Handleiding Hout PDF

Hout Handleiding
Een introductie voor Industrieel Ontwerpers
Universiteit Twente, IO, Vrije Opdracht, 2007
Hout Handleiding
Een introductie voor Industrieel Ontwerpers

Auteur:
XXX
Begeleiding Universiteit Twente, Faculteit Industrieel Ontwerpen:
Ir. A. H. Streppel a.h.streppel@wb.utwente.nl
Ir. M. E. Toxopeus m.e.toxopeus@utwente.nl

12 November 2007
1
Samenvatting
“Hout handleiding: Een introductie voor Industrieel Ontwerpers” is bedoeld als een kennismaking met de
eigenschappen, constructiemethoden en verwerking van hout in werkstukken. Ook worden ter verdieping
en voor specifieke informatie verwijzingen naar andere bronnen gegeven.
Kennis van de opbouw van een boom, zoals draadverloop, kernhout en spinthout, geeft inzicht in het ge‐
drag van hout nadat het in producten is verwerkt; het voorspelt het kromtrekken en hoe daarmee rekening
te houden is. De structuur van een boom en de manier van zagen bepalen hoe een plank krachten het bes‐
te kan weerstaan. Om een degelijk product te maken moet de ontwerper een weloverwogen keuze kunnen
maken tussen verschillende houtverbindingen. Voorbeelden zijn: stuiknaden, lasverbindingen, overlapse
verbindingen, tandverbindingen, ingelaten verbindingen, pen‐en‐gatverbindingen, verstek of de lastigste
verbinding, de zwaluwstaart verbinding.
Naast de veelgebruikte massieve houtsoorten vuren en meranti zijn er ook samengestelde houtproducten
zoals multiplex en MDF. Beide hebben voor‐ en nadelen, die het ontwerp en de sterkte van het werkstuk
beïnvloeden. Uit deze houtproducten ontstaat iets moois wanneer er goed gebruik gemaakt wordt van de
houtbewerking‐gereedschappen waaronder: meet‐ en aftekengereedschap, zagen, boren, raspen, vijlen,
beitels, klemmen hamers en schroevendraaiers. Het is daarom belangrijk om te weten welke apparatuur
beschikbaar is en voor welke bewerkingen deze het beste te gebruiken is. Het verslag geeft de IO’er in op‐
leiding een goede basis voor de constructie van houten prototypes of producten en dient als wegwijzer
voor verdere verdieping.
2
Inhoudsopgave
Inleiding .............................................................................................................................................................. 3
Basis .................................................................................................................................................................... 3
Boomopbouw ................................................................................................................................................ 3
Kopse Kant ................................................................................................................................................ 3
Draad ........................................................................................................................................................ 3
Kwasten en Knoesten ............................................................................................................................... 3
Naaldhout en Loofhout ................................................................................................................................. 3
Kleur .............................................................................................................................................................. 3
Volumegewicht & Vochtgehalte ................................................................................................................... 3
Aantasting...................................................................................................................................................... 3
Insecten en Larven ................................................................................................................................... 3
Schimmels ................................................................................................................................................ 3
Ontwerpen.......................................................................................................................................................... 3
Richting van Druk .......................................................................................................................................... 3
Buigen ............................................................................................................................................................ 3
Kromtrekken .................................................................................................................................................. 3
Verbindingen ................................................................................................................................................. 3
Stuiknaden ................................................................................................................................................ 3
Lasverbindingen ....................................................................................................................................... 3
Overlapse Verbindingen ........................................................................................................................... 3
Tandverbindingen .................................................................................................................................... 3
Ingelaten verbindingen ............................................................................................................................ 3
Pen‐en‐gatverbinding ............................................................................................................................... 3
Verstek ..................................................................................................................................................... 3
Zwaluwstaart ............................................................................................................................................ 3
Deuvels ..................................................................................................................................................... 3
Lamelloverbindingen ................................................................................................................................ 3
Hout Kiezen ........................................................................................................................................................ 3
Keurmerken ................................................................................................................................................... 3
FSC Keurmerk ........................................................................................................................................... 3
Keurhout ................................................................................................................................................... 3
KOMO Keur .............................................................................................................................................. 3
Houtkeuze ..................................................................................................................................................... 3
Massief hout ............................................................................................................................................. 3
Triplex en Multiplex ................................................................................................................................. 3
Spaanplaat ................................................................................................................................................ 3
MDF .......................................................................................................................................................... 3
Hout Bewerken ................................................................................................................................................... 3
Meet‐ en Aftekengereedschap ...................................................................................................................... 3
Zagen ............................................................................................................................................................. 3
3
Boren ............................................................................................................................................................. 4
Raspen en Vijlen ............................................................................................................................................ 4
Beitels ............................................................................................................................................................ 4
Klemmen ....................................................................................................................................................... 4
Spijkers en Schroeven ................................................................................................................................... 4
Werkplaats .................................................................................................................................................... 4
WH 218 ..................................................................................................................................................... 4
WH 216 ..................................................................................................................................................... 4
Afwerking ...................................................................................................................................................... 4
Schuren..................................................................................................................................................... 4
Conservering, Bescherming en Kleuring .................................................................................................. 4
Slotwoord ........................................................................................................................................................... 4
Literatuurlijst ...................................................................................................................................................... 4
Boeken ........................................................................................................................................................... 4
Dictaten ......................................................................................................................................................... 4
Internet Webpagina’s .................................................................................................................................... 4
Bijlage ................................................................................................................................................................. 4
Naaldhout ...................................................................................................................................................... 4
Loofhout ........................................................................................................................................................ 4

4
Inleiding
Het doel van dit verslag is om de mogelijkheden en belangstelling voor het gebruik van hout te stimuleren
en om daarnaast een introductie te vormen voor de nieuwe houtgebruiker. Er worden verschillende on‐
derwerpen gepasseerd die van pas komen bij het houtbewerken. De daadwerkelijke kennis over hout komt
vooral voort uit de praktijkervaring.
De reden dat ik het onderwerp “hout” voor mijn vrije opdracht heb gekozen, is om meer inzicht te krijgen
in de mogelijkheden van hout in het ontwerp van producten. Zelf heb ik nooit met hout gewerkt en is er in
de studie Industrieel Ontwerpen op de Universiteit van Twente tot nu toe weinig aandacht aan besteed.
Hout is een veel gebruikt, mooi en praktisch materiaal en erg geschikt om prototypes van te bouwen en
producten van te maken.
In deze studie komt de opbouw van een boom, overwegingen bij het ontwerpen en construeren met hout,
de keuze van houtmateriaal en bewerkingen aan bod.
5
Basis
Boomopbouw
De opbouw van de boom bepaalt voor een groot deel de houtkwaliteit, kleur en tekening van gezaagd
hout. En dus de kwaliteit, sterkte en uitstraling van een product. Hiertoe zullen de volgende onderwerpen
behandeld worden
• De kopse doorsnede, om de opbouw van diverse stamdelen toe te lichten.
• De draad, het verloop van de vezels in de stamrichting.
• De aanwezigheid van kwasten en noesten die invloed hebben op de sterkte van het hout.
Kopse Kant
De kopse doorsnede van een boom laat ons twee belangrijke verschillen zien, namelijk het spinthout en het
kernhout. Spinthout, dat aan de buitenrand grenst, zorgt voor de opwaartse sapstromen in de boom naar
de bladeren. Het functioneert daarnaast als opslagplaats voor voedingsstoffen. Kernhout, zoals het woord
aangeeft, is het binnenste gedeelte van
de stam en geeft de boom zijn stevig‐
heid.
Verkernen, de overgang van spinthout
naar kernhout, houdt in dat het hout af‐
sterft. Het hout wordt zwaarder, vaster
en duurzamer. De oorzaak van het ver‐
kernen zijn verstoppingen van de vaten
met thyllen, harsachtige stoffen, gom 1 ,
looistofderivaten en anorganische
bindingen. Het verschil tussen kernhout
en het erbuiten gelegen spinthout is
goed te zien omdat de eerste donkerder
van kleur is, door gekleurde organische
stoffen die zich in de celholten en cel‐
wanden afzetten. Overigens is er geen
groot verschil in sterkte tussen kernhout
en spinthout.
In de cambiumlaag, de buitenste laag
rond het spinthout, vindt celdeling
plaats. Door deze celdeling groeit het cambium aan beide zijden, aan de spinthoutkant en aan de schors‐
kant. Hierdoor wordt de boom steeds dikker. Schors is de naar buiten afgestorven gegroeide laag (bast). De
bast zorgt voor de benedenwaartse gerichte sapstromen. Daarnaast zorgt de schors voor bescherming van
de boom en breekt na een bepaalde periode af. Doordat de groeisnelheid van de boom wordt beïnvloed
door het weer en dus de seizoenen ontstaan er groeiringen. Niet overal ter wereld bestaat elk jaar uit ver‐
gelijkbare seizoenen, daarom wordt er liever gesproken over groeiringen dan over jaarringen.
1 Thyllen en gom zorgen voor de secundaire afweer voor een boom.
6
Draad
De groei van houtvezels in de lengterichting van de boom bepaalt het draadverloop, de oriëntatie van de
houtvezels. Deze vezels kunnen recht naar boven lopen, maar ook getordeerd ‐als een schroef‐ rond de
kern van de boom. Afhankelijk van de houtsoort is de vezeloriëntatie recht, kruisend, golvend of warrig. Het
draad en de manier van zagen bepalen de tekeningen in het hout. Zo ontstaan er mooie vlamtekeningen als
een boom op de dosse manier gezaagd wordt, zie de afbeelding hieronder. Omdat de boom naar de top toe
steeds dunner wordt zijn de groeiringen niet cilindrisch maar kegelvormig. De doorsnijding van de kegel‐
vorm levert dit vlammend patroon in het gezaagd hout op. Een bezwaar van het dosse gezaagd hout is dat
de planken op een ongunstige manier gaan “werken”. Dat “werken” komt door een plaatselijke verande‐
ring van het vochtgehalte waardoor het hout ongelijkmatig krimpt en uitzet. De manier van zagen bepaalt
hoe het hout vocht op kan nemen, hout zwelt en krimpt bijna uitsluitend dwars op de nerfrichting.

Naast het dossezagen kennen we ook het kwartierzagen. Kwartierzagen betekent dat eerst de boom over
z’n lengte as in vieren wordt verdeeld, delen van elk 90 graden. Deze delen worden dan weer op hun beurt
opgezaagd. Het grote voordeel bij kwartier gezaagde planken is dat ze minder krom trekken, omdat nu de
groeiringen juist wel parallel liggen. Een bezwaar is dat er minder brede planken uit een boom gehaald
kunnen worden en dat deze methode van zagen duurder is. En zijn er bij quartier gezaagde planken geen
vlammen zichtbaar maar ziet men rechte lijnen.
Kwasten en Knoesten
Hout is een natuurproduct en daarin komen allerlei verstoringen voor. Zo ken‐
nen we kwasten of knoesten. Kwasten ontstaan doordat stukken onvolgroeide
takken worden ingesloten door de steeds dikker wordende stam. Takken ont‐
staan vanuit ‘ogen’ in de kern van de stam en groeien mee met de stam zodat
de groeiringen in de takken doorlopen. Als een tak nu afsterft dan zal de boom
verder over die tak heen groeien zonder de groeiringen door te laten lopen.
Wanneer de boom deze ogen overgroeit ontstaan knollen, wat vooral voor‐
komt in de wortels. Hout met veel wortelknollen is populair in dashboards van
luxe auto’s vanwege de uitgesproken tekeningen. Voor grote objecten is dit
zogenaamde wortelhout niet geschikt, omdat het daar meestal te bros voor is.
Wanneer er enkele kwasten zijn beïnvloedt dat de kwaliteit van het hout niet
merkbaar. Het is wel lastiger om dit hout af te werken omdat de richting van het draad warrig is.
7
Naaldhout en Loofhout
Het grootste verschil tussen naald‐ en loofhout zit in de structuur. De structuur van naaldhout bestaat voor
90% tot 95% uit tracheïden. Dit zijn lange, slanke vezels van ongeveer 1.5 tot 3 mm lang welke in de lengte‐
richting, evenwijdig aan de as van de stam, lopen. Tracheïden geven de boom z’n stijfheid en maken het
transport van sappen omhoog mogelijk. Voedingsstoffen kunnen door de vezels heen stromen omdat er
aan de boven‐ en onderkant hofstippels zitten. Hofstippels zijn dunnen plekken in de wanden van de tra‐
cheïden waardoor vloeistoffen kunnen diffunderen (zich vermengen). De horizontale sapstromen en opslag
wordt geregeld door houtstralen, deze zijn zichtbaar op de kopse kant als een groot aantal fijne radiale lijn‐
tjes.
In loofhout is de functie van houtvezels het geven van stevingheid aan de boom. Het verticale saptransport
wordt verzorgd door de houtvaten. Verticale sapstromen lopen door één op elkaar gestapeld pakket korte
cellen waarvan de tussenwanden geheel of grotendeels verdwenen zijn. De houtvezels lijken qua uiterlijk
veel op de naaldhout‐tracheïden, maar zijn kleiner; maximaal 1.5 mm lang.
Kleur
Er zijn veel kleurverschillen in houtsoorten zoals wit, zalmkleur, geel, oranje, bruin, rood en zwart. Niet al‐
leen tussen de verschillende houtsoorten, maar ook binnen eenzelfde houtsoort kunnen verschillen aan‐
zienlijk zijn. Dit komt door de variatie in groeiomstandigheden en bewerking. Zelfs in één boom zijn er
kleurverschillen, zoals het kleurverschil tussen kernhout en spinthout. Hierdoor is het lastig om houtsoor‐
ten in te delen op kleur. Hout is natuurlijk uitermate geschikt voor het kleuren met een verflaag, een ont‐
werper is vrij in het kiezen van kleureffecten. Meer informatie over kleuren is te vinden bij het onderwerp “
Conservering, Bescherming en Kleuring”.
Naarmate de tijd vordert en hout ouder wordt, wordt het donkerder. Door van dit “oude” hout een laagje
af te schuren is de originele kleur weer terug te halen. Om de kleur te behouden en dit verouderingseffect
te vertragen, kan vernis of een ander transparant middel aangebracht worden op het hout.
Volumegewicht & Vochtgehalte
Bij hout wordt er niet gesproken over dichtheid maar over volumegewicht, omdat er in hout veel holten
gevuld met lucht en natuurlijke stoffen voorkomen. Over het algemeen wordt het volumegewicht van hout
bepaald met 12% tot 15% vochtgehalte. In de praktijk geeft het volumegewicht ruw aan hoe sterk het is en
hoe goed het warmte isoleert.

Het vochtgehalte wordt bepaald door de hoeveelheid water in verhouding tot de massa van het droge hout
(drooggewicht). Het drooggewicht wordt bepaald door het gewicht te meten van hout nadat het in een ge‐
ventileerde oven met een temperatuur van iets boven het kookpunt van water zoals bijvoorbeeld 103 °C is
gedroogd. Met deze metingen worden elektrische vochtmeters geijkt zodat het vochtgehalte zonder dro‐
ging voor dezelfde houtsoort met dezelfde temperatuur gemakkelijk kan worden gemeten. Het vochtgehal‐
te past zich aan aan de vochtigheid van de omgeving (relatieve vochtigheid). Bij een bepaalde relatieve
vochtigheid van de lucht neemt het hout een constant vochtgehalte aan (evenwichtsvochtgehalte).
In hout kan vocht opgeslagen zijn in gebonden toestand en in ongebonden toestand. Water gebonden aan
celwanden heet imbibitiewater. Ongebonden water dat in de poriën aanwezig is heet occlusiewater. Als de
8
relatieve vochtigheid laag genoeg is om niet alleen het occlusiewater te laten verdwijnen maar ook het im‐
bibitiewater te verdampen zal het hout gaan werken.
Aantasting
Tijdens het leven van de boom worden ziektekiemen vernietigd in het spinthout, en schimmelwerende
stoffen afgezet in de kern, zodat de boom zich tegen zijn natuurlijke vijanden kan verweren. Dit afweersys‐
teem werkt alleen als de boom leeft en verdwijnt na het vellen. Het is dus belangrijk om na het vellen een
alternatief afweersysteem aan te brengen. Dit alternatieve afweersysteem bereiken we met impregnatie,
verduurzamingsmiddelen, regelmatig schilderen of beitsen en door thermische behandeling (onder druk
verhitten). Aantastingen kunnen veroorzaakt worden door de volgende insecten, de larven daarvan en door
schimmels:
Insecten en Larven
Nathoutboorders Tasten boom tijdens de groei en opgeslagen stammen buiten aan.
vb: bastkevers, boktorren, houtwespen
Drooghoutboorders: Het meest voorkomend: leven in gezaagd hout, binnenshuis.
vb: houtworm: 1 mm dik, 5 mm lang, leeft 1 tot 3 jaar in hout, kan
bestreden worden door mengsel van 4x was, 10x terpentijnolie en
4x cayennepeper te injecteren in de gaatjes waarna deze gaatjes
afgesloten moeten worden met harde boenwas.
Termieten Komen in de tropen voor. Vanuit de nesten in de grond bouwen
ze gangen naar het hout. Bubuk termieten leven in het hout wat
te herkennen is aan de zand lijkende uitwerpselen.
Mariene‐boorders Paalworm (leeft in zout of brak water en wordt 25 cm lang, de
paalworm haalt zijn voedingsstoffen uit het water en houtstof‐
fen.) en de gribbel (schaaldier, levend in de zee en eet vooral aan
het oppervlak van het hout)
Schimmels
Blauwschimmels Leven in de celinhoud en geven het hout een blauwe kleur. De
blauwschimmel veroorzaakt gering sterkteverlies van het hout.
Cellulose ontledende (bruine rot) hout‐ of huiszwam welke vooral in vochtige en stil‐
staande lucht leeft. Ze dringen met de zwamdraden door het hout
waar na van het hout een bruinige massa overblijft.
Cellulose en lignine ontledende (witte rot) Witte olm (vooral in loofhout, het hout verbleekt en
wordt zacht) en Witpijp (veroorzaakt door inwatering op de plaats
van een afgebroken tak.
Uile‐veren Witte en donkere vlekken, zichtbaar in eiken. Door deze schimmel
wordt het hout minder sterk.
Kernrot Kernhout vergaat tot poeder.
Slaap Verkleuring veroorzaakt door opslag in vochtige ruimte. Komt
vooral voor bij beukenhout.
9
Ontwerpen
Het is van te voren niet altijd duidelijk of hout wel het juiste materiaal is om een product mee te maken,
vooral als sterkte maatgevend is. Vandaar dat hieronder een vergelijking staat tussen hout en staal. Hout is
een natuurlijk materiaal met vezels waardoor de sterkte erg afhangt van de richting waarin het hout belast
wordt.
Richting van Druk
Bij een ontwerp waar massief hout in verwerkt wordt moet extra aandacht besteed worden aan dunne
stukken hout, of hout waarvan het draad erg kort is. Scheuren langs het draad van het hout ontstaan ge‐
makkelijk in vergelijking met scheuren dwars op het draad. Hoe het hout reageert op trek‐, druk‐ en schuif‐
spanning hangt af van de kwaliteit van het hout en op welke manier het belast wordt. Een trekkracht lood‐
recht op de vezelrichting levert snel breuk op langs de vezels. In de lengterichting kan hout juist wel goed
spanning opnemen. Een ontwerp zou ideaal dus zo moeten zijn dat er geen spanningen loodrecht op de
vezels komen te staat.
Om een idee te krijgen over de mechanische eigenschappen van hout zijn hier enkele voorbeelden:
Materiaal Elasticiteitsmodulus ± Buigsterkte ± Treksterkte ± Schuifsterkte ±
Staal 200 GPa 240 MPa 120 MPa ‐

Beuken 13 GPa 111 MPa 54 MPa (⁄⁄ vezels) 14 MPa
Europees Eiken 12 GPa 93 MPa 48 MPa (⁄⁄ vezels) 12 MPa
8,4 MPa (٣ vezels)
Vuren 11 GPa 68 MPa 35 MPa (⁄⁄ vezels) 9 MPa (radiaal)
8 MPa (tangentieel)
Enkele punten die van belang zijn bij deze tabel:
• Voor de buigsterkte is een benadering gegeven omdat de trek‐ en druksterkte van hout verschillen.
• De schuifsterkte is bepaald in de richting van de vezels.
• Een uitgebreide lijst van de sterkte van verschillende houtsoorten is te vinden in het boek “Hout Va‐
demecum 1”.
Uit de tabel is af te leiden dat hout een veel grotere breukrek heeft dan staal. Het zal eerder bezwijken
wanneer er druk loodrecht op de vezelrichting uitgeoefend wordt dan wanneer deze druk parallel aan de
vezelrichting ligt. En de buigsterkte is lager is dan die van staal. Meer materiaaleigenschappen van ver‐
scheidene materialen kunnen gevonden worden met het programma CES 4.5
<http://www.opm.ctw.utwente.nl/sw/>.
Wanneer er een kracht wordt uitgeoefend op een stuk hout zal deze zowel elastisch als plastisch (blijvend)
vervormen, De plasticiteit hangt af van het vochtgehalte en de temperatuur. Van deze omstandigheden
wordt dan ook gebruik gemaakt om hout te buigen. Dit kan door de ene kant te verhitten en de andere
kant nat te maken. Doordat hout niet alleen elastisch vervormt, maar ook plastisch, blijft er vervorming
achter nadat een belasting is weggenomen. Afhankelijk van de grootte van de belasting en de tijdsduur
ontstaat deze blijvende vervorming. Wanneer men hout in gebogen vorm gaat gebruiken moet rekening
gehouden worden met elastische nawerking of relaxatie, gedeeltelijke terugbuiging.
10
Kromtrekken
Als in massief hout de celwanden drogen, krimpt het
dosse gezaagd hout, trekt krom of gaat torderen, afhankelijk van de
zaagmethode. Dit omdat spinthout meer vocht bevat dan
kernhout met als gevolg een grotere hoeveelheid krimp.
Door te achterhalen hoe een massieve houten plank uit
de boom is gezaagd valt te voorspellen hoe deze plank
zal kromtrekken. Het kromtrekken van hout gebeurt
vooral in het vlak van de kopse boomdoorsnede (nor‐
kwartiergezaagd
maalvlak op de boomas), de werking langs boomas is te
verwaarlozen.
De illustratie laat zien dat dosse gezaagd hout krommer trekt in vergelijking met kwartiersgezaagd hout, dat
nauwelijks krom trekt. Dosse gezaagd hout is te herkennen aan de vlamtekeningen op het hout en is kwar‐
tiergezaagd hout te herkennen aan de rechte lijnen op het houtoppervlak.
Er bestaan verschillende methoden om kromtrekken te verminderen of te voorkomen. Een snelle methode
is stomen, wel verandert hierdoor de kleur, deze wordt iets roder. Tegenwoordig wordt hout slecht ge‐
droogd en sneller op de markt gebracht om zo te voldoen aan de grote vraag naar hout. Om te zorgen dat
deze slechte droging, met als gevolg kromtrekken en krimpen, het ontwerp niet fataal wordt moet met
werken rekening gehouden worden door:
• Ruimte te geven Door de lange draad in heel het ontwerp in de zelfde richting toe te passen is de
werking overal gelijk. Het ontwerp krimpt of zet uit in de rich‐
ting waarbij het ontwerp niet wordt aangetast en er geen ver‐
bindingen onder druk komen te staan. Deze oplossing is helaas
lastig voor de wat complexere ontwerpen.
• Gerichte verbindingen Met behulp van bijvoorbeeld een ingelaten zwaluwstaart verbinding is het moge‐
lijk om een verbinding niet te hoeven lijmen en het hout ruim‐
te te geven om in bepaalde richting te laten werken zonder
nadelig effect op het werkstuk.
• Draad te rangschikken Een werkstuk kan zo geconstrueerd worden dat het kromtrekken van een hout‐
stuk tegengewerkt wordt door een ander hierop bevestigd
houtstuk. Dit is bijvoorbeeld het geval bij een pen (balk) waar‐
van de groeiringen een hoek van 90 graden heeft met de groei‐
ringen van het omliggende hout waarin deze pen vast zit.
Bij hout met grote oppervlakken kan de totale kromming te‐
gengegaan worden door van één grote plank smallere planken
te maken. De smallere planken moeten zo naast elkaar gelegd
worden dat de krommingen steeds tegenovergesteld werken
(zie stuiknaden).
• Zaagmethode Kies voor kwartier gezaagd hout. Kwartier gezaagd hout zal minder krom trekken, door‐
dat de groeiringen parallel liggen.
• Extra laag Ook kan er voor gezorgd worden dat er bij gebruik van houten producten minder last is van
“werken” door een beschermende laag (bv. verf of vernis) op
het hout te smeren zodat er geen vocht in of uit gaat (zie
Conservering, Bescherming en Kleuring).
11
Verbindingen
De keuze van een verbinding hangt geheel af van de ontwerper, hij of zij bepaalt welke verbinding het
meest nuttig, efficient en mooist uitkomt. Een zichtbare verbinding kan een werkstuk juist verbeteren of,
waar een onzichtbare (blinde) verbinding beter staat, verslechteren.
De meeste verbindingen zorgen voor een groter contactoppervlak om lijm op aan te brengen en dat in de
gewenste richtingen spanningen beter worden opgevangen. Voor verschillende oppervlakken en materiaal‐
combinaties, zoals de verlijming van steen of metaal op hout, zijn er gepaste lijmsoorten beschikbaar die
inspelen op de eigenschappen van de te verlijmen delen. De website van Bison <http://www.bison.nl/>
heeft een mooie wizard “lijmadviseur” waarmee snel de beste lijmsoort gekozen kan worden. Maar bij de
meeste voorkomende houtverbindingen zijn de hout‐op‐hout verbindingen waar standaard witte houtlij‐
men goed te gebruiken zijn.
Vuistregels bij lijmen zijn:
• Lijm werkt slecht op de kopse kant en zal dus altijd parallel aan de draden aangebracht moeten worden
• Lijm op waterbasis zal het hout doen opzwellen
• Voor het aanbrengen van lijm zullen de te lijmen oppervlakken goed geschuurd en schoongemaakt moe‐
ten worden.
Omdat het vaak lastig is om verbindingen te klemmen zodat de lijm op de juiste manier opdroogt, is het
aan te raden om ook gebruik te maken van schroeven of spijkers (zie ook “Hout Bewerken”).
Stuiknaden
Bij de stuiknaadverbinding liggen de planken naast elkaar, evenwijding aan de richting van het draad, zoals
bij tafels, vloeren en deuren vaak wordt gedaan. Bij deze verbinding moet vooral gelet worden op de ma‐
nier waarop het hout gelegd wordt, om zo min mogelijk kromtrekking te krijgen. Bij dosse gezaagde plan‐
ken is kromtrekken tegen te gaan door planken met de kern om en om te leggen, zodat er een golfbewe‐
ging ontstaat wanneer het hout gaat werken inplaats van één grote boog. Bij kwartiergezaagd hout moet
juist het kernhout aan het kernhout en het spinthout aan het spinthout worden gezet zodat bij de verbin‐
ding het hout op de zelfde manier werkt en er geen spanningen ontstaan in de verbinding.
Een stuiknaad houdt ook in dat de kopse kant van een plank op de zijkant van een andere plank wordt ge‐
lijmd, deze manier van verbinden is sterkt af te raden vanwege het kleine contactoppervlak en de slechte
werking van lijm op de kopse kant.

12
Lasverbindingen
Wanneer in een ontwerp een kopse verbinding nodig is en dit niet vermeden kan worden, is het van belang
om het contactoppervlak zoveel mogelijk te vergroten. Hiervoor bestaan de zogenaamde lasverbindingen.
Zie illustraties met drie voorbeelden, de kopse lasverbinding, de puntlasverbinding, en de schuine liplasver‐
binding. De lasverbinding houdt in dat van beide balken een schuin deel met over het algemeen een hoek
van 7º afgezaagd of geschaafd wordt. Met als gevolg dat het lijmoppervlakte een stuk groter is en het op‐
pervlak zich veel beter lijmen dan de kopse kanten.

Overlapse Verbindingen
Overlapse verbindingen komen veel voor in meubels en frames waar een L‐, T‐ of gekruiste overlapte ver‐
binding nodig is. De verbinding wordt gemaakt door in beide planken, die loodrecht op elkaar komen te
liggen, een U‐vormige groef te maken waarna de planken gemakkelijk in elkaar te schuiven zijn. Helaas ont‐
staan er snel barsten, doordat er grote oppervlakken van de kopse kanten zijn waarop kracht wordt uitge‐
oefend. Het is daarom ook aan te raden om bij deze verbinding extra versteviging zoals deuvels en schroe‐
ven te gebruiken die een deel van de krachtoverdracht voor hun rekening nemen en daarmee de kopse
kanten te ontlasten.
Tandverbindingen
De tandverbinding is een goede vervanger van de zwaluwstaart, welke verderop wordt behandeld; de
tandverbinding is bijna even sterk maar veel eenvoudiger te produceren. De tandverbinding wordt daarom
veel gebruikt in fabrieksmatige geproduceerde meubels. Van de tandverbinding is ook gemakkelijk een
scharnierende verbinding te maken door geen lijm te gebruiken, een gat te boren in het midden van de
verbinding en vervolgens de hoeken af te ronden.
13
Ingelaten verbindingen
Ingelaten verbindingen hebben in tegenstelling tot overlapse verbindingen geen gelijkheid van onderdelen,
er is altijd een omvattend en een ingelaten deel. De diepte van de inlating van het omvattende deel moet
ongeveer 1/3 zijn van de totale dikte van de omvattende plank. De meeste ingelaten verbindingen hebben
de kopse kant als lijmcontact en missen daarom de mogelijkheid veel krachten over te brengen (de ingela‐
ten zwaluwstaart is hiervoor een uitzondering). Overigens is een ingelaten verbinding gemakkelijk blind uit
te voeren door het omvattende deel niet geheel uit te frezen. Drie vormen van ingelaten verbindingen zijn:
de volledig ingelaten verbinding, de ingelaten halve zwaluwstaart en de blinde deels ingelaten verbinding.

Pen‐en‐gatverbinding
Bij zwaar mechanisch belaste constructies met grote krachtsoverdracht is de pen‐en‐gatverbinding zeer
geschikt. Het verstevigen van een pen‐en‐gatverbinding wordt vooral bereikt door aanpassingen van de
pennen en borsten. Borsten zijn de oppervlakken die tegen de buitenkant van de balk, waarin de pen zit,
drukken. Als vuistregel moet het gat een ⅓ zo breed zijn als het hout zelf, zodat het hout aan de zijkanten
niet gaat breken en de pen sterk genoeg is.
14
Verstek
Door een schuine snede te zagen en twee planken met deze sneden aan elkaar te verbinden ontstaat er
een loodrechte verbinding. Enkel met lijm is deze verbinding niet sterk doordat de lijm op de kopse kant
aangebracht moet worden. Door deuvels, spijkers, nietjes of schroeven te gebruiken is de standaard ver‐
stek goed te gebruiken. Bij overlaps verstek is deze extra versteviging minder nodig, doordat het lijmopper‐
vlak een stuk groter is waarop lijm aangebracht kan worden.

Zwaluwstaart
De zwaluwstaart is de meest ingewikkelde en mechanisch gezien, de beste verbinding. Het heeft een groot
lijmoppervlak en kan enkel op één manier in‐ en uit elkaar geschoven worden. Het is niet aan te raden om
deze verbinding te gebruiken wanneer men houtbewerken niet goed onder de knie heeft. Een tandverbin‐
ding is een goede en eenvoudige vervanging voor de zwaluwstaart.
15
Deuvels
Met behulp van deuvels worden verbindingen sterker gemaakt of recht getrokken. Stan‐
daard deuvels zijn van berken‐ of esdoornhout gemaakt. Berkenhout is sterk en lastig te
splijten. Deuvels hebben een diameter van 6, 8, 10 of 12 mm en zijn beschikbaar in
verschillende lengtes.
Voor het gebruik van deuvels moeten er eerst gaten gemaakt worden waarin de deu‐
vels sluitend passen. Bij het maken van deze gaten is minimaal een dieptesteller
nodig, zodat er geen te grote lege ruimtes ontstaan waar lijm zich kan ophopen of
erger, dat er speling ontstaat tussen de planken. Deuvelpinnen zijn nodig voor
het positioneren van gaten in de tweede plank. Vaak plaatst men de deuvelpin‐
nen in de gaten van de eerste plank waarna de andere plank hierop wordt gedrukt om de plaats voor het
boren te merken. Dieptestellers worden om een boortje geklemd om ervoor te zorgen dat de deuvel op
een vaste diepte komt. Wanneer er geen dieptestellers beschikbaar zijn kan er ook een stukje gekleurd iso‐
latieband om de boor gewikkeld worden.
Lamelloverbindingen
Lamello’s, ook wel koekjes genoemd, zijn plaatjes geperst beukenhout en worden gebruikt om multiplex,
geperst hout en ook massief hout te verbinden. Voor de verbinding freest men in beide houten onderdelen
een sleuf met een lamellenfrees waarna de lamello er ingeschoven wordt inclusief lijm op waterbasis,
waardoor de lamello uitzet en zichzelf vastklemt in beide stukken hout.
Standaard lamello afmetingen zijn:
• Type 0: 45 mm x 15 mm x 4 mm
• Type 10: 55 mm x19 mm x 4 mm
• Type 20: 61 mm x 23 mm x 4 mm
16
Hout Kiezen
ut Kiezen
Keurmerken
Bij de aanschaf van hout zullen enkele keurmerken naar voren komen. Deze keurmerken zijn in het leven
geroepen om te zorgen dat men zeker weet dat er “goed” hout verkocht wordt.
FSC Keurmerk
Het FSC (Forest Stewardship Council) geeft haar keurmerk aan hout dat komt uit ver‐
antwoord beheerde bossen. In deze bossen kapt men alleen selectief, zodat er geen
kaalslag plaats vindt, wat tot onherstelbare natuurschade leidt. Naast het bosbeheer
controleert het keurmerk ook het transport, de verwerking en de handel, om te voorko‐
men dat het hout wordt vermengd met ander “fout” hout.
Keurhout
De Vereniging Van Nederlandse Houtondernemingen (VVNH) beoordeelt
certificaten voor duurzaam bosbeheer van organisaties aan de hand van
eisen van de Nederlandse overheid. Als het certificaat aan deze eisen vol‐
doet, krijgt het hout het Keurhout logo. Zo weet de consument door één
overkoepelend keurmerk of het hout duurzaam geproduceerd is. Momen‐
teel is er een beperkt aanbod hout met het Keurhout‐logo te koop. Het
hout dat nu op de markt is heeft ook het FSC‐logo.
KOMO Keur
KOMO Keur
Verduurzaamd hout met KOMO keur garandeert dat het impregneerbedrijf zich houdt
aan de wettelijke regels en milieunormen (die in Nederland veel strenger zijn dan in het
buitenland) wat betreft het productieproces en de gebruikte impregneermiddelen.
Houtkeuze
De keuze voor hout door de Industrieel Ontwerper zal waarschijnlijk neerkomen op de keuze tussen mas‐
sief hout, multiplex of MDF. Dit zijn de best beschikbare materialen. Massief hout is bedoeld als buiten‐
hout, balkconstructies en voor in de producten waar het de bedoeling is dat de draad goed zichtbaar is.
Multiplex heeft door aanpassingen in de lagen een groot scala van toepassingen. Het wordt binnen en bui‐
ten gebruikt en is sterk in de breedte en de lengte doordat de vezelrichtingen per laag van elkaar verschil‐
len, maar is net zoals MDF een plaatmateriaal en niet bedoeld voor balkconstructies. Het toepassingsgebied
voor MDF is erg breed, alleen kan MDF niet in vochtige ruimtes gebruikt worden en heeft MDF geen specia‐
listische toepassingen zoals Multiplex heeft.
Massief hout
Bij de gewone bouwmarkt wordt vooral multiplex en MDF vooral. U vindt hier meestal alleen de houtsoor‐
ten Vuren en het duurdere Meranti. Informatie over andere houtsoorten is te vinden in de bijlage. De stan‐
daard klasse indeling van massief hout ziet er als volgt uit:
17
Klassen Levensduur onbehandeld buiten
Klasse I Meer dan 25 jaar
Klasse II 25 – 15 jaar
Klasse III 15 – 10 jaar
Klasse IV 10 – 5 jaar
Klasse V Minder dan 5 jaar
Vuren
Groeigebieden: Europa en Siberië
Soort: Naaldhout
Duurzaamheid: Klasse IV
Kleur kernhout: wit tot bleekgeelbruin
Kleur spinthout: wit tot bleekgeelbruin
Draad: recht
Nerf: Fijn tot matig grof, afhankelijk van de
groeiringbreedte
Volumegewicht: 460 (300‐620) kg/m3 bij 12% vochtgehalte
vers 520‐1100 kg/m3
Toepassingen: Doordat vuren in verschillende kwaliteiten gevonden kan worden wordt vuren
gebruikt voor een groot aantal verschillende producten zoals constructies,
kozijnen, kasten, lijstwerk, schuren, heipalen, goedkope meubelen, hekpalen en
muziek instrumenten.
Meranti
Groeigebieden: Maleisië en Indonesië
Soort: Loofhout
Duurzaamheid: Klasse II
Kleur kernhout: donkerrood tot lichtroodbruin en van
bleekroze tot rozerood
Kleur spinthout: rozegrijs getint
Draad: Recht, kruisdraad komt voor
Nerf: Matig grof
Volumegewicht: 640 (300‐860) kg/m3 bij 12% vochtgehalte vers 750‐950 kg/m3
Toepassingen: Binnen‐ en buitentimmerwerk, kozijnen, deuren, plinten, trappenhuizen,
carrosseriebouw
18
Triplex en Multiplex
Triplex en Multiplex zijn platen opgebouwd uit meerdere lagen
fineer die kruislings op elkaar zijn gelijmd. Het aantal lagen is altijd
oneven zodat er door de symmetrie de krachten in evenwicht
worden gehouden. De verschillende lagen multiplex worden ver‐
kregen door rondhout te laten roteren om de as van de boom en
aan de zijkant een laag van dit rondhout af te snijden met een
vlijmscherp mes.
Voordelen van Multiplex zijn:
Sterk Zoals eerder vermeld, worden de verschillende lagen kruislings op
elkaar gelegd. Doordat hout in de richting van de houtvezels tot
veertig keer zo sterk is, is Multiplex sterk in meerdere richtingen.
Niet werken Weer door de kruislings op elkaar gelegde lagen heffen de wer‐
kingskrachten elkaar op waardoor het multiplex pakket in z’n ge‐
heel niet zal kromtrekken.
Grote oppervlakken Bij normaal hout is de breedte van de plank bepaald door zowel
de dikte als lengte van de boom. Bij multiplex is dit enkel door de
lengte van de boom.
Verschillende kwaliteiten Door te variëren in hout kwaliteit, dikte, lijmsoort en ander spe‐
ciale lagen is de kwaliteit voor veel doeleinden te optimaliseren.
Buigzaamheid Triplex is ook uitermate geschikt om gebogen te worden. Voor
deze toepassing zijn er speciale triplexen waarvan de middelste
laag dun is. Doordat de middelste laag dun is, is de plaat in de
richting van de vezels van het buitenste en dikste laag gemakkelijk
te buigen.
Gemakkelijk bewerkbaar Doordat de verschillende lagen kruislings liggen is er minder ge‐
vaar voor het splijten bij bijvoorbeeld schroeven of spijkeren aan
de randen van de plaat.

De kwaliteit van multiplex hangt af van de houtsoort die gebruikt is en met wat voor een lijm deze verschil‐
lende lagen aan elkaar bevestigd zijn. Met de komst van kunstharslijmen is het mogelijk om triplex ook voor
buitendoeleinden te gebruiken. Deze watervaste triplexen worden ook wel met ‘exterior grade’ aangeduid.
Een paar voorbeelden van verschillende multiplexen zijn:
Betontriplex Beide zijden van betontriplex zijn voorzien van een beschermende
kunstharslaag. Betontriplex wordt gebruikt voor het maken van
bekistingen waarin beton wordt gegoten.
Brandvertragend triplex Brandvertragend triplex bevat één dikke of meerdere dunnen la‐
gen brandwerend materiaal en wordt gebruikt voor branddeuren.
Hout is beter geschikt dan metaal omdat metaal de hitte snel
doorgeeft aan een andere ruimtes en uitzet waardoor de deur
vast komt te zitten.
19
Er zijn vier stadia bij brand van hout
‐ 100 ˚C: water in het hout verdampt en de temperatuur blijft 100
˚C tot het water is verdwenen.
‐ ± 200 ˚C: hout krijgt donkere verkleuring
‐ 250 ˚C a 300 ˚C: buitenlaag wordt houtskool en ontleent brand‐
bare gassen.
‐ 350 ˚C a 450 ˚C: zelfontbranding wanneer gassen nog niet zijn
ontstoken.
Microplex Zeer dun triplex, vroeger aangeduid met vliegtuigtriplex.
Pantsertriplex Pantsertriplex bevat een metaalbekleding of een metalen binnen‐
laag.
Gefineerd triplex voorzien van een zeer dunne laag edelfineer.

Meestal wordt er bij triplex gebruik gemaakt van een andere houtsoort voor de binnenlagen. Wanneer het
nodig is om alleen één houtsoort te gebruiken in een triplex voor verwerking is het gebruikelijk om bij de
bestelling ‘door en door’ te vermelden.
Standaard multiplex diktes 3, 4, 5, 6, 8, 10, 12, 15, 18, 20, 22 en 25 mm
Minder gebruikelijke diktes 2, 3 ½, 4 ½, 7, 9, 9 ½, 16, 19, 21, 28 en 30 mm

Klasse Indeling Multiplex 2
Klasse Omschrijving
A Toepassing buiten, geschikt voor alle afwerkingen en toepassingen.
B Toepassing buiten, reeds voorzien van een afwerklaag.
C Toepassing buiten, geschikt voor transparante afwerking.
D Toepassing buiten, geschikt voor dekkende afwerking.
E Toepassing buiten, geen speciale eisen.
F Toepassing beschut buiten, reeds voorzien van een afwerklaag.
G Toepassing beschut buiten, geschikt voor transparante afwerking.
H Toepassing beschut buiten, geschikt voor dekkende afwerking.
I Toepassing beschut buiten, geen speciale eisen.
J Toepassing binnen, reeds voorzien van een afwerklaag.
K Toepassing binnen, geschikt voor transparante afwerking
L Toepassing binnen, geschikt voor dekkende afwerking.
M Toepassing binnen, geen speciale eisen.
2 Deze klasse indeling voor multiplex wordt niet altijd gebruikt bij de bouwmarkt.
20
Code Omschrijving Gebruiksgebieden
1 Geveltimmerwerk
2 Wanden
3 Vloeren
4 Daken
5 Bekistingen
6 Deuren
7 Plafonds
8 Trappen
9 Kantoor‐units/tijdelijke behuizingen
10 Verpakkingen
11 Vloeren in scheeps‐ en carrosseriebouw
12 Meubelen
13 Magazijninrichtingen
14 Recreatieve doeleinden, o.a. speeltuigen
15 Speelgoed
16 Reclameborden
17 Tijdelijke voorzieningen
18 Lijstwerk, profielen
19 Decoratieve bekleding
20 Geluidsisolerende toepassingen
21 Geluidsabsorberende toepassingen
22 Brandvertragende toepassingen
23 Antislip
24 Agrarische sector
25 Overige betimmeringen
Spaanplaat
Spaanplaat is ontstaan toen men op zoek was naar een manier om houtafval te kunnen hergebruiken. He‐
laas kan er weinig houtafval gebruikt worden voor de verwerking in spaanplaat, omdat hiervoor houtstuk‐
ken van de gelijke afmetingen en kwaliteit nodig zijn. Daarnaast heeft spaanplaat nogal de neiging te splin‐
teren en is spaanplaat niet sterk en neemt het gemakkelijk water op. Enkele voordelen van spaanplaat zijn
dat spaanplaat in vele afmetingen en dikten te koop is, gemakkelijk met lijm en hoekverbindingen aan el‐
kaar te monteren is, met dezelfde apparatuur te bewerken is als hout. Het is gemakkelijk te beplakken met
fineer, trekt nauwelijks krom door de verschillende richtingen van de houtvezels en is zeer goedkoop.
MDF
MDF is de afkorting voor Medium Density Fibreboard. MDF bestaat uit zeer fijngemalen houtvezels ge‐
mengd met kunstharslijmen zodat de vezelstrucuur dicht en gelijkmatig verdeeld is. MDF bevat een hoge
stabiliteit en sterkte en wordt veel in de meubelbouw gebruikt omdat gemakkelijk te bewerken is. Wel
moet rekening gehouden met het splijten van MDF wanneer in de zijkanten wordt geboord of gespijkerd.
Het standaard volumegewicht is 800 kg/m3, maar MDF’s met een volumegewicht van 160 tot 450 kg/m3 zijn
ook te vinden. Het nadeel is dat MDF niet buiten of in andere vochtige ruimtes te gebruiken is doordat MDF
gemakkelijk water opneemt en uitzet. Maar wanneer de omgeving droog is kan MDF bijna voor alles ge‐
bruikt worden.
21
Hout Bewerken
Houtbewerken komt neer op weten welk gereedschap voor welke handeling geschikt is en de beheersing
van deze gereedschappen. Oefening baart kunst.

22
23
24
Raspen en Vijlen
In de werkplaats zijn verschillende raspen en vijlen te vinden. Raspen
zijn vooral handig voor het afronden van hoeken. Om een hoek mooi
en snel af te ronden moet van ruw tot fijn gewerkt worden met als
laatste stap schuurpapier tot het de gewenste resultaat bereikt is.
Beitels
Bij het maken van verbindingen zijn beitels nodig, om het hout netjes weg te kunnen beitelen. De twee ca‐
tegorieën in beitels zijn steekbeitels en hakbeitels. Steekbeitels hebben een afgeschuinde zijkant zodat ze
uitermate geschikt zijn voor het uitdiepen van hoeken in houtverbindingen. De hakbeitel heeft rechte zij‐
kanten zodat deze beitel sterker en onbuigzamer is dan de steekbeitel, waardoor de hakbeitel goed met
een hamer te gebruiken is. Huidige steekbeitels worden gemaakt van gehard staal, waardoor ook deze ge‐
bruikt kunnen worden in combinatie met een houten hamer om te hakken. Een metalen hamer zal de ach‐
terkant van de beitel beschadigen. De populariteit van de steekbeitel is door de grotere inzetbaarheid
daarom ook groter.
Bij het maken van een houtverbinding wordt er eerst voorgezaagd met een kapzaag waarna het hout met
een beitel en houten hamer weggehakt kan worden. Dit wordt ook vaak gebruikt als er loodrecht op de ve‐
zels gebeiteld moet worden. Het hakken gebeurt van beide kanten, richtig het midden van het hout zodat
er geen splinters aan de buitenkant kan ontstaan. Wanneer het meeste hout is weggewerkt kan het best
met de hand, zonder hamer, het precieze werk verricht worden.
Verschillende standaard beitelbladbreedtes zijn: 6, 8, 10, 12, 19, 32, 25, 32, 38, 45 en 55 mm.
Klemmen
De belangrijkste tip die kan gegeven worden bij het klemmen, zodat
de lijm keurig kan drogen, is het gebruik van afvalhout. Door een stuk
afvalhout tussen het werkstuk en de klem te plaatsen zal de druk‐
kracht van de klem beter worden verdeeld, zodat er geen lelijke
klem‐afdrukken op het werkstuk terecht komen. Om te zorgen dat
het afvalhout en werkstuk niet aan elkaar lijmen, kan er een vetvrij
keukenpapier tussen het werkstuk en afvalhout gelegd worden.
Spijkers en Schroeven
Spijkers zijn bij houtbewerking af te raden. Spijkers hebben het nadeel dat ze de draad doen splijten, lastig
te verwijderen zijn bij bijvoorbeeld een vergissing en onvoldoende hechten. Spijkers zitten enkel vast door
frictie tussen het metaal en hout. Om hout op hout zo goed mogelijk vast te zetten met behulp van spijkers
kan het best ter steek gespijkerd worden. Ter steek spijkeren houdt in dat er meerdere spijkers scheef in
het hout geslagen worden (zie rechter illustratie). Hierdoor is de verbinding een stuk steviger dan wanneer
de spijkers er recht ingeslagen worden.
De keuze voor schroeven komt neer op een keuze tussen traditionele houtschroef of houtschroef met dub‐
bele draad en de keuze tussen platte, bolverzonken en ronde kop. Een traditionele houtschroef is vooral
bedoeld voor houtverbindingen, wanneer er in MDF of spaanplaat geschroefd moet worden kan beter ge‐
kozen worden voor de houtschroef met dubbele draad. Deze laatste heeft een dunnere steel, het stuk tus‐
25
sen schroefdraad en kop, in vergelijking met het schroefdraad en zoals de benaming al aangeeft heeft deze
schroef twee diepe schroefdraden. Standaard diktes van schroeven zijn 6, 8 en 10 mm.
Ook de verschillende schroefkoppen worden voor verschillende doeleinden gebruikt:

Werkplaats
De werkplaats in de ruimte WH 218 en WH 216 (de Westhorst) is te gebruiken voor het maken van model‐
len uit hout, kunststof of andere materialen anders dan metaal. In deze werkplaats zijn verschillende soor‐
ten handgereedschappen en machines te vinden. Voor metalen modellen is de werkplaats WH 122 ge‐
schikt. Buiten projecttijd moet aan Theo Krone <t.g.m.krone@ctw.utwente.nl> of Norbert Spikker
<n.t.m.spikker@ctw.utwente.nl> voor toegang tot deze modellenwerkplaats worden gevraagd. Bij overige
vragen kan er altijd overlegd worden met de begeleiders.
Naar eigen inzicht moet gebruik worden gemaakt van de brillen en andere beschermende hulpmiddelen.
Altijd moet het afzuig‐systeem bij de gebruikte machine aanstaan en functioneren. De afzuigkap bij iedere
machine staat open wanneer de hendel verticaal staat.
gesloten afzuigkap open afzuigkap
26
WH 218
In WH 218 zijn vooral machines te vinden welke stof veroorzaken. Ook handgereedschap dat stof veroor‐
zaakt zal gebruikt moeten worden in WH 218, zodat WH 216 stofvrij blijft.
1. Afzuig‐systeem moet aanstaan bij het gebruik van de 6. Enkel de bandschuurmachine is bedoelt voor het grove
machines. schuurwerk.
2. Cirkelzaagmachine is voor het grove zaagwerk en mag 7. Het materiaal dat aanwezig is voor gebruik ligt in deze
enkel gebruikt worden door medewerkers. stellage. Indien er meer nodig is kan dat gevraagd of zelf
3. Met de freesmachine kunnen mooie randen in het hout bij de bouwmarkt aangeschaft worden.
worden gemaakt. Voor het wisselen van de frezen zal een 8. Lintzaagmachine: Deze zaagmachine mag gebruikt wor‐
medewerker gevraagd moeten worden. den door studenten in tegenstelling tot cirkelzaagmachi‐
4. Voor het fijne werk en holtes in werkstukken kan deze ne.
schuurmachine gebruikt worden,. 9. Voor het boren in hout of andere materialen kan deze
5. Band‐/schijfschuurmachine biedt de mogelijkheid om boormachine gebruikt worden. Boren zijn te vinden in
hoeken te maken voor bijvoorbeeld verbindingen. Bij de kast 10 (zie volgende pagina) of op de metaalwerkplaats.
schijfschuurmachine moet gelet worden op de verschil‐
lende richtingen van het schuren, dit kan het model aan‐
tasten.
27
WH 216
In WH 216 worden handelingen verricht waarbij stof niet gewild is, zoals onder anderen het gebruik van de
computer en het laten drogen van verf.
10. In deze kast is het volgende te vinden: handschaafmachi‐ 16. Voor het gebruik van de 3D printer dient eerst overlegd

ne, boren, meetgereedschap, aftekengereedschap en te worden met Marten Toxopeus over de afmetingen en
handboormachine. of wanddiktes minimaal 3 a 5 mm zijn. Het te printen 3D
11. In deze kast is onder andere het volgende te vinden: model moet opgeslagen zijn als type “.stl” (Stereo Litho‐
touw, tape, schroeven, spijkers, beitels, schaven en lijm. grafie) <m.e.toxopeus@ctw.utwente.nl>
12. In deze kast is onder andere het volgende te vinden: 17. Spuitcabine: voor het verven en spuiten is een aparte
staalschuurwol, verf, terpentine en kwasten. ruimte, zodat schadelijke stoffen niet in de open ruimte
13. Vacuum‐machine: Voor het maken van modellen door‐ terechtkomen. Er dient alleen voor de spuitwand gespo‐
middel van het vacuumvormen. ten te worden
14. Warm‐buigapparaat met hoekmal: Voor het buigen van 18. Omdat veel verschillende beschermende lagen 24 uur
plexiglas moet de hoekmal in de goede hoek gesteld nodig hebben om te drogen kan gebruik gemaakt worden
worden en op het warm‐buigapparaat het plexiglas ver‐ van de oven om dit proces sneller te laten verlopen.
hit worden op de gewenste lijn. Zodra het plexiglas goed Standaard staat de oven op 60 ºC ingesteld. Binnen 2 a 3
verhit is kan deze door de hoekmal in de goed vorm ge‐ uur kan het werkstuk met deze temperatuur in de oven
bracht worden. drogen. Het voorverwarmen van de oven kost één uur.
15. Een kast voor klemmen en overig gereedschap.
2
Afwerking
Schuren
Schuurpapier bestaat uit een koolstofsilicium‐ of een aluminiumoxideverbinding dat op een papieren of
linnen onderlaag is gelijmd. De grofheid van het schuurpapier wordt aangegeven met een getal zoals bij‐
voorbeeld 80 voor het grove werk, 100 voor het tussenwerk en 400 voor het fijne schuurwerk. Het best kan
schuurpapier gewikkeld worden om een blok of staaf hout zodat er op de meest egale manier geschuurd
wordt. Een staaf is handig om bijvoorbeeld gaten te kunnen schuren. Voor een bijzonder gladde afwerking
kan een werkstuk met een doek vochtig gemaakt worden, de kapotte vezeluiteinden komen dan omhoog
en kunnen afgeschuurd worden.
Conservering, Bescherming en Kleuring
Om hout te beschermen tegen beschadiging en het vochtigheidsgehalte gelijk te houden wordt er altijd een
extra laag of meerdere lagen bescherming aangebracht op het hout. Er kan gekozen worden voor gekleurde
afwerking of transparante afwerking zodat het draad goed zichtbaar is. Deze afwerklagen kunnen goed
aangebracht worden niet alleen met een kwast maar ook mooi egaal met een inwrijfkussen.
Een algemene regel voor afwerklagen is dat deze 24 uur moeten drogen om een mooi resultaat te krijgen
voordat er een andere laag er op wordt aangebracht.
Primers
Een primer wordt aangebracht op het hout om ervoor te zorgen dat de afwerking niet op een poreuze on‐
dergrond aangebracht hoeft te worden en voor een groot deel geabsorbeerd wordt. De primer wordt direct
op de poreuze ondergrond gewreven en licht opgeschuurd zodra het droog is.
Vernis
Vernis beschermt het hout tegen krassen, verandering van het vochtgehalte en verkleuring onder invloed
van de warmte. Vernis wordt bij voorkeur in verschillende lagen aangebracht; de eerste laag kan het best
met 20% terpentine verdund worden zodat het vernis diep in de poriën terecht komt en voor de buitenste
laag bestaat er speciaal vernis. Zoals bij primers moet vernis ook licht opgeschuurd worden vorens er een
nieuwe laag op wordt aangebracht.
Een donkere kleur kan overigens goed verkregen worden door meerdere lagen vernis aan te brengen.
Houtvulmiddel of Houtplamuur
Gaatjes, deuken en krassen kunnen opgevuld worden met houtvulmiddel, ook wel houtplamuur. Houtpla‐
muur moet dik gesmeerd worden zodat later wanner het droog is met fijn schuurpapier het geheel glad
gemaakt kan worden.
Wanneer er geen kleurlaag over het hout komt is het de moeite waard om te zoeken naar een kleur die
dicht bij de kleur van het hout ligt en eventueel nog te mengen met iets donkere of iets lichtere tinten.
Wanneer het opdroogt wordt de kleur van het houtplamuur iets donkerder.
Houtbeits
Met behulp van beits is het mogelijk om het hout een andere kleur te geven zonder dat de draad uit het
beeld verdwijnt. Beits laat zich goed mengen om de gewenste kleur te krijgen, maar verandert van kleur op
het hout wanneer het droog is. Het is daarom ook aan te raden om de kleur eerst te testen op een stuk af‐
2
valhout. Tijdens het aanbrengen mag een behandeld oppervlak niet na 30 seconden opnieuw bestreken
worden, wanneer dit wel gebeurt zal dit oppervlak een stuk donkerder worden.
Beits werkt niet als bescherming en zal dus altijd in combinatie gebruikt moeten worden met vernis of lak.
Polyurethane lak
De keuze in polyurethane lak ligt tussen mat 3 of hoogglans, buiten‐ of binnenkwaliteit en kleur, blank of
neutraal qua kleur. Omdat polyurethane lak een goede beschermlaag is tegen water en andere vloeistof‐
fen, goed warmte kan verdragen en er mooi uitziet wordt het vaak gebruikt. Over het algemeen zijn drie
lagen voldoende om een houten werkstuk te beschermen.
Was
Was is de oudste manier waarop hout beschermd wordt maar er kleven enkele grote nadelen aan het ge‐
bruik van was in vergelijking tot de andere materialen:
• Zwaar werk om heel het werkstuk in de was te zetten. Met een krachtige ronddraaiende beweging
wordt namelijk de was in het hout gesmeerd.
• Was beschermt het hout wel maar het blijft vaak mogelijk voor water om een weg te vinden naar het
hout.
• Een waslaag moet vrij snel opnieuw aangebracht worden. De periode dat een waslaag goed blijft hangt
erg af van het gebruik.
• Warme objecten zoals pannen en kopjes thee kunnen de waslaag doen smelten.
• Het is niet mogelijk om de was te verwijderen en er bijvoorbeeld polyurethane lak er op aan te brengen
omdat de was al diep in het hout is gedrongen.
Enkele voordelen zijn:
• Natuurlijk materiaal
• Laat de structuur van het houd optimaal tot zijn recht komen
• Er ontstaat een mooie glans na het aanbrengen van was, zoals met olie.
Olie
Olie is net zoals was een oude manier om hout te beschermen en heeft in vergelijking tot nieuwere houtbe‐
scherming meer nadelen dan voordelen:
• Vele lagen olie moeten er worden aangebracht (tenminste vier lagen).
• Droogtijd is erg lang.
• Olie kan door het hout er uitgewerkt worden waardoor dit nadelig effect heeft voor het gebruik van de‐
ze werkstukken doordat olie aan kleding of andere objecten gaat zitten.
• Olie geeft ook minimaal bescherming tegen vocht.
Verf
Nadat er een laag grondverf is aangebracht op het hout kan er gekozen worden voor welke kleur verf dan
ook, de keuze is eindeloos. De grondverf zorgt ervoor dat verf goed hecht en dat het verf niet door het hout
3 Niet dof maar meer ei-glans
3
wordt opgezogen. De laag grondverf moet licht opgeschuurd worden voordat er een laag verf wordt aan‐
gebracht zodat het oppervlak mooi glad wordt. Twee lagen verf is meestal voldoende.
4
Slotwoord
Met deze introductie van houtbewerking hoop ik andere IO studenten een stap op weg geholpen te heb‐
ben naar een beter inzicht in het ontwerpen en verwerken van hout in prototypes en producten.
Zelf ben ik aan dit project begonnen zonder kennis over hout. De eerste stappen waren lastig omdat het
probleem is van waar begonnen moet worden aan zo’n vrije opdracht. Bezoeken aan houtzagerijen, hout‐
handels en werkplaatsen hebben mij niet veel kennis, maar wel feeling gegeven over hout en de bewer‐
kingsmogelijkheden daarvan. De meest nuttige bronnen waren de simpele houtliteratuur.
De volgende stap zou zijn zo veel mogelijk praktijk ervaring op te doen.
Graag wil ik afsluiten met een verwijzing naar de belangrijkste bronnen welke aanbevolen worden als ver‐
dere informatieverschaffing.
Hout deel I vademecum houtsoorten Voor de basis van hout en specificaties van houtsoorten
zoals krachten, kleur en gewicht.
Hout Verbindingen: de complete handleiding Een uitgebreidere beschrijving van de verbindingen en hoe
deze te maken zijn, is te vinden in het boek “Hout Verbin‐
dingen: de complete handleiding” van Terrie Noll.
Basisboek Houtbewerken Het boek “Basisboek Houtbewerken” illustreert goed de
gereedschappen en de toepassingen daarvan.
5
Literatuurlijst
Boeken
P.N. van Kampen & Zoon N.V., “Hout deel I vademecum houtsoorten”, vierde geheel herziende druk, Stich‐
ting Houtvoorlichtingsinstituut, Amsterdam.
P.N. van Kampen & Zoon N.V., “Hout deel IV vademecum triplex multiplex meubelplaat spaanplaat”, Stich‐
ting Houtvoorlichtingsinstituut, Amsterdam.
Harry Houwing en Harm van Veen, “Maak het van hout”, Uitgeverij Ploegsma, Amsterdam.
Roger Horwood, 1999, “Handboek houtbewerken”, Cantecleer, Baarn.
James Summer & Mark Ramuz, 1998, “Basisboek Houtbewerken”, Cantecleer, Cantecleer, De Bilt.
Terrie Noll, 2003, “Hout Verbindingen: De complete handleiding”, Forte Uitgevers, Utrecht.
Dictaten
Ir. J. Kuipers, 1979, “Bouwen met Hout deel 1”, PDOBouwen.
Internet Webpagina’s
J.J. Kuipers, 2002, “Goede raad.. bij aankoop van hout”, http://www.kuipersmeubelkoning.nl/hout.htm,
accessed 30 juni 2004.
Wilfried Nauta, “Organische vormgeving & Houtbewerking”, http://vorm‐licht.antrovista.com/cursus/, ac‐
cessed 30 juni 2004.
Het Arsenaal, “Houtinformatie”, http://www.hout.be/, accessed 30 juni 2004.
Centrum hout, 2003, “Houtinfo”, http://www.houtinfo.nl/, accessed 30 juni 2004.
Houtrijk Nederland, 2001, “Houtrijk Nederland”, http://www.houtrijk.nl/, accessed 30 juni 2004.
Stefan Peppi, 2002, “Plantenziekten en gewasbescherming”,
http://members.lycos.nl/peppito/2e%20Fase/gewasbescherming/gewasbescherming.htm, accessed 30 juni
2004.
Wikipedia, 2004, “Hout”, http://nl.wikipedia.org/wiki/Hout, accessed 30 juni 2004.
Arnhemse Fijnhouthandel, “Wortelhout”, http://www.af.nl/voorraad/massief/wortel/index.htm, accessed
30 juni 2004.
Martinus, “Materiaal”, http://members.home.nl/martinus/Onderdelen/Materiaal%20toelichting.htm, ac‐
cessed 30 juni 2004.
6
Jellema; Meischke; Muller; Tol; A. van, “Samenvatting: Bouwkunde: voor het hoger technisch onderwijs 1”,
http://studenten.samenvattingen.com/documenten/show/9474685/, accessed 30 juni 2004.
Milieu Centraal, “De keuze van hout”,
http://www.milieucentraal.nl/data/klussen/klussen_gebruikhout.htm, accessed 30 juni 2004.
Nationaal DuboCentrum, 2004, “Hout: houtverduurzaming”, http://www.dubo‐
centrum.nl/infobladen/infoblad.php?recID=23&item=milieu_aspecten, accessed 30 juni 2004.
Ebenau, “Boomverzorging/Houtvelling”, http://www.ebenau.nl/boomverzorginghoutvelling.htm, accessed
30 juni 2004.
Bouwvademecum, “Bouwvademecum Raab Karcher”, http://www.bouwvademecum.nl/, accessed 30 juni
2004.
Wolfcraft, “wolfcraft ‐ Alles zum Thema: Tische, Spannen, Bohren, Dübeln, Tackern, Schützen, Schleifen...”,
http://www.wolfcraft.de/, accessed 28 april 2005.
7
Bijlage
Naaldhout
Grenen
Groeigebieden: Europa, Siberië
Kleur kernhout: donkergeel tot oranjebruin
Kleur spinthout: geelwit
Draad: rechtdradig
Nerf: fijn tot matig fijn
vers 450‐1000 kg/m3
Toepassingen: constructiehout, vloeren, meubelen, figuren en speelgoed.
Bijzonderheden: Pas op 25 jarige leeftijd begint er kernhout te vormen, hout van
jonge bomen bevat dus vooral spinthout. Spinthout van grenen is
wel erg gevoelig voor schimmelaantasting onder vochtige om‐
standigheden wanneer grenen niet snel wordt gedroogd of met
een verduurzamingsiddel behandeld wordt.
Omdat Grenen in zo veel verschillende gebieden groeit is er een
groot verschil in kwaliteit. Hoe noordelijker of hoger in bergachti‐
ge streken des te fijner en harder is de kwaliteit.
Dennen
Groeigebieden: Europa
Kleur kernhout: wit tot grauwwit
Kleur spinthout: wit tot grauwwit
Draad: recht
Nerf: fijn
vers 650‐1200 kg/m3
Toepassingen: Dennen bevat geen hars of verspreidt geen geur waardoor het
gebruikt kan woorden voor emballagedoeleinden en kaasplanken.
De kwaliteit is lager dan vuren hout.
8
Vuren
Groeigebieden: Europa, Siberië
Kleur kernhout: wit tot bleekgeelbruin
Kleur spinthout: wit tot bleekgeelbruin
Draad: recht
Nerf: Fijn tot matig grof, afhankelijk van de groeiringbreedte
vers 520‐1100 kg/m3
Toepassingen: Doordat vuren in verschillende kwaliteiten gevonden kan worden
wordt vuren gebruikt voor een groot aantal verschillende produc‐
ten zoals constructies, kozijnen, kasten, lijstwerk, schuren, heipa‐
len, goedkope meubelen, hekpalen en muziek instrumenten.
Bijzonderheden: Vuren is sterk, buigzamer dan grenen, taai en zacht.
Loofhout
Appel
Kleur kernhout: bruinrood met een paarsachtige blauwe gloed
Kleur spinthout: grijsrood
Draad: recht of kruisdraad
Nerf: fijn
vers 760‐1040 kg/m3
Toepassingen: ornamenten, beeldhouwwerk, knoppen en ander eenvoudige
producten.
Bijzonderheden: Appelhout werkt en blijft werken wanneer het niet enige jaren is
gewaterd en goed is gedroogd.
Beuk
Duurzaamheid: Klasse V
Kleur kernhout: witachtig tot lichtbruin (gestoomd: roodachtig)
Kleur spinthout: witachtig tot lichtbruin (gestoomd: roodachtig)
9
Draad: recht, soms golvend
Nerf: Fijn, gelijkmatig.
Volumegewicht: 720 kg/m3 bij 12% vochtgehalte (Deens, Westeuropees, en Engels
beuken), 670 kg/m3 bij 12% vochtgehalte (beuken uit Joegoslavië
en Centraal‐Europa), vers ongeveer 960 kg/m3
Toepassingen: Gereedschap, meubelen, eetgerei, parket, speelgoed
Bijzonderheden: Bast en stof kunnen allergische reacties veroorzaken.
gestoomd / ongestoomd
Berken
Groeigebieden: Europa, Siberië, Oostelijk Noord‐ Amerika, Japan
Kleur kernhout: wit, zilverachtig
Kleur spinthout: wit, zilverachtig
Draad: Recht. Kruisdraad komt voor
Nerf: Fijn
Volumegewicht: 650 kg/m3 bij 12% vochtgehalte (Europees berken)
Toepassingen: Meubels, parketvloeren, ijsstokjes, speelgoed, huishoudelijke
voorwerpen.
Eik
Groeigebieden: Europa en Klein‐Azië
Duurzaamheid: Klasse II‐III
Kleur kernhout geel‐bruin tot donker bruin
Kleur spinthout: bleek bruin
Draad: recht
Nerf: Matig grof tot grof
vers 900‐1200 kg/m3
Toepassingen: constructiehout, parket, speelgoed, meubelen, vaten (o.a. wijn,
whisky)
Bijzonderheden: blauw‐zwarte verkleuring van het hout door kontakt met ijzer
(corrosie)
Essen
Groeigebieden: Europa, Klein Azië, Oostelijke Noord‐Amerika, China en Japan.
10
Kleur kernhout: Bruine tint
Kleur spinthout: Wit tot geelachtig of roodachtig wit
Draad: Recht, soms golvende draad
Nerf: Grof
vers 750‐1150 kg/m3.
Toepassingen: Meubels, Parketvloeren, gereedschappen.
Bijzonderheden: Het hout is sterk, hard en taai (bij brede groeiringen)
Iepen
Groeigebieden: Europa, Oostelijk Noord‐Amerika, Japan.
Kleur kernhout: Lichtbruin tot dofdonkerbruin
Kleur spinthout: geelwit
Draad: Recht, soms kruisdraad
Nerf: Matig grof
Volumegewicht: 670 (470‐850) kg/m3 bij 12% vochtgehalte, vers 1040 kg/m3
Toepassingen: Meubels, carroseriebouw en wagenmakerij, lijsten
Kers
Groeigebieden: Europa, Klein‐Azië, Zuidoosten van Canada en de oostelijke helft
van de Verenigde Staten
Duurzaamheid: Klasse III
Kleur kernhout: Roodbruin
Kleur spinthout: Lichter roodbruin
Draad: Meestal recht
Nerf: Fijn
vers 700‐950 kg/m3
Toepassingen: meubels, binnenbetimmering, muziekinstrumenten, speelgoed
Rode Meranti
Groeigebieden: Maleisië, Indonesië
Kleur kernhout: donkerrood tot lichtroodbruin en van bleekroze tot rozerood
11
Kleur spinthout: rozegrijs getint
Draad: Recht, kruisdraad komt voor
Nerf: Matig grof
vers 750‐950 kg/m3
Toepassingen: Binnen‐ en buitentimmerwerk, kozijnen, deuren, plinten, trappe‐
huizen, carrosseriebouw
Bijzonderheden: Het fineer wordt veel gebruikt voor triplex.
Noten
Groeigebieden: Europa, Azië, Amerika
Duurzaamheid: Klasse III
Kleur kernhout: grijsbruin
Kleur spinthout: vuilwit
Draad: Recht, soms warrig of golvend
Nerf: Matig fijn
vers 800‐900 kg/m3, 650 kg/m3 bij 12% vochtgehalte
Toepassingen: Meubels, parket, beeldhouwwerk, muziekinstrumenten, geweer‐
kolven, grepen.
Bijzonderheden: Het hout wordt blauwzwart wanneer het in contact komt met ijzer
in vochtige omstandigheden. Spinthout wordt gemakkelijk door
insekten aangetast.
Plataan
Groeigebieden: Europa, Oost‐VS
Kleur kernhout: lichtbruin
Kleur spinthout: wit tot roodachtig
Draad: Recht, soms kruisdraad
Nerf: Fijn en heeft een gelijkmatige structuur
vers 700‐1100 kg/m3, 560 kg/m3 bij 12% vochtgehalte
Toepassingen: Meubelen, panelen, houtsnijwerk, handvatten.
Bijzonderheden: Heeft enig zelfsmerende eigenschappen en wordt daardoor in de
VS voor zijkanten van lades gebruikt.
12
Populieren
Groeigebieden: Europa, Amerika, Zuid Afrika, Oost‐Azië, Australië
Kleur kernhout: wit tot grijsachtig wit
Kleur spinthout: wit tot grijsachtig wit
Draad: Recht
Nerf: Fijn en gelijkmatig
Volumegewicht: 450 (380‐530) kg/m3 bij 12% vochtgehalte, vers 880 kg/m3
Toepassingen: Klompen, lucifers, binnenwerk van triplex en meubelplaat, speel‐
goed, keulkengerei, tandestokers, bouwhout voor landbouwdoel‐
einden
Robinia
Groeigebieden: Europa, Noord‐Amerika
Kleur kernhout: geelgroen tot bruingroen
Kleur spinthout: grijsgeel
Draad: Recht
Nerf: Matig fijn tot matig grof
vers 900‐1200 kg/m3
Toepassingen: Constructie, carrosseriebouw, waterbouw, land‐ en tuinbouw,
wijnvaten, tandwielen, meubels, parket, gereedschappen, bin‐
nenbetimmering
Bijzonderheden: Een van de meest duurzame houtsoort beschikbaar in Europa.
Heeft een zeer hoge weerstand tegen instektenaantasting.
Wilg
Groeigebieden: Europa, West‐ Azië, Noord‐Afrika
Kleur kernhout: lichtbruin tot rozebruin
Kleur spinthout: iets lichter dan kernhout
Draad: Recht of iets kruisdradig
Nerf: Fijn
vers 700‐970 kg/m3, 340‐420 kg/m3 bij 12% vochtgehalte
13
Toepassingen: Klompen, gereedschap, speelgoed, cricketbats
14

Handleiding Hout PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Handleiding Hout PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Handleiding Hout PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Hout Handleiding

1 Thyllen en gom zorgen voor de secundaire afweer voor een boom.

Materiaal Elasticiteitsmodulus ± Buigsterkte ± Treksterkte ± Schuifsterkte ±

Staal 200 GPa 240 MPa 120 MPa ‐

gesloten afzuigkap open afzuigkap

10. In deze kast is het volgende te vinden: handschaafmachi‐ 16. Voor het gebruik van de 3D printer dient eerst overlegd

3 Niet dof maar meer ei-glans

You might also like