Mimar Hayal et İmgeleri Resim Fotoğrafçılık
düzenleyerek.
Mühendis Şekil ver Zihinsel resimler İş-teknik Resim kursu
oluşturarak.
Mekanik İnşa et Çizerek. Fen bilgisi El sanatları
Gemici Resmini yap Desen oluşturarak. Koleksiyonlar
Satranç Poster yap Hayal ederek. Legolar
uzmanı
Gezgin Örnekle Bulmacalardan ve Bloklar
haritalardan
yararlanarak..
Topolojist Boya Resimlerle ve video Haritalar
filmlerle.
Dekoratör Düzenle İmgeleri Renkli kalemler
düzenleyerek.
Geometri Görsel Zihinsel resimler Kuklalar
uzmanı ayrıntı oluşturarak.

hatırla
Ressam Rotasyon yap Çizerek. Bilgisayar oyunu
Artist Dekore et Desen oluşturarak. Karikatür
Fotoğrafçı Renklendir Hayal ederek. Model yapma
Kameraman Bulmacalardan ve
haritalardan
yararlanarak..
Heykeltıraş
Tasarımcı
İzci
Rehber

4.4.Müziksel – ritmik zekâ:

Tonal ve ritmik kavramları tanıma ve kullanma, çevresel seslere, insan sesi

ve müzik aletlerine karşı duyarlı olma yeteneğidir. Çevredeki seslerden anlam
çıkarma, ses tonundan duygu durumunu kestirme, arabanın motor sesinden
problemin ne olduğunu anlama bu zekâ türüne girer [11]. Bu zekâ türünde
gelişmiş olan insanlar [17],

• müzik aleti çalmaktan,

• beste yapıp seslendirmekten hoşlanırlar.

xx
 Aşağıdaki tabloda müziksel – ritmik zekâ türünde gelişmiş olan insanların
seçebileceği meslekler, belirgin eylemleri, öğrenme yolları, okulda alabileceği
dersler ve ders dışı faaliyetler bulunmaktadır.

Tablo 5: Müziksel – ritmik zekâ için [16]

MESLEK EYLEM ÖĞRENME YOLU DERS DERS DIŞI

Müzisyen Bestele Müzik, teyp- Müzik Bando
recorder, kasetlerle.
Kompozitör Kaydet Melodi yaratarak. Drama Orkestra
Korist Şarkı sözü Tempo, ritim tutarak. Fen bilgisi Müzik kulübü
yaz
Müzik Ritim tut Empati kurarak. Beden eğitimi Koro
öğretmeni
Besteci Mırıldan Seslere duyarlı Matematik Gitar kulübü
olarak.
Bando elemanı Şarkı Enstrüman kullanarak. Müzik zamanı
söyle
Disk jokey Nota yaz Müziğin yapısını Aerobik
kavrayarak.
Tiyatrocu Islık çal Müzik dinleyerek. Müzikal geziler
Şarkıcı Ayaklarını Müzik, teyp- Misafir şarkıcı
vur recorder, kasetlerle.
Söz yazarı Melodi Melodi yaratarak.
tanı
Müzik aleti Enstrüman Tempo, ritim tutarak.
yapımcısı tanı
Udi, gitarist vb. Empati kurarak.
Müzik market Seslere duyarlı
sahibi olarak.
Orkestra şefi Enstrüman kullanarak.
Müzik
eleştirmeni

4.5.Bedensel – duyudevinimsel zekâ:

Vücudunu kullanarak (dans ve vücut dili ), oyun oynayarak (spor yapmak)

ya da yeni bir ürün yaratarak (icat yapmak) duygularını ifade etme yetenekleri ile
ilgilidir. Bu zekâsı gelişmiş bireyler aktör, sporcu, balerin ve dansçı olabilir. Bu
zekâ türü, vücut hareketlerini kontrol etmeyi ve yorumlamayı, fiziksel nesneleri
kontrol etmeyi ve yorumlamayı, vücut ile zihin arasında bir uyum oluşturmayı
sağlar [11]. Bu zekâ türünde gelişmiş insanlar [17],

• spor yapmaktan ve dans etmekten hoşlanırlar,

xxi
 • ellerini ve bedenlerini kontrol ve koordine etmekte son derece
başarılıdırlar.

Aşağıdaki tabloda bedensel – duyudevinimsel zekâ türünde gelişmiş olan

insanların seçebileceği meslekler, belirgin eylemleri, öğrenme yolları, okulda
alabileceği dersler ve ders dışı faaliyetler bulunmaktadır.

Tablo 6: Bedensel – duyudevinimsel zekâ için [16]

MESLEK EYLEM ÖĞRENME YOLU DERS DERS DIŞI

Atlet Göster Dokunarak, Jimnastik Tiyatro
deneyerek ve
uygulayarak.
Dansçı Öğret Zihinle bedeni Beden eğitimi Drama
birleştirerek.
Aktör Ayarla Mimiklerle. Yüzme Spor takımı
Balerin Parçalara Vücudu geliştirerek. Kukla oyunu
ayır
Heykeltıraş Dene Dans ederek. Aerobik
Pantomimci Rol oyna Üç boyutlu tasarımlar Kil çalışmaları
oluşturarak.
Balet Yapı Rol oynayarak, Mim sanatı
oluştur drama/tiyatro
yaparak ve hareket
ederek.
Mim sanatçısı Alan gezisi Söylenenden daha çok Beden dili
yap yapılanı hatırlayarak.
Cerrah Modelini Dokunarak, Vücut geliştirme
yap deneyerek ve
uygulayarak.
Koreograf Zihinle bedeni El sanatları
birleştirerek.
Sihirbaz Mimiklerle.
Sporcu Vücudu geliştirerek.
Teknik Dans ederek.
direktör
Oyuncu Üç boyutlu tasarımlar
oluşturarak.
Sanatçı
Dikiş-nakış,
örgü, tahta
oyma gibi el
becerileri
isteyen işler

xxii
 4.6.Kişilerarası – sosyal zekâ:

Diğer insanlarla sözlü ve sözsüz iletişim kurma, grup içinde işbirliği

içerisinde çalışma yetenekleridir. Bireylerle iletişim kurma, onları anlama, ruh
durumlarını ve yeteneklerini tanıma önemlidir. Bu zekâsı gelişmiş bireyler,
çevredeki bireylerle iletişim kurma, onları anlama, bu kişilerin duygusal
durumlarını ve yeteneklerini tanıma gibi davranışlara işaret eder. Politikacılar,
dini liderler, öğretmenler, psikologlar bu yetileri ustalıkla kullanırlar. [11] Bu zekâ
türünde gelişmiş insanlar, [17]

• kendilerini başkalarının yerine koyma ve onları anlayabilme,

• duygu düşünce ve inançları ile özdeşleşebilme becerilerine sahiptirler.

Aşağıdaki tabloda kişilerarası – sosyal zekâ türünde gelişmiş olan insanların

seçebileceği meslekler, belirgin eylemleri, öğrenme yolları, okulda alabileceği
dersler ve ders dışı faaliyetler bulunmaktadır.

xxiii
Tablo 7: Kişilerarası – sosyal zekâ için [16]

MESLEK EYLEM ÖĞRENME YOLU DERS DERS DIŞI

İş adamı Gözle Sinerji oluşturarak. Hayat bilgisi Öğrenci konseyi
Dini lider Paylaş Sempati kurarak. Sosyal bilgiler Kol çalışmaları
Öğretmen Değiştir İşbirliği yaparak. Halk oyunları Takım oyunları
Organizatör Tartış Kaynaşarak. Beden eğitimi İzci kampları

Politikacı Katıl Konuşup, iletişim Grup projeleri

kurarak.
Satıcı Görüş Kukla gösterileri
Danışman İşbirliği yap Tartışma grubu
Antropolog Yardım et Mektup arkadaşı
Sosyolog Öğret Gezi
Doktor Takım kur Yarışmaya katılma
Parti lideri Yönlendir Tiyatro
Talk showcu Arabulucu ol Ders çalıştırma
Pazarlamacı Empati kur Beyin fırtınası
Hemşire Çatışma çöz Klüp kurma
Sosyal çalışmacı İkna et

Yönetim
İşletme
Psikolog
Rehberlik uzmanı
Psikiyatrist

4.7.İçsel - özedönük zekâ:

İnsanın kendi duygularını, duygusal tepkilerinin derecesini, kendi biliş bilgisi

sürecini tanıma, kendi öz benliğini anlama ve başkalarına ifade etme yeteneğidir.
Kişinin kendiyle ilgili bilgisi olması ya da yaşamı ve öğrenmesi ile ilgili sorumluluk
almasına işaret eden zekâdır. Özedönük zekâsı güçlü olan birey, kendi
coşkularının sınırlarını anlayabilen, kendi davranışlarını yönetirken bunlara
dayanabilen kişidir. Böyle bir kişi zamanında düşünmeyi, yanıtlamayı ve kendini
değerlendirmeyi başarabilir [11]. Bu zekâ türünde gelişmiş insanlar,

• başkalarının duygu ve düşüncelerini anlama,

• nesne ötesi konularda konsantre olma gibi konularda başarılıdırlar ve
• meditasyon yapmaktan hoşlanırlar.

Gardner, bu zekâ türünün çok özel olduğunu ve diğer zekâ türlerinin

tümünü kapsadığını savunmaktadır.

xxiv
 Aşağıdaki tabloda içsel – özedönük zekâ türünde gelişmiş olan insanların
seçebileceği meslekler, belirgin eylemleri, öğrenme yolları, okulda alabileceği
dersler ve ders dışı faaliyetler bulunmaktadır.

Tablo 8: İçsel – özedönük zekâ için [16]

MESLEK EYLEM ÖĞRENME YOLU DERS DERS DIŞI

Psikolog Dinle Tek başına. Kompozisyon İlgi grupları
Dini lider Anla Yoğunlaşarak. Matematik Bilgisayar
Araştırmacı Ölç Duygu ve Türkçe Bulmacalar

düşüncelerinin

farkına vararak.
Kuramcı Değerlendir Ruhsal gerçekliklerin Din bilgisi Filmler

farkına vararak.
Felsefeci Eleştir Düşünmeyi düşünerek. Resim Okuma köşeleri

Şair İfade et Benliğini geliştirerek. Kişisel öğretim

İlahiyatçı Günlük yaz Özgün bireysel El sanatları
etkinlikler yaparak

Politik lider Amaç belirle

Sanatçı Hayal et
Zanaatçı Bireysel çalış
Yazar Düşün
Psikoterapist Duyumsa
Psikolojik Planla
danışman Sessiz kal

Sosyal hizmet
uzmanı
İş adamı
Ressam
Heykeltıraş

4.8.Doğacı – doğasal zekâ:

Gardner geliştirdiği çoklu zekâ kuramına sonradan (1996’da) doğa zekâsını

da eklemiştir. Doğa zekâsı; bölgesel ya da küresel çevre değişikliklerini açıklama,
ev hayvanları, doğa hayatı, bahçe ve park ilgisi, teleskop ya da mikroskop
kullanarak doğayı çekme davranışlarını kapsar[11]. Özellikle fauna ve floraya
karşı çok hassas yaklaşımlara sahiptirler. Bu zekâ türünün belirgin özellikleri [17];

 Doğal çevreyi anlama, tanıma,

xxv
  Bitki ve hayvanların türlerini fark etmedir.

Aşağıdaki tabloda doğacı – doğasal zekâ türünde gelişmiş olan insanların

seçebileceği meslekler, belirgin eylemleri, öğrenme yolları, okulda alabileceği
dersler ve ders dışı faaliyetler bulunmaktadır.

Tablo 9: Doğacı – doğasal zekâ için [16]

MESLEK EYLEM ÖĞRENME YOLU DERS DERS DIŞI

Ziraat mühendisi/ Gözle Doğayı ve doğada olup Hayat bilgisi Doğa gezisi

bitenleri

gözlemleyebilme

yeteneği kazanarak.

xxvi
teknisyeni Tahmin et Kendisinin de bu Fen bilgisi Müze gezisi
dünyanın bir parçası
olduğunun farkına
vararak

Çiçekçi Sınıflandır Matematik Piknik yapma

Zoolog Kategorize et Sağlık Koleksiyon yapma
Bahçıvan Çözümle Türkçe İzcilik

Biyolog Fotoğraf çek Dağcılık

Pet- shop sahibi Seyahat et Kamp yapma

Jeolog İzle Su altı inceleme

Veteriner Bitki yetiştir Akvaryum bakımı
Çevre bilimci Hayvan eğit Fotoğrafçılık

Peyzaj mimarı Koleksiyon yap

Astronom Araştır
Hayvan terbiyecisi Keşfet

Botanikçi

Organik kimyacı
Meteoroloji
mühendisi
Arkeolog
Tıp
Fotoğrafçı
Dağcı
İzci

xxvii
 5.Çoklu zekâ kuramının sınıflarda ve okullarda kullanımı

5.1.Çoklu zekâ alanları nasıl belirlenebilir?

Her bireyin sekiz zekâ alanını da oldukça yüksek bir düzeyde geliştirebilme
kapasitesine sahip olmasına rağmen çocuklar çok küçük yaşlardan itibaren belli
zekâ alanlarına daha çok eğimli olurlar. Okula başlama yaşına eriştiklerinde
büyük bir olasılıkla eğilimli oldukları bu zekâ alanları ile aynı doğrultuda olan
öğrenme yollarını da geliştirmiş olurlar. Burada öğretmenler açısından önemli
olan husus, daha okuldaki ilk günlerden itibaren öğrencilerin gelişmiş zekâ
alanlarını tanımak ve onların okuldaki öğrenmelerini tercih ettikleri bu zekâ
alanları yoluyla gerçekleştirmelerine yardımcı olmaktır. Öğrencilerin çoklu zekâ
alanlarının belirlenmesinde kullanılabilecek yöntemlerden bazıları [8]:

• Öğrencileri gözlemek,

• Olumlu davranışları gözlemek,

• Olumsuz davranışları gözlemek,

• Öğrenciyi boş zamanlarında gözlemek,

• Belge toplamak,

• Öğrencilere ait ürünleri ( resim, şiir vb.) toplamak,

• Öğrenci etkinliklerinin belgelenmesi, kayda alınması,

• Okul kayıtlarını incelemek,

• Derslerden alınan notların incelenmesi,

• Öğrenci hakkında diğer öğret menlerin yazdığı raporların

incelenmesi,

• Diğer öğretmenlerle iletişime girmek,

• Velilerle görüşmek,

• Öğrencilere sormak,

xxviii
 5.2.Çoklu zekâ kuramının sınıflarda kullanımının amacı: [18]

Çoklu zekâ ile amaç, çocukların zekâ alanlarını araç olarak kullanarak
dersleri anlamalarını ve öğrenmelerini sağlamaktır.

Örnek 1. Görsel yanı kuvvetli, çizmekten hoşlanan ve aklındakileri

resimleyerek düşünen bir öğrencinin matematik dersini anlamasında yardımcı
olmak için o öğrencinin görsel yanı araç olarak kullanılabilir. Bir matematik
probleminde sayılar yerine resim ve şekil çizdirilmesi öğrencinin o probleme bakış
açısını, yaklaşımını ve düşünme şeklini etkileyecektir.

Örnek 2. Bedensel ve sosyal zekâları kuvvetli öğrencilerin bu zekâları

Sosyal Bilgiler dersindeki bilgileri öğrenmelerinde araç olarak kullanılabilir. Sosyal
Bilgiler derslerindeki bilgileri (tarihteki insanları) sınıfta drama ile canlandırmak
öğrenciye zevkli gelecektir ve öğrenmek hem eğlenceli hem daha kolay olacaktır.
Öğrenciler zevk aldıkları yollarla çalışınca olumlu duygular içinde olacaktır.
Olumlu duygular öğrencilerin öğrenmesinde etkilidir.)

Örnek 3. Müziksel zekâsı kuvvetli öğrencilerin yabancı dil dersinde

müziksel zekâyı, öğrenmek için araç olarak kullanmalarıdır. Yabancı dilde şarkılar
dinleyip, bu şarkıları öğrenerek sınıfta koro halinde söylemeleri kelime
hazinelerini artıracaktır.

5.3.Çoklu zekâ kuramının okullarda uygulanması: [8]

Çoklu zekâ teorisinin sınıflarda uygulanması için öğretmenlerin değişik ders

metotları ve onlara uygun değişik malzemeler kullanmaları gerekir. Bunu daha
açacak olursak aynı şeyi farklı metotlarla ve malzemelerle öğretmek, birbirinden
farklı anlama kapasitesi olan çocukların daha kolay öğrenmelerini sağlayacaktır.
Çoklu zekâ teorisinin okullarda öğretmenler tarafından uygulanması çocukların
üstün olan zekâlarını (yönlerini) ortaya çıkaracak ve bu yönlerini geliştirip
kuvvetlendirmelerini sağlayacaktır. Ayrıca sınıfta kendilerine sağlanan çoklu zekâ
teorisine göre hazırlanmış ders ortamlarında diğer zekâ tipleri de gelişecektir.

Zekâ tipi ne olursa olsun her çocuğun kuvvetli ve zayıf olduğu yanları
vardır. Eğer okullarda bu zekâ tiplerinden sadece bir ya da ikisi kullanılırsa, zekâ
tipi bunun dışında kalan çocuklar kendi yetenekli yanlarını geliştiremeyecek,
öğrenme işini zevk almadan ve daha uzun sürede tamamlayacak ya da hiç
öğrenemeyeceklerdir.

xxix
 'Çoklu Zekâ' yöntemiyle çocuklar kendi üstün ve yaratıcı yanlarını keşfedip
bunu daha da kuvvetlendiriyor ve diğer zekâ tiplerini de geliştirme şansına
kavuşuyorlar. Böylece çok yönlü yetişen çocukların kendilerine olan güvenleri
artıyor, okula ve öğrenmeye karşı daha ılımlı bir tutum ve davranış geliştiriyor ve
daha başarılı oluyorlar. Ayrıca, çoklu zekâ kuramının uygulandığı ortamlarda
hemen her yer öğrenme alanı olarak kullanılabilir.

5.4.Çoklu zekâ kuramı ve öğrenme: [8]

Çoklu zekâ kuramını öğrenme ve öğretme süreciyle bütünleştirme

çalışmaları gündeme geldikçe, zekâ türlerinin öğrenme üzerindeki etkileri de
belirlenmeye başlanmıştır. Bir zekâ türünde gelişme gösteren bir bireyin hangi
etkinlikler veya araçlarla daha kolay öğrenebileceği incelenmiştir. Kuramın
temsilcisi Gardner, eğitimsel uygulamalar konusunda belirli bir model
önermemektedir. Ancak ona göre çoklu zekâ kuramı eğitime iki önemli yarar
sağlamaktadır:

1-Öğrencileri istendik durumlara getirebilmek için eğitim programlarını

planlamamıza imkan verir. (Örneğin, müzisyen, bilim adamı yetiştirme gibi)

2-Farklı disiplinlerde önemli kuram ve konulan öğrenmeye çalışan daha

fazla sayıda öğrenciye ulaşmamızı sağlar. Öğrencilere bu zekâ alanları
kullanılarak eğitim verilirse öğrenme daha kolay gerçekleşir.

Gardner, çoklu zekâ hareketinin eğitime ne getireceği ile ilgili sorulara, bu

kuramın tek başına bir eğitim hedefi olmadığı; zekâ alanlarının hedeflere
ulaşmada güçlü bir araç olduğu şeklinde cevap vermektedir.

Bireysel farklılıkların temele alındığı bir öğrenme-öğretme sürecinde, farklı

yollarla öğrenen bireylerin varlığının kabulü, farklı yollarla öğretim anlayışını da
beraberinde getirecektir. Dolayısı ile öğretmenin tek bir öğretim stratejisiyle
öğretim yapması kuramın mantığı açısından anlamsızdır.

5.5.Çoklu zekâ kuramı ve öğretim: [8]

Çoklu Zekâ. Kuramı, eğitimciler tarafından önemli ölçüde benimsenmiş

görünmektedir, öyle ki, farklı zekâ alanlarına dayalı öğretim etkinlikleri için pek
çok modeller geliştirilmektedir. Armstrong'a göre eğitim bilimlerinde geliştirilen
pek çok eğitim modeli de aslında çoklu zekâ kuramını farklı terminolojilerle

xxx
kullanmaktadır. Örneğin işbirliğine dayalı öğretimde diğer zekâ türleri de
yadsınmadan daha çok sosyal zekâ üzerinde yoğunlaşılmaktadır. Benzer şekilde
bütün dil öğretimleri müzik, günlük tutma, grup çalışmaları, eğitsel oyunlar gibi
etkinliklerle dil zekâsını geliştirmeye odaklaşmıştır

Çoklu zekâ kuramının öğretim sürecindeki en büyük etkisi öğretmenlerin

öğretim stratejileri geliştirmede yaratıcılıklarının artmasıdır. Çünkü, öğretmen ve
planlamacılar her bir zekâ ile ilgili etkinlikler düşünürken ister istemez yöntem ve
teknik repertuarları gelişmekte, farklı ve orijinal teknikler ortaya çıkabilmektedir.
Bu süreçte farklı zekâ türlerini sınıf etkinliklerinde kullanma söz konusu
olduğundan farklı derslerde uzmanlaşmış öğretmenler arasında işbirliği de
gelişmektedir.

Öğretim tasarımında zekâ türlerinden nasıl yararlanılabileceği pek çok

eğitimci tarafından düşünülmüş ve çeşitli cevaplar üretilmiştir. Bu amaçla önce
zekâların temel özellikleri belirlenmiş, belli bir zekâda gelişme gösteren bireylerin
hangi tür öğrenme etkinliklerinden zevk alabileceği yada hangi tür etkinliklerle
daha kolay öğrenebileceği tartışılmıştır. Son yıllarda öğrenme-öğretme etkinlikleri
üzerinde yapılan araştırmalarda da çoklu zekâ kuramının alanlarından
yararlanılmaktadır. [8]

6. Çoklu zekâ kuramına getirilen eleştiriler: [20]

 Zekâ alanı olarak kabul edilen 8 potansiyelin birer yetenek mi yoksa

zekâ alanı mı oldukları temel eleştiri noktalarından biridir.

 Ayrıca öğretim materyallerinin geliştirilmesinde zorlukların olduğuna

ilişkin sonuçlara da ulaşılmıştır.

 Öğretmenler açısından, kuramın yeterince bilinmemesi ve plansız

uygulanması öğrencilerin yanlış yönlendirilmesine neden olur.

 Zekâ alanlarının uygulanmasından doğan zorluklar ise bütün

derslerde ve üst seviyelerde uygulanmasının ve bütün zekâ
alanlarının aynı ağırlıkta uygulamalara yansıtılmasının zor olmasıdır.

 Araç ve gereçlerin yetersiz kaldığı durumlar ve ekonomik güçlükler

doğurabilir.

xxxi
  Kuramın kendisi bize eğitimde ne yapmamız gerektiği hakkında
hiçbir şey söylemez.

Örneğin, Türkiye’de müfredat yoğun olduğundan zaman yetmez, ayrıca

çok öğrenciye de uygulamak zordur.

xxxii
 KAYNAKLAR

[1] http://en.wikipedia.org/wiki/J._P._Guilford (15.11.2008)

[2] http://www.indiana.edu/~intell/guilford.shtml (15.11.2008)
[3] http://www.indiana.edu/~intell/sternberg.shtml (15.11.2008)
[4] http://www.teachingexpertise.com/articles/robert-sternbergs-educational-
theories-1679 (18.11.2008)
[5] chiron.valdosta.edu/whuitt/edpsyppt/Theory/sternberg.ppt (20.11.2008)
[6] www.howardgardner.com (19.11.2008)
[7] http://en.wikipedia.org/wiki/Howard_Gardner (19.11.2008)
[8] Gündeşli, F.: “Çoklu Zeka Kuramı ve İlköğretim Kurumlarının Yönetim
Yapısına Potansiyel Etkileri”, Yüksek Lisans Projesi, T.C. Kahramanmaraş Sütçü
İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi Anabilimdalı,
Kahramanmaraş, Türkiye, (2006), http://kutuphane.ksu.edu.tr/e-
tez/sbe/T00593/fatih_g%FCndesli_tez.pdf (01.12.2008)
[9] Büyükalan Filiz, S.: “Çoklu Zekâ Kuramı”, Eğitim ve Denetim Dergisi, 1
(2003) 1-18, n.domaindlx.com/nursengorsen/OKLU%20ZEKA%20KURAMI.doc
(01.12.2008)
[10] BÜMEN, Nilay.,2002,Okulda Çoklu Zekâ Kuramı, Pegem A yayıncılık,
Ankara,184s.
[11] ideas.ceit.metu.edu.tr/ttkb/Mersin_Seminer/sunular/30112006/ÇOKLU
ZEKÂ.ppt
(19.11.2008)
[12] www.baskent.edu.tr/~ntemiz/materyal/czkseminer.ppt?
ref=BenimShopum.com
(19.11.2008)
[13] SABAN, A., 2004, Çoklu Zekâ Teorisi ve Eğitim, Nobel Yayın,4.Baskı,
Ankara.154s
[14] http://www.dersimiz.com/eyazim/yazi.asp?id=28 (19.11.2008)
[15] http://www.gramerimiz.com/coklu_zekâ.htm (19.11.2008)
[16]www.ahmetyeseviilkogretim.k12.tr/İNDİR/Çoklu%20Zeka%20Kuramı
%20(Deniz).ppt (19.11.2008)
[17] http://www.esentepe.k12.tr/cokluzeka.htm (19.11.2008)
[18] www.anamurilkogretim.k12.tr/dosyalar/cokluzeka.ppt (19.11.2008)
[20] aof20.anadolu.edu.tr/bildiriler/Bahaddin_Acat.doc (08.12.2008)

xxxiii
xxxiv