Suc Sosyolojisi

T.C.
ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 2886

AÇIKÖ⁄RET‹M FAKÜLTES‹ YAYINI NO: 1843
SUÇ SOSYOLOJ‹S‹
Yazarlar
Yrd.Doç.Dr. Osman DOLU (Ünite 1)
Prof.Dr. Aytekin GELER‹ (Ünite 2, 4, 5, 6, 7, 8)
Prof.Dr. H. ‹brahim BAHAR (Ünite 3)
Editör
Prof.Dr. Aytekin GELER‹
ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹
Bu kitab›n bas›m, yay›m ve sat›fl haklar› Anadolu Üniversitesine aittir.
“Uzaktan Ö¤retim” tekni¤ine uygun olarak haz›rlanan bu kitab›n bütün haklar› sakl›d›r.
‹lgili kurulufltan izin almadan kitab›n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay›t
veya baflka flekillerde ço¤alt›lamaz, bas›lamaz ve da¤›t›lamaz.
Copyright © 2013 by Anadolu University

All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
UZAKTAN Ö⁄RET‹M TASARIM B‹R‹M‹
Genel Koordinatör
Doç.Dr. Müjgan Bozkaya
Genel Koordinatör Yard›mc›s›

Arfl.Gör.Dr. ‹rem Erdem Ayd›n
Ö¤retim Tasar›mc›s›
Yrd.Doç.Dr. Alper Altunay
Grafik Tasar›m Yönetmenleri

Prof. Tevfik Fikret Uçar
Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z
Ö¤r.Gör. Nilgün Salur
Ölçme De¤erlendirme Sorumlusu

Ö¤r.Gör. U¤ur Pifliren
Dil Yaz›m Dan›flman›

Yrd.Doç.Dr. Serap Cavkaytar
Kitap Koordinasyon Birimi

Uzm. Nermin Özgür
Kapak Düzeni
Prof. Tevfik Fikret Uçar
Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z
Dizgi
Aç›kö¤retim Fakültesi Dizgi Ekibi
Suç Sosyolojisi
ISBN
978-975-06-1549-8
1. Bask›
Bu kitap ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ Web-Ofset Tesislerinde 10.000 adet bas›lm›flt›r.
ESK‹fiEH‹R, Ocak 2013
‹çindekiler iii
‹çindekiler
Önsöz ............................................................................................................ ix
Suç ve Sapma Teorileri........................................................... 2 1. ÜN‹TE

G‹R‹fi .............................................................................................................. 3
TEMEL KAVRAMLAR..................................................................................... 3
Suç ve Sapma Nedir?..................................................................................... 3
Suç Mekanizmas› Nas›l ‹flliyor?..................................................................... 4
SUÇ TEOR‹LER‹............................................................................................. 4
Pozitivist Okul ............................................................................................... 5
Sosyolojik Suç Teorileri .......................................................................... 5
Özet ............................................................................................................... 18
Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 19
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 20
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 21
Kamu Düzeni ve Güvenli¤i: Polislik...........................................24 2. ÜN‹TE

GÜVENL‹K KAVRAMI ................................................................................... 25
Devlet Güvenli¤i (Milli Güvenlik)................................................................ 27
Kamu Güvenli¤i (‹ç Güvenlik)..................................................................... 28
Güvenlik Hizmeti .......................................................................................... 29
POL‹S VE POL‹SL‹K ...................................................................................... 31
DEMOKRAT‹K POL‹S S‹STEMLER‹ (Geleri, 2003) ...................................... 33
Da¤›n›k (Parçalanm›fl) Polis Sistemleri ........................................................ 33
Amerikan Polisi ....................................................................................... 34
Merkeziyetçi Polis Sistemleri ........................................................................ 35
Türk ‹ç Güvenlik Sistemi .............................................................................. 36
Polis.......................................................................................................... 36
Jandarma.................................................................................................. 37
Bütünleflmifl Polis Sistemleri ......................................................................... 38
‹ngiliz Polisi ............................................................................................. 39
POL‹S S‹YASET ‹L‹fiK‹S‹ ............................................................................... 40
GÜVENL‹K H‹ZMETLER‹NDE AÇIKLIK VE G‹ZL‹L‹K................................. 42
Aç›k ve Hilesiz Suçla Mücadele Faaliyetleri ................................................ 42
Aç›k ve Taktiksel Suçla Mücadele Faaliyetleri ............................................ 43
Gizli ve Hilesiz Suçla Mücadele Faaliyetleri................................................ 43
Gizli ve Taktiksel Suçla Mücadele Faaliyetleri ............................................ 44
DEMOKRAS‹LERDE GÜVENL‹K VE ÖZGÜRLÜK DENGES‹ ...................... 45
Özet................................................................................................................ 47
Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 48
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 49
Aile ‹çi fiiddet ........................................................................... 54 3. ÜN‹TE

A‹LE KURUMU .............................................................................................. 55
Genifl Aile ...................................................................................................... 55
iv ‹çindekiler
Çekirdek Aile ................................................................................................. 56

Aile ve Demokrasi......................................................................................... 56
Aile ve De¤iflim ............................................................................................. 56
Modernleflme ve Aile .................................................................................... 58
Kentleflme ve Aile ......................................................................................... 58
Ailenin ‹fllevleri.............................................................................................. 59
Ailede ‹flbölümü ............................................................................................ 59
Kad›nlar›n Rollerindeki De¤iflim ................................................................. 60
fi‹DDET .......................................................................................................... 60
KADINA YÖNEL‹K fi‹DDET ......................................................................... 61
KADIN VE A‹LE ‹Ç‹ fi‹DDET ........................................................................ 61
Erke¤in fiiddet Davran›fllar›n› Yönlendiren Motivasyonlar ........................ 64
Aile ‹çi fiiddete Neden Olan Faktörler......................................................... 65
Ailede fiiddetin Bafll›ca Nedenleri ............................................................... 65
fi‹DDET‹N ALGILANMASI VE fi‹DDETE KARfiI TEPK‹LER......................... 67
Ö¤renilmifl Çaresizlik .................................................................................... 67
fiiddeti Rasyonellefltirmeyi Sa¤layan Faktörler ............................................ 67
A‹LE ‹Ç‹ fi‹DDET‹N ÖNLENMES‹ ................................................................. 67
Özet ............................................................................................................... 72
4. ÜN‹TE Suç Önleme..................................................................................76

SUÇ ÖNLEME KAVRAMI .............................................................................. 77
SUÇ ÖNLEME AfiAMALARI (Geleri, 2009)................................................... 78
Proaktif Aflama............................................................................................... 79
Önleyici Aflama ............................................................................................. 80
Tepkisel Aflama ............................................................................................. 80
Cezaland›r›c›/Islah Edici Aflama ................................................................... 81
SUÇ ÖNLEMEDE 3 TEOR‹K YAKLAfiIM...................................................... 82
Geleneksel Model ......................................................................................... 82
Liberal Model................................................................................................. 82
Radikal Model................................................................................................ 82
SUÇ ÖNLEME ‹LKELER‹................................................................................ 83
SUÇ ÖNLEME SÜREC‹ (Geleri, 2009) .......................................................... 84
Sorunun Tespiti ............................................................................................. 85
Verilerin Analiz Edilmesi............................................................................... 85
Fiziksel Güvenlik Tedbirlerinin Gözden Geçirilmesi ve Planlanmas›........ 86
En Uygun Plan›n Seçilmesi ve Uygulanmas›............................................... 86
Sonuçlar›n Takip Edilmesi ve De¤erlendirilmesi ........................................ 86
SUÇ ÖNLEME VE POL‹S............................................................................... 86
Devriye Hizmetleri ........................................................................................ 87
‹stihbarat Faaliyetleri Yoluyla Suç Önleme ................................................. 88
Kent Güvenli¤i Yönetim Sistemi .................................................................. 88
Güven Timleri................................................................................................ 89
Toplum Destekli Polislik............................................................................... 90
‹çindekiler v
SUÇ ÖNLEME PROGRAMLARININ BAfiARILI OLMASI ‹Ç‹N D‹KKAT

ED‹LMES‹ GEREKEN HUSUSLAR (Geleri, 2009) ......................................... 92
Yüksek Seviyede Görünür Olmak ............................................................... 93
Tan›mlanabilir Olmak ................................................................................... 93
Suç Sonras› Müdahaleye Haz›r Olmak......................................................... 94
Sistemli ve Devaml› Olmak .......................................................................... 94
Suçlarla ‹lgili Endifle ve Korkuya Yol Açmamak......................................... 94
Her Yerde Var Olma Alg›s›n› Oluflturmak................................................... 95
Suçla Mücadelede Elde Edilen Baflar›lar› Kamuoyuna Duyurmak............. 95
Kurumlar Aras› ‹flbirli¤i ‹çerisinde Hareket Etmek ..................................... 96
Vatandafllar›n Kat›l›m›n› Sa¤lamak ............................................................... 96
SUÇUN YER DE⁄‹fiT‹RMES‹ (Geleri, 2002) ................................................ 96
Suç Bölgesinde Yer De¤ifltirme.................................................................... 97
Suç Zaman›nda Yer De¤ifltirme.................................................................... 98
Suç ‹flleme Yönteminde Yer De¤ifltirme...................................................... 98
Suç Hedefinde Yer De¤ifltirme..................................................................... 98
Suç Çeflidinde Yer De¤ifltirme...................................................................... 99
Suçlu Tipinde Yer De¤ifltirme ...................................................................... 99
Özet ............................................................................................................... 100
Suç Korkusu ............................................................................. 106 5. ÜN‹TE

SUÇ KORKUSU KAVRAMI .......................................................................... 107
SUÇ KORKUSU VE SUÇ MA⁄DUR‹YET‹ R‹SK ALGISI ............................. 108
SUÇ KORKUSUNUN ORTAYA ÇIKMASI VE GEL‹fiMES‹............................ 109
SUÇ KORKUSUNUN ÖLÇÜLMES‹ ................................................................ 110
SUÇ KORKUSUNU ETK‹LEYEN/BEL‹RLEYEN FAKTÖRLER ..................... 113
Yafl ................................................................................................................ 114
Cinsiyet ......................................................................................................... 115
Sosyo-Ekonomik Durum ............................................................................. 116
Geçmifl Ma¤duriyet Durumu ....................................................................... 117
Sosyal ve Fiziki Koflullar .............................................................................. 119
Kent Yaflam› ........................................................................................... 119
Suç Seviyesi ............................................................................................ 119
Toplumsal ‹liflkiler ve Komfluluk .......................................................... 120
Medeni Olmayan Davran›fllar ................................................................ 121
Olumsuz Fiziksel Koflullar ..................................................................... 122
SUÇ KORKUSU MEDYA ‹L‹fiK‹S‹................................................................. 123
SUÇ KORKUSUNUN OLUMSUZ ETK‹LER‹.................................................. 124
SUÇ KORKUSUYLA MÜCADELE.................................................................. 127
Özet................................................................................................................ 129
vi ‹çindekiler
6. ÜN‹TE Suç Ma¤duriyeti ....................................................................... 136

MA⁄DUR VE MA⁄DUR‹YET KAVRAMLARI ............................................... 137
Ma¤dursuz Suç .............................................................................................. 138
Gizli Ma¤duriyet ........................................................................................... 139
MA⁄DUR ÇALIfiMALARININ KAPSAMI ....................................................... 139
MA⁄DUR‹YET NEDENLER‹.......................................................................... 141
SUÇ MA⁄DUR‹YET‹N‹N ETK‹LER‹ ............................................................. 141
MA⁄DUR PS‹KOLOJ‹S‹................................................................................. 142
MA⁄DUR PROF‹L‹ ........................................................................................ 143
MA⁄DUR POL‹S ‹L‹fiK‹S‹.............................................................................. 145
MA⁄DUR ÇOCUKLAR VE POL‹S ................................................................. 146
SUÇ MA⁄DURLARINA YÖNEL‹K YARDIM VE DESTEK
H‹ZMETLER‹ .................................................................................................. 147
Suç Ma¤durlar›na Yard›m ve Destek Hizmetlerinin Amac› ve
Kapsam› ......................................................................................................... 148
Suç Ma¤durlar›na Yard›m ve Destek Hizmeti Sunan
Mekanizmalar ................................................................................................ 149
Devlet Destekli Hizmetler ..................................................................... 150
Özel Sektör Hizmetleri .......................................................................... 156
Gönüllü Hizmetler ................................................................................. 158
Özet................................................................................................................ 160
7. ÜN‹TE Organize Suçlar ...................................................................... 166

ORGAN‹ZE SUÇLA ‹LG‹L‹ KAVRAMLAR ..................................................... 167
Organize Suç ve Mafya Kavram› .................................................................. 167
S›n›raflan Organize Suç ................................................................................. 168
Beyaz Yakal› Suç........................................................................................... 168
Organizasyon (fiirket) Suçlar› ....................................................................... 169
MAFIOS TOPLUM YAPISI ........................................................................... 169
MERKEZ‹ OTOR‹TE YEREL GÜÇ ÇATIfiMASI............................................. 169
TÜRK‹YE’DE ORGAN‹ZE SUÇLARIN TAR‹HSEL GEL‹fi‹M‹ ........................ 170
‹syanc›lar ve Eflk›yalar................................................................................... 171
Tulumbac›lar.................................................................................................. 173
Külhanbeyleri ................................................................................................ 173
Kabaday›lar .................................................................................................... 174
Babalar ve fiefler ........................................................................................... 175
A¤abeyler (Abiler) ve Reisler ....................................................................... 177
ORGAN‹ZE SUÇ ÖRGÜTLER‹N‹N ORTAK ÖZELL‹KLER‹ .......................... 178
Organize Suç Örgütlerinin As›l Amac› Ekonomik Kazanç Elde Etmektir.. 178
Organize Suç Örgütleri Hiyerarflik Bir Yap› Gösterirler ............................. 179
Organize Suç Örgütlerinde S›n›rl› Üyelik Vard›r......................................... 179
Organize Suç Örgütlenmeleri Devaml›l›k Gösterir ve Zamanla
S›n›rl› De¤ildir................................................................................................ 180
‹çindekiler vii
Organize Suç Örgütleri Yöntem Olarak fiiddet ve Rüflveti Kullan›rlar ...... 180
Organize Suç Örgütlerinin Faaliyetlerinde Uzmanlaflma ve
‹fl Bölümü Vard›r........................................................................................... 181
Organize Suç Örgütleri Tekelci Zihniyet Tafl›rlar........................................ 181
Organize Suç Örgütlerinin Aç›k ve Belirgin Kurallar› Vard›r ..................... 182
ORGAN‹ZE SUÇ ÖRGÜTLENMELER‹N‹N TEMEL ESASLARI...................... 182
Kan Ba¤› ........................................................................................................ 182
Etnik Köken................................................................................................... 183
Hemflehrilik.................................................................................................... 183
Arkadafll›k Ba¤lar› ......................................................................................... 184
Siyasi Görüfl Birlikteli¤i................................................................................. 184
Ritüel Ba¤l›l›klar ............................................................................................ 184
TÜRK‹YE’DE ORGAN‹ZE SUÇ ÖRGÜTLER‹N‹N ORTAYA ÇIKMASINDA
ETK‹L‹ OLAN FAKTÖRLER........................................................................... 185
Mafya Tipi Örgütlenmeye Uygun Toplum Yap›s›n›n Bulunmas›............... 185
Göçler ve Çarp›k Kentleflme ........................................................................ 186
Yasal Boflluk ve Yetersizlikler ...................................................................... 186
Siyasi Otorite Bofllu¤u................................................................................... 187
Ekonomik Otorite Bofllu¤u........................................................................... 187
Bürokrasideki Yozlaflma ............................................................................... 188
Yasaklamalar.................................................................................................. 188
Toplumsal Özenti.......................................................................................... 189
Terörün Varl›¤› .............................................................................................. 189
E¤itim ve Ö¤retim ‹mkânlar›n›n Yetersiz ve Kalitesiz Olmas› ................... 190
Çok Çocuklu Aile Yap›s›............................................................................... 190
Özet................................................................................................................ 191
Terörizm................................................................................... 196 8. ÜN‹TE

TERÖR‹ZMLE ‹LG‹L‹ KAVRAMLAR .............................................................. 197
Siyasal fiiddet ................................................................................................. 197
Terörizm......................................................................................................... 198
Uluslararas› Sözleflmelerde Terörizm ........................................................... 202
Terör............................................................................................................... 202
Terörizm ile Terör ‹liflkisi ............................................................................. 203
Siyasi Suç ....................................................................................................... 204
Anarfli, Anarflist ve Anarflizm ........................................................................ 204
Gerilla ve Gerilla Savafl›................................................................................ 205
Siber Terörizm ............................................................................................... 206
TERÖR‹ZM‹N UNSURLARI............................................................................ 206
‹deoloji Unsuru.............................................................................................. 207
fiiddet Unsuru ................................................................................................ 208
Örgüt Unsuru................................................................................................. 209
Uluslararas› Olma Unsuru............................................................................. 210
TERÖR‹ZM‹N AfiAMALARI............................................................................ 211
viii ‹çindekiler
Haz›rl›k Aflamas›............................................................................................ 211

Örgütlenme Aflamas› ..................................................................................... 211
Eylem Aflamas›............................................................................................... 212
‹ç Savafl Aflamas› ........................................................................................... 212
TERÖR‹ZM‹N ORTAYA ÇIKMA NEDENLER‹ .............................................. 212
Ekonomik Nedenler ...................................................................................... 213
Siyasal Nedenler ............................................................................................ 214
Sosyal Nedenler............................................................................................. 214
Kültürel Nedenler.......................................................................................... 215
Özet ............................................................................................................... 217
Sözlük ................................................................................... 223

Önsöz ix
Önsöz
Ço¤u insan için sadece polis veya ceza adalet sisteminin ilgi alan›na giren bir ko-
nu olarak de¤erlendirilen suç, asl›nda çok farkl› disiplinlerle yak›n iliflki içinde olan
bir olgudur. Suç, farkl› yer, zaman ve flekillerde, do¤rudan veya dolayl› olarak he-
men herkesi etkilemektedir. Bu yönüyle suç, insano¤lunun varolufluyla birlikte orta-
ya ç›kan, insanl›k tarihi kadar eski ve insan var oldu¤u sürece varl›¤›n› sürdürecek,
toplumsal derinlikleri olan sosyal bir olgudur. Suç, meydana geldi¤inde dar ölçekte
sadece ma¤duru ve suçu iflleyen kifliyi içine alan mikro dairenin ötesinde bütün top-
lumu farkl› flekil ve boyutlarda olumsuz flekillerde etkileyen bir toplumsal sorundur.
Bu kitab›n amac›, uzaktan e¤itim almak isteyen ö¤rencilere Suç Sosyolojisinin
ilgi alan›na giren temel konular› aktarmakt›r. Suç Sosyolojisi kitab›, toplam sekiz
(8) üniteden oluflmaktad›r. “Suç ve Sapma Teorileri” konulu ilk unite iki temel k›-
s›mdan oluflmaktad›r. Birinci bölümde, öncelikle suç ve sapmaya iliflkin temel
kavramlara yer verilmekte ve genel olarak suç mekanizmas›n›n nas›l iflledi¤ine
de¤inilmektedir. ‹kinci bölümde ise, suçun neden meydana geldi¤ine iliflkin biyo-
lojik, psikolojik ve sosyolojik görüfller ele al›nmaktad›r. ‹kinci ünite “Kamu Düze-
ni ve Güvenli¤i: Polislik” bafll›¤›n› tafl›maktad›r. Burada güvenlik kavram› ve hiz-
meti ve demokratik polis sistemleri konular› ifllenmektedir. Üçüncü ünitenin ko-
nusunu “Aile içi fiiddet” oluflturmaktad›r. Bu ünitede baflta aile kurumu olmak
üzere ailenin yap›s› ve ailedeki de¤iflimler ile aile içi fliddetin nedenleri ve aile içi
fliddetin önlenmesi konular› incelenmektedir. Dördüncü ünitede suç önlemenin
genel çerçevesi, ilkeleri, polisin suç önlemedeki yeri ve rolü ile suç önleme ted-
birleri sonucunda ortaya ç›kan suçun yer de¤ifltirmesi konular› incelenmektedir.
Suç korkusuna yer verilen beflinci ünitede suç korkusunun ortaya ç›k›fl› ve gelifli-
mi, suç korkusunu etkileyen/belirleyen unsurlar ile suç korkusunun olumsuz et-
kileri üzerinde durulmaktad›r. Alt›nc› ünite suç ma¤duriyetini ele almaktad›r. Bu
ba¤lamda, suç ma¤duriyetinin etkileri, ma¤dur psikolojisi, ma¤dur ve polis iliflki-
si ile suç ma¤durlar›na yard›m ve destek hizmetlerini içeren de¤erlendirmeler ya-
p›lmaktad›r. Organize suçlar›n ifllendi¤i yedinci ünitede Türkiye’de organize suç-
lar›n tarihsel geliflimi, organize suçlar›n ortak özellikleri, organize suç örgütlenme-
sinin temel dinamikleri ve Türkiye’de organize suçlar›n ortaya ç›kmas›nda etkili
olan faktörler kapsaml› bir flekilde aç›klanmaktad›r. Son olarak, sekizinci ünitede
terörizm konusu ifllenmektedir. Bu ana konu çerçevesinde terörizmle ilgili temel
kavramlar, terörizmin unsurlar›, terörizmin ortaya ç›kma nedenleri ile terörizmin
nedenlerinin ortadan kald›r›lmas›na yönelik yaklafl›mlar ortaya konulmaktad›r.
Bu kitab›n gerçeklefltirilmesinde ve flekillenmesinde çok büyük emekleri ge-
çen de¤erli hocalar›m Prof.Dr. Nadir SU⁄UR ile Prof.Dr. Ali ÇA⁄LAR baflta olmak
üzere ilgili ünitelerin yazarlar› Prof.Dr. H.‹brahim BAHAR ve Yrd.Doç.Dr. Osman
DOLU’ya, kitab›n Aç›k Ö¤retim Fakültesi normlar›na uygun hale gelmesine büyük
katk› sa¤layan Yrd.Doç.Dr. Alper Altunay’a ve kitab›n dizgi ve bas›m ifllerinde
eme¤i geçen AÖF dizgi birimine en içten teflekkürlerimi sunar›m.
Kitab›n, baflta Aç›k Ö¤retim Fakültesi ö¤rencileri olmak üzere Sosyoloj bölü-
mü ö¤rencilerine, bu konuda araflt›rma yapan ve ilgi duyan herkese yararl› olma-
s› dileklerimle.
Editör
Prof.Dr. Aytekin GELER‹
1
Amaçlar›m›z
N
Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;
N
Suç ve sapma konusuna iliflkin temel kavramlar› tan›mlayabilecek,
N
Suç teorilerine iliflkin genel bir de¤erlendirme yapabilecek,
N
Suç teorilerinin bafll›ca okullar›n› s›ralayabilecek,
Sosyolojik suç teorilerinin temel bak›fl aç›s›n› ortaya koyabilecek ve en önde
N
gelen sosyolojik suç teorilerini s›ralayabilecek,
Suç teorilerinin farkl› yönlerini analiz edebilecek bilgi ve yetene¤e sahip ola-
caks›n›z.
Anahtar Kavramlar
• Suç ve Sapma • Pozitivist Okul
• Kriminoloji • Sosyolojik Suç Teorileri
• Suç Teorileri
‹çindekiler
• G‹R‹fi
Suç ve Sapma • TEMEL KAVRAMLAR
Suç Sosyolojisi Teorileri
• SUÇ TEOR‹LER‹
Suç ve Sapma Teorileri
G‹R‹fi
Suç, insanl›k tarihi kadar eski bir kavramd›r. Bu yönüyle, insanl›k var olmaya de-
vam etti¤i sürece varl›¤›n› devam ettirecek bir olgudur. Suç, ilk bak›flta yaln›zca
polis ve mahkemeyle iliflkili bir olay olarak de¤erlendirilse de, mikro planda her
bir bireyi makro planda ise pek çok toplumsal yap›y› ilgilendiren bir sosyal olgu-
dur. Bu itibarla suçun nedenleri, sonuçlar› ve bileflenleri göz önünde bulundurul-
du¤unda oldukça karmafl›k bir kavram oldu¤u görülecektir. Bu sebeple, ceza ada-
let sisteminin s›n›rlar›n› aflan çeflitli boyutlar› bulunmaktad›r.
‹lk ortaya ç›k›fllar›ndan günümüze, devletlerin en az›ndan iki temel fonksiyonu
icra etmelerinin beklendi¤ini söyleyebiliriz: (1) güvenlik, (2) adalet. Bu itibarla, bir
toplumu oluflturan bireylerin devletten talep edebilecekleri en temel hizmet, gü-
venlik ve adaletin sa¤lanmas›d›r. Güvenlik ve adaleti sa¤layamayan bir devlet iflas
etmifltir. Suç, iflte bu iki fonksiyonu birden ilgilendiren önemli bir problemdir.
Sapma ise, suça benzemekle birlikte ceza adalet sisteminin alan›na girmeyen
norm ihlalleridir. Ne var ki, sapma da aynen suç gibi toplumu her zaman ilgilen-
dirmeye devam eden ve çözüm bekleyen bir sorundur. Bu itibarla, suç ve sapma-
n›n birlikte ele al›narak öncelikle bu sorunlar›n detayl› araflt›rmalarla incelenerek
nedenlerinin belirlenmesi; daha sonra, suçun ve sapman›n önlenmesi ve daha et-
kin bir flekilde suç ve sapmayla mücadele edilebilmesi için ulafl›lan bulgulara ba¤-
l› olarak çözüm önerilerinin gelifltirilmesi gerekmektedir. Suç ve sapman›n neden-
lerine iliflkin kriminoloji literatüründe son 250 y›lda gelifltirilen teorilerin temel ar-
gümanlar›n›n bilinmesi bu tür çal›flmalarda büyük önem arz etmektedir.
‹ki k›s›mdan oluflan bu bölümde, öncelikle suç ve sapmaya iliflkin temel kav-
ramlara yer verecek ve genel olarak suç mekanizmas›n›n nas›l iflledi¤ine de¤ine-
ce¤iz, daha sonra ise suçun neden meydana geldi¤ine iliflkin ortaya konulan di¤er
görüfllere k›saca de¤indikten sonra sosyolojik görüflleri ele alaca¤›z.
TEMEL KAVRAMLAR
Suç ve Sapma Nedir?

Gerçeklefltirilen davran›fl›n hukuk sistemi taraf›ndan m› yoksa yaln›zca toplum ta-
raf›ndan m› yapt›r›ma tâbi tutuldu¤una bakarak bu davran›fl›n suç olarak m› yok-
sa sapma olarak m› de¤erlendirildi¤ini söyleyebiliriz. Bu çerçevede suçu “kanun-
larda aç›kça yasaklanan ve karfl›l›¤›nda bir ceza öngörülen her türlü eylem olarak,
4 Suç Sosyolojisi
sapmay› ise toplumsal normlar çerçevesinde öngörülen kabul edilebilirlik s›n›rlar›-

n›n d›fl›na taflan her türlü davran›fl” (Dolu, 2011: 32) olarak tan›mlayabiliriz. Suç ve
sapma, her ne kadar birbiriyle iliflkili kavramlar olsalar da, asl›nda farkl› kavram-
lard›r. Zira hangi davran›fllar›n kabul edilmez oldu¤u, hangi davran›fllar›n ise mefl-
ru s›n›rlar içinde oldu¤u, farkl› referans noktalar›na göre de¤erlendirilir. Bir eyle-
min suç olup olmad›¤›n› anlamak için baflta ceza kanunlar› olmak üzere hukuk sis-
temi içinde yasaklanan bir eylem olup olmad›¤›na bakmam›z gerekirken, sapma
için bir davran›fl›n sosyal normlar ve de¤erlerle ne ölçüde uyumlu oldu¤una bak-
mak gerekir. Suç Teorileri isimli eserinde Dolu (2011: 34), “her ne kadar ço¤u sap-
“Her ne kadar ço¤u sapma ma teflkil eden davran›fl suç olarak tan›mlanm›fl olsa da, her suç bir sapma olma-
teflkil eden davran›fl suç d›¤› gibi her sapma da bir suç de¤ildir” diyerek bu iki kavram aras›ndaki fark› izah
olarak tan›mlanm›fl olsa da,
her suç bir sapma olmad›¤› etmektedir.
gibi her sapma da bir suç Farkl›l›klar›yla birlikte suç ve sapman›n pek çok ortak özelli¤i bulunmaktad›r.
de¤ildir.”
Öyle ki, suç ve sapman›n birbirinden fark›n› izah için gelifltirilen argümanlar bu
kavramlar›n ortak noktalar›ndan çok daha azd›r. Ayr›ca, kriminoloji literatüründe
araflt›r›lan ana konunun suç ya da sapma olmas› önemli de¤ildir. Zira kriminoloji bi-
limi aç›s›ndan “onay görmeyen davran›fllar›n” toplum taraf›ndan m› yoksa devlet ta-
raf›ndan m› yapt›r›ma tabi tutuldu¤unun bir önemi yoktur. Dolay›s›yla, gerek keli-
me tekrarlar›yla okuyucuyu s›kmamak, gerekse de kriminoloji biliminin bak›fl aç›s›-
n› yans›tmak bak›m›ndan ünitenin bundan sonraki k›s›mlar›nda suç ve sapma kav-
ramlar›n›n her ikisi için birlefltirici bir kavram olarak suç kavram›n› kullanaca¤›z.
Suç Mekanizmas› Nas›l ‹flliyor?

Suç mekanizmas›na göz att›¤›m›zda, temel olarak suçun iki unsurunu görüyoruz.
Bir suçun gerçekleflebilmesi için birinci unsur suç motivasyonu, ‹kinci unsur ise
suç f›rsat›d›r. Biri suç ifllemeye azmetse, birileri onu azmettirse veya ortam bireyi
suça sürüklese bile suç f›rsat› yoksa suç gerçekleflmez. Bir yerde suç motivasyonu
yoksa her yer suç f›rsat› ile dolu olsa da suç yine gerçekleflmez. Dolay›s› ile suçun
öncelikle bir motivasyon aya¤›, bir de f›rsat aya¤› oldu¤unu unutmamak gerekir.
Bu bak›fl aç›s› bize suç mekanizmas›n› afla¤›daki gibi bir denklemle ifade etme im-
kân› sunmaktad›r:
Suç = Suç ‹flleme Motivasyonu + Suç F›rsatlar›.
Bu mant›ktan hareketle, suç önleme ve suçla mücadele noktas›nda kamu oto-

ritesi taraf›ndan al›nan tedbirlerin suç f›rsatlar›n› azaltmaya yönelik tedbirler ol-
du¤unu görmekteyiz. Zira temel olarak suç motivasyonu, kollu¤u aflan bir konu-
dur, çünkü suç motivasyonu sosyolojik, ekonomik, biyolojik, politik veya kültü-
rel pek çok faktörden etkilenen bir olgudur. Bu çerçevede, suç denilen çok yön-
lü ve karmafl›k olguyu do¤ru bir flekilde kavrayabilmek için, suç motivasyonu
olarak ifade etti¤imiz suçun sebeplerine iliflkin sosyolojik teorileri, afla¤›daki bö-
lümde ele alaca¤›z.
SUÇ TEOR‹LER‹
Ülkemizde henüz çok genç bir bilim dal› olan kriminolojide gelinen son nokta iti-
bariyle, suçun nedenlerini aç›klayan görüfllerin do¤aüstü güçler perspektifi, klasik
okul, pozitivist okul ve elefltirel perspektif olmak üzere temel olarak dört temel pa-
radigma alt›nda s›n›fland›r›ld›¤›n› görmekteyiz (Dolu, 2011). Do¤aüstü güçler pers-
pektifi Orta Ça¤ cehaletini ve dogmalara saplanm›fl bir devrin suç ve suçluya ba-
k›fl›n› yans›t›rken, Klasik Okul Ayd›nlanma Ça¤› ile birlikte insan› tüm sosyal ana-
1. Ünite - Suç ve Sapma Teorileri 5
lizlerin merkezine koyan rasyonalite ve ak›lc›l›k eksenli bir bak›fl aç›s›yla suçu “ras-
yonel bir tercih” olarak ele alm›flt›r. Pozitivist Okulla birlikte ise biyolojik, psikolo-
jik ve sosyolojik faktörlerin önemli oldu¤u vurgulanm›flt›r. Biyolojik teoriler suçlu
davran›fl› bireyin sahip oldu¤u biyolojik yap›daki bozukluk, gerilik ya da patoloji-
ye ba¤larken, psikolojik teoriler ise suçu, bireyin erken yafllardan itibaren yaflad›-
¤› kötü tecrübeler, yanl›fl güdülenmeler ve sosyalleflememe ya da hatal› sosyallefl-
meyle aç›klam›flt›r. Sosyolojik suç teorileri ise suçu, bireyi çepeçevre saran sosyal
ve fiziksel çevrenin bir ürünü olarak bazen sosyal yap›lar›n bazen de sosyal süreç-
lerin bir ürünü olarak ele alm›flt›r. Elefltirel perspektif ise suçu, güç ve çat›flma pers-
pektifinden ele alarak baflta ceza adalet sistemi olmak üzere devlet ayg›t›n›n siste-
me hakim s›n›flar›, elitleri ve güçlüleri korumak üzere infla edilmifl kurumlar ol-
duklar›n› savunmaktad›r. Bu bölümde, suçun nedenlerine iliflkin ortaya at›lan gö-
rüfllerden sosyolojik suç teorilerinini inceleyece¤iz.
Pozitivist Okul
Pozitivist Okul, Klasik Okulun rasyo- fiekil 1.1
nalite ve ak›lc›l›k anlay›fllar›n› kabul et- Pozitivist Okula
Biyolojik
meyerek suçun birey taraf›ndan bili- Faktörler Göre Suçun
nerek ve istenerek gerçeklefltirilen bir Nedenleri
eylem oldu¤u fikrini reddetmifl, suçu
determinist bir tak›m faktörlere ba¤la-
m›flt›r. Pozitivist Okula göre suç, bire-
yin tamamen özgür iradesi d›fl›nda ka-
lan birtak›m biyolojik, psikolojik ve
sosyolojik faktörlerin bir neticesi ola- Psikolojik Sosyolojik
Faktörler Faktörler
rak ortaya ç›kmaktad›r. Bu bölümde,
Pozitivist Okul içinde önemli bir yer
tutan sosyolojik teorileri ele alaca¤›z.
Sosyolojik Suç Teorileri

Sosyolojik suç teorileri, suçun nedenlerine iliflkin son yüzy›lda kriminoloji bilimin-
de gelifltirilen teoriler aras›nda neredeyse tekel oluflturan pek çok görüflü bünye-
sinde bar›nd›rmaktad›r. Esasen bu teorileri ortaya atan kriminologlar›n meslektafl-
lar›yla birlikte ayn› ya da benzer sosyal hadiseleri gözlemleyerek gelifltirdikleri bu
görüfllerin nas›l olup da birbirleriyle rekabet içinde bu kadar fazla çeflitlili¤e ulafl-
t›¤› ciddi bir merak konusudur. Afla¤›daki bölümde s›ras›yla (1) sosyal düzensizlik
teorisi, (2) kontrol teorileri, (3) ö¤renme teorileri, (4) anomi ve gerilim teorileri ile
(5) damgalama teorilerini ele alaca¤›z.
Suç Ekolojisi Yaklafl›m›: Sosyal Düzensizlik Teorisi

Kriminoloji literatüründe suç ekolojisi olarak bilinen yaklafl›m, suçu Klasik Okul 1800’lerin bafl›nda Quetelet
ve Guerry ile bafllayan suç
ile biyolojik ve psikolojik suç teorilerinin birey eksenli düflünce tarz›n›n aksine, ekolojisi çal›flmalar›
bireyi içinde bulundu¤u çevre ile bir bütün halinde ele alarak suçlu davran›fl› te- günümüzün en kapsaml› suç
kil ve ba¤›ms›z bir olay (olgu) olarak de¤il, sosyal ve fiziksel çevrenin bütünlü¤ü haritalar›na esas teflkil
etmektedir.
içinde ço¤ul bir olgu olarak inceler. Temelleri 1800’lerin bafllar›nda Belçikal› mefl-
hur bir matematikçi ve istatistikçi olan Adolphe Quetelet ile Frans›z bir hukukçu
ve istatistikçi olan André-Michel Guerry taraf›ndan at›lan suç ekolojisi yaklafl›m›,
bugün kriminolojide Kartografik Okul olarak bilinen suç ekolojisi çal›flmalar›n›n
ilki say›lmaktad›r. Suç olgusunu belli bir mekânda, belli bir zaman dilimi içerisin-
6 Suç Sosyolojisi
de meydana gelen suçlar›n ortaya koydu¤u “büyük resim” çerçevesinde anlama-

ya çal›flan suç ekolojisi yaklafl›m›, günümüzde kullan›lan en kapsaml› suç harita-
lar›na esas teflkil etmektedir.
fiikago Okuluna göre insan Suç ekolojisi yaklafl›m›n›n kriminoloji literatüründe en derin etki yapan örne¤i,
yaflad›¤› çevrenin
çocu¤udur. Bu çerçevede
1800’lü y›llar›n sonu ile 1900’lü y›llar›n ortalar›na kadar etkili olan fiikago Okulu-
suç da bireyin içinde dur. 1890 y›l›nda araflt›rma yapmak amac›yla kurulan fiikago Üniversitesi, k›sa sü-
bulundu¤u çevreyle rede sosyal bilimler alan›nda ortaya koydu¤u ç›¤›r açan teorik ve ampirik çal›flma-
do¤rudan iliflkili bir olgudur.
larla bir marka olarak kriminoloji ve sosyoloji bilimlerinde fiikago Okulu olarak bi-
linen ekolü oluflturmufltur. “‹nsan, yaflad›¤› çevrenin çocu¤udur” diyen fiikago
Okuluna göre suçun nedenlerini insanlar›n yaflad›klar› sosyal ve fiziksel çevrede
aramak gerekir. Bu anlay›fltan hareketle, fiikago flehrini adeta bir laboratuvar gibi
inceleyen fiikago Üniversitesi sosyal bilimcileri, o güne dek yap›lmad›k bir tarzda
nicel ve nitel araflt›rma metotlar›n› kullanarak flehri on y›llar boyunca gözlem alt›n-
da tutmufllard›r.
1833 y›l›nda küçük bir kasaba olarak kurulan fiikago flehri, 1840’lara gelindi¤in-
de yaln›zca 4000 nüfuslu bir flehirdi. Baflta Avrupa olmak üzere dünyan›n her ye-
rinden Amerika’ya göç eden insanlar o günün flartlar›nda “rüzgâr flehir” olarak an›-
lan fiikago’yu öncelikli tercihleri aras›nda tutuyorlard›. Bunun do¤al bir sonucu
olarak flehrin nüfusu 1900’lerin bafl›nda 1 milyona ulaflm›fl, 1920’lere gelmeden
çoktan 2 milyonu aflm›flt› (Cullen ve Agnew, 2003: 95-96). Pek çok farkl› milliyet,
etnisite, din ve kültüre mensup insan›n oluflturdu¤u bu karma yap›, en baflta fiika-
go Üniversitesinin flehircilik ve sosyoloji alanlar›nda çal›flmalar yapan bilim insan-
lar›n› heyecanland›r›yordu. Bunlar aras›nda Ernest W. Burgess isimli bir flehirkent
sosyolo¤u, fiikago flehrinin geliflim fleklini, demografik özelliklerini ve nüfus hare-
ketlerini inceleyerek flehir gelifliminin rastgele meydana gelmedi¤ini, flehrin mer-
kezinde bulunan ifl merkezlerinden bafllayarak, flehrin d›fl k›s›mlar›na do¤ru adeta
hayali halkalar halinde flehrin befl temel bölgeye ayr›ld›¤›n› tespit etmiflti. fiehrin
merkezinde en fakir insanlar yaflarken d›fl halkalarda daha zenginlerin yaflad›¤›n›
fark eden Burgess (1925), bu yap›n›n ortaya ç›k›fl nedenini öncelikle ulafl›m mali-
yetlerine ba¤lam›flt›. fiehre yeni gelen göçmenlerin ucuz iflçi olarak flehir merkezin-
de bulunan fabrikalara yak›n yerlerde kurulan barakalarda yaflamaya bafllad›klar›-
n› gözlemleyen Burgess, insanlar›n biraz para kazanmaya bafllay›nca hemen fleh-
rin d›fl taraflar›na do¤ru hareket ettiklerini ve en zenginlerin de flehre en uzak yer-
leflim yerlerinde yaflad›klar›n› fark etmiflti. Sonuçta, yapt›¤› araflt›rma ile gelifltirdi¤i
flehir yap›s›n› izah eden modele “yo¤unlaflma bölgeleri modeli” ismini veren yazar,
bu alanda yap›lan çal›flmalar› 1925 y›l›nda yay›nlanan “fiehir” (The City) isimli ki-
tapta toplad› (Park vd., 1925).
Burgess’in çal›flmalar›n› yak›ndan takip eden Shaw ve McKay (1942), yo¤unlaflma
bölgeleri modelini kullanarak bu çal›flmaya suç verilerini eklemeye bafllad›lar. Dün-
yada ilk kez fiikago’da kurulan çocuk mahkemelerinden ve polisten ald›klar› suç ka-
y›tlar›n›, haritalar üzerine ifllemeye bafllad›lar. Çal›flma sonunda herkesi flafl›rtan bir
sonuç ortaya ç›kt›. fiehrin merkezinde iyice yo¤unlaflan suç, Park ve Burgess’in mo-
delindeki her bir halkayla birlikte flehrin d›fl taraf›na do¤ru azalarak ilerliyordu. Bu
ampirik bulgu üzerine Shaw ve McKay, flehrin farkl› bölgelerinde nitel araflt›rma tek-
niklerini kullanarak sokaktaki insanlarla birebir görüflmeler yapt›lar. Suçlu dosyalar›-
n› inceleyen yazarlar, bu bulgular› sokak araflt›rmalar›ndaki bulgularla bir araya geti-
rerek mümkün oldu¤unca farkl› bilgi kayna¤›ndan toplad›klar› veriler ile “puzzle”›n
(bulmacan›n) eksik parçalar›n› tamamlamaya çal›flt›lar. Araflt›rma sonunda, literatür-
de “sosyal düzensizlik teorisi” ad› verilen meflhur çal›flma ortaya ç›kt›.
Shaw ve McKay (1942), flehir merkezine ifl bulma ümidiyle gelen göçmen aile- Sosyal düzensizlik teorisine
göre suçun nedeni
lerinde yetiflkinlerin fabrikalara çal›flmaya giderken çocuklar›n ço¤u zaman ebe- geleneksel sosyal kontrol
veynlerinden yeterli ilgiyi göremedi¤ini, gün boyunca sokaklarda di¤er çocuklarla mekanizmalar›n›n
çökmesidir.
vakit geçirirken kendi ailelerinde gördükleri sosyal normlardan ve kurallardan çok
farkl› bir hayatla tan›flt›klar›n› gözlemledi. Böylece, ev ve sokak aras›nda ikilemde
kalan çocuklar, yafllar› ilerledikçe fiikago flehrini saran 1000’e yak›n çetenin herhan-
gi biriyle o ya da bu flekilde tan›flarak “Amerikan Rüyas›”n› gerçeklefltirebilmek için
ana-babalar›n›n yapt›¤› gibi gün boyu çal›flmaktan baflka yollar›n da oldu¤unu fark
ediyorlard›. Yaflad›klar› bu kültür ve de¤er çat›flmas› içinde çocuklar ve gençler, za-
ten zay›f olan aile etkisinden uzaklaflarak zamanla sokak hayat›n› daha çok benim-
siyor ve içinde bulunduklar› ortama uyma e¤ilimi gösteriyorlard›. Mant›k olarak ya-
fl› daha büyük suçlular›n kendilerinden küçükleri suç çetelerine katt›¤› bu yap› için-
de, yetiflkin suçlularla genç suçlular aras›nda ciddi bir iletiflim vard›. Yetiflkin suçlu-
lar genç ve çocuk suçlulara bildikleri her fleyi ö¤reterek bu insanlar›n da kendileri-
nin yolundan gitmesini sa¤l›yorlard›. Böylece suç, hep ayn› ortamda ayn› k›s›r dön-
gü içinde varl›¤›n› devam ettirebiliyordu. Öyle ki, Shaw ve McKay yapt›klar› orijinal
araflt›rmay› tam 30 y›l boyunca üç dalga halinde tekrarlad›lar ve her seferinde ayn›
sonucu elde ettiler: suç sürekli olarak flehrin merkezinde varl›¤›n› devam ettiriyor
ve merkezden d›fla do¤ru azalarak yay›l›yordu. fiehre d›flar›dan gelen onca farkl›
milliyet, kültür, etnisite ve ›rka mensup insanlar ayn› davran›fl kal›plar›n› takip ede-
rek öncelikle flehir merkezine, fabrikalara çok yak›n olan ucuz yerleflim yerlerine
gelip, benzer ifllerde çal›flt›ktan sonra biraz para kazan›nca flehrin d›fl bölgelerine
do¤ru hareket ediyorlard›. fiehir merkezinin sürekli bir dolup-boflalma yaflamas›na
ra¤men aradan geçen on y›llara ra¤men suçun flehir merkezindeki varl›¤›n› devam
ettirmesi Shaw ve McKay’i gerçekten de suçun, içinde yaflan›lan yerin bir sonucu
olarak ortaya ç›kt›¤›na ikna etmiflti. Suçu, geleneksel sosyal kontrol mekanizmala-
r›ndaki çöküfle ba¤layan bu araflt›rma, nüfus hareketlili¤i, etnik heterojenlik ve bu-
na ba¤l› olarak kültür farkl›l›¤› ve baz› durumlarda da kültür çat›flmas›n› kal›c› ve et-
kin sosyal kontrol mekanizmalar›n›n oluflamamas›nda temel faktörler oldu¤unu or-
taya koymufltur. Böylece, fiziksel yap›n›n sosyal yap›y›, sosyal yap›n›n da bireyi et-
kileyece¤ini öngören sosyal düzensizlik teorisi do¤mufltur.
Suç ekolojisi çal›flmalar›nda bir dönüm noktas› niteli¤i tafl›yan sosyal düzensiz-
lik teorisi, kriminoloji literatüründe oldukça do¤urgan ve etkili teorilerden biri ol-
mufltur. Öyle ki, sosyal düzensizlik teorisi öncülü¤ünde fiikago Okulu 1950’lere
kadar kriminoloji biliminde sahip oldu¤u tekel konum ile suç araflt›rmalar›na yön
veren en önemli ekol olmufltur. Bu dönemden sonra da etkisini sürdüren bu ekol,
yine ayn› gelenekten ç›kan di¤er teorilerle de varl›¤›n› günümüze kadar devam et-
tirmifltir. Bunlar aras›nda kontrol ve ö¤renme teorileri, sosyal düzensizlik teorisin-
den türemekle birlikte birbirine rakip teoriler olarak literatürdeki yerlerini alm›fllar-
d›r. Afla¤›daki bölümlerde bu teorileri inceleyece¤iz.
Kontrol Teorileri
Kontrol teorileri di¤er kriminoloji teorilerinin cevaplamaya çal›flt›¤› “‹nsanlar ne-
den suç ifller?” sorusunun yanl›fl oldu¤unu, zira insanlar›n uygun f›rsat› yakalad›k-
lar› zaman zaten suç iflleyeceklerini iddia eder. Bu ba¤lamda, temel varsay›m ola-
rak insan›n özünde iyilik potansiyeliyle dolu bir varl›k yerine, her an kötülük yap-
maya müsait ve kötülü¤e haz›r bir varl›k olarak de¤erlendirilir. Kontrol teorilerinin
temel bak›fl aç›s›na göre, cevaplanmas› gereken as›l soru “‹nsanlar neden suç iflle-
mez?” olmal›d›r (Dolu, 2011: 267).
8 Suç Sosyolojisi
Kontrol teorilerinin genel olarak iç ve d›fl kontrol mekanizmalar› üzerine yo-

¤unlaflan iki ana ak›m olarak geliflti¤ini görmekteyiz. Suçun bir tür iç kontrol veya
öz-kontrol mekanizmas›yla önlenebilece¤ini savunan görüfller suçu engelleyecek
mekanizmay› bireyin içine konumland›r›rken, d›fl kontrol üzerinde duran teoriler
bireyi suçtan al›koyacak as›l faktör olarak bireyi çepeçevre saran sosyal ortam› ifla-
ret etmektedirler. Afla¤›daki bölümde kriminoloji literatüründe kontrol teorileri ge-
lene¤i içinde yer alan teorilerden ikisini genel hatlar›yla inceleyece¤iz.
Sosyal Ba¤ Teorisi

Hirschi’ye göre suç, Kriminoloji literatürünün en önemli eserlerinden biri say›lan “Suçun Nedenleri”
insanlar›n içinde yaflad›klar› (Causes of Crime) isimli kitab› ile Travis Hirschi 1969 y›l›nda “Sosyal Ba¤ Teori-
toplumla aralar›ndaki sosyal
ba¤lar›n zay›flamas›n›n si”ni (Social Bond Theory-SBT) ortaya atm›flt›r. Hirschi’ye göre suç, insanlar›n
do¤al bir sonucudur. içinde yaflad›klar› toplumla aralar›ndaki sosyal ba¤lar›n zay›flamas›n›n do¤al bir
sonucudur. SBT’ye göre sosyal ba¤lar›n güçlü oluflu toplumsal yap›y› oluflturan
bireyleri birbirine kenetleyerek suç ve sapma teflkil eden davran›fllar›n ortaya
ç›kmas›n› engellemektedir. Bu ba¤lar›n zay›flamas›yla birlikte yaln›zlaflan bireyin
suç ve sapma teflkil eden davran›fllarda bulunma olas›l›¤› artmaktad›r. SBT’nin
dört temel bilefleni bulunmaktad›r: (1) ba¤l›l›k, (2) adanm›fll›k, (3) sürekli mefl-
guliyet ve (4) inanç.
Ba¤l›l›k: Baflta çocuklar ve gençler olmak üzere bireylerin özellikle aileleri ve
içinde yaflad›klar› toplumu ve sosyal ortam› oluflturan insanlarla s›k› ba¤lar›n›n ol-
mas› ve bu kimselerle iyi iliflkiler içinde olmas› insanlar› suçtan al›koyan önemli
bir faktördür. Aile fertleri, akrabalar, komflular ve birey aç›s›ndan önem tafl›yan
di¤er kiflilerle olan güçlü ba¤lar, bireyin herhangi bir yanl›fl davran›fl ile bu kiflile-
rin kendisine bak›fllar›nda bir de¤iflikli¤e neden olabilece¤i için birey kendisine
inanan insanlar›n güvenini bofla ç›karmak istemez. Dolay›s›yla, bu düflüncelerle
hareket eden birey, de¤il yaln›zca suçlardan, riskli davran›fllardan bile uzak dur-
mak ister.
Adanm›fll›k: ‹nsanlar hayatlar›n›n önemli bir bölümünde gerek maddi gerekse
manevi birtak›m hedeflere ulaflmak için çal›fl›r-çabalarlar. Sonuçta bireyler elde et-
tikleri serveti, makam› ve insanlar›n gözünde elde ettikleri de¤erleri kolayl›kla bir
kenara atmak istemezler. ‹flte bu noktada, SBT bize belli bir amaca do¤ru yürüyen
ve hayatta kendisini belli bir ideale (iyi bir insan olma, iflinde baflar›l› bir personel
olma, herkesin yard›m›na koflan bir insan olma) adayan insanlar›n suç iflleme ola-
s›l›klar›n›n herhangi bir hedefi ve ideali olmayan insanlara göre daha az olaca¤›n›
söylemektedir. SBT ayr›ca, “insanlar›n kaybetmekten korkacaklar› fleyler ne kadar
çoksa, o ölçüde sahip olduklar› bu de¤erleri riske atmak iste¤i azd›r” demektedir.
Bu itibarla, kendilerini kariyerlerine, ailelerine ve belli bir hedefe ulaflmaya adayan
insanlar›n daha az suç iflleyecekleri ifade edilmektedir.
Sürekli Meflguliyet: Bir ‹ngiliz atasözü “bofl eller fleytan›n atölyesidir” (idle
hands are devils workshop) demektedir. SBT’ye göre e¤er ki insanlar›n kendileri-
ni sürekli meflgul edecek faydal› u¤rafllar› yoksa bu insanlar›n yanl›fl ifllerle u¤rafl-
malar› ve suç ifllemeleri do¤al bir sonuçtur. Bu durum özellikle çocuklar ve genç-
ler için geçerlidir. E¤er ki çocuklar› ve gençleri baflta sportif, sosyal ve kültürel et-
kinlikler, kitap okuma ve benzeri faydal› ve güzel ifllerle meflgul etmez, bafl›bofl
b›rak›r, vakitlerini ve enerjilerini bu tür meflru aktivitelerle harcamalar›na imkân
haz›rlamazsak o zaman bu kimselerin her türlü faydas›z, kendileri ve toplum için
zararl› ve hatta suç teflkil eden davran›fllarda bulunmalar›n› önlemek pek müm-
kün olmayabilir. Bu sebeple, yerel ve merkezi yönetimlerin çocuk ve gençlerin
vakitlerini faydal› ve verimli biçimde geçirebilecekleri sosyal, kültürel ve spor

amaçl› tesisler kurmalar›, bu alanlara yat›r›m yapmalar›, program ve aktiviteler dü-
zenlemeleri büyük önem tafl›maktad›r.
‹nanç: SBT’ye göre insanlar›n bir kural› çi¤nemelerinin en temel nedeni o ku-
ral›n geçerlili¤ine, kendileri ve içinde yaflad›klar› toplum için faydas›na inanmama-
lar›d›r. Yani, e¤er ki insanlar›n toplumsal normlar› ve de¤erleri çi¤nememeleri, ka-
nunlar› ihlal etmemeleri isteniyorsa, öncelikle insanlara bu kurallar›n herkesin ya-
rar›na oldu¤u anlat›lmal› ve faydas›na insanlar inand›r›lmal›d›r. Aksi takdirde, in-
sanlar geçerlili¤ine inanmad›klar› kurallara hiçbir zaman uymayacaklard›r. Bu du-
rum özellikle çocuklar ve gençler için geçerlidir. E¤er ki küçük yafllardan itibaren
insanlar baflkalar›n›n hakk›na ve hukukuna sayg›l› olmak, toplumsal normlar› ve
de¤erleri çi¤nememek konusunda hassas bir flekilde yetifltirilirlerse suç da dâhil ol-
mak üzere her türlü sapma ve norm ihlalleri azalacak ve minimuma inecektir. Ak-
si takdirde, kurallara niçin uyulmas› gerekti¤inin mant›¤› toplumda tam olarak yer-
lefltirilemez. Bundan dolay› insanlar kurallar›n -en az›ndan ara s›ra- neden çi¤ne-
nebilece¤ine dair gerekçeler üretebileceklerdir. Böylece herkes yapt›¤› yanl›fll›¤›
hakl› ç›karacak bir gerekçeyi üretecek, herkesin bir mazereti olacakt›r. ‹nsanlar›n
toplum halinde varl›klar›n› devam ettirebilmeleri için ortak yaflam bilincinin herkes
taraf›ndan paylafl›lmas› flartt›r.
Hirschi’ye göre bu dört bileflen, bireyi içinde yaflad›¤› topluma daha s›k› bir fle-
kilde ba¤lamaktad›r. Sonuç olarak, bu ba¤lar güçlendikçe birey suçtan uzak dura-
cak, zay›flad›kça suç iflleme olas›l›¤› artacakt›r.
Öz-Kontrol Teorisi
Travis Hirschi (1969), az önce inceledi¤imiz SBT’si ile bireyin “d›fl-kontrol eksen- Gottfredson ve Hirschi’ye
li bir mekanizmayla” kontrol alt›na al›narak suçun “harici” faktörlerle önlenebile- göre suçu önlemenin en
etkin yolu bireyin öz-
ce¤ini varsaym›flt›r. Hirschi, bu görüfllerini ortaya att›¤› 1969’dan sonra literatür- kontrolünü gelifltirmekten
de oldukça ses getiren bu teorisini daha sonralar› yetersiz bulmufltur. SBT’yi “do- geçer. Öz-kontrol artt›kça
suç iflleme olas›l›¤› azal›r.
layl› kontrol”ler vas›tas›yla suçu önlemeye çal›flan bir model olarak de¤erlendiren
yazar, Micheal Gottfredson isimli baflka bir kriminologla bir araya gelerek bu kez
“do¤rudan kontrol” imkân› sa¤layacak “iç-kontrol eksenli” bir model gelifltirmifl-
tir. Yazarlar, toplumsal kontrol mekanizmalar›n›n önemli oldu¤unu söylemekle
birlikte as›l önemli faktörün bireyin kendi kendini kontrol alt›na almas› oldu¤u-
nu iddia etmifllerdir. 1990 y›l›nda yay›nlad›klar› “Genel Suç Teorisi” isimli kitap
ile yazarlar literatürde “Öz-Kontrol Teorisi” (ÖKT) olarak da bilinen modeli orta-
ya atm›fllard›r.
ÖKT, bireyin herhangi bir flekilde toplumsal engellemeyle karfl›laflmasa bile suç
ifllememesinin yüksek bir öz kontrol ile mümkün olaca¤›n› savunmufltur. ÖKT’ye
göre özkontrolü yüksek bireyler, içinde bulunduklar› ortamda ne kadar suç f›rsat›
olursa olsun suç ifllemezler. Aksi takdirde, bireyin bizzat kendisinin suç iflleme ka-
rar›nda olmas› halinde hiçbir gücün bu kimseyi suç ifllemekten al›koyamayaca¤›
iddia edilmifltir.
Gottfredson ve Hirschi (1990), öz-kontrolü düflük olan bireylerin özelliklerini; Öz-kontrolü yüksek bireyler
beklemeye tahammülsüz, sab›r ve sebattan yoksun, hayal k›r›kl›klar›na dayanma yetifltirebilmek için en
önemli faktör etkin ebeveyn
gücü az, çal›flkanl›ktan uzak, her an risk almaya haz›r, heyecan› ve tehlikeyi seven, terbiyesidir.
sözlü ifade kabiliyetleri zay›f ve problemlerini güç kullanarak çözmeye e¤ilimli ol-
mak fleklinde s›ralamaktad›r. Yazarlar, öz-kontroldeki zay›fl›¤›n nedeni, daha çok
küçük yafllardan itibaren kazand›rmakla yükümlü olan aileye ba¤lamaktad›r. Etkin
ebeveyn terbiyesinden mahrum olarak yetiflen çocuklar›n öz-kontrolünün zay›f
10 Suç Sosyolojisi
olaca¤›n› belirten yazarlar, özellikle günümüzde ailelerin çocuklar›yla ilgilenme-

mesi, çocuklar›n› yak›ndan izle(ye)memesi ve bunun bir sonucu olarak da çocuk-
lar›n›n hatal› ve yanl›fl davran›fllar›n› erken dönemlerde fark edememelerinin öz-
kontrolü yüksek çocuklar yetifltirmeye engel teflkil etti¤ini söylemektedirler. Ço-
cuklar›n›n hatal› davran›fllar›n› uygun flekilde uyararak, gerekti¤inde kademeli ola-
rak cezaland›rmayan aileler, çocu¤un yafl› ilerledikçe çocuklar›n›n davran›fllar›na
yön verme flans›n› giderek kaybetmektedirler. Bu noktada, ceza ve ödülün denge-
li bir biçimde kullan›lmas›n›n çocuklar›n öz-kontrol seviyelerini art›ran bir etkisi
bulunmaktad›r.
Ö¤renme Teorileri
Ö¤renme teorileri, günümüz kriminolojisinin en önde gelen teorik geleneklerin-
den biridir. Lombroso ve takipçilerinin biyolojik determinizm fikirlerini reddede-
rek ifle bafllayan ö¤renme teorisyenleri, suçlu davran›fl›n nedenini bireyin çevresiy-
le olan etkileflimine ba¤lam›fllard›r. Dolay›s›yla, ö¤renme teorileri için birey ve çev-
renin etkileflimi en temel çal›flma alan›d›r.
Bu bölümde, kriminoloji literatüründe en çok bilinen ve en etkili teorilerinden
biri olan Edwin Sutherland’›n “Ay›r›c› Birliktelikler Teorisi”ni ele alaca¤›z. Suther-
land’›n modeli kriminoloji literatüründeki ilk ö¤renme teorisi olmas› ve daha son-
ra gelifltirilen teorilerin de hep bu teorinin temel argümanlar› etraf›nda flekillenme-
si nedeniyle büyük önem tafl›maktad›r.
Ay›r›c› Birliktelikler Teorisi

Soru: “Toplum nedir?” Suçu ö¤renmeyle izah eden eserlerin ilki olarak kabul edilen 1903 tarihli “Taklit Ka-
Tarde: “Toplum taklittir.” nunlar›” isimli kitab›nda Gabriel Tarde (1903: 74), kendisine “toplum nedir?” fleklin-
de yöneltilen bir soruya “toplum taklittir” cevab›n› verdi¤ini nakletmektedir. Suç da
dahil olmak üzere pek çok sosyal davran›fl›n taklit yoluyla kazan›ld›¤›n› savunan
Tarde, ö¤renme literatüründe önemli bir ç›¤›r açm›flt›r. Tarde’den (1903) oldukça
etkilenen Edwin Sutherland, bu fikirleri George Herbert Mead’in (1934) “sembolik
etkileflim” yaklafl›m›yla birlefltirerek kendine ait yeni bir sentez yapm›flt›r.
Sutherland’a göre suç, fiikago Okulu gelene¤inde yetiflen sosyologlardan biri olan Sutherland, suçun
aynen di¤er davran›fllar gibi
ö¤renilen bir davran›flt›r.
yaln›zca sosyal ve fiziksel ekolojiye atfedilerek izah edilmeye çal›fl›lmas›n› eksik
bulmufltur. Bu nedenle, suç mekanizmas›n›n daha iyi anlafl›labilmesi için basit an-
cak bir o kadar da kapsay›c› bir yaklafl›ma ihtiyaç duyuldu¤unu düflünen Suther-
land, “Ay›r›c› Birliktelikler Teorisi” (Differential Association Theory) ad›n› verdi¤i
teorisini gelifltirmifltir. Yazar›n teoriye bu ismi vermesinin iki nedeni oldu¤u belir-
tilmektedir. ‹lki, ö¤renmede birlikteliklerin önemli oldu¤una, ikincisi “kimle bir-
likte oldu¤una ba¤l› olarak” kiflinin hayat›nda bir k›r›lma yaflanaca¤›na inanmas›-
d›r. Zira “üzüm üzüme baka baka karar›r”, “bana arkadafl›n› söyle, sana kim oldu-
¤unu söyleyeyim” ve “körle yatan flafl› kalkar” gibi pek çok atasözümüzde oldu-
¤u gibi, Sutherland de, insanlar›n kimlerle birlikte oldu¤una ba¤l› olarak nas›l in-
sanlar olaca¤›n›n belirlenece¤ini düflünmüfl ve bu mant›ktan hareketle suçlular›
suçsuzlardan “ay›r›c› birliktelikler”i ifade ba¤lam›nda teorisine bu ad› vermifltir
(Dolu, 2011: 236).
Ö¤renmede iki fleyin Sutherland’a göre ay›r›c› birliktelikler teorisinde, ö¤renmenin bireyi ad›m
ö¤renilmesi esast›r: (1) suç ad›m nas›l suç ifllemeye götürdü¤ünün anlat›ld›¤› 9 ilke bulunmaktad›r (Suther-
iflleme teknikleri, (2) suç
ifllemeyi hakl› ç›karacak land ve Cressey, 1978: 80-82): (1) Suçlu davran›fl ö¤renilir, (2) Suçlu davran›fl›n
gerekçeler, bahaneler ve ö¤renilmesi, aynen di¤er davran›fllar›n ö¤renilmesinde geçerli olan ö¤renme me-
mazeretler.
kanizmalar›yla gerçekleflir. Yani, suçun ö¤renilmesi ile baflka bir davran›fl›n ö¤re-
nilmesi aras›nda “ö¤renme bak›m›ndan” herhangi bir fark yoktur. (3) Ancak bu
ö¤renme kiflinin tek bafl›na ö¤renmesi fleklinde gerçekleflmez; kifli suçlu davran›-
fl› di¤er bireylerle iletiflim ve etkileflimle ö¤renir. (4) Suçlu davran›fl›n ö¤renilme-
sinde bireye yak›n ve bireyin de¤er verdi¤i kiflilerle olan iletiflimi en etkili faktör-
dür. (5) Ö¤renmenin derecesini ve etkisini; görüflme s›kl›¤›, görüflme/birliktelik
süresi, önem durumu ve görüflme/birliktelik yo¤unlu¤u gibi faktörler belirler. (6)
Suçlu davran›fl›n ö¤renilmesiyle iki fleyin ö¤renilmesi kastedilir: (i) suç iflleme
teknikleri, (ii) suç ifllemeyi hakl› ç›karacak gerekçeler. Birinci ö¤renme ile birey,
suçun nas›l ifllenece¤ini ö¤renirken; ikinci ö¤renme ile gerek suç ifllemeden ön-
ce gerekse de suç iflledikten sonra vicdani azaptan nas›l kurtulaca¤›n› ö¤renir.
Aksi takdirde, bir h›rs›z›n çald›¤› bir eflya ya da paran›n di¤er insanlar için ne an-
lama geldi¤ini ya da o fleylerin çal›nmas›n›n o insanlar›n hayat›nda nas›l bir etki
yapt›¤›n› düflünmesi o kiflinin bir h›rs›z olarak yaflam›n› sürdürmesine imkân ver-
mez. Zira suçlular›n, özellikle de kariyer suçlular› olarak adland›r›lan “ifli-gücü
suç ifllemek” olan insanlar›n, ma¤durlar›n neler hissettikleri hakk›nda empati kur-
malar› durumunda hayatlar› zehir olur. Bu nedenle, ö¤renme yaln›zca suç iflleme
tekni¤i ile s›n›rl› de¤ildir, ayn› zamanda ifllenen suçtan dolay› bireyin suçluluk
duymamas›n› ya da en az›ndan yapt›¤› ifli hakl› ç›karacak birtak›m gerekçeleri ve
mazeretleri de ö¤renmesini içerir. (7) Birey, ö¤renme sürecinde suç ifllenmesinin
iyi ve güzel oldu¤u yönünde veya suç ifllemenin yanl›fll›¤› yönünde tan›mlamala-
ra da maruz kal›r. (8) Bireyin suç ifllemeyi tercih etmesinin nedeni, suç ifllenme-
sini takdir edilecek, hofla gidecek, do¤ru eylemlermifl gibi tan›mlayan söylemle-
re daha fazla maruz kalmas›d›r. (9) Her ne kadar çeflitli ihtiyaçlar veya de¤erler
suçlu davran›fllar›n gerekçesi olarak ileri sürülse de, suçlu davran›fl› aç›klamak
için bu ihtiyaçlar ve de¤erler tek bafl›na yeterli olamazlar zira bu ihtiyaçlar suç ifl-
lemeden de karfl›lanabilir.
Sutherland’›n ö¤renme teorisini dünya çap›nda test eden yüzlerce makale yay›n- Sutherland’a göre bireyi suç
lanm›flt›r. Bu çal›flmalar ay›r›c› birliktelikler teorisinin alkol ve uyuflturucu madde iflleme çizgisine en çok
yaklaflt›ran fley, bireyin suç
kullan›m›ndan fliddet suçlar›na, oradan da mala ve flahsa karfl› suçlara kadar hemen ifllemeyi hakl› ç›karacak
hemen bütün suç türlerini aç›klama kapasitesinin oldu¤unu ortaya koymufltur. tan›mlamalara, suç
ifllemenin yanl›fl oldu¤unu
ifade eden tan›mlamalardan
Anomi ve Gerilim Teorileri daha fazla maruz
kalmas›d›r.
Anomi ve gerilim teorileri, esas itibariyle ayn› görüflleri savunmalar›na ra¤men, ç›-
kar›m yapt›klar› olgular›n bulundu¤u analiz düzeyi farkl›l›k gösterir. Anomi teori-
leri ile “neden baz› toplumlar›n di¤er toplumlardan daha yüksek suç oranlar›na sa-
hip oldu¤u” sorusu cevaplanmaya çal›fl›l›rken, gerilim teorileri ile “neden ayn› top-
lum içindeki baz› gruplar›n di¤erlerinden daha yüksek suç oranlar›na sahip oldu-
¤u” sorusu cevaplanmaya çal›fl›l›r (Dolu, 2011: 301).
Emile Durkheim, insan arzular›n›n ve isteklerinin dipsiz okyanuslar gibi son-
suz oldu¤unu söylemifltir. Durkheim, elini uzatt›¤› her fleyi elde etmek, her diledi-
¤inin olmas›n› istemek arzusunda olan insan›n kendi kendini s›n›rlay›p kontrol al-
t›na alamayaca¤›n›, bunun için toplumun bireyi s›n›rland›rmas› ve kontrol alt›na
almas› gerekti¤ini iddia etmifltir. Ne var ki, toplumsal yap›da meydana gelecek sar-
s›nt›lar ve düzensizlikler toplumun bireyi kontrol edebilme kapasitesini ciddi bi-
çimde zay›flat›r. Bunun en önemli sebebi, Durkheim’in “anomi” olarak ifade etti-
¤i, bozulan sosyal yap›d›r. Anomi kavram›n› ilk olarak “Toplumsal ‹fl Bölümü”
(Division of Labor in Society) isimli kitab›nda ortaya atan Durkheim, daha sonra
bu kavram› intihar vakalar›n› aç›klamak için kullanm›flt›r (Bkz: Durkheim, 1933;
Durkheim, 1951).
12 Suç Sosyolojisi
Anomi, sosyal hayat›n, Durkheim’a göre toplumlar›n geliflim süreçleri her zaman sabit bir h›z ve ritim-
sosyal hayat› düzenleyen
normlardan, de¤erlerden ve de gerçekleflmez. Savafllar, do¤al afetler, yang›nlar, ekonomik patlamalar ve eko-
kurallardan daha h›zl› nomik çöküfller toplumsal hayatta çok h›zl› de¤iflimlere yol açar. Bu tür zamanlar-
de¤iflmesi sonucu eski
normlar, de¤erler ve da, toplumsal hayat, sosyal hayat›m›z› düzenleyen normlardan ve kurallardan da-
kurallar›n yeni oluflan ha h›zl› de¤iflir. Bu durumda, eski kurallar, normlar ve de¤erler, ortaya ç›kan yeni
durumlar› düzenleyememesi
sonucu ortaya ç›kan durumlar› düzenlemekte yetersiz kal›r. ‹flte, ortaya ç›kan bu kurals›zl›k ve norm-
normsuzluk ve kurals›zl›k suzluk durumuna Emile Durkheim “anomi” ismini vermifltir.
halidir.
Örne¤in, ekonomik patlamalar›n yafland›¤› dönemlerde insanlar, daha önce sa-
hip olmad›klar› imkanlara kavuflurken daha önce davranmad›klar› flekilde davrana-
bilmektedirler. Bu insanlar, varl›k içinde bir hayat› daha önce yaflamad›klar› için, bu
yeni hayatlar›nda çeflitli hatalar yapabilmekte, fark›nda olmadan suç ve sapma teflkil
eden davran›fllarda bulunabilmektedirler. Ayn› flekilde ekonomik durumu çok iyi
olan bir insan, ekonomik çöküntü zamanlar›nda eski hayat tarz›n› devam ettirmek is-
temekte ancak buna maddi imkânlar› elvermemektedir. Bu durumda bunal›ma giren
insanlar mevcut hayat standartlar›n› devam ettirebilmek için illegal yollardan maddi
kazanç elde etmeye e¤ilim gösterebilmekte veya intihar edebilmektedirler.
‹nternet ve yüksek teknoloji ürünü cihazlar›n hayat›m›za girmesiyle de hayat›-
m›za anominin hakim olmaya bafllad›¤›n› görüyoruz. Bilgisayar ve internet ba¤›m-
l›s› olan on binlerce insan, bu teknolojilerle birlikte eskiden sahip olmad›klar› im-
kânlara kavuflmakta, eskiden hiç görmedikleri fleyleri görmekte, hiç yapmad›klar›
fleyleri yapmaya bafllamaktad›rlar. Bir önceki neslin köyden flehre göç etti¤i dö-
nemde yaflad›¤› kültür flokunun bir benzerini flimdilerde internetle tan›flan yeni ne-
sil yaflamaktad›r. Sokakta ve aile hayat›nda hakim olan pek çok sosyal norm, ku-
ral ve de¤erin sanal dünyada etkisini yitirdi¤ine ve bireylerin davran›fllar›n›n kon-
trolünde yetersiz oldu¤una flahit olmaktay›z.
Saym›fl oldu¤umuz bu tür davran›fl sorunlar›n›n sebebi, anominin yüksek oldu-
¤u zamanlarda insanlar›n nas›l hareket etmeleri gerekti¤ine dair ihtiyaç duydukla-
r› rehberlikten mahrum kalmalar›d›r. Bu zamanlarda suçlar ve sapk›n davran›fllar
artar, toplumsal düzen bozulur. Durkheim (1951), bu görüfllerini test edebilmek
amac›yla anomiyi intihar say›lar›n› aç›klamak için kullanm›flt›r. Durkheim, yapt›¤›
istatistiksel de¤erlendirme sonucunda intihar say›lar›n›n anominin yüksek oldu¤u
zamanlarda daha yüksek oldu¤unu tespit etmifltir.
Gerilim teorileri bize “her ne Amerikal› bir sosyolog olan Robert K. Merton, Amerika’da gözlemlenen yüksek
pahas›na olursa olsun
sonuca ulaflma” mant›¤›n›n
suç oranlar›n›n anomi ile izah edilebilece¤ini söyleyerek Durkheim’in anomi teori-
suç için en elveriflli ortam› sininin bu amaçla kullan›labilece¤ini savunmufltur. Bu fikir üzerinde çal›flan Mer-
haz›rlad›¤›n› göstermektedir.
ton, anomi teorisini ABD özeline uyarlayarak literatürde “Klasik Gerilim Teorisi”
ad› verilen teoriyi gelifltirmifltir.
Merton’un klasik gerilim Merton (1938), Amerikan toplumunda suçun neden düflük sosyo-ekonomik
teorisine göre suç, toplumun statüye sahip insanlar aras›nda yo¤unlaflt›¤›n› gerilim teorisiyle aç›klam›flt›r. Mer-
önüne konulan amaçlarla
araçlar aras›ndaki ton, Amerika’da, zengin-fakir, beyaz-zenci fark etmeksizin herkesin önüne konu-
uyumsuzluktan lan “her ne pahas›na olursa olsun para kazanma ve zengin olma” amac›n›n toplu-
kaynaklanmaktad›r.
mun bütün kesimleri için gerçeklefltirilebilir bir hedef olmad›¤›n›, ancak toplumun
sürekli Amerikan Rüyas› olarak nitelendirilen bu ideallerle bombard›man alt›nda
tutuldu¤u için, özellikle dezavantajl› konumda bulunan insanlar›n zenginlik ve bol
para hedefine ulaflabilmek için gayri meflru yollara sapma bask›s› alt›nda oldukla-
r›n› iddia etmifltir. Zira Merton’a göre, toplumun önüne konulan hedeflere yap›lan
vurgu, bu hedeflere nas›l ulaflabilece¤i konusunda yap›lmamaktad›r. Böylece, yal-
n›zca sonuca kilitlenen insanlar, “her ne pahas›na olursa olsun” bu hedefe varmak
istemektedirler. Merton, bu tür bir gerilimle karfl› karfl›ya kalmalar› halinde insan-
lar›n içinde bulunduklar› bu duruma befl farkl› flekilde uyum sa¤layacaklar›n› sa-
vunmufltur.
Tablo 1.1
Toplumsal Toplum taraf›ndan Merton’un Uyum
hedefler/amaçlar onaylanan yollar/araçlar fiekilleri
Uyumluluk + + Kaynak: Merton’dan

(1938: 676)
uyarlanm›flt›r.
Yenilikçilik + —
fiekilcilik — +
Geri Çekilme — —
‹syankarl›k —&+ —&+
(+) iflareti kabul etmeyi,
(—) iflareti reddetmeyi
(—&+) iflareti eskisini ortadan kald›r›p yenisini getirmeyi ifade eder.
Uyumluluk: Hem toplumsal hedefleri hem de bu hedeflere ulaflabilmek için

toplum taraf›ndan onaylanan yollar› kabul kiflilerin seçti¤i uyum flekline uyumlu-
luk ad›n› veriyoruz. Bu grupta yer alan insanlar toplumun ço¤unlu¤unu oluflturur-
lar (Merton, 1938: 677).
Yenilikçilik: Yenilikçilik olarak adland›r›lan di¤er bir grupta yer alan insanlar
ise, herhangi bir ahlaki kayg› gütmeksizin her türlü para, zenginlik ve statü hede-
fine kestirme yoldan ulaflmak isterler. Bu insanlar toplumsal hedefleri kabul eder-
ken bu hedeflere gitmek için toplum taraf›ndan onaylanan yollar› ve araçlar› red-
dederler. Çünkü bu yollar çok uzun ve zahmetlidir. Bu nedenle de bu insanlar
zenginlik ve bol para hedefine ulaflabilmek için her türlü alternatif yolu arar, her
türlü yasa¤› çi¤nerler. Ço¤u zaman illegal yollara sapan bu insanlar için sonuca gi-
den her yol mubaht›r. Merton’a göre suçlular yo¤unluklu olarak bu grupta yer al›r-
lar (Merton, 1938: 678-681).
fiekilcilik: Bu grupta yer alan insanlar, toplumsal hedeflere ulaflamayacaklar›n›
düflündükleri için asl›nda bu hedefleri reddederler; ancak, sanki bu amaçlar› ken-
dileri de benimsiyormufl gibi bu hedeflere giden yollar› kabul ederler. D›fltan ba-
k›ld›¤›nda uyumluluk ve flekilcilik modellerini benimseyenler aç›s›ndan herhangi
bir davran›fl farkl›l›¤› yoktur. Çünkü benzer flekillerde davran›rlar. Bu insanlar zen-
ginlik, para ve yüksek statü gibi hedeflere ulaflamayacaklar›n› bilmelerine ra¤men
di¤er insanlar gibi davranmaya devam ederler (Merton, 1938: 678).
Geri Çekilme: Bu gruptaki insanlar ne toplumsal hedefleri ne de bu hedeflere gi-
den yollar› kabul etmezler. Kendilerini toplumdan soyutlayan bu kifliler sosyal haya-
t›n hiç bir alan›na kat›lmak ve herhangi bir katk› sa¤lamak istemezler. ‹çinde yaflad›k-
lar› topluma yabanc› olan bu kimseler her fleyi ve herkesi protesto ederler. Bu kifliler
aras›nda alkol ve uyuflturucu ba¤›ml›s› pek çok insan bulunur (Merton, 1938: 677).
14 Suç Sosyolojisi
‹syankârl›k: Hem toplumsal hedefleri hem de bu hedeflere giden yollar› redde-

den isyankarl›k grubundaki insanlar, geri çekilme grubundakiler gibi içinde yafla-
d›klar› sosyal düzeni reddetmekle kalmazlar; ayn› zamanda yeni toplumsal hedef-
ler ve bu hedeflere giden yeni yollar ve araçlar oluflturmak isterler. Ne mevcut dü-
zenden ne de kurallar›ndan memnun olmayan bu kifliler, daha çok politik isyan
anlam› tafl›yan ayr›l›kç› eylemler yaparak meydana getirdikleri toplumsal olaylarla,
içinde yaflad›klar› toplumda bütün kurallar› de¤ifltirecek, her fleyi altüst edecek bir
devrim süreci bafllatmak isterler (Merton, 1938: 678). Zaman zaman televizyon ek-
ranlar›na yans›yan afl›r› solcu, Marksist-Leninist marjinal gruplar›n eylemleri bu çer-
çevede de¤erlendirilebilir.
Merton’un klasik gerilim teorisini ülkemize uyarlayacak olursak, ülkemizde de
insanlar›n özellikle görsel medya vas›tas›yla k›sa yoldan zengin olma ve bol para
kazanma idealleriyle kamç›land›klar›n› görmekteyiz. Televizyonlarda yay›nlanan
ço¤u yar›flma ve magazin programlar›nda topluma sürekli olarak hesaps›z harca-
ma, lüks tüketim ve ›fl›lt›l› hayatlar rol model olarak sunulmakta, böylece insanlar
hep daha fazla istemeye motive edilmektedir. Bunun sonucunda gençler aras›nda
“ya popçu ya topçu olmak”, “kafay› kullanmak” gibi kolay yoldan köfleyi dönme
hayalleri yay›lmaktad›r. Bu durum toplumda suç oranlar›n› yukar›ya do¤ru zorla-
yan bir faktör olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r.
Merton’un klasik gerilim teorisini Ankara liselerinden al›nan 1710 kiflilik bir ör-
neklem üzerinde test eden Özbay ve Özcan (2006), teorinin ülkemiz aç›s›ndan da
geçerli oldu¤unu tespit etmifltir. Araflt›rmac›lar, ö¤rencilerden ideallerinde bulunan
hedeflere ulaflma noktas›nda kendisini engellenmifl hissedenlerin di¤er ö¤rencile-
re k›yasla çok daha fazla okul kurallar›n› ihlal ettiklerini, fiziksel sald›r›da bulun-
duklar›n› ve kamuyu rahats›z eden suçlar ifllediklerini bulmufllard›r. Bahsetti¤imiz
çal›flma, bu teoriyi ülkemizde test eden tek çal›flma olmas›na karfl›n, teorinin ge-
çerlili¤i yönünde bulgular ortaya koymas› bu görüfllerin ülkemiz aç›s›ndan da aç›k-
lay›c› gücü oldu¤u kanaatini uyand›rmaktad›r.
Damgalama Teorileri
Sembolik etkileflim Suçun nedenlerini aç›klamaya çal›flan di¤er görüfllerin aksine damgalama teorisi
yaklafl›m›na göre bir kimse insanlar›n suça ve suçluya gösterdikleri tepkiler üzerinde yo¤unlaflan bir yaklafl›m-
kendisinin nas›l biri
oldu¤unu ancak kendisini d›r. Charles H. Cooley’in (1902) “ayna benlik” ve George H. Mead’in (1934) “sem-
toplum aynas›nda görerek bolik etkileflim” modellerinin temelini oluflturdu¤u bu yaklafl›ma göre, insanlar›n
anlayabilir.
kendilerine ait kimlik ve benlik alg›lar› üzerinde hem kendileri hakk›nda sahip ol-
duklar› kendi düflüncelerin hem de di¤er insanlar›n kendileri hakk›ndaki düflünce-
leri etkilidir. Yani, bir kimse kendisinin nas›l biri oldu¤unu ancak kendisini toplum
aynas›nda görerek anlayabilir.
Herkesin herhangi bir sebeple hata edebilece¤ini ve suç iflleyebilece¤ini savu-
nan damgalama teorisi, as›l önemli olan noktan›n insanlara yapt›klar› hatalardan
sonra nas›l davran›laca¤› oldu¤unu vurgulamaktad›r. Temelde suça gösterilen top-
lumsal tepkilerle ilgilenen damgalama teorisi, bir bütün olarak de¤erlendirildi¤in-
de, suçluya gösterilen tepkiye göre bireyin suçlu bir kariyere veya toplumun üret-
ken, faydal› ve de¤erli bir bireyi olarak yaflam›n› sürdürebilmesine neden olunaca-
¤›n› söylemektedir. Bu aç›dan de¤erlendirildi¤inde damgalama teorisinin genel
olarak iki ana ak›m halinde geliflmekte oldu¤unu görmekteyiz: (1) ayr›flt›r›c› utan-
d›rma/damgalama, (2) birlefltirici utand›rma.
Ayr›flt›r›c› Utand›rma (Damgalama) Yaklafl›m›

Ayr›flt›r›c› utand›rma ya da damgalama yaklafl›m› çerçevesinde de¤erlendirebile- Suç iflleyen bir kimsenin
gerek toplum taraf›ndan
ce¤imiz çeflitli görüflleri gelifltiren Frank Tannenbaum (1938), Edwin Lemert (1951) ay›planmas›, k›nanmas› ve
ve Howard Becker (1991) gibi sosyal bilimcilere göre bireylerin iflledikleri (ger- d›fllanmas› gerekse de ceza
adalet sistemi taraf›ndan
çek veya sanal) bir suç sonras›nda toplumun ve ceza adalet sisteminin bu kimse- bir dizi ifllemden geçirilerek
lere gösterece¤i tepkilerle, bu kiflilerin daha sonra tekrar suç iflleme olas›l›klar› ar- yapt›r›ma tabi tutulmas›
bireyin aln›na silinmez bir
tacakt›r. Örne¤in, bir kiflinin iflledi¤i suçtan dolay› polis taraf›ndan yakalanmas›, leke sürer. “Bir kiflinin ad›
ellerinin kelepçelenmesi, savc› ve hâkim karfl›s›na ç›kmas›, hapse girmesi ve bir ç›kaca¤›na can› ç›ks›n” veya
“ad›n ç›km›fl dokuza, inmez
suç kayd›n›n olmas› kiflinin hayat›nda bir daha geri dönülmez de¤ifliklikler yapar. sekize” gibi atasözlerimiz de
Kiflinin normal biri olarak yeniden topluma kar›flmas› ve normal bir hayat sürdür- esas itibariyle ayn›
hadiseden bahsetmektedir.
mesi-imkâns›z olmasa bile-çok zor bir hal al›r. Suç iflleyen bir kimsenin gerek top-
lum taraf›ndan ay›planmas›, k›nanmas› ve d›fllanmas› gerekse de ceza adalet sis-
temi taraf›ndan bir dizi ifllemden geçirilerek yapt›r›ma tabi tutulmas› bireyin aln›-
na silinmez bir leke sürer. “Bir kiflinin ad› ç›kaca¤›na can› ç›ks›n” veya “ad›n ç›k-
m›fl dokuza, inmez sekize” gibi atasözlerimiz de esas itibariyle ayn› hadiseden
bahsetmektedir. Ayr›flt›r›c› utand›rma yaklafl›m›nda öne ç›kan üç önemli kavram
vard›r: (1) bask›n statü, (2) geçmifle dönük yorum yapma, (3) kendini gerçeklefl-
tiren kehanet.
Bask›n Statü: Her insan›n kendi hayat›nda kolayl›kla de¤ifltiremeyece¤i cinsi-
yeti, etnisitesi, milliyeti, mesle¤i vb. pek çok özelli¤i insanlar›n sosyal statüleri-
dir. Roller ise bu statülere ba¤l› olarak kiflinin içinde bulundu¤u ortama göre
farkl›laflan özelliklerdir. Bu anlamda bir binan›n katlar›n› statülere, her katta bu-
lunan odalar› ise rollere benzetebiliriz. Bir kimse ifl yerinde çayc›, evinde baba,
mahallesinin futbol tak›m›n›n y›ld›z futbolcusu olabilir. Ayn› flekilde, bir bayan
dillere destan güzelli¤e sahip bir efl, ancak ayn› zamanda mutfakta kötü bir aflç›
olabilir. ‹flyerinde onlarca kifliyi çal›flt›ran bir patron veya yüzlerce kifliye emre-
den bir komutan evlerinde baba ve efl olabilirler. Sahip olunan farkl› statüler ve
roller sayesinde insanlar›n farkl› ortamlara adapte olma yetene¤i artar. Ne var ki,
bazen bu statü ve rollerden baz›lar› di¤erlerinin üstüne ç›kar ve bask›n statü ha-
lini al›r. ‹flte o zaman kifli hep bu kimlikle bilinir ve bu kimli¤e göre muamele
görür. Kiflinin iflyerinde bir polis komiseri olmas› onu mahallesinde de komiser
olarak bilinip tan›nmas›na neden olur. Ayn› flekilde bir kiflinin asker olmas› da
onu herkesin gözünde komutan yapar. Bu kimseler her yerde “komutan›m” ve-
ya “komiserim” diye ça¤›r›l›r. ‹flte bu tip statülere bask›n statü denilir. Ne var ki,
bütün bask›n statüler bu kadar masum de¤ildir. Ço¤u insan›n hayat›nda pek çok
hatalar vard›r. Bazen kiflinin kendisi bile bu yanl›fll›klar› hat›rlamak istemeyebi-
lir. Bu hatalar›n, yanl›fll›klar›n veya suçlar›n di¤er insanlar taraf›ndan ö¤renilme-
siyle kifli bir anda bambaflka bir kifli olur. Art›k bu kifli için geri dönüfl mümkün
olmaz. Kiflinin belki de ilk defa gerçeklefltirdi¤i bir h›rs›zl›k, hatta bazen bir yan-
l›fl anlama kifliyi bir anda herkesin gözünde h›rs›z yapar. Benzer flekilde bir ka-
d›n›n ›rz ve namusuna at›lacak bir iftira ile bir anda bu kad›n›n hayat› de¤iflive-
rir. Bir kifli istedi¤i kadar toplumda sayg›n ve iyi niyetli bir kimse olsun, bu kifli-
ye h›rs›z damgas› vurulmas› ile bu kiflinin di¤er bütün güzel özellikleri silinive-
rir. Sahip olunan kötü nam adeta bir batakl›k gibi kiflinin bütün iyiliklerini ve gü-
zelliklerini yutar. Böylece kifli art›k her yerde h›rs›z ya da ahlaks›z olarak bilini-
yordur. Bu süreçten geçen bir kifli kendisini baflka türlü tan›tma imkân› bulamaz
(Dolu, 2011: 398-400).
16 Suç Sosyolojisi
Geçmifle Dönük Yorum Yapma: Kifliye ait bir hata, kusur ya da suçun ortaya ç›k-
mas›yla birlikte insanlar bu kimseyle yaflad›klar› geçmifl hat›ralar› bu yeni bilgilerle
yeniden düflünür yeni bir gerçeklik infla ederler. Örne¤in, bir kimsenin h›rs›zl›k yap-
t›¤›n›n ortaya ç›kmas›, geçmiflte bu kimsenin oldu¤u ortamlarda kaybolan fleylerin
de bu kifli taraf›ndan çal›nm›fl olabilece¤i düflüncesini akla getirir. Geçmiflte sebebi
bilinmeyen olaylar, ö¤renilen yeni bilgilerle ve oluflturulan kurgularla doldurulur. Ki-
fli, asl›nda hiç yapmam›fl oldu¤u fleylerden g›yab›nda sorumlu tutulur. Böylece, kifli
geri dönüflü olmayan bir flekilde insanlar›n gözünden düfler ve dolay›s›yla yap›lan
bu yorumlardan haberdar olmad›¤› için kendisini savunamaz. Zaten haberi olsa bile
inand›r›c›l›¤›n› yitirmifl oldu¤u için bütün çabalar› boflunad›r. Art›k kifli, insanlar›n gö-
zünde bambaflka bir kimse haline gelmifltir (Dolu, 2011: 401-402).
Kendini Gerçeklefltiren Kehanet: Suç iflleyen/hata yapan kifliye insanlar›n sü-
rekli olarak “sen flöyle kötü bir insans›n!”, “senden adam olmaz”, “sen bir h›rs›zs›n”
ve benzeri sözlerle örselenmesi, bu kimselerin bir müddet sonra kendilerine söy-
lendi¤i gibi kifliler olmas›na yol açabilir. Kültürümüzde “bir adama k›rk kere deli
dersen deli olur” atasözüyle ifade edilen durum da esas itibariyle budur. Kendisi-
ne yüklenen olumsuz kimlik tan›mlamalar› kiflinin ancak belli bir süre dayanabil-
mesine imkan tan›r. Bu süre sonunda birey, kendisi için biçilen rolden baflka bir
alternatifin olmad›¤›na ikna olur. Kendisine sürekli olarak h›rs›z denilen kifli için
h›rs›z olmaktan, ahlaks›zl›k itham›nda bulunulan kiflinin ahlaks›z olmas›ndan bafl-
ka bir çaresi kalmaz. Bu durum, özellikle insanlar›n içinde bulunduklar› ortam›
terk edemedi¤i küçük ve kendi içine kapal› toplumlarda kendisini bütün a¤›rl›¤›y-
la hissettirir (Dolu, 2011: 400-401).
Bu sayd›¤›m›z özellikleriyle damgalama teorisi, ay›plama, k›nama ve di¤er top-
lumsal tepkilerin bireyi geri dönülmez bir yola sevk edece¤ini savunmufl ve insan-
lar›n yapt›klar› hatal› davran›fllardan sonra kendilerini bir daha düzeltemeyip bu
hata veya suç üzerine devam etmelerini, gösterilen afl›r› toplumsal tepkilere ba¤la-
m›flt›r. Ay›plama ve utand›rman›n her zaman bu tür bir etki göstermeyece¤ini sa-
vunan “birlefltirici utand›rma teorisi” ise bize farkl› bir senaryo sunmaktad›r.
Birlefltirici Utand›rma Yaklafl›m›

Braithwaite’e göre baz› John Braithwaite (2005), ilk bask›s›n› 1989 y›l›nda yay›nlad›¤› “Suç, Utand›rma ve
toplumlar›n di¤erlerine göre
çok daha düflük suç
Yeniden Entegrasyon” isimli kitab›yla ay›plama ve utand›rman›n her zaman dam-
oranlar›na sahip olmalar›n›n galama teorisyenlerinin iddia etti¤i gibi kötü bir flekilde sonuçlanmayaca¤›n›; ak-
nedeni, bu toplumlar›n
suçlara çok daha yüksek
sine, utand›rma ve ay›plaman›n do¤ru bir flekilde yap›lmas› durumunda suç iflle-
cezalar vermelerinden de¤il, yen kiflilerin yeniden toplumla kaynaflt›r›labileceklerini ve bu kiflilerin kazan›labi-
bu toplumlar›n suça karfl›
çok daha az toleransl›
lece¤ini iddia etmifltir. Baz› toplumlar›n neden di¤er toplumlara göre daha düflük
olmalar›ndan suç oranlar›na sahip oldu¤u sorusunu soran Braithwaite, baz› toplumlar›n di¤erle-
kaynaklanmaktad›r.
rine göre çok daha düflük suç oranlar›na sahip olmalar›n›n nedeni, bu toplumla-
r›n suçlara çok daha yüksek cezalar vermelerinden de¤il, bu toplumlar›n suça kar-
fl› çok daha az toleransl› olmalar›ndan kaynakland›¤›n› söylemektedir (Braithwai-
te, 1995: 191).
Braithwaite’e (2005: 101-104) göre damgalamak yanl›fl bir davran›flt›r. Ancak bu
durum bütün ay›plama, utand›rma ve k›nama modellerinin kötü oldu¤u anlam›na
gelmez. Suç ve suçluya gösterilen tepkilerin damgalay›c› oluflu damgalayanlar›n
hatas›d›r. Do¤ru hareket tarz›, H›ristiyan kültüründeki “günahkar› sev, günahtan
nefret et” ifadesinde oldu¤u gibi suçlu davran›fl›n her türlü ay›plama ve k›namaya
s›n›rs›z bir flekilde tabi tutuldu¤u, ancak suçlu kiflinin toplum için önemli bir de¤er
olmaya devam etti¤inin suçluya ifade edildi¤i bir modeldir. Yani, bu yaklafl›ma gö-
re davran›fl ay›plan›p kötülenirken yanl›fl davran›fl› gerçeklefltiren kiflinin bizzat
kendisi bu elefltirilerden korunmufl olur. Ancak, bu durum, kiflinin iflledi¤i suçlar-
dan dolay› ceza almayaca¤› veya yapt›r›ma tabi tutulmayaca¤› anlam›na gelmez.
Burada dikkat edilmesi gereken husus, kifliye yapt›¤› hatadan dolay› ceza verilir-
ken, ceza çekme s›ras›nda ve ceza sonras›nda kiflinin hatas›n› kabul edip toplum-
dan özür dileyerek kendini affettirme f›rsat› ve imkân›n›n verilmesidir. Dolay›s›yla
birlefltirici utand›rma yaklafl›m›nda suçlular›n cezas›z kalaca¤› gibi yanl›fl bir kana-
at oluflmamal›d›r.
Bu çerçevede, alkolizm düzeyinde içki içen bir kifliye “ayyafl, sarhofl” demek
yerine, kifliye içki içmenin ve sarhofl olman›n yanl›fll›klar›n›n hat›rlat›lmas› ve kifli-
ye bu kötü al›flkanl›ktan kurtulmas› için yard›m edilmesi önerilir. Ayn› flekilde, bir
çocu¤a yapt›¤› yanl›fll›ktan dolay› asla “kötü çocuk” denilmemesi gerekti¤i sal›k
verilir (Braithwaite, 1995: 193). Zaten bu bak›fl aç›s› birlefltirici utand›rma yaklafl›-
m›n› ayr›flt›r›c› utand›rma yaklafl›m›ndan ay›ran en temel farkt›r. Bu farkl›l›¤›yla bir-
lefltirici utand›rma yaklafl›m›n›n tüm dünyada onar›c› adalet olarak bilinen adalet
modeline kaynakl›k etti¤ini söylememiz gerekir.
18 Suç Sosyolojisi
Özet
N
A M A Ç
Suç ve sapma konusuna iliflkin temel kavramlar› gun ortam oldu¤unu söylerken, baz›lar› suçun
1 tan›mlayabilmek. aynen di¤er davran›fllar gibi ö¤renilen davran›fl-
Suç, kanunlarda aç›kça yasaklanan ve karfl›l›¤›n›- lar oldu¤unu savunmufl, baz›lar› ise suçu bireyi
da bir yapt›r›m öngörülen kanun ihlallerini ifade etkiyelen birtak›m iç ve d›fl kontrol mekanizma-
ederken; sapma, kavram› ise sosyal normlar› ih- lar›ndaki zay›flaman›n ve çöküflün bir fonksiyo-
lal eden davran›fllar› ifade etmektedir. Suç ve sap- nu olarak tarif etmifltir. Baz› sosyolojik teoriler
ma kavramlar› birbiriyle ilgili kavramlar olmakla suçu sosyal yap›n›n ve kültürün bir ürünü olarak
birlikte bu kavramlardan biri di¤erinin bir alt kü- de¤erlendirirken baz› sosyolojik teoriler ise su-
mesi de¤ildir; çünkü, her suç bir sapma olmad›- çu, toplumun suç iflleyen kimseye gösterdi¤i tep-
¤› gibi her sapma da bir suç de¤ildir. kiler çerçevesinde ele alm›flt›r. Sosyal düzensiz-
lik teorisi, kontrol teorileri, ö¤renme teorileri,
N
A M A Ç
Suç teorilerine iliflkin genel bir de¤erlendirme ya- anomi ve gerilim teorileri ve damgalama teorile-
2 pabilmek. ri sosyolojik suç teorileri aras›nda en önde gelen
Oldukça karmafl›k bir sosyal olgu olan suçun ne- görüfllerdir.
denlerini aç›klayabilmek için son 250 y›lda gelifl-
tirilen yüzlerce teori bulunmaktad›r. Bu teoriler,
N
A M A Ç
Sosyolojik suç teorilerinin farkl› yönlerini analiz
ço¤u zaman suçu inceleyen bilim insanlar›n›n 5 edebilmek.
içinde yaflad›klar› zaman ve mekâna hâkim olan Görüldü¤ü üzere, suçu ve suçlu davran›fl› tek bir
sosyal, kültürel, tarihsel ve entelektüel birikimin teori ile izah edebilmek o kadar da kolay de¤il-
bir yans›mas› olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r. Bu dir. Bu itibarla, çok yönlü ve çok boyutlu karma-
itibarla, bazen do¤aüstü güçlerin bireyi suça itti- fl›k bir sosyal olgu olan suçu en do¤ru flekilde
¤i düflünülmüfl, bazen bireyin tamamen özgür anlayabilmek, anlamland›rabilmek, nedenlerini
iradesiyle hareket etti¤i ve bütün davran›fllar› ortaya koyabilmek ve en etkin suç önleme stra-
üzerindeki tek etkili gücün yine kendisi oldu¤u tejilerini gelifltirebilmek için genifl perspektifli bir
kabul edilmifl, bazen de bireyde görülen birta- bak›fl aç›s›na ihtiyaç vard›r. Örne¤in sosyal dü-
k›m biyolojik veya psikolojik özelliklerin, sahip zensizlik teorisi suçu anlayabilmek için sosyal ve
oldu¤u baz› patolojik durumlar›n bireyi suç ve fiziki çevrenin dikkatli bir biçimde incelenmesi
sapma teflkil eden davran›fllarda bulunmaya yö- gerekti¤ini, ö¤renme teorisi suçun nas›l bireyden
neltti¤i edilmifltir. Bu noktada sosyolojik teoriler, bireye ö¤retildi¤ini, kontrol teorileri bireylerin
bireyi suça iten, bireyin suç ifllemesini kolaylaflt›- hangi flartlar alt›nda suç ifllemeyeceklerini izah
ran ve suç için uygun ortam› haz›rlayan sosyal etmektedir. Anomi ve gerilim teorileri, toplumsal
faktörler üzerinde yo¤unlaflm›flt›r. hayata hakim kültürün ve toplumsal yap›n›n bi-
N
reyleri nas›l suça itebilece¤ini ele al›rken damga-
A M A Ç Suç teorilerinin bafll›ca okullar›n› s›ralayabilmek. lama teorileri ise toplumun suç ve suçluya göste-
3
Kriminoloji literatüründe suçun nedenlerine ilifl- rece¤i farkl› tepkilerle suç sonras›nda bireyi ba-
kin ortaya at›lan teorilerin temel olarak üç grup zen yeniden kazan›rken bazen de bireyi toplu-
etraf›nda topland›klar›n› söyleyebiliriz: (1) Klasik mun d›fl›na iterek bu kimselere suçlu bir kariyer-
Okul, (2) Pozitivist Okul, (3) Elefltirel Perspektif. den baflka bir flans b›rak›lmad›¤›n› gözler önüne
sermektedir.
N
A M A Ç
Sosyolojik suç teorilerinin temel bak›fl aç›s›n› or-
taya koyabilmek ve en önde gelen sosyolojik suç
4
teorilerini s›ralayabilmek.
Temel olarak suçu sosyal çevrenin bir ürünü ola-
rak de¤erlendiren sosyolojik teorilerden baz›lar›
“insan yaflad›¤› çevrenin çocu¤udur” diyerek kö-
tü çevrenin suçun geliflip kök salmas› için en uy-
Kendimizi S›nayal›m
1. Suç ve sapma aras›ndaki iliflkiyi en iyi ifade eden se- 6. Afla¤›dakilerden hangisi Hirschi’nin Sosyal Ba¤ Te-
çenek afla¤›dakilerden hangisidir? orisini oluflturan bileflenlerden biri de¤ildir?
a. Suç ve sapma kanunlarla yasaklanan eylemler- a. ‹nanç
dir ancak yaln›zca suçlar için cezalar vard›r. b. Ba¤l›l›k
b. Her suç bir sapmad›r ancak her sapma bir suç c. ‹fl-güç sahibi olmak
de¤ildir. d. Sürekli meflguliyet
c. Her sapma bir suçtur ancak her suç bir sapma e. Adanm›fll›k
de¤ildir.
d. Her suç bir sapma olmad›¤› gibi her sapma da 7. Gottfredson ve Hirschi’nin öz-kontrol teorisine göre
bir suç de¤ildir. aile, öz-kontrol ve suç aras›ndaki iliflkiyi en iyi özetle-
e. Suç bireyin bilerek ve isteyerek gerçeklefltirdi¤i yen ifade afla¤›dakilerden hangisidir?
bir davran›flken sapmada bireyi içinde yaflad›¤› a. Öz-kontrol bireyin ailesiyle iliflkilerini iyilefltirdi-
sosyal çevrenin etkisi büyüktür.
¤i için suç iflleme olas›l›¤› azal›r.
b. Etkin ebeveyn terbiyesiyle bireyin öz-kontrol
2. Afla¤›dakilerden hangisi kriminoloji literatüründe su-
düzeyi yükselir, bu da kiflinin suç iflleme olas›l›-
çun nedenlerine iliflkin gelifltirilen temel düflünce okul-
¤›n› azalt›r.
lar›ndan biri de¤ildir?
c. Öz-kontrolü düflük olan bireyler ana-babalar›yla
a. Do¤aüstü güçler perspektifi
kötü iliflkilere sahip olduklar› için onlar›n nasi-
b. Klasik okul
hatlerini dinlemezler, bu nedenle de suç ifllerler.
c. Frankfurt okulu
d. Her iki ebeveyni de çal›flan bireyler genellikle
d. Pozitivist okul
akrabalar› taraf›ndan (büyükanne, dede, vb) bü-
e. Elefltirel perspektif
yütüldükleri için ana-baba sevgisinden mahrum
3. Hangisi Pozitivist Okulda suça neden olan faktörler kal›rlar; bu durum da bu kimselerin daha büyük
aras›nda yer al›r? bir olas›l›kla suç ifllemelerine neden olur.
a. Ekolojik faktörler e. Annesi çal›flmayan çocuklar›n öz-kontrolü daha
b. Fizyolojik Faktörler yüksek olur, bu durum da bu kimselerin suç ifl-
c. Ekonomik Faktörler leme olas›l›¤›n› azalt›r.
d. Sosyolojik Faktörler
e. Demografik Faktörler 8. Afla¤›dakilerden hangisi Merton’un klasik gerilim te-
orisinde sayd›¤› uyum modellerinden biri de¤ildir?
4. Sosyal düzensizlik teorisine göre suçun nedeni: a. Uyumluluk
a. ‹nsanlar›n iflsiz kalmas›d›r. b. Geri çekilme
b. fiehirleflmenin düzensiz olmas›d›r. c. Amerikan Rüyas›
c. Geleneksel sosyal kontrol mekanizmalar›n›n d. Yenilikçilik
çökmesidir e. ‹syankârl›k
d. Göçlerdir.
e. Hayat pahal›l›¤›. 9. Damgalama teorisine göre bireyi suç sonras› nor-
malleflme imkân› vermeyen utand›rma flekli hangisidir?
5. Kontrol teorileri hangi kriminolojik soruyu cevapla- a. Toplum içinde küçük düflürme
maya çal›fl›r? b. Ayr›flt›r›c› utand›rma/damgalama
a. ‹nsanlar neden suç ifller? c. Hapse atma
b. ‹nsanlar neden suç ifllemez? d. ‹dari para cezas›
c. Baz› toplumlar neden di¤erlerine k›yasla daha e. Birlefltirici utand›rma
yüksek suç oran›na sahiptir?
d. Ayn› toplumda neden baz› gruplar di¤erlerine
k›yasla daha çok suç ifllerler?
e. Baz› toplumlar di¤erlerine k›yasla neden daha
düflük suç oranlar›na sahiptir?
20 Suç Sosyolojisi
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›

10. Afla¤›dakilerden hangisi klasik damgalama (ayr›flt›- 1. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Suç ve Sapma Nedir?” bafl-
r›c› utand›rma) teorilerinde ön plana ç›kan, bireyi suçlu l›kl› bölümü yeniden okuyunuz.
bir kariyer tercihine do¤ru iten faktörler hangileridir? 2. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Suç Teorileri” bafll›kl› bölü-
I. Bask›n statü mü yeniden okuyunuz.
II. Geçmifle dönük yorum yapma 3. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Pozitivist Okul” bafll›kl› bö-
III. Dedikodu yapma lümü yeniden okuyunuz.
IV. Kendini gerçeklefltiren kehanet 4. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Suç Ekolojisi Yaklafl›m›:
V. Kötülü¤ün dramatize edilmesi Sosyal Düzensizlik Teorisi” bafll›kl› bölümü ye-
a. I, III ve V niden okuyunuz.
b. I, II ve V 5. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kontrol Teorileri” bafll›kl›
c. II, IV ve V bölümü yeniden okuyunuz.
d. I, II ve IV 6. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Sosyal Ba¤ Teorisi” bafll›kl›
e. III, IV ve V bölümü yeniden okuyunuz.
7. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Öz-Kontrol Teorisi” bafll›k-
l› bölümü yeniden okuyunuz.
8. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Anomi ve Gerilim Teorile-
ri” bafll›kl› bölümü yeniden okuyunuz.
9. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Damgalama Teorileri” bafl-
l›kl› bölümü yeniden okuyunuz.
10. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Damgalama Teorileri” bafl-
l›kl› bölümü yeniden okuyunuz.
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek
Kaynaklar
Adams, Reed (1973). “Differential Association and Lear- Theory to Work, Boulder, CO: Westview Press, Inc.,
ning Principles Revisited.” Social Problems, Vol.20, pp.191-205.
No.4, pp. 458-470. Braithwaite, John (2005). Crime, Shame and Reintegra-
Agnew, Robert (1992). “Foundation of a General Strain tion. 15th Edition. New York, NY: Cambridge Uni-
Theory of Crime and Delinquency.” Criminology, versity Press.
Vol.30, No.1, pp.47-87. Braithwaite, John (2005). Crime, Shame and Reintegra-
Agnew, Robert (2001). “Building on the Foundation of tion. 15th Edition. New York, NY: Cambridge Uni-
General Strain Theory: Specifying the Types of Stra- versity Press.
in Most Likely to Lead to Crime and delinquency.” Brown, Stephen E., Finn-Aage Esbensen, and Gilbert
Journal of Research in Crime and Delinquency, Geis, (1998). Criminology: Explaining Crime and Its
Vol.38, No.4, pp. 319-361. Context. Third Edition, Cincinnati, OH: Anderson
Agnew, Robert (2005). Why Do Criminals Offend? A Publishing.
General Theory of Crime and Delinquency. Los An- Burgess, Ernest (1925). “The Growth of the City: An In-
geles, CA: Roxbury Publishing Company. troduction to a Research Project” ‹çinde geçti¤i eser:
Agnew, Robert (2006). Pressured into Crime: An Over- Robert Park, Ernest W. Burgess and Roderick D.
view of General Strain Theory. Los Angeles, CA: Rox- McKenzie (eds), The City, Chicago: University of
bury Publishing Company. Chicago Press.
Akers, Ronald L. (1991). “Self-Control as a General The- Burgess, Robert L. and Akers, Robert L. (1966).”A Diffe-
ory of Crime.” Journal of Quantitative Criminology, rential Association-Reinforcement Theory of Crimi-
Vol.7, No.2, pp.201-211. nal Behavior.” Social Problems, Vol.14, No.2, pp.128-
Akers, Ronald L., (2000). Criminological Theories: In- 147.
troduction, Evaluation, and Appplication. Los An- Bursik, Robert (1988). “Social Disorganization and The-
geles, CA: Roxbury Publishing Company. ories of Crime and Delinquency.” Criminology,
Allport, Floyd H. (1931). “Culture Conflict and Delinqu- Vol.26, No.4, pp.519-551.
ency II: Culture Conflict versus the Individual as Bursik, Robert J. (1986). “Ecological Stability and the
Factors in Delinquency.” Social Forces, Vol. 9, No.4, Dynamics of Delinquency.” Crime and Justice, Vol.8,
pp. 493-497. Issue: Communities and Crime, pp. 35-66.
Anderson, James F. and Dyson, Laronistine (2002). Cri- Bursik, Robert J. and Grasmick, Harold G. (1993). Ne-
minological Theories. Lanham - New York - Oxford: ighborhoods and Crime: The Dimensions of Effecti-
University Press of America. ve Community Control. New York: Lexington Bo-
Anderson, James F. and Dyson, Laronistine (2002). Cri- oks.
minological Theories. Lanham - New York - Oxford: Cloward, Richard and Ohlin, Lyloyd (1960). Delinqu-
University Press of America. ency and Opportunity: A Theory of Delinquent
Bandura, Albert (1973). Aggression: A Social Learning Gangs. The Free Press.
Analysis. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall, Inc. Cohen, Albert K. (1955). Delinquent Boys: The Culture
Bandura, Albert; Ross, Dorothea; and Ross, Sheila A. of the Gang. The Free Press.
(1961). “Transmission of Aggression Through Imita- Conklin, John E. (2004). Criminology. 8th Edition. Bos-
tion of Aggressive Models.” Journal of Abnormal ton: Pearson Education Inc.
and Social Psychology, Vol.63, No.3, pp.575-582. Cooley, Charles H. (1902). Human Nature and the So-
Becker, Howard S. (1991). Outsiders: Studies in the So- cial Order. NewYork: Scribners
ciology of Deviance. New York: The Free Press. Cressey, Donald (1953). Other People’s Money. New
Beirne, Piers and Messerschmidt, James (1991). Crimi- York: The Free Press.
nology. San Diego: Harcourt Brace Jovanovich, Pub- Cullen, Francis T. and Agnew, Robert (2003). Crimino-
lishers. logical Theory: Past to Present - Essential Readings.
Braithwaite, John (1995). “Reintegrative Shaming, Re- Los Angeles, CA: Roxbury Publishing Company.
publicanism, and Policy.” In Huges Barlow, Putting
22 Suç Sosyolojisi
De Fleur, Melvin L. and Quinney, Richard (1966). “A Merton, Robert K. (1938). “Social Structure and Anomie.”
Reformulation of Sutherland’s Differential Associati- American Sociological Review, Vol.3, No.5, pp.672-
on Theory and a Strategy for Empirical Verificati- 682.
on.” Journal of Research in Crime and Delinquency, Merton, Robert K. (1994). “Durkheim’s Division of La-
Vol.3, No.1, pp. 1-22. bor in Society.” Sociological Forum, Vol. 9, No. 1,
Dolu, Osman (2011). Suç Teorileri: Teori, Araflt›rma ve Special Issue: The 100th Anniversary of Sociology’s
Uygulamada Kriminoloji. 3. Bask›. Ankara: Seçkin First Classic: Durkheim’s “Division of Labor in Soci-
Yay›nevi. ety.” (March 1994), 17-25.
Durkheim, Emile (1933). Division of Labor in Society. Messner, Steven F. And Rosenfeld, Richard (1994). Cri-
Glencoe, IL: Free Press. me and American Dream. Belmont, CA: Wadsworth,
Durkheim, Emile (1951). Suicide: A Study in Sociology. Inc.
New York: Free Press. Özbay, Özden and Özcan, Yusuf Ziya (2006). “Classic
Einstadter, Werner and Henry, Stuart (1995). Crimino- Strain Theory and Gender: The Case of Turkey.” In-
logical Theory: An Analysis of Its Underlying As- ternational Journal of Offender Therapy and Com-
sumptions. Forth Worth, TX: Harcourt Brace Colle- parative Criminology, Vol.50, No.1, pp. 21-38.
ge Publishers. Park, Robert; Burgess, Ernest W.; and McKenzie, Rode-
Gibbs, John J.; Giever, Dennis; and Higgins, George E. rick D. (1925). The City. Chicago: University of Chi-
(2003). “A Test of Gottfredson and Hirschi’s Gene- cago Press.
ral Theory Using Structural Equation Modeling.” Cri- Pratt, Travis C, and Cullen, Francis T. (2000). “The Em-
minal Justice and Behavior, Vol. 30 No. 4, pp.441- pirical Status of Gottfredson and Hirschi’s General
458. Theory of Crime: A Meta-Analysis.” Criminology,
Gottredson, Michael R. and Hirschi, Travis (1990). A Vol.38, No.3, pp.931-964.
General Theory of Crime. Stanford: Stanford Univer- Quinn, James A. (1940). “The Burgess Zonal Hypothe-
sity Press. sis and its Critics.” American Sociological Review.
Hirschi, Travis (1969). Causes of Delinquency. Berkeley Vol. 5, No. 2, pp. 210-218.
and Los Angeles: University of California Press. Reckless, Walter C. (1967). The Crime Problem. New
Jeffery, C. R. (1965). “Criminal Behavior and Learning York: Appleton-Century-Crofts.
Theory” The Journal of Criminal Law, Criminology, Reckless, Walter C.; Dinitz, Simon; and Murray, Ellen
and Police Science, Vol. 56, No. 3, pp. 294-300. (1957). “The ‘Good’ Boy in a High Delinquency Are-
Kobrin, Solomon (1951). “The Conflict of Values in De- a.” The Journal of Criminal Law, Criminology, and
linquency Areas.” American Sociological Review, Police Science, Vol.48, No.1, pp.18-25.
Vol.16, No.5, pp.653-661. Reid, Sue T. (1997). Crime and Criminology. 8th Editi-
Lemert, Edwin (1951). Social Pathology: A Systematic on. Madison, WI: Brown and Benchmark.
Approach to the Theory of Sociopathic Behavior. Shaw, Clifford R. (1930). The Jack Roller: A Delinquent
McGraw-Hill Book Company. Boy’s Own Story. Chicago: University of Chicago
Lilly, J. Robert, Cullen, Francis T., and Ball, Richard A. Press.
(1989). Criminological Theory: Context and Consequ- Shaw, Clifford R. (1931). The Natural History of a Delin-
ences. Studies in Crime, Law, and Justice, Vol. 5. New- quency Career. Chicago: University of Chicago
bury Park, London, New Delhi: Sage Publications. Press.
Matsueda, Ross L. and Heimer, Karen (1987). “Race, Fa- Shaw, Clifford R. and McKay, Henry D. (1942). Juveni-
mily Structure, and Delinquency: A Test of Differen- le Delinquency and Urban Areas. Chicago: The Uni-
tial Association and Social Control Theories.” Ame- versity of Chicago Press.
rican Sociological Review, Vol. 52, No.6, pp. 826- Shaw, Clifford R.; McKay, Henry D.; & MacDonald, Ja-
840. mes F. (1938). Brothers in Crime. Chicago: Univer-
Maxim, Paul S. and Whitehead, Paul C. (1998). Explai- sity of Chicago Press.
ning Crime. 4th Edition. Butterworth-Heinemann. Shoemaker, Donald J. (2000). Theories of Delinquency:
Mead, George Herbert (1934). Mind, Self, and Society. An Examination of Explanations of Delinquent Be-
Chicago: University of Chicago Press. havior. Fourth Edition. New York, NY: Oxford Uni-
versity Press.
Siegel, Larry J. (2001). Criminology: Theories, Patterns,

and Typologies. Seventh Edition. Belmont, CA:
Wadsworth Publishing.
Skinner, Burrhus F. (1969). Contingencies of Reinforce-
ment: A Theoretical Analysis. New York: Appleton-
Century-Crofts.
Skinner, William F. and Fream Anne M. (1997). “A So-
cial Learning Theory Analysis of Computer Crime
Among College Students.” Journal of Research in
Crime and Delinquency, Vol.34, No.4, pp.495-518.
Skogan, Wesley (1990). Disorder and Decline: Crime
and the Spiral of Decay in American Cities. Berke-
ley: University of California Press.
Stark, Rodney (1987). “Deviant Places: A Theory of the
Ecology of Crime.” Criminology, Vol.25, No.4, pp.893-
909.
Sutherland, Edwin H. and Cressey, Donald R. (1978).
Criminology. 10th Edition. Philadelphia, New York,
San Jose, Toronto: J. B. Lippincott Company.
Tannenbaum, Frank (1938). Crime and the Commu-
nity. New York: Colombia University Press.
Tarde, Gabriel (1903). The Laws of Imitation. Translated
from the Second French Edition by Elsie Clews Par-
sons. New York: Henry Holt and Company.
Taylor, Claire (2001). “The Relationship Between Social
and Self-Control: Tracing Hirschi’s Criminological
Career.” Theoretical Criminology, Vo.5, No.3, pp.
369-388.
Thorsell, Bernard A., Klemke, Lloyd W. (1972). “The
Labeling Process: Reinforcement and Deterrent?”
Law & Society Review, Vol. 6, No. 3, pp. 393-404.
Warr, Mark (2002). Companions in Crime: The Social
Aspects of Criminal Conduct. New York: Cambridge
University Press.
Williams, Frank P. and McShane, Marilyn D. (1998). Cri-
minological Theory. Englewood Cliffs, NJ: Prentice
Hall.
Wirth, Louis (1931). “Culture Conflict and Delinquency
I: Culture Conflict and Misconduct.” Social Forces,
Vol. 9, No.4, pp. 484-492.
Wright, Bradley R. E.; Caspi, Avshalom; Moffitt, Terrie
E.; and Silva, Phil A. (1999). “Low Self-Control, So-
cial Bonds, and Crime: Social Causation, Social Se-
lection, or Both?” Criminology, Vol.37, No.3, pp.
479-514.
2
Amaçlar›m›z
N
N
Güvenlik, güvenlik hizmeti, polis ve polislik kavramlar›n› tan›mlayabilecek,
N
Dünya’daki polis sistemlerini karfl›laflt›rabilecek,
N
Polis siyaset aras›ndaki iliflkiyi analiz edebilecek,
Suçla mücadele faaliyetlerinde aç›kl›k ve gizlilik durumunu aç›klayabilecek
bilgi ve becerilere sahip olacaks›n›z.
Anahtar Kavramlar
• Kamu düzeni • Polis sistemleri
• Kamu güvenli¤i • Polis ve siyaset
• Güvenlik • Suçla mücadelede aç›kl›k ve
• Polis gizlilik.
• Polislik
‹çindekiler
• GÜVENL‹K KAVRAMI
• GÜVENL‹K H‹ZMET‹
• POL‹S VE POL‹SL‹K
Kamu Düzeni ve
Suç Sosyolojisi • DEMOKRAT‹K POL‹S S‹STEMLER‹
Güvenli¤i: Polislik
• POL‹S S‹YASET ‹L‹fiK‹S‹
• GÜVENL‹K H‹ZMETLER‹NDE
AÇIKLIK VE G‹ZL‹L‹K.
Kamu Düzeni ve Güvenli¤i:
Polislik
GÜVENL‹K KAVRAMI
Güvenlik, insano¤lunun var oluflundan itibaren yaflam›n her alan›nda önemli ol- Güvenlik, toplum yaflam›nda
mufl, kendisine ayr› bir yer edinmifl bir kavram ve olgudur. Kendisinin ve yak›n- kanuni düzenin aksamadan
yürütülmesi, kiflilerin
lar›n›n can ve mal güvenli¤inin sa¤lanmas› ve sürdürülmesi bireyin temel kayg›s› korkusuzca yaflayabilmesi
olmufltur. Güvenlik ihtiyac› en ilkel toplumlardan günümüz ça¤dafl toplumlar›na durumu, k›sa bir ifadeyle bir
emniyet halidir (TDK, 2005).
kadar her dönemde insan›n en temel ihtiyaçlar› aras›nda yer alm›flt›r. Amerikal›
araflt›rmac› Abraham Maslow’un yapm›fl oldu¤u klinik gözlemlerine dayanarak
gelifltirdi¤i ihtiyaçlar hiyerarflisi piramidi güvenlik olgusunun bireylerin yaflam›n-
daki yerini anlamak aç›s›ndan önemli bir katk› sa¤lamaktad›r. ‹nsan ihtiyaçlar›n›n
veya güdülerinin piramit fleklinde bir hiyerarflik yap› gösterdiklerini ileri süren
Maslow (1943), gelifltirdi¤i bu s›n›fland›rmay› iki temel varsay›ma dayand›rm›flt›r.
Bunlardan birincisinde, insan davran›fllar›n›n temelinde ihtiyaçlar›n bulundu¤unu;
‹kincisinde ise baz› ihtiyaçlar›n di¤erlerinden daha önemli oldu¤unu ifade etmek-
tedir. Bu genel çerçevede insanlar›n birincil, ihtiyaçlar›n› karfl›lad›ktan sonra di¤er
ihtiyaçlar›n› karfl›lama yoluna gittikleri ifade edilmifltir. Bireylerin davran›fllar›n›
anlamak için önce onlar›n ihtiyaçlar›n›n neler oldu¤unun bilinmesi gerekti¤ine
vurgu yapan Maslow (1943), ihtiyaçlar piramidine göre insanlar›n davran›fllar›n›n
temelini oluflturan ihtiyaçlar› befl basamakta s›ralamaktad›r. Bu ihtiyaçlar ve s›ra-
lamas› flöyledir:
1. Fizyolojik ihtiyaçlar,
2. Güvenlik ihtiyac›,
3. Ait olma ve sevgi ihtiyac›,
4. Takdir ve sayg› ihtiyac›,
5. Kendini ispatlama ihtiyac›d›r.
‹nsan ihtiyaçlar› hiyerarflisinde yeme, içme ve bar›nma gibi temel ihtiyaçlar kar-
fl›land›ktan sonra ikinci s›rada yer alan en önemli ihtiyaç güvenliktir. Bireyler bu-
rada kendileri için fiziki, sosyal, ekonomik, siyasal, hukuki ve psikolojik aç›dan
emniyette hissedebilecekleri bir ortama ihtiyaç duymaktad›r. Bu anlamda bireyin;
geçimini sa¤layabilece¤i, yaflam›n› sürdürebilece¤i güvenceli, sigortal› bir ifl ara-
mas›, can ve mal emniyetini güvende oldu¤unu hissedece¤i bir konuta sahip ol-
maya çal›flmas›, güvenli bir fiziki ve sosyal çevre oluflturmaya çal›flmas› ve bir siya-
sal kurum olan devleti oluflturmas› hep bu güvenlik ihtiyac›n›n karfl›lanmas› çerçe-
vesinde de¤erlendirilebilir (Göksu, 2002:29).
26 Suç Sosyolojisi
Güvenlik denildi¤inde daha Güvenlik, insan›n sahip oldu¤u de¤erler, can ve mal varl›¤›na yönelik herhan-
çok devlet güvenli¤i,
emniyet ve asayifl gi bir tehdidin ya da tehdit korkusunun olmamas› olarak tan›mlanabilir (Wolfers,
denildi¤inde ise bireysel ve 1962). Güvenlik birey, toplum, devlet ve hatta küresel toplum için hayati öneme
toplumsal güvenlik
anlafl›lmaktad›r.
sahiptir. Güvenlik kavram› birey ve toplumun Anayasa ve yasalar ile s›n›r› çizilen
ölçüler içerisinde varl›¤›n› devam ettirmesi, yaflam›n› sürdürmesi, kendini gelifltir-
mesi durumu; güvenlik hizmeti ise bu durumun sa¤lanmas›, korunmas› ve sürdü-
rülmesi görevinin profesyonel kurum ve personel taraf›ndan yerine getirilmesi ola-
rak da tan›mlanabilmektedir. Güvenlik kavram› ve hizmetlerinin evrimi hukuktan
ba¤›ms›z düflünülemez. Güvenlik hizmetleri ile adalet hizmetleri birbirine paralel
sunulan ve birbirini tamamlayan iki hizmet türü olarak de¤erlendirilmektedir (Filiz,
2006:39). Bu yönüyle güvenlik ve hukuk asl›nda ilk toplumlardan itibaren birlikte
geliflen iki kavram olarak dikkat çekmektedir (Cerrah, 2011: 35). Güvenlik; genel
anlamda bireyin ve toplumun her türlü suç riskine karfl› korunmas›, temel hak ve
özgürlüklerin yasal s›n›rlar içerisinde kullan›lmas›n› mümkün k›lan ortam›n sa¤lan-
mas›, yasalara karfl› gelen, suç iflleyen kiflilerin yakalanarak, haklar›nda adlî ifllem-
lerin yap›lmas› için gerekli sistemli, kurumsal ve profesyonel yap›n›n oluflturulma-
s›d›r (Ayd›n, 2002:124). Bu tan›mlardan da anlafl›laca¤› gibi güvenlik, birey ve top-
lum yaflam›n›n, kamu düzen ve huzurunun mevcut yasalar ve toplumsal ahenk içe-
risinde aksamadan sa¤lanmas›, bireylerin herhangi bir ma¤duriyet korkusu tafl›ma-
dan yaflayabilmesi halidir. Bazen çok s›radan ve bireysel bir yap› ile s›n›rl› olarak
görülebilen bir güvenlik sorunu asl›nda (veya daha sonra) toplumsal, ulusal ve hat-
ta uluslararas› bir sorun haline dönüflebilmektedir. Günümüzde terör ve s›n›raflan
organize suçlar, ortaya ç›kma, geliflme ve geldikleri nihai noktalar itibariyle bu tür-
den bir yap› göstermektedir. Bu yönüyle güvenlik, demokratik hukuk devleti yap›-
s› içerisinde bireylerin en temel hak ve özgürlüklerini rahat bir flekilde kullanabil-
dikleri ortam ve bireylere yönelebilecek her türlü tehdit ve tehlikeye karfl› devletin
üstlendi¤i görev ve sorumluluklar olarak da tan›mlanabilir (Göze, 2000). Güvenlik-
le ilgili iki temel anlay›fltan söz edilmektedir. Bunlardan birincisi asayifl olarak da
ifade edilen sert güvenlik, ikincisi ise insani güvenlik olarak da tan›mlanan yumu-
flak (esnek) güvenliktir. Sert güvenlik konseptini asayiflin sa¤lanmas› odakl› ve ön-
celikli klasik güvenlik modeli olarak da tan›mlamak mümkündür. Bu modelde gü-
venli¤in ancak askeri, polisiye ve silahl› mücadele yöntemleriyle sa¤lanabilece¤i
ileri sürülmektedir. Türkiye’de terörle mücadelede 1980 ve 1990’l› y›llarda hâkim
olan genel görüfl, sert güvenlik anlay›fl›na dayan›yordu. Yumuflak (esnek) güvenlik
yaklafl›m› birey odakl› insani de¤erlere a¤›rl›k veren bir anlay›fl› yans›tmaktad›r. Bu-
rada birey güvenlik politikalar›n›n merkezinde yer almaktad›r. Bu yönüyle yumu-
flak güvenlik konsepti, ekonomik refah, sa¤l›k, e¤itim, siyasal özgürlük ve demok-
rasi yoluyla sorunlarla ve tehditlerle bafla ç›kma kapasitesini öne ç›kar›r. Yumuflak
güvenlik yaklafl›m›n› etkin k›lmadan sert güvenlik modelinin baflar›ya ulaflmas› pek
mümkün de¤ildir. ‹nsani güvenlik yaklafl›m› günümüz demokratik de¤erleri, insan
haklar› anlay›fl› ile örtüflen bir modeldir (Bozkurt ve Kanat, 2007:63). Di¤er taraf-
tan, sadece yumuflak güvenlik modeline dayanarak ortaya konulan sorun çözme
yetene¤i de sert güvenlik tedbirlerine ihtiyaç duyabilir. Bu yüzden mevcut koflul-
lar, sorunun boyutu ve karmafl›kl›¤› göz önünde bulundurulmak suretiyle dengeli
bir karma yaklafl›m›n daha etkili ve kal›c› olaca¤› söylenebilir.
Güvenlik kavram›na de¤inilen bir yerde “emniyet ve asayifl” kavramlar›ndan da
söz etmek gerekir. Asayifl, kargaflan›n, karmafl›kl›¤›n olmamas›, sükûn ve istikrar›n
var olmas›d›r. Bu anlamda asayifl; hukuka uygun ve gerekli önlemlerin al›nmas›
sonucu devlete, topluma, kiflilere, mal ve eflyalara yönelik tehlike, kaza ve sabo-
2. Ünite - Kamu Düzeni ve Güvenli¤i: Polislik 27
tajlar›n söz konusu olmad›¤› bir ortam, düzensizlik ve kar›fl›kl›klar›n önlendi¤i, ha-
yat›n normal ak›fl›n›n sa¤land›¤› hali, dirlik ve düzenin varl›¤› konusunda kamuda
oluflturulan yayg›n ve yerleflik inanc› ifade etmektedir (Dündar, 1998:16)
Görüldü¤ü üzere güvenlik ile ilgili tan›mlar çeflitlilik göstermektedir. Bu du-
rum, kavram›n genifl bir alana hitap etmesi ve zaman içerisinde de¤iflim gösterme-
si ile yak›ndan ilgilidir. Avlanma ve korunma ile s›n›rl› bir yaflama sahip ilkel top-
lumlarda güvenlik, insano¤lunun do¤a karfl›s›nda verdi¤i yaflam mücadelesine
ba¤l› olarak hayatta kalabilme ile iliflkili bir anlam yüküne sahipti. Ortaça¤ toplum-
lar›nda, tehlike ve güvensizlik alg›s› sadece vahfli do¤a ile s›n›rl› olmaktan ç›km›fl
küçük kent devletlerinin ortaya ç›kmas› ile birlikte belli bir kimlik yap›s›na sahip
topluluklar› içte ve d›flta koruyan silahl› birlikler, düzenli ordular oluflturulmufltur
(fienel, 1996:41). Ortaça¤da, toprak mücadeleleri, objektif hukuk kurallar›ndan
yoksun feodal yap›n›n, toplumsal yaflam›n kendine has yap›s› içerisinde güvenlik
olgusu farkl› bir s›n›rl› alana, boyuta kavuflmufltur. Frans›z ‹htilali ile birlikte, yafla-
m›n birçok alan›nda oldu¤u gibi, güvenlik ile ilgili konularda da çok önemli de¤i-
flim meydana gelmifltir. Bu dönemde birey, temel haklar ve özgürlükler gibi kav-
ramlar ön plana ç›km›fl ve böylece güvenlik art›k sadece devlet yo¤un olarak de-
¤il ayn› zamanda birey yo¤un olarak da ele al›nmaya bafllanm›flt›r. Frans›z ‹htila-
linden sonra yay›mlanan “‹nsan ve Yurttafl Haklar› Bildirisi” güvenlik olgusuna bi-
reylerin en temel haklar› aras›nda yer vermifltir. Frans›z ‹htilali ile bafllayan özgür-
lükçü rüzgâr dünyan›n farkl› bölgelerini farkl› seviyelerde etkilemifl, güvenlik ol-
gusu da h›zla de¤iflim ve geliflim göstermifltir. 1839 y›l›nda ç›kar›lan Tanzimat Fer-
man› ile de Osmanl› Devleti güvenlik konusunu reform önerilen temel alanlar içi-
ne alm›flt›r. Bu kapsamda, reform yap›lmas› önerilen dört temel konudan bir tane-
si “insanlar›n can ve mal güvenli¤inin garanti alt›na al›nmas›” ilkesi olarak tespit ve
ilan edilmifltir (Ergut, 2004:79). Bu reform paketi ile zaten devletin yükümlülü¤ü
alt›nda olan bu amaçla kolluk teflkilatlanmas› ve yasalar› bulunan Osmanl› Devle-
ti vatandafllar›n can ve mal güvenli¤inin bundan sonra çok daha öncelikli bir de-
¤ere sahip olaca¤›n›n vurgusunu ve garantisini yaz›l› olarak ifade etmifltir.
Devlet Güvenli¤i (Milli Güvenlik)

Devlet güvenli¤i, özellikle so¤uk savafl dönemini ve otoriter devlet anlay›fl›n› yan- Milli Güvenlik kavram›
özellikle 2. Dünya Savafl›
s›tan bir kavram olarak uzun y›llar literatürde yer bulmufltur. Daha sonralar›, so¤uk sonras› küresel bir öneme
savafl›n sona ermesi ve birey odakl› devlet anlay›fl›n›n geliflmesi ile birlikte devlet sahip olmufl, ulusal,
güvenli¤i yerine milli (ulusal) güvenlik konsepti kullan›lmaya bafllanm›flt›r. Güven- bölgesel ve küresel güvenli¤i
sa¤lamaya yönelik çok
lik, bireyler için oldu¤u kadar devletler için de en baflta gelen ihtiyaçlardan biridir. kapsaml› iflbirlikleri
Devlet güvenli¤i topyekun bir savafl s›ras›nda, devletin varl›¤›n›n d›fl düflmanlara gelifltirilmifltir.
karfl› korunmas› anlam›nda kullan›lm›flt›r. Bu yönüyle devlet güvenli¤i askeri, eko-
nomik, politik, psikolojik ve sosyolojik yönleriyle birlikte bir devletin ve milletin
varoluflu ile efl anlam kazanm›flt›r (MGK, 1990:41). Bu yüzdendir ki, dünyada dev-
letler askeri harcamalar›na her zaman çok büyük bütçeler ay›rmaktad›r. Milli gü-
venlik genelde devletin iç ve d›fl güvenli¤ine iliflkin genifl bir alan› içine almakta-
d›r. Devletin iç ve d›fl, her türlü tehlikelerden korunmufl bir flekilde varl›¤›n›, hu-
kuki, sosyal ve ba¤›ms›z olarak sürdürmesi fleklinde tan›mlanabilir. Milli güvenlik
özellikle ‹kinci Dünya Savafl›ndan sonra küresel bir boyut kazanm›flt›r. Bu süreçte
politik, sosyal, ekonomik ve askeri güçler aras›nda yeni dengeler oluflmufl ve ulus-
lararas› bar›fl ve güvenli¤in sa¤lanmas› ve korunmas›na yönelik kolektif güvenlik
ihtiyac›n›n sonucu olarak BM, NATO, Varflova Pakt› ve AG‹T (Avrupa Güvenlik ve
‹flbirli¤i Teflkilat›) gibi uluslararas› güvenlik kurulufllar› oluflturulmufltur. Bu örgüt-
28 Suç Sosyolojisi
ler içinde yer alan devletler hem iç sosyo-ekonomik ve politik sistemlerinin deva-
m›n› sa¤lamak hem de d›fl dünyadan gelebilecek tehlikelere karfl› kendilerini ulus-
lararas› bir çat› alt›nda korumaya almak ve uluslararas› bar›fla, sorunlar›n çözümü-
ne katk› sunmak istemifllerdir (Dedeo¤lu, 2003:25-27). Küreselleflme ile birlikte iç
ve d›fl tehdit alg›lar› art›k de¤iflmifl ve iç içe geçmifltir. ‹ç güvenlikle ilgili bir sorun
ya da zafiyet d›fl güvenli¤e iliflkin politikalar› da olumsuz etkilemektedir. Ayn› fle-
kilde d›fl güvenlikle ilgili geliflmeler iç güvenli¤e iliflkin etkiler de meydana getir-
mektedir. Bu nedenle, devlet güvenli¤i konseptini bir bütün olarak düflünme ihti-
yac› ve gereklili¤i bulunmaktad›r. Türkiye’de devletin iç ve d›fl olmak üzere genel
güvenlik politikalar›n›n ve stratejilerinin belirlendi¤i en üst organlar Milli Güvenlik
Kurulu (MGK) ve Bakanlar Kuruludur. Cumhurbaflkan›n›n baflkanl›¤›nda Baflba-
kan, ilgili bakanlar, Genelkurmay Baflkan›, Kuvvet Komutanlar› ve MGK Genel
Sekreterinin kat›l›m›yla toplanan MGK’n›n kararlar›, Bakanlar Kurulu için sadece
tavsiye niteliklidir. Bu konulardaki as›l sorumluluk ve yetki, Bakanlar Kuruluna ait-
tir. Anayasa’n›n 117. Maddesine göre; Milli Güvenli¤in sa¤lanmas›ndan ve Silahl›
Kuvvetlerin yurt savunmas›na haz›rlanmas›ndan, Türkiye Büyük Millet Meclisine
karfl›, Bakanlar Kurulu sorumludur.
Kamu Güvenli¤i (‹ç Güvenlik)

Kamu güvenli¤i (iç Güvenlik); bir ülkenin co¤rafi s›n›rlar› içerisinde vatandafllar›n,
toplumun, özel ve kamuya ait bina ve tesislerin her türlü tehdit ve tehlikelerden
uzak olmas›, olas› tehditlere karfl› korunmas›d›r (Seçkin, 2001:20). Kamu güvenli-
¤i, devletin varl›¤› ile bireylerin can ve mal emniyetinin sa¤lanmas›, toplumun hu-
zuru, temel hak ve özgürlüklerin kullan›lmas›, bireylerin güvensizlik kayg›s› tafl›-
madan yaflam›n› sürdürmesi aç›s›ndan önemlidir. ‹ç güvenli¤i sa¤lamak devletin
en baflta gelen görevidir. Devlet bu yükümlülü¤ünü kolluk (polis ve jandarma)
kuvvetleri ve istihbarat birimleri arac›l›¤›yla yerine getirir. Polis ve jandarma vatan-
dafllar›n can ve mal güvenli¤ini sa¤lamak, suçlar› önlemek, suçlular› yakalamak ve
adalete teslim etmek, vatandafllar›n huzurunu bozacak her türlü bireysel ve toplu
davran›fl› engellemek, yasalara ayk›r› eylemlere, davran›fllara izin vermemek, bun-
lar› gerçeklefltirenleri yakalay›p adalete teslim etmek, yard›ma ihtiyaç duyanlara
yard›m etmek, kanunlar›n kendilerine verdi¤i di¤er görevleri yerine getirmek su-
retiyle iç güvenli¤i sa¤lamaya çal›fl›r.
Kamu düzenini sa¤lamak, kamu düzenini korumak ve bozuldu¤unda eski ha-
line getirmektir. Baflka bir deyiflle; toplum hayat›n›n bar›fl, düzen ve güvenlik içe-
risinde devam›n› sa¤lamak, polisin temel görevlerinden biridir. Kamu; bir ülkede-
ki halk›n bütünü, halk, amme ve toplum; Düzen ise; huzur, tertip ve her fleyin yer-
li yerinde olmas› anlam›na gelmektedir (TDK, 2005). Kamu düzeni denince akla ilk
gelen huzur, güven, asayifl ve emniyettir. Bu anlamda kamu düzeni, bütün toplu-
mun emniyet, huzur ve güven içerisinde olmas›, geliflmesi ve yaflam›n› sürdürme-
si için uygun bir ortam›n oluflturulmas› anlam›n› tafl›maktad›r (fiimflek ve Ömrüu-
zun, 2001:37-38). Kamu düzeni, genel olarak bir ülkede yaflayan insanlar›n tama-
m›n›n huzuru ve emniyeti için al›nmas› gerekli olan önlemlerin bütününü içerir.
Bu anlam›yla kamu düzeni, çok genifl kapsaml› bir kavram olarak karfl›m›za ç›k-
maktad›r. ‹nsanlar›n toplu halde yaflayabilece¤i böyle bir ortam› haz›rlamak, o dü-
zeni tesis etmek kamu düzeninin sa¤lanmas›n›n bir gere¤idir. ‹nsanlar›n suç kor-
kusundan uzak bir flekilde yaflamlar›n› sürdürmesi ve özgürlükçü demokrasinin ni-
metlerinden olan temel hak ve özgürlüklerini rahatça ve serbestçe kullanmas› için
emniyet ve asayiflin sa¤lanmas› çok büyük bir önem tafl›maktad›r. Devlet; kamu
düzeninin korunmas› ve kollanmas›na iliflkin üzerine düflen görevleri kolluk gö-

revlileri arac›l›¤› ile yerine getirmektedir. Kolluk görevlileri de, kendilerine yasalar-
la verilen görev ve yetkileri kullanmaktad›r. Geliflmifl demokrasilere bakt›¤›m›zda
polisin, kamu düzenini ve huzurunu sa¤layan bir kurum oldu¤u görülmektedir.
Polisin bu rolü, geçmiflten günümüze artarak süregelen bir özellik gösterir.
Kamu düzeni anlay›fl›n›n bir gere¤i olan amme ve flah›s tasarruf emniyeti; temel
hak ve hürriyetlerin kifliler taraf›ndan meflru bir surette kullan›lmas›n›n sa¤lanma-
s› için uygun ortam› oluflturmak; toplumu ve kiflileri, tehlike ve tehditlere karfl› ko-
rumak anlam›n› tafl›r (Y›lmaz, 2000). Kamunun ve kiflilerin tasarruf emniyeti, ayn›
zamanda polise, anayasa ve kanunlar çerçevesinde kullan›lan temel hak ve hürri-
yetlere müdahale etmemek ve onlar› engellememek; bu haklar›n demokratik ku-
rallar çerçevesinde en iyi flekilde kullan›labilmesine imkân sa¤lay›c›, uygulamaya
yönelik koflullar› haz›rlamak sorumlulu¤unu da yüklemektedir. Bu durumda polis,
temel hak ve hürriyetlerin meflru s›n›rlar d›fl›nda kullan›lmas› ve kamu düzeninin
bozulmas› halinde ön plana ç›kmakta ve hukuksal s›n›rlar içinde kalmak flart›yla
kiflilere müdahale etmektedir.
Güvenlik Hizmeti
Güvenli¤in sa¤lanmas›na yönelik hizmetler, içinde bulunulan toplumsal yap› ve Güvenlik konsepti ve
hizmetleri toplumsal
ihtiyaçlara göre belirlenmifl ve flekillenmifl, zaman içerisinde de de¤iflim göstermifl- de¤iflime paralel olarak
tir. ‹lk toplumlarda da o günkü sosyal ve güvenlik ihtiyaçlar›n› karfl›layacak sosyal belirli bir evrim geçirmifltir.
kurumlar vard›. Çok küçük bir yap› olan ve nadir olarak suç ifllenen aile ve kabi- Toplumsal yap›n›n
ihtiyaçlar› ve özelliklerine
le gibi küçük sosyal kurumlarda güvenlik hizmetini sunacak ayr› bir kurum, do¤al uygun olarak her zaman
olarak yoktu. Bu tür sosyal yap›larda aile, üyelerine bar›nma koflullar›n› haz›rla- belirli ölçüler içinde bu
ihtiyaçlar› karfl›layacak
makla yetinmez, ayn› zamanda e¤itim, sa¤l›k, ekonomi ve güvenlikle ilgili fonksi- yap›lanmalar olmufltur.
yonlar› da yerine getirirdi (Cerrah, 2011:34). Uzmanlaflma ve iflbölümünün henüz
geliflmedi¤i göçebe toplumlar ile avc› ve toplay›c› toplumlarda aile ve kabilenin
güvenli¤i ailenin erkek üyeleri taraf›ndan sa¤lan›rd›. Bu toplumlarda suç daha çok
can güvenli¤ini hedef alan fliddet kullan›m› ve mal emniyetine yönelik h›rs›zl›k ile
s›n›rl›yd›. Suçlular› cezaland›racak ayr› ve kurumsal bir yap›n›n olmamas› nedeniy-
le bu ifllev aile veya kabile içinde yerine getirilirdi. Tar›m toplumuna geçifl ile bir-
likte sosyal normlar ve buna paralel olarak hukuk nosyonu da oluflmaya bafllam›fl-
t›r (Cerrah, 2011:34). Aile ve kabile içinde çözülemeyen türden sorunlar da bu dö-
nemde, mal mülk sahibi olmaya bafllad›ktan sonra ortaya ç›kmaya bafllam›flt›r. Bu
gruplar aras›nda meydana gelen sorunlar› çözmek üzere “arabuluculuk kurumu”
oluflmufltur. Asker ve polis gibi herhangi bir güce dayanmayan bu yap›da arabulu-
cular sadece istiflari bir rol oynam›fl ve dan›flma ifllevini yerine getirmifllerdir. Bu
evrede yerine getirilen ve sosyal düzeni sa¤lamaya yönelik bir sorun çözücü yak-
lafl›m olan bu yöntem, Ça¤lar (1999:122-4) taraf›ndan “ilkel polislik” ve “informal
polislik” olarak adland›r›lmaktad›r.
Bir zamanlar aile ve kabilenin s›n›r ve koflullar› içinde yerine getirilen güvenlik
hizmeti daha sonraki evrelerde kurumsallaflma sürecine girmifltir. Üretim ve eko-
nomik iliflkilerde art›fl ve çeflitlilik olmufl ve art›k insanlar mal ve servet biriktirebi-
lir hale gelmifllerdir. Yerleflik ve toplumsal hayatla birlikte, ortada ekonomik de¤e-
ri olan eflyan›n da bulunmas›yla h›rs›zl›k ve fliddet içeren eylemlerde de art›fl ya-
flanm›flt›r. Tar›m toplumlar›nda güvenlikten sorumlu ilk küçük askeri yap›lanmalar
ortaya ç›km›flt›r. Tar›m toplumu olarak da tan›mlanan Orta Ça¤ toplumlar›nda, bu
kurumsal askeri yap›lar d›fl tehditlerle mücadelenin yan› s›ra iç güvenlik hizmetle-
rinin yürütülmesi, toplum yap›s› içerisinde meydana gelen suçlarla da mücadele
30 Suç Sosyolojisi
etmifllerdir (Cerrah, 2011:34). Orta Asya Türk toplumlar›ndaki iç güvenlik hizmet-

leri de dünya’n›n di¤er tar›m toplumlar›nda oldu¤u gibi askeri kurumlar taraf›ndan
yerine getirilmifltir. Polislik faaliyetleri Selçuklular ve Osmanl› Devleti dönemlerin-
de de ayn› flekilde devam etmifltir. Polislik hizmetlerinin askeri yap›dan ayr›larak
tamamen sivilleflmesi Osmanl›’dan bafllayarak günümüze kadar gelmifl, ancak ha-
len tam olarak tamamlanamam›flt›r. Bat›da sanayi devrimi ile bafllayan modernlefl-
me sürecinin ortaya ç›kard›¤› modern polis teflkilat› yap›s›ndan Osmanl› da etki-
lenmifltir. Bu anlamda Paris polis teflkilat› örnek al›nmak suretiyle ‹stanbul’da 1845
y›l›nda yeni bir polis teflkilat› kurulmufltur. Türk polis teflkilat›n›n askerden ayr›la-
rak sivilleflmesi süreci II. Meflrutiyetin ilan›ndan sonra da devam etmifl, 1909 y›l›n-
da ‹çiflleri Bakanl›¤›na (Dâhiliye Nezareti) ba¤l› olmak üzere bütün ülkeyi kapsa-
yan Emniyet Genel Müdürlü¤ü (Emniyet-i Umumiye Müdürlü¤ü) kurulmufltur. ‹ç
güvenlik hizmetlerinin sivil yap›lanmalar taraf›ndan yerine getirilmesine yönelik
bu çabalara ra¤men askeri etki tam olarak ortadan kald›r›lamam›flt›r. Halen günü-
müzde iç güvenlik hizmetleri polis ve jandarma taraf›nda birlikte yerine getirilmek-
tedir (Cerrah, 2011:41). 2012 y›l›nda bitirilmesi düflünülen yeni Anayasa yapma sü-
reci sonras›nda Jandarman›n sivillefltirilerek ‹çiflleri Bakanl›¤›na ba¤lanmas› konu-
sunun ciddiyetle ele al›nmas› gerekmektedir.
Güvenlik hizmeti kavram› genifl bir alana hitap etmektedir. Günümüzde güven-
lik kavram› art›k bireysel, toplumsal, ekonomik, psikolojik, siyasal, hukuki, ulusal
ve uluslararas› ba¤lamda çok genifl ve girift bir boyut kazanm›fl durumdad›r. Gü-
venlik olgusunun kapsama alan› o kadar genifllemifltir ki, bu kavram›n neleri içer-
di¤i konusundan çok, neleri içermedi¤ini ifade etmek belki daha anlaml› olacak-
t›r. Bu de¤erlendirmeler ›fl›¤›nda güvenlik ekonomi, d›fl politika, istihbarat, iç gü-
venlik, sanayi, teknoloji gibi birçok alanda yer bulan bir kavram haline gelmifltir.
Bu genifl alan›n güvenlik konusuna verdi¤i yer önemli olmakla birlikte günümüz-
de güvenlik denildi¤inde daha çok devlet, savafl, suç, suçlular, terör, emniyet ve
asayifl gibi konular›n insan›n akl›na geldi¤i görülmektedir. Bu alg›n›n oluflmas›nda
özellikle so¤uk savafl dönemindeki geliflmeler, kentleflme ile birlikte artan suç ve
ma¤duriyetler, ideolojik amaçlar u¤runa gerçeklefltirilen sokak ve fliddet eylemle-
ri, terör, mala karfl› ifllenen suçlardaki art›fl önemli rol oynam›flt›r. Bu ba¤lamda,
günümüzde güvenlik birey, toplum, devlet ve uluslararas› güvenli¤i içine alan ge-
nifl bir yelpazede ele al›nmaktad›r.
Güvenlik hizmeti ilkel Devletler, tarih sahnesinde var olduklar› günden itibaren, kamu otoritesini ve
toplumlarda ilkel, geleneksel
toplumlarda geleneksel ve yurt savunmas›n› ilk bafllarda ve büyük ölçüde tek bir yap›lanma olan askeri kuv-
ça¤dafl toplumlarda ise vetler eliyle sa¤lam›flt›r. Daha sonralar› de¤iflen koflullar›n dikkate al›nmas› suretiy-
ça¤dafl yap›lanma ve
yöntemlerle sunula le iç güvenlik, emniyet ve asayiflin sa¤lanmas› amac›yla sadece bu iflle görevli kol-
gelmifltir. luk birimleri oluflturulmufltur.
Ça¤dafl toplumlar›n özelliklerinden birisi de bireylerin birlikte yaflama kültürü-
ne sahip olmas› ve ayn› zamanda birlikte yaflamak zorunda bulunmas›d›r. Bu bir-
likte yaflaman›n sorunsuz bir flekilde gerçeklefltirilebilmesi için toplumsal düzenin
ve güvenin sa¤lanmas›, bunlar› bozmaya yönelik her türlü eylemin önüne geçilme-
si gerekmektedir. Güvenlik, devlet otoritesinin etkin bir flekilde tesis edilmesi, dev-
let kurumlar› ile birlikte di¤er sosyal, ekonomik, siyasal, özel ve sivil toplum örgüt-
lerinin sa¤l›kl› bir flekilde ifllevlerini yerine getirmesi, bireylerin yasalar çerçevesin-
de hak ve özgürlüklerini kullanmas›, bireylerin can ve mal emniyetinin sa¤lanma-
s› için gerçeklefltirilen bir kamu hizmetidir. Güvenlik hizmeti devletin en baflta ge-
len görev ve yükümlülüklerindendir. Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin amaç ve gö-
revleri Anayasa’m›z›n 5. Maddesinde: “Türk milletinin ba¤›ms›zl›¤›n› ve bütünlü¤ü-
nü, ülkenin bölünmezli¤ini, Cumhuriyeti ve demokrasiyi korumak, kiflilerin ve

toplumun refah, huzur ve mutlulu¤unu sa¤lamak” olarak ifade edilmifltir. Bu temel
amac›n uygulamada nas›l gerçeklefltirilece¤i ise ilgili birçok kanunda yer alm›flt›r.
Anayasa’n›n bu maddesi adeta tamamen güvenlik konsepti eksenli bir amaç ve gö-
rev alan› çizmifltir. Metnin “korumak” kelimesi ile biten birinci bölümü, devletin ta-
mamen güvenlik boyutlu yönüne, fonksiyonuna iflaret etmektedir. Metnin ikinci
k›sm›nda ise yine “toplumun refah, huzur ve mutlulu¤unu sa¤lamak” derken ‘hu-
zur” kavram›n› kullanm›fl ki buda do¤rudan kamu düzeni ve güvenli¤inin sa¤lan-
d›¤› bir ortamda mümkündür. Bu durum, güvenli¤i sa¤laman›n devletin en temel
amaç ve görevleri aras›nda öncelikli bir yere sahip oldu¤unu aç›kça ortaya koy-
maktad›r. Bu temel yap›n›n oluflturulmas› da ancak kurumsal bir örgütlenmeye sa-
hip profesyonel güvenlik birimleri ile mümkündür. Günümüzde güvenlik hizmet-
leri profesyonel kurum ve personel taraf›ndan yerine getirilmektedir. Devletin yet-
kili kolluk birimleri eliyle sunmufl oldu¤u bu hizmet, güvenlik ihtiyac›n›n birey ve
toplum yaflam›ndaki yeri ve konumu nedeniyle di¤er kamu hizmetleri aras›nda
farkl› bir öneme ve önceli¤e sahiptir (Ayd›n, 2007). Kamu düzeninin ve güvenli¤i-
nin etkin bir flekilde sa¤lanamad›¤› bir yerde ekonomik, sosyal, hukuki, kültürel
ve demokratik geliflmenin de olmas› mümkün de¤ildir. ‹lgili bütün kamu hizmet-
leri ve hatta bireysel aktiviteler ile temel hak ve hürriyetlerin kullan›lmas› ancak
güvenli bir ortam›n, yaflam alan›n›n oluflturulmas› ile söz konusu olabilir. Bireyle-
rin can ve mal güvenli¤inin, seyahat özgürlü¤ünün, teflebbüs hürriyetinin, ifade
özgürlü¤ünün ve buna paralel di¤er demokratik haklar›n›n ça¤dafl, ileri demokra-
siler seviyesine ç›kar›lmas› bütün toplumlar›n öncelikli hedefleri aras›nda olmal›-
d›r. Bu yönüyle güvenlik, bütün bu alanlarda sa¤l›kl›, huzurlu, dinamik ve üretken
bir yap›n›n oluflturulmas› için ön kofluldur.
POL‹S VE POL‹SL‹K
Toplumsal birlikteli¤in sürdürülebilir olmas› için bireyleri bir arada tutacak, top-
lum bilinci içinde yaflam›n› sürdürecek baz› kurallara ihtiyaç duyulur. Kurallara
duyulan ihtiyaç ilk toplumlardan itibaren farkl› flekillerde giderilmifltir. Gelenek-
sel, enformel sosyal yap›lardan kurumsal formel yap›lara geçifl ile birlikte uyulma-
s› gereken kurallar ve bu kurallara uymayanlar hakk›nda yap›lmas› gerekenler,
yapt›r›mlar yaz›l› olarak kabul edilip uygulamaya konulmufltur. ‹lk toplumlarda
var olan sosyal kurallar (social norms) yerini zaman içerisinde önce hukuk kural-
lar›na b›rakm›fl, daha sonra da bu kurallar›n uygulanmas›n› sa¤lamak üzere kanun
uygulay›c› teflkilatlar ortaya ç›km›flt›r. Bu teflkilatlar, günümüz kolluk güçlerinin
yani polisin ilk formel yap›lanmalar› olmufltur (Wrobleski ve Hess (2000), akt.
Cerrah, 2011:35).
Türkiye’de polis ve polisli¤i ifade etmek için daha çok hangi kavramlar
SIRA kullan›lmaktad›r.
S‹ZDE SIRA S‹ZDE
1
Polis ve polislik dünyan›n farkl› ülkelerinde tarihsel süreç içerisinde farkl› kav- Avrupa’da polis
D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ükelimesi
fi Ü N E L ‹ M
ramlarla ifade edilmifltir. Türkiye’de geçmifle bak›ld›¤›nda ilk önceleri genelde ‘za- 18.yüzy›la kadar olan
b›ta, kolluk, kolluk faaliyeti’ kavramlar›n›n ‘polis ve polis faaliyetleri’ yerine kulla- dönemde do¤rudan
içgüvenlik hizmeti sunan
n›ld›¤› görülmektedir. Devlet ad›na kamu düzenini sa¤lamakla Sgörevli O R U olan ve ge- belirli bir kamu Spersonelini
O R U
rekti¤inde zor kullanma yetkisine sahip kamu kurumlar›na ve personeline ‘kolluk’, veya kurumunu
tan›mlamaktan ziyade
bu kurum ve personelin yerine getirdi¤i güvenlik hizmetlerine de ‘kolluk faaliyeti’ polislik anlay›fl›n›n
D‹KKAT D ‹ Kgenifl
K A Tbir
denilmektedir. Kolluk genel kolluk ve özel kolluk fleklinde iki temel ayr›ma tabi sosyal fonksiyonu olarak
kullan›lm›flt›r.
tutulmufltur. Genel kolluk, ülke genelinde kamu düzenini sa¤lamak, suçlar› önle-
N N
mek, suç iflleyenleri yakalay›p adalet önüne ç›karmak ve yasalar›nSIRA S‹ZDE verdi¤i di¤er SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P K ‹ T A P
32 Suç Sosyolojisi
görevleri yerine getirmekle görevli ve yetkili kamu kurumlar›n› ve personelini ifa-

de eden bir kavramd›r. Polis ve Jandarma Türkiye’de genel kolluk olarak tan›mlan-
maktad›r. Özel kolluk ise, genel kolluk d›fl›nda kalan, özel yasalara göre kurulan,
bu yasalar çerçevesinde belirli görevleri ve görev alanlar› olan güvenlik kuruluflla-
r›n› ve personelini ifade etmektedir (fiafak ve B›çak, 2005).
Polis deyimi çeflitli evrelerden geçmifl, kökeni Yunanca ve Latince’den gelen bir
kelimedir. Yunanca “politeia”, Latince “politia” kelimelerinden türemifltir. Eski Yu-
nan’da ‘kent’ veya ‘flehir’ Latince’de ‘kamusal yönetim’, ‘siyasi teflkilat’ karfl›l›¤› kul-
lan›lan ‘polis’, daha sonralar› anlam›n› geniflleterek ‘kent teflkilat›’ ve ‘devlet yöneti-
mi’ gibi manalarda da kullan›lmaya baflland›. Bu anlamda polis deyimi, sitenin tüm
kamu hizmetlerinin karfl›l›¤› olarak kullan›lm›flt›r. Bu dönemde, polis dendi¤inde
adeta devletin elde etmek istedi¤i flu hedefler anlafl›lmaktayd›: genel düzenleme,
kurallar koyma, idare etme, para basma gibi. Polislik, bu yüzden sivil medeni top-
lumlarda kendini gösteren (sadece devlet yap›s›n›n s›n›rlar› içinde olmayan) sosyo-
politik bir fonksiyonu ifade eder. “Polis” kavram›, Avrupa’da ilk defa 18.yüzy›l›n or-
talar›nda, suç önleme ve düzeni sa¤lama gibi özel fonksiyonlar anlam›nda kullan›l-
maya bafllanm›flt›r. O zamandan itibaren polisi belirli ve özel bir personel olarak ta-
n›mlama yolunda da ad›mlar at›lm›flt›r. Buna paralel olarak polis kelimesi bugünkü
anlamda ‹ngiltere’de ilk olarak (police) 1758 y›l›nda John Fielding taraf›ndan kulla-
n›lm›fl, yasal zeminini de 1800 y›l›nda kurulan “Thames River Police” adl› polis tefl-
kilat›yla ilgili olarak kullan›lmak suretiyle bulmufltur (Brogden vd., 1989).
Ülkelerin yönetim sistemine göre ‘polis’ kavram› da farkl›l›k göstermektedir.
Totaliter ülkelerde hukuk ve tüm kademelerdeki görevliler gibi polis de hukuku
istedi¤i gibi yapan, de¤ifltiren ya da uygulayan icra organ›n›n ikinci derecede tem-
silcisidir. Totaliter rejimlerde otoritesi olmayan polis düflünülemeyece¤i gibi, de-
mokratik rejimler de böyle bir polis anlay›fl›yla ba¤daflamaz. Polislik, bir ülkenin iç
sükûn ve güvenli¤ini, sa¤l›k ve düzenini sa¤lamak ve bireylerin kendilerine ve
mülklerine karfl› olacak sald›r›lar› korumak amac›yla, yönetim taraf›ndan al›nan ve
yürütülmesi birtak›m yapt›r›mlarla desteklenmifl ve garantilenmifl genel veya kifli-
sel önlemleri ve bu ba¤lamda yürütülen hizmetlerin tümünü içerir. Kamu düzeni-
ni sa¤lamakla görevlendirilen “icra ve inzibat kuvvetlerinin” bafl›nda polis gelmek-
tedir. Asl›nda, bu alanda yaz›lanlara bak›ld›¤›nda, koruma ve kollama hizmetleri-
nin yerine getirilmesiyle ilgili olarak, polis, zab›ta, kolluk gibi kelimelere rastlan›l-
makta ve bunlar›n hepsinin ayn› manada kullan›ld›¤› görülmektedir.
Türkiye’de polis, toplumda Ayd›n (2002), “polis” kavram›n› izah ederken üç temel faktörden bahsetmek-
düzeni sa¤lamak, yard›m
isteyenler ile yard›ma ihtiyaç tedir: “teflkilat” (organizasyon, örgüt), “fonksiyon”(görev, hizmet) ve “personel”.
duyanlara yard›m etmek, Teflkilat olarak polis, asayifli sa¤lamak ve suçu önlemekle görevli, teflkilatlanm›fl,
suç ifllenmesini önlemek ve
suç ifllendikten sonra gerekli
düzenli ve disiplinli bir güvenlik gücü olarak anlafl›lmaktad›r. Polisin icra etti¤i
adli soruflturmay› yaparak fonksiyon (görev, hizmet), herhalde polisin günümüzde anlafl›lan yönünü izah et-
failleri adalete teslim mede çok önemli bir rol oynamaktad›r. Fakat flu da bir gerçek ki; polisin yapmak-
etmekle görevli ve yetkili
silahl› icra ve inzibat la yükümlü oldu¤u veya kendisinden yapmas› beklenilen görevler dikkate al›na-
kuvvetidir (3201 say›l› ETK, rak yap›lan tan›mlamalar da farkl›l›klar göstermektedir. Polis, devletin ve sistemin
md,4). fiehirlerin belediye
s›n›rlar› içinde görev yapan koruyucusu, hukukun uygulanmas›n› sa¤layan güç, gerekti¤inde kuvvet kullanma
polis gibi, k›rsal alanda ayn› yetkisine sahip organ, yard›ma ihtiyaç duyanlara yard›m eden bir hizmet birimi, ki-
görevi ifa eden Jandarma da
ayn› flekilde tarif edilebilir.
flilerin huzurunu sa¤layan ve koruyan, özel yetkilerle donat›lm›fl, kamu hizmeti gö-
ren örgüt fleklinde tan›mlanabilir. Son olarak polis söz edilen hizmetleri yerine ge-
tiren “personel” olarak da tan›mlanabilmektedir. Bu aç›dan polis, geçmiflte geçici
olarak bu görevi yerine getiren “amatör” kiflilerden oluflan bir topluluk iken, günü-
müzde yapm›fl oldu¤u görevini meslek olarak seçmifl, profesyonel kiflilerden olu-
flan, e¤itimli, düzenli bir bütün olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r.
Polislik, genifl manada, di¤erlerinin sosyal kontrolüyle ilgili faaliyetleri içerir. Uluslararas› polis ve
kriminoloji çal›flmalar›nda
Bu çerçevede hepimiz hayat›m›z›n belirli dönemlerinde bir polis gibi hareket etmi- polislik (policing) k›sa ve öz
flizdir. Büyük kardefller küçük kardefllerini, anne ve babalar çocuklar›n› kontrol bir ifadeyle iç güvenlik
eder. Bu örnekleri bu flekilde ço¤altmak mümkündür. Zaman zaman hepimiz ta- hizmetlerinin yürütülmesi,
hukukun uygulanmas› (law
raf›ndan yerine getirilen bu amatör polisli¤e ilave olarak, baz› meslek mensuplar› enforcement) olarak
( ö¤retmenler, sosyal hizmet uzmanlar›, özel güvenlik personeli, belediye görevli- tan›mlanmakta ve
anlafl›lmaktad›r (Cerrah,
leri, zab›talar, gümrük personeli gibi) görevleri gere¤i bir polislik veya kontrol ro- 2011:35).
lünü üstlenmifl durumdad›r.
Polislik, görüldü¤ü üzere, sosyal kontrolün bir flekli olarak bak›ld›¤›nda çok ge-
nifl bir alan› içermektedir. Hatta bu aç›dan ele al›nd›¤›nda hemen hemen bütün dev-
let kurumlar›n›n yapm›fl olduklar› faaliyetler “polislik” kavram›n›n içinde yer alabil-
mektedir. ‹çiflleri Bakanl›¤›na ba¤l› bütün birimler, Milli E¤itim, Savunma, Çevre ve
Sa¤l›k Bakanl›klar› bünyesindeki kurumlar polislik karakteri tafl›yan görevler icra
ediyor denebilir. Polislik kavram›n›n, günümüzde bu kadar genifl manada kullan›l-
mas› halinde konular› ve meydana gelen olaylar›, kurumlar aras›ndaki iliflkileri, or-
taklafla yap›lan veya yap›lmas› gereken faaliyetlerin özelliklerini ve boyutlar›n› an-
lamakta ve ifade etmekte flüphesiz büyük bir zorluk yaflanacakt›r.
Yürürlükteki hukukun uygulanmas›, yukar›da ifade edildi¤i üzere, oldukça ge-
nifl bir alan›, kurallar bütününü ve bunlar› uygulama görevini üstlenen kurumlar›
içine almaktad›r. Bu kavram›n daha dar ve belirli bir manada kullan›lmas› duru-
munda, kavram›n tan›m› ve kapsam›na iliflkin sorun azalacak ve bu yaklafl›m bizi
yayg›n olan flu sonuca götürecektir: Daha önce yap›lan tan›mlara ilave olarak flöy-
le söylenebilir; polis toplumda suçlar› önlemek, ifllenmifl suçla ilgili soruflturma
yapmak, suç iflleyenleri yakalamak ve adalete teslim etmek, kamu düzenini sa¤la-
mak ve kanunlar›n kendisine verdi¤i di¤er görevleri yerine getirmek, böylece ka-
nunlar›n ifllerli¤ini sa¤lamak üzere teflkilatlanm›fl, gücünü hukuktan ve kanunlar-
dan alan üniformal›, silahl› devlet gücüdür, organ›d›r.
DEMOKRAT‹K POL‹S S‹STEMLER‹ (Geleri, 2003)

Polis sistemleri ve modelleri ülkelerin yönetim sistemine göre farkl›l›k göstermektedir.
Demokratik uluslarda polis sistemleri üç temel kategoriye ayr›l›r. Bunlar flunlar-
d›r (Stead, 1977):
1. Da¤›n›k (Parçalanm›fl) Polis Sistemleri,
2. Merkeziyetçi Polis Sistemleri,
3. Bütünleflmifl Polis Sistemleri.
Da¤›n›k (Parçalanm›fl) Polis Sistemleri

Da¤›n›k polis sistemleri bazen ‘sistemsiz’, ‘parçalanm›fl’ veya ‘son derece yerinden
yönetilen’ polis modelleri olarak da ifade edilir (Hunter, 1990). Bu model; suiisti-
mal ve görevi kötüye kullanma uygulamalar›n›n organize olmufl, bürokratik ve
güçlü bir polis yap›s› içerisinde yüksek seviyede olaca¤› endiflesiyle ortaya ç›km›fl-
t›r. Polisin kurumsal yap›s›n› s›n›rlaman›n yan› s›ra, polisin görev ve yetkileri ile
otoritesi üzerinde de belirli ve keskin tedbirler gelifltirilmifltir. Bu modeli uygula-
yan uluslarda polisin otoritesi; görev yap›lan bölgelerin fiziksel ölçüsü, co¤rafi ya-
p›s›, nüfus yo¤unlu¤u, endüstrileflme derecesi, politik atmosferi, kültür yap›s› ve
sosyal koflullar› taraf›ndan flekillendirilmektedir. Bu uluslar, genelde daha fazla öz-
gürlük (daha fazla temel hak ve özgürlüklere sahip olmak ve bunlar› rahat kullan-
mak) için suçu (suç seviyesinin belirli bir seviyede olmas›n›) normal karfl›lamakta;
bu durumu yaflam›n, endüstrileflmenin, zenginli¤in ve demokratik yap›n›n do¤al
bir parças› olarak de¤erlendirmekte ve kabul etmektedir. Yani; bu sistem içerisin-
34 Suç Sosyolojisi
de suç do¤al bir olgu, yaflam›n bir parças› ve birlikte yaflan›lmas› ve kabullenilme-
si gereken bir realite olarak görülmektedir. Belçika, Kanada, Hollanda, ‹sveç ve
Amerika Birleflik Devletleri, bu polis modelini uygulayan ülkelere örnek olarak ve-
rilebilir (Bayley, 1985). Bu ülkeler içerisinde, en da¤›n›k ve suçlarla mücadeledeki
baflar› oran› nispeten en düflük polis sistemi Amerika’da bulunmaktad›r.
Amerikan Polisi
Amerikan polis sistemi Amerika, küçük ölçekli polis teflkilatlar›n›n bulundu¤u bir ülkedir. Ülke genelinde
oldukça ileri seviyede
yereldir. Çok fazla say›da yaklafl›k 664.000’i polis olmak üzere, toplam 900.000’den fazla kanun uygulay›c›
polis teflkilat›n›n bulunmas› personel görev yapmaktad›r. Bu da, her 100.000 kifliye 250 polisin düfltü¤ünü gös-
ve bu teflkilatlar aras›nda
bölgesel farkl›l›klar›n olmas› termektedir (Feinberg, 2000). 1998 verilerine göre Amerika’da 20.000’den fazla ka-
nedeniyle birbirinin ayn› nun uygulay›c› güvenlik kuruluflu bulunmaktad›r. Bunlardan sadece 50’si federal ve
denebilecek hiçbir polis
teflkilat› yoktur.
200’ü eyalet düzeyinde görev ve yetki sahibi iken, geriye kalan büyük bir ço¤unluk
ise yerel güçlerden oluflmaktad›r. Yerel polis birimleri kasaba, ilçe ve flehirlerde ör-
gütlenmifltir. Bu polis kurulufllar›nda görevli personel say›s› 1 ile 35.000 kifli aras›n-
da de¤iflmektedir (Kandemir, 2000). New York Polis Müdürlü¤ü gibi çok büyük ku-
rumlar›n varl›¤›na ra¤men, polis hizmetlerinin sa¤lanmas›, a¤›rl›kl› olarak küçük öl-
çekli ünitelerin sorumlulu¤undad›r. Bu birimlerin büyük bir ço¤unlu¤unda da
10’dan daha az personel çal›flmaktad›r. Bu yap› içerisinde, yaklafl›k olarak 17.000’den
fazla polis örgütü 30’dan daha az personelle görev yapmakta (Cole, 1989) ve polis
güçlerinin ancak %5’i 100 ve daha fazla personel istihdam etmektedir.
ABD’de ülke içerisinde polis hizmetlerinin sa¤lanmas› konusunda ciddi anlam-
da farkl›l›klar bulunmaktad›r. Federal, yerel ve eyalet polisleri aras›ndaki s›n›rlar;
görev, yetki ve sorumluluklar oldukça aç›k ve net bir flekilde belirlenmifltir. Her
eyalet s›n›rlar› içerisinde, suçlarla mücadelede birinci derecede sorumlu olan yerel
polis teflkilatlar›d›r. Her bir polis biriminin ba¤›ms›zl›¤›na, yetki alan› ve faaliyetle-
rine hassas ölçülerde sayg› duyulan ve yetki bölgeleri aras› ihlallerden büyük ölçü-
de kaç›n›lan bu sistemde kurumlar aras› iflbirli¤i, iletiflim ve dayan›flma oldukça ile-
ri seviyededir. Federal güvenlik birimlerinin içinde en fazla tan›nan ve ayn› zaman-
da en büyük örgütlenmesi olan kurum Federal Soruflturma Bürosudur (FBI). F.B.I.’›n
ana merkezi Washington’dad›r. Ancak, her eyalette en az›ndan bir ve dünya gene-
linde ise yaklafl›k 20 F.B.I bürosu faaliyet göstermektedir. 10.000’den fazla özel aja-
n› bulunan F.B.I.’da ayr›ca, 13.000 civar›nda da destek personeli görev yapmakta-
d›r (Kandemir, 2000). Federal ceza kanunlar›n›n ihlalini oluflturan bütün suçlar
F.B.I’›n görev ve sorumluluk alan› içerisine girmektedir. Bu suçlar flunlard›r: Fede-
ral mal›n çal›nmas› veya zarar görmesi, Adam kaç›rma, Banka soygunu, Sahtecilik,
Terör, Kalpazanl›k, Yay›n yoluyla aldatma. Bu suçlar›n yan› s›ra, iki veya daha faz-
la eyaleti içine alan herhangi bir suç da bu kapsamda de¤erlendirilmektedir. Örne-
¤in; çal›nt› otolar›n nakli veya eyaletler aras› gerçeklefltirilen h›rs›zl›k suçlar› gibi
(Feinberg, 2000). F.B.I.’›n d›fl›ndaki di¤er bafll›ca Federal kanun uygulay›c› güven-
lik birimleri flunlard›r: Uyuflturucuyla Mücadele Teflkilat› (D.E.A.), Göç ve Vatan-
dafll›k Birimi, Gümrük Polisi, Gizli Servis, Alkol, Tütün ve Ateflli Silahlar Bürosu.
Birleflik Devletlerde, Federal güvenlik güçlerinin yan› s›ra, her eyaletin kendi
polis gücü bulunmaktad›r. Ülke genelinde yaklafl›k 52.000 eyalet polisi görev yap-
maktad›r. ‹lk eyalet polisi, 1905 y›l›nda Pennsylvania’da kurulmufl ve bu uygulama,
ülkenin di¤er eyaletleri için bir model olmufltur. Eyalet polisi, görev ve sorumluluk
alan› itibariyle kamu düzeninin ve ülkeyi birbiriyle örümcek a¤› gibi ba¤layan oto-
yollar›n güvenli¤inin sa¤lanmas› üzerine yo¤unlaflmaktad›r. Günümüzde eyalet
otoyollar›nda devriye gezmek, bu yollarda trafik kurallar›na uyulmas›n› sa¤lamak,
araç sürücülerinin belgeleriyle ilgili ifllemleri yapmak, trafik kazalar›na müdahale

etmek ve motorlu araçlarla ilgili di¤er ifllemleri yürütmek eyalet polisinin günlük
görev, yetki ve sorumluluklar› içerisinde yer almaktad›r (Nichols vd., 2000).
Amerika’da güvenlik hizmetlerinin en genifl ve önemli k›sm› yerel seviyede ye-
rine getirilmektedir. Yerel polis yap›lanmas› flunlard›r: Belediye Polisi, fierif ve Me-
murlar. Belediye polisi, 10.000 ile birkaç milyon aras›nda nüfusa sahip olan kasa-
ba ve flehirlerde görev yapmaktad›r. Ülke genelinde, yaklafl›k 17.000 belediye po-
lis teflkilat› bulunmaktad›r (Nichols vd., 2000). Bu polis üniteleri genelde bir polis
flefi (veya müdürü, komiseri) taraf›ndan idare edilmektedir. Yasal yetki ve sorum-
luluk bölgelerinde meydana gelen her türlü geleneksel suç türleriyle mücadele et-
mek, kamu düzenini sa¤lamak ve ilgili soruflturmalar› yapmak yetkisine sahip olan
Belediye polis teflkilatlar›n›n her biri ba¤›ms›z ve birbirinden ayr›d›r. Ancak bun-
lar, görev yapt›klar› flehir yönetimine karfl› sorumludurlar. Amerika’n›n küçük yer-
leflim yerleri büyük ço¤unlukla fierif taraf›ndan idare edilmektedir. fierifin sorum-
luluklar›, tipik olarak günlük devriye hizmeti sunmak, ifllenen suçlar› araflt›rmak ve
soruflturmak fleklindeki rutin görevleri içermektedir. fierifin bürosu bu temel gö-
revlerin yan› s›ra, kasaba cezaevinin iflletilmesi, kasaba adliyesinin koruma hizme-
tine yard›mda bulunulmas› ve mahkeme taraf›ndan verilen kararlar›n ve tebligatla-
r›n ilgili kiflilere tebli¤ edilmesi görevlerini de yerine getirmektedir. Çok küçük ba-
z› yerleflim yerlerinde ve toplumlarda, çok s›n›rl› görev ve yetkilere sahip olan ve
memurlar olarak adland›r›lan (Constables) yetkili kifliler de bu sistemin bir parça-
s›n› oluflturmaktad›r. Bunlar›n görev ve yetkileri, görev yerlerine göre de¤iflmekle
birlikte, genelde yerel trafik düzeninin sa¤lanmas›, yerel vergilerin toplanmas›, se-
çimle ilgili bilgilerin da¤›t›lmas› ve bazen de devriye hizmeti gibi uygulamalar›n
yerine getirilmesini içermektedir (Walker, 1994).
Merkeziyetçi Polis Sistemleri

Merkeziyetçi polis sistemleri, polisin ulusal hükümetin do¤rudan idaresi ve kon- Da¤›n›k polis sistemine
sahip olan Amerikal›lar
trolü alt›nda oldu¤u ülkelerde görülmektedir. Ülke genelindeki polis politikalar› ve bireysel kifli hak ve
personel görevlendirmesi merkezden yap›lmaktad›r. Bu yap› içerisinde yer alan özgürlüklerinin korunmas›
karfl›l›¤›nda fazla say›da
baz› il veya bölgesel polis teflkilatlar›n›n, yönetim ve operasyonel faaliyetleriyle il- suça tolerans gösterirken,
gili olarak yerinden yönetim modelini benimseyip uygulamalar› oldukça s›n›rl› öl- merkeziyetçi polis modelini
çüler içerisinde gerçekleflen bir durumdur. Bununla birlikte genel e¤ilim polisin te- benimseyen uluslar ise,
toplumun hak ve
mel politikalar›n›n merkezden planlanmas›, düzenlenmesi ve baflar› veya baflar›s›z- özgürlüklerini bireylerin hak
l›k halinden do¤rudan ulusal hükümetlerin sorumlu tutulmas› fleklindedir. Merke- ve özgürlüklerinden daha
üstün tutmaktad›r.
ziyetçi polis sistemlerinin demokratik ideallerle uyum içerisinde olmad›¤› ifade
edilir. Ancak, bu modelin benimsendi¤i ülkelere bak›ld›¤›nda, bu sistemin sadece
totaliter rejimlerle özdeflleflmeyen bir özellik sergiledi¤i görülmektedir. Günümüz-
de Fransa, ‹talya, Finlandiya, Türkiye, ‹srail, Tayland, Tayvan, ‹rlanda, Danimarka
ve ‹sveç gibi demokratik ülkeler, ‘polis devleti’ olma korkusundan uzak bir flekil-
de bu sistemi uygulamaya devam etmektedir (Interpol, 1987).
Bu sistem içerisinde, toplumsal menfaatler için, bireylerin menfaatleri göz ard›
edilebilmektedir. Bir di¤er ifadeyle, genifl bir kitlenin huzur ve emniyetini sa¤la-
mak için, bireylerin temel hak ve özgürlüklerine, yasalar çerçevesinde, belirli s›n›r-
lama ve müdahalelerin yap›lmas› ola¤an bir uygulama olarak kabul edilmektedir.
Bunu baflarabilmek, suç seviyelerini düflük bir seviyede tutabilmek ve ulusal dü-
zeyde etkili ve verimli bir iç güvenlik hizmeti sunabilmek için merkeziyetçi polis
modelinin oldukça iyi bir tercih oldu¤una inan›lmaktad›r.
36 Suç Sosyolojisi
Türk ‹ç Güvenlik Sistemi

Türkiye’de iç güvenlik hizmetleri genel anlamda kamu ve özel olmak üzere iki te-
mel kategoride yerine getirilir. Kamu hizmeti olarak, iç güvenlik hizmetlerinin yü-
rütülmesinden birinci derecede sorumlu makam ‹çiflleri Bakanl›¤›’d›r. Bu hizmetler
Türkiye’de “genel kolluk” olarak tan›mlanan “polis, jandarma ve sahil güvenlik”
teflkilatlar› taraf›ndan yürütülmektedir. Frans›z polis teflkilat›ndan esinlenerek
oluflturulan bu yap›da genel hatlar›yla, flehirlerde polis, k›rsal alanda jandarma ve
deniz s›n›rlar›n›n güvenli¤inde de sahil güvenlik teflkilatlar› güvenlik sektörünün
kamu ayaklar›n› oluflturmaktad›r. ‹ç güvenli¤in sa¤lanmas›nda bir de genel kollu-
¤un d›fl›nda kalan ve yasal yetkileri sadece belirli alanlar, belirli konular ve huku-
ki ad›mlarla s›n›rl› olan “orman muhafaza, gümrük muhafaza ve belediye zab›tas›”
gibi di¤er kamu kurumlar› bulunmaktad›r. Bu birimler “özel kolluk” olarak adlan-
d›r›lmaktad›r (Cerrah, 2011:47). Devletin farkl› kurum ve yöntemlerle sundu¤u gü-
venlik hizmetini yeterli bulmayan bireyler, özel flirketler, iflletmeler ve di¤er örgüt-
lenmeler bu konudaki yasal düzenlemeler çerçevesinde kendilerinin özel güvenlik
hizmetlerini do¤rudan sa¤layabilmekte veya bu konuda yetkili bir flirketten hizmet
sat›n alabilmektedir. Vatandafllar›n, özel kurumlar›n ve örgütlenmelerin can ve mal
güvenli¤ini sa¤lamak amac›yla sunulan bu hizmetler yukar›da ifade edilen genel ve
özel kolluk d›fl›nda kalan özel güvenlik hizmetleri kapsam›na girmektedir.
Türkiye’de iç güvenlik hizmetlerinin sivil bir kamu hizmeti olan polis ve aske-
ri bir kamu hizmeti olan jandarma taraf›ndan birlikte, ancak iki ayr› yap›lanma flek-
linde yürütülmesi, Osmanl› Devleti’nin 1800’li y›llar›n ilk yar›s›nda Fransa’n›n etki-
siyle atm›fl oldu¤u modernleflme ad›mlar› sonucu bafllam›flt›r. Türkiye’de halen uy-
gulanmakta olan ve özü itibariyle flehirlerde polis, k›rsal alanlarda ise askeri bir ku-
rum olan jandarman›n iç güvenlik hizmetlerinden sorumlu olmas› fleklindeki ikili
iç güvenlik modelinin as›l kayna¤› Fransa’d›r. Avrupa ülkeleri aras›nda Fransa’n›n
yan› s›ra bu modeli benimseyen ülkeler Belçika, ‹spanya, Avusturya ve Türki-
ye’dir. Ancak, bu model Avrupa’da ilk ç›kt›¤› yer Fransa baflta olmak üzere uygu-
land›¤› di¤er Avrupa ülkelerinde de çok önemli de¤iflimler geçirerek ciddi anlam-
da sivil bir yap›ya kavuflturulmufltur. Sözü edilen bu ülkelerin jandarma teflkilat ya-
p›lanmas›nda reform niteli¤inde de¤iflimler yap›lmas›na ra¤men Türk Jandarma
teflkilat›n›n kat› askeri yap›s›ndan herhangi bir dönüfl yaflanmam›flt›r. Türkiye’nin
zaman›nda örnek ald›¤› Fransa’n›n günümüzdeki Jandarma teflkilatlanmas› ile Türk
Jandarma Teflkilat› aras›nda çok önemli farklar bulunmaktad›r. Buradaki en önem-
li ve dikkat çekici fark, Frans›z Jandarmas›’n›n sivilleflme yolunda yapm›fl oldu¤u
ilerlemedir. Frans›z Jandarmas› flimdi sivil iradenin denetim ve kontrolü alt›nda iç
güvenlik hizmeti veren bir kurum haline gelmifltir. Askeri jandarma teflkilat›na sa-
hip AB ülkelerinden biri olan Belçika ise 2000 y›l›nda iç güvenlik hizmetlerinin yü-
rütülmesine yönelik radikal bir karar alarak jandarma teflkilat›n› tamamen kald›r-
m›flt›r. fiu anda Belçika’da iç güvenlik hizmetlerinden sorumlu tek kurum polis tefl-
kilat›d›r. Di¤er taraftan, ‹spanya’da bulunan ve Türk jandarma teflkilat›na benzer
oldu¤u söylenen Guardia Civil ise, ad›ndan da anlafl›laca¤› üzere asl›nda sivil bir
yap›lanmad›r ve gerek fleffafl›k gerekse sivil kontrol ve denetim aç›s›ndan olduk-
ça ileri bir seviyededir (Cerrah, 2011:41-42).
Örgüt ve yönetim tarz› Polis

militarist-bürokratik bir Polisin teflkilat, kadro ve yönetim yap›lanmas›n› düzenleyen 3201 say›l› Emniyet
özellik gösteren Türk Polis Teflkilat› Kanunu (ETK), 4 Haziran 1937 tarihinde kabul edilerek yürürlü¤e girmifl-
teflkilat›n›n tarihi süreç
içerisindeki geçmifli askeri tir. Polis Teflkilat›n›n merkeziyetçi yap›s› 3201 Say›l› Emniyet Teflkilat› Kanunu’nun
örgütlenme içerisinde yer 4.maddesinde; ‘Polis, silahl› icra ve inzibat kuvveti olup üniformal› ve sivil olmak
alm›flt›r (Sözen, 2002:53-60).
üzere iki k›s›md›r’ fleklinde ifade edilmifltir. Merkezde, ‹çiflleri Bakanl›¤›na ba¤l› bir Türk polis sistemi, Türk
kamu bürokratik sisteminin
Genel Müdürlük olarak örgütlenen polis teflkilat›; merkez, taflra ve yurt d›fl› birim- karakteristik özelliklerini
leri olan ve ülke içerisinde silahl› kuvvetlerden sonra en belirgin ve kat› hiyerarflik yans›tmaktad›r. Bu
yap›ya sahip bulunan, üniformal› bir kurulufltur. Emniyet Genel Müdürlü¤ü merkez anlamda, kamu yönetiminin
en dikkat çekici ve temel bir
teflkilat›; Genel Müdüre do¤rudan ba¤l› birimler (‹stihbarat Daire Baflkanl›¤› ve Tef- özelli¤i olan merkezden
tifl Kurulu Baflkanl›¤› gibi), Genel Müdür Yard›mc›lar›na ba¤l› Daire Baflkanl›klar› yönetim (merkeziyetçi)
yap›lanmas›, polis
ile fiilen illerde örgütlenmekle birlikte merkeze ba¤l› birimler (Polis Meslek Yüksek teflkilat›n›n da
Okullar› gibi) fleklinde yap›lanm›flt›r. Taflra örgütlenmesi ise il emniyet müdürlük- örgütlenmesinin temel
hatlar›n› çizmifltir.
leri ile ilçe emniyet müdürlükleri ve amirlikleri fleklindedir. Bu örgütlenme içerisin-
de en alt birimi polis merkezleri, karakollar› ve noktalar› oluflturmaktad›r. 5442 sa-
y›l› ‹l ‹daresi Kanununa göre, il genel idaresinin bafl› o ilin en büyük mülki amiri
olan Validir. ‹l Emniyet Müdürü de, bütün birimleriyle Valiye karfl› sorumlu olup,
onun emrindedir. Ayn› flekilde, ilçe düzeyinde ise ilçe idaresinin bafl› Kaymakam-
d›r ve ‹lçe emniyet Müdürü veya Amiri de, ildeki düzenlemeye paralel olarak, Kay-
makama karfl› sorumlu olup, onun emrindedir. 3201 say›l› Emniyet Teflkilat› Kanu-
nunun 3518 say›l› kanunla de¤iflik 16. maddesi ile ‹çiflleri Bakanl›¤›, Kamu Kurum
ve Kurulufllar›n›n Yurtd›fl› Teflkilat› Hakk›nda Kanun Hükmünde Kararname hü-
kümlerine uygun olarak yurtd›fl› teflkilat› kurmaya yetkili k›l›nm›flt›r. Yurtd›fl› teflki-
lat› olarak fiilen Romanya, Avusturya, Fransa ve ‹talya gibi ülkelerde Türk Polisini
temsil eden irtibat görevlileri bulunmaktad›r (fiimflek ve Ömrüuzun, 2001:46).
Türk polisi 3201 say›l› Emniyet Teflkilat› Kanununun 9’uncu maddesine göre;
idari polis, siyasi polis ve adli polis, olmak üzere üç ana k›sma ayr›lmaktad›r. ‹da-
ri polis, sosyal ve genel kamu düzenini sa¤lamakla; siyâsi polis, devletin genel em-
niyeti ile anayasal düzenini ilgilendiren hususlarda çal›flmakla; adli polis ise, suç
sonras› araflt›rma ve soruflturma ifliyle görevli olan k›s›mlard›r. Adli polis, adli gö-
revlerin yerine getirilmesinde cumhuriyet savc›lar›n›n emrinde olmakla birlikte, ka-
nun gere¤i adli vazifelerin d›fl›ndaki hizmetlerde idarî yap›lar›n›n içindeki emir ve
komuta zincirine tabi olarak görev yapmaktad›r.
Suça karfl› tolerans konusu da¤›n›k ve merkeziyetçi polis sistemlerinde nas›l bir denge
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
içinde de¤erlendirilmektedir? 2
Jandarma D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M
Türkiye’de güvenlik hizmetleri, farkl› genel kolluk birimleri taraf›ndan yerine geti-
rilmektedir. Türkiye’deki güvenlik birimlerinin yap›lanmas› Fransa’dan S O R U esinlenerek S O R U
gerçeklefltirilmifltir. Bu ba¤lamda güvenlik hizmetleri polis ve jandarma olmak üze-
re iki temel ve farkl› teflkilat taraf›ndan yürütülmektedir. Jandarma, Polis Teflkilat›
D‹KKAT D‹KKAT
d›fl›ndaki di¤er büyük genel kolluk birimidir. Polisin görev alan› d›fl›nda kalan, k›r-
sal bölgelerde görev yapmaktad›r. Jandarma Teflkilat› 14 Haziran 1839 tarihinde
N N
kurulmufl, 10 Haziran 1930 tarihinde ç›kar›lan 1706 Say›l› Kanun SIRAile günümüzdeki
hukuki statüsünü elde etmifl, daha sonra 1983 y›l›nda ç›kar›lan 2803 Say›l› Jandar-
ma Teflkilat, Görev ve Yetkileri Kanunu ile kapsaml› bir hukuki çerçeveye oturtul-
AMAÇLARIMIZ
mufltur. Jandarma, Türkiye’ye has bir yap› içerisinde hem ‹çiflleri Bakanl›¤›na hem AMAÇLARIMIZ
de Genelkurmay Baflkanl›¤›na ba¤l› olarak varl›¤›n› ve faaliyetlerini yürütmektedir.
2803 Say›l› Kanunun 4. Maddesi Jandarman›n ba¤l› oldu¤u makamlar› ve ba¤l› ol-
ma koflullar›n› flu flekilde ifade etmektedir: “Jandarma Genel Komutanl›¤›, Türk Si-
lahl› Kuvvetlerinin bir parças› olup, Silahl› Kuvvetlerle ilgili görevleri, e¤itim ve ö¤-
renim bak›m›ndan Genelkurmay Baflkanl›¤›na, emniyet ve asayifl iflleriyle di¤er gö-
rev ve hizmetlerinin ifas› yönünden ‹çiflleri Bakanl›¤›na ba¤l›d›r.T E L E VAncak
‹ Z Y O N Jandarma TELEV‹ZYON
Genel Komutan› Bakana karfl› sorumludur.”
‹NTERNET ‹NTERNET
38 Suç Sosyolojisi
Polis ve jandarman›n görev Jandarma’n›n görevleri 2803 Say›l› Jandarma Teflkilat, Görev ve Yetkileri Kanu-
ve yetkileri farkl› kanunlarla
düzenlenmifl olmas›na nu’nda mülki, adli, askeri ve di¤er görevler olmak üzere dört temel bafll›k alt›nda
ra¤men ayn›d›r. toplanm›flt›r. Mülki görevler: Bu görev alan› emniyeti, asayifli ve kamu düzenini
sa¤lamak, korumak ve kollamak ve suç ifllenmesini önleyici faaliyetleri içermekte-
dir. Bunlar›n yan› s›ra, kaçakç›l›¤›n men, takip ve tahkiki ile ceza infaz kurum ve
tutukevlerinin d›fl koruma görevleri de bu görev alan› içine girmektedir. Adli gö-
revler: Suç ifllendikten sonraki süreci ifade etmektedir. Suçlar›n ifllenmesinden son-
ra suçun ortaya ç›kar›lmas›, suçlular›n tespit edilip yakalanmas› ve delillerle birlik-
te adli makamlara ulaflt›r›lmas› aflamalar›ndaki faaliyetleri kapsamaktad›r. Askeri
görevler: Jandarman›n, Genelkurmay Baflkanl›¤›na ba¤l› olmas›ndan dolay›, aske-
ri kurum ve nizamlar›n gere¤i olan görevlerle, Genelkurmay Baflkanl›¤› taraf›ndan
verilen görevleri kapsamaktad›r. Di¤er görevler: Bu bafll›k alt›nda yer alan görev-
ler mülki, adli ve askeri görevler d›fl›nda kalan ve di¤er kanun ve yasal düzenle-
melerin yerine getirilmesi ve bu ba¤lamda hükümet kararlar›yla verilen görevleri
ifade etmektedir. Daha önceleri kara s›n›rlar›m›z›n korunmas› ve güvenli¤in sa¤-
lanmas› Jandarma’n›n görev ve sorumlulu¤unda iken 1988 y›l›nda ç›kar›lan 3497
Say›l› Kanun ile bu görev Kara Kuvvetleri Komutanl›¤›’na verilmifltir. Bununla bir-
likte özellikle PKK terörü ile etkin mücadele edebilmek amac›yla ‹ran, Suriye ve
Irak s›n›r›nda halen Jandarma, s›n›r güvenli¤i konusunda aktif görev yapmaktad›r.
Jandarman›n görev ve sorumluluk alan›, genel olarak, polisin görev sahas› d›-
fl›nda kalan veya polis teflkilat› bulunmayan yerlerdir (2803 say›l› JTGYK,
Mad.10).Jandarma sorumluluk alan› d›fl›nda olmakla birlikte:
• Polis teflkilat› kurulmam›fl olmas›,
• Özel kolluk kurulufllar›n›n sorumluluk alan›na giren yerlerde jandarmay› il-
gilendiren bir suç ifllenmesi,
• Özel kolluk kurulufllar›n›n sorumluluk alan›na giren konularda, bu kurulufl
ve kuvvetlerin yoklu¤undan dolay› suç ifllenmesi,
hallerinde jandarman›n görevlendirilmesi ya da kendili¤inden olaya el koyma-
s› mümkündür. Bu durumda, jandarman›n görev yapt›¤› yer, jandarman›n görev
alan› say›l›r (2803 Say›l› JTGYK, Mad.10). Kentleflme nedeniyle belediye s›n›rlar›
içine girmesi, özel kanun ve düzenlemelerin öngörmesi ve ilgili bakanl›klarca ge-
rekli görülen ve özellik tafl›yan yerler için özel düzenleme getirilmesi halinde Va-
lili¤in önerisi, Jandarma Genel Komutanl›¤›n›n uygun görmesi ve ‹çiflleri Bakan›-
n›n onay› ile Jandarman›n sorumlulu¤unda olan alanlar polise devredilebilmekte-
dir (JTGY Mad.21).
SIRA S‹ZDE Türk Jandarma

SIRATeflkilat›
S‹ZDE ile AB ülkelerindeki Jandarma Teflkilatlar› aras›nda sivil iradenin
3 kontrolü ve denetimi aç›s›ndan ne tür farkl›l›klar bulunmaktad›r?
D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M
Bütünleflmifl Polis Sistemleri
Bütünleflmifl polis sistemleri, “orta dereceli (›l›ml›), yerinden yönetilen”, “birleflik”
S O R U veya “uzlafl›lan”
S O Rpolis
U sistemleri olarak da ifade edilir (Bayley, 1985). Bu model, ye-
rel ve merkezi yönetimlerin kontrolü paylaflabilece¤i bir yap› sunmaktad›r. Bu sis-
D‹KKAT
tem içerisinde, merkeziyetçi polis teflkilatlar›n›n neden olabilece¤i, olas› kifli hak
D‹KKAT
ve özgürlükleri ihlalleri ve di¤er güç denemelerini engellemek ve ayn› zamanda
da¤›n›k polis modelinden kaynaklanan etkisizlik ve verimsizlik sorunlar gider-
N N
ilmek istenmifltir. Yerel kontrol ve sorumluluk sa¤lan›rken, ülke genelinde uyul-
mas› zorunlu ulusal tek tip standartlar gelifltirilmifltir. Bu modelde, merkeziyetçi ya-
AMAÇLARIMIZ p›daki polis teflkilat› say›s›ndan daha fazla, da¤›n›k polis sistemindeki polis kuru-
AMAÇLARIMIZ
TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON
mundan ise daha az ba¤›ms›z polis teflkilat› bulunmaktad›r. Örne¤in; ‹ngiltere ve

Kuzey ‹rlanda’da toplam 54 polis gücü görev yapmaktad›r (Critchley, 1967). Bü-
tünleflmifl polis sistemini uygulayan ülkelere örnek olarak Japonya, Avustralya,
Brezilya, Birleflik Krall›k ve Almanya verilebilir.
‹ngiliz Polisi
Avrupa’n›n en eski ve etkili teflkilatlar›ndan olan ‹ngiliz polisi, dünyan›n da en es- Türkiye’de ‹ngiliz Polisi
denilince akla ilk önce,
ki ve geliflmifl güvenlik kurulufllar›ndan biridir. Yeni ad›yla ‘New Scotland Yard’, “Scotland Yard” gelir. Oysa
ünü uluslararas› alana yay›lm›fl ve polis literatüründe önemli bir yer edinmifl Lon- “Scotland Yard”,
dra Metropolitan Polis Teflkilat›n›n simgesi haline gelmifltir (F›nd›kl›, 1993). ‹ngiliz- ‹ngiltere’nin en büyük polis
gücü olan Londra
ler, kendi polis sistemlerini kendileri gelifltirmifltir. ‹ngiliz polisinin geçmifli 1285 y›- Metropolitan Polisinin Genel
l›ndaki Winchester yasas›yla oluflturulan orta ça¤ kasaba polisli¤ine dayan›r. O dö- Karargâh Merkezinin ad›d›r.
nemlerden bugüne kadar olan süreç içerisinde, demokratik özgürlükleri tehlikeye
sokmadan suçla mücadele modelleri gelifltirmek ‹ngilizlerin en önemli ilgi, çal›flma
ve tart›flma noktas› olmufltur. Bu aç›dan ‹ngilizler, kifli hak ve özgürlüklerini zede-
leyebilece¤i gerekçesi ile ülkede ulusal ve merkezi bir polis teflkilat›n›n kurulma-
s›na ve polisin tek bir merkeze veya kifliye ba¤lanmas›na öteden beri fliddetle kar-
fl› ç›km›fllard›r (F›nd›kl›, 1993). Vatandafllar›n bu konudaki hassasiyetini, endifle ve
korkusunu dikkate alan önceki yönetimler, s›n›rl› polis yetkisi ile yerel kontrolü
esas alan parçal› polis sistemini benimsemifller ve uygulam›fllard›r.
‹ngiliz polisi ulusald›r, ancak, bu ülkede tek bir ulusal polis gücü bulunmamak- E¤itim seviyesi ne olursa
olsun, herkes polisli¤e düz
tad›r. ‹ngiliz polis sistemi 43 ayr› polis teflkilat›ndan oluflmaktad›r. Bunlardan 7’si polis memurlu¤u rütbesi ile
Metropolitan polisi, di¤er 36’s› ise taflra polisi olarak örgütlenmifltir. ‹skoçya ve Ku- bafllamaktad›r. Esas olan,
zey ‹rlanda ile birlikte, Birleflik Krall›ktaki polis müdürlü¤ü say›s› 54’tür. Bu birim- vatandafllarla do¤rudan
iliflki içerisinde bulunan
ler aras›nda yak›n iflbirli¤i ve koordinasyon vard›r ve ihtiyaç halinde Metropolitan polisliktir. Belli bir süre
polis teflkilatlar› di¤erlerine gerekli yard›m ve deste¤i sa¤lamaktad›r (Groombrid- polis memurlu¤u hizmeti
yapmadan, deneyim
ge, 2000:220-238). ‹ngiltere’de her ilin emniyet müdürü atamas›nda, o bölgenin kazanmadan, polisin
halk› taraf›ndan seçilen yerel yöneticilerin a¤›rl›kta oldu¤u bir komisyon, ciddi söz çal›flma koflullar›n› ve
sosyo-kültürel yap›s›n›
sahibidir. ‘Police Committee’ olarak bilinen bu yerel komisyonun belirleyip teklif ö¤renmeden, zaman
etti¤i aday›n atamas› Londra’daki merkezi hükümetin ‹çiflleri Bakan› taraf›ndan ya- içerisinde idareci ve liderlik
yetene¤ini ispatlamadan
p›lmaktad›r. Sorumlu müdürün üst düzey yard›mc›lar›n› atayan ve polise mali des- polis amiri olmak, ‹ngiliz
tek veren bu komisyon, o ildeki seçilmifl ‘belediye meclis üyeleri’ ile hükümet ta- polis gelene¤ine
raf›ndan atanan yaklafl›k yirmi kifliden oluflmaktad›r (Ayd›n, 1997:120-123). Polis uymamaktad›r.
Teflkilat›n›n bafl›nda bulunan müdür, kurumun günlük faaliyet ve operasyonlar›n-

dan sorumlu olup, yerel polis otoritesine karfl› da hesap vermekle yükümlü olan
kiflidir. ‹ngiliz polis yap›s› içerisinde, ‹çiflleri Bakan›n›n ülke genelindeki bütün po-
lis örgütleri üzerinde do¤rudan bir otoritesi bulunmamaktad›r. Critchley (1967) bu
konuda flöyle demektedir: “Bir demokraside, hukukun s›n›rlar› içerisinde merkezi
olarak denetlenen bir polis gücü, özgürlü¤ün bir inkar› de¤il, bir flart› ve gerçe¤i-
dir. Polis, insan hak ve özgürlüklerinin bir engelleyicisi de¤il, teminat›d›r”. Bu uy-
gulama, sistemin teorik yap›s› ile prati¤inin ‹ngiliz sosyo-ekonomik ve kültürel ya-
p›s› içerisinde özümsenmesiyle yerleflmifl ve kendini kabul ettirmifltir. Kiflisel veya
siyasi müdahaleler düflüncesini ve eylemini anlamakta güçlük çeken ‹ngiliz halk›,
siyasetçisi ve polisi, güvenlik hizmetlerinin demokratik sistemin avantajlar› içeri-
sinde etkili ve verimli bir flekilde yerine getirilmesine katk›da bulunmaktad›r.
‹skoçya’daki polis yap›lanmas› ‹ngiltere ve Galler’den farkl›l›k gösterir. Bu, fle-
hirlerin kendilerine ait polis teflkilat› kurmas›na izin veren 1833 tarihli yasadan son-
ra gerçeklefltirilen bir dizi yeniden yap›lanmalar sonucu ortaya ç›kan bir durum-
dur. ‹ngiltere ve Galler’deki polis müdürlükleri aras›nda bir standart ve ortak un-
40 Suç Sosyolojisi
surlar olmamas› ve buna dayal› olarak, ülke genelinde etkili ve verimli bir güven-
lik hizmetinin sunulmas›nda sorunlar yaflanmas› sonucunda 1856 y›l›nda yeni bir
yasa ç›kar›lm›flt›r. Dönüm noktas› say›labilecek bu yasa ile bugünkü polis sistemi-
nin temelleri at›lm›fl ve ‹skoçya’da 8 ayr› polis müdürlü¤ü kurulmufltur (Stead,
1985:49). Kendilerine ait görev ve sorumluluk bölgelerinde hizmet veren bu polis
güçlerinin birbirleri ve ‹ngiltere’nin di¤er polis müdürlükleri aras›nda devaml›l›k
gösteren bir iletiflim, iflbirli¤i ve dayan›flma vard›r.
POL‹S S‹YASET ‹L‹fiK‹S‹

Çok partili hayata geçiflle, Türk kamu bürokrasisi ve siyasi yap›lanmas›n›n do¤al bir yans›mas› olarak, siyasi-
özellikle de 1970’li y›llarda
koalisyon hükümetlerinin lerin polise müdahalesi ile bu müdahalelere ba¤l› olarak polis teflkilat› içerisinde
ülkenin yönetiminde söz gerçeklefltirilen öznel de¤erlendirmeler oldukça yayg›n ve ayn› zamanda elefltiri-
sahibi olmas›yla birlikte,
Türk kamu bürokratik yap›s› len bir uygulamad›r. Çok partili hayata geçiflle birlikte siyasal partiler, siyasal rant
ciddi anlamda kazanmak amac›yla seçmenlerini ve yandafllar›n› iktidar kaynaklar›ndan yararlan-
siyasallaflt›r›lm›flt›r (Heper,
1977).
d›rma yolunu oldukça yo¤un ve yayg›n bir flekilde kullanm›fllard›r. Bu e¤ilimin bü-
rokrasiye yans›mas› ve yayg›n hale gelmesi yönetimde siyasallaflma, kay›rmac›l›k
ve arac›l›k fleklinde olmufl ve halen de olmaktad›r (Sözen, 2002:53-60).
Siyasetle afl›r› bir flekilde iç içe olma ve bu anlamda kay›rmac›l›k Türk kamu
yönetiminin önemli bir parças› olan polis sistemini de etki alan› içerisine alm›flt›r.
Bu ba¤lamda Polis Teflkilat›, ülke içerisindeki siyasi müdahaleler silsilesini en yo-
¤un bir flekilde hisseden kurumlar›n bafl›nda gelmektedir. Özellikle, personel ata-
malar› aç›s›ndan bu durum çok belirgin ve rahats›z edici bir tablo oluflturmaktad›r.
3201 say›l› Emniyet Teflkilat› Kanunu’nun 55. maddesi terfilerde esas›n k›dem ve
liyakat oldu¤unu belirtmifl ancak, liyakat için istenen ölçütlerin neler oldu¤u ve
nas›l bir ölçme ve de¤erlendirmenin yap›laca¤› hususunda net bir aç›klama getir-
memifltir. Bununla birlikte, k›demle ilgili konular ayr›nt›l› olarak aç›klanm›flt›r.
Böylece, polis teflkilat›ndaki hiyerarflik yap›, rütbe terfilerinde ‘liyakat’ esas› yeri-
ne ‘k›dem’ esas›n›n öncelikli olarak uygulanmas› sonucunu do¤urmufltur. Bu du-
rum, terfi ve üst düzey atamalarda ‘liyakat’ ilkesinin objektif ölçüler içerisinde uy-
gulanmas›n› adeta imkâns›z hale getirmektedir. Terfi sisteminden kaynaklanan bu
esneklik, siyasi müdahaleler ile bir araya geldi¤inde çok ciddi bir öznellik ekseni
ortaya ç›kmaktad›r. Bu anlay›fl›n polis teflkilat› içerisinde yayg›n olmas› nedeniyle,
il emniyet müdürü veya benzeri üst yönetimlerde görev almak için siyasi kimli¤i
olan ve partisi içerisinde sözü geçen kiflilerle yak›n iliflki içinde bulunma yönün-
deki istek ve çaba art›k çok ola¤an bir durum olarak alg›lan›r hale gelmifltir. Bu
esneklik ve öznellik ortam›, polis idarecilerinin atanmas›nda esas ölçü olmas› ge-
reken liyakat, baflar› ve k›dem gibi özelliklerin geri planlara itilmesine, siyasi ya-
k›nl›k, ikili iliflki ve buna dayal› öznel de¤erlerin ön s›ralara geçmesine yol açm›fl-
t›r (Sözen, 2002:62-63).
Ortaya konulan bu tablo karfl›s›nda, il müdürü olma zaman› gelen, yasal ola-
rak o görev ve makama getirilmesinde herhangi bir sak›nca bulunmayan yüzlerce
aday içerisinde kimin il müdürü olarak atanaca¤›n›, bir anlamda kimin flans›n›n ve
torpilinin iyi gidece¤ini önceden tahmin etmek adeta imkâns›zd›r. Atama dönem-
lerinde çok iyi kulis yapan, yüksek seviyelerde iliflki a¤›na sahip bulunan kifli, em-
niyet müdürlü¤ü makam›n› elde etmektedir. Ancak, ifl burada da bitmemektedir.
Çünkü il emniyet müdürü olmak çok zordur. Bununla birlikte, bu göreve geldik-
ten sonra il emniyet müdürü olarak kalmak, yani makam› korumak ve devam et-
tirmek daha da zordur. Bugün, bir il emniyet müdürü için, makam›nda kalman›n
en önemli ve geçerli yolu, iktidar partisinin il baflkan› ve il milletvekilleriyle yak›n
iliflkiler içerisinde bulunmas› ve bunu sürdürmesinden geçmektedir (Sözen,

2002:63). Hangi müdürün ne kadar görevde kalaca¤›n›n ve hangi koflullar alt›nda
bir il müdürünün görevden al›naca¤›n›n veya baflka bir ile atanaca¤›n›n belirsiz ol-
mas› nedeniyle hemen her yönetici kendisini, devaml› bir flekilde hükümet üyele-
ri, yak›nlar›, çevresi ve ilgili siyasi parti yönetici, temsilci ve üyeleriyle çok iyi bir
iliflki kurmak zorunda hissetmektedir. Bu iliflkinin bozulmas›, zay›flamas› ve hatta
bazen ola¤an seyrinde gitmesi dahi (daha iyi seviyeye ç›kmad›¤› için) görevden
al›nmak, merkeze APK uzman› olarak atanmak için geçerli ve yeterli bir neden
olabilmektedir.
Ankara Emniyet Müdürlü¤ü’nün kuruluflundan günümüze kadar geçen 72 y›ll›k ‹ngiliz polisinin en önemli
zaman süreci içerisinde il müdürü olarak görev yapan 36 emniyet müdürünün gö- özelliklerinden biri, onun
ba¤›ms›z olufludur.
rev süreleri incelendi¤inde herhalde bu durum çok daha iyi anlafl›lm›fl olacakt›r
(Cerrah, 1988:63-65): “Ankara ilinde son 72 senelik dönem içerisinde 37 il emniyet
müdürü görev yaparken ‹ngiliz Leicestershire polisinde ise 159 y›lda sadece 8 em-
niyet müdürü görev yapm›flt›r. Yani, ‹ngiliz polisinin üst yönetiminde 159 y›l içeri-
sinde gerçeklefltirilen görev de¤iflikli¤i ülkemizde son 10 y›l içerisinde yap›lm›flt›r”.
‹ngiliz polis sistemi merkeziyetçi bir yap›da olmad›¤› için, ülke genelindeki po-
lis kurulufllar› tek bir merkez veya kifliden emir almaz. Bu aç›dan ‹ngiliz polisi, ik-
tidarlar›n de¤il ‘Tac›n’ (Kraliyetin) polisi olarak bilinir. Ba¤›ms›z olma özelli¤i po-
lisi yerel ve merkezi politikac›lar›n etkisi ve bask›s›ndan korumaktad›r. ‹ngiliz po-
lisi, yönetim karfl›s›nda tarafs›zd›r. Herhangi bir siyasi partiyi, siyasi kimli¤i olan bir
kifliyi ya da siyasi hükümeti aç›k bir flekilde destekleyemez veya karfl› bir tav›r içe-
risine giremez. Yani, bu konuda herhangi bir görüfl ileri süremez. Bu çerçevede
polis, ülkenin genel politik yap›s› içerisinde tamamen tarafs›zd›r ve adeta partiler
üstü bir konuma sahiptir. Yerel ve merkezi politikac›lar›n polis üzerinde do¤rudan
herhangi bir etki, müdahale ve yönlendirmesi söz konusu de¤ildir. Bu özellik, bir
anlamda polisin sigortas›d›r (Cerrah, 1988). Alderson’un bu konudaki görüflleri ol-
dukça ilgi çekicidir. Alderson flöyle demektedir (Alderson, 1973:41): “‹ngiltere’de
polis, politikac›dan çok, ülkenin kanunlar› ile bütünleflmifltir. Onlar ne devlet me-
murudur ne de yerel yönetimin görevli personelidir. Onlar›n amirleri, Amerika ve
Fransa’daki meslektafllar›n›n sahip olmad›¤› bir ba¤›ms›zl›¤a sahiptir. Bundan
dolay›, polisler burada halk›n bir hizmetçisi, hayat, hürriyet ve mülkiyetin tarafs›z
bir koruyucusu olarak görülürler”.
Polisin ba¤›ms›z olmas›, iktidarlara do¤rudan ba¤l› olmamas›, onun özerk, so- Polis teflkilat›n›n politize
rumsuz ve kendi bafl›na hareket etmesi anlam›na gelmemektedir. Buradaki as›l ko- edilmesinin güvenlik
hizmetlerinin yürütülmesi ve
nu, polisin görev ve faaliyetlerinde ba¤›ms›z olmas›d›r. Polis kanunlara, yerel yö- örgütsel iflleyifli üzerinde
netimlere, merkezi hükümete ve vatandafllara karfl› sorumludur. Polis ile hükümet olumsuz etkileri
bulunmaktad›r. Polis,
aras›nda karfl›l›kl› bir iletiflim, denge ve denetim vard›r. Polis, görevi ile ilgili ope- örgütsel yap›lanma olarak
rasyonel faaliyetler hakk›nda hiç kimseden emir almaz, hiç kimsenin etkisi alt›nda kamu yönetimi içerisinde yer
almas› ve bir kamu yönetimi
kalmaz. ‹ngiliz polisi, ülke genelinde ve yerel anlamda, politikalar›n› kendisi belir- hizmeti sunmas›na ra¤men
ler, uygulayaca¤› stratejilerle ilgili kararlar› kendisi verir. ‹çiflleri Bakanl›¤› ise, ülke sa¤lam›fl oldu¤u güvenlik
hizmetinin niteli¤i, özellikleri
genelindeki polis teflkilatlar› aras›nda koordinasyonu kurar, ulusal anlamda stan- ve hassasiyeti nedeniyle özel
dartlar› belirler ve her polis gücünün bu standartlara uymas›n› sa¤lar. Bu anlamda, bir konuma sahiptir.
bütün polis teflkilatlar› ‹çiflleri Bakanl›¤›nca haz›rlanan belirli standartlara ve kural-
lara, ayn› flekilde uymak zorundad›r.
Merkeziyetçi polis sisteminin uyguland›¤› Türkiye’de hatal› ve elefltiriye aç›k
olan bu uygulama halk›n, kendilerini temsil eden siyasilerle iliflki içerisinde bulun-
mas›, polisle ilgili düflünce ve önerilerini iletmesi ve siyasilerin de kamu hizmetini
sunan polis üzerinde kamu yarar›na siyasi etkinlik sa¤lamas› fleklinde de¤il; kiflisel
42 Suç Sosyolojisi
ve siyasi rant merkezli müdahale, politika ve uygulamalar gerçeklefltirmesinden

kaynaklanmaktad›r. ‹flin esas›nda, seçimle ifl bafl›na gelen yönetimlerin kamu bü-
rokrasisi üzerindeki etkisini d›fllamak yerine demokratik sistemin özüne uygun dü-
zenli, sistemli, kal›c›, kurumsal, objektif ve etkili düzenlemeler yapmak daha sa¤-
l›kl› ve yararl› bir yol olacakt›r. Demokratik sistemlerde siyasileri farkl› zamanlarda
ve farkl› konularda polise müdahalelerde bulunabilir. Burada as›l konu, Cerrah’›n
(1988) da belirtti¤i gibi, siyasilerin polise müdahalesi de¤il, yap›lan müdahalelerin
nedeni, flekli, kapsam› ve içeri¤idir.
GÜVENL‹K H‹ZMETLER‹NDE AÇIKLIK VE G‹ZL‹L‹K

Polisin yerine getirmifl Kolluk taraf›ndan yerine getirilen suçla mücadele faaliyetleri, ele al›nan konunun
oldu¤u suçla mücadele
faaliyetleri üniformal› içeri¤i ve bak›fl aç›s› dikkate al›nmak suretiyle farkl› flekillerde s›n›fland›r›lmakta ve
(resmi) ve sivil, aç›k ve gizli, tan›mlanmaktad›r. Bu ba¤lamda; ‘üniformal› hizmetler’ ve ‘sivil hizmetler’ oldukça
önleyici ve adli olmak üzere
farkl› yap› ve uygulamalarla
yayg›n olarak kullan›lan bir s›n›fland›rmad›r. Kollu¤un suçla mücadele çal›flmalar›,
tan›mlanabilmektedir. bu mücadelede uygulanan yöntemler, yap›lan görevlerin aç›kl›¤› ve gizlili¤i esas
al›nmak suretiyle de s›n›fland›r›lmakta ve tan›mlanmaktad›r. Bu çerçevede, kimi
uygulamalar aç›k, herkes taraf›ndan bilinir bir flekilde yerine getirilirken, kimisi ise
“gizlilik” içerisinde icra edilmektedir. Bunun yan› s›ra baz› faaliyetlerin hileyi ve
kand›rmay› içerdi¤i, baz›lar›n›n ise bu tür bir anlay›fl ve uygulamadan uzak bir ya-
p› içinde yer ald›¤› görülmektedir (Geleri ve ‹leri, 2003).
SIRA S‹ZDE Suçla mücadele

SIRAfaaliyetlerinde
S‹ZDE aç›kl›k ve gizlilik dendi¤inde ne anl›yorsunuz? Aç›klay›n›z.
4
Gizli suçla mücadele faaliyetleri denildi¤inde, akl›m›za genelde ilk önce, için-
de hile ve aldatman›n a¤›rl›kl› bir flekilde yer ald›¤› uygulamalar gelir. Gizlilik ve
hile adeta birbiriyle efl anlaml› iki kavram olarak alg›lan›r. Ayn› flekilde; aç›k ve
S O R U herhangi birSgizlili¤i
O R U gerektirmeyen, gizli yönü bulunmayan suçla mücadele yön-
temleri dendi¤inde ise, ilk anda, hilesiz, do¤rudan ve aldatmay› içermeyen uygu-
D‹KKAT
lamalar aklaDgelir.
‹KKAT
‹flin esas›nda, ilke olarak bu tür kolluk fonksiyonlar›n›n hepsi
birbirinden ba¤›ms›z olup farkl› özellikler tafl›maktad›r. Bu özellikler dikkate al›n-
d›¤›nda, dört (4) farkl› suçla mücadele yöntemi ve kolluk faaliyeti ortaya ç›kmak-
N N
tad›r. Bunlar flunlard›r: Aç›k ve hilesiz suçla mücadele faaliyetleri, aç›k ve taktik-
sel suçla mücadele faaliyetleri, gizli ve hilesiz suçla mücadele faaliyetleri ve gizli
AMAÇLARIMIZ
ve taktikselAMAÇLARIMIZ
suçla mücadele faaliyetleri (Marx, 1988).
Aç›k ve Hilesiz Suçla Mücadele Faaliyetleri

K ‹ T A P Kollu¤un suçla K ‹ Tmücadele
A P faaliyetlerinin ço¤u aç›k ve hilesizdir. Örne¤in; Karakol
hizmetlerini yerine getiren ve d›flar›da devriye gezen polisin, polislik kimli¤i ve
fonksiyonu bellidir ve bu durum vatandafllar taraf›ndan da aç›k bir flekilde bilinir.
TELEV‹ZYON Polis ile vatandafllar
T E L E V ‹ Z Y O Naras›nda gerçekleflen karfl›l›kl› iletiflim de ço¤unlukla do¤ru-
dan, aç›k ve hilesizdir. Geleneksel suç soruflturmalar›nda ma¤durlar, tan›klar veya
bilgi sahibi olan di¤er kifliler polisi arayarak suç ifllendi¤ini ihbar eder veya suçla il-
gili bilgi verirler; nadiren de devriye polisleri, görevi esnas›nda bir suçun ifllendi¤i-
‹NTERNET ni görür ve‹ Nmüdahale
T E R N E T ederler. Daha sonra, polis kimli¤i belli olan soruflturmac›lar
gerekli araflt›rmay› yapar ve delilleri toplar. Bu ifllemlerin yerine getirilmesi süreci
içerisindeki polis-vatandafl karfl›laflmas› makul ölçüler içerisinde do¤rudand›r (Marx,
1988). Bu çerçevedeki uygulamalar genelde soru sorma, bilgi alma, bilgi verme,
yard›m etme, emir verme, yakalama, ifade alma, bilgilerine baflvurmak üzere ilgili
kiflileri karakola veya flubeye götürme gibi ifllemleri içerir (Geleri ve ‹leri, 2003).
Aç›k ve Taktiksel Suçla Mücadele Faaliyetleri

Suçla mücadele faaliyetleri bazen hem aç›k hem de farkl› baz› taktikleri içeriyor Aç›k ve taktiksel faaliyetler
hukuka ayk›r› bir aldatma,
olabilir. Polisiye filmlerdeki dedektiflerin, özellikle Komiser Colombo’nun suç so- komplo kurma fleklinde
ruflturmalar›nda baflvurdu¤u taktikler bunun en güzel örne¤idir (Marx, 1988). De- alg›lanmamal›d›r.
dektifler, sorgulad›klar› flüphelilerin itiraflar›n› elde etmek ve buna ba¤l› olarak da
suçla ilgili di¤er bilgi, belge ve suç aletlerine ulaflabilmek için bazen, yasalara ay-
k›r› olmayan taktikler kullan›r. Çapraz ve tuzak soru yöntemleriyle san›¤›n do¤ru
söyleyip söylemedi¤ini anlamaya ve suçla ilgili ihtiyaç duyulan bilgileri elde etme-
ye çal›fl›r. Burada flüphelinin haf›zas›, olaylar ve verdi¤i ifadeler aras›ndaki uyum
derecesi soruflturmac› için üzerinde dikkatle durulmas› gereken noktalar olarak
de¤erlendirilir (Geleri ve ‹leri, 2003).
Pratikte bazen de, gerçekte olayla ilgili bir tan›k olmamas›na ra¤men, san›¤›n
kendisini gören tan›klar›n mevcudiyetinden söz edildi¤i veya gerçekte olmamakla
birlikte, olay yerinde bulunan baz› delillerin varl›¤›ndan söz edilerek, san›¤›n ger-
çekleri anlatmas›n›n sa¤lanmaya çal›fl›ld›¤› görülür. Ancak bu uygulama, kiflilerin
özgürce, kendi iradeleriyle ifade verme özgürlüklerini ihlal etmesi nedeniyle
CMK’ya ayk›r›d›r ve suç teflkil etmektedir. Bu yolla elde edilen deliller de “zehirli
a¤ac›n meyveleri de zehirlidir” ilkesine göre mahkemeler taraf›ndan kabul edilme-
mektedir. “Aç›k aldatma”, devaml› ve hemen her yerde polis varl›¤›n› hissettirmek
için de kullan›l›r.
Gizli ve Hilesiz Suçla Mücadele Faaliyetleri

Suçla mücadelede uygulanan gizli taktiklerin birço¤u aldatma ve hileyi içermez. Gizli polis faaliyetlerinin
büyük bir k›sm› polisiye
Bu anlamda ço¤u gizli izleme ve gözetleme yöntemleri (elektronik veya fiziki ta- anlamda aldatma ve hileyi
kip teknikleri) genelde gizlidir. Ancak bunlar, herhangi bir aldatma ve kand›rma- içermeyen yöntemleri içerir.
dan uzakt›r (Marx, 1988). Bir kamera, verici veya ses kaydedici çok kolay bir fle-
kilde gizli kullan›labilir. fiüpheli bir yer, karfl› taraftan, aç›k görünmeyi sa¤layacak
bir yerden gizlice gözetim alt›nda bulundurulabilir; flüpheli bir kifli, uzaktan ve giz-
lice takip alt›nda bulundurulabilir; toplant› ve gösteri yürüyüfllerindeki konuflmalar
gizlice kaydedilebilir; takip alt›ndaki bir flahs›n mektuplar›, sahibinin haberi olma-
dan gizlice kontrol edilebilir. fiüphelilerin bu flekilde gizlice takip edilmesi olay›n-
da polis görevlisi, hiç kimseyi yüz yüze bir iliflkiye girmek suretiyle aldatmamakta,
onlar›n günlük yaflant›lar›n› kendi istek ve arzular› d›fl›nda yönlendirmemekte ve
herhangi bir müdahale ya da engelleme söz konusu olmamaktad›r. Gizli ve hilesiz
suçla mücadele faaliyetleri bafll›ca befl önemli uygulamay› içermektedir. Bunlar
flunlard›r (Geleri ve ‹leri, 2003):
1. Bireylerin kendilerinin, araçlar›n›n, evlerinin, iflyerlerinin ve faaliyetlerinin
elektronik vas›talar olmaks›z›n, fiziksel olarak gizlice izlenmesi ve gözetlen-
mesi: Fiziki takip.
2. Bireyler aras› iletiflimi sa¤layan her türlü haberleflme vas›tas›n›n gizlice din-
lenmesi ve/veya tespit edilmesi: ‹letiflimin dinlenmesi ve tespiti.
3. Gizli kamera, minyatür mikrofon gibi araçlar vas›tas›yla; flüpheli flah›slar›n
konut, iflyeri veya kamuya aç›k yerlerdeki her türlü faaliyetlerinin gizlice gö-
zetlenmesi, izlenmesi ve/veya ses ve görüntü kayd›na al›nmas›: Teknik araç-
lar kullanmak suretiyle takip.
4. Kiflilerin veya araçlar›n, bilgisayar destekli sistem içerisinde uzun süreli ola-
rak izlenmesi ve gözetlenmesi: Bilgisayar destekli uzun süreli takip.
44 Suç Sosyolojisi
5. Günümüzdeki bilgisayar teknolojisi çerçevesinde, suçlar›n ve delillerin ortaya

ç›kar›lmas› ve faillerin bulunmas› amac›yla; suç mahallindeki araflt›rmalar so-
nucunda ulafl›lan ve muhtemel failde bulunmas› gereken özellikleri içeren ve-
rilerle, çeflitli kurumlara ait bilgisayar sistemlerinde kay›tl› kiflisel verilerden,
aran›lan özelliklere uyanlar›n depolanmas›, de¤erlendirilmesi ve karfl›laflt›r›l-
mas› yoluyla flüpheli flah›slara ulafl›lmas›: Kay›t ve verilerin incelenmesi.
Gizli ve Taktiksel Suçla Mücadele Faaliyetleri

Örtülü faaliyetler, iflin teknik Bu yöntem, gizli ve ayn› zamanda kand›rmay› da içine alan taktiklerle bilgi elde
boyutu anlam›nda hem
gizlidir hem de aldatma ve etmeye yöneliktir (Marx, 1988). Kolluk, herhangi bir gizlili¤e ihtiyaç duymaks›z›n
hileyi içerir. Bu faaliyete aç›k ve herkesin ulaflabilece¤i bilgileri de¤erlendirerek sonuca ulaflabilece¤i gibi,
maruz kalan hedef kifli veya
gruplar uygulanan yöntemin
ço¤u zaman da gizli ve hileli bilgi toplama tekniklerini kullanmak suretiyle suçlar-
gerçek içeri¤ini bilmezler: la etkin bir flekilde mücadele etmeye çal›fl›r. Buradaki bilgi toplama faaliyeti aç›k-
Tamirci, simitçi, boyac› tan de¤il, usul ve yöntemine göre kapal› ve gizli yollarla yap›l›r. Bilgilerin toplan-
k›l›¤›nda görev yapan
polisler gibi. mas›n›n amaçland›¤› kaynakta yürütülen faaliyetler gizli tutulmak suretiyle çal›fl-
malar yap›l›r. “Gizli ve örtülü bilgi toplama teknikleri”, “örtülü faaliyetler (operas-
yonlar) ve “yeralt› faaliyetleri (operasyonlar›)” bu konu ile ilgili olarak yayg›n bir
flekilde benimsenen ve kullan›lan terimlerdendir.
Örtülü faaliyetler hem gizlidir hem de aldat›c›d›r. Bir suçun ifllendi¤inin ortaya
ç›kmas›ndan sonra, suçu iflleyen kiflilerin kimli¤inin tespit edilmesi, yakalanmas›
ve mahkemeye sevk edilmesi fleklinde gerçekleflen geleneksel suç soruflturmas›n›n
tersine, örtülü polis operasyonlar› suçun ifllenmesinden önceki zamana, ifllenmesi
an›na ve sonras›na da hitap edebilmekte, uzanabilmektedir. Di¤er taraftan, ilk ön-
ce san›¤›n tespit edilmesiyle bafllay›p daha sonra suçun ortaya ç›kar›lmas›yla neti-
celenebilmekte veya suçlunun ve suçun ortaya ç›kar›lmas› ve san›¤›n yakalanma-
s›, hemen hemen ayn› anda da gerçekleflebilmektedir. Belirli suçlar› araflt›rmak ye-
rine ilk önce flüpheli flah›slar veya gruplar tespit edilip daha sonra bu kiflilerin ifl-
ledi¤i, iflliyor oldu¤u veya ifllemeyi planlad›¤› suçlar ortaya ç›kar›lmaya çal›fl›l›r.
Baflka bir ifadeyle bu yaklafl›mda, suç iflleme e¤iliminde oldu¤una inan›lan kifli ve-
ya gruplar, polisin do¤rudan yapm›fl oldu¤u gözlemlere veya kendilerine gelen
bilgilere dayal› olarak araflt›rman›n merkezini oluflturur. Kolluk genelde, belirli bir
suç san›¤› oldu¤una inand›¤›, o yönde flüpheler uyand›ran faktörleri gördü¤ünde
ola¤an bir cevap verme (tepki gösterme) flekli olan “adli soruflturma sürecini” bafl-
lat›r. Bu anlamda, adli soruflturmalar tepkisel (reaktif) bir özelli¤e sahiptir. Bu tep-
ki sürecinin bafllayabilmesi için, suçtan haberdar olmadan önce ne olup bitti¤ini
ö¤renebilmek amac›yla, daha pro-aktif olan, radar taramas› benzeri bir araflt›rma
ve keflif çal›flmas›n›n yap›lmas›, bu amaçla suç öncesi istihbarat nitelikli bilgi top-
lan›lmas›, kollu¤un önemli suçla mücadele yöntemleri aras›ndad›r. Bu çerçevede,
örtülü faaliyetler yoluyla bilgi toplamada kullan›lan en önemli teknikler flunlard›r
(Pekin, 1999:670):
1. Resmi görevlilerin kimliklerinin gizli tutularak veya sahte kimlik düzenlene-
rek hedef grubun içine sokulmas›; gizli görevli kullan›lmas›,
2. Resmi görevlilerin d›fl›nda hedef kifli ve grupla yak›n iliflki içerisinde olan
veya olma olas›l›¤› bulunan kiflilerle gizlice iflbirli¤i yapmak suretiyle hede-
fin faaliyetleri hakk›nda bilgi elde edilmesi; bilgi kayna¤› kullan›lmas›.
Örtülü ve aldat›c› teknikler, geleneksel soruflturma vas›talar›n›n karfl›laflt›¤› zor-
luk ve s›n›rlamalar› aflmay› amaçlar. Bir suçun ifllendi¤inden haberi olmayan, hiç
kimseden yard›m görmeyen veya kapsaml› ve karmafl›k bir suç yap›s›yla karfl› kar-
fl›ya bulunan polisin etkili bir soruflturma yapmas› ve yeterli delil toplamas› gele-
neksel soruflturma yöntemleriyle çok zor, hatta bazen de imkâns›z olabilir. Bu du-
rumlarda örtülü operasyonlar polise, ifllenmifl, ifllenmekte olan veya planlanan suç
faaliyetlerini yak›n takip alt›nda bulundurma f›rsat ve yetene¤ini vermektedir
(Marx, 1988). Örtülü operasyonlar, önceleri anlaflmal› yani karfl›l›kl› r›zayla gerçek-
leflen suçlar› (uyuflturucu alan ve satanlar gibi) hedef almakta ve s›radan sokak
suçlar› üzerinde yo¤unlaflmaktayd›. Bu anlay›fl yavafl yavafl bütün dünyada de¤ifl-
mektedir. Suçla mücadele ekipleri, bu ba¤lamda, aç›k bir flekilde tan›mlanabilecek
ma¤durlar›n oldu¤u organize olmufl sokak suçlar› ve evden yap›lan h›rs›zl›klarla il-
gili olarak suç flebekeleri içine “s›zma” ve “çal›nt› mallar› sat›n almak isteyen kifli
k›l›¤›na girme” gibi taktikler gelifltirmifllerdir. Filmlerde çok s›k bir flekilde ifllenen,
polisin organize suç örgütleri içine gizlice s›zmas› suretiyle yürütülen soruflturma
yöntemi uygulamada az baflvurulan bir yoldur. Suçun orta¤› (çal›nt› mal› satmak
veya almak isteyen kifli gibi) rolünü üstlenmenin yan› s›ra, muhtemel suç ma¤du-
ru rolü de s›kça oynanm›flt›r. Bu uygulamada örne¤in (Geleri ve ‹leri, 2003);
1. Polis memuru, yankesicileri suçüstü yakalayabilmek amac›yla, yolda cüzda-
n› görünür bir flekilde yürüyen s›radan vatandafl gibi hareket etmektedir.
2. Fuhuflla mücadelede klasik bir yol olan hayat kad›nlar›yla pazarl›k yaparak
(kimli¤ini gizleyen bir polis memuru ya da polis ad›na çal›flan bir vatanda-
fl›n) suçüstü yapma taktiklerinin yan› s›ra, bayan polisler veya polis ad›na
çal›flan bayanlar “hayat kad›n›” rolünü üstlenerek, kendilerine para karfl›l›-
¤›nda fuhufl teklif eden erkeklerin yakalanmas›n› sa¤lamaktad›r.
3. Ayn› flekilde, gizli polis görevlileri uyuflturucu veya çal›nt› mal› sat›n almak
isteyen kifliler gibi davranman›n yan› s›ra bu tür mallar› satan kifliler k›l›¤›na
da girmektedirler.
Dedektiflerin, yukar›da örnekleri verilen baz› yasa d›fl› faaliyetleri yapmak iste-
yen kifliler k›l›¤›na girmeleri, özellikle 1980’li y›llardan itibaren Avrupa ve ABD’de
yayg›n olarak kullan›lmaktad›r. Bu yaklafl›m kapsam›nda polis, k›l›k de¤ifltirmek
ve farkl› kimliklerle hareket etmek suretiyle suçlarla mücadele yöntemleri gelifltir-
mektedir.
DEMOKRAS‹LERDE GÜVENL‹K VE ÖZGÜRLÜK

DENGES‹
Kontrol ve denetim alt›nda tutulmayan, esnek yetki ve sorumluluk portresine sa- Polisin suçla mücadele
hip bir polis sistemi, ciddi sorunlar›n ana kayna¤›d›r. Anti-demokratik, otoriter sis- faaliyetlerini hukuk s›n›rlar›
içerisinde tutmak ve temel
temlere bak›ld›¤›nda polisin, iktidar› elinde bulunduranlar›n en önemli güç kayna- hak ve özgürlükler ile kamu
¤› ve silah› oldu¤u görülür. Bilindi¤i üzere, polisin iktidarlar›n elinde ve emrinde, düzeni ve güvenli¤i aras›nda
hassas bir denge kurmak,
toplumu sindirme arac› olarak kullan›ld›¤›, temel hak ve özgürlüklere genifl çapl› demokratik toplumlar›n en
keyfi müdahalelerin yap›ld›¤› devlet sistemine ‘polis devleti’ denmektedir (‹nan, önemli özelliklerinden ve
önceliklerinden biridir.
1993:39). Totaliter ülkelerde polis, hukuku istedi¤i gibi yapan, de¤ifltiren ya da uy-
gulayan icra organ›n›n ikinci derecede temsilcisidir. Totaliter rejimlerde otoritesi
olmayan polis düflünülemeyece¤i gibi, demokratik rejimlerde de çok genifl otori-
tesi olan bir polis sisteminin varl›¤› kabul edilemez bir durumdur.
Demokrasi ile güvenlik aras›nda yetersiz ve dengesiz bir kontrol mekanizmas›-
n›n kurulmas› halinde, gerek demokratik ilkeler gerekse suçlar›n toplum hayat›
üzerindeki etkileri aç›s›ndan oldukça ciddi sorunlar ortaya ç›kar. Fazla say›da suç-
lar›n ifllendi¤i bir yap› içerisinde, kifli hak ve özgürlüklerinin suç dünyas› ve suç
korkusu taraf›ndan ciddi anlamda zarar görmesi gibi olumsuz bir tablo ortaya ç›-
kar (Hunter, 1992:118). Bu olumsuzluklara ra¤men, temel hak ve özgürlüklere her-
hangi bir müdahale olur endiflesiyle hareket eden bir sistemin mevcut, yo¤un suç
46 Suç Sosyolojisi
ve buna paralel oluflan di¤er sorunlar›n üstesinden gelmesi pek mümkün de¤ildir.
Di¤er taraftan, suç seviyelerini afla¤›ya çekmek amac›yla afl›r› derecede bir kontrol
ve gözetleme sisteminin kurulmas› halinde ise; suçlarla mücadelede k›smi bir ba-
flar› elde edilmekle birlikte, hükümet ve kamu organlar›n›n günlük yaflam süreci ve
vatandafllar üzerindeki yo¤un keyfi müdahaleleri ve bask›s› nedeniyle, yine özgür-
lüklerin ihlali gibi, telafisi mümkün olmayan bir di¤er olumsuz durum ortaya ç›kar.
Demokratik sistemlerde, özgürlüklerin en önemlisi ve güzeli, F›nd›kl›’n›n (2000)
da iflaret etti¤i üzere, endifle ve korkudan uzak olma özgürlü¤üdür. Güvenlik
odakl› yaklafl›mlar ancak suç korkusundan uzak bir flekilde yaflam› devam ettir-
mek, demokratik hak ve özgürlüklerin kullan›m› kolaylaflt›rmak ve insan onuruna
yak›fl›r bir sistem oluflturmak amac›yla yerine getirildi¤inde bir anlam tafl›r.
Demokrasilerde polis, görevlerini yerine getirebilmek ve suçla mücadele ede-
bilmek için hem etkili mücadele yöntemleri gelifltirmek hem de, belki de en önem-
lisi, vatandafllar›n temel hak ve özgürlüklerine keyfi müdahalelerde bulunmamak,
bu özgürlüklerin yasal s›n›rlar içerisinde kullan›lmas›n› sa¤lay›c› ve kolaylaflt›r›c›
zemini haz›rlamakla yükümlüdür. Bütün bunlar›n yap›lmas›nda polis, vatandaflla-
r›n genifl kapsaml› deste¤ini kazanmak gibi bir di¤er önemli ifllevi de yerine getir-
mek durumundad›r. Bu unsurlara sahip bir polislik modeli, demokratik uluslar›n
en ay›rt edici özelliklerinden ve ayn› zamanda, en ciddi zay›fl›klar›ndan biridir.
Özet
N
A M A Ç
Güvenlik, güvenlik hizmeti, polis ve polislik kav- sal tek tip standartlar gelifltirilmektedir. Bu mo-
1 ramlar›n› tan›mlayabilmek. delde, merkeziyetçi yap›daki polis teflkilat› say›-
Güvenlik ilk ça¤lardan itibaren insano¤lunun en s›ndan daha fazla, da¤›n›k polis sistemindeki po-
temel ihtiyaçlar›ndan biridir. ‹nsan her zaman ve lis kurumundan ise daha az ba¤›ms›z polis teflki-
her koflulda kendini emniyette hissetmek, can›na lat› bulunmaktad›r. Örne¤in; ‹skoçya ve Kuzey
ve mal›na karfl› herhangi bir zarar, sald›r› riski ol- ‹rlanda ile birlikte, Birleflik Krall›kta toplam 54
madan yaflamak ister. Bu durum güvenlik, emni- Polis Müdürlü¤ü bulunmaktad›r.
N
yet olarak tan›mlan›r. Güvenlik hizmeti ilkel top-
lumlarda aile, akraba ve küçük topluluklar içeri- A M A Ç Polis siyaset aras›ndaki iliflkiyi analiz edebilmek.
3
sinde enformel flekilde sa¤lanmaktayd›. Tar›m Türkiye’de, siyasilerin polise müdahalesi olduk-
toplumlar›nda sosyal normlar ve buna paralel ça yayg›n ve ayn› zamanda elefltirilen bir uygula-
olarak hukuk nosyonu da oluflmaya bafllad›. Bu mad›r. Siyasilerin kamu bürokrasisi üzerindeki
dönemde sorunlar› çözmek üzere “arabuluculuk etkisini d›fllamak yerine demokratik sistemin özü-
kurumu” oluflturuldu. Tar›m toplumlar›nda daha ne uygun düzenlemeler yapmak daha uygundur.
sonra d›fl güvenli¤i sa¤layan asker içgüvenlik hiz- Demokratik sistemlerde siyasiler farkl› zamanlar-
metleri de sunmaya bafllad›. Günümüz modern da ve farkl› konularda polise müdahalelerde bu-
toplumlar›nda güvenlik hizmeti esas olarak po- lunabilir. Burada as›l konu, siyasilerin polise mü-
lis, baz› durumlarda da polis ve jandarma taraf›n- dahalesi de¤ildir müdahalelerin nedeni, flekli,
dan sa¤lanmaktad›r. kapsam› ve içeri¤ine iliflkin olarak yap›lan de-
N
¤erlendirmelerdir.
Dünya’daki demokratik polis sistemlerini karfl›-
N
A M A Ç
2 laflt›rabilmek. Suçla mücadele faaliyetlerinde aç›kl›k ve gizlilik

A M A Ç
Dünya’da demokratik polis sistemleri üç gruba 4 durumunu aç›klayabilmek.
ayr›lmaktad›r. Bunlar; Da¤›n›k (Parçalanm›fl), Suçla mücadele aç›k ve gizli polis faaliyetleri de-
Merkeziyetçi ve Bütünleflmifl Polis Modelleridir. nildi¤inde dört farkl› model ortaya ç›kmaktad›r.
Yerel ihtiyaçlar› ön plana ç›karan ve güç ve yet- Bunlar aç›k ve hilesiz polis faaliyetleri, aç›k ve
kilerin yerel seviyede paylafl›m›n› öngören bir taktiksel polis faaliyetleri, gizli ve hilesiz polis fa-
modeldir. Bu modeli uygulayan ülkelerin bafl›n- aliyetleri ve gizli ve taktiksel polis faaliyetleridir.
da Amerika Birleflik Devletleri gelmektedir. Mer-
keziyetçi polis modeli, polis teflkilatlar›n›n ulusal
hükümetlerin do¤rudan idaresi ve kontrolü alt›n-
da oldu¤u ülkelerde görülmektedir. Ülke gene-
lindeki iç güvenlik politikalar› ile güvenlik per-
sonelinin görevlendirilmesi merkezden yap›l-
maktad›r. Bu modele sahip ülkelerin bafl›nda
Fransa ve Türkiye gelmektedir. Merkeziyetçi sis-
temde, yerel özellikler ve ihtiyaçlar pek dikkate
al›nmamaktad›r. Bütünleflmifl polis sistemleri, ye-
rel ve merkezi yönetimlerin kontrolü paylaflabi-
lece¤i bir yap› sunmaktad›r. Merkeziyetçi polis
teflkilatlar›n›n neden olabilece¤i keyfi ve sübjek-
tif kifli hak ve özgürlükleri ihlalleri ile da¤›n›k
polis modelinden kaynaklanan etkisizlik ve ve-
rimsizlik sorunlar› giderilmek istenmifltir. Kontrol
ve sorumluluk mekanizmas› yerel seviyede sa¤-
lan›rken, ülke genelinde uyulmas› zorunlu, ulu-
48 Suç Sosyolojisi
1. Afla¤›dakilerden hangisi güvenlik kavram›n› aç›kla- 4. Afla¤›dakilerden hangisi “bütünleflmifl polis sistemi-
mak için do¤ru bir ifade de¤ildir? ni” aç›klamada do¤ru bir ifade de¤ildir?
a. Güvenlik, toplum yaflam›nda kanuni düzenin a. Bu polis sistemi, “birleflik” veya “uzlafl›lan” polis
aksamadan yürütülmesi, kiflilerin korkusuzca ya- sistemleri olarak da ifade edilir.
flayabilmesi durumudur. b. Bu model, yerel ve merkezi yönetimlerin kon-
b. Güvenlik, Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarflisine gö- trolü paylaflabilece¤i bir yap› sunmaktad›r.
re insan›n en baflta gelen öncelikli ihtiyac›d›r. c. Bu modelde, merkeziyetçi yap›daki polis teflki-
c. Güvenlik, insan›n sahip oldu¤u de¤erler, can ve lat› say›s›ndan daha fazla, da¤›n›k polis siste-
mal varl›¤›na yönelik herhangi bir tehdidin ya mindeki polis kurumundan ise daha az ba¤›m-
da tehdit korkusunun olmamas›d›r. s›z polis teflkilat› bulunmaktad›r.
d. ‹nsanlar›n güvenlik ihtiyac›n›n karfl›lanmamas› d. Bu sistemde, merkeziyetçi polis teflkilatlar›n›n
halinde di¤er ihtiyaçlar›n›n karfl›lanmas› da teh- neden olabilece¤i, olas› kifli hak ve özgürlükleri
likeye girer. ihlallerini engellemek ve da¤›n›k polis modelin-
e. Güvenlik, sadece bireyler için de¤il, toplum, ül- den kaynaklanan etkisizlik ve verimsizlik sorun-
ke uluslararas› toplum için de öneme sahip bir lar›n› da gidermek hedeflenmifltir.
olgudur. e. Bu polis sisteminde merkezi yönetimin yerel po-
lis idaresi üzerinde hiçbir yetkisi bulunmamak-
2. Afla¤›dakilerden hangisi güvenlik hizmetinin gelifli- tad›r.
mini aç›klamada do¤ru bir ifade de¤ildir?
a. ‹lk toplumlarda da o günkü sosyal ihtiyaçlar› ve 5. Afla¤›dakilerden hangisi gizli ve hilesiz polis faali-
güvenlik ihtiyaçlar›n› karfl›layacak sosyal ku- yetlerinden de¤ildir?
rumlar vard›. a. fiüpheli kiflilerin fiziksel olarak gizlice izlenmesi.
b. Bir zamanlar aile ve kabilenin s›n›r ve koflullar› b. fiüpheli kiflilerin telefonlar›n›n gizlice dinlenmesi.
içinde yerine getirilen güvenlik hizmeti daha son-
c. fiüphelilerin gizli kamera ile gizlice izlenmesi.
raki evrelerde kurumsallaflma sürecine girmifltir.
d. Gizli görevli kullanmak suretiyle suç örgütleri
c. Orta Asya Türk toplumlar›ndaki iç güvenlik hiz-
hakk›nda bilgi toplan›lmas›.
metleri asker d›fl›nda özel olarak oluflturulmufl
e. Bilgisayar teknolojisi kullan›larak suçlar›n ve de-
kolluk birimleri taraf›ndan yerine getirilmifltir.
lillerin ortaya ç›kar›lmas›
d. Tar›m toplumlar›nda güvenlikten sorumlu ilk
küçük askeri yap›lanmalar ortaya ç›km›flt›r.
6. Afla¤›dakilerden hangisi gizli ve taktiksel bir suçla
e. Bat›da sanayi devrimi ile bafllayan modernleflme
mücadele faaliyetidir?
sürecinin ortaya ç›kard›¤› modern polis teflkilat›
a. Devriye gezmek.
yap›s›ndan Osmanl› da etkilenmifltir.
b. Olay yerini incelemek.
c. Suç flüphelisinin ifadesini almak.
3. Afla¤›dakilerden hangisi demokrasi ve güvenlik ara-
d. Gizli görevli kullanmak.
s›ndaki dengeyi aç›klamada do¤ru bir ifade de¤ildir?
e. fiüphelinin telefonlar›n› dinlemek ve kaydetmek.
a. Kontrol ve denetim alt›nda tutulmayan, esnek
yetki ve sorumluluk portresine sahip bir polis sis-
7. Afla¤›dakilerden hangisi polis siyaset iliflkisi ba¤la-
temi, demokratik yönü zay›f bir özellik gösterir.
m›nda do¤ru bir ifade de¤ildir?
b. Totaliter rejimlerde otoritesi olmayan polis dü-
a. Polisin ba¤›ms›z olmas›, onun özerk ve sorum-
flünülemeyece¤i gibi, demokratik rejimlerde de
suz oldu¤u anlam›na gelmemektedir.
çok genifl otoritesi olan bir polis sisteminin var-
l›¤› kabul edilemez. b. Polis siyasi iradenin d›fl›nda yap›lanm›fl, ba¤›m-
c. Polis, otoriter sistemlerde iktidar› elinde bulun- s›z ve özerk bir kurumdur.
duranlar›n en önemli güç kayna¤›d›r. c. Polis görev ve faaliyetlerinde ba¤›ms›z olmas›d›r.
d. Suçla etkin mücadele için demokratik hak ve d. Polis kanunlara, hükümete ve vatandafllara kar-
özgürlüklerin s›n›rlanmas› söz konusu olabilir. fl› sorumludur.
e. Demokrasilerde, kifli hak ve özgürlükleri ile gü- e. Polis, görevi ile ilgili faaliyetler hakk›nda hiçbir
venlik aras›nda hassas bir denge bulunur. siyasinin etkisi alt›nda kalmaz.

8. Türkiye’deki içgüvenlik hizmetlerinin yürütülmesi- 1. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Güvenlik Kavram›”
ne iliflkin afla¤›daki ifadelerden hangisi yanl›flt›r? bölümünü gözden geçiriniz.
a. Türkiye’de içgüvenlik hizmetleri devlet taraf›n- 2. c Yan›t›n›z yanl›flsa “Güvenlik Hizmeti”
dan yerine getirilen bir kamu hizmeti niteli¤in- bölümünü gözden geçiriniz.
dedir. 3. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Demokratik Polis Sistemle-
b. fiehirlerde polis, k›rsal alanda jandarma ve deniz ri” bölümünü gözden geçiriniz.
s›n›rlar›nda da sahil güvenlik, güvenlik sektörü- 4. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Bütünleflmifl Polis Sistemle-
nün kamu ayaklar›n› oluflturmaktad›r. ri” bölümünü gözden geçiriniz.
c. Türkiye’de içgüvenlik hizmetleri “genel kolluk” 5. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Polis Faaliyetlerinde Aç›k-
olarak tan›mlanan kamu kurumlar› taraf›nda yü- l›k ve Gizlilik” bölümünü gözden geçiriniz.
rütülmektedir. 6. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Polis Faaliyetlerinde Aç›k-
d. Genel kollu¤un d›fl›nda kalan ve yasal yetkileri l›k ve Gizlilik” bölümünü gözden geçiriniz.
s›n›rl› olan “orman muhafaza, gümrük muhafaza 7. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Polis Siyaset ‹liflkisi”
ve belediye zab›tas›” gibi di¤er kamu kurumlar› bölümünü gözden geçiriniz.
da vard›r. 8. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Türk ‹çgüvenlik Sistemi”
e. Özel kiflilere ve teflekküllere ait bina ve tesisle- bölümünü gözden geçiriniz.
rin güvenli¤ini sa¤lamak üzere kurulmufl olan 9. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Frans›z Polis Sistemi”
özel güvenlik flirketleri de bulunmaktad›r. bölümünü gözden geçiriniz.
10. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Amerikan Polis Sistemi”
9. Afla¤›dakilerden hangisi Frans›z içgüvenlik modeli- bölümünü gözden geçiriniz.
ne iliflkin yanl›fl bir ifadedir?
a. Frans›z içgüvenlik sistemi merkeziyetçi bir ör-
gütlenmeye sahiptir.
b. Frans›z polis sistemi özü itibariyle yerel bir özel-
li¤e sahiptir. S›ra Sizde Yan›t Anahtar›
c. Frans›z polis sistemi askeri düzenlemelere para- S›ra Sizde 1
lel bir örgütlenmeye sahiptir. Türkiye’de polis ve polisli¤i ifade etmek için ülkenin iç-
d. Fransa’da Ulusal Polis ve Ulusal Jandarma Tefl- güvenlik yap›s› ve bu hizmetleri yürüten farkl› birimle-
kilatlar› olmak üzere iki ayr› polis gücü bulunur. ri içine alan genel bir kavram olarak zab›ta ve kolluk
e. Fransa’da Belediye Baflkanlar›na ba¤l› olarak ye- kullan›lm›flt›r. Bunlar›n içinde daha sonra kolluk kavra-
rel düzeyde görev yapan Belediye Polisleri de m› daha çok tercih edilir hale gelmifltir. Bu kavram ge-
bulunmaktad›r nel bir tan›mlama anlam›nda ve hukuki metinlerde yer
al›rken özelde ise polis, jandarma, özel güvenlik ve or-
10. Afla¤›dakilerden hangisi Amerikan polis sistemi hak- man muhafaza gibi kavramlar daha yayg›n kullan›lm›fl
k›nda do¤ru bir ifade de¤ildir? ve kabul görmüfltür.
a. Amerika, küçük ölçekli polis teflkilatlar›n›n bu-
lundu¤u bir ülkedir. S›ra Sizde 2
b. Amerika’da Federal, yerel ve eyalet polisleri bu- Suçlarla mücadele usul ve esaslar› ile kifli hak ve özgür-
lunmaktad›r. lükler aras›nda ölçülü ve kabul edilebilir bir dengenin
c. Yerel polis birimleri kasaba, ilçe ve flehirlerde kurulmas› demokratik polis sistemlerinin en dikkat çe-
örgütlenmifltir. ken, ay›rt edici özelliklerinden biridir. Suçlarla etkin
d. Federal güvenlik birimlerinin içinde en fazla ta- mücadele etmek amac›yla gelifltirilen kat›, tavizsiz ve
n›nan ve ayn› zamanda en büyük örgütlenmesi keskin güvenlik tedbirlerinde devlet organlar›n›n temel
olan kurum Federal Soruflturma Bürosudur hak ve hürriyetlere müdahalesi gibi bir sorun ortaya ç›-
(FBI). kar. Böyle bir sorunla karfl›laflmamak amac›yla fazla sa-
e. Amerika’da polis müdürlerinin hepsi atama ile y›da suçlara ve yüksek suç seviyesine tolerans gösteril-
görevlendirilir. mesi durumunda da, ilginçtir, benzer bir risk söz konu-
50 Suç Sosyolojisi
Kaynaklar
sudur. Çünkü bu durumda da, vatandafllar›n gerçek suç Alderson, J. (1973) The Police We Deserve, London: Wolf
olay› ile suç ma¤duru olma endifle ve korkusundan do- Ayd›n, A.H. (1997) Police Organisation and Democracy:
lay› kiflisel tasarruf emniyetini, temel hak ve özgürlük- Case Studies of England, Wales and Turkey,
lerin tam olarak kullanamamas› ortaya ç›kar. Yani böy- Avebury: Aldershot
le bir durumda da, devletin kolluk kuvvetlerinin bask› Ayd›n, A.H.,(2002) “Özel Güvenlik Teflkilat›:Kuruluflu,
ve keyfi müdahalelerinden kaçarken suç dünyas›n›n s›- Görevleri, Yetkileri”, Polis Bilimleri Dergisi, C.4
n›r tan›maz bask›, fliddet ve müdahaleleri ile karfl› kar- Ayd›n, A.H. (2007) “Toplumsal Güvenlik ve Yerel Siya-
fl›ya kalma gibi bir di¤er ciddi risk meydana gelir. Bir- set”, Yerel Siyaset Sempozyumu, 8 Aral›k 2007, ‹s-
birine adeta z›t olan bu iki de¤iflik unsur aras›nda olma- tanbul: Greenpark Oteli.
s› gereken, ancak uygulamas› da o derece zor olan hu- Bayley, D.H. (1975) ‘The police and political
sus, demokratik s›n›rlar içerisinde kalmak suretiyle, ki- development in Europe’, C. Tilley (ed.) The
fli hak ve özgürlükleri ile kamu düzeni ve güvenli¤i ara- Formation of National States in Western Europe,
s›nda bir denge kurmakt›r. Princeton, Princeton University Press.
Bayley, D.H. (1985) Patterns of Policing: A Comparative
S›ra Sizde 3 International Analysis, New Brunswick, NJ: Rutgers
Fransa’da jandarma teflkilat› tamamen sivil iradenin de- University Press.
netimi ve kontrolü alt›nda hizmet sunmaktad›r. Belçi- Bayley, D.H., (1994), Police For The Future, New York,
ka’da art›k jandarma teflkilat› bulunmamaktad›r çünkü Oxford: Oxford University Press, s.25
Belçika Hükümeti 2000 y›l›nda bu birimi kapatm›flt›r. Becker, H.K. (1980) Police Systems of Europe, Second
‹spanya Jandarma teflkilat› da Frans›z modeline benzer Edition, Springfield: Charles Thomas Publishers.
flekilde oldukça fleffaf, sivil kontrol ve denetime aç›k Birinci, A. (1999), ‘Türk Emniyet Teflkilat›nda ‹lkler’,
bir kurumdur. Yani Frans›z ve ‹spanya Jandarmas› as- Polis Bilimleri Dergisi, Cilt.1(3)
ker olman›n d›fl›nda hemen her fley demokratik ve sivil Bozkurt, E. Ve S. Kanat (2007) Uluslararas› Toplum
ölçüler içinde yerine getirilmektedir. Türkiye’de sivil Paradoksu: Terörizm, ‹nsan Haklar›, Güvenlik ve
iradenin jandarma üzerindeki yetkileri, denetimi ve kon- 11 Eylül Sonras› Meydana Gelen De¤ifliklikler,
trolü çok s›n›rl›d›r. Jandarman›n sivilleflmesi konusunda Ankara: As›l Yay›n Da¤›t›m
yeni ad›mlar at›lmal›d›r. Brogden, M., T. Jefferson, ve S. Walklate, (1989)
Inroducing Policework, London: Sage Publications.
S›ra Sizde 4 Brown, L.P., (1989), ‘Community Policing: A Practical
Polisin suçla mücadele faaliyetlerinde aç›kl›k ve gizlilik Guide for Police Officials’, Police Chief, August,
denildi¤inde genelde akla ilk önce dedektif ve istihba- Cerrah, ‹. (1988) ‘Güvenlik Hizmetleri ve Demokratik-
rat hizmetleri gelir. Bu do¤ru olmakla birlikte biraz ekleflme’, Polis Bilimleri Dergisi, Cilt. 1, Say›: 2
sik bir de¤erlendirme olur. Suçla mücadele faaliyetle- Cerrah, ‹. (2011) Demokratik Toplumlarda ‹çgüvenlik,
rinde aç›kl›k ve gizlilik konusu dört temel s›n›fland›rma Ankara: Korza Bas›m.
içinde ele al›nabilir. Bunlar; aç›k ve hilesiz faaliyetler, Cihan, E. Ve F. Yenisey (1996) Ceza Muhakemesi Hu-
aç›k ve hileli faaliyetler, gizli ve hilesiz faaliyetler ve kuku, 1.Bas› ‹stanbul: Beta Bas›m Yay›m, XI.
gizli ve hileli faaliyetlerdir. Cole, G.F. (1989) The American System of Criminal
Justice, Fifth Edition, Pacific Grove: Brooks/Cole
Critchley, T.A. (1967) A History of Police in England
and Wales, 900-1966, London: Constable.
Ça¤lar, A. (1999) “Polis ve Polisli¤in Ortaya Ç›k›fl›”, Po-
lis Bilimleri Dergisi, Cilt 1(4)
Dedeo¤lu, B. (2003) Uluslararas› Güvenlik ve Strateji,
‹stanbul: Derin Yay›nlar›.
Delattre, E.(1989) Character and Cops, Lanham, MD:
University Press of America, s.XIII,
Dönmezer, S. (2000) “Çetelerle Mücadele Amac›yla 4422 Hunter, R.D. (1990) ‘Bringing Order To Chaos: A Model
Say›l› Kanunla Kabul Edilen Koruma Tedbirleri”, for American Police’, Journal of Contemporary
Yarg› Reformu 2000 Sempozyumu, ‹zmir Barosu Ya- Criminal Justice, November.
y›nlar›, Birinci Bas›m, Ekim 2000. Hunter, R.D. (1992) ‘Three Models of Policing’, Journal
Dündar, A. (1998) Emniyet Teflkilat› ve Hizmetleri, 2. of Contemporary Criminal Justice
Bask›, Ankara. Inbau, F.E., Reid, J.E. & J.P. Buckley, (1986) Criminal
Ergut, F. (2004) Modern Devlet ve Polis: Osmanl›dan Interrogations and Confessions (Third edition),
Cumhuriyete Toplumsal Denetimin Diyalekti¤i, ‹s- London, Baltimore: Williams & Wilkins.
tanbul: ‹letiflim Yay›nlar›. Interpol (1987) ‘Policing and Justice in Europe’,
Feinberg, G. (2000), ‘United States (Developed Nation- International Criminal Police Review, No.407
State)’, G.Barak (Ed.) Crime and Crime Control, ‹nan, K. (1993) Devlet ‹daresi, 3. Bas›m, Ankara: Ötü-
Westport, Connecticut, London: Greenwood Press. ken Yay›nevi.
F›nd›kl›, R. (1993) ‹ngiliz Polis Teflkilat›, Ankara: Akid Kandemir, M. (Çev.) (2000) Bat› Demokrasilerinde Po-
Yay›nc›l›k. lis, Ankara: Temiz Yay›nlar›.
F›nd›kl›, R. (1999-2000), ‘Polislik Mesle¤inin Özellikleri Kania, R.R.E. (1989) ‘The French Municipal Police
ve Mesleki Kimlik Olgusu’, Polis Bilimleri Dergisi, Experiement’, Police Studies, Vol.12, No.3
Cilt.2 (5). Kavgac›, H.‹, (1997) Demokratik Polislik: Temel Yakla-
Filiz, O. (2006) “Türkiye’de Özel Güvenlik Yönetimi”, fl›mlar, Ankara: Maset Matbaac›l›k,
Yay›nlanmam›fl Doktora Tezi, ‹nönü Üniversitesi Kunter, N. Ve F. Yenisey (2000) Arama, El koyma ve
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya. ‹letiflimin Denetlenmesi, 1’inci Bas›, May›s 2000, ‹s-
Geleri, A., (2003) “Karfl›laflt›rmal› Polis Sistemleri”, T.G. tanbul: Beta Bas›m Yay›m.
‹çli ve F. Karaosmano¤lu (Editörler.), Uluslararas› Leigh, H.L. (1985) Police Powers in England & Wales,
Polislik ve ‹ç Güvenlik, Ankara: Nobel Yay›n Da¤›- Second Edition, London: Butterwooths.
t›m. Marx G.T., (1988) Undercover, Police Surveillance in
Geleri, A., (2002) Devriye Polisi, Ankara: Seçkin Yay›nevi. America, California: Univ. of California Press.
Geleri, A., ve H. ‹leri (2003) Organize Suçlarla Müca- Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterli¤i (1990) Devle-
delede Gizli ve Örtülü Yaklafl›mlar, Ankara: Seçkin tin Kavram ve Kapsam›, Ankara: MGK.
Geleri, A. (2009) Önleyici Polis Hizmetleri, Ankara: Po- Maslow, A.H. (1943) “A Theory of Human Motivation”,
lis Akademisi Baflkanl›¤› Psychological Review, 50(4), Washington DC:
Göksu, T., (2002) “Türkiye’de Yönetim Anlay›fl› ve Po- American Psychological Assocciation.
lis Davran›fl›”, H.H. Çevik ve T. Göksu (Der.), Tür- Nichols, L.D., Robbins R.B. & D.B. Harrelson (2000)
kiye’de Devlet, Toplum ve Polis, Ankara: Seçkin Ya- The Texas Police Officer, Volume II, Texas:
y›nevi. McCutchan Publishing.
Göze, A. (2000) Siyasal Düflünceler ve Yönetimler, ‹s- Öztürk, B., M. R, Erdem ve V. Ö. Özbek (2000) Uygula-
tanbul: Beta Yay›nlar›. mal› Ceza Muhakemesi Hukuku, Gözden Geçiril-
Greene, J.R., ‘Police and Community Relations, Where mifl ve Geniflletilmifl 5’inci Bask›, Ankara: Seçkin Ya-
Have We Been and Where Are We Going?’, R.G. y›nevi.
Dunham & G.P. Albert, Critical Issues in Policing, Palmiotto, J.M. (1994) Criminal Investigation, Chicago:
Waveland Nelson-Hall Inc.
Groombridge, N. (2000), ‘United Kingdom (Developed Pate, A. ve E.E.Hamilton (1991) The Big Six:Policing
Nation-State), G.Barak (Ed.) Crime and Crime America’s Largest Cities,Washington:Police Founda.
Control, Westport, Connecticut, London: Pekin, H. (1999) “‹sviçre Hukukunda Örgütlü Suçlara
Greenwood Press. Karfl› Al›nan Hukuksal Önlemler”, Türkiye Barolar
Gülmez, M. (1983) ‘Polis Örgütünün ‹lk Kurulufl Belge- Birli¤i Yay›nlar›, Prof. Dr. Faruk Erem’e Arma¤an
si ve Kayna¤›’, Amme ‹daresi Dergisi, Cilt.16. Say›s›, Ankara.
Heper, M. (1977), ‘Osmanl›-Türk Bürokrasisinde Mo- Seçkin, O. (2001) Devlet Güvenli¤i ve Haberalma, An-
dernleflme: Saf Patrimonyalizmden Patrimonyal Ya- kara: Polis Akademisi Baflkanl›¤› Yay›nlar›.
sall›¤a Geliflim’, Ö. Bozkurt (ed.), Yönetim Sosyolo-
jisi, Ankara: TODA‹E
52 Suç Sosyolojisi
Sheehan, R. Ve G.W. Gardner, (1985) Introduction to

Police Administration, Second Edition, Ohio:
Anderson Publishing.
Sözen, S. (2002), ‘Türk Kamu Bürokrasisi ve Polis Tefl-
kilat›’, H.H. Çevik ve T. Göksu, Türkiye’de Devlet,
Toplum ve Polis, Ankara: Seçkin Yay›nevi.
Stead, P.J. (1977) Pioneers in Policing, Montclair, NJ:
Patterson Smith Publishing
Stead, P.J. (1985) The Police of Britain, New York:
Macmillan.
Swanson, C.R., Chamelin, F.L. & L. Territo, (1992)
Criminal Investigation (Fifth edition), New York:
McGraw-Hill Inc.
fiafak, A. Ve V. B›çak (2005) Ceza Muhakemesi Huku-
ku, Ankara: Polis Akademisi Baflkanl›¤› Yay›nlar›.
fienel, A., (1996) Siyasal Düflünceler Tarihi, Ankara: Bi-
lim ve Sanat Yay›nlar›.
fiimflek, C. & H. Ömrüuzun, (2001) Polisin Görev ve Yet-
kileri, Ankara: Polis Akademisi Baflkanl›¤›.
fiimflek, C., Ömrüuzun, H. Ve N. Sönmez, (2001) Emni-
yet Teflkilat› (Polis Meslek Hukuku) Ankara: Polis
Akademisi Baflkanl›¤›.
Tafoya, W.L. (1986) ‘Law Enforcement Beyond the Year
2000’, The Futurist September-October.
Tezcan D. (2000) “Organize Suçlulukla Mücadelede
Özel Muhakeme Hukuku Tedbirleri”, Hukuk Kurul-
tay› 2000, 12-16 Ocak 2000, Ankara, C.2.
Türk Dil Kurumu (2005) Türkçe Sözlük, Ankara: TDK.
U.S. National Advisory Commission on Criminal Justice
Standards and Goals, Police, Washington, DC.: U.S.
Government Printing Office.
Varol, M. (2002) Zerdüflt; “Yaflamak ‹stiyorum” dedi.,
Ankara: Academy Plus Yay›nevi.
Walker, S. (1994) The Police in America, New York:
McGraw-Hill Book Company.
Wolfers, A., (1962) Essays on International Politics, John
Hopkins University Press, Chap. 5
Y›lmaz, T. (2000) Emniyet Teflkilat› Kanunu ile Polis Va-
zife ve Salahiyet Kanunu, Ankara: Evren Yay›nc›l›k.
3
Amaçlar›m›z
N
N
Aile kurumunu tan›mlayabilecek,
N
Aile ve demokrasi aras›ndaki iliflkiyi özetleyebilecek,
N
Aile içi fliddet olgusunu ifade edebilecek,
N
Ailede fliddete neden olan faktörleri s›ralayabilecek,
fiiddetin neden devam etti¤ini özetleyebilecek bilgi ve becerilere sahip ola-
caks›n›z.
Anahtar Kavramlar
• Aile • Aile ‹çi fiiddet
• Genifl Aile • Kad›na Yönelik fiiddet
• Çekirdek Aile • Ö¤renilmifl Çaresizlik
‹çindekiler
• A‹LE KURUMU
• fi‹DDET
• KADINA YÖNEL‹K fi‹DDET
Suç Sosyolojisi Aile ‹çi fiiddet • KADIN VE A‹LE ‹Ç‹ fi‹DDET
• fi‹DDET‹N ALGILANMASI VE
fi‹DDETE KARfiI TEPK‹LER
• A‹LE ‹Ç‹ fi‹DDET‹N ÖNLENMES‹
Aile ‹çi fiiddet
A‹LE KURUMU
Aile, ba¤lar› kan, evlilik ya da evlatl›k edinmeye ba¤l› olarak akrabal›k olarak ad- Aile, Türk toplumunun
temelidir ve efller aras›nda
land›r›lan bir toplumsal kurumdur. Aile kurumu tüm toplumlarda görülmektedir. eflitli¤e dayan›r. Devlet,
Modern toplumlar›n en temel kurumu ailedir. Aile kurumunun varl›¤›, insan do¤a- ailenin huzur ve refah› ile
s›n›n bir gere¤i olarak alg›lanmaktad›r. Aile kurumunun olmad›¤› bir toplum düflü- özellikle anan›n ve
çocuklar›n korunmas› ve aile
nülmemektedir. Aile, bireyin korundu¤u, desteklendi¤i ve gelifltirildi¤i bir kurum- planlamas›n›n ö¤retimi ile
dur. Öte yandan aile yaflam›n›n birçok kifli için de üzüntü kayna¤› oldu¤u tart›fl›l- uygulanmas›n› sa¤lamak
için gerekli tedbirleri al›r,
maz bir gerçektir. Aile, toplumda birtak›m fonksiyonlar› yerine getirmektedir. Her teflkilât› kurar (Anayasa,
toplumsal kurum birçok fonksiyonu yerine getirmektedir. Toplum gelifltikçe, bu madde 41)
ifllevler farkl› kurumlara ayr›lmaktad›r. Endüstri öncesi toplumlarda ailelerin so-
rumlulu¤u, üyelerinin sadece bak›m›yla s›n›rl› de¤ildi. Bu toplumlarda aile ayn› za-
manda bireylerin e¤itim ve ifl gereksinimlerinin karfl›lanmas›ndan da sorumluydu-
lar. Endüstriyel geliflmenin devam› sonucu aile, e¤itim ve ifl fonksiyonunu di¤er
kurumlara b›rakm›flt›r. Formel okullar e¤itim fonksiyonunu yerine getirirken, fab-
rika ve di¤er iflyerleri de ifl fonksiyonunu üstlenmifllerdir. Modern aile çocuklar›n
sosyalleflmelerinden sorumludur. Ailenin büyüklü¤ü ve aile bireylerinin toplumun
di¤er k›s›mlar›yla olan ilgisi, ailenin günümüzdeki fonksiyonunu belirlemektedir.
Modern endüstri toplumlar›nda aile, endüstri öncesi aileye göre belli bir oranda
toplumdan izole olmufltur. Günümüzde modern aileler, çekirdek aile olarak tan›m-
lanmakta ve sadece ebeveyn ve çocuklardan oluflmaktad›r. Modern ailede efllerin
sorumluluklar›n›n da sadece birbirlerine karfl› oldu¤u kabul edilmektedir. Endüstri
öncesi toplumlarda evlilik, ailenin geniflletilmesi anlam›n› tafl›makta ve efller birbir-
lerinin ebeveyn ve akrabalar›na karfl› da sorumluluk tafl›maktayd›lar. Ebeveyn ve
çocuklar birlikte, akrabalar ise birbirlerine yak›n yerlerde yaflarlard›. Aile, genifl ve
çekirdek olmak üzere iki bafll›kta ele al›nmaktad›r.
Genifl Aile
Genifl aile, endüstri öncesi toplumlar›nda ve günümüzde de tar›m toplumlar›nda
olan bir aile yap›s›d›r. Genifl ailede ebeveynler, çocuklar ve di¤er akrabalar bir ara-
da yaflarlar. Bu ailede kan ba¤› ile ba¤l› olanlar›n birlikteli¤i söz konusudur. Evli
çiftler birbirlerinin akrabalar›na karfl› sorumluluk duyarlar. Genifl ailede aile üyele-
ri ekonomik zorunluluklar yüzünden bir arada yaflam›flt›r. Baba evin reisidir. En-
düstrileflme ile birlikte aile üyeleri iflçi haline geldi ve ifl bulduklar› kentlere göç
ettiler.
56 Suç Sosyolojisi
Çekirdek Aile
Endüstrileflme ve toplumsal hareketlilik sonucu genifl ailenin yerini çekirdek aile
alm›flt›r. Modern aile anne, baba ve çocuklardan oluflan çekirdek aile olarak adlan-
d›r›lmaktad›r. Çekirdek ailenin birden bire olufltu¤u söylenemez. Kentlere göç sü-
recinde genifl aile, çekirdek aileye destek olmufltur. Endüstrileflme sonucu ailede-
ki bireylerin sorumluluklar›nda da de¤iflmeler olmufltur. Çocuk, hasta ve yafll›lar›n
bak›m›nda aile d›fl›nda uzmanlaflm›fl profesyonel kurumlar rol almaya bafllam›flt›r.
Çocuklar›n bak›m ve e¤itiminin aile d›fl›na ç›kmas›, kad›n›n rolünde de de¤iflmele-
ri getirmifltir. Kad›n, sadece ev iflleri ve annelik sorumlulu¤uyla s›n›rl› kalmam›fl;
ayn› zamanda ev d›fl›nda üretim faaliyetlerine de bafllam›flt›r.
Endüstrileflme sonucu ortaya ç›kan çekirdek aile, birçok sosyolojik araflt›rmaya
ilham kayna¤› olmufltur. Bununla birlikte baz› araflt›rmalar, çekirdek ailenin sade-
ce endüstrileflme sonras› olufltu¤u tezini kabul etmemektedirler. Eskiden yafll› ak-
rabalar›n genç akrabalar›n›n yan›nda yaflamak için yeterli bir süreye (uzun bir öm-
re) sahip olmad›klar›n› öne sürmektedirler. Endüstrileflme sonucu k›rsal kesimden
kentlere göçler bafllad›. Bu göçlerin ilk dura¤› kentte yaflayan akrabalar›n evidir.
Bu da endüstrileflme sonras› ailelerin genifllemesi anlam›na gelmektedir. Kentte
ayakta kalabilmek için akrabalar›n birbirlerine destek olmalar› kaç›n›lmazd›.
Aile ve Demokrasi
Aile, toplumdaki en küçük demokrasi ünitesi olarak tan›mlanmaktad›r. Aile top-
lumbilimi anlam›nda geliflim, evrim ve de¤iflimden en çok etkilenen ve bunlar› en
erken içsellefltiren kurumdur. Türk toplumunda aileye yönelik atasözlerinin günü-
müzde bile kullan›lmas›, ailede ve kamusal yaflamda kad›n›n neden ikinci s›n›f ol-
ma özelli¤ini devam ettirdi¤ini aç›klamaktad›r. Bütün eski otoriter aile düzenine ve
di¤er toplumsal hiyerarflilere karfl› bir kültürde kad›n›n bask› alt›nda kalm›fl ama
yads›namam›fl da olan gizli gücünden türetilebilecek ve bugün arzulanan “aile içi
demokratikleflme”ye katk›da bulunabilecek ö¤eler vard›r. Bugün art›k önemli olan,
o ö¤elerin yaln›zca geçmiflin ciddi incelenmesi yoluyla tespiti olmay›p, bugünün
pazara dayal›, yararc›l›k ilkesine vurulan ve bireycili¤e indirgenmifl bireysellik ko-
flullar›nda anlam tafl›d›¤›n›n ve demokratikleflmeye ne ölçüde katk›da bulunabile-
ce¤inin gerçekçi olarak saptanmas›d›r. Demokrasi salt d›flar›dan yapay özendirme-
ler -ya da daha kötüsü “önlem”ler- yoluyla aile kurumuna enjekte edilemeyece¤i
Osmanl› toplumunun gibi, böylesi genel politikalar da bütün “demokratiklik” görünümlerine ve gerisin-
geleneksel, ataerkil genifl deki bütün içtenlik ve iyi niyetlere karfl›n “buyurgan,” giderek totaliter ve fliddet
ailesi, Atatürk devrimlerinin
de¤ifltirmeyi amaçlad›¤›
içerici hale gelebilirler. fiiddetin yeterince yafland›¤› bir toplumda da özenle gelifl-
kurumlardan biridir. Asl›nda tirilememifl politikalar onca iyi amaca karfl›n baflar›s›zl›kla sonuçlanabilir (AAK,
aile yap›s›n› de¤ifltirmeye 1994, s.93). Dolay›s›yla, demokrasi kavram›n›n öncelikle aile içinde içsellefltirilme-
yönelirken Atatürk’ün
kafas›ndaki düflünce, si gerekmektedir. Böylece ailede efller aras› ve ebeveyn ile çocuklar aras›ndaki ilifl-
kad›n›n özgürlü¤e kilerin niteli¤i de ortaya ç›kar. Bu ba¤lamda aile iliflkilerinin demokratikleflmesi
kavuflmas›yd›. (Unan,1959,
s.150-151; aktaran Kongar, gündeme gelir.
1995, s.427).
Aile ve De¤iflim
Ailenin di¤er sosyal durumlarla olan iliflkilerinin rol ve fonksiyonlar›, içinde bulun-
du¤u toplumun sosyo-kültürel unsurlar› ve ekonomik koflullar›yla ba¤lant›l›d›r.
Toplumdan topluma zaman içinde de¤iflen pek çok aile tipleri ile karfl›lafl›l›r. Aile-
nin yaflad›¤› yere göre gösterdi¤i farkl›l›k kültürel, etnik, dini ve di¤er faktörlere
ba¤l› olarak aç›klanmaktad›r. Aile tiplerindeki farkl›laflma, zaman içinde de ortaya
3. Ünite - Aile ‹çi fiiddet 57
ç›kar. Bu farkl›laflmalar yaln›z yeni aile tiplerinin ortaya ç›kmas›yla de¤il, ayn› za-
manda yerleflmifl aile tiplerindeki de¤iflmelerle de meydana gelir.
Aile yap›s›ndaki de¤iflmeler yaflam döngüsünün çeflitli aflamalar›nda ortaya ç›k-
maktad›r. Bu aflamalar ailenin oluflmas› (evlilik, beraberlik) ailenin genifllemesi
(do¤um, evlat edinme, çocuk yetifltirme) ve ailenin çözülmesi (üyelerin aileden ay-
r›lmas›, boflanma) olarak belirlenmifltir. Bunlara ek olarak ailenin çevresinde, de-
¤erlerde, yap›da ya da fonksiyonlardaki de¤iflmeler, aile tipini etkileyen unsurlar-
d›r. Bu tür de¤iflmeler büyük bir ço¤unlukla ailenin d›fl bask›lara karfl› gösterdi¤i
tepki ve talepler, ya da ailenin kendisi için yeni bir aile yaflam›n› seçmesi sonucun-
da meydana gelebilir (AAK, 1994, s.5).
Endüstrileflme, kentleflme ve modernleflmenin beraberinde getirdi¤i de¤i-
flimden en çok aile kurumu etkilenmifltir. Söz konusu de¤iflim, ailenin yap›s›n›
de¤ifltirmekte; ayr›ca birtak›m fonksiyonlar›n› yerine getirmesi için toplumun ör-
gütlü deste¤ini almaktad›r. Ancak aile tarihi, sosyal, ekonomik, siyasal olaylardan
etkilenerek de¤iflimlere u¤ram›fl olsa dahi, bir kurum olarak toplumdaki e¤itici,
sosyallefltirici, tüketici, esirgeyici, sosyal güvenlik rollerini korumaktad›r. O ne-
denle ailenin sosyal güvencesinin sa¤lanmas›, aile bütünlü¤ü içinde aile üyeleri-
nin haklar›n›n korunmas› ve toplumun yap›sal de¤iflimine uyum sa¤lanarak so-
runlar›n çözülmesine gereksinim vard›r. Bunun yerine getirilmesini sa¤layacak
mekanizman›n nas›l örgütlenece¤i, yasal dayana¤›n›n ne olaca¤› kapsam, amaç
ve hedeflerinin nas›l saptanaca¤› aile politikas› aç›s›ndan çok önemlidir (AAK,
1994, s.5-6)
Türkiye’de anne, baba ve bekar çocuklardan oluflan çekirdek aile tipinin yay-
g›nlaflmas›na ra¤men, kuflaklar ve akrabalar aras› dayan›flmaya dayal› geleneksel
genifl aile iliflkilerinin sürdü¤ü görülmektedir. Bu da tar›m toplumundan endüstri
toplumuna geçifl dönemine özgü göç ve kentleflme gibi süreçlerin birey ve aileler
üzerindeki bask›s›n› hafifletmektedir (Atalay ve di¤erleri, 1993). De¤iflim, tüm top-
lumlar için geçerli olan bir olgudur. Geliflme ve de¤iflme yaflam›n zenginleflmesi,
bireylerin yapt›klar›ndan daha çok doyum sa¤lamalar› anlam›na gelmekte ise de
geliflme süreciyle, aile aras›ndaki iliflkiden söz edildi¤inde çeliflkili ifadeler kullan›-
l›r (AAK, 1994, s.6). Olumlu olarak ele al›nd›¤›nda de¤iflme flu anlamlar› içermek-
tedir (Acar, 1993, s.60): sa¤l›k, çevre koflullar› ve beslenme olanaklar›n›n iyileflme-
si, ortalama yaflam›n yükselmesi, ekonomik gelirin artmas›, yaflam standartlar›, e¤i-
tim düzeyi ve çal›flma koflullar›n›n geliflmesi ve e¤itim olanaklar›n›n geliflmesi (kü-
çük kent, ilçe veya büyük kentlerin sosyo-ekonomik yönden düflük olan bölgele-
rinde yaflayan genç kad›nlar›n yüksek ö¤renim görme flanslar›n›n artmas›). Olum-
suz aç›dan bak›ld›¤›nda ise; Ailenin fakirleflmesi, kad›n erkek aras›ndaki eflitsizlik-
lerin artmas›, ailenin çözülmesi ve destekleyici rolünün ortadan kalkmas›, çocuk
suçlulu¤unun artmas› ve çocuklar›n zararl› al›flkanl›klar edinmesi gibi durumlar or-
taya ç›kmaktad›r.
Toplumsal de¤iflmenin aileye olan etkisi yads›namaz. Toplumsal de¤iflmenin
ailede yol açt›¤› de¤iflikliklerin bafl›nda ailenin yap›s›, efller aras› sorumluluk pay-
lafl›m› ve cinsiyet rollerinin sosyalleflmesi gelmektedir. Birleflmifl Milletler Genel
kurulunca 10.12.1948’de kabul edilen ‘‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesi’nde kiflile-
rin özel hayat›na ve ailesine kar›fl›lmamas›, ailenin toplumun temel birimi olarak
korunmas›, yetiflkin kad›n ve erke¤in evlenmeye serbest iradeleriyle haklar› oldu-
¤u, evlenmesi s›ras›nda evlilik süresince ve evlili¤i sonland›rmada eflit haklara sa-
hip olmalar› öngörülmüfltür. Ayr›ca, herkesin kiflili¤inin serbestçe geliflmesine ola-
58 Suç Sosyolojisi
nak tan›nmas›, temel ihtiyaçlar›n›n karfl›lanmas›, sosyal güvenlik ile sosyal hizmet-
lere hak sahibi k›l›nmas›, annelik ve çocuklu¤un ister evlilik içinde ister d›fl›nda
özel koruma bak›m ve yard›m› gerektirdi¤i gibi aile ve çocu¤a yönelik temel hü-
kümler yer alm›flt›r (AAK, 1994, s.26).
Aile kurumu devingen ve de¤iflen toplumsal koflullara uyum sa¤lamak zorun-
dad›r. Bu ba¤lamda Türk ailesi de günümüz koflullar›na ayak uydurma sorunuyla
karfl› karfl›ya kalm›flt›r. Dolay›s›yla Türk ailesinin günümüz koflullar›nda sorgulan-
mas› gerekmektedir. Türk ailesi tarihsel olarak zaman ve yer, toplumsal yaflamda
üretim biçimleri ve kültürel evrimler ›fl›¤›nda flekillenmifl ve dönüflümlere u¤ram›fl-
t›r. Dolay›s›yla aile yap›s›n›n hep ayn› kalan bir aile içi örgütlenme ve hiyerarflik
bir yap›y› devam ettirdi¤i varsay›lamaz. Günümüzde pazar ekonomisinin ifllemesi,
aile yap›s›n› da etkilemifltir. Ataerkil ve otoriter aile yap›s› de¤iflime u¤ram›flt›r. Bu
de¤iflimde, hukuk kurallar›ndaki geliflme ve sosyo-ekonomik ilerlemeler etkin rol
oynam›flt›r. Demokrasi kavram› da ailenin yap›s›n›n de¤iflmesinde önemli bir rol
oynam›flt›r.
Modernleflme ve Aile
Modernleflme sonucu, iflbölümü ortaya ç›km›flt›r. ‹fl gücü, tar›m ve tar›m d›fl› sek-
törlerine göre da¤›lm›flt›r. Üretim tekniklerindeki geliflmeler ve kentleflme mo-
dernleflmenin önemli bir sonucudur. Kentleflmeyi art›ran nedenlerin bafl›nda, mo-
dern tar›m araçlar›n›n ortaya ç›kmas› sonucu tar›m iflgücü say›s›n›n azalmas› gel-
mektedir. Ayr›ca miras yoluyla topra¤›n bölünmesi; kentin daha zengin e¤itim,
sa¤l›k ve ifl olanaklar› sunmas› kentleflmeyi art›rmaktad›r. Modernleflme sosyal ta-
bakalaflmaya da etki etmifltir. Siyasal, ekonomik, sosyal ve kültürel yap›lara göre
sosyal tabakalaflmalar oluflmufltur. Modernleflme sonucu gerçekleflen e¤itim ala-
n›ndaki ilerlemeler, tabakalar aras›nda hareketlili¤in artmas›na neden olmufltur.
Modernleflme sonucunda okuryazarl›k oran›nda, kad›nlar›n e¤itiminde ve üniver-
site e¤itiminin kalitesinde de art›fllar kaydedilmifltir. Endüstrileflme sonucunda ge-
liflmifl teknolojinin kullan›m› ortaya ç›km›flt›r. Bu da yaflam düzeyinin artmas›n›
sa¤lam›flt›r. Endüstrileflme toplumsal de¤erleri de etkilemifltir. Bireycilik geliflir-
ken, ayn› zamanda kad›n erkek eflitli¤i hakk›ndaki tart›flmalar da artm›flt›r.
Atatürk 5 fiubat 1923’te Kentleflme ve Aile

‹zmir’de verdi¤i söylev Kentleflme sonucu, kent nüfusu artar. Kentleflmenin en büyük nedeni, k›rsal ke-
günümüze ›fl›k tutmaktad›r:
Bir toplumsal yaflam iki simdeki yaflam düzeyinin itici ve kentin çekici hale gelmesidir. Kentleflme, k›rdan
cinsten (erkek ve kad›ndan) kente göç olgusunu da beraberinde getirir. Kentlerdeki olumsuz yaflam koflullar›-
yaln›z birinin ça¤dafl
gerekleri almas› ile yetinirse, na ra¤men köyden kente göç devam etmektedir.
o toplumun yar›dan ço¤u Kentleflme sonucunda genifl ailelerin azalmas› ve ailelerin küçülmesiyle karfl›-
güçsüzlük içinde kal›r. Bir
ulus ilerlemek ve laflmaktay›z. Genifl ailelerin yerini, ana baba ve çocuktan oluflan çekirdek aileler
uygarlaflmak isterse özellikle almaktad›r. Kentleflme bireyin özerklik ve özgürlük duygular›n› art›r›r. Genifl ai-
bu noktay› temel almak
zorundad›r. (Aktaran, Alp,
leden çekirdek aileye geçiflin aç›klanmas›nda özerklik ve özgürlük kavramlar›n-
1998, s.131). dan da faydalan›lmal›d›r. Kente göç, ailenin de içinde bulundu¤u tüm iliflkileri
de¤ifltirir.
SIRA S‹ZDE Ailenin yap›s› ve ifllevindeki

SIRA S‹ZDE de¤iflimin nedenleri nelerdir?
1
S O R U S O R U
D‹KKAT D‹KKAT

Ailenin ‹fllevleri
Ailenin temel fonksiyonu neslin devam›, çocu¤un yetifltirilmesi, aile üyelerine ba-
k›m, sevgi, geliflme ve disiplin sa¤lay›c› ve destekleyici bir çevre oluflturmakt›r.
Kültür ve ailenin yap›s›na dayal› olan fonksiyon ve iliflkiler ise giderek ailenin
kendi d›fl›ndaki kiflilerle olan etkilefliminde gerçekleflmektedir. Bunlar›n bafl›nda
üretim çal›flmalar›, ev iflleri, sosyal ve kültürel normlar, beklentileri ö¤renme, e¤i-
tim, sa¤l›k, beslenme ve di¤er sosyal çal›flmalar gelmektedir. Ailenin di¤er bir
fonksiyonu sosyal ve kültürel de¤erlerin yeni kuflaklara aktar›lmas›d›r (AAK, 1994,
s.12).
Ailede ‹flbölümü
Geleneksel aile yaflam› y›llara göre de¤iflmektedir. Tam gün çal›flan kad›nlar›n sa-
y›s› artmaktad›r. Günümüzde ailelerin nüfuslar› evliliklerin ilk y›llar›nda tamam-
lanmaktad›r. Bu da çocuk say›s›n›n azalmas›na neden olmaktad›r. Geleneksel ai-
ledeki iflbölümünde erkek ekmek paras› kazan›rken, kad›n ise ev ifllerini yapmak-
tad›r. Aileyi etkileyen önemli olaylarda erkek karar verirken, kad›n ise ev ifllerine
yönelik çal›flmalarla ilgili kararlar› vermektedir. Evin tüm sorumluluklar›n› tafl›mak
zorunda olan kad›nlar, ifl yaflam›nda da birçok sorunlarla karfl› karfl›ya gelmekte-
dir. Yöneticilik alanlar›nda “erkek kad›nlardan emir almaz” düflüncesi ifl yaflam›n-
da a¤›rl›¤›n› hissettirmektedir. Kad›nlar›n sosyal güvenli¤i göz ard› edilerek eflle-
rinin güvenli¤inden yararland›r›lmas› yoluna gidilmifltir. Kad›nlar, ücretsiz aile ve
tar›m iflçili¤inin vazgeçilmez elemanlar›d›rlar. Erkekler, kad›nlar›n fiziksel olarak
zay›f olduklar›n› öne sürseler bile, kad›nlar›n fiziksel gücü ön plana al›nm›fl, on-
lar›n ak›llar›ndan yararlanma geri plana at›lm›flt›r. Endüstri öncesi toplumda genifl
ailede yaflayan bireyler ve hizmetliler güçleri ölçüsünde ailenin gereksinimlerini
karfl›lamak amac›yla üretime katk›da bulunmak zorundayd›lar. Üretilen mal ve
hizmetler öncelikle ailenin gereksinimini karfl›lamak amac›na yöneliktir. Nüfus ar-
t›fl›, üretici-tüketici dengesini bozmufltur. Bireyler aile d›fl›nda da üretim yapmak
zorunda kalm›flt›r. Bu durum ailenin yap›s›n›n de¤iflmesine neden olmufltur. Bü-
yük fabrika ve iflyerlerinde üretimler iflgücü gereksinimini ortaya ç›karm›flt›r. Ev
ile iflyeri ayr›lm›flt›r.
Genifl ailenin fonksiyonlar›nda de¤iflimler ortaya ç›km›flt›r. Endüstri öncesi top-
lumunda aile hem üretici, hem tüketici iken; endüstri toplumunda aile tüketicidir.
Endüstri toplumunda mal ve hizmetler sat›n al›n›r ve evde tüketilir. Aile bireyleri
ise emeklerini iflverene satarak gereksinim duyduklar› mal ve hizmetleri sat›n ala-
bilecekleri paray› kazan›rlar. Bireylerin emeklerini satmas› ve gereksinim duyduk-
lar› mal ve hizmetleri sat›n almas› genifl ailenin yavafl yavafl kaybolmas› ve yerine
çekirdek ailenin geçmesine yol açm›flt›r. Çekirdek ailenin birden bire olufltu¤u
söylenemez. Kentlere göç sürecinde genifl aile, çekirdek aileye destek olmufltur.
Endüstrileflme sonucu ailedeki bireylerin sorumluluklar›nda da de¤iflmeler olmufl-
tur. Çocuk, hasta ve yafll›lar›n bak›m›nda özel kurulufllar gündeme gelmifl, çocuk-
lar›n e¤itiminde de kurumsallaflm›fl profesyonel yaklafl›mlar ortaya ç›km›flt›r. Ço-
cuklar›n bak›m ve e¤itiminin aile d›fl›na ç›kmas›, kad›n›n rolünde de de¤iflmeleri
getirmifltir. Kad›n sadece ev iflleri ve annelik sorumlulu¤uyla s›n›rl› kalmam›fl ayn›
zamanda ev d›fl›nda üretim faaliyetlerine de bafllam›flt›r.
60 Suç Sosyolojisi
Kad›nlar›n Rollerindeki De¤iflim

Endüstrileflmenin ilk dönemlerinde kad›n›n eme¤inden ucuz ifl gücü olarak yarar-
lan›lm›flt›r. Günümüzde geliflmekte olan ülkelerde kad›n›n ekonomik faaliyetlere
kat›l›m› s›n›rl›d›r. Ülkemiz gibi geleneksel yap›s›, aile iliflkileri, kad›n erkek ve ka-
r› koca iliflkilerinde hala yaflamakta olan geliflme yolundaki ülkelerde, simetrik ai-
le tipine k›smen metropollerde rastlanmaktad›r. Kad›n ve erke¤e özgü cinsiyet rol-
leri henüz geleneksellik özelli¤i tafl›d›¤›ndan kad›n›n ev d›fl›nda çal›flmas› büyük
ölçüde onaylanmazken, kad›ndan ev ifllerini görmesi ve çocuklar›na bakmas›, er-
kekten ise ailenin geçimini sa¤lamas› genel bir beklenti fleklinde sürmektedir (Ata-
lay ve di¤erleri, 1993, aktaran AAK, 1994, s.228).
Bireyler kendi kültürel yap›lar› içinde sosyalleflirler. Bu süreçte bireyler cinsi-
yetlerine iliflkin toplumsal rolleri de ö¤renirler. Toplumsal kültür, kad›nlar›n ve er-
keklerin toplumsal yap› içindeki rollerini belirler. Di¤er taraftan bireyin biyolojik
yaklafl›mlar› da toplumda yayg›n bir flekilde kabul görmektedir. Biyolojik yakla-
fl›mlar cinsiyet ile toplumsal rol aras›nda bir iliflki kurmufltur.
Toplumlarda cinsiyete dayal› bir iflbölümü vard›r. Bu durum endüstri öncesi
toplumlarda daha da yayg›n bir flekilde yaflanm›flt›r. Endüstrileflme öncesi fiziksel
güce sahip olanlar, üretim sürecini de etkilemifllerdir. Üretim ile cinsiyet aras›nda-
ki iliflkiye bakt›¤›m›zda kad›nlar›n erkeklere oranla dezavantajl› olduklar› bir ger-
çektir. Aile yap›s›n› oluflturan temel unsurlar olarak, kad›n ve kocan›n rolleri, ça¤-
dafl toplumlarda çal›flma hayat›nda artan iflbölümü ve ihtisaslaflma ile farkl›laflmak-
tad›r. Tar›m›n bir iktisadi faaliyet olarak yo¤un bulundu¤u k›r bölgelerinde görü-
len geleneksel yap› içinde, kad›n›n ücretli olmas›, kocas›ndan farkl› bir meslekte
istihdam› ve tar›m d›fl› faaliyette bulunmas› zorlaflmaktad›r. Geleneksel yap› içinde
sadece mesleki farkl›l›k de¤il, fakat tar›m d›fl› faaliyetlerin yo¤un oldu¤u flehir böl-
gelerinde de görüldü¤ü gibi, kad›n›n ekonomik gücü erke¤e göre azd›r ve al›na-
cak aile içi ve d›fl› kararlara bir taraf olarak da rolü yeterli de¤ildir (Erkal, 1997,
s.106).
fi‹DDET
fiiddetin ne anlama geldi¤i, fliddet araflt›rmalar›n›n metodolojisi ve elde edilen so-
nuçlar tart›flmaya aç›kt›r. Öncelikle aile içinde ve toplumsal alanda gözlenen flid-
detin meydana gelmesi, nedenleri, etkileri, ulafl›lan sonuçlar ve odaklanmas› gere-
ken temel noktalar saptanmal›d›r. fiiddet nedir? Afla¤›da farkl› yazarlar taraf›ndan
verilen fliddet aç›klamalar› görülmektedir:
Psikiyatristler, fliddete yol fiiddet, kanuna uymamak, kifliye zarar vermek, hakaret etmek, onurunu k›r-
açan etkenleri araflt›rmak mak, sükûnet ve huzura son vermek; birbirinin hakk›n› çi¤nemek, h›rpalamak, in-
istediklerinde ço¤u zaman
ilk önce bireyin kiflili¤ini citmek, can›n› ac›tmak için zor kullanmak; yak›c› afl›r› davran›fllarda bulunmak ve
incelemek istemektedirler. afl›r› derecede öfke ifade etmek flekillerinde kendini gösteren davran›fllara denir
Winnigott’a göre fliddete
e¤ilimli bir kiflide onu (Erten & Ardal›, 1996, s. 143). Ço¤u zaman fliddet, ya içgüdüsel ve bu nedenle top-
fliddete yönelten en önemli lumsallaflma sürecinde çok az de¤iflen, ya da sadece ve sadece çevre etkenlerin-
etkenler, ‘yetersiz kalan’
ana-baba-çocuk-aile den kaynaklanan bir davran›fl olarak görülür. Genellikle psikiyatristler, fliddet ey-
iliflkisi, aile flefkati ve ayr›ca leminde bulunan bireyin toplumla ve ebeveynleriyle olan iliflkilerine varana de¤in
nesilden nesile aktar›lan
fliddet içeren davran›fl
tüm geçmiflini (aile içi fliddeti de göz önünde bulundurarak) ön plana ç›karmay›
biçimleridir (Moses, 1996, ye¤liyorlar (Moses, 1996, s.23).
s.24). fiiddetin ma¤duru olan kad›nlar ço¤u kez hor görülmekte ve suçlanmaktad›r
(DPT, 1993, s.84) Burada sormam›z gereken önemli bir soru var: fiiddet nedir?
“... ‘fiiddet’ en genelde kifliye sadece fiziksel fliddet kullan›m› de¤il, ayr›ca psikolojik
aç›lardan onu incitebilen söz, tav›r ve davran›fllar› da içine al›r. fiiddetin bu tan›m›
hak ve özgürlüklerin k›s›tlanmas› ve her türlü bask›y› da içermektedir (Niemi 1974,
aktaran Kalayc›o¤lu & T›l›ç, 1994, s.314).”
“...Di¤er taraftan hangi davran›fllar›n fliddet içerdi¤i veya fliddet olarak alg›land›¤›,
büyük ölçüde toplumun kültürüne ve bireylerin de¤er yarg›lar›na ba¤l›d›r. De¤er
yarg›lar› da toplumdan topluma, ayn› toplumun bir kesiminden baflka bir kesimine
ve zamana göre de¤iflmektedir. Buradan anlafl›labilece¤i gibi fliddet konusunda yer-
leflmifl ve kesinleflmifl bir tan›ma eriflebilmek zordur (Kalayc›o¤lu & T›l›ç, 1994, Aile bireyleri aras›nda ortaya
s.314).” ç›kabilecek çat›flma, çeliflki
ve anlaflmazl›klar›n
çözülmesinde fliddetin
Aile içi fliddet denildi¤inde genel olarak kad›n ve çocuklara karfl› yap›lan flid- kullan›m› bireylerin
det eylemleri akla gelmektedir. Buna ek olarak özellikle Avrupa ve Amerika’da toplumsal iliflkilerine de
yans›yabilecek bir
yafll›lar›n maruz kald›¤› fliddet eylemleri de gündeme gelmektedir. Yafll›lar›n aile demokratik kültür sorunu
bireyleri veya bak›c›lar› taraf›ndan gereksinimlerinin karfl›lanmad›¤›, dayak yedi¤i olarak da incelenmesi
gerekli bir sosyal olgudur
saptanmaktad›r. Türk toplumunda genel olarak yafll›lara büyük sayg› gösterilmek- (Kalayc›o¤lu & T›l›ç, 1994,
le birlikte yafll›lar aile bireyleri taraf›ndan fliddete maruz kalabilmektedir. s.313).
KADINA YÖNEL‹K fi‹DDET

Kad›na yönelik fliddet, özel ve kamusal alanda olmak üzere her yerde yayg›n bir
flekilde görülmektedir. fiiddet, temel hak ve özgürlüklerin en büyük engelleyicile-
rinden biridir. Ayn› zamanda kad›n haklar›n›n kullan›lmas› karfl›s›ndaki en büyük
engellerden biri de fliddettir. Kad›n ve erkek aras›nda kökü tarihsel ve geleneksel
yaflama kadar uzanan güç dengesizli¤i vard›r. Bu dengesizlikler, en yayg›n olarak
kad›na karfl› fliddet olarak kendisini yans›tmaktad›r. Kad›na karfl› fliddet sosyal s›-
n›f, kültür ve ekonomik düzeye göre de¤ifliklik gösterse bile genel anlamda kad›n-
lar toplum içinde yasal, sosyal, siyasal ve ekonomik anlamda erkeklerle eflit hak-
lara sahip olman›n mücadelesini vermektedirler. fiiddet kad›nlar üzerinde birçok
olumsuz sonuçlar do¤urmaktad›r. Bunlar›n bafl›nda kad›nlar›n ‘ben’ duygusunun
ortadan kalkmas›, kimlik ve düflünce geliflimlerinin zorlaflmas› ve giriflimci yap›la-
r›n›n azalmas› gelmektedir.
KADIN VE A‹LE ‹Ç‹ fi‹DDET

20. yüzy›l›n sonlar› dünyan›n her yerinde kad›n hareketlerinin yo¤un bir flekilde
yaflanmas›na tan›k olmufltur. Kad›n hareketlerinin ana çerçevesi ‘toplumsal eflitlik’
ve ‘siyasal haklar’ etraf›nda oluflmaktad›r. Kad›n hareketlerine iliflkin ülkemizdeki
geliflmelerin bafllang›c›na bakacak olursak bir edebiyat dergisinin kad›n sayfas›n-
dan bafllayan ilk dile getirilifllerden sonra, kad›nlar›n gerçeklefltirdi¤i bilinç yükselt-
me çal›flmalar› 1987-1988 y›llar›nda ‘daya¤a hay›r!’ kampanyas›na dönüfltü. Bu
kampanyan›n merkezi ‹stanbul’du. Kampanya kad›na yönelik fliddetin aileiçi - efl-
leraras› boyutlar›na odaklan›yordu. Kampanya, Ankara ve ‹zmir baflta olmak üze-
re birçok ile yay›ld›, kad›nlar›n deste¤ini kazand› (Ifl›k, 1995, s.3).
Kad›nlar eflitliklerini öncelikle ailelerinde sa¤lama yoluna gitmifller, daha sonra
toplumsal eflitlik ve siyasal haklar›n› elde etme çabas›n› bafllatm›fllard›r. Kad›n›n
statüsünü gerek aile içinde, gerekse toplumda yükseltmenin ön koflulu kad›n›n
e¤itim düzeyinin gelifltirilmesidir. Kad›nlar›n, haklar›n›n bilincine varmas›, onlar›n
e¤itim düzeyleriyle do¤rudan iliflkilidir. Dolay›s›yla e¤itimli kad›n, haklar›n› bilir,
korur ve gelifltirir. E¤itimli kad›n yeteneklerini daha iyi bir flekilde ortaya koyma
olana¤›n› elde eder, ifl bulma flans› artar. Sonuç olarak kad›n›n aile ve toplumdaki
62 Suç Sosyolojisi
sayg›nl›¤› daha da artar. Kad›n›n aile ve toplumdaki sayg›nl›¤›n›n artmas›, ailede ve

toplumda al›nacak kararlarda söz hakk›na sahip olmas›n› sa¤layacakt›r. Bu da al›-
nan kararlar›n daha da isabetli olmas›n› sa¤layacakt›r. Kad›nlar›n yaflamlar› ile ilgi-
li söz konusu geliflmeler afla¤›daki flekilde dile getirilmektedir:
1975-1985 y›llar› aras›ndaki “Kad›n›n On Y›l›”, bu ba¤lamda tüm dünya kad›n-
lar› için yaflam›n niteli¤ini de¤ifltirip gelifltirecek ilke ve ölçütleri içeren stratejilerin
saptand›¤›, programlar›n yap›ld›¤› bir dönem oldu. Kad›nlar, bu On Y›l boyunca
eflitlik ve ilerlemelerini engelleyen yeniden üretim ve üretim rollerine; siyasal, eko-
nomik, toplumsal, kültürel, yasal, e¤itsel ve dinsel engelleyici koflullara iliflkin bir
bilinçlenme, ayd›nlanma sürecini yaflad›lar. Ekonomik aç›dan sömürülmelerini;
ulusal, bölgesel ve uluslararas› düzeylerdeki eflitsiz konumlar›n› sorgulad›lar. Bu
eflitsizli¤in ülkelerin ço¤unda kitlesel yoksulluktan do¤du¤unu, hakça olmayan
ekonomik iliflkilerin ürünü olan azgeliflmifllikten kaynakland›¤›n› ve cinsiyete da-
yal› ayr›mc›l›k yüzünden daha da kötüleflti¤ini belgelediler. Sonuçta 2000’li y›llara
uzanan on y›ll›k süreyi eflitlik, hakkaniyet ve adalete dayal› yeni bir ekonomik,
toplumsal ve siyasal yap›lanma dönemi olarak programlad›lar (DPT, 1993, s.6).
Günümüzde kad›nlar›n gündemindeki ana konular flunlard›r: Yoksullu¤un ve
bilgisizli¤in yok edilmesi, eflit istihdam olanaklar›, mesleki e¤itim ve ifl güvencesi,
karar verme odaklar›na eflit kat›l›m, toplumda demokratik, yani eflitlikçi, özgürlük-
çü, kat›l›mc›, ço¤ulcu bir yap›lanma, ailede sorumluluk, yükümlülük ve yetkileri
eflit paylafl›m ve kad›nlara ve çocuklara yönelik fliddetin yok edilmesi (DPT, 1993,
s.6).
Kad›na yönelik fliddeti hakl› k›lan nedenlerden biri de geleneksel kültürümüz-
dür. Toplumumuzda ‘Kad›n›n karn›ndan s›pay›, s›rt›ndan sopay› eksik etmeyecek-
sin’, ‘K›z›n› dövmeyen dizini döver’, atasözleriyle karfl›laflmak mümkündür. Gele-
neksel de¤erler, erkek otoritesi ve kad›n›n afla¤› düzeyde rolü fleklinde devam et-
mektedir. Kad›na karfl› fliddet uygulanmas›, geleneksel bir yaflam tarz› haline gel-
mifltir. Geleneksel kültürümüzde yeni oluflan bir aile, evlilikten sonra kapal› bir ku-
tu haline gelmektedir. Kad›n›n anne ve babas› ile iliflkileri bile azalmaktad›r. Böy-
le bir ailede erke¤in, kad›na fliddet uygulamas› halinde, kad›n›n ailesinin k›zlar›na
destek olmad›¤› durumlarla karfl›laflmaktay›z.
Aile içi fliddeti sürekli Efller aras›ndaki fliddet, kad›nlar›n ‘ben’ duygusunu yitirmelerine sebep olmakta
yaflay›p, evlili¤i devam ve kad›n› ikincil tutan önemli bir güç niteli¤ini tafl›maktad›r (Ifl›k, 1995, s.2). Yük-
ettirmek istemenin temel
nedeni, çocuklar›n olmas› ve sel’in araflt›rmas›nda evlilik yafl› ile aile içi fliddet aras›nda bir iliflki vard›r. Evlilik
kad›n›n baflka seçene¤inin yafl› küçüldü¤ünde, fliddete maruz kalma da artmaktad›r (Yüksel, 1995, s.277). Ai-
olmamas›d›r (Yüksel, 1995,
s.278).
le iç fliddetin nedenleri afla¤›daki bafll›klar alt›nda ele al›nabilir:
1. Bireysel (veya psikiyatrik) yaklafl›m: Alkol tüketimi, k›skançl›k veya di¤er
psikolojik problemlerin erke¤i fliddet davran›fllar›na yöneltti¤ini savunur.
2. Sosyo-psikolojik yaklafl›m: fiiddetin kuflaktan kufla¤a kültürel yollardan ak-
tar›ld›¤›n› kabul eder. Bu görüfle göre, kar›lar›na fliddet uygulayan erkekler,
çocuk döneminde ailelerinde fliddet uygulamalar›na tan›k olmufllard›r.
3. Sosyo-kültürel yaklafl›m: Sosyo-ekonomik statü ile, kad›na karfl› fliddet ara-
s›nda bir iliflkinin oldu¤unu varsayar. (Yüksel, 1995, s.275-276).
Genifl ailelerde yaflama, aile içi dayan›flma duygusunun eksikli¤i veya olmay›-
fl›, aile bireylerinin karar alma süreçlerine kat›lmay›fllar› ve olumsuz bir gelecek al-
g›s›n› tafl›malar› fliddet e¤ilimlerini art›rmaktad›r. fiiddete maruz kalan bir çocukluk
yaflamak, bireyin yetiflkinlik döneminde aile ve toplumsal hayat›nda bir fliddet uy-
gulay›c›s› olma olas›l›¤›n› art›rmaktad›r. Sosyo-ekonomik yönden olumsuz koflullar
içinde yaflan›lmas› aile içi fliddetin oluflmas› ve devam etmesine ortam haz›rlamak-
tad›r. Aile içi fliddette yoksulluk, sa¤l›ks›z koflullarda yaflama ve destek alamama
temel problemler aras›ndad›r. Sosyo-ekonomik yönden yaflanan olumsuz koflullar,
bireyleri toplumsal alanda sinik bir hale getirmektedir. Sürekli sinik yaflayan insan-
lar, ortam›n› bulduklar›nda patlamaktad›rlar. Aile içi fliddete maruz kalan kad›nla-
r›n ço¤unun ekonomik ba¤›ms›zl›klar›n›n olmad›¤› ve efllerine ba¤›ml› olduklar›
bir gerçektir. Aile içi fliddete maruz kalan kad›nlar›n çocuklar›na fliddet uygulad›k-
lar› ortaya ç›km›flt›r. Sadece aile içi fliddete u¤rayanlar›n de¤il, buna tan›k olanla-
r›n da yaflamlar›nda duygusal ve davran›flsal olarak birtak›m olumsuzluklar sergi-
ledikleri saptanm›flt›r (‹çli, 1994).
“...bu kad›nlar kendi kararlar›yla ya da ailelerinin etkisiyle evlenmifl olmalar› fark

etmeksizin, ço¤unlukla evlili¤in ilk y›llar›nda efllerinin çeflitli fliddet davran›fllar›yla
karfl›laflm›fl ama deneyimsizlik ve donan›ms›zl›k nedeniyle etkin ve kararl› bir tepki
vermekte gecikmifllerdi. Toplumun onlara biçti¤i kad›nl›k rollerini kendilerince en
iyi biçimde ve gönüllü olarak yerine getirmeye u¤raflm›fllar, hatta çal›flanlar da da-
hil genellikle kendilerini tümüyle evleriyle tan›mlam›fllar; ama bu ba¤›ml›l›k onlar›
giderek artan bir afla¤›lanma, ezilmifllik, örselenmifllik, güvensizlik ve güçsüzlük
duygular› içine hapsetmiflti (Kad›n Dayan›flma Vakf›, 1997, s.55)”.
“Kad›na uygulanan fliddet, toplumdaki erkek egemenli¤ini aile içinde yeniden üre-
terek meflrulaflt›rmaktad›r. Aile içi fliddet erkek egemen ideolojinin ürünü olan yasa-
lar ve hukuk düzeni ile desteklenmektedir (Kad›n Dayan›flma Vakf›, 1997, s.2)”.
Ülkemizde “aile içi fliddet bir s›r olarak saklanmaktad›r” sav›, genel olarak ge-
çerli bir savd›r. Türkiye’de kad›nlar aile içi fliddetin ortaya ç›kmas›na neden so¤uk
bakmaktad›rlar? Türkiye’de aile içi sorunlar mahrem meselelerdir ve ailenin d›fl›n-
daki kiflilerle konuflulmaz. Kocas›ndan fliddet gören kad›n, bu durumu d›flar›da di-
le getiremez. Kocan›n kar›s›n› dövmesi, toplumun gözünde kad›n› de¤ersiz hale
getirmektedir. Dayak atan kocan›n yerine, dayak yiyen kad›n ay›plan›r. Dayak yi-
yen kad›n hakk›nda ortal›kta konuflulmas›, kad›n› utand›r›r. Bu nedenlerle aile içi
fliddet gizli kalmaktad›r. fiiddet davran›fllar›n›n daha çok erkeklerde ve hatta genç
erkeklerde gözlenmesi bireyin yafl›n›n ve cinsiyetinin de fliddetin oluflumunda rol
oynad›¤›n› düflündürmektedir. Toplumun, erkek sald›rganl›¤›n› onaylamas›, kad›n
davran›fllar›nda itaati savunmas›; erkekte istenilen özellikleri ‘mert’. ‘cesur’, ‘korku-
suz’ ifadeleri ile; kad›nda istenilen özellikleri ‘han›m k›z’, ‘sessiz’, ‘uysal’ ifadeleri
ile betimlemesi, Erdal Atabek’in dedi¤i gibi ‘K›flk›rt›lm›fl Erkeklik Bast›r›lm›fl Kad›n-
l›k’ olgusunun yarat›lmas›, erkeklerin fliddet uygulamas›na izin vermektedir (Tekin
& Gözütok, 1996, s.6).
Aile içi fliddet problemi, kültürel anlamda bir bütünlük yaklafl›m›yla incelenme-
lidir. Ailenin yap›s›, gelenek ve görenekler, sosyalleflme, demografik özellikler,
çevresel ve sosyo-ekonomik koflullar göz önüne al›nmal›d›r. Ayr›ca sa¤l›k, e¤itim,
siyaset, hukuk ve güvenlik kurumlar›n›n rolü de göz ard› edilmemelidir. Kad›na
yönelik fliddet, temel özgürlükleri ve insan haklar›n› ortadan kald›rmaktad›r. Ayr›-
ca kad›nlar›n haklar›n›n kullan›lmas› da güçleflmektedir.
Kad›n ve erkek aras›ndaki denk olmayan tarihsel ve geleneksel güç iliflkisi aç›-
s›ndan, kad›na yönelik fliddetin özel bir önemi vard›r. Sosyal s›n›f, kültür ve eko-
nomik gelire göre kad›na yönelik fliddet de¤iflik flekiller almaktad›r. Bununla bir-
likte kad›na yönelik fliddet yayg›n bir biçimde yaflanmaktad›r. Çok sesli geliflmeye
aç›k bir toplum için farkl› kifliliklere gereksinim vard›r. fiiddet hem kurban, hem
64 Suç Sosyolojisi
uygulayan, hem de tan›k olanlar için bir y›k›m niteli¤indedir. fiiddet ma¤durlar›n›n
ben duygusu azalmakta, kimlikleri kaybolmakta, sa¤l›k yönünden ise sorunlu ha-
le gelmektedirler. Böylece toplumu oluflturan bireylerin fiziksel ve ruhsal yönden
sa¤l›ks›z olmas› durumu ortaya ç›kmaktad›r. Bu da demokrasinin taban›n›
daraltmaktad›r. Kad›n programlar› da dahil olmak üzere kad›nlara yönelik
programlarda geleneksel kad›nl›k rolünün öne ç›kar›ld›¤›, kad›n›n aile ile s›n›rl› ya
da aile öncelikli bir yaflam biçimini benimsemesi esasl› bir yaklafl›m güdüldü¤ü gö-
rülmektedir. Kad›nlar› kad›nl›k sorunlar›na yabanc›laflt›ran, kendi gözlerinde de-
¤ersizlefltirici bu yaklafl›m, kad›nlar›n kendine sayg›s›n›, onurunu, kimli¤ini yok
edici, kendini bir süs eflyas› olarak alg›lamaya zorlayan zay›f, duygusal bir ikincil
varl›k kal›b›na dökülmesi do¤rultusunda bir etki yapmaktad›r (DPT, 1993, s.88).
“...diziler, filmler, e¤lence yay›nlar› ve reklamlar arac›l›¤› ile daha kal›c› etkiler de
yapmaktad›r. Yaz›l› bas›ndan çok daha h›zl› ve çok daha genifl ölçekli bir kitleye
ulaflan elektronik yay›nc›l›k, reklam ve fliddet aç›s›ndan etkisi en önemli yay›nc›l›k
türüdür. “Evlilerin ak›ls›z cinsel objeleri”, “erkekler için kozmetik ürünler tüketen,
beyni ile de¤il bedeni ile var olan kad›n” imaj› her türlü ürünü en iyi satt›ran rek-
lam arac› durumundad›r. Kad›n vücudu reklamlar›, video klipleri, video filmleri,
posterleri, dergileri, afiflleri ve takvimleri cinsel obje olarak süslemekte, bu yolla
sembolik bir kad›n imaj› yarat›lmaktad›r (DPT, 1993, s.88)”.
Ailedeki güç dinami¤ine iliflkin literatür, cinsiyete dayal› gücün çok boyutlu ol-
du¤unu söylemektedir. Kad›n›n aile yaflam›ndaki bir boyut üzerinde kontrol sahi-
bi olmas›, yaflam›n di¤er boyutlar›nda da söz sahibi olmas›na olanak haz›rlama-
maktad›r. Örne¤in ekonomik kararlarda kad›n söz sahibi olurken, ekonomi ile il-
gili olmayan kararlarda söz sahibi olamamaktad›r (Bradley & Khor, 1993, aktaran
Malhotra & Mather, 1997, s.604). Dolay›s›yla parasal durumlar ile aile ve sosyal ilifl-
kilere yönelik kararlarda kad›n›n söz sahibi olup olmamas› de¤iflmektedir. Erkek-
lerin sahip oldu¤u güç de kad›nlarda oldu¤u gibi, ekonomik kaynaklar ve sosyo-
kültürel yap› ile iliflkili olarak aç›klanabilir (Malhotra & Mather, 1997, s.603).
Erke¤in fiiddet Davran›fllar›n› Yönlendiren Motivasyonlar

Efllerine fiziksel fliddet uygulayan erkeklerin baz›lar› ifl ve arkadafl çevresinde
uyumlu portreler çizebilmektedir. Erke¤i kad›ndan üstün gören geleneksel kültü-
rün etkisi, iflsizlik, alkol kullan›m› gibi problemler aile içi fliddeti art›rmaktad›r. Ay-
r›ca erke¤in ev d›fl›nda yaflad›¤› sorunlar› ev içine yans›tmas› da fliddetin nedenle-
ri aras›ndad›r. Kad›na karfl› fliddete baflvuran erkekler üzerinde kapsaml› araflt›rma-
lar yap›lm›flt›r. Bu erkeklerin ço¤unda afl›r› güvensizlik duygusu göze çarpmakta-
d›r. Bu erkekler bu duyguyu bilinçalt›nda tutmak için maço görünürler, afl›r› sald›r-
gan davran›rlar; her fleyi bildiklerini iddia ederler; her zaman özerkliklerine teca-
vüz edilece¤i korkusunu yaflarlar. Kendileri fliddete maruz kalmadan ilk darbeyi
Baz› erkekler dayak vurma telafl›ndad›rlar. Afl›r› ba¤›ml›d›rlar. Efllerinin bak›m›na muhtaçt›rlar. En kü-
olay›ndan sonra suçluluk
duygusu ile efllerinden çük bir ayr›lma, boflanma tehdidi bu erke¤i pani¤e sokar. Eflini veya sevgilisini sü-
inand›r›c› bir flekilde özür rekli afla¤›layarak kendi özgüvenlerini yüksek tutmak e¤ilimindedirler. Bu erkek-
diler, onlar› ne kadar
sevdiklerini göstermeye
lerin özgüven eksikli¤i ev d›fl›ndaki yer ve zamanlarda - ifl yaflam›nda, patronuyla
çal›fl›rlar. Ne var ki, bu iliflkisinde, arkadafl gruplar›yla beraber - sars›nt›lar, y›k›mlar yaflanmas›na sebep
özürler ve sevgi gösterileri olur. Erkek bunlar›n ac›s›n› birlikte yaflad›¤› kad›ndan ç›kar›p, özgüvenini, özsay-
bir sonraki dayak olay›n›
önleyemez. g›s›n› ayakta tutmaya çal›fl›r (Erten & Ardal›, 1996, s.161).
Aile ‹çi fiiddete Neden Olan Faktörler

Akademik araflt›rmalar, aile içi fliddete u¤rayan kad›nlarda birtak›m ortak özellik-
lerin oldu¤unu ortaya ç›kartm›fllard›r. Erkek otoritesini kay›ts›z flarts›z kabullenme,
sosyal kurumlar›n kad›n›n erke¤e itaat etmesi gerekti¤ini önermeleri, kad›nlar›n
duygusal olufllar› ve affedici olmalar›, saptanan özelliklerin bafl›nda gelmektedir.
Kad›nlar›n araflt›rmac›lara do¤ruyu söyleyemeyecekleri, kad›nlar›n sadece güven-
dikleri kiflilere yaflad›klar› problemleri aktaracaklar› gerçe¤ini göz önüne ald›¤›-
m›zda araflt›rmalar›n sonuçlar›n›n sa¤l›kl› olup olmad›¤›n›n tart›flmaya aç›k oldu¤u
söylenebilir. Zaten fliddete u¤rayan kad›nlar›n az bir oran›n›n bu problemi baflka-
lar›yla (arkadafl ve/veya akrabalar›yla) paylaflt›klar› bilindi¤ine göre, araflt›rmac›la-
ra kad›nlar›n do¤ruyu söyledikleri veya problemlerini tam anlam›yla aktard›klar›
nereden ç›kar›lmaktad›r? Buna ra¤men yap›lan araflt›rmalar, problemin boyutu ve
özellikleri hakk›nda birtak›m bilgiler vermektedir. Bu bilgiler, sosyal çal›flmac›lara,
politika belirleyicilerine, sa¤l›k ve güvenlik görevlilerine ›fl›k tutabilir.
Ailede fiiddetin Bafll›ca Nedenleri

Ailede fliddetin bafll›ca nedenleri flunlard›r:
• Ailenin kalabal›k olmas›
• Aileyi etkileyen olumsuzluklara maruz kalma
• Çocuklar›n kendilerine ait odalar›n›n olmamas›
• Engelli bir kardeflle birlikte büyüme
• Evden kaçma
• fiiddet içeren video oyunlar› oynama
• Sosyal destek sisteminin zay›f olmas›
• Aile içi dayan›flma duygusunun eksikli¤i
• Aileye yönelik kararlar›n al›nmas›nda kat›l›m›n olmay›fl›
• Ailedeki bireylerin gelecekleri hakk›nda karamsar olmalar›
• Afl›r› alkol tüketimi
• Ailede ‘bencil’ ve ‘gururlu’ de¤er yarg›lar›n›n bulunmas›
• Kad›n›n d›flar›da çal›flmas›, baz› ailelerde tart›flma konusu olmaktad›r. Kad›-
n›n kazananc›n›n tamam›n› ailesi için harcamas›, tasarruf yapmamas› bile
tart›flmay› ortadan kald›rmaya yetmemektedir.
Sadece aile içi fliddete u¤rayanlar de¤il, fliddete tan›k olanlar da yaflamlar›nda
duygusal ve davran›flsal olarak birtak›m olumsuzluklar göstermektedir. Aile içi flid-
det ile sosyalizasyon süreci aras›nda bir iliflki vard›r. Aile içi fliddetin yafland›¤› ai-
lelerde çocuklar, ebeveynlerinin davran›fllar›n› ö¤renip taklit etmek e¤ilimindedir-
ler. fiiddete baflvurman›n, çocuklarda ö¤renme sürecinde gerçekleflti¤i ve yetiflkin-
likte kal›c› hale geldi¤i öne sürülmektedir fiiddetin yafland›¤› ailelerde yaflayan, fa-
kat fliddet uygulamayanlar›n durumu hakk›nda ne denmelidir? Sosyo-psikolojik
aç›klamalar yeterli midir? Sosyo-psikolojik aç›klamalar yeterli de¤ildir. Dolay›s›yla
aile içi fliddetin aç›klanmas›nda temel olarak sosyolojik aç›klamalardan yararlan-
mak gerekmektedir. Sosyo-kültürel yap›da erkek çocu¤un sosyalizasyonunda ka-
zand›r›lan ‘erkeklik’ rolünde, kad›n› küçümseme, ona karfl› sert davranma, evde
tek hâkim olma ve gerekti¤inde de kad›na fliddet kullanma s›kl›kla ö¤retilmekte-
dir. Kar›s›na fliddet uygulayan kocalar ‘iyi erkek’ olarak da de¤erlendirilebilmekte-
dir (‹çli, 1994).
Aile içi fliddete u¤rayan kad›nlar›n belli bir oran› ise problemin nedenini ken-
dilerinde görmektedirler. Kültürel normlar, ailedeki geçimsizli¤in ve fliddetin ne-
66 Suç Sosyolojisi
denlerini daha çok kad›nlara ba¤lamaktad›r. Kad›n› evlilikteki baflar›s›zl›¤›n kendi-

sindene kaynakland›¤›n› düflündü¤ünden fliddete u¤rasada evlili¤ini sürdürmek
çabas›nda olmaktad›r.
Dayakç› Kocaya Elektronik Kelepçe

Bakan Fatma fiahin, efline fliddet uygulayan erke¤in èlektronik kelepçeli teknik izle-
me sistemi` ile takip edilece¤ini belirtti. fiahin, Bakanl›ktaki makam›nda TÜS‹AD
Baflkan› Ümit Boyner ile beraberindekileri kabul etti. fiahin, burada yapt›¤› aç›kla-
mada, bakanl›k görevini devral›r almaz 4320 say›l› Ailenin Korunmas›na Dair Ka-
nun ile ilgili çal›flt›klar›n› anlatarak, konunun güvenli¤i içerdi¤ini, Adalet ve ‹çiflle-
ri Bakanl›¤›n›n neler yapabilece¤ini tart›flt›klar›n› söyledi.Konuyla ilgili yeni bir tas-
lak çal›flmas›n› bugün tamamlad›klar›n› bildiren fiahin, ilgili kurum ve kurulufllara
tasla¤› gönderdiklerini söyledi. fiahin, flunlar› kaydetti:
``Yapmaya çal›flt›¤›m›z fley özellikle Ayfle Paflal› cinayetinde bu kadar fley yap›lmas›-
na ra¤men `Neden devlet koruyamad›` y› masaya yat›rd›k. Sahada yaflad›¤›m›z tec-
rübeyle yasal altyap›y› güçlendiriyoruz. Kolluk kuvvetlerinin oradaki yetkisini art›r›-
yoruz. Aile Mahkemelerine yetki devri veriyoruz. En önemli fley, elektronik kelepçeyle
izleme takip sistemini kuruyoruz. fiiddet uygulayan erkek uzaklaflt›r›lma karar› ve-
rilmesine ra¤men kad›na yaklafl›yorsa burada elektronik sistemle, bilimsel bir yakla-
fl›mla, bir çok AB ülkesinin yapt›¤› gibi teknik bir takip sistemi oluflturaca¤›z. Kad›-
n›, can› koruyacak flekilde bütün gücümüzü seferber edece¤iz. Yasal altyap›m›z ha-
z›r. H›zl› bir flekilde, Meclis aç›l›r aç›lmaz ç›kacak ilk yasa budur.`` Aile ve Sosyal Po-
litikalar Bakan› Fatma fiahin, elektronik takip sistemiyle evden uzaklaflt›rma cezas›
alan erke¤in karara uymamas› halinde gere¤inin yap›laca¤›n› söyledi. fiahin, Ba-
kanl›ktaki makam›nda TÜS‹AD Baflkan› Ümit Boyner ile beraberindekileri kabul et-
ti. Burada gazetecilerin sorular›n› yan›tlayan fiahin, 4320 say›l› Ailenin Korunma-
s›na Dair Kararla ilgili çal›flt›klar›n› anlatarak, kanunun isim de¤iflikli¤inin ise sivil
toplum kurulufllar›ndan gelecek önerilerle ele al›naca¤›n› dile getirdi. Kanunun içe-
ri¤ine iliflkin yap›lan düzenlemelerle, fliddet uygulayan erke¤in evden uzaklaflt›r›ld›-
¤› sistemin daha da güçlendirilece¤ini vurgulayan Bakan fiahin, Adalet ve ‹çiflleri
Bakanl›klar›n›n da yetkilerinin art›r›laca¤›n› belirtti.
Mahkeme karar›na göre erke¤in fliddet nedeniyle evden uzaklaflt›rma cezas› almas›-
na ra¤men bir flekilde aileye, kad›na ulaflmaya çal›flabildi¤ini söyleyen fiahin, elek-
tronik kelepçe sisteminin böyle durumlarda devreye girece¤ini anlatt›. fiahin, `È¤er
uzaklaflt›rma geldiyse ve bunu uygulamada verilen karara uymuyorsa gere¤i yap›la-
cak`` dedi. fiahin, sistemin `èlektronik teknik izleme sistemi`` olarak isimlendirildi-
¤ini belirterek, ``Kelepçe olur, farkl› bir sistem olur ama bilimsel manada mahkeme
karar›n› uygulayan teknik bir izleme sistemi oluflturulacak`` diye konufltu. Cumhur-
baflkan› Abdullah Gül`ün kad›na yönelik fliddetin araflt›r›lmas› için Devlet Denetle-
me Kurumu`nu görevlendirdi¤inin hat›rlat›lmas› üzerine fiahin, Cumhurbaflkan›
Gül`ün daha önce birçok alanda da kurumu görevlendirdi¤ini an›msatt›. fiahin, ku-
rumun kad›na yönelik fliddetle ilgili araflt›rma yapaca¤›n›, kendilerinin de talep
edilmesi halinde araflt›rmaya yard›m edece¤ini ifade etti. (Anadolu Ajans›,
http://www.tumgazeteler.com/?a=6985886)
fi‹DDET‹N ALGILANMASI VE fi‹DDETE KARfiI

TEPK‹LER
fiiddet, baz› ailelerde sürekli yaflanan bir olgudur. Bunun nedeni ise fliddetin ka-
d›nlar taraf›ndan normallefltirilmesi ve kabulüdür. Korku ve çaresizlik, fliddetin
normallefltirilmesine neden olmaktad›r. Bunun sonucunda kad›nlar fliddete karfl›
pasif bir hal almakta ve fliddete karfl› ç›kamamaktad›rlar.
“Kocas›ndan dayak yemeyen kad›n var m›? Kocad›r, döver de sever de, bir tokat-
tan bir fley ç›kmaz” gibi anlat›mlar fliddetin normallefltirilmesini kolaylaflt›rmaktad›r.
Ö¤renilmifl Çaresizlik
Kat› cinsiyet rolü sosyalizasyonu sonucunda baz› kad›nlar yaflad›klar› olumsuzluk-
lar›n üstesinden gelemeyece¤ine inan›rlar. Bu kad›nlar çaresiz olmay› ö¤renirler.
Ö¤renilmifl çaresizlik içinde olan kad›nlar›n fliddetle karfl›laflt›¤›nda onunla baflet-
me veya ondan kaçma becerileri yoktur. Bunun sonucu kad›n›n içinde bulundu¤u
çaresizlik, erke¤in uygulad›¤› fliddetin devam etmesini sa¤lar. Kad›nlar›n fliddete
maruz kald›klar› halde eflleriyle olan iliflkilerini devam ettirmeleri nas›l aç›klan-
maktad›r? ‘Ö¤renilmifl çaresizlik’ yeterli bir aç›klama m›d›r? Kad›nlar ailedeki efl ve
annelik rollerini devam ettirmekte ›srar etmektedirler. Bunun nedeni ise sosyal ve
ekonomik faktörlerle aç›klanmaktad›r. Kad›nlar›n evi terk etmesi halinde kocalar›-
n›n daha fazla fliddete baflvurmalar›ndan korkmalar›, kad›n›n gidecek yerinin ol-
mamas› aile içi fliddetle yaflamay› zorunlu k›lmaktad›r.
Aile içi fliddet neden gizli kalmaktad›r? SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
2
fiiddeti Rasyonellefltirmeyi Sa¤layan Faktörler
fiiddeti rasyonellefltirmeyi sa¤layan faktörlerin bafl›nda, fliddet Duygulayan
Ü fi Ü N E L ‹ M
eflin için- Baz› kad›nlar Dise
Ü fi‘erkektir
ÜNEL‹M
döver de, sever de!’ veya
de bulundu¤u sosyo-ekonomik koflullar gelmektedir. Eflin süregelen iflsizli¤i, iflten ‘seven erkek k›skan›r’ gibi
at›lmas›, ekonomik yetersizlik, eflin ev d›fl› kiflisel iliflkilerindekiSaksakl›k
O R U ve sorun- S O efllerinin
ifadelerin etkisiyle, R U
lar, kad›n›n fliddeti mazur görmesine neden olmaktad›r. fiiddete maruz kalan ve uygulad›¤› fliddetten olumlu
sonuç ç›karmaktad›rlar.
bunu rasyonellefltirmeye çal›flan kad›nlar, efllerine karfl› anlay›fll› olmalar› gerekti¤i fiiddetin temel kayna¤›n›n
D‹KKAT D‹KKAT
inanc›n› tafl›maktad›rlar. Kad›nlar efllerine yard›m edemedikleri ve onlara destek erke¤in kad›na duydu¤u
ba¤l›l›k, sevgi, sahiplenme
olamad›klar› gerekçeleriyle kendilerini bile suçlama e¤ilimi tafl›maktad›rlar. ve benzeri duygular
N N
Kocas›ndan fliddet gören baz› kad›nlar, kocalar›n›n fliddetlerine SIRA S‹ZDE
iliflkin nedenler oldu¤una inananSIRA S‹ZDE
kad›nlar,
sonuçta maruz kald›klar›
ortaya atmaktad›rlar. Bu kad›nlara göre, iflsiz kalmak veya ifl yaflam›nda s›k›nt› için- fliddetten kendilerine bir
de olmak, kocan›n kad›na fliddet uygulama nedenlerinin bafl›nda gelmektedir. Ka- de¤er pay› ç›karmaktad›rlar.
d›nlarda, kocalar›n›n ifl bulmas› veya ifl yaflam›ndaki s›k›nt›lar›n ortadan kalkmas›
halinde maruz kald›klar› fliddetin de sona erece¤i beklentisi vard›r. Bu beklentiler,
kad›nlar›n maruz kald›klar› fliddeti rasyonellefltirmelerine neden olmaktad›r.
A‹LE ‹Ç‹ fi‹DDET‹N ÖNLENMES‹

Kad›nlara dayak atma, tüm sosyo-ekonomik katmanlarda gözlenen bir sorundur
(Yüksel, 1995, s.279). Aile içi fliddet, kurbanlar taraf›ndan ‘mahrem’ olarak alg›lan-
makta ve aile içinde gizli kalmas› gerekti¤ine inan›larak, polise veya doktora git-
mek tercih edilmemektedir. Ayr›ca fliddet uygulanan kad›nlar›n baz›lar›n›n kendi-
lerini suçlu görerek afla¤›lamalar› ve bunu d›fla vuramamalar› da ‹ N T fliddetin
E R N E T gizli kal- ‹NTERNET
mas›na neden olmaktad›r. Geleneksel Türk toplumunda fliddet bir terbiye yönte-
mi olarak de¤erlendirilmektedir. fiiddetin aile içinde ve kamusal yaflamda meflru
olarak de¤erlendirilmesi de fliddetin gizli kalmas›na ve tekrar etmesine neden ol-
maktad›r.
68 Suç Sosyolojisi
Her türlü olumsuz Ailedeki fliddete neden olan sorunlar›n ortaya ç›kart›l›p, önlemlerin al›nmas› yö-
sonuçlar›na ra¤men genel
olarak toplumuzda aile içi nünde yeterli çal›flmalar yoktur. fiiddet, ailede yaflanan birtak›m problemlerin yan-
fliddet önemli problem s›mas› anlam›na gelmektedir. fiiddete baflvurma, yukar›da da belirtildi¤i gibi, yafla-
olarak
de¤erlendirilmemektedir.
nan problemlerin yans›t›lmas› demektir. Bu durumda beden, mesaj›n iletiminde
Dahas› fliddete maruz kalan kullan›lan bir araç haline gelmektedir. Kad›nlar›n kendi yaflamlar›na yönelik karar-
kad›n suçlanmaktad›r. lar almas› ortadan kalkmaktad›r. Dolay›s›yla kad›nlar›n yaflad›klar› bu problemlerin
ortadan kalkmas› için çok kurumlu yaklafl›ma gereksinim vard›r. Kad›nlara yönelik
fliddetin önlenebilmesi için bütüncül yaklafl›mlar uygulanmal›d›r. Bunun için yasal,
hukuksal ve kültürel çal›flmalara gereksinim vard›r. Siyaset kurumu, kad›n erkek
eflitli¤ini temel politikalar› aras›na almal›d›r. Kad›n erkek eflitli¤i tüm yasal düzen-
lemelere yans›t›lmal›d›r. Kad›n erkek eflitli¤i toplumsal yaflam›m›zda bir norm hali-
ne gelmelidir. Baflta ailemizde olmak üzere tüm toplumsal yaflam›m›z eflitlik ilkele-
rine göre düzenlenmelidir. Ekonomik yönden özgür olmayan kad›n, aile içi flidde-
te karfl› sabrederek yaflam›n› devam ettirmeye çal›flmaktad›r. Ekonomik özgürlük-
leri olsa bile çocuklar›n gelece¤i aç›s›ndan boflanma söz konusu olmamaktad›r. En
az›ndan fliddet içinde olsa bile evde yaflam› devam ettirmek, fliddetten kurtulmak
amac›yla evi terk etmekten daha kolay gelmektedir (‹çli, 1994).
Aile içi fliddetin önlenebilmesi için çocuklar›n sosyalizasyon sürecinde cinsiyet
rollerinin belirlenmesinde, ayr›mc›l›¤›n ortadan kalkmas› gerekmektedir. Bu ba¤-
lamda baflta ebeveyn ve ö¤retmenlere önemli sorumluluklar düflmektedir. Proble-
min önlenebilmesi için, “kad›nlar›n e¤itimi” ele al›nacak konular›n bafl›nda gel-
mektedir. Kad›nlar›n fliddete u¤ramalar›n›n nedenlerinin kendileri olmad›¤›n›n
vurgulanmas› gerekmektedir. Kad›nlar›n çaresiz olmad›klar› ve soruna karfl› ç›ka-
bilecekleri ö¤retilmelidir. Annelerin çocuklar›na, karfl› cinse sayg›l› olmalar›n› ö¤-
retmeleri de al›nacak önlemler aras›nda gelmektedir. Ekonomik gelir düzeyinin
yükseltilmesi ve e¤itim olanaklar›n›n gelifltirilmesi, aile içi fliddetin önlenmesinde
yeterli de¤ildir.
Aileye iliflkin geliflmelerin sa¤lanabilmesi için resmi ve gönüllü kurulufllar›n ifl-
birli¤i içinde olmalar› ve günün koflullar›na uygun bilimsel araflt›rmalar sonucunda
elde edilen bulgular›n de¤erlendirilmesi gerekmektedir. Ailenin gelifltirilmesi için
sosyal, kültürel, ekonomik ve teknolojik geliflmeler ele al›nmal›d›r. Ayr›ca kentlefl-
me, göç ve demokrasi sorunlar› ile aile yaflam› aras›ndaki iliflkiler göz ard› edilme-
melidir. Kad›nlar›n kamusal ve özel alanda u¤rad›¤› fliddetin ortadan kald›r›lmas›
ve kad›nlar›n erkeklerle eflit yaflam koflullar›na sahip olabilmesi için uluslararas›
çal›flmalar da yap›lmaktad›r. Bu amaçla “Birleflmifl Milletler Kad›nlara Karfl› Her
Türlü Ayr›mc›l›¤›n Önlenmesi Uluslararas› Sözleflmesi” 1981 y›l›nda yürürlü¤e gir-
mifltir. Türkiye ise sözleflmeyi 1985 y›l›nda imzalam›fl ve sözleflme 19 Ocak 1986 ta-
rihinde yürürlü¤e girmifltir. Sözleflmeyi imzalayan devletler, cinsiyete ba¤l› olarak
yap›lan herhangi bir ayr›m, mahrumiyet veya k›s›tlaman›n ortadan kald›r›lmas› için
tüm uygun yollardan yararlanarak, gecikmeksizin kad›nlara karfl› ayr›m› ortadan
kald›r›c› bir politika izlemek yükümlülü¤ü alt›na girmifltir (Madde 2). Kad›nlara
Karfl› Her Türlü Ayr›mc›l›¤›n Önlenmesi Uluslararas› Sözleflmesi 2. maddeye göre
taraf devletler;
a) Kad›n ile erkek eflitli¤i ilkesini kendi anayasalar›na ve di¤er ilgili yasalara,
henüz girmemiflse dahil etmeyi ve yasalar ile ve di¤er uygun yollarla bu il-
kenin uygulanmas›n› sa¤lamay›,
b) Kad›nlara karfl› her türlü ayr›m› yasaklayan ve gerekli yerlerde yapt›r›mlar›
da içeren yasal ve di¤er uygun önlemleri kabul etmeyi,
c) Kad›n haklar›n›n erkeklerle eflit temelde himayesini, yetkili ulusal mahke-

meler ve di¤er kurulufllarla kad›n›n her tür ayr›mc›l›¤a karfl› etkin bir flekil-
de korunmas›n› sa¤lamay›,
d) Kad›nlara karfl› herhangi bir ayr›mc› hareket yap›lmas›ndan veya uygulan-
mas›ndan kaç›nmay› ve kamu yetkilileri ile kurulufllar›n›n bu yükümlülü¤e
uyumlu olarak hareket etmelerini sa¤lamay›,
e) Herhangi bir kifli veya kuruluflun kad›nlara karfl› ay›r›m yapma giriflimini ön-
lemek için bütün uygun önlemleri almay›,
f) Kad›nlara karfl› ayr›mc›l›k oluflturan mevcut yasa, yönetmelik, adet ve uygu-
lamalar›, de¤ifltirmek veya feshetmek için yasal düzenlemeler de dahil, ge-
rekli bütün uygun önlemleri almay›,
g) Kad›nlara karfl› ayr›mc›l›k oluflturan bütün ulusal cezai hükümleri yürürlük-
ten kald›rmay› taahhüt etmektedir.
Aile içi fliddetin önlenmesine yönelik önerilerden baz›lar› afla¤›da dile getiril-
mifltir:
1. Kad›nlar›n e¤itime etkin kat›l›m›n› önleyen ekonomik, kültürel, dinsel, böl-
gesel vb. engellerin kald›r›lmas›.
2. Kad›nlar aras› okumaz-yazmazl›¤›n tümü ile yok edilmesine yönelik proje
ve uygulamalar›n güçlendirilmesi.
3. Kad›n e¤itimi konusunda aile ve kamuoyu deste¤i sa¤lamaya yönelik kam-
panyalar›n gerçeklefltirilmesi.
4. Burs, kredi, yurt, yat›l› okuma, bar›nma, sanat, spor ve beden e¤itimi ola-
naklar›ndan haberdar olmalar›n›n ve gere¤inde özel kotalarla ya da her iki
cinse eflit temsil olana¤› sa¤layacak biçimde yararlanmalar›n›n sa¤lanmas›.
5. Ö¤renimi gelir sa¤lay›c› etkinliklerle paylaflt›ran üretime ve istihdama yöne-
lik yenilikçi programlar›n ve kurslar›n okulu b›rakm›fl ya da hiç okula gitme-
mifl k›zlar ve kad›nlara yönelik olarak uygulanmas›, uygulaman›n merkezi-
yerel yönetim iflbirli¤i ile sa¤lanmas› ve gönüllü kurulufllara rol verilmesi.
6. Yetiflkin kad›nlara yönelik e¤itim programlar›n›n okul öncesi e¤itim, yuva,
krefl, gündüz bak›mevi projeleri ile eflgüdümlü olarak düzenlenmesi.
7. Yetiflkin kad›nlar›n e¤itim istemlerinin güçlendirilmesi için onlar›n gerçek
gereksinimlerine dayal› sorunlar›na yan›t verecek sa¤l›k, beslenme ve eko-
nomik becerilerde yo¤unlaflan programlar›n desteklenmesi ve bu amaçla te-
levizyonda özel bir kad›n e¤itimi kanal› oluflturulmas›.
8. E¤itim program, kitap ve iletilerinin cinsiyete dayal› kal›p yarg›lardan ar›n-
d›r›lmas›; kad›nlar›n kamusal yaflama erkeklerin aile ve ev yaflam›na etkin
kat›l›m›n› gösteren örneklerin e¤itim programlar›nda vurgulanmas›; aile içi
rol, ifllev ve sorumluluk da¤›l›m›nda bireylere daha esnek yaklafl›m ve tu-
tumlar kazand›rmak amac›n›n, tüm örgün ve yayg›n e¤itim programlar›n›n
haz›rlanmas›nda göz önüne al›nmas›.
9. Kad›nlar› yaln›zca efl-anne-ev kad›n›-nesne olarak belirleyen medya iletileri-
nin ay›klanarak birey ve insan olarak gereksinimlerinin geliflme gizil güçle-
rinin ve olanaklar›n›n yayg›n e¤itimin içeri¤ine al›nmas›.
10. “Kad›n sorunlar›na duyarl›” ve “kad›n bak›fl aç›s›ndan” konular›na yaklaflan
materyalin e¤itim programlar›na özümsenmesi, bu do¤rultudaki hizmet içi
e¤itime ve özellikle ö¤retmenlik formasyonu programlar›na a¤›rl›k verilmesi.
11. Kad›nlarla ilgili verilerin, bilgilerin, araflt›rma ve çal›flmalar›n gelifltirilmesi
yayg›nlaflt›r›lmas› ve yüksekö¤renim programlar› kapsam›na al›nmas›.
70 Suç Sosyolojisi
12. Çevre, tüketim, korumac›l›k, verimlilik, demokrasi, insan ve vatandafll›k

haklar› ve laiklik konular›nda kad›n bilgi ve etkisinin artt›r›lmas›.
13. Kad›nlar›n aile planlamas› e¤itime kat›l›mlar›nda kendi bedenlerine sahip
olma bilincinin (toplumsal›n yan›nda bireysel boyut) vurgulanmas›.
14. Niteliksiz kad›n iflgücünün, meslek içi e¤itim programlar›na önem verilmesi.
15. Türkiye’nin h›zla endüstrileflmesi ve GAP’›n tamamlanmas› gerçekleri göz
önünde tutularak, mesle¤e ve istihdama yönelik bölge yat›l› k›z meslek lise-
leri aç›lmas›.
16. Tüm mesleki, teknik ö¤retimde k›zlar›n istihdam ve meslek edinmesini sa¤-
layacak ve geleneksel rol modellerine kapanmalar›n› önleyecek düzenleme-
lerin esas al›nmas›.
17. K›zlar›n e¤itimlerini tamamlamadan bir ö¤retim kurumundan ayr›lmalar›na
veya bir üst e¤itim kurumuna devamlar›n› engelleyici k›z ve erkekler aras›n-
daki yasal ilk evlilik yafl› farkl›laflmas›n›n giderilmesi ve yasal ilk evlilik ya-
fl›n›n yükseltilmesi (DPT, 1993, s.12-13).
SIRA S‹ZDE Kad›na yönelik

SIRAfliddetin
S‹ZDE önlenmesi için yap›lmas› gerekenlerin bafl›nda neler gelmektedir?
3
Anayasam›z, Türkiye Cumhuriyeti’nin bir sosyal hukuk devleti oldu¤unu, her-
kesin kanun önünde eflit konumda oldu¤unu belirtmifl, cinsiyet ayr›m›n› yasakla-
m›fl ve herhangi bir cins ayr›m› yapmaks›z›n, temel hak ve ödevlerin herkese ta-
S O R U n›nd›¤›n› belirtmifltir.
S O R U Burada temel sorun, anayasam›zdaki dile getirilen eflitlik an-
lay›fl›n›n yasalara yans›t›larak somut hale getirilemeyiflidir. Günümüzde ayr›mc›
D‹KKAT
düzenleme getiren
D‹KKAT
ve eflitlik ilkesine dayansa bile uygulamada kad›n aleyhine so-
nuçlanan birtak›m hukuk kurallar›n›n ifllemekte oldu¤u bir gerçektir. Bu durum
kad›n erkek eflitli¤i konusundaki uluslararas› sözleflmelerle iç hukukumuz aras›n-
N N
da bir çeliflki yaratmaktad›r. Ailenin demokratikleflmesi ve efller aras› rol paylafl›m›-
n›n sa¤l›kl› olabilmesi için her fleyden önce iyi bir demokrasi kültürünün varl›¤›
AMAÇLARIMIZ gereklidir. AMAÇLARIMIZ
Sosyal ve ekonomik koflullar da ailenin demokratikleflmesinde önemli
etkenlerdir. Afla¤›da ailenin demokratikleflmesi yolundaki engelleri dile getiren
aç›klamalar verilmifltir:” ...Ailede kad›n çal›fl›yor dahi olsa; hatta kariyer sahibi pek
K ‹ T A P çok kad›n, Kevde ‹ T Aaile P reisinin erkek oldu¤unu, ev ifllerini yapmaya kendisinin de-
vam etti¤ini söylemektedir. Ailede kad›n çal›fl›yorsa, kocalar›n en iyi niyetlisinin
yapt›¤›, kad›ndan çok fazla fley talep etmemektir. Örne¤in mükemmel bir sofra
TELEV‹ZYON beklemek Tgibi.
E L E V ‹Çal›flan
ZYON kad›n, ailede çift meslekli, iki ifli de ayn› güne s›¤d›rmak
zorunda kalmaktad›r. Kad›n iflinden eve geldikten sonra hem o günün, hem de er-
tesi günün ifllerini yapmak durumundad›r. Çal›flma yaflam› aile içinde kad›n› eflit-
lemedi¤i gibi, aileyi demokratiklefltirmemifltir (Akyüz, 1994, s.233). “Aile demokra-
‹NTERNET tikleflemez.‹ NCins
T E R Nayr›mc›,
ET egemen erkek sistem, ç›karlar› gere¤i buna ideolojik ola-
rak izin vermez. Çünkü cinsiyetçi kapitalist sistem, kad›n›n ikincil cins olarak var-
l›k sürdürmesinden say›s›z ç›kar elde etmektedir. Erkek, yorgun arg›n olarak eve
geldi¤inde gömle¤ini kendi y›kar, pantolonunu kendi ütüler, yeme¤ini piflirir ve
bulafl›¤›n› y›kar, çocu¤una da bakarsa; dinlenme, iflgücünü yenileme yerine, iflgü-
cünü daha da tüketecektir. Ertesi gün daha yorgun ve bitkin ifle gidecektir. Serma-
yenin, iflverenin yorgun bir iflgücünü istemeyece¤i çok aç›kt›r. Erkek iflçi, bu iflle-
rini parayla yapt›rmaya kalkt›¤›nda ise; paras› yetmeyecek ve iflvereni daha çok üc-
ret için s›k›flt›rmaya bafllayacakt›r. Bu iflleri bo¤az toklu¤una yapan kad›n›n ezilme-
si, yorgunlu¤u, erke¤i pek ilgilendirmez. ‹flleri kad›n yapt›¤›nda pek sorun yoktur.
Kad›n›n ailede ve toplumda ikincil cins olarak bulunmas› kapitalist sistemin ç›ka-
r›nad›r. ‹fl gücüne gereksinim duydu¤unda iflsizler ordusu kad›nlar, sonsuz bir kay-
nakt›r. Toplumsal olarak bast›r›lm›fl uysal, uyumlu, hak aramayan, iflçi kad›nlar,
ucuz ifl gücü cennetidir (Akyüz, 1994, s.237).
Modern toplumlarda kad›n haklar›nda gerçeklefltirilen geliflmeye ra¤men, kad›-
n›n kimli¤i ile ilgili geliflmeler istenen düzeye gelmemifltir. ‘Kulpu kadar kocas›
olan›n, kazan kadar itibar› olur’ atasözünün oldu¤u bir toplumda Radikal gazete-
sinden Mehmet Y. Y›lmaz 24 Temmuz 1998 tarihli yaz›s›nda flunlar› söylüyor: Ka-
d›nlar›n çok büyük bir bölümü hala toplumsal kimliklerini ‘bilmem kim beyin ka-
r›s›’ olarak tan›ml›yorlar. Bir birey olarak kendi varl›klar›n› ortaya koyam›yorlar. Bu
yüzden de bir kez bir evlilik yap›p kendilerine iyi kötü bir sosyal kimlik kazand›k-
lar›n› düflündükleri andan itibaren de bunu korumak için her fleye katlanmay› gö-
ze al›yorlar....Ebeveynler k›zlar›na elbette iyi bir e¤itim sa¤lamak için çal›flmal›lar.
Ama bu yetmiyor. Kocalar›n›n onlar için sadece ‘bir hayat arkadafl›’ oldu¤unu, ar-
kadafll›¤›n bitmesini do¤uracak olaylarla karfl›laflt›klar›nda kendi kimliklerine ve
kifliliklerine sahip ç›kmalar› gerekti¤ini de ö¤retmek zorunday›z. Ailenin demokra-
tikleflebilmesi için öncelikle e¤itim ve toplumun demokratikleflmesine gereksinim
vard›r. Bunun tersi de do¤rudur. E¤itim ve toplumun demokratikleflebilmesi için
öncelikle ailenin demokratikleflmesi gerekmektedir.
72 Suç Sosyolojisi
Özet
N
A M A Ç Aile kurumunu tan›mlayabilmek. N
A M A Ç fiiddetin neden devam etti¤ini özetleyebilmek.
1 5
Aile, tüm toplumlarda görülen toplumun en kü- Toplumsal cinsiyet alg›s›na göre fliddete u¤rayan
çük ünitesidir. Toplumlar›n geliflmifllik düzeyi ile kad›nlar›n büyük bir ço¤unlu¤u ma¤duriyetlerini
aile kurumu aras›nda bir iliflki vard›r. Ailenin eflit- gizlemektedirler. Bu da ma¤duriyetin devam et-
likçi bir yap›da olmas›, toplumun demokratik ol- mesine neden olmaktad›r. fiiddet ma¤duru ka-
mas› anlam›na gelmektedir. d›nlar›n toplumda ma¤dur olarak kabul edilme-
mesi de toplumsal cinsiyet kal›plar›n›n ne dere-
N
A M A Ç
Aile ve demokrasi aras›ndaki iliflkiyi özetleye- ce etkin oldu¤unu göstermektedir. Aile içi flidde-
2 bilmek. tin devam etmesinin nedenlerinin bafl›nda ka-
Eflitsizlikler, demokrasinin en büyük düflman›d›r. d›n-erkek eflitsizli¤inin ortadan kald›r›lmamas›
Demokrasinin temeli eflitli¤in sa¤lanmas›d›r. Cin- gelmektedir. Kad›n-erkek eflitli¤inin sa¤lanabil-
siyet eflitsizli¤i de tüm eflitsizliklerin temelini olufl- mesi için tüm toplumsal kurumlar sorumlulukla-
turmaktad›r. Cinsiyet eflitli¤inin sa¤lanmas› ise r›n› yerine getirmelidir. Sadece yasal düzenleme-
öncelikle ailede gerçekleflebilir. Demokrasi, her- ler eflitli¤in sa¤lanabilmesi için yeterli de¤ildir.
kesin karar alma süreçlerine kat›l›m›n› gerektir- E¤itim kurumu k›z çocuklar›n›n ve kad›nlar›n
mektedir. Aile de en küçük demokrasi ünitesidir. e¤itiminde ilerlemeler yaparken, siyaset kurumu
Bu nedenle ailedeki karar alma süreçlerine kat›- ise kad›nlar›n siyasetteki temsil oranlar›n›n yük-
l›m›n sa¤lanmas›, bireylerin toplumdaki demok- seltilmesine iliflkin çal›flmalar yapmal›d›r.
ratik süreçlere de kat›l›m›n› cesaretlendirecektir.
NA M A Ç Aile içi fliddet olgusunu ifade edebilmek.

3
Aile içi fliddetin en yayg›n flekli olan kad›na yö-
nelik fliddet, evrensel bir problemdir. fiiddet sa-
dece fiziksel de¤ildir. Aile içi fliddetin psikolojik,
cinsel ve ekonomik flekilleri de vard›r. fiiddet tüm
toplumsal katmanlarda görülen bir hastal›kt›r.
N
A M A Ç
Ailede fliddete neden olan faktörleri s›ralaya-
4 bilmek.
Aile içi fliddetin nedenlerinin anlafl›lmas›nda “top-
lumsal cinsiyet” kavram› anahtard›r. Toplumsal
cinsiyet öncelikle kad›nlar ile erkeklerin eflit ol-
mad›¤›n› vurgular. Bu eflitsizlik de kad›na yöne-
lik her türlü fliddetin toplumda normallefltirilme-
sine neden olur. Kad›na yönelik fliddet, toplum-
sal eflitsizli¤in de en temel nedenlerinden biridir
ve tüm dünyada yak›n zamana kadar evrensel
insan haklar› tart›flmalar›n›n d›fl›nda b›rak›lm›flt›r.
‹flte bu nedenle “kad›n›n insan haklar›” kavram›
ortaya ç›km›flt›r.
1. Toplumun en küçük demokrasi ünitesi nedir? 5. Afla¤›daki kavramlardan hangisi kad›n hareketleri-
a. E¤itim, nin ana çerçevesini oluflturan kavramlardand›r?
b. Aile, a. Çekirdek aile
c. Okul, b. Genifl aile
d. Çevre, c. fiiddete son
e. Grup d. Önce e¤itim
e. Toplumsal eflitlik
2. Afla¤›dakilerden hangisi toplumsal de¤iflmenin aile-
ye olan olumsuz etkilerinden de¤ildir? 6. Kad›nlar›n eflitlik elde etme çabas› öncelik s›ras›na
a. Genifl ailenin çekirdek aileye dönüflmesi konuldu¤unda, en ideal s›ralama afla¤›dakilerden han-
b. Ailenin fakirleflmesi gisidir?
c. Kad›n erkek aras›ndaki eflitsizliklerin artmas› a. Toplumda eflitlik, ailede eflitlik, siyasette eflitlik
d. Ailenin çözülmesi ve destekleyici rolünün orta- b. eflitlik, toplumda eflitlik, ailede eflitlik
dan kalkmas› c. Ailede eflitlik, siyasette eflitlik, toplumda eflitlik
e. Çocuk suçlulu¤unun artmas›, çocuklar›n zarl› d. Toplumda eflitlik, siyasette eflitlik, ailede eflitlik
al›flkanl›klar edinmesi e. Ailede eflitlik, toplumda eflitlik, siyasette eflitlik
3. Afla¤›dakilerden hangisi aile içi fliddetin nedenlerin- 7. Afla¤›dakilerden hangisi aile içi fliddet hakk›ndaki
den de¤ildir? yarg›lardan de¤ildir?
a. fiiddet içeren video oyunlar›n› oynama a. Evlilik yafl› ile aile içi fliddet aras›nda bir iliflki
b. Sosyal destek sisteminin zay›f olmas› vard›r.
c. Aile içi dayan›flma duygusunun eksikli¤i b. Evlilik yafl› küçüldü¤ünde, fliddete maruz kalma
d. Aileye yönelik kararlar›n al›nmas›nda kat›l›m›n da artmaktad›r.
olmay›fl› c. Aile içi fliddeti sürekli yaflay›p, evlili¤i devam et-
e. Küresel ›s›nma tirmek istemenin temel nedeni, çocuklar›n ol-
mas› ve kad›n›n baflka seçene¤inin olmamas›d›r.
4. Kad›na yönelik fliddet konusunda afla¤›daki yarg›- d. fiiddete maruz kalan bir çocukluk yaflamak, bi-
lardan hangisi yanl›flt›r? reyin yetiflkinlik döneminde aile ve toplumsal
a. Kad›na yönelik fliddet, özel ve kamusal alanda hayat›nda bir fliddet uygulay›c›s› olma olas›l›¤›n›
olmak üzere her yerde yayg›n bir flekilde görül- art›rmaktad›r.
mektedir. e. Modernleflme, ailenin yap›s›nda de¤iflmelere ne-
b. Kad›na yönelik fliddet, temel hak ve özgürlükle- den oldu.
rin en büyük engelleyicilerinden biridir.
c. Kad›na yönelik fliddet az geliflmifl ülkelere özgü 8. fiiddetin baz› ailelerde sürekli yaflanan bir olgu ol-
bir toplumsal sorundur. mas›n›n en temel nedeni nedir?
d. Kad›na yönelik fliddet kad›n haklar›n›n kullan›l- a. Kad›n›n ekonomik ba¤›ms›zl›¤›n›n olmamas›
mas› karfl›s›ndaki en büyük engellerden biri de b. fiiddetin kad›nlar taraf›ndan normallefltirilmesi
fliddettir. ve kabul edilmesi
e. Kad›n ve erkek aras›nda, kökü tarihsel ve gele- c. Kad›n›n gidecek baflka bir yerinin olmamas›
neksel yaflama kadar uzanan güç dengesizli¤i d. Kad›n›n kocas›n› sevmesi
vard›r. e. Kad›n›n daya¤› hak etti¤ine inanmas›
74 Suç Sosyolojisi

9. Ailenin demokratikleflmesinde en baflta gelifltirilmesi 1. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Aile ve Demokrasi” bölü-
gerekenlerin öncelik s›ras› afla¤›dakilerden hangisidir? münü gözden geçiriniz.
a. Sosyal koflullar, demokrasi kültürü, ekonomik 2. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Aile ve De¤iflim” bölümü-
koflullar nü gözden geçiriniz.
b. Ekonomik koflullar, demokrasi kültürü, sosyal 3. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ailede fiiddetin Bafll›ca Ne-
koflullar denleri” bölümünü gözden geçiriniz.
c. Demokrasi kültürü, sosyal koflullar, ekonomik 4. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Özet” bölümünü gözden
koflullar geçiriniz.
d. Sosyal koflullar, ekonomik koflullar, demokrasi 5. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kad›n ve Aile ‹çi fiiddet”
kültürü bölümünü gözden geçiriniz.
e. Ekonomik koflullar, sosyal koflullar, demokrasi 6. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kad›n ve Aile ‹çi fiiddet”
kültürü bölümünü gözden geçiriniz.
7. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kad›n ve Aile ‹çi fiiddet”
10. ‘Kulpu kadar kocas› olan›n, kazan kadar itibar› olur’ bölümünü gözden geçiriniz.
atasözünde vurgulanan nedir? 8. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “fiiddetin Alg›lanmas› ve fiid-
a. Kad›n haklar› dete Karfl› Tepkiler” bölümünü gözden geçiriniz.
b. Kad›n erkek eflitli¤i 9. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Aile ‹çi fiiddetin Önlenme-
c. Kad›n kimli¤i si” bölümünü gözden geçiriniz.
d. Kad›n›n ailedeki rolü 10. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Aile ‹çi fiiddetin Önlenme-
e. Toplumsal cinsiyet si” bölümünü gözden geçiriniz.
S›ra Sizde Yan›t Anahtar›

S›ra Sizde 1
Endüstrileflme, kentleflme ve modernleflme aile kuru-
munu etkilemifltir. Bu süreçte ailenin yap›s› ve bir ta-
k›m fonksiyonlar› de¤iflmifltir. Ev ile iflyerinin ayr›lmas›
sonucu kad›nlar da ev d›fl›nda tam zamanl› ifllerde ça-
l›flmaya bafllad›lar. Çocuklar›n e¤itim ifllevini de formel
e¤itim kurumlar› üstlendi.
S›ra Sizde 2
Aile içi fliddet mahrem bir mesele olarak tan›mlanmak-
tad›r. Bu nedenle fliddet ma¤duru kad›nlar, bu sorunu
baflkalar›yla paylaflmaktan çekinmektedirler. Ayr›ca ba-
z› kad›nlar fliddetin sorumlusu olarak kendilerini gös-
termektedirler. “nas›l olsa düzelir”, “çekilecek çilemiz
varsa çekeriz” veya benzeri anlay›fllar da fliddetin gizli
kalmas›n›n nedenleri aras›ndad›r.
S›ra Sizde 3
Kad›na yönelik fliddetin önlenmesi bütüncül politika-
larla gerçeklefltirilebilecek bir hedeftir. Eflitlik temel
prensip olmal›d›r. Kad›n-erkek eflitli¤i tüm yasalarda
yerini almal›d›r. Çocuklar›n sosyalleflme sürecinde de
kad›n-erkek eflitli¤i mutlaka vurgulanmal›d›r.
Kaynaklar
Acar, F. (1993) ‘Women and University Education in Kalayc›o¤lu, S. & T›l›ç, H. R. (1994) ‘Aile Bireyleri Ara-
Turkey’, Higher Education in Europe. Vol.XVIII, No. s›nda fiiddet ‹çeren Davran›fllar Ankara’da Bir Ör-
4. neklem’, Aile Kurultay› ‘De¤iflim Sürecinde Aile;
Aile Araflt›rma Kurumu (AAK) (1994) ‘De¤iflim Sürecin- Toplumsal Kat›l›m ve Demokratik De¤erler’. 16-18
de Aile; Toplumsal Kat›l›m ve Demokratik De¤er- Kas›m 1994, Birinci Kitap, Ankara: Baflbakanl›k Aile
ler’, Aile Kurultay› ‘De¤iflim Sürecinde Aile; Toplum- Araflt›rma Kurumu Baflkanl›¤›.
sal Kat›l›m ve Demokratik De¤erler’. 16-18 Kas›m Kongar, E. (1995) ‹mparatorluktan Günümüze Türki-
1994, Birinci Kitap, Ankara: Baflbakanl›k Aile Arafl- ye’nin Toplumsal Yap›s›, Cilt 1-2. 9.Bas›m, ‹stanbul:
t›rma Kurumu Baflkanl›¤›. Remzi Kitabevi.
Akyüz, N. (1994) ‘De¤iflim Sürecinde Aile: Toplumsal Malhotra, A. & Mather, M. (1997) ‘Do Schooling and
Kat›l›m ve De¤erler’, Aile Kurultay› ‘De¤iflim Süre- Work Empower Women in Developing Countries?
cinde Aile; Toplumsal Kat›l›m ve Demokratik De¤er- Gender and Domestic Decisions in Sri Lanka’, Soci-
ler’. 16-18 Kas›m 1994, Birinci Kitap, Ankara: Baflba- ological Forum. Vol.12, No.4.
kanl›k Aile Araflt›rma Kurumu Baflkanl›¤›. Moses, R. (1996) ‘fiiddet Nereden Bafll›yor?’ Çeviren Ay-
Anayasa fle Kul, COG‹TO. Say›: 6-7
Alp, T. (1998) Kemalizm. ‹stanbul: Toplumsal Dönü- Tekin, M. & Gözütok, D. (1996) Ankara Gecekondula-
flüm Yay›nlar›. r›nda Yaflayan ve fiiddete Karfl› E¤itim Alan Kad›n-
Atalay. B., Kontafl, Y.M, Beyaz›t, S., Madencio¤lu, K. lar›n Eflleraras› fiiddet Ac›s›ndan Konumlar›. Anka-
(1993) Türk Aile Yap›s› Araflt›rmas›. Ankara: DPT ra: Kad›n Dayan›flma Vakf›.
Baflbakanl›k Kad›n ve sosyal Hizmetler Müsteflarl›¤› Y›lmaz, M.Y. (1998) Radikal. 24 Temmuz 1998.
(1994) Uluslararas› Aile Y›l› Özel ‹htisas Komisyon Yüksel, fi. (1995) ‘A Comparison of Violent and Non-
Raporlar›. Ankara. violent Families’, içinde fi. Tekeli (ed.) Women in
Birleflmifl Milletler Kad›na Yönelik Her Türlü Ayr›mc›l›- Modern Turkish Society ss. 627-639), New Jersey:
¤›n Önlenmesi Sözleflmesi (1981) Zed Books.
Devlet Planlama Teflkilat› (1993) Kad›n, Çocuk ve Genç-
lik Özel ‹htisas Komisyonu Kad›n Alt Komisyon Ra-
poru. Ankara: DPT Yay›nlar›.
Erkal, M.E. (1997) Sosyoloji. ‹stanbul: Der Yay›nlar›.
Erten, Y. & Ardal›, C. (1996) ‘Sald›rganl›k, fiiddet ve Te-
rörün Psiko-sosyal Yap›lar›’, COG‹TO. Say›: 6-7
Gökçe, B. (1994) ‘Toplumsal De¤iflim Sürecinde Gece-
kondu Ailesi’, Aile Kurultay› ‘De¤iflim Sürecinde Ai-
le; Toplumsal Kat›l›m ve Demokratik De¤erler’. 16-
18 Kas›m 1994, Birinci Kitap, Ankara: Baflbakanl›k
Aile Araflt›rma Kurumu Baflkanl›¤›.
Ifl›k, N. (1995) ‘Bafl›ndan Bugüne ‘fiiddete U¤rayan Ka-
d›nlara Yasal Haklar, F›rsatlar ve bunlar› Kullanma
Amaçl› Bilgilendirme/Bilinçlendirme E¤itim Projesi’,
fiiddete Karfl› Somut Bir Ad›m: Ankara Gecekondu-
lar›nda Kad›nlarla Ortak Bir Çal›flma. Ankara: Ka-
d›n dayan›flma Vakf›.
‹çli, T. (1994) Kriminoloji. Ankara: Bizim Büro Bas›mevi.
Kad›n Dayan›flma Vakf› (1997) Kad›n›n ‹nsan Haklar›
Projesi - II, Orta ve Üst Sosyo-Ekonomik Düzeydeki
Ailelerde Kad›na Yönelik fiiddet. Ankara: Kad›n Da-
yan›flma Vakf›.
4
Amaçlar›m›z
N
N
Suç önleme kavram›n› ve kapsam›n› aç›klayabilecek,
N
Suç önleme aflamalar›n› özetleyebilecek,
N
Polisin suç önlemedeki rolünü ortaya koyabilecek,
Suç önleme programlar›n›n baflar›l› olabilmesi için dikkat edilmesi gereken
N
hususlar› s›ralayabilecek,
Suçun yer de¤ifltirmesi kavram›n› ve içeri¤ini izah edebilecek bilgi ve bece-
riye sahip olacaks›n›z.
Anahtar Kavramlar
• Suç önleme • Suçun yer de¤ifltirmesi
• Suç önleme aflamalar› • Suç önleme ilkeleri
• Suç önleme ve polis
‹çindekiler
• SUÇ ÖNLEME KAVRAMI

• SUÇ ÖNLEME AfiAMALARI
• SUÇ ÖNLEMEDE 3 TEOR‹K
YAKLAfiIM
• SUÇ ÖNLEME ‹LKELER‹
• SUÇ ÖNLEME SÜREC‹
Suç Sosyolojisi Suç Önleme
• SUÇ ÖNLEME VE POL‹S
• SUÇ ÖNLEME PROGRAMLARININ
BAfiARILI OLAB‹LMES‹ ‹Ç‹N
D‹KKAT ED‹LMES‹ GEREKEN
HUSUSLAR
• SUÇUN YER DE⁄‹fiT‹RMES‹
Suç Önleme
SUÇ ÖNLEME KAVRAMI

Sosyal bilimler alan›nda herhangi bir kavram›n›n tan›m› o konuda uzman olan kifli Suç önlemede farkl›
say›s› kadar çeflitlilik gösterir. Konu bu kavram›n tan›mlanmas› oldu¤unda, do¤al yaklafl›mlar söz konusudur.
Bunlar›n her biri suça farkl›
olarak ortak bir anlay›fl ve tan›m›n do¤mas› oldukça zor olmufltur. Suç önleme sa- aflamalarda ve farkl›
dece araflt›rmac›lar ve bilim adamlar› için de¤il, polisin kendisi için de çok esnek bir aç›lardan çözüm yolu
aramaya yönelik sistemli
kavramd›r. Bir suç, ilk defa ifllenmeden önce önlenebilir veya daha önce ifllenen bir çabalar›n ürünüdür. Çok
suçun tekrar ifllenmesi önlenebilir. Bu durumda kimileri genel halk kitlesi, kimileri karmafl›k ve çok boyutlu
olan suçlar›n önlenmesi için
kendilerine karfl› suç ifllenmesi kolay olan belirli risk gruplar›ndaki potansiyel ma¤- sadece tek yönlü ve tek
durlar›, kimisi de suç iflleme e¤iliminde olan potansiyel suçlu gruplar› üzerinde be- boyutlu bir çözüm
lirli çal›flmalar yaparak suçlar› önlemeye çal›flmaktad›r (Gilling, 1996: 101). anlay›fl›n›n ortaya
konulmas›n› beklemek zaten
Bu anlamda suç, önleme konusunda çal›flan kiflilerin uzmanl›k alan› ve konu- iflin bafl›nda suç ve suç
yu ele alma flekillerine ba¤l› olarak suç önleme de farkl› flekillerde tan›mlanm›flt›r. önleme olgusunu bilimsel
anlamda anlayamamak olur.
Ancak, bu yaklafl›mlar›n hemen hepsi temelde birbirine yak›n bak›fl aç›lar› çizmifl
ve tespitlerde bulunmufltur. Benzerlik ve farkl›l›klar› belirlemek amac›yla, yap›lan
suç önleme tan›mlar›na göz atmakta yarar bulunmaktad›r. Wilson’a göre suç önle-
me; toplumumuzdaki yaflam kalitesine olumlu yönde tesir etmek ve suçun kolay-
ca ifllenip yerleflemeyece¤i çevrelerin geliflmesine yard›mc› olmak için hem suç
tehdidini azaltmak hem de emniyet ve güvenlik duygusunu artt›rmak amac›na yö-
nelmifl tutum ve davran›fllar bütünüdür (Wilson’dan akt. O’Block vd. 1991: 10-17).
Brantingham ve Faust (1976) suç önlemeyle ilgili üç aflamay› ileri sürer: As›l önle-
me, genifl kapsamda fiziksel ve sosyal çevrede suça zemin haz›rlayan durumlar›n
de¤ifltirilmesini, ‹kincil önleme, suça zemin haz›rlayan durumlarda bireylerin ya da
gruplar›n yaflamlar›na müdahale ya da erken belirlemeyi (teflhisi), Üçüncül önleme
ise, suçlular›n tekrar suça yönelmesini engellemeyi, onlar› topluma kazand›rmay›
içerir. Lab’in (1992) bu konudaki yaklafl›m› ise flöyle: Suç önleme, gerçek, fiili suç
seviyesini veya alg›lanan suç korkusunu azaltmak için tasarlanan her türlü faaliyet-
tir. Suç önleme, suçu meydana gelmeden ortadan kald›rmak için gerçeklefltirilen
giriflimleri ifade eder.
Suç önleme konusunu ele alan ve yukar›da baz› örnekleri verilen çok çeflitli ta-
n›mlar›n içerisinde di¤erlerinden farkl› bir tablo çizen ve bu alan›n uzmanlar› tara-
f›ndan üzerinde görüfl birli¤i sa¤lanan en yayg›n ça¤dafl suç önleme tan›m› ilk ola-
rak ‹ngiltere’de Kanun Uygulama Toplulu¤u taraf›ndan yap›lm›fl ve daha sonra Lo-
usville üniversitesinin Ulusal Suç Önleme Enstitüsünce uyarlanm›flt›r. Tan›m flöyle-
dir (Brantingham ve Faust, 1976: 284): Suç önleme, suç riskinin önceden sezilme-
78 Suç Sosyolojisi
si, görülmesi, tan›nmas› ve de¤erlendirilmesi ve bunu ortadan kald›rmak veya

azaltmak amac›yla gerekli politika ve faaliyetlerin hayata geçirilmesidir. Suçun ön-
lenmesi ile ilgili olarak yap›lan tan›mlar genelde amaç odakl›d›r. Bu ba¤lamda, suç
önleme yaklafl›mlar› afla¤›daki olas› amaçlardan en az birini yerine getirmek, ba-
flarmak istemektedir (O’Block vd., 1991: 10-17):
1. Suçun ortadan kalkmas› veya azalmas›,
2. Suçla ilgili endifle ve kayg›lar›n ve suç ma¤duru olma korkusunun ortadan
kalkmas› veya azalmas›,
3. Vatandafllar›n kendini koruma dürtüsünün ve toplumsal sorumluluk bilinci-
nin gelifltirilmesi,
4. Suçun meydana getirebilece¤i olumsuz etkilerin en az seviyeye çekilmesi,
Suç önleme fiili suç say›s›n› Suç önleme tan›mlar›na bak›ld›¤›nda genelde üç önemli noktaya vurgu yap›l-
azaltmay› hedeflemenin yan› d›¤› görülmektedir. Birincisi, suç ciddi bir sorundur. ‹kincisi, üstesinden gelinme-
s›ra insanlar›n zihninde var
olan suç sorununa iliflkin si gereken bu suç tehlikesine karfl› kararl› ve planl› stratejilerin gelifltirilip uygu-
kayg›lar› gidermeyi de lamaya konulmas› zorunludur. Üçüncüsü ise, suç önleme programlar›, soyut ve
öncelikli hedefler içine
almal›d›r. Alg› bazen fiili teorik düflünce ve önerilerin ilerisine geçerek, gerçek veya olas› suç zincirini bo-
gerçe¤in çok ilerisinde zacak baz› somut müdahale yöntemlerini suç meydana gelmeden önce uygula-
olumsuz etkiler
yapabilmektedir. maya koymal›d›r. Suç önleme yaklafl›mlar› hem gerçek hem de alg›lanan suç ve
ma¤duriyet düzeylerine müdahale eder. Ço¤u suç önleme tan›mlar›, gerçek suç
düzeylerini azaltmak veya suçun daha da artmas›n› engellemekte birleflir. Bu aç›-
dan, asl›nda çok az› suç korkusu ile ilgilenir. Bu nedenle, suç önleme gerçek suç
seviyesinin yan› s›ra alg›lanan suç korkusunu da hedeflemelidir. Bu faaliyetler
sadece güvenlik güçlerinin çabalar›yla s›n›rl› de¤ildir, halk ve özel kurulufllar› da
içine alacak flekilde toplumun her kesimine hitap eden, onlar› kucaklayan bir
özellik gösterir.
Suç önleme ile suçu kontrol Suç önleme ve suçu kontrol etme kavramlar› farkl› zeminlerde ayn› anlamda
etme bazen eflanlaml› gibi kullan›lmas›na ra¤men asl›nda farkl› anlamlar tafl›maktad›r. Suç önleme suçu olufl-
alg›lanabilir. Ancak suç
önlemede mevcut suç madan önce engelleme, ortadan kald›rma veya say› ve etkisini azaltmay› ifade
seviyesini afla¤› çekme ederken suç kontrolü mevcut suç seviyesinin korunmas›n›, artmas›n›n ve ciddi bir
önemli bir hedef iken suçu
kontrol etmede, aç›kça sorun haline gelmesinin önüne geçilmesini ifade eder. Suçun kontrolünde belirli
d›flar› vurulmasa bile, seviyedeki suçun ola¤an bir durum olarak görülmesi, kabullenilmesi ve bu seviye-
mevcut suç seviyesini kabul
etme ve bunun daha fazla
de tutulmas› için çal›fl›lmas› anlay›fl› vard›r. Kontrol modeli, suç korkusu sorununu
artmamas› için çaba tam olarak belirlemekte yetersiz kalmaktad›r (Lab, 1992). Bu anlamda, toplum ve
harcama düflüncesi a¤›r güvenlik güçleri, kaç›n›lmaz ve önüne geçilemez olan minimum suç seviyesinin
basmaktad›r.
kabullenilmesi ve bu seviyenin muhafaza edilmesinin ötesinde suç seviyesini azalt-
maya yönelik aktif mücadele sergilemeye çaba göstermelidir. Aksi takdirde suçu,
yaflam›m›zda bizimle beraber olan, varl›¤›n› her zaman devam ettirmesi gereken
bir ihtiyaç olarak görmek gerekir. Bu ise, suçun fonksiyonel gereklili¤i ve suç kon-
trolü ile suç önlemenin baflar›lamayaca¤›na dair bir anlay›fl›n yerleflmesine katk›
sa¤layacakt›r.
SUÇ ÖNLEME AfiAMALARI (Geleri, 2009)

Suç önleme dört (4) temel aflamay› içerir. Bunlar flunlard›r (Brantingham ve Faust,
1976):
1. Proaktif aflama
2. Önleyici aflama
3. Tepkisel aflama ve
4. Cezaland›r›c›/Islah Edici aflamad›r.
4. Ünite - Suç Önleme 79
Bu aflamalar›n her birinin kendine ait özel yaklafl›mlar› bulunur. Bir anlamda,
her bir model kendinden önceki aflaman›n etkisiz ve yetersiz kalmas› durumunda
harekete geçer ve kendine özgü yeni ve farkl› mücadele esaslar›n› ortaya koyar.
Her bir model bir önceki modelde görülen eksiklik ve yetersizlikleri gidererek suç-
lar›n önlenmesinde baflar›l› olmaya çal›fl›r. Bu aç›dan, teorik olarak ilk modelin ba-
flar›l› olmas› durumunda sonraki modellere ihtiyaç duyulmaz. Ancak, dünya ger-
çekleri ›fl›¤›nda, uygulamada her bir modele de ihtiyaç duyulur. Bu ihtiyac›n son-
suza kadar da devam edece¤i görülmektedir. ‹deal anlamda bir yaflam ve bir ölçü-
de de sorunsuz bir dünya meydana getirme, mükemmel suç önleme politikalar›
gelifltirme kudret ve imkânlar›ndan yoksun olan insano¤lu bu süreç içerisinde s›-
n›rl› baflar›lara giden etkili yöntemleri bulmak ve uygulamak zorunda kalm›fl ve
kalmaya da devam edecek gibidir. Bu nedenle, suçun oluflmas›n›, artmas›n› ve de-
¤iflmesini sa¤layan unsurlar›n aç›k ve tam olarak tespit edilmesi ve anlafl›lmas›; po-
litika belirleyici kiflilerin de yeni suç kontrol politikalar› gelifltirilmesi konusunda
daha dinamik ve üretken olmas› büyük bir önem tafl›maktad›r.
Proaktif Aflama
1960’l› y›llarda ortaya ç›kan ve suç öncesi suçun oluflmas› için elveriflli olan ortam- Proaktif model suçun zararl›
lar›n ve unsurlar›n tespit edilip ortadan kald›r›lmas› (veya iyilefltirilmesi) görüflüne sonuçlar›yla birlikte suçu
oluflturan nedenlerin de
dayanan bu yaklafl›m, 1970’li y›llardan itibaren polis teflkilatlar› taraf›ndan yayg›n incelenmesini ve bu
bir flekilde kullan›lmaya bafllanm›flt›r (Gladstone, 1980: 139-140). Bu strateji, esa- do¤rultuda bir strateji
gelifltirilmesini
s›nda bilgi toplama, de¤erlendirme, analiz, sorun oluflturan alanlar›n belirlenmesi, hedeflemektedir.
politik seçeneklerin ve planlar›n haz›rlanmas› ve son olarak da bu planlar›n uygu-
lanmas› ve sonuçlar›n›n takip edilmesi aflamalar›na dayan›r (Weatheritt, 1986: 76).
Burada, geleneksel suç önleme yöntemlerinin yetersiz kalmas› sonucu ortaya ç›-
kan, ülke içerisindeki kamu kurumlar›n›n yan› s›ra halk› da içine alan ortak bir
yaklafl›m söz konusudur.
Suç önlemede sadece polis taraf›ndan al›nacak önlemler yeterli de¤ildir. Bilim-
sel çerçevede, ilgili her kifli, grup, kurum ve toplumun bu ortak soruna karfl› du-
yarl› olmas› gereklidir (Weatheritt, 1983: 130). Bu model, belirlenen ortak amaç
do¤rultusunda toplumun her kesiminin iflbirli¤i halinde çal›flmas›n› gerekli k›lar.
Bu anlamda, geleneksel suç önleme yöntemlerinin kullan›lmas›yla birlikte her de-
recede e¤itim, sosyal yard›m kurumlar›, gençlik ve spor, sa¤l›k, ulaflt›rma, bay›n-
d›rl›k ve belediyeler gibi topluma farkl› hizmetler sunan birçok kurumu, özel gö-
nüllü sivil toplum örgütlerini (ifladamlar› derne¤i, gönüllü sosyal yard›m dernekle-
ri gibi) içine alan genifl bir yelpazedir. Bu özellikleri itibariyle suç önlemede suç
öncesi ‘ortak yaklafl›m’, ‘iflbirli¤i halinde yaklafl›m’ veya di¤er bir ifadeyle ‘kurum-
lararas› iflbirli¤i’ veya ‘çok kurumlu yaklafl›m’ fleklinde bir anlay›flla da özdefllefl-
mifltir. ‹nsanlar› suça iten nedenlerin üzerine gidilmesi gereklili¤ini savunan bu
yaklafl›m toplumun aktif kat›l›m›, r›zas› ve deste¤i ile yap›labilir (Lord Scarman,
1981: 140). Uzun vadeli bir yat›r›md›r ve sonuçlar›n›n somut bir flekilde hemen
gözle görülmesi mümkün de¤ildir. Aileler, okullar ve di¤er benzeri e¤itim kurum-
lar› bu tür yat›r›m›n yap›labilece¤i en uygun yerlerdir. Bu yaklafl›m, gençli¤i siste-
min önemli bir parças› olarak ele al›r. Suç e¤iliminin göstergesi olan uyuflturucu
kullan›m›n› hedef almak bu aç›dan ayr› bir öneme sahiptir. Aileler ve okullar, hem
sorun oluflturan durumlar› ve gençli¤in sorunlar›n› tespit etmek hem de bu durum
ve sorunlara çözüm üretmek aç›s›ndan büyük bir rol oynar. Bu çerçevedeki akti-
vitelerin ço¤u bireylerle günlük temas› olan, sapma ve korkuya yol açan koflullar›
bilen anne, baba, e¤itimci ve yetkililerin elindedir.
80 Suç Sosyolojisi
Önleyici Aflama
Burada önemli olan nokta, Suç eylemleri, ifllenmesi düflünülen suç sonucunda elde edilebilecek kazanç, bu-
suç için elveriflli f›rsatlar›n na ulaflmak için harcanan emek ve göze al›nan risk üçlüsünün bir arada de¤erlen-
minimum seviyeye
indirilmesi, suç dirilmesiyle flekillenir. Bu de¤erlendirmeler ›fl›¤›nda, yakalanma riskinin düflük, el-
kaynaklar›n›n ve flüphelinin de edilebilecek kazanc›n yüksük ve harcanacak çaban›n da az veya normal bir dü-
zay›flat›lmas› ve ma¤durun
güçlendirilmesidir. zeyde olmas› halinde suç iflleme düflüncesi eyleme dönüflür. Ancak, yakalanma
riskinin yüksek ve elde edilecek kazanc›n düflük olmas› halinde, potansiyel suçlu-
lar büyük ço¤unlukla suç ifllemekten vazgeçerler. Yani, potansiyel (alg›lanan) kay-
b›n, potansiyel (alg›lanan) kazançtan daha a¤›r bast›¤› durumlarda suçlar önlenmifl
olur. Bu aflamada yer alan suç önleme çal›flmalar›nda amaç suçun oluflmas›n› ön-
lemek, al›nan bütün önlemlere ra¤men suçun meydana gelmesi halinde ise olas›
zararlar› en düflük seviyede tutmakt›r. Bu amaç kapsam›nda, suçlu unsurlar›n ya-
sad›fl› faaliyetler için bulabilecekleri fiziksel f›rsatlar›n ortadan kald›r›lmas› ve bu
suçlar› ifllemek azim ve güvenlerinin k›r›lmas› hedeflenir (Brantingham ve Faust,
1976). fiüphelinin, suç iflleme yetene¤inin ve iste¤inin engellenmesi veya k›s›tlan-
mas› bu konuda elde edilebilecek baflar›da büyük önem tafl›maktad›r.
Önleyici aflama, cayd›r›c›l›k yoluyla suçlar›n önlenmesini hedeflemektedir. Bu
yaklafl›m›n, insanlar›n içinde var olan suç iflleme niyet ve e¤ilimini ortadan kald›r-
ma ve onlar› ›slah etmek suretiyle topluma kazand›rmak gibi bir amac› ve fonksi-
yonu bulunmamaktad›r. Ancak her ne kadar polisiye önlemlerle kiflilerin suç iflle-
me istek ve arzular› ortadan kald›r›lam›yor ve bu suçlu kesim rehabilite edilemiyor
ise de; suça elveriflli fiziksel koflullar›n ortadan kald›r›lmas› veya azalt›lmas› yoluy-
la suçlar›n ifllenmesi daha zor hale getirilmektedir. Bu aflamada etkili olan aktörler
aras›nda polis, özel güvenlik flirketleri, vatandafllar ve medya yer almaktad›r. Bu
amaca yönelik gerçeklefltirilen bafll›ca suç önleme faaliyetleri flunlard›r: Devriye
hizmetleri, vatandafllar›n bilgilendirilmesi, suç önleme kampanyalar›n›n düzenlen-
mesi, özel güvenlik personelinin kullan›lmas›, özel güvenlik sistemlerinin kullan›l-
mas› (güvenlik kameras›, alarm sistemleri gibi) ve fiziki güvenlik önlemlerinin kul-
lan›lmas› (kapan, bariyer, çevre duvar› gibi).
Tepkisel Aflama
Tepkisel aflama, özellikle Bu modelin özünü suç ifllendikten sonra yap›lan soruflturmalarla suçlar›n ayd›nla-
polisin görev alan›na giren t›lmas› ve bu flekilde suçlular›n tekrar suç ifllemelerinin önüne geçilmesi, bu bafla-
bir suç önleme aflamas›d›r.
Suç ifllendikten sonra ne r›lar›n kamuoyuna duyurulmak suretiyle potansiyel suçlular›n suç iflleme azim ve
yap›p edip suçlular› kararl›l›¤›n›n k›r›lmas›, bu yolla suç seviyelerinin azalt›lmas› ve vatandafllar›n gü-
yakalamak ve adalete teslim
etmek, böylece tahrip edilen venlik birimlerine olan güvenlerinin art›r›lmas› oluflturur. Brantingham ve Faust’a
kamu otoritesi ve düzeninin göre (1976: 284-296), tepkisel suç önleme yaklafl›m›, aktif sald›rganlar ve suç son-
yeniden onar›lmas› için bu
ön kofluldur. ras› müdahale ile ilgilenir. Bu anlamda, polis faaliyetlerindeki dedektif çal›flmalar›-
n›n büyük önemi vard›r. Bilgi toplama, yakalama, gözalt›na alma, sorgulama ve
yarg›lama çal›flmalar›, bir bütün olarak bu modelin içine girmektedir. Tepkisel afla-
ma, itfaiye (yang›n söndürme) polisli¤i olarak da tan›mlan›r (Alderson, 1983). Ad-
li flubelerin, dedektif olarak bilinen sivil soruflturma personelinin yapt›¤› çal›flma-
lar (suç araflt›rma ve soruflturmalar›) bu kapsamda yer al›r ve de¤erlendirilir. Polis,
burada herhangi bir suç ifllendikten sonra devreye girer. Bu ba¤lamda polis, olaya
en h›zl› flekilde müdahale eder, gerekli önlemleri al›r, mesleki ve kiflisel bilgi ve
deneyimlerini en iyi flekilde kullanarak olay› ayd›nlatmaya çal›fl›r. Bu faaliyetlerin
gerçekleflmesi için adli bir olay›n meydana gelmesi, bir suçun ifllenmifl olmas› ön
kofluldur. Suçlar, ço¤unlukla ya k›sa bir sürede çözülür ya da hiç çözülemez. Za-
man geçtikçe suçun ayd›nlat›lmas› daha da zorlafl›r; flüphelilerin tespiti ve eldeki
bilgileri destekleyici delilleri bulmak olas›l›¤› zay›flar. E¤er suç k›sa bir sürede ay-
d›nlat›lamazsa, konu genellikle kapat›l›r ve dedektifler bir baflka olay› ele al›r. Ar-
tan suçlar ve buna ba¤l› olarak yap›lan bask›lar nedeniyle, aradan belirli bir süre
geçmesine ra¤men ayd›nlat›lamayan suçlar bir kenara b›rak›larak di¤er suçlar›n so-
ruflturmas›na geçilir. Polisin suç ayd›nlatmalar›nda göstermifl oldu¤u baflar›n›n ka-
muoyu taraf›ndan bilinmesinde yarar bulunmaktad›r. Bu flekildeki bir uygulama
sonucunda:
• Kanunlara sayg›l› vatandafllar›n polise olan güveni artar ve polisin itibar›
h›zla yükselir. Buna ba¤l› olarak da vatandafllar, polisin suçla mücadele ça-
balar›na daha çok destek verir. Bu da suçlar›n önlenmesini ve ayd›nlat›lma-
s›n› kolaylaflt›r›r.
• Bu baflar›lar› gören potansiyel suçlular›n bir k›sm›, suç iflledikleri takdirde
kendi sonlar›n›n da ayn› flekilde olaca¤›n› ve en k›sa sürede yakalanacakla-
r›n› düflünerek ya tamamen ya da k›smen suçtan vazgeçer.
Cezaland›r›c›/Islah Edici Aflama

Bu süreç, suç sonras› yakalan›p yarg›lanan ve mahkûm olan suçlulara yönelik ceza Cezaevi modellerinin,
vermenin yan› s›ra, cezaevi ve cezaevi sonras› süreçte topluma kazand›r›lmalar›n› buradaki mahkumlarla ilgili
rehabilitasyon
sa¤layacak programlar›n uygulanmas›n› içerir. Bu yaklafl›mda, suç ifllemifl olanlar›n programlar›n›n suçu
cezaland›rma ve ›slah yoluyla ileride bir daha suç ifllemelerinin önüne geçilmesi he- azaltmada bariz bir flekilde
baflar›s›z olmas›, suçlu
deflenir. Cezaevleri baflta olmak üzere bir bütün olarak ceza adalet sistemi bu yak- davran›fltaki iç faktörlerin
lafl›m›n en önemli parças›d›r. Mahkûmlar›n hatalar›n› idrak edebilecekleri bir ortam etkisinin azalt›lmas› ve
iyilefltirilmesine yönelik
içerisinde e¤itilerek topluma tekrar kazand›r›lmas› önemli bir konudur. Bu amac›n olarak yap›lan çaba,
gerçeklefltirilebilmesi için, cezaevlerinde görevli her seviyedeki personele çok bü- araflt›rma ve yat›r›mlar›n
önemine olan inanc›n
yük sorumluluklar düflmektedir. Bunun için, cezaevlerinde görevli personelin, mah- yitirilmesine yol açmaktad›r.
kûmlar›n psikolojilerini, kifliliklerini ve suç iflleme nedenlerini yeterli derecede an-
layabilecek ve buna göre sa¤l›kl› ve etkili bir iyilefltirici yaklafl›m gösterebilecek,
suçlular› tekrar hayata kazand›r›p toplumun sa¤l›kl› ve kanunlara sayg›l› bir ferdi
haline getirebilecek vas›flarda olmas›nda, bu konularda e¤itim almalar›nda çok bü-
yük önem bulunmaktad›r. Bunun için, cezaevlerinde yeterli say›da sosyolog ve psi-
kolog görev yapmal› ve di¤er her seviyedeki personel de birer psikolog, arkadafl ve
sosyal hizmet görevlisi rolünü üstlenebilecek vas›flarda olmal›d›r.
Cezaevi sonras› yaflam da bir di¤er önemli konudur. Eski hükümlülerin toplum- Mahkûmlar cezaevi sonras›
la kaynaflmas›, yeni hayata adapte olmas›, kendisini gelifltirmesi ve yaflam›n› de- yaflamlar›nda sosyal,
ekonomik ve psikolojik
vam ettirebilme imkân ve yetene¤ine sahip olmas› gibi hususlar›n çözümlenmesi aç›lardan sosyolog ve sosyal
gerekmektedir. Eski hükümlülere ifl bulma imkânlar›n›n sa¤lanmas›, sosyal, psiko- hizmet görevlileri taraf›ndan
yak›n bir ilgi ve gözlem
lojik ve di¤er konularda toplum ve yaflamla bar›fl›k olmalar› konusunda yasal dü- alt›nda tutulmal›d›r.
zenlemelerin yap›lmas›, devlet destekli ve gönüllü kurulufllar vas›tas›yla çal›flmala-
r›n yürütülmesi gerekmektedir. 20.12.2005 tarihli Resmi Gazetede yay›nlanarak yü-
rürlü¤e giren Denetimli Serbestlik ve Yard›m Merkezleri ile Koruma Kurullar› Yö-
netmeli¤i ile Adalet Bakanl›¤› Cezaevleri Genel Müdürlü¤üne ba¤l› olarak illerde
ve baz› ilçelerde kurulacak olan flube ve bürolar yoluyla cezaevlerinden ç›km›fl es-
ki hükümlülerin tekrar suç ifllemelerini önlemek ve topluma kazand›r›lmalar›n›
sa¤lamak üzere üniversiteler, kurumlar ve sivil toplum örgütleriyle iflbirli¤i ve efl-
güdüm içerisinde çal›fl›lmas› hedeflenmektedir. Bu yönetmelik hükümlerinin etkin
ve verimli bir flekilde uygulama hayat›na geçirilmesi çok önemlidir. Bu yasal dü-
zenleme ve ça¤dafl proje kapsam›nda zaman geçirmeden il ve ilçe baz›nda gerek-
li her türlü kurumsallaflman›n gerçeklefltirilmesi sa¤lanmal›d›r. ‹htiyaç duyulan ko-
nularda yeterli say› ve nitelikte personel (idareci, psikolog, sosyolog, sosyal çal›fl-
82 Suç Sosyolojisi
mac›) istihdam edilmeli, bu personelin ilgili üniversiteler, kurumlar ve sivil toplum

kurulufllar›yla birlikte ortak projeler yürütmesi sa¤lanmal›d›r. Eski mahkûmlar›n
yan› s›ra özellikle, potansiyel suç ve suçlu tiplemesi içerisinde yer alan kimsesiz
çocuklar ile tinerci çocuklar›n ve ailelerinin ekonomik durumu iyi olmayan çocuk-
lar›n kapkaç, h›rs›zl›k, gasp ve di¤er benzeri suç çetelerinin a¤›na düflmesinin önü-
ne geçmek için özel pilot projeler hayata geçirilmelidir.
SIRA S‹ZDE Polisin suç önlemedeki

SIRA S‹ZDE rolü daha çok hangi aflamada ön plana ç›kmaktad›r? Aç›klay›n›z.
1
SUÇ ÖNLEMEDE 3 TEOR‹K YAKLAfiIM
D Ü fi Ü N E L ‹ M Suç önleme D Ü modelleri
fi Ü N E L ‹ M geleneksel, liberal ve radikal modeller olmak üzere üç te-
mel kategoriye ayr›lmaktad›r. Her bir modelin birbirinden farkl› yanlar› bulunmak-
S O R U tad›r. Modeller
S O aras›ndaki
R U görüfl ayr›l›klar› özü itibariyle ideolojik yaklafl›mdan kay-
naklanmaktad›r. Bir modelin savundu¤u, uygun gördü¤ü bir suç önleme yaklafl›-
m› di¤er modeller taraf›ndan sadece ideolojik farkl›l›ktan dolay› reddedilebilmek-
D‹KKAT D‹KKAT
tedir. Bu flekilde ortaya konulan itiraz ve reddetmeler o modelin yanl›fl veya geçer-
siz oldu¤u, di¤er modelin daha iyi ve etkin oldu¤u fleklinde de¤erlendirilmemeli-
N N
dir. Suç önleme aflamalar›nda ve di¤er yaklafl›mlarda oldu¤u gibi her bir modelin
kendine ait anlay›fl ve uygulamalar› bulunmaktad›r.
Geleneksel Model
Geleneksel model yasalar›, devletin ve kamunun otoritesini ön plana ç›karan bir
K ‹ T A P modeldir. Bu K ‹ yaklafl›ma
T A P göre suç ve suçluluk asl›nda mevcut otoriteye karfl› bir
sayg›s›zl›k ve baflkald›r›d›r. Suçlular suç ifllemeden önce f›rsatlar› de¤erlendirmek-
te, risk analizi yapmakta ve daha sonra da seçimini yapmaktad›r. Suçlunun suç
TELEV‹ZYON
sonras› alaca¤›
TELEV‹ZYON
cezan›n suçla elde etmeyi düflündü¤ü kazançtan (yarardan) çok
fazla olmas› halinde suç ifllemekten vazgeçece¤i ileri sürülmektedir. Yani burada
cezalar›n cayd›r›c› olmas› yoluyla yasalar›n daha etkin uygulanabilece¤i görüflü hâ-
kimdir. Di¤er taraftan, suç önlemenin sadece polisin bireysel çabalar› ile mümkün
‹NTERNET ‹ N T E R N E Tvatandafllar›n bu konuda polise yard›mc› olmas› gerekti¤i vur-
olmad›¤›, mutlaka
gulanmaktad›r. Suçlar›n önlenmesi, suçlular›n yakalanmas› ve böylece daha huzur-
lu ve emniyetli bir yaflam›n oluflturulmas› için vatandafl polis iflbirli¤i olmazsa ol-
MAKALE maz ilke kabul M A Kedilmektedir
ALE (White, 1996).
Liberal Model
Bu modelde suç, sosyal bir sorun olarak görülmektedir. Bireyin içinde bulundu¤u
ortam›n dezavantajlar› suçlulu¤un oluflmas›nda önemli bir etkendir. Dezavantajl›
konumda bulunan bireyler bu durumdan kurtulmak, avantajl› duruma geçmek, da-
ha iyi bir yaflam seviyesine ulaflmak için mevcut yasal f›rsatlar›n yetersiz oldu¤unu
düflünmekte ve ç›k›fl yolu olarak suç ifllemeyi görmektedir. Bunun için, liberal mo-
del suçun kendisinden çok suç ifllemeye meyilli potansiyel suçlu gruplar› üzerin-
de odaklanmaktad›r. Bu ba¤lamda, bireylerin ve topluluklar›n yasal ve meflru f›r-
satlar›n›n art›r›lmas› yoluyla suçlar›n önlenebilece¤i ileri sürülmektedir (White,
1996).
Radikal Model
Radikal model, toplumdaki eflitsizliklerin suçlar›n oluflmas›ndaki en önemli unsur
oldu¤unu ileri sürmektedir. Bu yaklafl›ma göre, insanlar›n refah seviyesi ile temel
hak ve hürriyetleri art›r›lmak, yönetime kat›lmalar› ve eflit birer yurttafl olmalar›
sa¤lanmak suretiyle köklü bir de¤iflim meydana getirilmelidir. Sosyal adaletin sa¤-
land›¤›, ekonomik gelir da¤›l›m›n›n adaletli bir flekilde gerçeklefltirildi¤i bir yap›da
insanlar›n suç ifllemek için pek fazla nedenleri kalmayacakt›r (White, 1996).
Geleneksel, liberal ve radikal teorilerin suç sorununa bak›fl›n› nas›l de¤erlendiriyorsunuz?

2
SUÇ ÖNLEME ‹LKELER‹
Uluslararas› Suç Önleme Koalisyonu kendilerine üye organizasyonlar›n D Ü fi Ü N E L ‹ M yöneticile- D Ü fi Ü N E L ‹ M
riyle 1988’de yapm›fl oldu¤u toplant›da suç önlemeyle ilgili “anahtar kavram ve il-
keler” üzerine daha önce yapt›rm›fl oldu¤u çal›flmalar› de¤erlendirmiflS O R U ve 11 temel S O R U
ilke üzerinde görüfl birli¤ine varm›flt›r. Üzerinde genel görüfl birli¤inin sa¤land›¤›
bu ilkeler suç önleme alan›n›n uygulay›c› ve teorisyenleri için çok önemli bir kay-
D‹KKAT D‹KKAT
nak ve rehber olarak görülmektedir. Bu temel ilkeler flunlard›r (NCPC’dan akt.
O’Block vd., 1991: 10-17):
N N
• Suç önlemenin genifl bir çerçevesi vard›r: Suç önleme, sadece SIRA S‹ZDE belirli suç tür- SIRAdevlet
Suç önleme baflta S‹ZDEve
vatandafllar olmak üzere
leri, belirli bir bölge veya belirli kifli veya gruplara yönelik bir yaklafl›m de- herkesin iflidir,
¤ildir. Suç önleme bireylerin, ev ve iflyerleri ile toplumun korunmas›n› içe- sorumlu¤udur ve bu
AMAÇLARIMIZ sorumluluk çokAMAÇLARIMIZ
yönlü bir
rir. Bu aç›dan toplumun her kesimi suç önlemenin hedef kitlesi içerisinde tespit, de¤erlendirme, analiz
yer al›r. ve çözüm yaklafl›m› içinde
• Suç önleme herkesin iflidir: Suç önleme sadece bir kurumun ele al›nmal›d›r.
K ‹ T A veya P kesimin K ‹ T A P
sorumlulu¤unda olan bir konu de¤ildir. Suç önleme ancak genifl ve farkl›
kitlelerin kat›l›m› ile anlam kazan›r. Bu anlamda suç ve bu sorunun çözümü
herkesin sorumluluk hissetmesi gereken bir konudur. Suç T E L Eönlemenin
V‹ZYON herke- TELEV‹ZYON
sin ifli ve görevi olmas› nedeniyle bu konu ile ilgili her türlü kaynak (bilgi,
para ve araflt›rmalar gibi ) herkes taraf›ndan ulafl›labilir olmal›d›r.
• Suç önleme aktif iflbirli¤ini gerektirir: Suç önleme hiç bir kifli veya kurumun
‹ N T E R N Ebir
tek bafl›na üstesinden gelebilece¤i kadar basit ve dar kapsaml› T konu de- ‹NTERNET
¤ildir. Suç önleme bireyler, kurum ve kurulufllar, topluluklar ve ceza adalet
sistemi aras›nda ortakl›k ve koalisyonlar yoluyla aktif iflbirlikçi çabalar› ge-
rektirir. MAKALE MAKALE
• Suç önleme polisin en önemli görevlerindendir: Suç önleme programlar›n›n
hayata geçirilmesi ve uygulanmas›nda vatandafllara yard›m eden ilk ve en
önemli kurum polistir. Suç önleme bütün polis faaliyetlerinin merkezi duru-
mundad›r. Polis, bu anlamda birinci derecede suç ifllenmeden önce önlem-
ler almak ve suçlar›n oluflmas›n› önlemekle görevlidir.
• Suç önleme hükümetin sorumlulu¤udur: Temel stratejileri belirlemek, poli-
tika üretmek, rehberlik hizmeti sunmak ve kaynak sa¤lamak suretiyle top-
lumsal suç önleme çabalar›na önderlik etmek hükümetin en önemli ve ha-
yati sorumluluklar›ndan biridir. Özellikle, merkezden yönetim yap›lanmas›-
n›n belirgin ve yayg›n oldu¤u ülke ve toplumlarda bu sorumlulu¤un önemi
daha da fazlad›r.
• Suç önleme ve e¤itim iç içe kavramlard›r: Suçu önlemede anahtar unsur e¤i-
timdir. E¤itim, gençlik ve aile üzerine e¤ilmeyle ve suç önlemeyle ilgili bil-
gilerin bas›n yay›n organlar› taraf›ndan yay›lmas›yla desteklenmelidir.
• Suç önleme ihtiyaçlara göre ayarlanmal›, düzenlenmelidir: Belirli bir toplu-
luk için kullan›lan suç önleme program›n›n ayn› flekilde baflka bir topluluk
için de kullan›lmas› ayn› ölçüde verimli ve etkili sonuçlar do¤urmayabilir.
Bu nedenle, etkin suç önleme programlar› her bir toplulu¤un kendine özgü
yap›s› ve ihtiyaçlar›na uygun olarak de¤ifltirilip düzenlenmelidir.
84 Suç Sosyolojisi
• Suç önleme yaflam kalitesi sunar: Suç önleme, suç korkusunu azaltmak su-
retiyle bireylerin yaflamlar›ndan haz almalar›n›, temel hak ve hürriyetlerini
rahat bir flekilde kullanmalar›n› sa¤lar. Bireylerin, kendi topluluklar›n›n iler-
lemesi yolundaki çal›flmalara kat›l›m›na ve bu tür çabalar› sahiplenmelerine
yard›mc› olur. Böylece, bireylerin yaflam kalitesini yükseltir.
• Suç önleme ileri görüfllülüktür: Suç önlemeye iliflkin ileri görüfllü yaklafl›m-
lar, suçlar›n ifllenmesinde etkili olan yoksulluk, iflsizlik ve uyuflturucu kulla-
n›m› gibi temel faktörler ve bunlar›n toplum üzerindeki etkilerine hitap
eder. Bu ba¤lamda, as›l suç nedenlerinin incelenmesi ve iyilefltirilmesine yö-
nelik çal›flmalar büyük önem tafl›r.
• Suç önleme yüzeyin alt›na iner: Suç önleme, suç örneklerini analiz etmek,
suç e¤ilimlerini önceden tahmin etmek, araflt›rmalar yapmak ve elde edilen
baflar›lar› de¤erlendirmek suretiyle suç önleme konusunda daha derin ve
kapsaml› bir anlay›fl ve yaklafl›m› önerir. Örne¤in; Bir oto h›rs›zl›¤›na müda-
hale eden polis, oto h›rs›z›n› yakalad›ktan sonra o iflin bitmifl oldu¤unu ve
kapand›¤›n› düflünmez. Bu konuda polis, flu sorular›n cevaplar›n› bulmaya
çal›fl›r: Oto h›rs›zl›¤› en çok hangi bölgede iflleniyor? En çok hangi saatlerde
iflleniyor? Genelde hangi tip ve model arabalar hedef seçiliyor? Genelde
hangi yöntemler kullan›lmak suretiyle bu suç iflleniyor? Bu suçu iflleyen suç-
lu tipleri kimlerdir? Bu suçtan hüküm giymifl suçlular kimlerdir? Bu sab›ka-
l›lardan hangileri yak›n çevrede oturuyor? Bu suçun önlenmesi için gelifltiri-
lebilecek önlemler nelerdir? Polis bu sorulara geçerli ve rasyonel cevaplar
vermek suretiyle konuyu derinlemesine inceler, analiz eder, böylece sadece
hedefteki suçu de¤il, oradan hareketle genel anlamda o gruptaki suçlar›
çözmeye ve önlemeye çal›fl›r.
• Suç önleme parasal yat›r›ma de¤er bir aland›r: Suç önleme programlar›na
çok miktarda maddi kaynak harcan›p karfl›l›¤›nda ayn› türden kazanç elde
edilmese de, orta ve uzun vadede ulafl›lacak sonuçlar yap›lan masraflar› te-
lafi edici türdendir. Suç önleme çal›flmalar›na aktar›lan maddi kayna¤›n çok
k›sa bir süre içerisinde kendisini amorti etmesi düflüncesi rasyonel bir de-
¤erlendirme de¤ildir. Orta ve uzun vadede, insanlar›n daha huzurlu olmas›,
temel hak ve hürriyetlerin rahat ve mutlu bir flekilde kullan›lmas›, birbirine
karfl› olumlu düflünce ve davran›fllar sergileyen bir toplumun varl›¤›, bu
u¤urda harcanan her türlü maddi kayna¤a de¤er bir sonuçtur. Sonuçta hu-
zur, mutluluk, güven ve cesaretin oldu¤u toplumlarda üretim artacak, bu da
beraberinde ekonomik kazanc› ve zenginli¤i getirecektir.
SUÇ ÖNLEME SÜREC‹ (Geleri, 2009)

Suç önleme, suçla mücadele konseptinin merkez noktas›d›r. Suç önleme bireysel
anlamda bir suçun ifllenmesinin ötesinde suç analizleri yapmak suretiyle belirli suç
türlerine iliflkin farkl› suç önleme önlemlerinin gelifltirilmesi anlam›n› tafl›maktad›r.
Suç önleme süreci, ele al›nmas› düflünülen sorunun ciddiyeti ve boyutlar›n›n de-
¤erlendirilmesi, hangi yöntem ve araçlarla mücadele edilmesi gerekti¤i konusunda
baz› destek ve ön çal›flmalar› gerekli k›lar. Bu çerçevede, önleyici süreç befl afla-
madan oluflur. Bunlar:
1. Sorunun tespiti: Belirli bir suç sorununun (türünün) durumu ve boyutlar›
hakk›nda gerekli tüm bilgilerin ve verilerin toplanmas›.
2. Verilerin analizi: Sorun teflkil eden suçlar›n ifllenmesine izin veren veya ko-
laylaflt›ran fiziksel ve durumsal flartlar›n belirlenmesi ve analiz edilmesi.
3. Fiziksel güvenlik önlemlerinin gözden geçirilmesi ve planlanmas›: Belirli
suçlara zemin haz›rlayan, bu suçlar›n ifllenmesini kolaylaflt›ran fiziksel ko-
flullar› ortadan kald›racak önleyici vas›talar ve önlemlerle ilgili olarak, mas-
raflar› da içerecek flekilde, sistematik bir projenin haz›rlanmas›.
4. En uygun plan›n seçilmesi ve uygulanmas›: Ortaya ç›kan alternatif projeler
içerisinden en ümit verici, uygulanabilir ve ekonomik olan güvenlik önlem-
lerinin seçilip uygulamaya konulmas›.
5. Takip ve de¤erlendirme: Uygulamaya konulan önlemlerle ilgili sonuçlar›n
takip edilmesi, de¤erlendirilmesi ve elde edilen deneyimlerin bu konuyla il-
gili kifli ve kurumlar›n istifadesine sunulmak üzere yay›lmas›.
Suç önlemede çözüm odakl› yaklafl›m ile bireysel anlamda bir suçun SIRA
önlenmesi
S‹ZDE veya ayd›n- SIRA S‹ZDE
lat›larak failinin yakalanmas› aras›ndaki fark› nas›l de¤erlendiriyorsunuz? 3
Sorunun Tespiti D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M
Toplum veya polisin sorun olarak gördü¤ü durum bir suç veya toplumsal bir ko-
nu, toplumu rahats›z eden bir davran›fl veya eylem de olabilir; 18 S Oyafl›ndan
R U küçük- S O R U
lerin alkol kullanmas›, alkol tüketilen yerlere gitmeleri, toplumsal nitelikli gösteri-
ler ve aile içi kavgalar gibi. Halk›n ve polisin ilgisi sorun olarak görülen duruma
D‹KKAT D‹KKAT
karfl› yönelir. Türü ve boyutu ne olursa olsun karfl›lafl›lan sorun çok iyi tan›nmal›
ve bilinmelidir. Sorun belirlendikten sonra, bu konuyla ilgili ulafl›labilir bütün bil-
N N
giler (toplumun yap›s›, zarar verilen veya çal›nan eflya, ma¤durunSIRA S‹ZDE
ad›, soyad› ve SIRA S‹ZDE
adresi, ifllenen suçlar›n türü, ifllenme yöntemleri, yo¤un olarak ifllendikleri yerler,
ma¤dur ve hedeflerin özellikleri, suçlular›n özellikleri, suçlar›n genelde hangi za-
manlarda ve koflullarda ifllendikleri ve buna benzer bilgiler) toplan›r. Ne kadar bol,
gerekli ve kaliteli bilgi toplan›rsa, ileri aflamalarda o kadar etkili analizler yap›l›r.
Toplanan bilgiler bilgisayar ortam›na aktar›l›r. Burada, hem okunabilir
K ‹ T A P
yaz› hem de K ‹ T A P
analiz edilebilir veri olarak altyap› oluflturulur ve buna göre say›sal girdiler kulla-
n›l›r. Bu flekilde, sonradan veriler üzerinde de¤ifliklik, ekleme ve analiz kolayl›¤›
sa¤lan›r. Çok say›da karmafl›k bilgilerden k›sa bir süre içerisinde anlaml› ve önem-
li sonuçlar elde edilir.
Verilerin Analiz Edilmesi

Verilerin analiz edilmesinde izlenecek tek ve standart bir yöntem ‹ N T E Rbulunmamakta-
NET ‹NTERNET
d›r. En uygun olan yol mevcut bilimsel ve istatistiksel analiz teknikleriyle mesleki
deneyimi birlefltirmektir. De¤iflkenlerin farkl› kombinasyonlar›n› karfl›laflt›rmal›
tablolarda kullanmak genellikle sorunun as›l kayna¤›na inmeyi M A Kkolaylaflt›r›r.
ALE Bu MAKALE
yaklafl›m suç önleme çal›flmalar›nda çok ciddi bir anlam ifade eder. Bu sistem yar-
d›m›yla hangi suçlar›n genelde nerelerde, ne zaman, hangi yöntemlerle ve kimler
taraf›ndan ifllendi¤i say›sal verilerle net bir flekilde ortaya konabilir. Buna ilave ola-
rak, istenilen di¤er bilgiler; suçlu hakk›nda kiflisel bilgiler (hangi tip suçlular han-
gi tür suçlar üzerine yo¤unlafl›yor), ma¤durlara iliflkin bilgiler (genelde hedef ola-
rak seçilen ma¤dur tipleri ve özellikleri, bunlar›n farkl› suç türleriyle olan ba¤lan-
t›lar›) sa¤l›kl› bir flekilde elde edilip de¤erlendirilebilir. Bu aflama bilgisayar tekno-
lojisinin yard›m›yla özel yaz›l›mlar kullan›lmak suretiyle çok etkin ve kapsaml› bir
hale getirilebilir.
86 Suç Sosyolojisi
Fiziksel Güvenlik Tedbirlerinin Gözden Geçirilmesi ve

Planlanmas›
Bu aflama, sorun teflkil eden durum veya suçun tam anlam›yla analizi ve bu ko-
nuyla ilgili net bir resmin elde edilmesinden sonra devreye girer. Ortaya ç›kan tab-
loya göre mevcut sorunu çözebilecek farkl› güvenlik önlemleri ortaya konur. Bu
önlemler maliyet analizini de içermelidir.
En Uygun Plan›n Seçilmesi ve Uygulanmas›

Ortaya ç›kan alternatif projeler içerisinden en ümit verici, uygulanabilir ve ekono-
mik olan güvenlik önlemi veya önlemleri belirlenir. Karar verilen güvenlik önlem-
leri paketinin uygulanmas› ve baflar›l› flekilde devam ettirilmesinde güçlükler yafla-
nabilir. Sorunun çözümü için ortak ve koordineli yaklafl›m tercih edilir. Etkili, gü-
venli ve kal›c› bir çözümü baflarabilmek için sorunun ilgili aktörleri (örnek; araç
sahipleri, otopark yönetici ve elemanlar› ve polis) bir araya gelmeli ve konuyu ifl-
birli¤i içerisinde ele almal›d›r.
Sonuçlar›n Takip Edilmesi ve De¤erlendirilmesi

Bütün bu yol ve yöntemler sonunda güvenlik önlemlerinin etkisinin hassas bir fle-
kilde masaya yat›r›lmas›, art›lar› ve eksileri ile de¤erlendirilmesi ayr› bir önem ta-
fl›r. Bu çerçevede, afla¤›daki sorular›n cevapland›r›lmas›na büyük ihtiyaç duyulur:
1. Sorun neydi?
2. Bu sorunun üstesinden gelmek için neler önerildi?
3. Hangi çözüm yolu benimsenip uygulamaya konuldu?
4. Uygulama sa¤l›kl› bir flekilde yürütüldü mü?
5. ‹stenilen sonuç elde edildi mi? Suç önlendi veya azald› m›?
6. Suçlarda azalma oldu ise, bu azalma gerçekten önleyici önlemlerin etkisiyle
mi oldu? Suç azalmas›nda etkili olan baflka (hesapta olmayan) unsurlar var m›?
7. Al›nan önleyici önlemler sonucu azalan suçlardan bir k›sm› baflka yerlere
yöneldi mi (yer de¤ifltirdi mi)? Bu yer de¤ifltirmenin boyutu yaklafl›k olarak
nedir?
8. Uygulanan güvenlik önlemleri maliyet-kazanç anlay›fl› içerisinde harcama-
ya, yat›r›ma de¤di mi?
Elde edilen sonuçlar de¤erlendirilir. Uygulamaya konulan proje kayda de¤er
bir baflar› sa¤lam›flsa uygulamaya devam edilir. Bu proje, katk›s› olmas› aç›s›ndan
ilgili di¤er birimlerle paylafl›l›r. Karfl›lafl›lan sorun, güçlük ve eksiklikler tekrar göz-
den geçirilir, gerekli de¤ifliklikler yap›l›r ve uygulamaya devam edilir. Elde edilen
baflar›n›n arzu edilen seviyede olmama olas›l›¤› da vard›r. Uygulamaya konulan
güvenlik önlemlerinin hedeflenen suç üzerinde kayda de¤er bir etki yapmad›¤›
görüldü¤ünde uygulamaya son verilir, yeni yöntem aray›fllar› içerisine girilir. Bu
aray›fl, önleyici sürecin çerçevesi içerisinde gerçeklefltirilir. Bu baflar›s›zl›k, verile-
rin analiz aflamas›ndaki eksiklik ve hatalardan kaynaklanabilir. Bu yüzden, bu afla-
ma tekrar gözden geçirilmelidir.
SUÇ ÖNLEME VE POL‹S

Polis, suçlar› önlemek, ifllenen suç san›klar›n› yakalamak ve adalete teslim etmek-
le görevlidir. Polis Vazife ve Salahiyet Kanununun 2. Maddesinin 1. F›kras›n›n A
bendinde polise; ‘Kanunlara, tüzüklere, hükümet emirlerine ve kamu düzenine
uygun olmayan hareketlerin ifllenmesinden önce bu kanun hükümleri dairesinde
önünü almak’ görevi verilmifltir. Görüldü¤ü üzere, kamu düzenini ve asayifli sa¤-
lamak, suç öncesi önleyici hizmetler sunmak polisin asli görevlerinden biri olarak Suç önleme polisin en baflta
gelen görevlerindendir.
kabul edilmifl ve bu konu yasal çerçeveye oturtulmufltur (Geleri, 2009). Ancak ya- Polis, bunu baflta devriye
salar böyle demesine ra¤men, polisin suçlarla mücadeledeki rolü denildi¤inde ak- hizmetleri olmak üzere farkl›
program ve uygulamalarla
la ilk olarak suçlar›n önlenmesi de¤il ‘suç iflleyenlerin yakalanmas›’ gelir. Polis mü- baflar›l› bir flekilde yerine
dürlerinin suçla mücadele politikalar›na göre farkl›l›k gösteren bu yaklafl›mda po- getirmeye çal›flmaktad›r.
lisin birinci derecede ifllenen suçlar› ayd›nlatmak ve san›klar› adalete teslim etmek-
le görevli ve yükümlü oldu¤u alg›s› etkili olmaktad›r. Suç önleme polisin sadece
bir flubesinin, bir k›sm›n›n yapmas› gereken dar kapsaml› bir faaliyet de¤ildir. Po-
lis her ne kadar suçun önlenmesinde önemli bir rol oynasa da, yaln›z bafl›na bu
iflin üstesinden gelemez. Devriye polisi, suç soruflturma flubeleri, polis merkezleri,
di¤er ilgili flubeler, sivil toplum örgütleri, di¤er kamu kurum ve kurulufllar› ile ge-
nifl çapta halk›n kendisi, bu faaliyet içerisinde yer almal›d›r (Gladstone, 1980:5).
Devriye Hizmetleri
Devriye kelimesi, Ortaça¤ Fransa’s›nda ‘çamur veya kirli suda yürümek, gezinmek Üniformal› devriye
veya kürek çekmek’ anlam›nda kullan›lan bir kavramdan türemifltir (Pate, 1986: hizmetinde birinci öncelik
cayd›r›c›l›k ve önleyicilik
137-140). Polisin Disiplinine, Merasim ve Topluluklardaki Rolüne ve Polis Karakol- iken; sivil devriye hizmetinde
lar› Teflkilat› ile Vazifelerine Dair Talimatname’nin 155. maddesinde devriye poli- ise suç sonras› müdahale ile
suç san›klar›n›n olay yeri
si; “umumi emniyeti korumak, suçlar› olmadan evvel önlemek veya yap›ld›ktan veya yak›n›nda yakalanmas›
sonra takip etmek ve lüzumunda halka yard›mda bulunmak üzere karakol m›nt›- birinci önceli¤i almaktad›r.
kas›na ç›kar›lan ve dolaflarak vazife gören memurlard›r,” fleklinde tan›mlanm›flt›r.
Di¤er bir ifadeyle; genel güvenli¤i korumak, suçlar› ifllenmeden önce önlemek, ifl-
lendikten sonra gerekli takibi yapmak, halka yard›mc› olmak ve kendisine verilen
di¤er görevleri yapmak üzere, kendisine ayr›lan sorumluluk bölgesinde karakol,
merkez, ekip veya ilgili flubeler taraf›ndan resmi veya sivil olarak göreve ç›kart›lan
ve çevreyi gezerek (Miller, 2000: 9) önleyici hizmet görevi yapan personele ‘dev-
riye polisi’; devriye polisinin görev yapt›¤›, sorumlulu¤una verilmifl, s›n›rlar› belli
olan hususi bir bölgeye ‘devriye bölgesi’, ‘devriye m›nt›kas› veya devriye alan›;
devriye polisinin, hizmet sundu¤u bölgede önceden belirlenmifl, takip etmesi ge-
reken belirli bir yol haritas›na “devriye güzergâh›” ve söz konusu bölgede devriye
polisi taraf›ndan yap›lan faaliyetlere de “devriye görevi veya devriye hizmeti” de-
nir. Devriye hizmetleri, geliflmifl ülkelerde polisin hizmet verdi¤i alanlar içerisinde
en fazla personelin istihdam edildi¤i aland›r. Bayley’in (1994) yapt›¤› bir araflt›rma-
ya göre, Amerikan polisinin yaklafl›k olarak %65’i devriye hizmeti için görevlendi-
rilmektedir. Bunu %64 ile Kanada, %56 ile ‹ngiltere, %54 ile Avustralya ve %40 ile
Japonya takip etmektedir (Bayley, 1994: 16). Türkiye’de ise bu oran yaklafl›k ola-
rak %30’dur. Bu bir anlamda, o ülkelerin siyasi idarecilerinin, polis yöneticilerinin
ve vatandafllar›n›n, polislik dendi¤inde ak›llar›na gelen ilk çal›flma alan›n›n devri-
ye hizmetleri oldu¤unu göstermektedir. Devriye, y›l›n her günü 24 saat, aral›ks›z
bir flekilde, üniformal› polisler taraf›ndan yerine getirilir. Polis varl›¤›n› hissettire-
rek vatandafllara güven, suç iflleme e¤iliminde olan kiflilere de korku veren devri-
ye polisinin özünde resmi, üniformal› polislerin yerine getirdi¤i bir hizmet vard›r.
Temel devriye hizmeti bu olmakla birlikte, bu görev, suç soruflturma flubeleri tara-
f›ndan sivil olarak da yerine getirilmektedir. Sivil olarak yap›lan devriye hizmetinin
özünde yakalama, araflt›rma ve soruflturma amac› bulunmakla birlikte, önleyici
fonksiyon da temel amaç ve hedefler içerisindedir. Devriye hizmetlerinde kullan›-
lan yöntemler ve devriye çeflitlili¤i ancak polisin ileri görüfllülü¤ü ile s›n›rl›d›r. Kul-
land›klar› tekni¤in türü, devriyeye ihtiyaç duyulan yere göre de¤ifliklik gösterir. Bu
devriye çeflitlerinden her biri, kendi içinde avantaj ve dezavantajlara sahiptir. Yay-
88 Suç Sosyolojisi
g›n olarak kullan›lan devriye çeflitleri flunlard›r (Geleri, 2009): Yaya devriyesi, oto-
mobil devriyesi, hava devriyesi, motosikletli devriye, sahil devriyesi, atl› devriye,
köpekli devriye ve bisikletli devriye.
‹stihbarat Faaliyetleri Yoluyla Suç Önleme

‹stihbarat, esaslar› Anayasa’da gösterilen devlet düzenini veya kiflilerin güvenli¤ini
tehdit eden faaliyetlerin yerine getirilmesinden önce, hukuka uygun olmak koflulu
ile çeflitli teknik ve yöntemlerle bilgi toplama faaliyetlerine denir (fiimflek ve Ömrü-
uzun, 2001: 39). ‹stihbarat terimi iki anlama gelir. Birincisi, elde edilen bilgiler toplu-
lu¤unu, ikincisi ise, bilgilerin elde edilmesi için uygulanan yöntemleri ve geçilen sü-
reçleri ifade eder (Prunckun, 1990: 3). Polis, suçlar›n önlenmesi amac›yla istihbarat
faaliyetleri yoluyla aktif bir çal›flma içerisindedir. Polisin istihbarat yetkisi 2559 say›l›
Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu’nun (PVSK) 7.maddesinde düzenlenmifltir. ‹stihba-
rat gelece¤i görmek; meydana gelecek olaylar›, ifllenecek suçlar› önceden tahmin et-
mek için kullan›lan bir sihirli küre de¤ildir (Meyer, 1987). ‹stihbarat, bilimsel araflt›r-
ma yöntemlerine dayal› bir suçla mücadele uygulamas›d›r. Suçlar öncesi suçlular›n
yakalanmas› yoluyla suçlar›n önlenmesi, çok ciddi olaylar›n meydana gelmesinin en-
gellenmesi (Godfrey ve Harris, 1971), suç sonras› suçlular›n yakalanmas› ve polis yö-
neticilerinin suçla mücadele politikalar›n›n do¤ruluk ve baflar› pay›n› artt›r›c› bilgile-
rin sunulmas› gibi çok önemli fonksiyonlar›n yerine getirilmesi söz konusudur (Rapp,
1989). Bu yaklafl›m içerisinde istihbarat, üst düzey yöneticilerin çok önemli kararla-
r›nda ihtiyaç duyduklar› önerileri ve somut verileri ortaya koyar.
Kent Güvenli¤i Yönetim Sistemi

Kent Güvenli¤i Yönetim Kent Güvenli¤i Yönetim Sistemi (KGYS) Türkiye’de son y›llarda uygulamaya ko-
Sistemleri bilgisayar nulan, zaman içerisinde çok ciddi anlamda kabul gören ve ülke geneline yayg›n-
destekli uygulamalarla çok
zengin bir kullan›m alan›na laflt›r›lmas› planlanan bir sistemdir. fiehirlerde suçlar›n ifllenmesinin önüne geçil-
sahiptir. Teknolojideki yeni mesi, meydana gelen olaylar›n ayd›nlat›lmas›, trafik hizmetlerinin düzenlenmesi ve
geliflmelerin kolayca
uyarlanabilece¤i esnek bir vatandafllar›n kendilerini daha güvende hissetmelerinin sa¤lanmas› amac›yla gelifl-
yap›ya sahip olmas› da ayr› tirilmifl bilgisayar destekli güvenlik kamera sistemidir. Bu sistemlerin bafll›ca amaç-
bir avantajd›r.
lar› flu flekilde s›ralanabilir (http://www.ankara):
• ‹llerin genel güvenlik ve asayifl hizmetlerine katk› sa¤lamak.
• Trafik ak›fl ve yo¤unlu¤unu izlemek.
• Güvenlik kameralar› vas›tas›yla elde edilen görüntüleri de¤erlendirerek mey-
dana gelebilecek olas› sorunlara karfl› h›zl› ve etkili önlemler gelifltirmek.
• Meydana gelen olaylar›n ayd›nlat›lmas› amac›yla kay›tlar› geriye dönük arafl-
t›rarak incelemek, delilleri temin etmek.
• Trafik kameralar› ve görüntü iflleme sistemleri arac›l›¤›yla plakalar›n veri ta-
ban›ndan sorgulanarak çal›nt› araçlar› tespit etmek.
• Toplant› ve gösteri yürüyüfllerinde polis-halk iliflkilerine zarar vermeden ya-
sad›fl› olaylar› önlemek, topluluklar›n provoke edilmelerine engel olmak.
KGYS 3 ana unsurdan oluflan bir projedir. Bunlar: Görüntüleme sistemi, ça¤r›
yönetim sistemi ve mobil uygulamalar sistemidir.
Görüntüleme sistemi, flehir genelinde konuflland›r›lan kameralardan elde edilen
görüntülerin izlenmesini, saklanmas›n› ve otomatik olarak üretilen alarmlar›n kayde-
dilmesini sa¤layan donan›m ve yaz›l›mlar ünitesidir. Ça¤r› yönetim sistemi, polise ya-
p›lan ça¤r›lara ve di¤er bilgilere dayal› olarak polisin olay yerine sevk ve idaresini
düzenleyen, ayn› zamanda bu süreçte personel ile bu uygulamay› kullanan di¤er ku-
rum kullan›c›lar›n›n birbirleriyle iletiflimini sa¤layan Co¤rafi Bilgi Sistemi ile destek-
lenmifl biliflim sistemidir. Mobil uygulamalar sistemi ise kullan›c›lar›n (sahada görev
yapan devriye polisi gibi) KGYS’den yararlanarak karfl›laflt›klar› olay, flah›s ve araç
karfl›s›nda zaman kaybetmeden ön bilgi almalar›n› sa¤layan, kullan›c›lar› konum bil-
gisi ile destekleyen, gerçeklefltirilen ifllemlerden de¤erlendirme niteli¤inde döküm,
grafik ve harita üretebilen yaz›l›m, donan›m ve hizmetler bütünüdür (http://www.an-
kara.gov.tr) Sistem çok say›da kamera, plaka tan›ma sitemi, k›rm›z› ›fl›k ve h›z ihlal
sistemi, yüksek çözünürlüklü portatif kamera sisteminden oluflmaktad›r.
Güven Timleri
Potansiyel suçlular›n alg›lanan yakalanma risk seviyelerini yüksek tutarak suçlar› Güven timleri özellikle
önlemede sivil devriye ve gizli özel ekipler görevlendirmenin de büyük yarar› bu- kamuya aç›k alanlarda ve
mala karfl› ifllenen suçlarda
lunmaktad›r. Bu ana düflünce kapsam›nda, bir potansiyel suçlunun herhangi bir (kapkaç ve h›rs›zl›k gibi) çok
yer ve zamanda suç ifllemesi halinde polis taraf›ndan yakalanma olas›l›¤›n› ‘öznel’ mükemmel sonuçlar elde
etmifl, önemli baflar›lara
olarak de¤erlendirmesine ‘alg›lanan yakalanma riski’ denir (Haight’den akt. Bir, imza atm›fl bir yöntem
1994: 12). Örne¤in; yak›n›nda bulunan bir polis memurunun varl›¤›n› gören potan- olarak dikkat çekmektedir.
siyel bir suçlu, kapkaçç›l›k yapmas› halinde yakalanma olas›l›¤›n›, büyük ço¤un-
lukla, %100 olarak de¤erlendirir. Yani, potansiyel suçlu, burada yakalanma olas›l›-
¤›n›n %100, kaç›fl ve kurtulma olas›l›¤›n›n ise %0 oldu¤unu düflünür. Alg›lanan ya-
kalanma riskinin yüksek olmas›, genelde, suç iflleme düflünce ve eyleminden vaz-
geçme ile sonuçlan›r. Yak›n çevrede görünürde herhangi bir polisin olmamas› du-
rumunda ise, potansiyel suçlunun alg›lad›¤› yakalanma riski, deneyimlerine ba¤l›
olarak de¤iflir ve büyük olas›l›kla azal›r (Bir, 1994). Alg›lanan yakalanma riskinin
düflük olmas› halinde, genelde suç iflleme düflüncesi eyleme dönüflür. Potansiyel
suçlu, hiçbir polisin veya önleyici güvenlik önleminin olmad›¤› bir çevrede suç ifl-
liyorsa, büyük bir olas›l›kla yakalanmayaca¤›na inanmaktad›r.
Simitçi, boyac›, esnaf, taksici, tamirci ve benzeri farkl› görünümler ile dolaflan,
sabit duran sivil polislerden oluflan özel ekipler özellikle kapkaç, yankesicilik,
okul çevresinde çocuklara karfl› ifllenen suçlar ve benzeri suçlarla mücadelede, ge-
rek bu suçlar›n önlenmesi gerekse bu suçlar› iflleyenlerin yakalanmas›nda önemli
baflar›lar elde etmifllerdir. “Güven Timleri” olarak adland›r›lan bu ekipler farkl› yer-
lerde farkl› zamanlarda farkl› görünüm ve kimlikler ile ortaya ç›karak suçlular›n su-
çüstü yakalanmalar›n› sa¤lam›fllard›r. Afla¤›da Güven Timleri ile Y›ld›r›m Devriye
ekiplerinin müdahale ettikleri olaylar sonras› yapm›fl olduklar› yakalamalara iliflkin
veriler sunulmufltur (EGM, 2010).
Suç Türü Olay Say›s› Yakalanan Kifli Say›s› Tablo 4.1

Güven Timleri ile
H›rs›zl›k 31.012 25.755 Y›ld›r›m Devriye
Ekiplerinin
Oto H›rs›zl›¤› 1.489 1.361 müdahale ettikleri
olay ve olay sonras›
Kapkaç 567 717
yakalama say›s›
Yankesicilik 2.780 2.318 (EGM, 2010).
Gasp 1.500 2.287

Yaralama 26.610 41.542
Cinsel Taciz 2.184 2.760
6136 Say›l› Kanuna Muhalefet 12.637 14.905
Doland›r›c›l›k 3.641 3.338
Toplam 82.480 94.983
90 Suç Sosyolojisi
Bu tablo, güven timleri ile sokaklarda görev yapan devriye ekiplerinin olaylara
an›nda müdahale ve flüphelilerin yakalanmas› konusunda ne kadar baflar›l› olduk-
lar›n› göstermektedir. Elde edilen baflar› potansiyel suçlular›n cayd›r›lmas› aç›s›n-
dan büyük bir etki oluflturmaktad›r. Böylece, potansiyel suçlular art›k hemen her
yerde mutlaka sivil ve gizli polis vard›r endiflesini tafl›makta, yakalanma riskini
yüksek alg›lamakta ve böylece suç ifllemekten vazgeçmektedir. Nitekim suç istatis-
tikleri de bu yönde veriler ortaya koymaktad›r. Türkiye’de 2006 ile 2010 y›llar›nda
ifllenen suçlara bakt›¤›m›zda özellikle d›flar›da, cadde ve sokaklarda ifllenen suçlar-
da önemli bir düflüfl oldu¤u görülmektedir (EGM, 2010). Bu da polisin uygulama-
ya koydu¤u yeni yaklafl›mlar›n etkili oldu¤unu göstermektedir.
Tablo 4.2 2006 Y›l›na Göre Suçlarda

Türkiye’de Suç Türü 2006 2010
2006-2010 y›llar› Azalma Oran› (%)
aras›nda ifllenen
suçlar (EGM, 2010). Kapkaç 12.154 2.491 -80
Oto H›rs›zl›¤› 31.522 12.364 -61
Evden H›rs›zl›k 85.964 85.349 -0.7
‹flyerinden H›rs›zl›k 55.967 41.656 -26
Yankesicilik 27.612 26.147 -5
Meskûn Mahalde Atefl Etmek 6.533 3.753 -43
Gasp 8.809 5.562 -37
Bu uygulamalar› etkin ve devaml› hale getirmek çok önemlidir. Daha önce ifa-
de etti¤imiz “sistemli ve devaml› olmak” ilkesi çerçevesinde özellikle gündüz ve
sorun oluflturan yerlerde ve zaman dilimlerinde üniformal› ekipler yerine sivil ve
gizli polis timlerini görevlendirmekte, zaman içerisinde de bunu daha profesyonel
hale getirmekte yarar bulunmaktad›r. Gizli ve sivil polisiye uygulamalar gerçek ya-
kalanma riskini art›rmakla birlikte alg›lanan yakalanma riski üzerinde etkili olmak
suretiyle suçlar›n ifllenmesinin önüne geçmekte, böylece suçlar azalmaktad›r.
SIRA S‹ZDE Polisin suç önleme konusunda yapm›fl oldu¤u çal›flmalar›, gelifltirmifl oldu¤u yeni yöntem-
SIRA S‹ZDE
4 leri nas›l de¤erlendiriyorsunuz?
D Ü fi Ü N E L ‹ M ToplumD ÜDestekli
fi Ü N E L ‹ M Polislik
Toplum Destekli Polislik, Artan bir flekilde kullan›lan motorize devriyelerin, toplum yaflam›n›n ve suçla
birey ve toplum odakl›,
S O R U
onlar›n duygu, düflünce,
mücadele yöntemlerinin
S O R U vazgeçilmez bir parças› haline gelmesiyle birlikte bu
talep ve beklentilerine önem uygulaman›n polisin halkla iliflki kurmas›n› engelledi¤i ve böylece polisi halktan
ve de¤er veren bir suçla uzaklaflt›rarak karfl›l›kl› yard›mlaflmay› ve bilgi al›fl-veriflini de azaltt›¤› görülmüfl-
mücadele
D ‹ K K modelidir.
AT D‹KKAT
Vatandaflla el ele, iflbirli¤ine tür. Otomobil devriyesi, polisi kendi içinde s›n›rlam›fl; toplum içinde dolaflma,
dayal› suç önleme program› insanlarla konuflma, onlarla iletiflim kurma ihtiyac›na ra¤men polisi toplumdan
N N
olarak
SIRA bütün
S‹ZDE dünyada
oldukça kabul görmüfl bir d›fllam›fl veSIRA S‹ZDE polis aras›na so¤uk duvarlar›n, afl›lmas› güç engellerin gir-
toplumla
ça¤dafl yaklafl›md›r. mesine neden olmufltur. ‹nsanlar toplumda nelerin olup bitti¤ini, kimlerin neler
yapt›¤›n› anlatabilecekleri, kendilerine yak›n hissettikleri polisi bulma ve konufl-
ma konusunda çok az bir flansa sahip olmufltur. Cadde ve sokaklarda görülen
polis, d›fla kapal›, d›fl dünya ile fiziksel ve duygusal anlamda herhangi bir tema-
s› olmayan ve adeta konserve kutusuna benzeyen bir yap› ve atmosfer içerisin-

de duran ayr› bir varl›k olarak alg›lan›r hale gelmifltir. Gerçek anlamda gözlem
yapma imkân ve yetene¤inden yoksun olan devriye polisi, sadece etraf›na bak-
makla yetinen, eflya ve olaylar› hissedemeyen, toplumla bütünleflemeyen, vatan-
dafllar›n his ve düflünce dünyas›na giremeyen, d›flar›dan gelen bir kifli konumun-
da bulunur hale gelmifltir. Bu yap› içerisinde, devriye arac›ndaki memurun gör-
dü¤ü, “yabanc› insanlar›n bulundu¤u tan›d›k sokak ve binalar;” halk›n gördü¤ü
ise, “içinde tan›d›k olmayan memurlar›n oturdu¤u, resmi, so¤uk polis araçlar›”
olmufltur (Sherman, 1983: 149).
Motorize devriyenin yol açt›¤› olumsuzluklar ve sahip oldu¤u dezavantajlar› or-
tadan kald›rabilmek için yaya devriyeler, y›llar öncesinde oldu¤u gibi, birçok ülke-
de tekrar polis faaliyetlerinin önemli bir parças› haline gelmifl ve son 20 y›ld›r
Amerika ve ‹ngiltere baflta olmak üzere birçok ülkede yaya devriye faaliyetleri için
yeni bir dönem bafllam›flt›r. Bu çerçevede, kimisi yeniden yaya devriye personeli
görevlendirmifl, kimisi ise var olan yaya devriyelerin say›s›n› artt›rm›fl ve yayg›nlafl-
t›rm›flt›r. Bu geliflmeler ›fl›¤›nda, günümüzde yaya devriye, Amerika, ‹ngiltere,
Avustralya, Almanya ve Japonya gibi birçok geliflmifl ülkede yayg›n olarak kullan›-
lan ve kabul gören bir polislik yöntemi haline gelmifltir.
Yaya devriyeler Toplum Destekli Polislik (TDP) modelinin bel kemi¤idir. TDP,
insanlar›n ço¤u taraf›ndan basit anlamda daha fazla üniformal› polisin sokaklarda
yaya devriye olarak gezmesi olarak alg›lan›r. Bu model olaylara an›nda müdahale
ve genel anlamda suç merkezli polislik ile kar›flt›r›l›r. Ancak, her ne kadar TDP da-
ha fazla say›da üniformal› polisi tekrar devriyeye koymay› içeriyorsa da modelin
felsefesi çok daha ileriye gider. Bu yaklafl›m toplumun farkl› kesimleriyle iflbirli¤i
içerisinde suçla mücadeleyi esas almaktad›r. TDP’nin stratejik amac› Emniyet Ge-
nel Müdürlü¤ü TDP Hizmet Standard› ve Uygulamalar› kitab›nda (2009:60), “top-
lumsal kat›l›m› sa¤layan, çevrenin sosyal yap›s›yla bütünleflmifl, topluma olabildi-
¤ince yak›n, kaliteli güvenlik hizmeti sunan ve toplumun güvenlik taleplerine her
durumda cevap veren, güvenlik olgusuna bütüncül yaklaflan örnek bir polis mode-
li oluflturmak ve bu modeli ülke geneline kademeli olarak yayg›nlaflt›rmak” olarak
tan›mlanm›flt›r.
Uygulamaya konulan yerin sosyo-kültürel yap›s›, demografik, ekonomik, kül-
türel ve di¤er koflullar› dikkate al›nmak suretiyle TDP ile ulafl›lmak istenen temel
amaçlar flunlard›r:
• Suçlar›n ifllenmesini önlemek, suç seviyelerinin azalmas›n› sa¤lamak,
• Suç önleme faaliyetleri kapsam›nda programlar ve kampanyalar düzenlemek,
• Vatandafllar›n suç ma¤duru olma korkusunu azaltmak, toplumdaki bireyle-
rin devlete ve polise güvenini sa¤lamak.
• Suç analizi ve hizmet alanlar›na iliflkin analitik çal›flmalar yap›lmas›n› sa¤lamak,
• Vatandafllar ile iflbirli¤i içerisinde toplumdaki sorunlar› çözmeye çal›flmak,
bu iflbirli¤ine önem ve öncelik vermek.
• Geleneksel polislik faaliyetlerini devam ettiren, hizmet sunma öncelikli,
kendili¤inden harekete geçen polislik yaklafl›m›n› benimsemek,
• Sosyal çevreyle ve hizmet sunulan insanlarla bütünleflmek,
• Yönetimde kalite ve etkinlik için uygulamaya iliflkin koordinasyonu ve ekip
çal›flmas›n› sa¤lamak,
• Güvenlik konusundaki toplumsal gereksinimlere ve taleplere cevap verebil-
mek için hizmetlere uygun nitelikte uygulama modelleri gelifltirmek.
92 Suç Sosyolojisi
Toplum Destekli Polislik TDP, yukar›da ifade edilen bu amaçlar› gerçeklefltirmek üzere iki aflamal› bir
çocuklara, yafll›lara, esnafa,
sivil toplum örgütlerine ve program bütünü olarak ele al›nabilir. Birinci aflamada, dan›flma kurullar›, yaya dev-
toplumun farkl› birçok riye ekipleri, toplum destekli suç önleme projeleri, suçlara karfl› çok kurumlu yak-
kesimine yönelik özel
programlar yürütmektedir.
lafl›mlar örnek verilebilir. ‹kinci aflamada ise, polis-halk iliflkilerinin gelifltirilmesi ve
daha iyi polis imaj›n›n oluflturulmas› hedeflenmektedir (Bahar, 2002: 296). TDP
modeli suçla mücadele ve güvenlik hizmetlerinin sadece polisle s›n›rl› bir hizmet
olmad›¤› temel konsepti üzerine gelifltirilmifltir. Polis bu amaçla ilgili kamu kurum
ve kurulufllar›, sivil toplum örgütleri, e¤itim kurumlar›, belediyeler ve vatandaflla-
r›n yak›n deste¤i ve kat›l›m› ile farkl› projeler yürütmektedir. Bu kapsamda sosyal
duyarl›l›¤› ve fark›ndal›¤› art›rmaya, çocuklar› ve gençleri suçlardan, bunlar›n za-
rarl› sonuçlar›ndan korumaya, aileleri çocuklar›n›n maruz kalabilece¤i tehlikeler
konusunda bilgilendirmeye, vatandafllar›n suç ma¤duru olmamalar› için almas› ge-
reken güvenlik önlemleri konusunda bilgili ve duyarl› hale gelmelerine ve toplum-
da güveni art›rmaya yönelik farkl› faaliyetleri içermektedir. Bu hizmetler Türkiye
genelinde ‹l Emniyet Müdürlüklerine ba¤l› Toplum Destekli fiube Müdürlükleri va-
s›tas›yla yürütülmektedir. Bu ba¤lamda yürütülen bafll›ca faaliyetler flunlard›r (EGM,
2010: 45):
• Mahalle toplant›lar›
• Site-Apartman toplant›lar›
• Okullarda düzenlenen bilgilendirme toplant›lar›
• Esnafa yönelik duyarl›l›¤› art›r›c› ve bilgilendirici toplant›lar
• Vatandafllarla yap›lan toplant›lar
• Resmi kurumlara yönelik bilgilendirme toplant›lar›
• Özel güvenlik kurulufllar›na yönelik bilgilendirme toplant›lar›
• Sivil toplum örgütlerine yönelik bilgilendirme toplant›lar›
Toplum Destekli Polislik kapsam›nda gelifltirilen bir di¤er önemli proje de “Gü-
venli Okul-Güvenli E¤itim Projesidir”. Çocuklar›n güven içerisinde okula gitmele-
ri, ö¤renimlerini sürdürmeleri ve e¤itimlerini olumsuz etkileyebilecek olumsuzluk-
lardan korunmalar› amac›yla her okul yönetiminin irtibat halinde olaca¤› ve gü-
venlik sorunlar›n› paylaflabilece¤i irtibat görevlileri uygulamas› bafllat›lm›flt›r. Bu
flekilde hayata geçirilen proje kapsam›nda görevlendirilen polis say›s› 2010 y›l›nda
13.140’› bulmufltur. ‹rtibat görevlileri okul içi ve çevresinde yapm›fl olduklar› çal›fl-
malar›n yan› s›ra 2009-2010 e¤itim ö¤retim y›l›nda 103.816 servis arac› ile 44.049
internet kafe ve di¤er umuma aç›k yerlerde denetleme yapm›flt›r (EGM, 2010).
Polisin suç önleme kapsam›nda yürütmüfl oldu¤u projelerden bir di¤eri de
“Umut Y›ld›z› Projesidir”. Polis bu proje kapsam›nda yafllar› 16-18 aras›nda olup da
suça sürüklenmifl ve soka¤a itilmifl çocuklara yönelik çok önemli bir sosyal sorum-
luluk faaliyeti yürütmektedir. Bu çal›flmalar ile söz edilen çocuklar› suç ma¤duru
olmaktan, suç ifllemekten ve zararl› al›flkanl›klardan korumak amaçlanmaktad›r.
Bu proje kapsam›nda ülke genelinde yürütülen çal›flmalarda 6.035 çocuk tespit
edilmifl, bunlardan 1.185’ine e¤itim verilmifl, 303’üne de ifl imkân› sa¤lanm›flt›r
(EGM, 2010).
SUÇ ÖNLEME PROGRAMLARININ BAfiARILI OLMASI

Suç önleme programlar›n›n
‹Ç‹N D‹KKAT ED‹LMES‹ GEREKEN HUSUSLAR
istenilen baflar›y› elde (Geleri, 2009)
edebilmesi baz› temel Suç önleme programlar› ve uygulamalar›n›n baflar›l› olabilmesi için dikkate al›nma-
hususlar›n bu programlarda
etkin bir flekilde hayata s›, uyulmas› gereken baz› temel esaslar bulunmaktad›r. Bu temel unsurlar› dokuz
geçirilmesi ile mümkündür. (9) ana bafll›k alt›nda toplamak mümkündür. Bunlar flunlard›r:
1. Yüksek seviyede görünür olmak.

2. Tan›mlanabilir olmak.
3. Suç sonras› müdahaleye haz›r olmak.
4. Sistemli ve devaml› olmak.
5. Suçla ilgili endifle ve korkuya yol açmamak.
6. Her yerde var olma alg›s›n› oluflturmak.
7. Suçla mücadelede elde edilen baflar›lar› kamuoyuna duyurmak.
8. Kurumlar aras› iflbirli¤i içerisinde hareket etmek.
9. Vatandafllar›n kat›l›m›n› sa¤lamak.
Yüksek Seviyede Görünür Olmak

Suç önleme çal›flmalar›n›n baflar›l› bir flekilde gerçeklefltirilmesinde yüksek seviye-
de görünür olmak ve böylece suçlar› azaltmak anahtar öneme sahip bir ilkedir
(Wilson ve McLaren, 1977). Modern teknoloji ile birlikte ulafl›m, gözetleme, takip
ve iletiflimde yeni yöntemlerin bulunmas›, suç önlemede kullan›lan araç ve gereç-
leri çeflitlendirmifltir. Buna paralel olarak, suç önleme stratejilerinde baz› de¤iflik-
likler olmufl, ancak genel prensip hep ayn› kalm›flt›r: Yüksek seviyede görünür ol-
mak. Bu kavram, önleyici güvenlik uygulamalar›n›n vatandafllar taraf›ndan fark
edilebilecek, di¤er unsurlardan ay›rt edilebilecek özellikte olmas› anlam›n› ifade
eder. Cadde ve sokaklarda görülen üniformal› polis, güvenlik kameralar›, bina ve
iflyerlerindeki alarm cihazlar›, özel güvenlik sistemleri ve personeli ile di¤er uygu-
lamalar görünür olduklar› ölçüde cayd›r›c› olabileceklerdir. Bu nedenle, polis ve
özel güvenlik personelleri kendilerini vatandafllardan ay›rt edebilecek renk ve ta-
sar›mda üniforma giyerler ve vatandafllar›n kendilerini kolayca görebilecekleri yer-
lerde dururlar. Ayn› flekilde, güvenlik kameralar›, alarm cihazlar› ve di¤er önlem-
lerin de renk, görünüm ve tasar›m olarak ay›rt edilebilir, görülebilir ve tan›nabilir
olmas›na büyük özen gösterilmelidir.
Tan›mlanabilir Olmak
Toplumun fark›nda olmad›¤› veya fark›nda olmakla birlikte rolünü ve fonksiyon- ‹nsanlar›n önleyici güvenlik
lar›n› bilmedi¤i bir sistemin cayd›r›c› olmas› beklenemez. Bilindi¤i üzere; “cahil ve- önlemlerinin kullan›m›, rolü
ve etkileri konusunda
ya bilmeyen insan cesur olur” sözü toplumumuzda çok iyi bilinir. Suç önlemede bilgilendirilmesinin, bu
kullan›lan önlemlerin içeri¤inin, etkisinin, elde etti¤i baflar›lar›n farkl› yollarla va- önlemlerin cayd›r›c›l›¤›n›n
yüksek hale getirilmesinde
tandafllara duyurulmas›, bilinir hale getirilmesi durumunda potansiyel suçlular kar- büyük önemi vard›r.
fl›lar›ndaki gücün varl›¤›n› ve boyutunu daha iyi idrak edecek ve böylece suç iflle-
mekten vazgeçecektir. Potansiyel suçlular›n, al›nan önleyici güvenlik önlemlerini
görmeleri, bu önlemlerin ifllevini ve etkisini çok iyi bilmeleri halinde alg›lanan ya-
kalanma riski artacak ve dolay›s›yla suçlar da önlenmifl olacakt›r. Yani burada, ön-
leyici önlemleri sadece görmek de¤il, onlar›n do¤rudan suçlar› önlemek amaçl›
olarak kullan›mda olduklar›n› bilmek ve tan›mlamak gerekmektedir.
Kameralar›n varl›¤› suç ifllemek isteyen flüphelileri bu fikirden vazgeçirmekte
ve böylece suçla ilgili herhangi bir harekette bulunmalar›n› engellemektedir. Bu
amaçla örne¤in; birçok ma¤azada güvenlik kameralar›n›n kullan›ld›¤›n› gösteren
uyar› levhalar› ve büyük ekranlar bulunmaktad›r. Böylece, içeri girenler ve ma-
¤azada gezenler bu kameralar›n varl›¤›ndan, fonksiyonlar›ndan ve teknik özel-
liklerinden bizzat görerek haberdar olmakta, suç ifllenmesi halinde meydana ge-
lebilecek tepkisel durumu bizzat görerek suç risk analizini yapmakta ve olas› so-
nucun kendisi aç›s›ndan riskli oldu¤unu düflünerek suç ifllemekten vazgeçebil-
mektedir.
94 Suç Sosyolojisi
Suç Sonras› Müdahaleye Haz›r Olmak

Görülebilir suç önleme Suç önleme önlemleri, yasalar›n çi¤nenmesine izin vermeyece¤i, çi¤nenmesi ha-
uygulamalar›n›n linde ise an›nda ve tereddütsüz bir flekilde bu hatay› iflleyeni tespit edip yakalaya-
vatandafllar ve özellikle
potansiyel suçlular ca¤› izlenimini vermelidir. Bunun sa¤lanmas› için önleyici amaçl› olarak uygulama-
aç›s›ndan yakalanma ya konulan sistemler, al›nan bütün önlemlere ra¤men suçlar›n ifllenmesi halinde
korkusunu temsil etmesine
‘tehdit’ denir. suçlular› yakalama veya yakalanmas›na yard›mc› olma hususlar›nda etkili ve ve-
rimli olmal›d›r. Konuya bu temel ilke ba¤lam›nda bak›ld›¤›nda, alg›lanan yakalan-
ma riskinin seviye de¤erlendirmesinin çok iyi ayarlanmas› gerekti¤i ortaya ç›kmak-
tad›r. Alg›lanan yakalanma riski iki faktörün etkisi alt›ndad›r: Tehdit ve yo¤unluk.
Bu önlemlerin etkin ve cayd›r›c› olabilmesi için, her fleyden önce bir tehdit un-
suru olarak de¤erlendirilmesi gerekir. Bu da, önleyici güvenlik uygulamalar›n›n
suçlu davran›fla izin vermeyece¤ine, suç iflleyenleri yakalamaya haz›r ve kararl› ol-
du¤una iflaret eden görülebilir ve tan›mlanabilir davran›fl›n›n suç iflleme e¤ilimin-
de olan kifliler taraf›ndan alg›lanabilir olmas›yla mümkündür (Shinar ve McKnight,
1985). Bu özellik, yüksek seviyede görünürlü¤ün ve tan›mlanabilirli¤in bir ileri
aflamas›d›r. Örne¤in; kendi halinde, çevresine ve geliflmelere kay›ts›z kald›¤› görü-
nümünü veren, biraz kilolu bir devriye polisinin (görünür olmas›na ve devriye po-
lisi olarak tan›mlanmas›na ra¤men), suç iflleme e¤iliminde olan kiflilerin bir k›sm›
(özellikle de kararl› olanlar›) için ciddi bir tehdit unsuru olarak alg›lanma olas›l›¤›
düflüktür.
Sistemli ve Devaml› Olmak

Önleyici önlemlerin görünürlü¤ü s›n›rl›d›r. Bu önlemlerin sadece belirli bir yerde
ve geçici bir süreyle uygulamada olmas› halinde bunlar, do¤al olarak belirli bir
yerde ve belirli bir zamanda etkili olabilir. Bu önlemlerin genifl bir bölgeye hitap
etmesi, toplumun çok farkl› kesimlerini içine almas›, sistemli bir flekilde ve de-
vaml› olarak uygulanmas› durumunda, potansiyel suçlular üzerinde oluflturaca¤›
cayd›r›c›l›k unsuru daha güçlü olur. Bu anlamda, önleyici önlemlerin planl› ve ka-
l›c› bir önlemler paketi olarak planlanmas›, uygulamaya konulmas›, tan›t›lmas› ve
ayn› zamanda vatandafllar taraf›ndan alg›lanmas› gerekmektedir. Aksi takdirde,
potansiyel suçlular, uygulamaya konulan önleyici önlemlerin geçici ve sadece be-
lirli alanlar› içerdi¤i düflüncesinde olacak, kendisini bu ana düflünceye göre uyar-
layacak ve böylece bu uygulamalar›n etkisi de s›n›rlanacakt›r. Örne¤in; ara s›ra
ar›za yapan ve bu nedenle de yanl›fl alarm veren bir alarm cihaz›n›n veya bir bi-
nan›n sadece tek bir yerine (ana girifle) konulan bir güvenlik kameras›n›n suçlar
(suçlular) üzerinde etkin bir rol oynamas› beklenemez. Di¤er taraftan, büyük öne-
me sahip bir tesisin çok farkl› yerlerine yerlefltirilen güvenlik kameralar›n›n görüfl
aç›lar›n›n dar olmas›, net görüntü sa¤layamamas› veya kay›t sisteminin kaliteli ol-
mamas› halinde de sistemlilikten söz edilemez. Bu aç›dan, uygulamaya konulan
güvenlik önlemleri, hedeflenen amaçlara cevap verebilecek özelliklere göre plan-
lanmal› ve devaml›l›¤a sahip olmal›d›r.
Suçlarla ‹lgili Endifle ve Korkuya Yol Açmamak

Önleyici güvenlik önlemlerinin yüksek seviyede görünür olmas›, birçok insan ta-
raf›ndan halk›n kendini daha güvende hissetmesi aç›s›ndan önemli bir uygulama
olarak görülmesine ra¤men, bazen bunun tersi durumlar da yaflanmaktad›r. Bu
önlemlerin varl›¤› da bazen suç korkusuna yol açabilmektedir. Bu yaklafl›m kapsa-
m›nda, örne¤in;
• Kad›nlar›n, sald›r›lar karfl›s›nda kendilerini daha duyarl› ve dayan›kl› yapa-

bilecekleri yöntemler konusunda bilgilendirilmesi kapsam›nda s›k s›k, ka-
d›nlara karfl› ifllenen suçlardan söz edilmesi halinde kad›nlar›n daha fazla
suç ma¤duru olma korkusu tafl›malar› ortaya ç›kabilir.
• Yo¤un olarak h›rs›zlar›n, kapkaçç›lar›n ve gaspç›lar›n varl›¤›ndan söz ede-
rek ev ve iflyeri sahipleri ile vatandafllar› önleyici önlemler almaya teflvik
ederken, di¤er taraftan bu insanlar›n evlerini sahipsiz b›rakamamalar›na,
korkular›ndan dolay› geceleri d›flar› ç›kamamalar›na ve gezip e¤lenememe-
lerine de neden olunabilir.
• A¤›r suç olaylar› (cinayet, gasp, banka soygunu ve rehin alma gibi) ile ola-
¤anüstü durumlar hariç (yang›n ve sel bask›n› gibi), çok fazla say›da polisin
belirli bir alanda üniformal› olarak yüksek seviyede görünür olmas›, insan-
lar›n o bölgeyi sorunlu ve riskli bir bölge olarak alg›lamalar›na yol açabilir.
• Önleyici önlemlerin al›nmas› ve halka duyurulmas› konular›nda ileriye gidil-
mesi ve afl›r›ya kaç›lmas› halinde (bir AVM’nin çok yo¤un bir flekilde özel
güvenlik personeli görevlendirmesi, kat› güvenlik önlemleri uygulamas› gi-
bi), insanlar›n bu gibi yerlerin çok riskli ve sorunlu oldu¤u düflüncesine ka-
p›lmas›, huzursuz olmas› ve dolay›s›yla da, kendilerini emniyette hissede-
cekleri farkl› bir yere gitmelerine yol açabilir.
Her Yerde Var Olma Alg›s›n› Oluflturmak

Suç önleme faaliyetlerinde fiilen görünür olan önleyici güvenlik önlemlerinin yan›
s›ra kamuoyunda bu önlemlerin her yerde var oldu¤u hissi uyand›r›lmak suretiyle
de suçlar önlenmeye çal›fl›lmal›d›r. Potansiyel suçlular etrafta bir polis, güvenlik
görevlisi, güvenlik kameras› veya alarm sistemi görmemesine ra¤men o yerde ken-
disini gören, kaydeden bir sistemin var oldu¤una inan›rsa suç ifllemekten vazgeçe-
bilir. Polisin ve di¤er önleyici güvenlik önlemlerinin her yerde var oldu¤u izleni-
mini oluflturulmak suretiyle potansiyel suçlular›n alg›lad›¤› yakalanma risk seviye-
si yüksek tutulabilir ve böylece suçlular›n bir suç eylemini gerçeklefltirme olas›l›¤›
azalt›labilir.
Suçla Mücadelede Elde Edilen Baflar›lar› Kamuoyuna

Duyurmak
Suç iflleyenlerin yakalan›p cezaland›r›ld›¤›n›n görülmemesi veya bilinmemesi duru-
munda, uygulamaya konulan önleyici önlemlerin cayd›r›c› etkisi az ve k›sa süreli, ba-
flar› da do¤al olarak geçici olur. Bu nedenle, önleyici güvenlik uygulamalar›n›n ve
hatta gizli ve sivil polisiye yaklafl›mlar›n kullan›m›ndan dolay› meydana gelen yakala-
ma ve tutuklama halleri, vatandafllara medya yoluyla duyurulmal›d›r. Polisin ve di¤er
güvenlik önlemlerinin (güvenlik kameralar› ve özel güvenlik sistem ve personeli gi-
bi) suçlar›n önlenmesi ve suç sonras› suçlular›n tespit edilmesi ve yakalanmas› konu-
sunda göstermifl olduklar› baflar› toplumun her kesiminde olumlu yank› bulacakt›r.
Bu durumda, vatandafllar›n suç korkusu azal›r, vatandafllar›n polise güveni artar, po-
tansiyel suçlular›n alg›lad›klar› yakalanma risk seviyesi artar ve dolay›s›yla suçlar da
azalm›fl olur. Bunun bir di¤er olumlu yans›mas› da flu flekilde olacakt›r: Bu sistemleri
henüz kullanmayan, baz› endiflelere sahip olan vatandafllar ve iflletme sahipleri de ar-
t›k elde edilen baflar›lar konusunda ikna olacak ve bireysel suç önleme önlemlerini
hayata geçirme noktas›nda acele edeceklerdir. Bu aç›dan, medya suç önleme çal›fl-
malar› ile elde edilen baflar›l› sonuçlar› gündeme getirmek suretiyle vatandafllar›n da-
ha bilgili ve duyarl› hale gelmelerine büyük ölçüde yard›mc› olacaklard›r.
96 Suç Sosyolojisi
Kurumlar Aras› ‹flbirli¤i ‹çerisinde Hareket Etmek

Suç önleme hizmetleri sadece polisin çabalar› ile s›n›rl› olamaz. Polis, vatandafllar
baflta olmak üzere belediyeler, maliye, milli e¤itim, il özel idareleri, sivil toplum
kurulufllar› ve ilgili di¤er kamu ve özel kurulufllarla iflbirli¤i içerisinde hareket et-
mek zorundad›r. Görünür devriye ve di¤er güvenlik önlemlerinin yan› s›ra suç ve
suçlular›n üzerine gidici, suçlar›n ifllenmesi için elveriflli f›rsatlar› yok edici ve suç-
lular›n suç iflleme düflünce ve kararl›l›¤›n› zay›flat›c› stratejilerin elbirli¤i içinde ge-
lifltirilmesi gerekir. Bu anlamda, genifl kitlelerin kat›l›m› ve iflbirli¤iyle suçlar›n ifl-
lenmesinde etkili olan unsurlar›n tespit edilmesi ve ortadan kald›r›lmas›, suçlar›n
ifllenmesinin zorlaflt›r›lmas›, potansiyel ma¤durlar›n güçlendirilmesi yönünde fizik-
sel önlemlerin al›nmas› sa¤lanmal›d›r. Bu amaç do¤rultusunda örnek olarak:
1. Bir ilde suç sorunuyla mücadele ederken suçun nedenlerinin, suçun ifllen-
mesini kolaylaflt›ran unsurlar›n tespit edilmesi ve buna yönelik çözüm yol-
lar›n›n gelifltirilmesi konusunda polis, il özel idaresi, sanayi ve ticaret odas›
ve üniversiteler;
2. Bir yerleflim yerinde vatandafllar›n kendilerini güvende hissetmeleri, potan-
siyel suçlular›n cayd›r›lmas› noktas›nda gece ayd›nlatmas›n›n yeterli seviye-
de olmas›n› sa¤lamak hususunda polis, belediye ve elektrik idaresi;
3. Sokak çocuklar›n› suç ma¤duru ve san›¤› olmaktan korumak için polis, be-
lediye ve sosyal hizmetler;
4. Sporda fliddetin önlenmesine yönelik olarak polis, gençlik ve spor, kulüp-
ler, federasyon ve ilgili di¤er birimler birlikte iflbirli¤i ve koordinasyon için-
de hareket etmek zorundad›r.
Vatandafllar›n Kat›l›m›n› Sa¤lamak

Vatandafl ilgisi ve deste¤ini Suç önleme politikalar›n›n baflar›l› olabilmesi için mutlaka vatandafllar›n ilgisi, ka-
yan›na almayan suç önleme
uygulamalar›n›n gerçek
bullenmesi ve deste¤i sa¤lanmal›d›r. Suç önleme politika ve önlemleri vatandafllar
anlamda baflar›l› olmas›, taraf›ndan benimsenmeli, içsellefltirilmeli ve bireysel yaflam alan›nda uygulamaya
suç seviyelerini azaltmas› konmal›d›r. Vatandafllar bu önlemlerin amac› ve kapsam› konusunda tatmin oldu-
adeta imkâns›zd›r.
¤u takdirde sokaklarda ceza adalet sisteminin adeta gözü ve kula¤› olur. Bu flekil-
de ortaya konulan güvenlik anlay›fl› korkuya de¤il, güvene ve halk›n kat›l›m›na da-
yanmaktad›r. Suç önleme programlar›na halk›n kat›l›m› ve deste¤i, vatandafllar›n
suç önleme programlar›n› kendi yaflam alanlar›nda uygulamas›, suç olaylar›n› po-
lise bildirmesi, polisin suç önleme kampanyalar›na destek sa¤lamas› ve polise gü-
ven duymas› fleklinde olur.
SUÇUN YER DE⁄‹fiT‹RMES‹ (Geleri, 2002)

Suçu önlemek veya azaltmak Suçlu davran›fl› hakk›ndaki çal›flmalar kiflilerin suç ifllemesinin alt›nda geçmiflte ya-
amac›yla fiziksel güvenlik
önlemlerinin uygulanmas›
flanan deneyimler, içinde bulunulan sosyal çevre, aile yaflant›s›, uyuflturucu, alkol
sonucunda potansiyel suçlu, ve e¤itim yap›s› gibi baz› unsurlar›n etkili oldu¤unu ortaya koymufltur. Bu görüfle
çok basit olarak, daha kolay göre, kifliyi suça iten nedenler içerisinde, d›flar›dan gelen teflvik edici davran›fllar›n
suç iflleyebilece¤i bir baflka
bölgeye veya potansiyel içten gelen suç e¤ilimlerine göre daha az etkisi vard›r (‹çli, 1992). Bu aç›dan, bir
hedefe yönelebilmektedir. kiflinin içinde bulunan suç iflleme e¤iliminin fiziksel f›rsatlar yok edilerek bloke
edilmesi halinde suçlu; ya suç ifllemekten vazgeçecek, ya bu engeli ortadan kald›r-
maya çal›flacak ya da amac›n› gerçeklefltirmek için baflka yollar› deneyecektir. Suç
önleme programlar› yoluyla suçun oluflumunda etkili olan fiziksel faktörleri orta-
dan kald›rmak veya azaltmak, durumla ba¤lant›l› baz› suçlar›n ifllenmesini s›n›rla-
makta ve toplam suç say›s›n› azaltmaktad›r. Ancak, önleyici güvenlik önlemleri ba-
zen suçun belli bir bölgeden uzaklaflmas›, baflka bir yerde, baflka bir zamanda ve-
ya baflka bir suç çeflidi olarak tekrar ortaya ç›kmas›na neden olabilmektedir. Bu
duruma “suçun yer de¤ifltirmesi (crime displacement)” denmektedir. Suçun yer de-
¤ifltirmesi, suçun potansiyel bir hedeften bir di¤erine do¤ru olan hareketidir.
Suçun yer de¤ifltirmesi, suç önleme çal›flmalar› içerisinde dikkatle ele al›nmas›
gereken bir konudur. Uygulamadaki örnekler yer de¤ifltirmenin her bir flekliyle il-
gili s›n›rl› veriler sunmaktad›r. Bunun bafll›ca nedeni, suç önleme çal›flmalar›n›n
ço¤unun bu konuya ek ve ikincil öneme sahip bir alan gözüyle bakm›fl olmalar›-
d›r. Bu programlar›n as›l odak noktalar› suç önlemenin farkl› yönleri olmufl ve bu-
nunla ilgili çal›flmalar yap›l›rken az ve s›n›rl› bir dikkat de suçun yer de¤ifltirmesi-
ne ayr›lm›flt›r. Böylece bu konuyla ilgili hususlar kapsaml› ve detayl› incelemeler-
den mahrum kalm›flt›r. Dolay›s›yla, suç önlemenin bu yönüne do¤rudan hitap
eden çal›flma gerek say› gerekse içerik olarak tatmin edici seviyede de¤ildir. Suçun
yer de¤ifltirmesi, farkl› birçok suç önleme araflt›rma ve program›nda ele al›n›p in-
celenmifltir. Bu alanda en göze çarpan konu, suçun bir bölgeden baflka bir bölge-
ye kaymas› olmakla birlikte suçun yer de¤ifltirmesi afla¤›daki alt› farkl› flekilde ol-
maktad›r (Barron, 1991: 22):
1. Suç bölgesinde yer de¤ifltirme.
2. Suç zaman›nda yer de¤ifltirme.
3. Suç iflleme yönteminde yer de¤ifltirme.
4. Suç hedefinde yer de¤ifltirme.
5. Suç çeflidinde yer de¤ifltirme.
6. Suçlu tipinde yer de¤ifltirme.
Suç Bölgesinde Yer De¤ifltirme

Suç önleme önlem ve uygulamalar› sonucu suçun daha az güvenlik önleminin ol- Suçun yer de¤ifltirmesi en
fazla co¤rafi anlamda,
du¤u bir baflka bölgeye kaymas› oldukça yayg›n bir özellik gösterir. 1970’li y›llar›n fiziksel yer de¤iflikli¤i
ortas›nda Dallas’ta yürütülen suç önleme programlar› sonucunda baz› suçlular›n fleklinde ortaya ç›kmaktad›r.
flehrin d›fl bölgelerine kayd›¤› gözlemlenmifltir (Dallas, 1975). Bu çal›flma çerçeve-
sinde, tutuklananlar›n ikamet adreslerinin, suç say›lar›ndaki de¤iflikli¤in ve komflu
devriye bölgelerindeki suç say›s›n›n incelenmesi sonucu hedef bölgede ifllenen
suç say›s›ndaki azalmalarla birlikte dokuz kenar (flehir d›fl›) semtten alt›s›nda suç
say›lar›nda gözle görülür ölçüde art›fl oldu¤u kaydedilmifltir.
Di¤er baz› araflt›rmalar da benzer sonuçlar ortaya koymufltur. Cirel ve arkadafllar›-
n›n 1977’de Seattle’da uygulanan suç önleme programlar› üzerine yapt›¤› bir incele-
mede flehir genelinde ev ve iflyeri h›rs›zl›klar›nda azalma oldu¤u görülür. Di¤er taraf-
tan, ekstra herhangi bir önleyici önlemin al›nmad›¤› kontrol bölgelerinde (suç önle-
me programlar›n›n uygulanmad›¤›, araflt›rmada karfl›laflt›rma amac›yla ele al›nan böl-
ge) ise bu suçun yüzde yedi oran›nda art›fl sa¤lad›¤› belirlenir. Benzer flekilde, ‹stan-
bul’da polisin travestilerin yo¤un u¤rak yeri haline gelen Merter bölgesini s›k› kontrol
alt›nda tutmas›yla birlikte bu faaliyetlerin Maslak’a kayd›¤› görülmüfltür. Ayn› flekilde,
geceleri yol kenar›nda müflteri bekleyen hayat kad›nlar›yla mücadele eden Ankara
polisinin Çankaya ilçesinde özellikle Cinnah ile Hofldere caddelerinde yo¤un önlem-
ler almas› sonucu bu bölgelerde önemli ölçüde rahatlama meydana gelmifl, ancak bu
sefer de flehrin di¤er bölgeleri (Cebeci, Eskiflehir ve ‹stanbul yolu üzeri) bu sorunun
merkezi haline gelmifltir. Di¤er taraftan, Kansas City’de cadde ve sokaklar›n ›fl›kland›-
r›lmas› projesi baz› suçlar›n ›fl›kland›r›lmayan bölgelere kayd›¤›n› göstermifltir (Wright
vd. 1974). Benzer flekilde, New York’ta metro istasyonlar›nda vatandafllardan yap›lan
h›rs›zl›klar üzerine polisin s›k› önlemler uygulamas› sonucunda bu suçta azalma ol-
mufl, ancak sokak h›rs›zl›klar› artm›flt›r (Chaiken, 1978).
98 Suç Sosyolojisi
Suç Zaman›nda Yer De¤ifltirme

Bu, suç eyleminin ayn› bölgede kalmas› ancak baflka bir zaman dilimine tafl›nma-
s› ve suçun, suçlunun kendisi aç›s›ndan daha az riskli oldu¤una inand›¤› baflka bir
saat, gün ya da sezonda ifllenmesidir. “Geçici yer de¤ifltirme” olarak da adland›r›-
l›r. H›rs›zlar›n risk, elde edilecek kazanç ve benzeri unsurlardan dolay› suç eylem-
lerini gecenin geç saatlerinden sabah›n erken saatlerine, hafta içinden hafta sonu-
na veya çal›flma günlerinden tatil günlerine kayd›rmas› bu konu içerisinde de¤er-
lendirilebilecek bir özellik gösterir. Evde hiç kimsenin bulunmamas› suç için elve-
riflli bir ortamd›r. Suçlular, bu aç›dan, efllerin her ikisinin de çal›flt›¤› evlere gece
de¤il de gündüz, herkes iflteyken girerek h›rs›zl›k suçunu ifller. Antalya’da yaz ay-
lar›nda ve özellikle pazar günleri evden h›rs›zl›k olaylar›n›n oldukça yo¤un oldu-
¤u görülür. Bunun nedeni ise, ev sahiplerinin genelde pazar günleri toplu halde
pikni¤e veya denize gitmeleri ve böylece evlerin sahipsiz kalmas›d›r. Benzer flekil-
de, bir bölgede suç ifllemek isteyen kifliler etrafta devriyenin oldu¤unu görünce
suç zaman›n› biraz erteler. Devriye gittikten ve uzun bir süre gelmeyece¤inden
emin olduktan sonra veya baflka zamanlarda da, genelde devriyenin bulunmad›¤›
saatler dikkate al›narak suç ifllenir.
Suç ‹flleme Yönteminde Yer De¤ifltirme

Suç önleme programlar› ayn› zamanda suçlunun suç hayat›na devam edebilmesi
için daha fazla çal›flmas› ve yeni yöntemler gelifltirmesine yol açar. Suçlular›n bir
k›sm› ifllerini zorlaflt›r›c› engellerle karfl›laflt›klar›nda baflka bir yere gitmek yerine o
engeli aflabilmenin yollar›n› arar ve baflka yöntemler gelifltirmeye çal›fl›r. Örne¤in;
Aç›k pencere ve kap›lardan içeri girip h›rs›zl›k yapmay› tercih eden suçlular, bu f›r-
satlar›n azalmas› veya ortadan kalkmas›yla birlikte, kap› ve pencereyi k›rma veya
özel anahtarlarla açma gibi yöntemler gelifltirerek, kapal› ve kilitli girifl yerlerinden
hedeflerine ulaflma yolar›n› denemeye bafllar. Yankesicilerle mücadelede önleyici
devriye hizmetlerinin artt›r›lmas› ve belirli çevrelerdeki vatandafllar›n uyar›lmas› ile
yankesiciler farkl› yöntemler bulmufllard›r. Bunlardan dikkat çeken birisinde, Ulus-
lararas› ‹zmir Fuar›nda baz› yankesiciler seyyar dondurmac›yla iflbirli¤i yaparak
dondurmac›n›n bedava dondurma da¤›tmas›n› sa¤lar. Bu durumda, fazla say›da in-
san dondurmac›n›n etraf›nda toplan›r ve bir an önce bedava dondurma almaya ça-
l›fl›r. Yankesiciler de bu karmafla ve kalabal›ktan istifade ederek toplananlar›n pa-
ra ve cüzdanlar›n› çarpar. Gün veya ifl bitiminde de dondurmac›ya kazançtan pay
verilir ve ifl halledilmifl olur.
Suç Hedefinde Yer De¤ifltirme

Bu, suçlunun ayn› bölge içerisinde daha kolay suç iflleyebilece¤i yeni hedefler seç-
mesi anlam›na gelir. Örne¤in; son model araç kullananlar›n direksiyon kilidi tak-
malar› ve di¤er güvenlik sistemlerinden yararlanmalar› sonucu bu otomobillere
karfl› ifllenen oto h›rs›zl›klar›nda bir azalma olmufl ancak, direksiyon kilitlerinin
kullan›lmad›¤› eski otomobillerdeki h›rs›zl›klarda art›fllar gözlenmifltir (Mayhew ve
Maung, 1992). Ayn› flekilde, h›rs›zlar, evini güvenlik sistemleriyle koruma alt›na
alan potansiyel ma¤durlardan vazgeçerek, ayn› bölgede herhangi bir koruma sis-
teminin bulunmad›¤› baflka bir evi yeni hedef olarak seçmektedir. Allatt’›n (1984:
100-115) yapt›¤› çal›flmalarda binalar›n güvenlik sistemleri ve hedef güçlendirme
yöntemlerini kullanmaya bafllamas›ndan sonra bu tür önlemlerin bulunmad›¤› ko-
rumas›z binalar›n daha fazla oranda suçlara maruz kald›klar› (suçlar›n hedefi ol-
duklar›) tespit edilmifltir.
Suç Çeflidinde Yer De¤ifltirme

Yer de¤ifltirmenin bu flekli, suçlular taraf›ndan ifllenen suç türünde de¤ifliklikler
meydana gelmesiyle olur. Örne¤in; suçlu, normal zamanlarda ev ve iflyerinden h›r-
s›zl›k suçlar›n› ifllerken suç önleme programlar›n›n cayd›r›c› etkisiyle bu suçu art›k
iflleyemez ve daha korunmas›z bir alan oldu¤una inand›¤› otomobil h›rs›zl›¤›n› ifl-
lemeye bafllar. Almanya’da hedef güçlendirme yöntemleri sonucu oto h›rs›zl›klar›
azalm›fl ancak bu sefer de otodan yap›lan h›rs›zl›klarda art›fllar olmufltur (Webb,
1994: 75-85). Cabrini-Green yerleflim bölgesinde uygulanan suç önleme önlemleri
sonucu evden yap›lan h›rs›zl›klarda azalma olmufl ancak sald›r› ve gasp suçlar›nda
ise art›fllar meydana gelmifltir (Young, 1978). Bu, eflyan›n (mal›n) güvenli¤i için
harcanan çabalar›n baflar›ya ulaflt›¤›, ancak flahsa karfl› ifllenen suçlar›n meydana
gelmesi ve artmas›n› h›zland›rd›¤› gerçe¤ini sergiler. Benzer flekilde Türkiye’de
uçak kaç›rmalar›n önüne geçebilmek amac›yla 1970’li y›llardan itibaren hava li-
manlar›nda bagaj ve yolcular›n güvenlik cihazlar›yla elektronik kontrolüne bafllan-
m›fl ve baflar›l› sonuçlar elde edilmifltir. Ancak bir süre sonra rehin alma, bombala-
ma ve suikast gibi di¤er terörist eylemlerde art›fllar yaflanm›flt›r. Di¤er taraftan,
1970’li y›llarda terör gruplar› örgütsel faaliyetleri için gelir kayna¤› oluflturabilmek
amac›yla yo¤un olarak banka, iflyeri ve kuyumcu soygunlar› ifllerken al›nan önlem-
ler sonucu bu suçlar› rahat iflleyemeyen terör örgütleri bu sefer de uyuflturucu ve
insan kaçakç›l›¤› ile haraç toplama suçlar›na yönelmifllerdir. Burada as›l hedef al›-
nan suçlar›n ifllenmesinin güçlefltirilmesi nedeniyle teröristler daha kolay iflleyebi-
lece¤i di¤er suç çeflitlerine yönelmifllerdir.
Suçlu Tipinde Yer De¤ifltirme

Suçun yer de¤ifltirmesi bazen hiç istenmeyen olaylara da yol açabilir. Fiziksel
önlemlerle suçun güçlefltirilmesi potansiyel suçlulardan bir k›sm›n›n daha profes-
yonel hale gelmesine neden olabilmektedir. Karfl›laflt›klar› engeli aflmak isteyen
suçlular suç iflleme konusunda uzmanlaflabilmekte ve daha teknik çal›flma koflul-
lar› oluflturabilmektedir. Di¤er taraftan, belirli suç türlerini ortadan kald›rmak ve-
ya azaltmak amac›yla yap›lan çal›flmalar ayn› veya baflka bir suçun daha fliddetli
bir flekilde ifllenmesine neden olabilmektedir. Evden yap›lan h›rs›zl›k, gasp ve
soyguna dönüflebilmektedir. H›rs›zl›k amac›yla bir eve giren suçlu, alarm›n çalma-
s›yla uyan›p kendisine müdahale etmek isteyen ev sahibini yaralamakta veya öl-
dürmektedir. Irza geçme suçunu iflleyen bir suçlu, yakalan›p ceza evine girme
korkusuyla hareket ederek geride iz ve delil olabilecek unsurlar› yok etmeye ça-
l›flmakta ve bu amaçla ma¤duru öldürmekte veya öldürüp yakmaktad›r (Tupman,
1992). Eve girdi¤inde çalmaya de¤er bir fley bulamayan h›rs›z bütün evi atefle ve-
rip yang›n ç›karabilmektedir.
100 Suç Sosyolojisi
Özet
N
A M A Ç Suç önleme kavram›n› aç›klayabilmek. N
A M A Ç
Suç önleme programlar›n›n baflar›l› olabilmesi
1 4 için dikkat edilmesi gereken hususlar› s›ralaya-
Suç ifllenmeden önce olas› bütün önlemleri al-
bilmek.
mak suretiyle suçun ifllenmesinin önüne geçmek
Suç önleme programlar›n›n baflar›l› olabilmesi
suçla mücadelede önemli bir süreçtir. Suç önle-
için bu programlar; yüksek seviyede görünür, ta-
me olas› suç riskinin ortadan kald›r›lmas›, fiili
n›mlanabilir, suç sonras› müdahaleye haz›r, sis-
suç eyleminin meydana gelmesinin engellenme-
temli ve devaml› olmal›d›r, suçla ilgili endifle ve
si için gerekli, mümkün olan bütün önlemlerin
korkuya yol açmamal›d›r, her yerde var olma al-
al›nmas›d›r.
g›s›n› oluflturmal›d›r, elde edilen baflar›lar› kamu-
N
A M A Ç Suç önleme aflamalar›n› özetleyebilmek.
oyuna duyurmal›d›r ve kurumlar aras› iflbirli¤i
2 içerisinde yürütülmelidir.
Suç önleme farkl› aflamalarda gerçeklefltirilebilir.
N
Bunlar›n ilk ve en temel aflamas› suçlar meydana
Suçun yer de¤ifltirmesi kavram›n› ve içeri¤ini
gelmeden suçlar›n ifllenmesine neden olan sos- A M A Ç
5 izah edebilmek.
yal, ekonomik, siyasal, hukuki ve psikolojik un-
Suç önleme programlar›n›n uyguland›klar› alan-
surlar›n tespit edilerek ortadan kald›r›lmas› veya
larda suç say›s›nda azalma görülmektedir. Ancak
iyilefltirilmesi fleklinde tan›mlanan proaktif afla-
suçlar›n bir k›sm› farkl› yer, zaman ve flekillerde
mad›r. ‹kinci aflama, cayd›r›c›l›k esas›na dayal›
tekrar ifllenmektedir. Bu duruma “suçun yer de-
bir anlay›fl› içeren fiziksel ve sosyal suç önleme
¤ifltirmesi” denmektedir. Suçun yer de¤ifltirmesi,
programlar›n›n uygulanmas›n› içeren önleyici
co¤rafik alan, zaman, yöntem, hedef, suç çeflidi
aflamad›r. Tepkisel aflama, suç ifllendikten sonra
ve suçlu tipinde de¤ifliklik olarak kendini göster-
suçlular›n yakalanmas› ve adalete teslim edilme-
mektedir.
si sürecine hitap etmektedir. Cezaland›r›c› ve ›s-
lah edici aflama ise cezaevi modelleri ile cezaevi
sonras› eski mahkûmlar›n topluma kazand›r›lma-
s› ve tekrar suç ifllememesi için yap›lmas› gere-
ken çal›flmalar› içine alan bir model ortaya koy-
maktad›r.
N
A M A Ç Polisin suç önlemedeki rolünü ortaya koyabilmek.
3
Polis suç önlemede önemli bir unsurdur. Polis
bu görevini devriye hizmetleri baflta olmak üze-
re güven timleri, istihbarat, toplum destekli po-
lislik ve teknolojiyi içeren farkl› uygulamalar ile
yerine getirir. Bununla birlikte suç önleme sade-
ce polis ve adalet sistemi ile s›n›rl› bir olgu de¤il-
dir. Suç önleme farkl› birçok disiplinin, alan›n bir
arada iflbirli¤i içinde uyumlu bir flekilde hareket
etmesini gerekli k›lan kurumlararas› bir model-
dir. Suç önleme çal›flmalar›n›n baflar›l› sonuçlar
verebilmesi bu programlar›n aç›k bir flekilde her-
kes taraf›ndan bilinmesi, etkinlik alan›n›n iyi an-
lafl›lmas›, çevrede görülmesi, baflar›l› sonuçlar›-
n›n kamuoyu ile paylafl›lmas› ve vatandafl deste-
¤inin sa¤lanmas› ile mümkündür.
1. Afla¤›dakilerden hangisi suç önleme ile ilgili do¤ru 4. Afla¤›dakilerden hangisi polisin suç önlemedeki ro-
bir tan›mlama olarak nitelendirilemez? lüne iliflkin do¤ru bir ifade de¤ildir?
a. Suç önleme disiplinler aras› bir yaklafl›md›r. a. Polisin suç önlemede tek bafl›na baflar›l› olmas›
b. Suç önleme, suç riskinin önceden görülmesi ve mümkün de¤ildir.
buna ba¤l› olarak suçun meydana gelmesini en- b. Polisin suç önlemedeki rolü ve konumu zaman
gelleyici önlemlerin al›nmas›d›r. içerisinde s›n›rlanmaktad›r.
c. Suç önleme, suçlar›n tamamen ortadan kald›r›l- c. Güven timleri özellikle kamuya aç›k alanlarda
mas› amac›na yönelik faaliyetlerdir. suç önlemede baflar›l› sonuçlar elde etmifltir.
d. Suç önleme, gerçek, fiili suç seviyesini veya al- d. Polis say›s›n›n art›r›lmas› ile suç say›s›n›n azal-
g›lanan suç korkusunu azaltmak için tasarlanan mas› aras›nda do¤ru orant›l› bir iliflki vard›r.
her türlü faaliyettir. e. Polis, vatandafl odakl› toplum destekli polislik
e. Suç önleme, suç tehdidini azaltmak, emniyet ve ve benzeri projelere a¤›rl›k vermelidir.
güvenlik duygusunu artt›rmak amac›na yönel-
mifl tutum ve davran›fllar bütünüdür. 5. Afla¤›dakilerden hangisi suç önlemenin temel ilkele-
rinden biridir?
2. Afla¤›dakilerden hangisi suç önleme aflamalar›ndan a. Suç önleme polisin görevidir.
biri de¤ildir? b. Suç önlemede baflar›l› olunabilmesi için polisin
a. Tepkisel aflama. yetkileri art›r›lmal›d›r.
b. Önleyici aflama. c. Suç önlemede tek yetkili organ yerel idareler ol-
c. Proaktif aflama. mal›d›r.
d. Cezaland›r›c›/›slah edici aflama. d. Suç önleme kurumlararas› aktif iflbirli¤ini gerek-
e. Emniyetli aflama. tirir.
e. Suç önleme bireylerin kiflisel çabalar› üzerine
3. Afla¤›dakilerden hangisi geleneksel, liberal ve radi- kurulu bir yaklafl›md›r.
kal teorileri aç›klamada yanl›fl bir ifade olarak de¤er-
lendirilebilir? 6. Afla¤›dakilerden hangisi suç önlemenin temel ilkele-
a. Radikal model cezalar›n art›r›lmas›n›n suç önle- rinden biri de¤ildir?
mede cayd›r›c›l›k aç›s›ndan önemine iflaret et- a. Suç önlemenin genifl bir çerçevesi vard›r.
mektedir. b. Suç önleme herkesin iflidir.
b. Geleneksel model yasalar›, devletin ve kamu- c. Suç önleme ihtiyaçlara göre ayarlanmal›, düzen-
nun otoritesini ön plana ç›karan bir modeldir. lenmelidir
c. Liberal modele göre bireyin içinde bulundu¤u d. Suç önleme hükümetin sorumlulu¤udur.
ortam›n dezavantajlar› suçlulu¤un oluflmas›nda e. Suç önleme özel güvenli¤in sorumluluk alan›d›r.
önemli bir etkendir.
d. Radikal model, toplumdaki eflitsizliklerin suçla- 7. Afla¤›dakilerden hangisi suç önleme programlar›n›n
r›n oluflmas›ndaki en önemli unsur oldu¤unu ulaflmak istedi¤i sonuçlardan biridir?
ileri sürmektedir. a. Suçun ortadan kalkmas› veya azalmas›.
e. Geleneksel model, suç önlemede vatandafllar›n b. Suç iflleyenlerin yakalanmas›.
yard›m ve deste¤inin önemine vurgu yapmak- c. Kamuya aç›k alanlarda güvenlik kameralar›n›n
tad›r. kurulmas›
d. Suçlular›n ›slah edilmesi.
e. Suç say›s›n›n belli bir seviyede kalmas›n›n sa¤-
lanmas›.

8. Afla¤›dakilerden hangisi suç önlemenin temel he- 1. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Suç Önleme Kavram› ve
deflerinden biri de¤ildir? Kapsam›” bölümünü gözden geçiriniz.
a. Suç say›s›n›n azalt›lmas›. 2. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Suç Önleme Aflamalar›” bö-
b. Suçla ilgili endifle ve kayg›lar›n ortadan kalkma- lümünü gözden geçiriniz.
s› veya azalmas›. 3. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Suç Önlemede 3 Teorik
c. Suç sonras› olay yerine h›zl› müdahale edilmesi. Yaklafl›m” bölümünü gözden geçiriniz.
d. Vatandafllar›n kendini koruma dürtüsünün ve 4. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Suç Önleme ve Polis” bölü-
toplumsal sorumluluk bilincinin gelifltirilmesi. münü gözden geçiriniz.
e. Suçun meydana getirebilece¤i olumsuz etkilerin 5. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Suç Önleme ‹lkeleri” bölü-
en az seviyeye çekilmesi. münü gözden geçiriniz.
6. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Suç Önleme ‹lkeleri” bölü-
9. “Suç önleme önlemleri, yasalar›n çi¤nenmesine izin münü gözden geçiriniz.
vermeyece¤i, çi¤nenmesi halinde ise an›nda ve tered- 7. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Suç Önleme Kavram›” bö-
dütsüz bir flekilde bu suçu iflleyeni tespit edip yakala- lümünü gözden geçiriniz.
yaca¤› izlenimini vermelidir” ifadesi suç önleme prog- 8. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Suç Önleme Kavram›” bö-
ramlar›n›n baflar›l› olmas› için dikkat edilmesi gereken lümünü gözden geçiriniz.
hususlardan hangisine iflaret etmektedir? 9. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Suç Önleme Programlar›-
a. Yüksek seviyede görünür olmak. n›n Baflar›l› Olmas› ‹çin Dikkat Edilmesi Gere-
b. Tan›mlanabilir olmak. ken Hususlar” bölümünü gözden geçiriniz.
c. Suç sonras› müdahaleye haz›r olmak. 10. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Suçun Yer De¤ifltirmesi”
d. Her yerde var olma hissini uyand›rmak. bölümünü gözden geçiriniz.
e. Kurumlar aras› iflbirli¤i içerisinde hareket etmek.
10. Suçlunun ayn› bölge içerisinde daha kolay suç iflle-

yebilece¤i yeni hedefler seçmesi suçun yer de¤ifltirme-
si flekillerinden hangisine iflaret etmektedir?
a. Suç hedefinde yer de¤ifltirme.
b. Suç zaman›nda yer de¤ifltirme.
c. Suç çeflidinde yer de¤ifltirme.
d. Suç iflleme yönteminde yer de¤ifltirme.
e. Suç bölgesinde yer de¤ifltirme.

S›ra Sizde 1 S›ra Sizde 4
Polisin suç önlemedeki rolü esas itibariyle cayd›r›c›l›k Polis tek bafl›na suç önlemede yeterli de¤il. Suçlar›n ifl-
temeli üzerine kurulu bir önleyici yaklafl›m› içermekte- lenmesinin çok farkl› nedenlerinin oldu¤u bir gerçek
dir. Bu da genel anlamda potansiyel suçlular›n suç ifl- iken bunu polisten beklemek de uygun de¤il. Bu yüz-
lemesini zorlaflt›ran, suç ifllemesi halinde yakalanmas›- dendir ki ça¤dafl toplumlarda bireyler, toplum, özel ve
n› kolaylaflt›ran güvenlik önlemlerinin uygulamaya ko- kamu kurumlar› kendilerini ilgilendiren alanlarda suç
nulmas› fleklinde kendini göstermektedir. Polis, devri- önleme ad›na özel önlemler, sistemler ve uygulamalar-
ye hizmetleri, durdurma ve kimlik kontrolü, güven tim- dan yararlanmaktad›r. Özel güvenlik sektörünün h›zla
leri, kent güvenli¤i yönetim sistemler, toplum destekli yay›lmas› bu anlamda önemli bir göstergedir. Di¤er ta-
polislik uygulamalar› ve buna benzer di¤er farkl› yön- raftan, polis gerek devriye hizmetleri gerekse toplum
temlerle suçlar›n önlenmesine yönelik çal›flmalar yap- destekli polislik, kent güvenli¤i yönetim sistemi ve gü-
maktad›r. ven timleri modelleriyle suç seviyelerinin azalt›lmas›na
çal›flmaktad›r. Güven Timleri uygulamas› Türkiye’de,
S›ra Sizde 2 özellikle büyük flehirlerde kapkaç, gasp, yankesicilik,
Her üç model suç sorununu ve suç önlemeye farkl› aç›- oto h›rs›zl›¤› ve otodan h›rs›zl›k gibi mala karfl› ifllenen
lardan çözüm getirmeye çal›flmaktad›r. Birbirleriyle ay- suçlarla birlikte okul çevrelerinde kümelenen çeteler,
r›flan temel noktalara vurgu yapmaktad›rlar. Geleneksel uyuflturucu sat›c›lar› ve di¤er suç gruplar›yla mücadele-
model, suçlar›n karfl›l›¤›nda cezalar›n art›r›larak daha de çok baflar›l› sonuçlar elde etmifl, halk›n büyük ilgi ve
cayd›r›c› olmas›n›; liberal model bireylerin yasal ve mefl- deste¤ini görmüfltür.
ru f›rsatlar›n›n art›r›lmas›n› ve radikal model ise toplum-
daki sosyal, ekonomik ve siyasal eflitsizliklerin ortadan
kald›r›lmas›n› ileri sürmektedir.
S›ra Sizde 3
Bir suçun bireysel olarak önlenmesi, meydana gelen
bir suçun failinin yakalanmas› önemlidir. Ancak, daha
önemli olan konu suçu bir sorun olarak görüp belirli
suç türleri için genifl kapsaml› önleyici, sorun çözücü
projeler gelifltirmektir. Bir kapkaç suçunun polisin çev-
rede bulunmas› suretiyle önlenmesi veya failinin he-
men suçtan sonra yakalanmas› bu anlamda mutlaka
önemli bir polisiye konudur. Ancak bu tür çal›flmalar›n
yan› s›ra, suçu (kapkaç, h›rs›zl›k gibi) bir sorun olarak
görüp genel anlamda bu sorunu ortadan kald›rmaya
yönelik çözüm odakl› çabalar›n gelifltirilmesi ayr› bir
öneme ve de¤ere sahiptir. Suç önleme süreci bu temel
anlay›fl› hayata geçirmenin önemli bir arac›d›r.
Kaynaklar
Alderson, J., (1983) ‘Community Policing’, T. Bennett Gilling, D., (1996) Policing, crime prevention and part-
(ed), The Future of Policing, Cambridge, Institute of nerships, in F. Leishman, B. Loveday and S.P. Sava-
Criminology. ge (eds), Core Issues in Policing, Longman, London
Allatt, P. (1984)”Residential Security: Containtment and and New York, 1996.
Displacement of Burglary” Howard Journal, (23) Gladstone, T., (1980) Co-ordinating Crime Prevention
Ankara Kent Güvenli¤i Yönetim Sistemi (2010) Ta- Efforts, London, HMSO, 1980.
n›t›m Broflürü, Ankara Valili¤i. Godfrey, E. Drexel & D. Harris, (1971), Basic Elements
Bahar, H. ‹. (2002) “Toplum Destekli Polislik ve Türki- of Intelligence, Washington DC: Office of Criminal
ye’ye Uygulanabilirli¤i”, H. H. Çevik ve T. Göksu Justice Assistance.
(Ed.) Türkiye’de Devlet, Toplum ve Polis, Ankara: Greacen, J. M., (1980) ‘The Role of The Police: Should
Seçkin Yay›nevi. It Be Limited To Crime Fighting?’ R. Staufenberger,
Barron, M. 1991, “Crime Prevention Strategies. Preven- (ed.), Progress in Policing, Cambridge, Mass.: Bal-
tion v Displacement”, Risk Analysis Course Notes, linger.
Stafford: Home Office Crime Prevention Centre. Haight, F. A. (1986) ‘Risk, especially risk of traffic acci-
Bayley, D. H. (1994) Police For The Future, New York, dent’, Accident Analysis and Prevention, 18 (5).
Oxford: Oxford University Press. Home Office Crime Prevention Centre, (1989) Preventi-
Bir, A. A.(1994) Trafik Güvenli¤i ve ‹letiflim Kampanya- ve Policing: A Work Skill for the Management of Cri-
lar›, Eskiflehir: A. Ü. Yay›nlar›, No: 783. me Reductions, 1989, Stafford: Home Office Crime
Brantingham, P.J. & F.L. Faust, (1976) ‘A Conceptual Prevention Centre.
Model of Crime Prevention’, Crime and Delinqu- http://www.ankara.gov.tr/Portal.asp?ID=526 (15.10.2011)
ency, 22 March 1976. ‹çli, T., (1992) Türkiye’de Suçlular: Sosyal, Kültürel ve
Chaiken, J. M., “Drugs and Pedatory Crime”, Drugs and Ekonomik Özellikleri, Ankara: Bizim Büro.
Crime, Tonry, M., J.O. Wilson (eds), Chicago: Uni- Kelling, G. L., Pate, T., Dieckman, D., & C. E. Brown,
versity of Chicago Press. (1974) The Kansas City Preventive Patrol Experi-
Cirel, P., P. Evans, D. McGillis & D. Whitcomb (1977) ment, Washington, DC.: Police Foundation.
Community Crime Prevention Program, Seattle, Lab, S. P., (1992) Crime Prevention: Approaches, Prac-
Washington: An Exemplary Project. Washington, tices and Evaluations (Second Edition) Cincinnati:
DC: National Institute of Justice. Anderson Publishing.
Clarke, R. V., (1995) “Situatinal Crime Prevention, Buil- Lavrakas, P. J., ve Kushmuk, J. W., (1986) ‘Evaluating
ding a Safer Society, Strategic Approaches to Crime Crime Prevention Through Environmental Design:
Prevention”, Crime and Justice: A Review of Rese- The Portland Commercial Demonstration Project:
arch, vol.12., M. Tonry ve D.P. Farrington (eds), Rosenbaum, D. P. (ed.) Community Crime Preven-
Chicago ve Londra, The University of Chicago Press tion. Does It Work?, Beverly Hills-London: SAGE
Dallas Area Criminal Justice Council, (1975) Report on Publications.
Crime Problem in Dallas. Lord Scarman, (1982) The Scarman Report: The Brixton
EGM, (2009), TDP Hizmet Standard› ve Uygulamalar›, Disorders, London, Pelican Books.
Ankara: Emniyet Genel Müdürlü¤ü yay›nlar›. Manning, P. K., (1977) Police Work, Cambridge: MIT
EGM (2010) Faaliyet Raporu 2010, Ankara: EGM. Press.
Friedrich, R. J. (1977) ‘The Impact of Organizational, In- Maslow, A. H. (1954) Motivation and Personality, New
dividual and Situational Factors on Police Behavio- York: Harper & Brothers.
ur’, Bas›lmam›fl Doktora Tezi, University of Michigan. Mayhew, P. ve N. A. Maung(1992) Research Findings
Geleri, A. (2002) ‘Fiziksel Güvenlik Tedbirleri Yoluyla from the 1992 British Crime Survey, London: HMSO
Suç Önleme ve Suçun Yer De¤ifltirmesi’: Çevik, Meyer, H. E., (1987) Real World Intelligence, New York:
H.H.& Göksu T. (ed.), Türkiye’de Devlet, Toplum ve Weidenfeld and Nicolson.
Polis, Ankara: Seçkin Yay›nevi. Miller, M. R., (2000) Police Patrol Operations (2nd Edi-
Geleri, A. (2009) Önleyici Polis Hizmetleri, Ankara: Po- tion), USA., Copperhouse Publishing Company.
lis Akademisi Baflkanl›¤›.
Muir, W. K. (1977) Police: Streetcorner Politicians, Chi- Weatheritt, M., (1983) ‘Community Policing: does it
cago: The University of Chicago Press. work and how do we know?’ in Bennett, T. (ed),
National Crime Prevention Institute (NCPI) (1978) “Un- The Future of Policing, Cambridge: Institute of Cri-
derstanding Crime Prevention”, The Practice of Cri- minology.
me Prevention, Louisville, KY, National Crime Pre- Webb, B., (1994) “Steering Column Locks and Motor
vention Institute, Vol.1, No.1-2. Vehicle Theft: Evaluations from Three Countries”,
Nichols, L. D., Robbins R. B. & D. B. Harrelson (2000), Crime Prevention Studies.
The Texas Police Officer, Volume II, Texas: McCutc- White R., (1996) Situating Crime Prevention: Models,
han Publishing. Methods And Political Perspectives, Crime Preventi-
O’Block, R., J. F. Donnermeyer ve S.E Doeren (1991) on Studies.
Security and Crime Prevention, Boston: Butter- Wilson, O. W. and R. C. McLaren, (1977) Police Admi-
worth-Heinemann. nistration (4rd ed.), New York.
Pate, A. M, (1986) ‘Experimenting with Foot Patrol, The Wright, R., M. Heilweil, & K. Dickinson (1974) The Im-
Newark Experience’, Rosenbaum, D..P. (ed.) Com- pact of Street Lightning on Street Crime, Ann Arbor:
munity Crime Prevention. Does It Work?, Beverly University of Michigan.
Hills-London: SAGE Publications. Young A. (1978) Second Year Report for the Cabrini-
Prunckun, H. W., (1990) Special Access Required, Lon- Green High Impact Project, Chicago: Chicago City
don: The Scarecrow Press, Inc. Department of Development and Housing.
Rapp, B., (1989) Deep Cover, Police Intelligence Ope-
rations, Colorado, Paladin Press.
Report of The Dallas Area Criminal Justice Council,
1975.
Sherman, L. (1983) ‘Patrol Strategies for Police’, Wilson,
J..Q. (ed.). Crime and Public Policy, San Francisco,
CA.: ICS Press.
Shinar, D. ve J. A. McKni¤ht (1985) The effect of enfor-
cement and public information on Compliance: L.
Evans ve R. C. Schwing (Der.), Human Behaviour
and traffic safety, New york. Plenum Press.
Silberman, C. (1978) Criminal Violence, Criminal Justi-
ce, New York: Random House.
Spelman W .G. & D. K. Brown ‘Response Time’ C. B.
Klockars & S. D. Mastrofski (1992) Thinking about
Police, London: McGraw Hill Inc.
fiimflek, C. & H. Ömrüuzun, (2001) Polisin Görev ve Yet-
kileri, Ankara: Polis Akademisi Baflkanl›¤›.
Tupman, W. A., (1992) “Ethics for Computer Techno-
logy and the Criminal Justice System”, Law, Compu-
ters & Artifical Intelligence, Vol.1, Number 1.
U. S. National Advisory Commission on Criminal Justi-
ce Standards and Goals, Police, Washington, DC.:
U. S. Government Printing Office.
Uzuner A., & Y. Ac›biber, (2001) Özel Güvenlik Teflkila-
t›, Havameydan› Güvenli¤i E¤itimi, Ankara; Yar-
d›mc› Ofset.
Walker, S. (1994) The Police in America, New York:
McGraw- Hill Book Company.
Weatheritt, M. (1986) Innovations in Policing, Becken-
ham: Croom Helm.
5
Amaçlar›m›z
N
N
Suç korkusu ve suç ma¤duriyeti riski kavramlar›n› tan›mlayabilecek,
N
Suç korkusunun ortaya ç›k›fl› ve geliflimini ifade edebilecek,
N
Suçun ölçülmesinin önemini ve yöntemlerini tan›mlayabilecek,
N
Suç korkusunu belirleyen unsurlar› özetleyebilecek,
N
Suç korkusunun olumsuz etkilerini s›ralayabilecek,
Suç korkusuyla mücadelenin çerçevesini aç›klayabilecek bilgi ve beceriye
sahip olacaks›n›z.
Anahtar Kavramlar
• Suç korkusu • Suç korkusu ve polis
• Suç ma¤duriyet riski • Suç korkusunu etkileyen unsurlar
• Suçun ölçülmesi
‹çindekiler
• SUÇ KORKUSU KAVRAMI
• SUÇ KORKUSU VE SUÇ
MA⁄DUR‹YET‹ R‹SK ALGISI
• SUÇ KORKUSUNUN ORTAYA
ÇIKMASI VE GEL‹fiMES‹
Suç Sosyolojisi Suç Korkusu • SUÇ KORKUSUNUN ÖLÇÜLMES‹
• SUÇ KORKUSUNU ETK‹LEYEN/
BEL‹RLEYEN FAKTÖRLER
• SUÇ KORKUSU MEDYA ‹L‹fiK‹S‹
• SUÇ KORKUSUNUN OLUMSUZ
ETK‹LER‹
Suç Korkusu
SUÇ KORKUSU KAVRAMI

Korku, belirli birtak›m fiziksel veya psikolojik ac› veya tehlikenin önceden sezil- Güvenlik ihtiyac›, suç
ma¤duru olma endiflesinden
mesiyle tecrübe edilen bir histir. Korku, karfl›lafl›lan istenilmeyen durumlar ve bir uzak bir flekilde yaflam›n›
tehlikenin varl›¤›n›n fark›nda olunmas›yla ortaya ç›kan memnuniyetsizlik uyand›- devam ettirme iste¤i ve
ran çok güçlü bir histir (Mish, 1997). Korku her zaman fiziksel, psikolojik ve sos- ihtiyac› insanl›k tarihi kadar
eski ve bir o kadar da
yal sonuçlara yol açar. Korku, vücudumuzun nas›l hissetti¤i ve göründü¤ü, beyni- insani, hukuki ve do¤al bir
mizin uyarana karfl› nas›l bir tepki gösterdi¤i ve toplumda nas›l davrand›¤›m›z üze- durumdur. Güvenlik
duygusunun insan
rinde etkili olur. Bu yönüyle korkunun, insanlar›n düflünme ve davran›fl yetenek- yaflam›ndaki yerini ve
lerini s›n›rlamak suretiyle davran›fllar üzerinde önemli bir etkisi vard›r (May, 2001). önemini çok iyi tespit eden
Maslow (1954), bu yüzden
Korku günlük yaflamda tehlikeden uzak durma konusunda bireyleri yönlendirir, ihtiyaçlar hiyerarflisi
olas› tehditlere, suç risklerine karfl› bir tepkinin verilmesini de sa¤lar (Marks, 1978). kuram›nda güvenlik
unsuruna fizyolojik
Korku evrensel, do¤al, insani ve ayn› zamanda da gerekli bir histir. Ancak bu his- ihtiyaçlardan sonra ikinci
sin afl›r› bir düzeyde olmas› bireyin yaflam›n› olumsuz yönde etkiler, yaflam kalite- s›rada yer vermifltir.
sini zay›flat›r, hareket kabiliyetini ciddi flekilde s›n›rlar.
Suç korkusu, bireyin bir suça ya da suç ile iliflkilendirdi¤i sembollere karfl› ge- ‹nsanlar›n bir araya
lifltirdi¤i duygusal endifle veya korku tepkisi olarak tarif edilebilir (Ferraro, 1995:23). gelmesiyle birlikte öncelikli
olarak düzenin ve güvenli¤in
Suç korkusu, bireylerin suç ma¤duriyeti konusunda alg›lad›klar› savunmas›z kalma sa¤lanmas›na yönelik
ile yak›n iliflkili bireysel süreçlerin ve çevresel dinamiklerin bir ürünüdür (Wyant, enformel sistemler
2008). Suç korkusu, asl›nda bireyler ve toplumlar için yeni bir kavram de¤ildir. gelifltirilmeye, kurallar
konulmaya bafllanm›flt›r. Bu
Korkuyu da içine alan hislere yönelik çal›flmalar›n geçmifli 18. Yüzy›l›n sonlar›na, yönüyle insanlar ilk önce
Darwin’e kadar uzanmaktad›r (May, 2001). Darwin (1872), hislerin insanlar›n çev- güvenliklerini sa¤layacak bir
resmi yap›, yönetim, yani
resel koflullar› içerisindeki yaflamlar›n› iyilefltirme veya zora sokma konusunda rol devlet kurmufllard›r.
oynad›¤›n› ifade etmifltir. Tarihsel olarak kriminolojik araflt›rmalar önceleri hep suç-
lu ve suçlu davran›fl üzerinde yo¤unlaflm›flt›r. Suç korkusu ilk bafllarda suç olgusu
içinde ele al›nm›fl, daha sonralar› suç önleme ve suç korkusuna iliflkin araflt›rmalar
yap›lmaya bafllanm›flt›r. 1960’l› y›llarda özellikle kriminologlar, politikac›lar, hükü- Suç korkusuna yönelik
met yetkilileri, güvenlik birimleri ve medya taraf›ndan s›kça kullan›lmaya bafllanan araflt›rmalarda önemli art›fl
bu olgu (Hale, 1996) özellikle 1970’li y›llardan itibaren kriminoloji taraf›ndan ba- bulunmaktad›r. ‹lk bafllarda
suç korkusunu genel
¤›ms›z olarak incelenmeye bafllanan bir bilim alan› haline gelmifltir (May, 2001). Bu çerçevede ele alan
y›llarda, özellikle Amerikan flehirlerindeki gettolarda ortaya ç›kan toplumsal olay- çal›flmalar zaman içerisinde
gittikçe alan daraltm›fl ve
lar, gösteriler ve ayaklanmalar sonras› ABD’de yap›lan araflt›rmalar “suç ve suç kor- suç türleri ile co¤rafik alan
kusunun” Amerikan toplumu taraf›ndan alg›lanan en önemli sorunlardan biri oldu- ve zaman dilimlerini esas
alan bir metodolojik yap›
¤unu ortaya koymufltur. Toplumun büyük bir k›sm›n›n suç ma¤duru olmaktan ortaya ç›km›flt›r.
korktu¤u, kendilerini yüksek seviyede ma¤duriyet riski alt›nda gördükleri tespit
Toplumda genel bir edilmifltir (Zedner, 1997). Bu konudaki araflt›rmalar ileriki y›llarda benzer bir duru-
güvensizlik kayg›s›n›n
tespiti önemli olmakla mun Avrupa ülkelerinde de var oldu¤unu ve yay›ld›¤›n› belirlemifltir.
birlikte suç ma¤duriyeti Suç korkusu araflt›rmalar› ilk bafllarda belirli suç türleri ba¤lam›nda de¤il, daha
korkusunun suç tiplerini,
zaman dilimlerini ve
çok genifl bir suç tan›mlamas› esas al›nmak suretiyle yap›lm›flt›r. Suç çok farkl› tür-
co¤rafik bölgeleri de içine lerden oluflmaktad›r: Mala karfl› ifllenen suçlar, flahsa karfl› ifllenen suçlar, biliflim
alacak flekilde kapsaml› suçlar›, terör suçlar›, organize suçlar ve devlete karfl› suçlar gibi. Toplumlarda ba-
olarak incelenmesi daha
yerinde ve yararl› verilerin z› suçlar di¤erlerine göre daha fazla ma¤duriyet kayg›s›n›n duyulmas›na yol açabi-
ortaya ç›kmas›na yard›mc› lir. Özellikle, soygun, kapkaç, fiziksel sald›r›, cinsel sald›r›, h›rs›zl›k, fliddet suçlar›
olacakt›r.
ve terör gibi suçlar di¤er birçok suç çeflidine göre (uyuflturucu suçlar›, kaçakç›l›k,
fuhufl gibi) daha fazla suç korkusuna yol açmaktad›r.
SIRA S‹ZDE Suç korkusuSIRA

suç türlerine
S‹ZDE göre de¤ifliklik gösterir mi? Aç›klay›n›z.
1
SUÇ KORKUSU VE SUÇ MA⁄DUR‹YET‹ R‹SK ALGISI
Suç ma¤duriyeti risk alg›s› ile gerçek suç riski aras›nda fark vard›r. Suç korkusu
üzerinde gerçek riskten ziyade alg›lanan risk seviyesi daha etkin rol oynamaktad›r
SuçSkorkusu
O R U ile suç (May ve Dunaway, S O R U 2000). Risk, bireyin suç ma¤duru olma riskini tafl›y›p tafl›mad›-
ma¤duriyeti risk alg›s› ¤› yönünde yapm›fl oldu¤u bireysel bir de¤erlendirme ve karar vermesi ile belirle-
birbirinden farkl›d›r. Her suç
ma¤duriyeti nir. Alg›lanan suç ma¤duriyeti riski ile suç korkusu göstergeleri genelde birbirine
D ‹ K K A Trisk alg›s› suç D‹KKAT
korkusu ile kar›flt›r›lmakta ve ortaya suç korkusu kavram› ç›kmaktad›r. Hâlbuki suç korkusu
sonuçlanmayabilir.
suç ma¤duriyet riskinden farkl› bir kavramd›r (Ferraro ve LaGrange, 1987). Suç
N N
SIRA S‹ZDE ma¤duru olma SIRA korkusu
S‹ZDE üzerinde bireylerin gerçek risk ile alg›lanan risk aras›nda-
ki de¤erlendirmeleri rol oynar. Gerçek risk, “herhangi bir olay›n gerçekleflme s›k-
AMAÇLARIMIZ
l›¤›na ba¤l›AMAÇLARIMIZ
geçmifl say›sal veriler temel al›nd›¤›nda, ilgili olay›n bir bireyin bafl›na
ampirik gelme olas›l›¤›” olarak ifade edilebilir. Alg›lanan riski ise, “ bir olay›n birey
Suçun ölçülmesine yard›mc› taraf›ndan alg›lanan gerçekleflme olas›l›¤›na eklemlenen ilgili olay›n gerçekleflme-
olan güvenlik alg›s›
K ‹ T A Pço¤u zaman
anketlerinde si durumunda K ‹ birey
T A P taraf›ndan deneyim edilece¤i düflünülen etkinin fliddeti” flek-
suç korkusu yerine suç linde tan›mlamak mümkündür (Adams, 1995:69). Alg›lanan risk, bireylerin suç
ma¤duriyet risk alg›s›
ölçülmektedir. oranlar›na ve ma¤dur olma olas›l›klar›na iliflkin öznel de¤erlendirmelerdir. Suç
TELEV‹ZYON korkusu, ma¤duriyet
T E L E V ‹ Z Y O N tehlikesinin çok say›daki bilefleninden biri olarak kavramsal-
laflt›r›labilir. Rader’e göre (2004:690-710) suç korkusu, risk alg›s›, kaç›nma davra-
n›fllar› ve korunma davran›fllar› ile birlikte farkl› bir kavram olan ma¤duriyet tehli-
kesi birbirleriyle iliflkili yap›tafllar›d›r. Baz› suç korkusu araflt›rmalar› basit bir flekil-
‹NTERNET ‹ N T E Rrasyonel,
de suça iliflkin NET fakat genel kayg›y› incelemektedir. Bu flekilde ele al›n›p
incelenen asl›nda risk alg›s›d›r (Rountree ve Land, 1996).
Genel olarak bireylerin bir suçun ma¤duru olma konusunda kendilerini ne ka-
MAKALE dar güvendeMhissettiklerini
AKALE veya bu konudaki duygu ve düflüncelerini tespit etme-
ye çal›flan suç ve güvenlik alg›lama anketleri asl›nda büyük ölçüde suç korkusu
yerine suç ma¤duru olma risk alg›s›n› ölçmektedir. Dolay›s›yla bu araflt›rmalarda
bir duygu ve his hali olan suç korkusu de¤il bir zihinsel de¤erlendirme ifllemi olan
yarg› olarak suç ma¤duriyeti alg›s› ölçülmektedir.
Güvensizlik, anl›k ve geçici bir duygu de¤ildir. Güvensizlik kayg›s› suç, yasa d›-
fl›l›k, keyfilik ve sorunlar yuma¤› içerisinde suça maruz kalma kayg›s›n›n tafl›nma-
s›d›r. Bu kayg› halinde; kayna¤›, nedeni ve aktörleri bilinen, k›sa süreli bir korku
de¤il kayna¤› belirsiz, yeri, zaman› ve faili bilinmeyen bir çerçevede ortaya ç›kacak
uzun süreli olumsuz ruh hali söz konusudur. Güvenlik hissi fiilen var olan gerçek
riskler ile bireysel ve toplumsal alg›lar aras›ndaki iliflkiler ba¤lam›nda izah edilebi-
lir. Günlük yaflam biçimleri, ekonomik varl›klar›, ifl ve sosyal çevreleri ile ikamet
yerlerine ba¤l› nedenlerden dolay› daha fazla suça maruz kalma riskini tafl›yanlar
5. Ünite - Suç Korkusu 109
ile yine bu ögelere dayal› olarak daha az suç ma¤duru olma riskini tafl›yanlar söz
konusudur. Ancak bu durum her zaman istatistiksel bir paralellik göstermeyebilir.
Biraz önceki durum göz önünde bulunduruldu¤unda, suç ma¤duru olma risk dü-
zeyi yüksek olanlar daha az güvensizlik kayg›s› tafl›yabilece¤i gibi suç ma¤duru ol-
ma riski az olan bireyler de daha fazla güvensizlik kayg›s›na sahip olabilirler. Yani,
ço¤u zaman gerçek suç ve ma¤duriyet riski ile suç ma¤duru olma kayg›s› aras›nda
bir paralellik bulunmayabilir. Bu yüzden, karmafl›k yap›s› nedeniyle suç ma¤duru Bireylerin suça iliflkin
olma endiflesinin aç›k ve net ölçüler içinde aç›klanmas› oldukça zordur. Her ne ka- deneyimlerinin suç korku
dar ma¤duriyet endiflesi ile suç aras›nda do¤rudan ve pozitif bir iliflki olmamakla seviyeleri üzerinde etkisi
bulunmaktad›r.
birlikte bireylerin suç deneyimleri, suça iliflkin duygu ve düflünceleri suç ma¤duru
olma korkular› üzerinde farkl› flekillerde rol oynamaktad›r.
SUÇ KORKUSUNUN ORTAYA ÇIKMASI VE GEL‹fiMES‹

Günümüz toplumunda birçok insan, gerçek suç seviyelerinden ba¤›ms›z olarak,
suçla ilgili kayg›lar›n› ve korkular›n› dile getirmektedir. Suç korkusunun oluflma-
s›nda yap›sal etmenler de rol oynamaktad›r. Bireyler sadece suç say›s› ve yo¤un-
lu¤u ile de¤il ayn› zamanda günlük yaflamlar›nda karfl›laflt›klar› sosyal ve fiziksel
yozlaflma belirtilerinin etkisiyle de içinde bulunduklar› sosyal ve fiziksel çevrenin
yaflanabilirli¤ini ve komfluluk iliflkilerini sorgulamaya bafllamaktad›r. Bu süreçte bi-
reyler meydana gelen bozulmay›, yozlaflmay› devletin suçlar karfl›s›nda bir zafiye-
ti, eksikli¤i olarak görmekte, kendilerini suç karfl›s›nda oldukça savunmas›z hisset-
mekte ve bu zihinsel ve ruhsal yo¤unluklu kayg›lar suç korkusuna dönüflebilmek-
tedir (Hunter, 1978).
Suç korkusu; bireyin olas›
‹nsanlar suça karfl› farkl› tepkiler verir. Suç korkusu duygusunu yo¤un olarak bir fliddet suçuna, fiziksel
hisseden bireyler genelde ma¤duriyetten korunmak amac›yla normalin üstünde zarara ve suç
ma¤duriyetlerine karfl›
zaman, çaba ve para harcar (Moore ve Trojanowicz, 1988). Baz›s› belirli zamanlar- gösterdi¤i duygusal tepki
da belirli yerlere gitmekten kaç›n›r; suç önleme araç ve gereçleri sat›n al›r; suça olarak da tan›mlanabilir
(Skogan ve Maxfield, 1981).
karfl› komflular›, mahallelileri, potansiyel veya gerçek ma¤durlar› içine alan birlik-
leri oluflturur; günlük rutinlerini ve yaflam tarz›n› yeniden düzenler veya kendini
kent yaflam›ndan soyutlar (Miethe, 1995). Suç korkusunu, bireysel ve çevresel fak-
törler dikkate al›nmak suretiyle, üç temel teori ile aç›klamak mümkündür (Polat ve
Gül, 2009). Bunlar flunlard›r:
• Güvensizlik kayg›s›n›n, suç eyleminin alg›lanma ölçüsüne dayal› olarak or-
taya ç›k›p geliflti¤ini ileri süren hassasiyet teorisi,
• Güvensizlik kayg›s›na, suçun kendisinin neden oldu¤u görüflünü savunan
do¤rudan veya dolayl› ma¤duriyet teorisi,
• Güvensizlik kayg›s›n›, bireylerin yak›n çevrelerinde resmi ve gayr› resmi
kontrolün azalmas› ile aç›klayan sosyal kontrol teorisi.
Suç istatistiklerinin yal›n bir flekilde do¤rudan yorumlanmas› tutarl› olmayan
sonuçlar ortaya koyabilir. Birçok araflt›rmada, cinsel suçlar›n, say›sal olarak az bir
oran› içermesine ra¤men, bayanlar taraf›ndan en çok kayg› duyulan suçlar aras›n-
da yer ald›¤› bilinmektedir. Bu anlamda belirli suçlar›n bireyler ve potansiyel ma¤-
dur tipleri taraf›ndan alg›lanma ölçüsü önemlidir. Burada, ma¤dur olma olas›l›¤›-
n›n objektif risklerine nispeten bayanlarda korkunun orant›s›z bir flekilde yüksek
oldu¤u görülmektedir. Bu konuda genelde hassasiyet duygusu yo¤unlu¤u ile suç
ma¤duru olma risk seviyesi aras›nda ters orant›l› bir iliflki bulunmaktad›r. Ma¤du-
riyet teorisine göre bayanlar, özellikle cinsel sald›r› ve aile içi fliddet suçlar›nda ger-
çek suç istatistikleri ile bireysel olarak bu suçlar›n ma¤duru olma olas›l›klar› ara-
s›nda objektif de¤erlendirme yapamamaktad›r. Bu yüzdendir ki, bu suçlara iliflkin
alg›lanan ma¤dur olma riski ve korkusu oldukça yüksek hissedilmektedir. Hassa-

siyet teorisine göre ise bayanlarda korku, gölge etkisi fleklinde tan›mlanabilecek
olan objektif riskten çok, ma¤duru olmaktan korktuklar› suçun kendisinin ve so-
nuçlar›n›n a¤›rl›¤› ile yak›n iliflki içerisindedir (Polat ve Gül, 2010).
Hale (1996) suç korkusu çal›flmalar›na iliflkin dört önemli hususa iflaret et-
mektedir. Bunlardan birincisi, kriminolojik araflt›rmalar, flirket suçlar› veya beyaz
yaka suçlar›ndan ziyade daha çok cadde ve sokaklarda ifllenen s›radan (adi suç-
lar) suçlar üzerinde odaklanmaktad›r. ‹kincisi, araflt›rmac›lar suç korkusunu sa-
dece insanlarda var veya yok olan bir fley olarak kavramsallaflt›rmaktad›r. Bu du-
rum korkunun de¤iflken, durumsal ve geçiflken yap›s›n›n tart›fl›lmas›n› s›n›rla-
maktad›r. Üçüncü olarak, say›sal yöntemlere gere¤inden fazla önem verme, kor-
kunun basit ve statik bir süreç olarak ele al›nmas›na yol açmaktad›r. Son olarak,
en son araflt›rmalar suç korkusunun sosyal ve psikolojik düzene zarar verebilen
sosyal bir sorun oldu¤unu ileri sürmektedir. Burada korku ile tedbirli olma ara-
s›ndaki fark›n çok iyi ay›rt edilmesi gerekmektedir. Baz› vatandafllar korkudan
söz ederken asl›nda ma¤duriyeti önlemek amac›yla tedbirli olmay› da kastedebil-
mektedir (Fattah ve Sacco, 1989).
SUÇ KORKUSUNUN ÖLÇÜLMES‹

Suç korkusunu, güvenlik veya güvensizlik alg›s›n› ölçmek oldukça zor, bir o ka-
Suç korkusunun
ölçülmesinde vatandafllarla dar da karmafl›k bir konudur (Barkan, 2005). Toplumda güvenlik alg›s›n›n tespit
yap›lan anket ve mülakat edilmesi ve buna yönelik çal›flmalar›n zaman›nda ve etkin bir flekilde hayata geçi-
yöntemi a¤›rl›kl› olarak
kullan›lmaktad›r. Burada rilebilmesi için vatandafllar›n duygu, düflünce ve taleplerinin bilinmesi önemlidir.
vatandafllar›n suça ve Vatandafllar›n suç, suçla mücadele, suç ma¤duriyeti ve suç korkusu konular›ndaki
ma¤duriyete iliflkin duygu ve
düflünceleri önemli rol düflünce ve taleplerinin bilinmesi kamu güvenlik politikalar›n›n ve hatta özel gü-
oynamaktad›r. venlik sistem, politika ve uygulamalar›n›n sa¤l›kl› bir flekilde oluflturulmas›nda bü-
yük rol oynamal›d›r. Sonuçta vatandafllar bu politikalar›n müflterisidir ve müflteri
memnuniyeti demokratik sistemlerin önceliklerindendir (Polat ve Gül, 2009). Va-
tandafl odakl› yönetim anlay›fllar›nda vatandafllar›n öncelikleri devletin ve özel sek-
törün önceliklerindendir veya öyle olmal›d›r. Vatandafllar›n düflünce, talep ve ön-
celiklerini bilmeyen bir güvenlik ayg›t›n›n hizmet sundu¤u bu kesimin beklentile-
rine yeterince cevap verebilmesi de mümkün olmayacakt›r. Bunu elde etmek için
tespit edici, kapsaml› veri sunan suç korkusuna iliflkin güvenlik alg›lama anketle-
rinin yap›lmas› gerekmektedir.
Suç istatistikleri sadece görünen, bilinen suçlar› ölçmede ve de¤erlendirmede
kullan›l›r. Belirli bir bölgede, ilde veya ülkede gerçek suçlulu¤un bilinmesi ve or-
taya konulmas› sadece bilinen suçlarla mümkün de¤ildir. Bu istatistiksel verilerin
yan› s›ra di¤er ölçüm araçlar›na ihtiyaç vard›r. Bu anlamda güvenlik alg›lama an-
ketleri, fiili suç say›s›, suç yeri, suç türü, suç yo¤unlu¤u ve benzeri di¤er say›sal ve-
rilerin yan›nda vatandafllar›n maruz kald›klar› bilinmeyen suç ma¤duriyetlerini, ki-
flisel alg›lar›n› ortaya koymas› aç›s›ndan büyük bir öneme sahiptir. Suçu, ma¤duri-
yeti ve hisleri tarafs›z, nesnel ölçütler içinde ele alan bu anketler kesin ve do¤ru
de¤erlendirmeler ortaya koymayan, mevcut say›sal verileri tamamlay›c› bir özelli-
¤e sahiptir. Burada dikkatle de¤erlendirilmesi gereken bir di¤er önemli konuya
de¤inmekte de yarar bulunmaktad›r. Güvenlik alg›lama anketlerinde genel sorular,
bak›fl aç›lar› ve beklentiler yerine çok daha özel, belirgin odaklanmalar yap›lmal›-
d›r. Bu konuda bireyler için sorun oluflturan, güvensizlik kayg›s›na yol açan belir-
li suçlar›n saptanmas›, belirli suçlara iliflkin sorular›n sorulmas› ve bu çerçevede
önlemleri ve beklentileri içine alan görüfllerin ortaya konulmas› gerekmektedir.
Kentler ve hatta kent içerisinde semtler aras›nda güvensizlik kayg›s› nedenleri, bu

kayg›ya yol açan bafll›ca suçlar ve di¤er durumlar ile vatandafllar›n bu konulara
iliflkin bak›fl aç›lar› farkl›l›k gösterebilir. Genel ifadeler ve sonuçlar gerek sorunun
tespiti gerekse çözüm yollar›n›n gelifltirilmesi konular›nda pek fazla yard›mc› ol-
mayacakt›r. Suç ve ma¤duriyeti kesin do¤rular içinde ele al›p de¤erlendiren güve-
nilir bilimsel araflt›rma yöntemleri bulunmamaktad›r. Ancak birden fazla ve farkl›
olan yöntemlerin bir araya getirilmesi suretiyle olas› en uygun, tutarl›, geçerli ve
kabul edilebilir bir tablo ortaya konulabilmektedir.
Suçla etkin mücadele için
Suç korkusuna yönelik yap›lan bilimsel araflt›rmalarda, bireylerin suçtan, ve suç suç korkusuyla da mücadele
ma¤duru olmaktan korkup korkmad›klar›n› ö¤renmek için yöneltilen sorularda etmek, güvensizlik
kayg›s›n›n ortadan
farkl› kavramlar kullan›lmaktad›r. Bu duyguyu tan›mlamak üzere “suç korkusu”, kald›r›lmas›na yönelik
“suç ma¤duru olma korkusu”, “suç ma¤duru olma endiflesi”, “suç ma¤duru olma projeler gelifltirmeyi öncelikli
hedefler aras›na almak
kayg›s›”, “güvensizlik kayg›s›”, “güvensizlik endiflesi”, “kendini güvende hissetme- gerekir.
me” gibi kavramlar kullan›lmaktad›r. Korku bir histir, heyecand›r. Öznel deneyim,
içsel vücut tepkileri, otonom sinir sistemi gerektiren tepkiler, yüz ifadesi gibi bile-
flenlerden oluflmaktad›r (Atkinson vd. 1990). Kayg›, bireyin tehlikeli ya da tehdit
edici olarak gördü¤ü, alg›lad›¤› ve de¤erlendirdi¤i, olas› etkilerinin rahats›z edici
oldu¤unu düflündü¤ü, çevresel kaynakl› bir uyar›c›ya ba¤l› olarak bireyde meyda-
na gelen olumsuz bir ruh halini ifade eder (Öner, 1977:23). Köknel (1988) kayg›y›
elem do¤rultusunda bir duygulanma durumu olarak tan›mlamaktad›r. Güvenlik al-
g›s› anketleri, toplumun suç ve ma¤duriyet konular›ndaki alg›lar›n›, düflüncelerini
tespit etmek ve de¤erlendirmek amac›yla belirli bir denek grubu üzerinde gerçek-
lefltirilir. Bu anketler bireylerin kiflisel güvenlik durumunun bir göstergesidir ve gü-
vensizlik kayg›s›n› ölçmeyi ve bunun nedenlerini kapsaml› bir flekilde ortaya koy-
may› hedefler. Güvenlik alg›lama anketleri, ma¤dur anketlerinden farkl› olarak,
maruz kal›nan suçlulu¤u de¤il, bireylerin (ve dolay›s›yla toplumun) kendisini gü-
vende hissetme durumunu, hangi derecede güvende, hangi derecede güvensiz
hissetti¤ini ölçmeyi hedefler. Güvenlik alg›lama anketleri ma¤dur anketlerinden
farkl› olmakla birlikte bazen ikisi bir arada yap›lmaktad›r. Yani bir anket çal›flma-
s›nda hem deneklerin fiili ma¤duriyet durumlar› hem de suçlara iliflkin duygu, dü-
flünce ve kayg›lar› ölçülmektedir. Bu yolla farkl› birçok husus aras›ndaki iliflkiyi is-
tatistiksel olarak de¤erlendirme imkân› olmaktad›r: Daha önce ma¤dur olma ile
suç ma¤duru olma kayg›s› aras›ndaki iliflkinin varl›¤› gibi. Hisleri, kayg›lar› ölçme-
si nedeniyle sübjektif bir özelli¤e sahip olan güvenlik alg›s› anketleri suç, suçluluk
ve ma¤duriyete iliflkin objektif veriler ortaya koymaz, zaten böyle bir iddias› da
yoktur. Ancak elde edilen veriler mevcut yap›n›n anlafl›lmas›, kamu güvenlik poli-
tikalar›n›n suçluluk ve vatandafllar›n beklentileri üzerindeki etkisinin de¤erlendiril-
mesi aç›s›ndan önemlidir. Bu anketlere dayal› olarak yap›lan analizler suç ma¤du-
ru olma endiflesi ve buna ba¤l› olarak ortaya ç›kan güvensizlik kayg›s›n›n gideril-
mesine yönelik gelifltirilecek politikalar›n belirlenmesinde büyük rol oynar.
Suç korkusu kavram›n›n çok yönlü ve farkl› anlamlar› olmas› nedeniyle bu ol-
gunun ölçülmesi çok zordur. Suç korkusu kavram›n›n tan›m›n› ve kapsam›n› biraz
daha kolaylaflt›rmak, belirli bir kavramsal bütünlük sa¤lamak amac›yla Fattah ve
Sacco (1989) suç korkusunun ölçümü konusunda biliflsel, duygusal ve davran›flsal
ölçümler olarak üç kategori gelifltirmifltir. Biliflsel ölçümler bireyin suç ma¤duru ol-
ma olas›l›¤› hakk›ndaki alg›s›, risk ve emniyetin de¤erlendirilmesiyle ilgilidir. Bu
yönüyle, bireyin suç ma¤duriyeti risk alg›lamas›na dayal› olarak ortaya ç›kmakta-
d›r. Zihinsel ve öznel bir de¤erlendirme süreci ile oluflmaktad›r. Duygusal suç kor-
kusu ölçümleri, belirli suç türlerinin potansiyel ma¤duru olma kayg›s› ve korkusu
ile ilgilidir. Asl›nda duygusal bir tepki veya hissedilen sübjektif kayg› halidir. Dav-
ran›flsal suç korkusu ölçümleri di¤er taraftan, bireylerin suç ma¤duriyeti olas›l›¤›n›
azaltmak için ne söyledikleri ve ne yapt›klar› konusundaki farkl›l›klar› ortaya koy-
maktad›r, de¤erlendirmektedir.
Suç ve ma¤duriyet ilk baflta fiziksel zarar ve yaralanma ile iliflkilendirilmektedir.
Suç korkusunun oluflmas›nda etkili olan önemli bir konu, olas› bir suç ma¤duriye-
Bireylerin suç ma¤duru olma
endiflesi tafl›malar›, ti karfl›s›nda fiziksel olarak zarar görme, yaralanma (veya ölüm) tehlikesine karfl›
kendilerini güvende ortaya ç›kan fliddetli kayg›d›r. Bu bak›fl aç›s›na göre suç korkusu fiziksel yaralan-
hissetmemeleri farkl› birçok
bileflene dayal› olarak ortaya ma tehlikesine karfl› ortaya ç›kan tehlike ve kayg› duygusu olarak tan›mlanmakta-
ç›kar. Suç ma¤duru olma d›r (Garofalo, 1979). Suç korkusu, bireyin suça ya da suçla iliflkilendirdi¤i sembol-
endiflesi ile suç ma¤duru
olma korkusu aras›ndaki
lere karfl› gelifltirdi¤i duygusal dehflet ya da kayg› tepkisidir. Suç korkusu bireysel
fark›n anketlerle güvenli¤e iliflkin bir duygu hali iken suç ma¤duriyeti kayg›s› ise suç ma¤duriyeti-
aç›klanmas›, bireylerin bu ne iliflkin biliflsel bir kayg› durumudur (Furstenberg, 1971). Buradaki duygusal tep-
fark› kendi iç dünyalar›nda
net bir flekilde ay›rt edip ki mala karfl› verilen zarar karfl›s›nda gösterilen duygusal tepkiden farkl›d›r. Bu ne-
aç›klamalar› oldukça zordur. denle genelde bu iki suç türü baflta olmak üzere suç türleri aras›nda ayr›ma gitmek
gerekmektedir. Suç korkusunu incelerken bir di¤er ayr›m noktas› da gerçek korku
ile alg›lanan korku aras›ndad›r. Yüksek suç seviyesine sahip bir bölgede gece tek
bafl›na yürüyen bir kiflinin hissetti¤i korku ile anket uygulamas›nda benzer bir du-
rumda ne hissedece¤i sorulan bir kiflinin ifade edece¤i korkuya iliflkin de¤erlen-
dirmeleri de birbirinden farkl›d›r. “Gerçek korku”, bireyin günlük yaflam›nda kar-
fl›laflt›¤› olaylar, geçirdi¤i deneyimler ve gözlemledi¤i iflaretlerle ilgili bir fliddetli
kayg› halidir. Anket çal›flmas›na kat›lan bir bireyin bu duyguyu yaflamas›, hisset-
mesi ve o oranda yans›tmas› pek de mümkün de¤ildir. Ancak konunun detay öl-
çüleri bizi bu yönde bir tart›flma zeminine do¤ru çekmekle birlikte suç korkusu
araflt›rmalar›nda hedeflenen sonuç, alg›lanan suç korkusunu incelemektir (Garofa-
lo, 1981). Aksi takdirde, kavramsal ve teorik belirsizliklerden, tart›flmalardan s›yr›l-
mak mümkün olmayacakt›r.
Bu konudaki araflt›rmalar›n ço¤u suçlar aras›nda ayr›m yapmadan suç korkusu-
nu genel anlamda ölçmeye çal›flmaktad›r (Cozens, 2000). Suç korkusuna iliflkin
kavram bütünlü¤ü sa¤lanamam›fl olmakla birlikte bu olguyu ölçmek amac›yla ya-
p›lan çal›flmalar gerek içerik gerekse yöntemsel olarak benzerlik göstermektedir.
Bu yöndeki ilk anket çal›flmalar›nda genelde; “Gece d›flar›da (mahallenizde) yaln›z
bafl›na kendinizi ne kadar güvende hissediyorsunuz?” türünden sorular kullan›l-
m›flt›r. Bu ve buna benzer sorular suç korkusu yerine daha çok bireysel ma¤duri-
yet olas›l›¤›n› (riskini) ölçme çabalar›n›n ötesine geçememifltir. Bu bak›fl aç›s› ve
ölçüm yöntemi suç korkusu ile suç ma¤duriyeti riski aras›nda net bir ayr›m ortaya
koyamam›fl, bu nedenle de bu iki olgu birbiriyle kar›flt›r›lm›fl, efl anlaml› gibi alg›-
lan›p kullan›lm›flt›r (Ferraro ve LaGrange, 1987). Asl›nda suç korkusunu ölçen
araflt›rmalarda; belirli suç türleri ve belirli bir co¤rafi mekân (mahalle) aç›k bir fle-
kilde ifade edilmelidir. Bu anlamda; “(Burada) mahallenizde gece yaln›z bafl›n›za
yürümekten korkaca¤›n›z bir yer var m›?”, “ Mahallenizde daha çok hangi suçlar›n
ma¤duru olmaktan korkuyorsunuz?”, “Kendinizi mahallenizde güvende hissediyor
musunuz?” fleklinde sorular›n yöneltilmesi çok daha sa¤l›kl› verilerin elde edilme-
sinin yolunu açm›fl olacakt›r. Suç korkusu, de¤iflik suç türleri için farkl› dereceler-
de kendini göstermektedir. En çok korkulan, ma¤dur olunabilece¤i düflünülen suç
çeflitlerine bak›ld›¤›nda, birçok insan, özellikle yafll›lar, h›rs›zl›k, kapkaçç›l›k ve
gaspa karfl› özel bir korku duymaktad›r. Geceleri duyulan suç ma¤duru olma kor-
kusu ise gündüze göre daha fazlad›r. Bunun yan› s›ra, yaln›z kanunlara sayg›l› va-
tandafllar de¤il, suç ifllemifl olanlar ve potansiyel suçlular da suç ma¤duru olma
korkusunu tafl›maktad›r (Geleri, 1996).
SUÇ KORKUSUNU ETK‹LEYEN/BEL‹RLEYEN

FAKTÖRLER
Bireylerin suç korkusunu belirleyen faktörleri tespit etmek ve aç›klamak amac›yla
çok say›da bilimsel çal›flma yürütülmüfltür. Bu çal›flmalar suç ma¤duru olma kay-
g›s›n›n da¤›l›m›n›n ve bu kayg›n›n suç seviyeleri ile iliflkisinin incelenmesine de
Suç korkusu genelde kent
yard›mc› olmufltur. ‹nsan›n kendisini güvende hissetmemesi bireysel ve çevresel yaflam›nda var olan suç ve
çerçevede farkl› nedenlere dayal› olarak ortaya ç›kan psikolojik bir durumdur. Gü- suçlulu¤a iliflkin bir
kavramd›r. Daha önceki
vensizlik hissinin oluflmas›nda her unsur farkl› derecelerde etkili olur. Söz konusu olumsuz deneyimler, ma¤dur
faktörlerin neler oldu¤u ve güvensizlik duygusunun oluflmas›na hangi seviyelerde olma, suça tan›kl›k etme,
ma¤dur olan bir yak›n› olma,
etki etti¤inin belirlenmesi, hem oluflan suç korkusunun hem de bu korkunun üs- medyada suç ve
tesinden gelmeye, ortaya ç›kmas›n› engellemeye yönelik politikalar›n gelifltirilme- ma¤duriyetler içeren çok
sine katk› sa¤lar. Suç korkusunu etkileyen faktörler genelde savunmas›zl›k ile ilifl- say›da haber görme, ifl ve
yaflam çevresinde suçu
kilendirilen sosyo-demografik ve çevresel faktörler üzerinde yo¤unlaflmaktad›r. kolaylaflt›ran unsurlar›n
Suç korkusu, bireylerin alg›lad›klar› savunmas›zl›k hissi ile yak›ndan ilgilidir. Top- bulunmas› gibi hususlar
bireylerin suç ma¤duru olma
lumda baz› insanlar›n di¤erlerine göre daha yüksek seviyede suç ma¤duru korku- endifleleri üzerinde etkili
su hissetmeleri söz konusudur. Risklere aç›k olma, kendini koruma gücü ve yete- olmaktad›r.
ne¤inden mahrum olma ve önceden öngörülemeyen hayati sonuçlar bireylerde sa-
vunmas›zl›k ve korku hissi oluflturmaktad›r. Bu ba¤lamda; sald›rganlara karfl› ko-
yabilecek fiziksel yeterliklere sahip olmayan; evlerini korumak için al›nacak gü-
venlik önlemlerini temin edecek maddi gücü bulunmayan; suç ma¤duru oldukla-
r›nda u¤ran›lan kay›plar›n› telafi etmek için ortalama bir kifliden daha fazla zaman
ve çabaya gerek duyan bireylerin bu hususlar› tafl›mayan di¤er bireylere nazaran
daha yüksek bir suç korkusu seviyesine sahip olduklar› ileri sürülmektedir (Killi-
as, 1990). Savunmas›zl›k ile ilgili faktörler kapsam›nda Hale (1996) üç temel grup
önermektedir. Bunlar yafll›lar, kad›nlar ve fakirlerdir. O’na göre bu üç grup daha
fazla suç ma¤duriyet riski ve korkusu göstermektedir.
Bu konuda yap›lan çal›flmalar sosyolojik analiz ve co¤rafik analiz olmak üzere
iki flekilde kendini göstermektedir. Sosyolojik analiz, araflt›rmaya kat›lan denekle-
rin yaflam biçimlerine ba¤l› olarak ortaya ç›kabilecek suç ma¤duru olma risk sevi-
yesi, suç ma¤duru olma endiflesinin yo¤unlu¤unu incelemekte, bu iki de¤iflken
aras›ndaki iliflkiyi bulmaya çal›flmaktad›r. Co¤rafik analizde ise, iki farkl› co¤rafik
alana iliflkin suç ma¤duru olma kayg›s› araflt›r›l›p karfl›laflt›r›lmaktad›r. Ankete kat›-
lan kiflilerin alg›lar›na dayal› olarak güvenli ve güvensiz olarak görülen bölgelerin
suç yap›s›n› ve di¤er özelliklerini araflt›rmaktad›r (Robert ve Marie, 1998). Normal
koflullarda, suç say›s› yo¤un olan bölge daha riskli ve güvensizlik kayg›s›n›n da
do¤al olarak yüksek hissedildi¤i, suç say›s›n›n az oldu¤u bölge ise daha az riskli
ve bu nedenle de çok daha güvenli olarak ifade edildi¤i düflünülür. Ancak, sonuç-
lar her zaman bu do¤rultuda olmamaktad›r. Gerçek suç seviyelerini bilmeyen ka-
t›l›mc›lar›n söz edilen bölge hakk›nda daha önceden sahip oldu¤u görüfllere daya-
l› olarak göreceli bir durum sergilemesi de mümkün olmaktad›r. Suç ma¤duru ol-
ma kayg›s› ço¤unlukla büyük kentlerin farkl› semt ve mahallelerdeki suç oranlar›
hakk›nda sahip olunan görüfller çerçevesinde oluflmayabilir.
Suç ma¤duru olma korkusunun oluflumuna yol açan etmenler bireysel ve çev-
resel faktörler olarak ayr›labilir. Çünkü suç ma¤duriyeti büyük ölçüde bireyin kifli-
sel karakteristikleri, yaflam tarz› ile ifl ve ikamet çevresinin yap›s› ile iliflkili olarak
meydana gelmektedir. Bireylerin suç ma¤duru olma risk de¤erlendirmesi ve ma-
ruz kald›¤› sapk›n davran›fllar› alg›lama flekli suç korkusuna bireysel ölçüde etki
eden faktörler aras›nda yer almaktad›r. Sokakta karfl›lafl›lan sarhofl veya tinerci bir
kiflinin potansiyel bir tehdit olarak alg›lanmas› bireyler aras›nda farkl›l›k gösterir.
Kimisi bu karfl›laflmay› s›radan bir durum olarak görürken kimisi ise olas› bir sald›-
r› kayna¤› olarak alg›layabilmektedir. Yaflan›lan veya çal›fl›lan bölgenin suç profili
de bu anlamda dikkate de¤er bir rol oynamaktad›r. Bak›ms›z, kirli, ayd›nlatmas›
yetersiz, iflsiz gençlerin ve yetiflkinlerin yo¤unlukta oldu¤u, uyuflturucu kullan›m›
ve ticaretinin yap›ld›¤›, alkollü e¤lence yerlerinin bulundu¤u ve buna benzer so-
runlu bir bölgede bulunan bireylerin suç ma¤duru olma riskini daha yüksek sevi-
yede yaflad›klar› söylenebilir. Suç ma¤duru olma korkusu yafl, cinsiyet, sosyo-eko-
Suç ma¤duriyeti korkusunun nomik durum, sosyal çevre, yaflam biçimi, ikamet yeri, daha önce ma¤dur olup ol-
flekillenmesinde bireylerin
yafl›, cinsiyeti ve sosyo- mama ve benzeri di¤er birtak›m unsurlara ba¤l› olarak de¤iflkenlik gösterir.
ekonomik yap›s› ile
yaflan›lan çevrenin sosyal ve
fiziki koflullar› rol Yafl
oynamaktad›r. Savunmas›zl›k teorileri kapsam›nda yafl, suç korkusu çal›flmalar›nda genel olarak
anlaml› bir de¤iflkendir. Suç korkusuna iliflkin olarak yafll›lar›n di¤er yafl gruplar›n-
da olanlara göre daha yüksek seviyede suç ma¤duru olma korkusuna sahip olduk-
lar› yönünde kamuoyunda genel bir yarg› bulunmaktad›r. Kamuoyundaki genel
inanç ve bilimsel çal›flmalardaki sonuçlar, yafl›n artmas›yla suç korkusu aras›nda po-
zitif bir iliflki oldu¤u yönündedir. Sosyal bilimler alan›nda demografik de¤iflkenler
aras›nda en baflta gelen unsurlardan birisi olan suç korkusu ile yafl aras›ndaki ilifl-
kiyi ortaya koyan çok say›da araflt›rma bulunmaktad›r. Konuya fiili suç ma¤duriye-
ti ve suç ma¤duriyeti riski aç›s›ndan bak›ld›¤›nda, araflt›rmalar ve suç istatistikleri
yafll›lar›n gençlerden daha az suça maruz kald›klar›n› göstermektedir. Yafll›lar kate-
gorisinde; yafll› erkeklerin yafll› kad›nlardan daha fazla, flehirlerde yaflayan yafll›la-
r›n k›rsal bölgelerde yaflayan yafll›lardan daha fazla ma¤duriyet oran›na sahip ol-
duklar› belirlenmifltir. Di¤er taraftan, efllerinden ayr› ya da boflanm›fl kiflilerin, az›n-
l›klar›n, büyük kentlerde yaflayanlar›n ve evlenmemifl kiflilerin suç ma¤duru olma
oranlar›n›n daha yüksek oldu¤u yönünde çok say›da araflt›rma sonucu bulunmak-
tad›r (Joseph, 1997). Yaln›z yaflama, savunmas›zl›k konusu içerisinde incelenmesi
gereken bir konudur. Bu insanlarda daha çok flahsa karfl› ifllenen suçlar›n ma¤duru
olma korkusu üzerinde etkilidir. Yafll›lar genelde h›rs›zl›k, kapkaç, soygun ve darp
gibi suçlara iliflkin ma¤duriyet riskini yüksek seviyede tafl›rken yafll› kad›nlarda ise
cinsel içerikli suçlara iliflkin ma¤duriyet riski çok düflüktür (Evans, 1995).
Yafll›lar›n suç ma¤duru olma korku seviyelerinin çevresel koflullara göre de¤i-
fliklik gösterdi¤i yönünde görüfller bulunmaktad›r. Yafll›lar›n suç ma¤duriyeti kor-
kusunun fiili suç ma¤duriyeti riski ile orant›l› oldu¤u ifade edilir. Suç oran› ve ma¤-
duriyet riskinin yüksek oldu¤u yerlerde suç korkusu da yüksek seviyededir. Ben-
zer flekilde, suç say›s› ve ma¤duriyet riskinin düflük oldu¤u co¤rafi alanlarda ise
yafll›lar›n suç korku seviyeleri de düflüktür (Hale, 1996). Buna benzer olarak, gelir
seviyesinin düflük oldu¤u yerleflim alanlar›nda ikamet eden yafll›lar›n suç korkula-
r› gençlerden daha fazla iken gelir seviyesinin yüksek oldu¤u, düzenli ve bak›ml›
semtlerde oturan yafll›lar›n suç korku seviyeleri düflük tespit edilmifltir (Baumer,
1985). Di¤er taraftan, yafl›n suç korkusu üzerindeki etkisinin büyük kentlerde ve
flehir merkezlerinde çok yüksek, küçük kasabalarda ve k›rsal yerleflim alanlar›nda
ise çok düflük oldu¤u yönünde bulgular ortaya konulmufltur (Baumer, 1985).
‹statistiksel suç oranlar› ba¤lam›nda yafll›lar›n suç ma¤duriyet risk seviyelerine
bak›ld›¤›nda suç ma¤duriyet riski ile suç korkusu aras›nda anlaml› bir iliflki olma-
d›¤› söylenebilir. Yafll›lar›n gerçek suç ma¤duriyeti risk oranlar›n›n çok üstünde bir
korku seviyesi sergiledikleri de öne sürülmektedir. Olas› suç riski karfl›s›nda ken-
dini koruma gücünden mahrum olma, yan›nda kendisine yard›m edecek kimsenin
olmay›fl›ndan kaynaklanan zay›f ve korumas›z olma hissi burada etkilidir (Fattah
ve Sacco, 1989). Suç korkusu yafll›larda suçun kendisinden daha büyük bir sorun- Suç korkusu çal›flmalar›nda
yafl ve cinsiyet suç ma¤duru
dur. Suç korkusu yafll›lar›n yaflam kalitesini ve refah›n› önemli ölçüde düflürerek olma risk alg›s›n› ve suç
bu kiflilerin sosyal aktivitelerini k›s›tlayabilmekte, yaflam koflullar› ve sorunlar› kar- korkusunu art›ran iki önemli
ba¤›ms›z de¤iflkendir.
fl›s›ndaki dirençlerinin zay›flamas›na ve mutluluklar›n›n da azalmas›na yol açabil-
mektedir (Lawton vd., 1976). Öyle ki, baz› yafll›lar›n suç korkusunun etkisiyle ken-
dilerini d›fl dünyadan soyutlad›klar› ve eve hapsettikleri yönünde veriler bulun-
maktad›r (LaGrange ve Ferraro, 1987). Gençler, yaflam tarzlar›ndaki farkl›l›klar›
(daha fazla d›flar›da olmalar›, geceleri d›flar›da olmalar›, geceleri alkol tüketilen
yerlere gitmeleri gibi) nedeniyle, daha fazla ve s›kl›kla suça maruz kalabilmekte-
dir. Günlük rutin aktiviteleri esnas›nda daha fazla suç ma¤duriyet riski tafl›malar›
nedeniyle gençlerin suç korku seviyelerinin yüksek olmas› oldukça anlafl›l›r bir so-
nuç olarak de¤erlendirilebilir (Ferraro, 1995). Gençler aras›nda genelde fliddet içe-
ren suçlara karfl› bir korku hali öne ç›kmaktad›r. Gençler kendilerinin sald›r›, darp,
fliddet suçu ma¤duru olma risk seviyelerini daha yüksek görmektedir (May, 2001b).
Ancak bu risk alg›lamas›n›n suç korkusuna iliflkin yönü tam olarak aç›klanama-
maktad›r. Çocuklar ve gençler suç korkusu konusunda yetiflkinlerden farkl› tepki-
ler vermektedir (Marks, 1978). Baz› çocuklarda suç korkusu oldukça düflük sevi-
yede ve herhangi bir ba¤›ms›z de¤iflkenle aç›klanamayacak özellik gösterirken ba-
z› çocuklarda ise, suç tiplerine göre de¤iflen ölçülerde, yüksek seviyede bir korku
görülebilmektedir (Marks, 1978). Bu nedenle, çocuklar›n suç korkusu ve suç ma¤-
duriyet riskine iliflkin görüfl ve alg›lar› bu konudaki araflt›rmalarda ayr› bir alan ola-
rak de¤erlendirilmektedir.
Gençlerin suç korku durumlar› hakk›nda neler söyleyebilirsiniz? Anlat›n›z.

2
Cinsiyet
Suç korkusuyla ilgili araflt›rmalarda savunmas›zl›k alan› içerisinde cinsiyet faktörü
yafl faktörüne ilave olarak dikkat çeken di¤er bir husustur. Cinsiyet üzerinden ya-
p›lan de¤erlendirmelerde oldukça tutarl› bulgular ortaya konulmufltur.
S O R U Erkekler, S O R U
kad›nlardan daha fazla suç ma¤duru olmaktad›r. Dolay›s›yla erkeklerin suç ma¤-
duru olma olas›l›¤› kad›nlardan daha fazlad›r. Bu durum özellikle flahsa karfl› iflle-
D‹KKAT D‹KKAT
nen suçlarda çok daha belirgindir. Burada, kad›nlar›n suç ma¤duru olma korkusu
nedeniyle riskli bölgelerden uzak durmalar›, sosyal ve ifl iliflkilerinde kaba kuvvet
N N
SIRA S‹ZDE
ve fliddete yol açabilecek tutum ve davran›fllardan uzak olmalar›n›n etkili oldu¤u SIRA S‹ZDE
söylenebilir. ‹statistiksel gerçek bu olmakla birlikte konu suç ma¤duriyeti korkusu-
na geldi¤inde, suç ma¤duriyeti riski daha düflük olmas›na ra¤menAMAÇLARIMIZ
kad›nlar›n suç AMAÇLARIMIZ
ma¤duru olma korku seviyelerinin erkeklerden daha fazla oldu¤u görülmektedir
(Chiricos vd., 1997). Kad›nlar›n suç korku seviyelerinin yüksek oldu¤u feminist ki-
fli ve gruplar taraf›ndan da kabul edilmektedir (LaGrange ve Ferraro,
K ‹ T A 1989). P Kad›n- K ‹ T A P
lar›n suç korkusu, tecavüz tehdit alg›s› ve di¤er cinsel içerikli sald›r›lardan (laf at-
ma, gözlerle ve elle taciz etme gibi) dolay› yüksek seviyede olabilmektedir (Goo-
dey, 1994). Kad›nlar›n suç ma¤duriyeti risk oranlar› ile suç korku
T E L E Vseviyeleri
‹ZYON aras›n- TELEV‹ZYON
da do¤ru orant›l› bir iliflki bulunmamaktad›r. Bu durum özellikle cinsel suçlar ile
flahsa karfl› suçlarda çok daha belirgin bir durumdad›r. Cinsel sald›r› ma¤duru ol-
ma riskinin %1 oldu¤u bir yerleflim yerinde kad›nlar›n yaklafl›k %70’inin bu suçtan
ma¤dur olma korkusunu tafl›d›klar› görülmüfltür (Geleri, 2006).‹ NBu T E Rparadoksu
NET sa¤- ‹NTERNET
l›kl› bir flekilde aç›klaman›n zorlu¤u sakl› kalmak kofluluyla kad›nlar›n suç korku-
sunun yüksek olmas› psikolojik analizlerle izah edilebilir. Fiziksel özelliklerinden
dolay› kendilerini suçlar karfl›s›nda savunmas›z hissetmeleri, olas›M A K AsuçL E ma¤duriye- MAKALE
Yafl ve cinsiyet ile suç tinin olumsuz etkilerinin kendileri için çok a¤›r olmas›, suç ma¤duriyetinin etkile-
korkusu aras›nda güçlü bir
iliflki vard›r. Bu iliflki rinden kurtulman›n çok uzun ve sanc›l› bir süreç olmas› gibi nedenlerden dolay›
özellikle kad›nlar için flahsa kad›nlar›n suç ma¤duriyet korkular› daha yüksek olmaktad›r (Crowell ve Burgess,
karfl› ifllenen suçlarda,
erkekler içinse mala karfl›
1996). Kad›nlar psikolojik, davran›flsal, kiflili¤e dayal› ya da fiziksel baz› faktörler-
ifllenen suçlarda çok daha den dolay› kendilerini suçlulara karfl› savunmas›z hissetmektedir (Hale, 1996).
anlaml› bulgular ortaya Kad›nlar özellikle tecavüz korkusunun etkisiyle geceleri meydana gelebilecek
koymaktad›r.
h›rs›zl›k, gasp ve kapkaç baflta olmak üzere her türlü suç riskinin tecavüz ile so-
nuçlanabilece¤i kayg›s›n› da yüksek seviyede hissetmektedir. Gece evden h›rs›zl›k
veya soygun suçunun bununla s›n›rl› kalmay›p tecavüzü de içine alabilece¤i yö-
nünde bir kayg› bulunmaktad›r (Ferraro, 1995). Di¤er taraftan Stanko (1995) ka-
d›nlar›n daha fazla suç korkusuna sahip olmalar›n› onlar›n ço¤u kez gizli kalan,
Kad›nlar gece evlerine yaln›z aç›¤a ç›kmayan, resmi suç istatistiklerine yer almayan ancak kendilerinin bildi¤i,
giderken kapkaç veya
soygun suçlar›ndan ve bu
bizzat yaflad›¤› ve etkilerini unutamad›¤› çok farkl› fliddet suçuna (aile içi fliddet,
suçlar›n cinsel sald›r› ve fliddet tehdidi, cinsel taciz ve cinsel sald›r› gibi) maruz kalmalar›na ba¤lamaktad›r.
tecavüz ile Bu konuda yürütülen anket çal›flmalar›nda erkeklerin suç korkusuna iliflkin duy-
sonuçlanmas›ndan çok
korkmaktad›r (Ferraro, gular›n› aç›k ve do¤ru bir flekilde söylemekten kaç›nmalar›, korkular›n› reddetme-
1995). leri veya gizlemeleri söz konusu olabilmektedir (Smith ve Torstensson, 1997). An-
cak bu olas›l›¤a dayal› bir yaklafl›m, erkeklerin suç ma¤duriyeti korku seviyelerin-
de s›n›rl› oranlarda oynama olabilece¤i varsay›m› sakl› kalmak kayd›yla, kad›nlar›n
suç ma¤duru korkusunun erkeklerden fazla oldu¤u yönündeki bulgular›n yanl›fl
oldu¤u anlam›na gelmemelidir.
Sosyo-Ekonomik Durum
Skogan ve Maxfield (1981) ekonomik ve sosyal yetersizli¤i, sosyal savunmas›zl›k
olarak tan›mlamaktad›r. Bireylerin sosyo-ekonomik yap›s›yla suç korkusu aras›nda
anlaml› bir iliflkinin varl›¤›ndan söz edilebilir. Ancak, gelir ve e¤itim seviyesi, yafl ve
cinsiyet ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda, suç korkusu ile daha az iliflkilidir (Baumer, 1978). Bu
konudaki araflt›rmalar›n büyük bir k›sm› suç korkusu ile sosyo-ekonomik statü ara-
s›nda ters orant›l› bir iliflkinin varl›¤›na iflaret etmektedir (Will ve McGrath, 1995).
E¤itim düzeyi ile suç korkusu
Bireylerin e¤itim ve ekonomik durumlar› iyilefltikçe suç ma¤duru olma riskleri de
aras›nda ters orant›l› bir azalmaktad›r. Ekonomik durumlar› iyi olan insanlar suç oran› düflük ve daha güven-
iliflki bulunmaktad›r. E¤itim li yerlerde oturmakta, sosyal aktivitelerini yapmakta, can ve mal emniyetleri (kiflisel
düzeyi artt›kça suç korkusu
azalmaktad›r. Yüksek e¤itim güvenlik, araba, ev ve iflyeri güvenli¤i) için güvenlik önlemleri almaktad›r. Bu ne-
düzeyi suç ma¤duru olma denle, bu grupta yer alan kiflilerin suç ma¤duriyeti risk seviyeleri ile suç ma¤duru
kayg›s›n› azaltmaktad›r.
olma korku seviyeleri de düflük olmaktad›r (Clemente ve Kleinman, 1977).
E¤itim seviyesi yüksek olan bireyler suç, suçluluk, suç önleme ve ma¤duriyet
konular›nda daha duyarl› ve bilinçli hareket etmektedir. Kentlerde mahalle ve
semtlerin sosyo-ekonomik yap›s› farkl›l›k gösterir. Ekonomik ve e¤itim seviyesi
yüksek olan bireylerin genelde belirli semtlerde, düflük olanlar›n da benzer flekil-
de di¤er belirli semtlerde ikamet ettikleri görülür. Bu durum asl›nda kendi içinde
do¤al bir seleksiyona yol açmaktad›r. Yaflam tarz› suç korkusun varl›¤› ve seviye-
si üzerinde etkisini göstermektedir. E¤itim seviyesi yüksek olan bireyler kendileri
aç›s›ndan sorunsuz ve nezih gördükleri yaflam alanlar›nda ikamet etme, gezme ve
ifl yapma e¤ilimindedir. Bu yerler büyük ço¤unlukla gerek özel güvenlik persone-
li gerekse güvenlik teknolojileri anlam›nda güvenlik önlemleriyle donat›lm›flt›r.
Herkesin hassasiyet seviyesi birbirinden farkl›l›k gösterir. E¤itim seviyesi yüksek
olan kiflilerin çevresel koflullar›, olaylar› ve olas› sorun kaynaklar›n› de¤erlendirir-
ken rasyonel davrand›klar› ve afl›r› duygusall›ktan kaç›nd›klar› da söylenebilir.
Suç korkusu, toplumda gelir seviyesi yüksek olanlar ile düflük olanlar aras›nda Gelir ve e¤itim seviyesi
düflük olan insanlar›n suç
genifl bir uçuruma yol açmaktad›r. Gelir seviyesi yüksek olanlar, ma¤duriyet riski- ma¤duru olma risklerinin ve
ni azaltmak için özel güvenlik personeli ve teknolojilerinin bulundu¤u sitelerde dolay›s›yla suç korkular›n›n
yüksek oldu¤unu söylemek
oturmakta veya kendi evlerinde bu teknolojileri kullanmakta iken bu tedbirleri ala- gerçekçi olmaz. Bu durum
bilecek ekonomik gücü olmayanlar ise suçlara karfl› daha korumas›z hale gelmek- özellikle mala karfl› ifllenen
tedir. Asl›nda burada göze çarpan bu zengin ve fakir aras›ndaki uçurum yaflam›n suçlarda çok daha
belirgindir. Sosyo-ekonomik
her alan›nda farkl› flekillerde bulunmaktad›r: ekonomik durumu iyi olanlar çocuk- durumu düflük olan
lar›n› özel okullarda okuturken, ekonomik durumu iyi olmayanlar çocuklar›n› dev- bireylerin maddi aç›dan
suçlular› cezp edebilecek bir
let okullar›na göndermektedir; zenginler özel doktor ve hastanelerden yararlan›r- mala sahip olmad›klar›
ken devlet memurlar› ve di¤er vatandafllar devlet hastanelerinden yararlanmakta- söylenebilir.
d›r. Bu tür örnekleri ço¤altmak mümkündür. Bunun yan›nda, e¤itim ve gelir sevi-
yesinin düflük olmas›yla suç korkusu aras›nda da benzer bir iliflkinin olabilece¤i
akla gelebilir.
Sosyo-ekonomik durum ile suç korkusu aras›ndaki iliflki suç türleri bak›m›ndan
farkl›l›k göstermektedir. Mala karfl› ifllenen suçlara iliflkin suç ma¤duriyeti korkusu
ile yafl ve cinsiyet aras›nda anlaml› bir iliflkinin varl›¤›n› ileri sürmek çok zor. Bi-
reylerin gelir seviyesi artt›kça, ekonomik varl›klar› ço¤ald›kça mala karfl› suç ma¤-
duriyet riskleri ve dolay›s›yla mala karfl› suç ma¤duru olma korkular› da artmakta-
d›r. Bu ba¤lamda, özellikle mala karfl› ifllenen suçlar›n ma¤duriyet korkusunun
varl›k ve yoklukla yak›n iliflkisi bulunmaktad›r.
Geçmifl Ma¤duriyet Durumu

Suç korkusunu aç›klayan model içerisinde yer alan di¤er bir unsur geçmifl ma¤du-
riyet durumudur. Kiflisel korku daha önceden maruz kal›nan suç ma¤duriyetleriy-
le çok yak›n bir iliflki içindedir (Robert ve Marie, 1998). Geçmifl ma¤duriyet teori-
leri suç korkusunu toplumdaki suç seviyesine, bireylerin suç hakk›nda önceden
edindi¤i deneyimlere, baflkas›ndan ya da medyadan duydu¤u haberlere dayal› ola-
rak aç›klamaktad›r (Bennett, 1990). Bu yaklafl›m bireylerin suça iliflkin deneyimle-
rinin üç farkl› flekilde ortaya ç›kt›¤›n› ileri sürmektedir: 1) Birey do¤rudan bizzat
kendisi suç ma¤duru olmufltur. 2) Birey, dolayl› olarak suç ma¤durunu tan›mas›
veya içinde bulundu¤u sosyal iliflkiler a¤› çerçevesinde suça ve suç ma¤duriyetine
iliflkin bilgileri ö¤renmifltir. 3) Bireyin suç ve suç ma¤duriyetine iliflkin bilgi ve de-
¤erlendirmeleri medyada yer alan haberler ba¤lam›nda oluflmufltur (Bennett, 1990).
Do¤rudan yaflanan bireysel ma¤duriyet ile suç korkusu aras›nda ne tür bir ilifl-
ki oldu¤u konusunda farkl› araflt›rma sonuçlar› bulunmaktad›r. Araflt›rmalar›n bü-
yük bir k›sm› bireysel ma¤duriyet ile korku aras›nda istatistiksel bir iliflki oldu¤u
yönünde sonuçlar ortaya koymaktad›r (Skogan, 1987; Geleri, 1996) Daha önce ya-
flanm›fl bir suç ma¤duriyetinin güvensizlik kayg›s› üzerinde çok büyük bir belirle-
yici rolü bulunmaktad›r. Suç ma¤duru olmufl bir kifli, ma¤duriyetin psikolojik etki-
siyle, hiç suç ma¤duru olmam›fl bireylere nazaran, tekrar ve fazlas›yla suç ma¤du-
ru olmaktan korkmaktad›r. Bu yönüyle suç ma¤duriyeti güvensizlik kayg›s›n›
olumsuz yönde etkilemektedir (Geleri, 2006). Bu temel görüflün yan› s›ra, araflt›r-
malar›n bir k›sm› bu iliflkinin zay›f oldu¤u, küçük bir k›sm› bu konuda herhangi
bir iliflkinin bulunmad›¤› yönünde veriler ortaya koymufltur (Wanner ve Caputo,
1987). Suç korkusu ile do¤rudan yaflanan bireysel suç ma¤duriyeti aras›ndaki ilifl-
ki, ma¤dur olan bireyin ma¤duriyet sürecinin nas›l üstesinden geldi¤i ile çok s›k›
ba¤lant›l›d›r. Bireyin ma¤duriyetin sonuçlar›n› k›sa sürede atlatmas›, suçu çok faz-
la dikkate al›nacak kadar önemli görmemesi burada önemlidir (Agnew, 1985).
Suç korkusu ile geçmifl ma¤duriyet aras›nda bir iliflkiyi inceleyen çal›flmalar bi-
reysel ma¤duriyet deneyimleri ile suç korkusu aras›ndaki iliflkinin suç türlerine gö-
re farkl›l›k gösterdi¤ine iflaret etmektedir. Belirli suç ma¤duriyetleri bazen belirli

suç türlerinden korkmaya yol açmaktad›r (Belyea ve Zingraff, 1988). fiahsa karfl›
suç ma¤duriyeti ile suç korku seviyesi aras›nda anlaml› bir iliflki bulunamazken
mala karfl› ifllenen suçlarla (özellikle evden h›rs›zl›k suçlar›) suç korkusu aras›nda
istatistiksel bir iliflki bulunmufltur (Smith ve Hill, 1991). Ancak Polat ve Gül’ün
(2010) araflt›rmalar› ise hem flahsa hem de mala karfl› ifllenen suçlarda geçmifl ma¤-
duriyetin suç korkusunu art›rd›¤›n› ortaya koymufltur. Bu araflt›rma sonuçlar›na gö-
re; kavga, fiziki fliddet, h›rs›zl›k, laf atma ve sark›nt›l›k suçlar›n›n herhangi birinden
Baz› durumlarda, suç ma¤dur olan bireyler, bu suç türlerinden ma¤dur olmayanlara göre yaflad›klar› yer-
korkusu yerine öfke
duygusunun da a¤›rl›kl› bir lerde kendilerini daha az güvende hissetmektedirler.
unsur olarak öne ç›kt›¤› Geçmifl ma¤duriyet durumu içerisinde, zaten normal koflullarda suç korku se-
görülmektedir (Ditton vd.,
1999). viyeleri yüksek olan yafll›lardan bireysel ma¤duriyeti yaflam›fl olanlar›n suç korku-
sunun çok daha ileri seviyede oldu¤u ileri sürülmektedir. Bu grupta yer alan yafl-
l›larda, kendilerini sosyal yaflamdan soyutlama, yaflama kiflisel güvenlik odakl›
bakma e¤ilimi oldukça yayg›nd›r. Erkeklerde (özellikle 30 yafl alt›), bireysel ma¤-
duriyet ile suç korkusu aras›nda anlaml› bir iliflkinin oldu¤u yönünde kuvvetli bul-
gu bulunmamaktad›r (Geleri, 2006). Mala karfl› suç ma¤duriyeti ile ilgili olarak bi-
reylerin kendisinin ya da bir tan›d›¤›n›n, yak›n›n›n maruz kald›¤› mala karfl› suç
ma¤duriyeti deneyiminin suç korkusu üzerinde anlaml› bir etkisi vard›r. Bu anlam-
da, kendisi veya bir yak›n› mala karfl› suç ma¤duriyetine u¤rayan bireylerde bu
suçlar›n ma¤duru olma korku seviyesi yüksek olmaktad›r.
Suç oran›nda meydana gelen art›fl do¤rudan veya dolayl› olarak, çal›flan çal›fl-
mayan, erkek bayan, yafll› genç herkesi etkilemektedir. ‹nsanlar›n hayatlar›ndan al-
d›klar› tat ve yaflam kaliteleriyle çok yak›n iliflki içerisinde olmas› nedeniyle suçla
Daha önce bireysel
ma¤duriyet deneyimini
ilgili duyulan endifle ve korku büyük öneme sahiptir. Baz› insanlar›n, geçirmifl ol-
yaflayan kad›nlar ile duklar› farkl› deneyimlere ba¤l› olarak, suç ma¤duru olabilme korkusunu tafl›mas›
yafll›larda ayn› tür suçlar gayet do¤ald›r. Kimisi daha önce suça maruz kalm›fl, kimisi suça tan›k olmufl, ki-
baflta olmak üzere suç
ma¤duru olma korkusu misinin bir yak›n› suçtan zarar görmüfl, kimisi ise medyada suç ve etkileriyle ilgili
oldukça yüksek seviyededir. haberlerin tesirinde kalm›fl olabilir.
Bireysel ma¤duriyet ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda dolayl› ma¤duriyet toplumda çok da-
ha s›k karfl›lafl›lan, toplumun daha genifl bir kesimini içine alan bir durumdur. Suç
ma¤duriyeti ba¤lam›nda, ifllenmifl bir suça tan›k olman›n veya suç ma¤duru olan
bir yak›n› bulunman›n da güvensizlik kayg›s› üzerinde olumsuz etkisi bulunmak-
tad›r. Bu kapsamda bulunan kifliler di¤erlerine göre daha fazla suç ma¤duru olma
endiflesi tafl›maktad›r (Geleri, 1996). Ma¤duriyeti bizzat yaflamayan ancak bir yak›-
n› veya tan›d›¤›n›n karfl› karfl›ya kalmas› veya ö¤renmesi sonucu kendisi de bu ola-
ya vak›f olan bireyler ma¤duriyet durumunu (öncesi, esnas› ve sonuçlar› ile) zih-
ninde canland›rmak suretiyle konuyu anlamaya çal›flmaktad›r. Bu durumda bazen
bireyler kendilerini ma¤durlar ve ma¤duriyet durumu ile karfl›laflt›rma yoluna da
gidebilmektedir. Küçük kasaba ve yerleflim alanlar›nda aile, akraba ve komflular
aras› iliflkilerin daha iyi ve yo¤un olmas›, dolayl› ma¤duriyet üzerinde farkl› etkiler
meydana getirmektedir. Ma¤duriyet sonras› oluflan fiziksel ve ruhsal zararlar›n gi-
derilmesi anlam›nda bu yak›n iliflkilerin çok büyük katk›s› bulunmakla birlikte do-
layl› ma¤duriyet hissinin suç korkusunun artmas›na yol açt›¤› da ayr› bir bulgudur.
Toplumsal aç›dan birbirleriyle yak›n bir iliflki a¤›na girmifl çevrelerde suç ve suç
ma¤duriyeti konular›ndaki bilgi ve deneyimlerin s›k ve detayl› bir flekilde paylafl›m›
suç ma¤duriyeti korkusunun artmas›na neden olabilmektedir (Hale, 1996). Kamu-
oyunda medyan›n toplumsal ve bireysel suç korkusu üzerinde etkili bir konumda
oldu¤u yönünde bir anlay›fl bulunmaktad›r. Sözlü ya da medya vas›tas›yla ö¤reni-
len ve bireyin kendisiyle yak›nl›k hissetti¤i ma¤durlara karfl› gerçeklefltirilen suç ey-
lemlerine iliflkin dolayl› bilgiler de suç korkusunu olumsuz yönde tetiklemektedir.
Sosyal ve Fiziki Koflullar

Suç korkusunun oluflmas›nda bireylerin yaflad›klar› çevresel koflullar›n da etkisi
vard›r. Çevresel koflullar aras›nda yaflan›lan yerdeki nüfus yo¤unlu¤u (kent ve k›r-
sal yaflam alan›), suç seviyesi, toplumsal iliflkiler a¤›, medeni olmayan davran›fllar
ve olumsuz fiziki koflullar›n incelenmesinde yarar bulunmaktad›r.
Kent Yaflam›
Suç korkusu adeta kentsel yaflam›n do¤al, ayr›lmaz bir unsurudur. Büyük kentler-
deki kültürel farkl›l›klar ve yabanc›laflma hissi suç korkusuna olumsuz katk› sa¤la- Kent yaflam› k›rsal
maktad›r. Büyük kentlerde çok s›k görülen bireyselleflme, yabanc›laflma, mesafeli, alanlardakine göre daha
stresli ve risklidir. Bu aç›dan
uzak ve resmi iliflkiler, sosyal kontrol mekanizmalar›n›n zay›fl›¤› ve iflsizlik suç ve kentlerde suç korkusu çok
suçlulu¤u, dolay›s›yla da suç korkusunu art›rmaktad›r. Bu genel çerçevede büyük daha fazla hissedilir.
Yaflan›lan yerin co¤rafik
kentlerin nüfus fazlal›¤› ve yo¤unlu¤u ve heterojen yap›s› ile suç korkusu aras›n- büyüklü¤ü, nüfus yo¤unlu¤u
da anlaml› pozitif bir iliflki oldu¤u görülmektedir. Kentsel çevrede yabanc›larla bir- ve yerleflim yap›s›n›n
likte yaflama duygusu beraberinde güvensizlik hissinin oluflup artaca¤› ortamlar› bireylerin suç korkusu
üzerinde etkisi
haz›rlamaktad›r (Merry, 1981). K›rsal bölgede, herkesin genelde birbirini tan›d›¤› bulunmaktad›r.
az nüfuslu bir yerleflim bölgesinde (köy veya kasaba) herhangi bir suç ma¤duru
olma endifle veya korkusu kentlere göre çok daha düflüktür.
Büyük kentlerden küçük kentlere ve kasabalara gidildikçe suçlarda azalma
meydana gelmektedir. Büyük kentlerde yaflaman›n çok farkl› olumsuz yanlar›n›n
ve suç oranlar›n›n yüksek olmas›n›n da etkisiyle nüfusun fazla oldu¤u yerlerde, Kentler aras›nda da büyük
büyük kentlerde yaflayan insanlar›n suç ma¤duru olma korkusunun küçük yerle- kentler ile nispeten küçük
kentler aras›nda da benzer
flim alanlar›nda yaflayanlar›n suç ma¤duriyeti korkusundan daha yüksek oldu¤u bir fark oldu¤u söylenebilir.
yönündeki bulgular ço¤unluktad›r (Yarwood ve Gardner, 2000). ‹stanbul do¤al Nüfus yo¤unlu¤u fazla olan,
sanayileflmifl, göç alm›fl
olarak güvensizlik kayg›s› daha yüksek olan bir kenttir. Bugün ‹stanbul’daki gü- büyük kentler, çok yo¤un
vensizlik seviyesi ile bir küçük kentteki (Erzincan gibi) güvensizlik seviyesi ve ne- nüfus yap›s›na sahip
denleri aras›nda farkl›l›k vard›r. Erzincan ilinde 2008 y›l›nda yap›lan “güvenlik al- olmayan kentlere göre daha
fazla güvensizli¤in
g›lama anketi” sonucuna göre bu araflt›rmaya kat›lanlar›n %73,2’sinin flehrin gü- hissedildi¤i yerlerdir.
venli¤inden memnun olduklar› ortaya ç›km›flt›r (Polat ve Gül, 2010:173). Konuyu
bu mant›k içerisinde biraz daha detayland›rd›¤›m›zda, büyük kentlerde de mahal-
leler ve semtler aras›nda da güvensizlik kayg›s› aç›s›ndan farklar oldu¤u görülmek-
tedir. Büyük kentlerde baz› semt ve mahalleler di¤er yerlere göre çok daha az gü-
venli kabul edilir. Örne¤in; Ankara’da Alt›nda¤ Yenido¤an ile Çankaya Oran semt-
Suç korkusu küçük
leri veya Sincan Sarayc›k ile Keçiören Etlik semtleri aras›nda suç korku seviyeleri kasabalarda, az nüfuslu
oldukça farkl›l›k gösterecektir. Yenido¤an ve Sarayc›k mahalleleri konumlar›, suç yerleflim yerlerinde ve gelir
düzeyinin yüksek oldu¤u
oran› ve türleri ve buralarda ikamet eden kiflilerin sosyo-psikolojik, e¤itim, ekono- yerlerde daha düflüktür
mik ve kültürel yap›lar›ndaki farkl›l›klar çerçevesinde di¤er mahallelere göre suç (Hale, 1996).
ma¤duru olma endiflesinin, korkusunun çok daha fazla hissedildi¤i yerlerdir. Bu
durum ABD, AB ülkeleri veya bir baflka ülke için de benzer bir özellik gösterir.
Suç Seviyesi
Suç korkusu ile daha önce yaflanan suç ma¤duriyeti veya ifllenen suç say›s› aras›n-
da yak›n bir iliflki oldu¤u aç›kça söylenebilir. Suçlar›n fazla say›da ifllendi¤i bölge-
lerde suç ma¤duru olma korkusu da yüksek olmaktad›r. Genelde belirli bir bölge-
deki suç say›s›, seviyesi ile suç korkusu aras›nda pozitif bir iliflki oldu¤u yönünde
güçlü bir görüfl birli¤i bulunur. Yani, suç say›s›n›n fazla oldu¤u yerlerde suç kor-
kusunun da yüksek, suç say›s›n›n az oldu¤u yerlerde ise suç korkusunun da dü-
flük seviyede oldu¤u düflünülür. Ancak yap›lan araflt›rmalar bu tezin bilimsel ola-
rak geçerli bir taban›n›n olmad›¤›n› göstermektedir. Bu konudaki araflt›rmalar›n
büyük bir k›sm› suç say› ve seviyelerinin suç korkusu üzerinde oldukça s›n›rl› bir
etkisinin oldu¤unu ortaya koymufltur (Adams ve Serpe, 2000).
Çok say›da kapkaç, h›rs›zl›k veya soygun suçunun ifllendi¤i bir bölgede ikamet
eden, çal›flan veya flu veya bu nedenle zaman›n› geçiren kiflilerin bu bölgeye ilifl-
kin güvensizlik kayg›lar› oldukça yüksek olur. Bu konuda rol oynayan suç türleri
kentler ve bölgeler aras›nda farkl›l›k gösterebilir. Büyük kentlerde ço¤u zaman h›r-
s›zl›k, kapkaç, sald›r› önemli bir güvensizlik kayna¤› olurken baz› yerlerde organi-
ze suçlar ve terör de bu öncelikler aras›na girebilir. Bölgenin suç yap›s›n›n bilin-
mesi nedeniyle bireyler kendilerinin suç ma¤duru olma risk seviyesini yüksek al-
g›lar. Bir sonraki s›ran›n kendilerine gelme olas›l›¤›n› yüksek görür. Ancak, suç se-
viyesi düflük olan bir yerde bu kayg›n›n da göreceli olarak daha az seviyede oldu-
¤u söylenebilir. Burada bireyler gerekli tedbirleri almak suretiyle suç ma¤duru ol-
ma olas›l›¤›n› en az seviyeye düflürebileceklerine inan›r ve bu flekilde çok ciddi bir
güvensizlik kayg›s› tafl›mazlar.
Suç seviyesi ile suç korkusu aras›nda do¤rudan bir sebep-sonuç iliflkisinin ol-
mad›¤› yönünde görüfller de bulunmaktad›r. Korku, gerçekleflen suçun do¤rudan
bir yans›mas› de¤ildir. Bir baflka deyimle; korku, suçlar›n ifllenmesiyle var olan,
artmas›yla artan ve azalmas›yla da azalan bir olgu de¤ildir. ‹nsanlar›n kendilerinin
suç ma¤duru olma risk seviyelerinin düflük oldu¤u yönündeki alg›lar› onlar›n suç
ma¤duru olma korkular›n› ortadan kald›rmamaktad›r. Yani, suç ma¤duru olma ris-
kini düflük olarak alg›layan bireylerde yüksek seviyede suç ma¤duru olma korku-
su görülebilmektedir. Ayn› flekilde, suç ma¤duru olma konusunda kendilerini yük-
sek risk alt›nda gören bireylerin mutlaka yüksek seviyede suç ma¤duru olma kor-
kusu sergileyecekleri fleklinde bir ç›kar›m da söz konusu de¤ildir. Yüksek seviye-
de suç ma¤duriyeti riski tafl›d›¤›na inanan kifliler aras›nda suç ma¤duru olma kor-
kusunun düflük seviyede olmas› da mümkün olabilmektedir (LaGrange ve Ferraro
(1989:697-705). Normal ölçülerde, ifllenen toplam suç say›s›n›n kifli bafl›na oran›
düflünüldü¤ünde, bir kiflinin gerçek suç ma¤duru olma olas›l›¤› ile duyulan endi-
fle aras›nda büyük bir fark bulunmaktad›r. Suçlar›n ifllenmedi¤i veya çok az ifllen-
di¤i yerlerde dahi suç korkusu var olmakta, hatta oldukça yüksek bir seviyede bu-
lunabilmektedir (Mayhew vd., 1983:88). French’in Harlow flehir merkezinde (‹ngil-
tere) yapm›fl oldu¤u araflt›rmada (French, 1994:63), özellikle han›mlar, cinsel sal-
d›r› suçunun ma¤duru olma korkusunu tafl›d›klar›n› ifade etmelerine ra¤men, ma-
halli polis istatistiklerinde, bu çal›flman›n yap›ld›¤› dönemlerde, flehir merkezinde
polise intikal etmifl hiçbir cinsel taciz veya sald›r› suçu görülmemifltir (French,
1994:131). Demek ki, insanlar her ne kadar günlük yaflamlar›nda suça maruz kal-
masalarda, ifllenen suç say›s› itibariyle suç ma¤duru olma olas›l›klar› (ma¤duriyet
risk olas›l›klar›) çok düflük olsa da, suç ma¤duru olabilme düflüncesi onlar›n hayat-
lar›n› olumsuz yönde etkilemekte ve bu yönde ciddi bir endifle ve korku
yaflamaktad›rlar. Yani suç korkusu, biraz da, gere¤inden fazla abart›labilmektedir.
Toplumsal ‹liflkiler ve Komfluluk

Yaflan›lan yerde toplumsal iliflkilerin, komflulu¤un, sosyal, kültürel ve duygusal et-
kileflimin önemi konusundaki duyarl›l›¤›n yüksek seviyede olmas›n›n suç ma¤du-
riyeti korkusunun azalmas›nda etkili olaca¤› söylenebilir. Bireylerin, parças› oldu-
¤u topluma karfl› içten bir ba¤l›l›k duydu¤u bir yaflam alan›nda olas› suç ve sorun-
lara karfl› bireysel ve toplumsal direncin sa¤lam oldu¤u yönünde bir güven atmos-
feri vard›r. Bu sosyo-psikolojik durum bireysel ve toplumsal anlamda suç ve ma¤-
duriyet sorunuyla bafla ç›k›labilece¤ine dair bir özgüvene ve dolay›s›yla suç ma¤-
duriyeti ve suç korkusu seviyesinin azalmas›na katk› sa¤lar. Bunun için bireyin ya-
flad›¤› çevre ve toplumla bütünleflmesi, bar›fl›k olmas› gerekmektedir. Evli ve aile-
si olan, baflkalar›yla birlikte sosyal ve ifl aktivitelerinde bulunabilen, toplumsal var-
l›k olan kiflilerin suçla ilgili korkular› da azalmaktad›r. Bununla birlikte, yaln›z ya-
flayan (özellikle yafll›lar), içine kapal›, d›fl dünyayla fazla bir iliflkisi bulunmayan,
toplumsal de¤erlerin önemine inanmayan kiflilerin, olas› sorun ve suçluluk karfl›-
s›nda kendilerini daha zay›f ve korumas›z hissettikleri ve daha yüksek suç korku-
suna sahip olduklar› görülmektedir (Braungart vd., 1980).
Sosyal a¤lar›n zay›f oldu¤u
Suç korkusu ile alg›lanan çevresel düzen, huzur aras›nda iliflki bulunmaktad›r. bölgelerde yaflayan ve
Yaflan›lan çevredeki toplumsal bütünleflme suç oran›n› ve suç korkusunu azaltmak- kendilerini d›fllanm›fl, izole
edilmifl, arkadafls›z, dostsuz
tad›r (Walklate, 1998). Burada bireylerin karfl›l›kl› anlay›fl ve güven duygusu önem- hisseden bireylerin suç
lidir. Güven duygusu basit anlamda dürüstlük ve do¤ruluk de¤erleri ile ilgili bir korku seviyeleri daha
kavramd›r. En az iki taraf aras›nda oluflan bir duygusal ve zihinsel durumdur. Kar- yüksektir.
fl›daki kifliye inanma, kiflilik de¤erleri, söz ve davran›fllar› konusunda emin olma ha-
lidir. Bu anlamda güven; bir kiflinin baflka bir kiflinin sözlerinden, davran›fllar›ndan
ve kararlar›ndan emin olmas› ve bunlara göre hareket etmesi veya hareket etme is-
teklili¤ine sahip olmas› fleklinde tan›mlanabilir. Güven duygusu insanlar›n özellikle
kent yaflam›nda bir arada yaflamlar›n› sürdürmek için ihtiyaç duydu¤u en temel un-
surlardan biridir. Emniyet, fiziki ve sosyal güvenli¤i içerir (F›nd›kl›, 2009). Güven bir
anlamda sosyal sermayedir. Sosyal sermaye muhabbet, ilgi, sevgi, sayg›, iletiflim,
birlikte hareket edebilme yetene¤idir, maddi sermayenin d›fl›nda moral de¤erlerle
desteklenmifl olan bir yumuflak güçtür. Bireylerin, suç önleme ve suç korkusunun
azalt›lmas›nda karfl›l›kl› iletiflim sa¤lama, ortak hareket etme, sosyal projelerin ha-
z›rlanmas› ve uygulanmas›nda yer alma hususlar›nda güven duygusu önemli rol oy-
namaktad›r. Komfluluk iliflkilerinin gelifltirilmesinin özellikle kent yaflam›nda suçun
önlenmesi ve suç korkusunun azalt›lmas›nda büyük etkisi bulunmaktad›r. Sa¤l›kl›
iletiflimi ve güven duygusu olan toplumlarda sorun çözme ile sorunlara karfl› direnç
gösterme yetene¤i geliflir. Birey, aile, sivil toplum örgütleri, toplum, özel ve kamu
kurum ve kurulufllar› çerçevesinde gerçeklefltirilebilecek oluflumlar ile suç korkusu-
nun azalt›lmas› konusunda önemli çal›flmalar yap›labilir.
Medeni Olmayan Davran›fllar

Medeni olmayan davran›fllar›n (sokaklarda alkollü gezen gençler, sokak çocukla-
r›, dilenciler, gürültü yapan gençler ve komflular gibi), suç korkusu üzerinde etki-
si söz konusudur. Tan›nmayan ve suç iflleme potansiyeline sahip oldu¤u düflünü-
len kifliler taraf›ndan rahats›z edilme bireylerde suç ma¤duru olma korkusuna yol
açmaktad›r. Bu kifliler gerçek anlamda fliddete baflvuran veya suç ifllemifl kifliler
de¤il sadece davran›fllar› önceden tahmin edilemeyen dilenciler, alkollü flah›slar,
uyuflturucu madde ba¤›ml›lar›, etraf› rahats›z eden gençler, sokak çocuklar›, pazar-
lamac›lar, fuhufl yapanlar veya ak›l hastalar› olabilir (Polat ve Gül, 2010). Adli an-
lamda cezai karfl›l›¤› olup olmad›¤› tam anlafl›lamayan davran›fllar sergileyen bu Suç ma¤duriyeti korkusunu
inceleyen araflt›rmalar
tür kiflilerin sapk›n davran›fllar›na maruz kalan kifliler kendilerini potansiyel ma¤- flahsa ve mala karfl› ifllenen
dur olarak görebilmektedirler. Alg›lanan risk korkuya arac›l›k etmektedir. Savun- suç ayr›m›n› yaparak farkl›
kontrol de¤iflkenleri
mas›z ve kendi halinde olan bir kifli, hofl olmayan veya sapk›n bir davran›fl sergi- kullanmal›d›r. Medeni
leyen bir baflkas›yla karfl›laflt›¤›nda kendisini adeta suç ifllemeye haz›r birisiyle kar- olmayan davran›fllar, mala
fl› karfl›ya gelmifl gibi hissedebilmekte ve suç ma¤duru olma korkusu hissedebil- karfl› suç ma¤duriyeti
korkusunun en yüksek
mektedir (Wilson ve Kelling, 2003). seviyede hissedilmesine yol
Medeni olmayan davran›fllardan yola ç›karak suçu tahmin etmek, öngörmek açan de¤iflkenler aras›nda
ilk s›rada yer almaktad›r.
her zaman mümkün de¤ildir. Medeni olmayan davran›fllar›n bir tehdit olarak alg›-
lanmas› durumunda suç korkusu da artmaktad›r. Bu anlamda; medeni olmayan

davran›fllar, karanl›k sokaklar, terk edilmifl binalar ve benzeri durum ve koflullar
bireylerin çevrelerini düzensiz, bak›ms›z, önemsiz ve sorunlu bölge olarak alg›la-
malar›na neden olabilmektedir (Lewis ve Salem, 1986).
Olumsuz Fiziksel Koflullar

Araflt›rmalar kentlerde düflük gelir seviyesine sahip kiflilerin yaflad›¤› bölgelerde ve
bak›ms›z, mahrum edilmifl semtlerde suç korkusunun çok yüksek oldu¤unu orta-
ya koymaktad›r (Rohe ve Burby, 1981). Fiziki çevrenin düzeni, temizli¤i ve bak›-
m› ile güvensizlik kayg›s› aras›nda yak›n bir iliflki bulunmaktad›r. Bak›ms›z, düzen-
siz bir çevrede yaflayanlar, ifl yapanlar veya farkl› nedenlerle geçip gelenler bura-
larda kendilerini çok daha güvensiz hissetmektedir. Wilson ve Kelling’in (2003) k›-
r›k pencereler teorisi bu konuyu çok aç›k bir flekilde ortaya koymufltur. Bak›ms›z,
boyas› dökülmüfl binalar›n, aç›k ve kokan çöplerin, yetersiz ayd›nlatman›n, lasti¤i
patlat›lm›fl veya cam› k›r›lm›fl birkaç arac›n bulundu¤u bir yerleflim alan› suçlar ve
güvensizlik kayg›s› için aç›k davetiye ç›karmaktad›r. Bu tür mahallelerde ikamet
eden bireyler kendilerini ihmal edilmifl, d›fllanm›fl ve kendi kaderlerine terk edil-
mifl olarak alg›lar. Bunlar, komflular› dâhil olmak üzere çevreleriyle ilgilenmez,
kendi içlerine kapan›r. Gürültü, kavga, uyuflturucu kullan›m› ve ticareti, fuhufl, h›r-
s›zl›k ve mafya tipi suçlar buralarda oldukça revaçtad›r. New York, Londra, ‹stan-
bul ve Ankara’da bu türden yerleflim yerleri bulunmaktad›r. Böyle bir çevrede ya-
flayan insanlarda devletin, güvenlik güçlerinin kontrol edemedi¤i, kurals›z ve kon-
trolsüz bir bölgede yaflaman›n olumsuz refleksleri görülür. Burada ikamet eden in-
sanlar›n önemli bir k›sm› yaflam alanlar›n›n gittikçe kötüye do¤ru gitti¤i, yerel yö-
neticilerin ve yetkililerin bile art›k bu bölgeyi gözden ç›kard›¤›, suç ma¤duru olma
riskinin yüksek oldu¤u yönünde güçlü bir alg›ya sahip olur. Bu durum suç korku-
sunun artmas›nda önemli bir etki meydana getirmektedir (Kenney, 1987). Türki-
ye’de son y›llarda bafllat›lan kentsel dönüflüm projeleri ile bu tür olumsuzluklar›n
ortadan kald›r›lmas› yönünde çok önemli projeler gelifltirilmektedir.
SIRA S‹ZDE Olumsuz fiziksel koflullar ile suç korkusu aras›nda nas›l bir iliflki vard›r? Aç›klay›n›z.
SIRA S‹ZDE
3
Ancak baz› araflt›rmalarda ise bu bölgelerde ikamet eden kiflilerin, kendi semtle-
D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M ço¤unlu¤unun orada yaflamayan, d›flar›dan gelip suç iflleyenler
rinde suç iflleyenlerin
oldu¤unu düflündü¤ü yönünde bulgular da ortaya konulmufltur. Bu görüfle sahip ki-
S O R U fliler suç korkusunun
S O R U bölgelerinde yaflayan insanlar›n yap›s›ndan de¤il ancak mahal-
lenin fiziksel koflullar›ndan, karakteristik yap›s›ndan kaynakland›¤›n› ileri sürmüfller-
dir. Bu görüfl etraf›nda geliflen analiz ve de¤erlendirmelerde suç korkusunun büyük
D‹KKAT D‹KKAT
ço¤unlukla ikamet edilen bölgede oturmayan, bu nedenle de tan›nmayan, yabanc›
kiflilere karfl› duyuldu¤u tespit edilmifltir (Brantingham vd., 1977).
N N
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE yaflayan ve art›k buralarla özdeflleflen, bir anlamda bütünle-
Bu tür bölgelerde
flen, düzensizli¤in, kurals›zl›¤›n parças› haline gelen baz› insanlarda suç ma¤duri-
AMAÇLARIMIZ
yeti riski ve suç korkusu düflünüldü¤ü kadar yüksek olmayabilir. Bu kifliler, mev-
AMAÇLARIMIZ
cut koflullar› ola¤an görüp buna uygun bir yaflam kültürü gelifltirebilir. Bu aç›dan,
d›flar›dan bak›ld›¤›nda çok itici ve ürkütücü gelen baz› durum ve geliflmeler orada
K ‹ T A P yaflayanlar Ktaraf›ndan
‹ T A P oldukça ola¤an ve sorunsuz alg›lanabilir. Bu belirtiler zaman
içerisinde daha fazla olumsuzlu¤u da beraberinde getirmektedir. Bu tür bölgeler
buralarda yaflamayanlar taraf›ndan sorunlu, sosyo-ekonomik ve kültürel yap›s› dü-
TELEV‹ZYON flük ve hatta
T E Lsuç
E V ‹ Zbölgeleri
YON olarak etiketlenmektedir. Böylece, ad› ç›kan ve art›k bu
olumsuz yönleri tescillenen bu tür yaflam alanlar›nda kiralar ve konut fiyatlar› düfl- Suç korkusu, yaflan›lan
fiziksel ve sosyal koflullarla
mektedir. Bu yerler toplumun e¤itimli, kanunlara sayg›l›, sosyo-ekonomik seviye- iliflkilidir. Düzensizli¤in, geri
si iyi olan kesimler taraf›ndan itici olarak görülürken bunun d›fl›nda kalan kesim- kalm›fll›¤›n çok belirgin
oldu¤u yerleflim alanlar›nda
ler taraf›ndan ise cazip olarak de¤erlendirilmektedir. yaflayan sakinler, içinde
Yaflan›lan sosyal çevre, suç korkusu üzerinde oldukça etkilidir. Söz konusu me- bulunduklar› çevrenin
deni olmayan davran›fllar ve olumsuz fiziki koflullar, bireylerin kontrol duygusuna olumsuz yönlerine iflaret
eden sembollere dayal›
zarar vermekte ve düzenli toplumsal yaflam›n kaybedilmesine dair kayg›ya yol aç- olarak, gerçekte suç
maktad›r (Wilson, 1968). Bu sosyal gerçe¤in göz önünde bulundurulmas› suretiy- düzeyleri oldukça düflük olsa
dahi, yüksek seviyede suç
le kent yaflam›nda suç korkusunun, güvensizlik alg›s›n›n giderilmesine yönelik korkusu hissedebilmektedir.
sosyal projeler gelifltirilmelidir. Toplumsal ba¤lar›, iliflkileri güçlendirmek, bireyler
aras› etkileflimi art›rmak, bu konuda duyarl›l›¤› art›rmak, ortak sorunlara karfl› ifl- Sosyal ve fiziki düzensizlikler
bireylerin güvensizlik kayg›s›
birli¤ine dayal› yaklafl›mlar sergilemek, bunun için sosyal birliktelikler, örgütlen- üzerinde olumsuz etki
meler meydana getirmek ve birlikte yaflama duygusunu gelifltirmek büyük önem yapmaktad›r. Türkiye’de baz›
yerleflim alanlar›nda evlere
tafl›maktad›r. Bu tür proje ve yaklafl›mlarla komfluluklar, mahalleler bir tehdit ol- gelen pazarlamac›lar, sokak
maktan ç›karak koruyucu, emniyetli bir yaflam alan›na dönüflebilir. Vatandafllar›n çocuklar›, uhucu ve balici
komflular›ndan emin olmas›, kendisi olmad›¤›nda evi, ailesi ve çevresine karfl› so- çocuklar, dilenciler, alkollü
flah›slar, dü¤ünlerde silah,
rumluluk duygusu içerisinde yaklaflan komflular›n›n bulundu¤una inanmas› sosyal havai fiflek ve maytap
ve duygusal anlamda bir güven atmosferi tesis eder. Birlikte ortak yaflam alan›, kullan›lmas› ve gürültü
yap›lmas› o bölgede ikamet
kültürü oluflturmaya kat›l›m, yaflan›lan bölgeyle bütünleflmeye yard›mc› olur. Böy- edenlerin güvensizlik
le ortamlar fiili suç seviyesini, suç ma¤duriyeti riskini ve suç korkusunu azalt›r. kayg›lar›n› art›rmaktad›r
(Polat ve Gül, 2010).
SUÇ KORKUSU MEDYA ‹L‹fiK‹S‹

Medyan›n suç korkusunun oluflmas› ve artmas› üzerinde ne tür bir etki yapt›¤›na
dair farkl› araflt›rma sonuçlar› bulunmaktad›r. Gross ve Aday (2006) taraf›ndan
2006 y›l›nda Washington’da yaflayan 921 kifliyle telefonla yap›lan anket çal›flmas›n-
da yerel televizyon haberlerinin bireylerin suç korkusu üzerindeki etkisi araflt›r›l-
m›flt›r. Bu araflt›rmada Gross ve Aday, suç korkusu ile yerel televizyon haberleri
aras›nda herhangi bir anlaml› iliflki bulamam›flt›r. Ancak, böyle bir iliflkinin varl›¤›-
na iflaret eden çok say›da bilimsel çal›flma bulunmaktad›r. Suç korkusunun olufl-
mas› ve artmas›nda, medyan›n suçlara iliflkin haber verme yöntemleri rol oyna-
maktad›r. Bu tür haberlerin her gün genifl bir flekilde yaz›l›, iflitsel ve görsel med-
yada yer almas›n›n bireyler üzerinde olumsuz etkisi oldu¤u ifade edilmektedir
(Gerbner ve Gross, 1975). Medyada yer alan suça iliflkin haberlerin incelenmesi so-
nucunda risk alg›s› ne kadar fazla hissedilirse suç korkusunun da o kadar yüksek
seviyede ifade edildi¤i ortaya konulmufltur (Lane ve Meeker, 2003). S›kl›kla kap-
kaç ve h›rs›zl›k suçundan, bu suçlar›n ma¤durlar›ndan söz edilmesi halinde özel-
likle bu tür suçlara karfl› ma¤dur olma korkusunda art›fl olaca¤› söylenebilir. Bu Medyan›n suç korkusu
durum terör suçlar› için de geçerlidir. Terörün en önemli özelliklerinden biri, en üzerindeki etkisi üzerine
yap›lan çal›flmalarda,
son Ankara K›z›lay’daki bombal› sald›r› eyleminde de görüldü¤ü üzere, hedefini gazetelere göre televizyonun
rastgele seçmesidir. Kurban›n ayr›m yapmaks›z›n belirlenmesi, toplumda korku- bu konuda daha fazla etkili
oldu¤u ortaya konulmufltur.
nun daha kolay ve çabuk yay›lmas›na yol açmaktad›r. Bu durumda toplumdaki her
birey kendisini potansiyel kurban olarak görecek ve böylece terör, korkuyu genifl
bir kesime yaymak suretiyle hedefine ulaflm›fl olacakt›r. Potansiyel hedefin kendi-
sini korumak için yapabilece¤i pek bir fley yoktur. Çünkü terörist kendi kurallar›-
na ve plan›na göre hareket eder ve istedi¤i zaman harekete geçer. Bu da siyasal
terör eylemlerinin önceden tahmin edilmesinin ne kadar zor oldu¤u gerçe¤ini or-
taya koymaktad›r. Terörün bütün biçimleri için geçerli olan bir di¤er husus ise ac›-
mas›z, y›k›c› ve ahlak d›fl› olmas›d›r. Terör, büyük çapl› korku oluflturmay› ve top-
lumda panik ve y›lma meydana getirmeyi hedefler. ‹flte burada medyan›n terörün
bu hedefine yarayacak yay›nlardan uzak durmas› gerekmektedir. Çünkü toplum

bu konuda dolayl› ma¤duriyet etkilerini çok yüksek seviyede hissetmektedir. Med-
ya vas›tas›yla edinilen bilgilere dayal› olarak suç korkusu artmaktad›r. Kimi yazar-
lar ise medyan›n suç korkusu üzerindeki etkisinin bilimsel olarak ispatlanamad›¤›-
n›, abart›ld›¤›n› ileri sürmektedir (Gerbner vd., 1977). Baz› çal›flmalar, medyada yer
alan suçla ilgili haberlerin bireylerin suç korkusu üzerinde anlaml› bir etki yapma-
d›¤› yönünde sonuçlar ortaya koymufltur. Bu görüfl, medyan›n suça iliflkin bilgile-
rin yay›lmas›, toplumda belirli bir fark›ndal›¤›n oluflmas› konusunda etkin bir rol
oynamas›na ra¤men medyan›n bu konumunun toplumda suç korkusunun oluflma-
s›na veya artmas›na yol açaca¤›n› söylemenin çok da tutarl› olmad›¤›n› ileri sür-
mektedir (Smith, 1986).
Medya aras›nda televizyonun suç korkusunun artmas›na olan etkisi aç›s›ndan
gazetelere nazaran daha fazla etkin oldu¤u söylenebilir. Heath (1984) suçla ilgili
haberler veren 36 gazeteyi incelemek suretiyle gazetelerin bireylerin suç korkusu
üzerindeki rolüne iliflkin bir anket çal›flmas› yapm›flt›r. Bu araflt›rma 300 gazete
okuru üzerinde yürütülmüfltür. Çal›flma, yerel gazetelerin yüksek oranda suç içe-
ren haberlere yer vermesi durumunda vatandafllar›n suç korku seviyelerinin de
yüksek oldu¤unu ortaya koymufltur. Söz konusu suçlar›n bireylerin ikamet etti¤i
yere yak›n bir yerde ifllenmifl olmas› halinde korkunun seviyesi daha fazla artmak-
tad›r. Burada, insanlar›n büyük bir k›sm›n›n gazete yerine televizyon arac›l›¤›yla
olaylardan haberdar olmas› ve görsel iletiflimin daha etkin rol oynamas› ifade edi-
lebilir. Di¤er taraftan, medyada ç›kan haberlerde suçun ifllendi¤i yer ile bireylerin
suç ma¤duriyet korkusu aras›nda anlaml› bir iliflki oldu¤u söylenebilir. Bu kapsam-
da, bireyler yerel gazete veya televizyondan edindikleri ve yaflad›klar› co¤rafik
alanda ifllenen suçlardan, ulusal alanda ifllenen suçlara nazaran, daha çok etkilen-
mektedir (Dowler, 2003). Yani, yerel medyada yer alan suça iliflkin haberler ulusal
medyada verilen suç hakk›ndaki haberlere nazaran suç korkusuna daha fazla etki
yapmaktad›r. Burada birey meydana gelen olay ve ma¤durla kendisi aras›nda bir
yak›nl›k ve benzerlik kurmakta ve kendisinin ayn› veya benzer bir suç ma¤duru
olma riskini yüksek görmektedir. Alg›lanan bu yüksek risk seviyesi, suç korkusu-
na yol açmaktad›r.
SUÇ KORKUSUNUN OLUMSUZ ETK‹LER‹

Suç ma¤duru olma korkusunun yol açt›¤› olumsuz etkiler bireysel ve toplumsal öl-
çülerde ortaya ç›kmaktad›r. Araflt›rmalar suç korkusunun bireylerin yaflam kalitesi
üzerinde meydana getirdi¤i olumsuz etkiler üzerinde yo¤unluk kazanm›flt›r. Bu ça-
l›flma sonuçlar›na göre suç ma¤duru olma korkusunu tafl›yan bireylerde günlük
Suç korkusu bireysel
çerçevede s›k›nt›, endifle
yaflam aktivitelerini k›s›tlama (gece d›flar› ç›kmama, yaln›z d›flar› ç›kmama, eve ka-
veya korku fleklinde panma gibi), kendilerini toplumdan d›fllama, kayg› ve depresyon belirtileri göster-
do¤rudan veya suç ma¤duru me gibi durumlar görülebilmektedir. Bayanlar ve yafll›lar, bu türden davran›fl ser-
olmaktan kurtulmak
amac›yla sosyal aktivitelerin gileyen gruplar›n bafl›nda gelmektedir (Moore ve Troganowicz, 1988).
k›s›tlanmas› gibi olumsuz Normal koflullarda ailevi nedenler ve ekonomik s›k›nt›lar d›fl›nda, insanlar›n da-
etkileri de içerecek davran›fl
kal›plar›n›n benimsenmesi
ha az d›flar› ç›kmas›, belirli zaman dilimlerinde belirli yerlere gitmemesi konusunda
türünde olabilir. Bu durum yönlendirici rol oynayan en önemli unsur suç ma¤duru olma korkusudur. Suç kor-
bazen bireyin yaflam tarz›n› kusuna sahip olan bireyler, evlerinden tafl›nmakta, yaln›z d›flar› ç›kmamakta, gece
tamamen de¤ifltirmesi,
kendisini eve kapamas›, d›flar›da bulunmamakta, d›flar› ç›kt›klar›nda yanlar›nda silah veya kendini koruyabi-
sosyal iliflkilerini büyük lece¤i di¤er baz› malzemeler tafl›makta, ev ve iflyerleri için alarm ve/veya di¤er özel
ölçüde s›n›rlamas› gibi
psikolojik bir etkiye de güvenlik tedbirleri almakta ve özel güvenlik tedbirlerinin ve personelinin bulundu-
dönüflebilir. (Moore ve ¤u sitelerde oturmaktad›r. Bu endifle ve korkuyu yo¤un bir flekilde hissedenlerden
Troganowicz, 1988).
baz›lar›, belirli zamanlarda belirli bölgelere hiç gitmemekte, istedi¤i zaman istedi¤i
yerde, kanunlara uygun bir biçimde dahi yaflam›n› devam ettirememektedir. Bütün
bunlar, olas› suç ma¤duriyeti riskine karfl› duyulan korkuya ba¤l› olarak geliflen
ma¤duriyeti engelleme amac›na yönelik kiflisel tedbirlerdir (Polat ve Gül, 2009).
GALLUP taraf›ndan 1993 y›l›nda ‹ngiltere’de yap›lan bir araflt›rma, suç korkusunun
insan›n günlük yaflant›s›na müdahale etti¤ini ve olumsuz yönde etkiledi¤ini ortaya
koymufltur. Bu araflt›rmada, kad›nlar›n %32’si ve erkeklerin %9’u kendi hayatlar›n›
tehlikede hissetmeleri nedeniyle gece vakti d›flar› ç›kma konusunda büyük endifle ve
korku duyduklar›n› ifade etmifllerdir (Maxfield, 1984:14). Ancak, suç korkusunun
her zaman bu türden davran›fl de¤iflikliklerine yol açt›¤›n› söylemek hatal› olur. ‹n-
sanlar›n önemli bir k›sm› kent yaflam›ndan ellerini tamamen çekmemekte, suçla bir-
likte yaflamay› ola¤an hale getirmekte, suçu kent yaflam›n›n do¤al bir parças› olarak
kabul ederek yaflad›klar› ortamda suçun üstesinden gelmeye çal›flmaktad›r (Miethe,
1995). Bu yaklafl›m oldukça yayg›nd›r çünkü ço¤u vatandafl›n daha güvenli semtle-
re ve sitelere tafl›nmak, suç ma¤duriyet riskini azaltacak teknolojik tedbirler almak
için yeterli ekonomik gücü bulunmamaktad›r. Rutin aktiviteleri ve yaflam tarz›n› de-
¤ifltirmek kentsel yaflam içindeki ço¤u insan için pek mümkün de¤ildir. Bu yüzden
ekonomik gücü yeterli olmayan bu insanlar suçla birlikte yaflamay› ö¤renmek zorun-
da kalmaktad›r (Miethe, 1995:27).
Suç korkusunun bireysel etkileri nelerdir? Aç›klay›n›z. SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
4
Suç korkusunun toplumsal seviyede olumsuz etkiye sahip olmas› halinde bu
duygu sosyal yaflam›n hemen her yönünü etkileyebilmektedir. D Ü fi ÜSuç
N E L ‹korkusunun
M D Ü fi Ü N E L ‹ M
toplumsal düzeydeki olumsuz etkileri yaflam kalitesinin zay›flamas› fleklinde ken-
dini gösterebilir. Korku, önleyici güvenlik tedbirleri alma gücüne S Osahip
R U olma ve ol- S O R U
mama ba¤lam›nda zengin ile fakir aras›ndaki sosyal bölünmeleri art›rabilir. Top-
lumsal yaflam›n bozulmas› ayn› zamanda toplumun suçla mücadele yetene¤inin
D‹KKAT D‹KKAT
zay›flamas›na da yol açabilir (Cozens, 2000). Sosyal aç›dan güvensizlik kayg›s›,
toplumlar›n kendilerini zay›f hissetmesine, yabanc›lardan çekinmesine ve içine ka-
N N
SIRA S‹ZDE
panmas›na yol açar. Komflular aras› iliflkiler zay›flar. Herkes küçük ve dar ölçüler- SIRA S‹ZDE
deki bireysel s›n›r›na çekilir. Mahalle, komflu ve toplum olma karakteristikleri yoz-
lafl›r. Bu sosyo-psikolojik hal, bir anlamda, zay›f düflmüfl, zararl› etkilere, mikrop-
lara karfl› direncini kaybetmifl bir insan vücuduna benzer. Çok basit ve s›radan bir
mikrop, karfl›s›nda direnç gösteren bir yap› olmad›¤› için, insan vücuduna zarar
verebilir, onu hasta edebilir. Bu durumda, toplum yap›s› içerisindeki
K ‹ T A P gayri resmi K ‹ T A P
kontrol mekanizmas› zay›flar. Bu olumsuz tablo en çok suçlular›n ifline yarar. Suç-
lular, amaçlar›na ulaflmak ve bu ba¤lamda eylemlerini gerçeklefltirmek için zay›f-
layan toplumsal dayan›flma a¤›nda kendileri için çok elveriflli f›rsatlar
T E L E V ‹ Z Ybulur.
ON Bu du- TELEV‹ZYON
rum toplumda suç say›s›n›n artmas›na ve suçlular›n yakalanma olas›l›¤›n›n azalma-
s›na yol açar. Ekonomik aç›dan güvensizlik kayg›s›, suç ma¤duriyetlerinin önüne
geçebilmek amac›yla bireylerin, toplumlar›n, kamu ve özel kurumlar›n›n maddi
‹NTERNET
kaynak ay›rmak suretiyle güvenlik önlemleri gelifltirmelerini sa¤lar. ‹NTERNET
Suç korkusu, ma¤duriyet riskini azaltmaya yönelik tedbirler almay› teflvik et-
Toplumsal yaflam›n
mektedir. Bu durum da do¤al olarak suçlar›n ifllenmesini engellemeyi kolaylaflt›- bozulmas› sonucu sosyal
M A K A L Eve geliflmesi-
ran teknoloji ve insan odakl› güvenlik stratejilerinin ortaya ç›kmas›n› aç›dan güvensizlik
M Akayg›s›
KALE
artar, toplumlar olas› ve
ni kolaylaflt›rmaktad›r. Bu söz konusu sistem ve uygulamalar ekonomik yat›r›mla- gerçek sorunlar karfl›s›nda
r›, parasal harcamalar› gerekli k›lmaktad›r (Hale, 1996). Bu kapsamda özel güven- oldukça zay›f ve korunmas›z
bir duruma düfler.
lik personeli ve sistemlerinin kullan›lmas›, bireylerin kiflisel önleyici tedbirler alma-
s› (alarm, sa¤lam kap›, kilit vb), ev, araba ve iflyerleri için sigorta hizmetlerinden
yararlanma gibi hizmetlere yo¤un ilgi duyulmaktad›r. Nitekim dünya’da son 20-25
y›lda özel güvenlik sektöründe ve sigortac›l›k hizmetlerinde çok büyük geliflmeler
yaflanmaktad›r. Bu sektörlere karfl› ilk baflta geliflmifl ülkelerde bafllayan büyük yö-
nelim yavafl yavafl geliflmekte olan ülkelere de kaym›flt›r. Güvensizlik kayg›s› poli-
tik sahada da itici bir rol oynamaktad›r. Suç, suçluluk, ma¤duriyet ve buna iliflkin
konular politikac›lar için gerek seçim öncesi gerekse seçim sonras› kamuoyunda
kullanabilecekleri, üzerinde söylem ve projeler gelifltirebilecekleri popüler konu-
lard›r. Demokratik seçimlerde yer alacak adaylar vatandafllar›n bu önemli kayg›la-
r›na hitap etmek suretiyle seçilmeleri, iktidara gelmeleri halinde toplumda huzu-
run ve düzenin sa¤lanaca¤›, suçla etkin mücadele edilece¤i, cadde ve sokaklar›n
gece ve gündüz daha güvenli hale getirilece¤i, hukukun üstünlü¤ünün tesis edile-
ce¤i, suçlular›n hak etti¤i cezalara çarpt›r›laca¤›, ceza adalet sisteminin düzeltilece-
¤i, davalar›n daha k›sa süre içinde sonuçland›r›laca¤›, cezalar›n ve cezaevlerinin
daha cayd›r›c› bir yap›ya kavuflturulaca¤› yönünde mesajlar vermekte ve vaatlerde
bulunmaktad›r. Politik bak›fl aç›s› genelde seçim odakl› olup k›sa süreli sonuç el-
de etmeye yöneliktir. Bu aç›dan, sorunun çözümüne yönelik kal›c›, kapsaml› ve
köklü projeler gelifltirmek yerine özel ve kamusal alanda resmi kontrol ve gözetim
yollar›n›n art›r›lmas›, suç iflleme e¤iliminde olan potansiyel suçlular›n yak›n takibe
al›nmas› ve bast›r›c› polisiye tedbirlerin kullan›lmas› yöntemleri ile s›n›rl› bir yak-
lafl›m›n ortaya konulmas› da mümkündür (Polat ve Gül, 2009).
Suç korkusunun toplum baz›nda yol açt›¤› sonuçlarla ilgili olarak flu de¤erlen-
dirmeler yap›labilir: Suç korkusu toplumsal iliflkileri, uyumu ve sosyal kontrol al-
g›s›n› zay›flatarak suçlar için çok elveriflli koflullar haz›rlamaktad›r. Suç sorunuyla
mücadelede toplumsal beklentilerin yüksek olmas› nedeniyle politik aç›dan çok
daha sert, cezaland›r›c› suçla mücadele politikalar›n›n oluflturulmas›n› teflvik et-
mekte, bu durumda demokrasi, temel hak ve özgürlükler ile güvenlik dengesinin
sa¤lanmas›nda zorluklar yaflanmaktad›r (Jackson, 2006). Kimi bireyler iflini de¤ifl-
tirmekte, baflka kentlere, bölgelere göç etmekte, kimi yat›r›mc›lar kendilerini gü-
vende görmedikleri için ifllerini sonland›rmakta, riskli gördükleri belirli yerlere ya-
t›r›m yapmamaktad›r. Bu olumsuz süreç ekonomik yat›r›mlara, üretime ve mevcut
ekonominin sa¤l›kl› bir flekilde yürütülmesine de zarar vermektedir.
Suç korkusunun sonuçlar›n› aç›klamak amac›yla gelifltirilen görüfller içerisinde
Dubow ve arkadafllar›n›n (1979) ileri sürdü¤ü befl kategoriye de¤inmekte büyük
yarar bulunmaktad›r. Bunlar kaç›nma davran›fllar›, koruyucu davran›fllar, kendini
garantiye alma davran›fllar›, iletiflimsel davran›fllar ve kat›l›mc› davran›fllard›r. Ka-
ç›nma davran›fllar›; bireyin kendisi aç›s›ndan suç ma¤duriyet riskini yüksek gördü-
¤ü durumlardan uzaklaflmas› suretiyle suç ma¤duru olma olas›l›¤›n› en aza indir-
mesidir. Bireyin, gece geç saatlerde yaln›z bafl›na karanl›k sokaklarda yürümeme-
si, yan›nda çok fazla miktarda nakit para tafl›mamas› gibi. Koruyucu davran›fllar,
bir anlamda olas› ma¤duriyet risklerine karfl› kendini daha dirençli, güçlü k›lmaya
yönelik davran›fllard›r. Bu davran›fllar bireyin yaflad›¤› alan› korumaya yönelik ve
kamuya aç›k alanlarda kendini korumak üzere sergiledi¤i davran›fllard›r. Evde sa¤-
lam çelik kap› ve kilit sistemleri, görüntülü kap› zili kullanmak; d›flar›da yan›nda
göz yaflart›c› sprey, alarm tafl›mak gibi. Kendini garantiye alma davran›fllar›; ma¤-
duriyet bedelini azaltmaya yönelik davran›fllard›r. Evden h›rs›zl›k olmamas› için
gerekli güvenlik tedbirlerini almak. Buna ra¤men h›rs›zl›k olmas› halinde h›rs›z›n
alabilece¤i de¤erli eflya, para ve benzeri nesneleri evde bulundurmamak gibi. ‹le-
tiflimsel davran›fllar, bireylerin suça iliflkin bilgileri ve duygular›n› yak›nlar›, ve çev-
resindekiler ile paylaflmas›d›r. ‹nsanlar genelde suça ve ma¤duriyete iliflkin olarak
teorik çerçevede veya medyada gördü¤ü, okudu¤u ve duydu¤u ölçüler içinde bil-
gi sahibi olmaktad›r. Arkadafllar›n, akrabalar›n, birbirini tan›yan insanlar›n suç ve
ma¤duriyet konular›nda iletiflim kurmalar›, bilgi al›flveriflinde bulunmalar› ileride
karfl›lafl›labilecek olas› ma¤duriyetlerin önlenmesi yollar›n› kolaylaflt›r›c› rol oyna-
maktad›r. Bir kiflinin söz etti¤i doland›r›c›l›k yöntemini duyan bir baflkas› ayn› ve-
ya benzer yöntemi içeren bir durumla karfl›laflt›¤›nda daha önceden edindi¤i bilgi-
ler ›fl›¤›nda ma¤dur olmaktan kurtulabilmektedir. Kat›l›mc› davran›fllar ise belirli
bir suç türünden ya da genel olarak suçlar›n açm›fl oldu¤u sorunlardan ortaya ç›-
kan ve toplumun di¤er bireyleri ile ortak bir flekilde gerçeklefltirilen davran›fllard›r.
SUÇ KORKUSUYLA MÜCADELE

Sapk›n davran›fllar, suçtan ve suç korkusundan ba¤›ms›z de¤ildir. Bu olgular ara-
s›nda farkl› seviyelerde karfl›l›kl› iliflki ve etkileflim bulunur. Suç korkusunun yenil-
mesine, önlenmesine yönelik olarak gelifltirilecek projelerde ortaya ç›kan olumsuz
sonuçlar›n yan› s›ra güvensizlik kayg›s›n›n nedenleri ile de mücadele edilmelidir.
Burada, güvensizlik kayg›s›, gerçek kayg›lar ve korku birbirine kar›flt›r›lmamal›d›r.
Çünkü bunlar›n her biri için ayr› önleme yöntemlerinin uygulanmas› gerekir. Gü-
vensizlik kayg›s› karfl›s›nda bireysel ve toplumsal tepkiler ve bu hususlar›n birey-
lerin yaflam kalitesi üzerinde oluflturdu¤u olumsuz yans›malar›na odaklan›lmal›d›r.
Burada önemle dikkat çeken konu, suç korkusunun yaflam kalitesine ciddi anlam-
da zarar veren bir unsur olmas›d›r. Bu ba¤lamda, suç korkusu sorununun etkileri- Suç korkusuyla mücadele
nin azalt›lmas› ve ortadan kald›r›lmas› konusunun suç temelli yaklafl›m çerçevesin- suç önleme ve suçla
de ma¤duriyet teorisi ve yaflam kalitesi çerçevesinde ise sosyal kontrol teorisi ek- mücadele yaklafl›mlar›n›n
d›fl›nda, kendine has ayr› bir
senli bir bak›fl aç›s› içerisinde ele al›n›p de¤erlendirilmesinde büyük yarar bulun- alan de¤ildir. Ancak, fiili suç
maktad›r (Polat ve Gül, 2009). ma¤durlar›n›n suç
korkusunun yenilmesine
Suç temelli yaklafl›m çerçevesinde, suç ma¤duru olma kayg›s›n›n suçtan kay- yönelik çal›flmalar ayr› bir
nakland›¤› tezini savunan ma¤duriyet teorisinde iki suç önleme stratejisi dikkat anlay›fl ve strateji
kapsam›nda
çekmektedir. Bunlar suçun bast›r›lmas› ve durumsal önleme yöntemleridir. Suçun de¤erlendirilmelidir.
bast›r›lmas› özellikle küçük ve orta ölçekli sokak suçlulu¤u ile toplum taraf›ndan
hofl karfl›lanmayan sapm›fl ve gayri medeni davran›fllara karfl› etkin mücadele yön-
temlerinin gelifltirilmesi, olaylara h›zl› müdahalenin yap›lmas› ve flüphelilerin olay
yeri ve yak›n›nda yakalanmas› fleklinde olabilir. Di¤er taraftan durumsal önleme ise
sorun oluflturan belirli yerlerin sokak ayd›nlatmalar›n›n art›r›lmas›, özellikle akflam
ve sorunlu saat dilimlerinde görünür polis devriye say›s›n›n art›r›lmas›, yo¤un ka-
labal›klar›n ve suç sorununun oldu¤u (veya olabilece¤i) yerlerde görünür güvenlik
kameras› ve devriye uygulamas›na a¤›rl›k verilmesi ve buna benzer di¤er yöntem-
leri içerir. Suç temelli mücadele yöntemlerinin gelifltirilmesinde bölgeye has uygu-
lamalar› etkin k›lmak amac›yla, güvenlik alg›lama anketleri sonuçlar›na göre çal›fl-
malar›n yap›lmas›nda yarar bulunmaktad›r. Yaya, bisikletli ve motorize (otomobil
ve motosikletli) devriyelerin art›r›lmas›, polisin olay yerine h›zl› müdahale etmesi,
eski suçlu ve potansiyel suçlular›n polis taraf›ndan gözetim alt›nda tutulmas› bu ko-
nuda uygulamaya geçirilebilecek polisiye önlemlerdir (Polat ve Gül, 2009).
Yaflam kalitesi temelli yaklafl›m, suç temelli yaklafl›m›n aksine, ne suçlulu¤u ne
de ma¤duriyeti önlemeyi öncelikli hedef olarak kabul eder. Bu model, çevrenin fi-
ziki ve sosyal yap›s›n›n de¤ifltirilmesini, gelifltirilmesini ve toplulu¤u harekete ge-
çirmeyi hedefleyen bir özelli¤e sahiptir. Bu kapsamda: özellikle bayanlar ile yafll›-
lara yönelik bireysel suç önleme bilgilerinin verilmesi, programlar›n düzenlenme-
si, bu kiflilerin karfl› karfl›ya kalabilecekleri risklerin daha rasyonel bir flekilde de-
¤erlendirilmesi; ma¤durlara yard›m ve destek hizmetlerinin sunulmas›; bireylerin
suç korkusu nedeniyle eve kapanmamalar›n›n, tam tersi d›flar› ç›kmalar›n›n teflvik
edilmesi; sosyal etkinliklerin özendirilmesine yönelik çal›flmalar›n yap›lmas›, bu
konuda verilebilecek örnek uygulamalardand›r (Polat ve Gül, 2009). Tabii burada
önemli ve etkili olabilecek yöntem, bu suç önleme stratejilerinin kurumlararas› ifl-
birli¤i içinde, koordineli bir flekilde uygulanmas›d›r.
Bireylerin kendilerini daha güvende hissetmeleri ve suç korkusunun azalt›lmas›
konusunda farkl› çal›flmalar yap›labilir. Suç önleme tedbirleri konusunda vatandafl-
lar›n bilinçli hale gelmesi ve bu tedbirleri uygulamas›, medyan›n suçla ilgili haber-
leri verirken korkuya yol açmayacak bir özen, polisin suçla mücadelede, suç önle-
me ve suçlular› yakalamada etkin olmas›, merkezi ve yerel yönetimlerin suç önle-
me politikalar› gelifltirmesi, çevresel düzenleme, mimari ve gençlere yönelik proje-
ler gelifltirilmesi ve buna benzer birçok husus burada s›ralanabilir.
Özet
N
A M A Ç
Suç korkusu ve suç ma¤duriyeti riski kavramlar›- N
A M A Ç Suç korkusunu belirleyen unsurlar› özetleyebilmek.
1 n› tan›mlayabilmek. 4
Güvensizlik kayg›s› ve daha spesifik anlamda suç
Güvenlik k›sa bir ifadeyle, toplumsal yaflam›n
korkusu genelde bireylerin alg›lad›klar› savun-
yasal çerçevede, huzurlu ve düzenli bir flekilde
mas›zl›k durumu ile ilgilidir. Toplumda baz› in-
yürümesi, bireylerin canlar›na ve mallar›na zarar
sanlar (yafll›lar, kad›nlar, çocuklar) di¤erlerine
gelme endiflesi tafl›madan, korkusuzca yaflamas›
göre daha yüksek seviyede suç ma¤duru korku-
halidir. Korku, tehlikenin önceden sezilmesiyle
su hisseder. Suç korkusu, bireysel ve çevresel
ortaya ç›kan bir histir ve her zaman fiziksel, psi-
nedenlere ba¤l› olarak ortaya ç›kan psikolojik
kolojik ve sosyal sonuçlar› bulunur. Suç korku-
bir durumdur. Suç ma¤duru olma korkusu yafl,
su, bireyin bir suça ya da suç ile iliflkilendirdi¤i
cinsiyet, ifl durumu, sosyal çevre, yaflam biçimi,
sembollere karfl› gelifltirdi¤i duygusal endifle ve-
ikamet yeri, daha önce ma¤dur olup olmama ve
ya korku tepkisidir. Suç ma¤duriyeti riski ise, bi-
benzeri di¤er birtak›m de¤iflkenlere ba¤l› olarak
reyin suç ma¤duru olma olas›l›¤›n› öznel olarak
farkl› seviyelerde ortaya ç›kar. Suç korkusunun
de¤erlendirmesi sonucu ortaya ç›kan alg›d›r. Her
oluflmas›nda bu de¤iflkenlerden her biri farkl›
ma¤duriyet risk alg›s›, suç korkusuna yol açmaz.
derecelerde etkili olur.
N
A M A Ç
Suç korkusunun ortaya ç›k›fl› ve geliflimini ifade
N Suç korkusunun olumsuz etkilerini s›ralayabilmek.
2 edebilmek. A M A Ç
5 Suç korkusu, bireysel ve toplumsal düzeyde

Suç korkusu gerçek suç seviyelerinden ba¤›ms›z
olumsuz etkiler meydana getirmektedir. Bireysel
olarak bireylerin suç ma¤duriyeti konusunda al-
anlamda, evden d›flar› ç›kmama, belirli saatlerde
g›lad›klar› savunmas›z kalma ile yak›n iliflkili bi-
belirli yerlere gitmeme, yaflam tarz›n› de¤ifltirme,
reysel süreçlerin ve çevresel dinamiklerin bir ürü-
psikolojik olarak rahat olmama gibi olumsuzluk-
nü olarak ortaya ç›kmakta ve geliflmektedir. Suç
lar yaflam kalitesini ciddi flekilde azaltmaktad›r.
korkusunun oluflmas›nda yap›sal faktörlerin de
Toplumsal seviyede ise, komfluluk ba¤lar› zay›f-
etkisi bulunmaktad›r. Bu konuda sadece suç sa-
lamakta, toplumu ayakta tutan sevgi, anlay›fl, bir-
y›s› ve yo¤unlu¤u de¤il ayn› zamanda günlük
lik, ortak hareket etme ve sorun çözme yetene¤i
yaflamda karfl›lafl›lan sosyal ve fiziksel yozlaflma
önemli ölçüde zay›flamaktad›r.
belirtileri ile birlikte içinde bulunulan sosyal ve
N
fiziksel çevrenin yaflanabilirli¤ini ve komfluluk
Suç korkusuyla mücadelenin çerçevesini aç›kla-
iliflkileri de sorgulanmaktad›r. A M A Ç
6 yabilmek.
N
Suç korkusuyla mücadele, suçun kendisi kadar
Suçun ölçülmesinin önemini ve yöntemlerini ta-
A M A Ç önemli bir konudur. Suçla mücadele ve özellikle
3 n›mlayabilmek.
suçlar›n önlenmesi alan›nda yap›lacak çal›flmala-
Suçun ölçülmesinde suç istatistikleri önemli bir
r›n yan›nda suç korkusunun giderilmesine yöne-
araçt›r, ancak tek yöntem de¤ildir. ‹statistikler
lik bir hedef de konulmal›d›r. Devriye hizmetle-
sadece bilinen, kay›t alt›na al›nan suçlar› ölçme-
ri, özellikle yaya devriyelerin tekrar uygulamaya
de ve de¤erlendirmede kullan›l›r. Güvenlik alg›-
konulmas›, çevresel düzenlemeler ve durumsal
s› anketleri ise, bireylerin maruz kald›klar› ancak
suç önleme tedbirleri belirli ölçüler içinde birey-
bilinmeyen suç ma¤duriyetlerini, bireylerin kifli-
lerin kendilerini daha güvende hissetmelerine
sel alg›lar›n› ortaya koyar.
yard›mc› olmaktad›r. Ancak bu önlemlerin al›n-
mas›nda afl›r›ya kaç›lmas› suç korkusunun artma
riskini ortaya ç›karabilir.
1. Afla¤›dakilerden hangisi suç korkusu konusunda 4. Afla¤›dakilerden hangisi suç korkusunun ölçülmesi
do¤ru bir ifade de¤ildir? konusunda do¤ru bir ifade de¤ildir?
a. Suç korkusu, olas› suç riskine karfl› duyulan de- a. Biliflsel ölçümler, bireyin suç ma¤duru olma ola-
rin ve güçlü bir olumsuz histir. s›l›¤› hakk›ndaki alg›s›, risk ve emniyetin de¤er-
b. Suç korkusu, günümüz modern toplumlar›nda lendirilmesiyle ilgilidir.
bireylerin büyük bir ço¤unlu¤unun en önemli b. Biliflsel ölçümler, zihinsel ve öznel bir de¤erlen-
sorunlar›n›n bafl›nda gelmektedir. dirme süreci ile oluflmaktad›r.
c. Suç korkusu ilk bafllarda suç ve suç önlemeye c. Davran›flsal ölçümlerde, suç ma¤duriyetini en-
iliflkin araflt›rmalar içinde ele al›nm›flt›r. gellemeye yönelik tutum ve davran›fllar tespit
d. Suç korkusu, 1970’l› y›llarda ba¤›ms›z bir konu ola- edilmektedir.
rak bilimsel ölçülerde araflt›r›lmaya bafllanm›flt›r.
d. Davran›flsal ölçümler, bireylerin suç ma¤duriye-
e. Normal seviyedeki korku günlük yaflamda tehli-
ti olas›l›¤›n› azaltmak için söyledikleri ile yapt›k-
keden uzak olma konusunda bireyleri olumlu
lar› aras›ndaki farkl›l›klar› ortaya koymaktad›r
anlamda yönlendirir.
e. Duygusal ölçümler, belirli suç türlerinin potansi-
yel ma¤duru olma kayg›s› ve korkusu ile ilgilidir.
2. Suç korkusunu aç›klamaya yönelik olarak yap›lan
afla¤›daki de¤erlendirmelerden hangisi do¤ru bir ifade
5. Afla¤›dakilerden hangisi ayd›nlatma sistemlerinin ya-
de¤ildir?
a. Herkes, suç ma¤duru olmaktan, suç sonras› psi- rarlar›ndan biri de¤ildir?
kolojik, fiziksel ve/veya ekonomik zarar gör- a. Suç önleme harcamalar›n›n düflük seviyede ol-
mekten çekinir. mas›na katk› sa¤lama.
b. Özellikle büyük kentlerde suç korkusu daha b. Potansiyel suçlulara karfl› cayd›r›c›l›k.
önemli bir sorundur. c. Bireylerin kendilerini daha güvende hissetmele-
c. Risk de¤erlendirmeleri bireyler aras› farkl›l›k gös- rine yard›mc› olma.
terir. Kimisinin sorunsuz olarak alg›lad›¤› bir du- d. Güvenlik personelinin kiflisel emniyetinin sa¤-
rum bir di¤eri taraf›ndan oldukça riskli görülebilir. lanmas›.
d. Suç korkusu, kamuya aç›k alanlarda gündüz sa- e. Suç iflleyen kiflilerin tan›nmas›n› ve yakalanma-
atlerine göre geceleri daha çok hissedilir. s›n› kolaylaflt›rma.
e. Suç korkusuna iliflkin risk de¤erlendirmelerinde
suç yo¤unlu¤u tek önemli belirleyici de¤iflkendir. 6. Afla¤›dakilerden hangisi bireylerde suç korkusunun
artmas›na yol açabilecek önleyici yaklafl›mlardan biri
3. Afla¤›dakilerden hangisi suç korkusunun ortaya ç›- de¤ildir?
k›fl› ve geliflimine iliflkin do¤ru bir ifade de¤ildir? a. Önleyici tedbirlerin al›nmas› ve halka duyurul-
a. Suç korkusu, bireylerin suç ma¤duriyeti konu- mas› konular›nda ileriye gidilmesi ve afl›r›ya ka-
sunda alg›lad›klar› savunmas›z kalma ile yak›n ç›lmas›.
iliflkili bireysel süreçlerin ve çevresel dinamikle- b. Vatandafllar›n gece belirli bir saatten sonra d›fla-
rin bir ürünüdür.
r› ç›kmamalar› konusunda s›k olarak uyar›lmas›.
b. Suç korkusunun oluflmas›nda yap›sal faktörler
c. Vatandafllar›n suç önleme tedbirleri konusunda
de rol oynamaktad›r.
bilgilendirilmesi.
c. Suç korkusu ilk önce aile içinde meydana gelen
d. Yo¤un olarak h›rs›zlar›n, kapkaçç›lar›n ve gaspç›-
risk alg›lamalar› ile ortaya ç›kar, daha sonra çev-
lar›n varl›¤›ndan ve bu tür suçlardan söz edilmesi.
resel koflullara ba¤l› olarak geliflir.
e. Çok fazla say›da polisin cadde ve sokaklarda de-
d. Suç korkusu, ço¤u zaman gerçek suç seviyele-
vaml› surette üniformal› olarak devriye gezmesi.
rinden ba¤›ms›z olarak ortaya ç›kmakta ve gelifl-
mektedir.
e. Bireyler sadece suç say›s› ve yo¤unlu¤u ile de-
¤il ayn› zamanda günlük yaflamlar›nda karfl›lafl-
t›klar› sosyal ve fiziksel koflullar›n olumsuz etki-
leriyle de suç korkusuna kap›lmaktad›r.

7. Afla¤›dakilerden polisiye uygulamalardan hangisi va- 1. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Suç Korkusu” bölümünü
tandafllar›n kendilerini güvende hissetmelerine yard›mc› gözden geçiriniz.
olmas› aç›s›ndan polisten beklentilerinden biri olamaz? 2. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Suç Korkusu” bölümünü
a. Arabal› ve motosikletli polis say›s›n›n art›r›lmas›. gözden geçiriniz.
b. Polisin olay yerine h›zl› müdahale etmesi. 3. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Suç Korkusunun Ortaya Ç›k-
c. Üniformal› yaya devriye say›s›n›n art›r›lmas›. mas› ve Geliflmesi” bölümünü gözden geçiriniz.
d. Potansiyel suçlular›n (suç iflleyebilecek kiflileri) 4. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Suçun Ölçülmesi” bölümü-
daha iyi gözetlenmesi. nü gözden geçiriniz.
e. Her cadde ve sokak bafl›nda üniformal› bir poli- 5. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Çevresel Düzenlemeler ve
sin bulunmas›. Durumsal Suç Önleme Tedbirlerinin Suç Korkusu
Üzerindeki Etkisi” bölümünü gözden geçiriniz.
8. Afla¤›dakilerden hangisi suç korkusunun bireysel 6. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Güvenlik Önlemlerinin Suç
etkilerinden de¤ildir? Korkusu Üzerindeki Olumsuz Etkisi” bölümü-
a. Bireyler sosyal aktivitelerini k›s›tlayabilir. nü gözden geçiriniz.
b. Bireyler, suç korkusu nedeniyle evlerinden tafl›- 7. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Suç Korkusunun Azalt›lma-
nabilir. s› ve Polis” bölümünü gözden geçiriniz.
c. Suç korkusu nedeniyle genel anlamda kamu har- 8. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Suç Korkusunun Olumsuz
camalar›nda art›fl meydana gelebilir. Etkileri” bölümünü gözden geçiriniz.
d. Bireyler, d›flar› ç›kt›klar›nda üzerlerinde bir si- 9. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Suç Korkusuyla Mücadele”
lah, göz yaflart›c› sprey ya da ses yapan bir alet- bölümünü gözden geçiriniz.
cihaz bulundurmak isteyebilir. 10. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Sosyal ve Fiziki Koflullar”
e. Bireyler, konutlar›n› ve iflyerlerini korumak ama- bölümünü gözden geçiriniz.
c›yla güvenlik sistemlerinden yararlanabilir.
9. Afla¤›dakilerden hangisi suç korkusunun azalt›lma-

s›na yönelik yaklafl›mlardan/uygulamalardan biri de-
¤ildir?
a. Toplum destekli polislik.
b. Suçlar›n ayd›nlat›lmas›.
c. Devriye hizmetleri.
d. Güvenlik kameralar›n›n kullan›lmas›.
e. Çevre ayd›nlatma sistemleri.
10. Afla¤›dakilerden hangisi suç korkusunun oluflma-

s›nda rol oynayan sosyal ve fiziksel çevre koflullar›ndan
biri de¤ildir?
a. Kent yaflam›.
b. Toplumsal iliflkilerdeki zay›fl›k.
c. Medeni olmayan davran›fllar.
d. Geçmifl ma¤duriyet durumu.
e. Olumsuz fiziki koflullardaki yaflam alanlar›.

S›ra Sizde 1 S›ra Sizde 3
Suç korkusu suç türlerine göre de¤ifliklik gösterir. Bi- ‹kamet edilen ve çal›fl›lan fiziki çevrenin yaflam koflul-
reyler baz› suçlar karfl›s›nda yüksek seviyede ma¤duri- lar›, düzeni ve temizli¤i ile suç korkusu aras›nda pozitif
yet korkusu hissederken, baz› suçlara karfl› düflük, ba- bir iliflki bulunmaktad›r. Bu unsurlar›n iyi oldu¤u yer-
z›lar›nda ise hiç korku hissetmeyebilir. Örne¤in, genel lerde yaflayan bireylerin sosyo-ekonomik seviyeleri ol-
olarak kapkaç, soygun, h›rs›zl›k, fiziksel sald›r› gibi suç- dukça yüksektir. Bu nedenle, toplumla, yaflan›lan yerle
lara karfl› hissedilen suç ma¤duru olma korkusu olduk- ve kamu düzeni ile uyumlu bir zihinsel ve davran›flsal
ça yüksektir. Bayanlarda özellikle cinsel suç ma¤duru yaflam kültürü söz konusudur. Ancak, bak›ms›z, düzen-
olma korkusu ayn› flekilde yüksek seviyededir. Erkek- siz ve yaflam alanlar›n›n yetersiz oldu¤u yerleflim alan-
lerde kapkaç ve doland›r›c›l›k suç ma¤duriyeti korkusu lar›nda ikamet edenlerin genel anlamda sosyo-ekono-
oldukça düflüktür. Di¤er taraftan, ma¤dursuz suç olarak mik yap›lar›n›n düflük oldu¤u görülür. Bu kifliler, ken-
bilinen uyuflturucu kullan›m›, fuhufl, kumar gibi suçlara dilerini mahrum edilmifl, itilmifl ve bir anlamda önem-
karfl› herhangi bir suç korkusuna rastlamak pek müm- sizlefltirilmifl görür. Mevcut düzen, yasalar ve yaflam
kün de¤ildir. kodlar›yla bütünleflemeyen bu kiflilerde suç ma¤duru
olma korkusu da bu anlamda yüksektir.
S›ra Sizde 2
Gençlerin suç ma¤duru olma olas›l›klar› di¤er yafl gru- S›ra Sizde 4
bunda olanlara göre daha yüksektir. Bu durum özellik- Suç korkusu bireylerin kiflisel yaflamlar› üzerinde olum-
le onlar›n çok hareketli ve esnek bir yaflam tarz›na sa- suz etki oluflturur. Bireyler suç ma¤duru olmaktan çe-
hip olmalar›ndan, geceleri s›kl›kla d›flar›ya ç›kmalar›n- kindikleri için daha az d›flar› ç›kabilir, özellikle gecele-
dan ve sorunlu ortamlarda bulunmalar›ndan kaynak- ri d›flar› ç›kmayabilir, kendileri aç›s›ndan riskli gördük-
lanmaktad›r. Bu yönüyle gençlerde sald›r›, darp, fliddet leri yerlere gitmeyebilir, evlerinden baflka bir eve ve
suçu ma¤duru olma korkusu di¤er suç türlerine göre bölgeye tafl›nabilir, yaln›z d›flar› ç›kmayabilir, d›flar› ç›k-
daha fazlad›r. t›klar›nda yanlar›nda kendilerini koruma amaçl› sprey,
ses alarm cihaz›, silah tafl›yabilir, ev ve iflyerleri için gü-
venlik sistemleri takt›rabilir, özel koruma hizmeti sunan
sitelerde oturabilir. Bütün bu olas› tedbirler odakl› yak-
lafl›mlar bireylerin rutin yaflam koflullar›n› olumsuz etki-
lemekte, yaflam kalitesini düflürmektedir.
Kaynaklar
Adams, J. (1995). Risk, London: UCL Press Ditton, J., S. Farrall, J. Bannister, G. Elizabeth ve K. Pea-
Agnew, R. S. (1985) “Neutralizing the impact of crime”, se (1999) “Reactions to Victimization: Why has an-
Criminal Justice and Behavior, 12 ger been ignored?” Crime Prevention and Commu-
Atkinson, R. L., R.C. Atkinson, E.E. Smith, D.J. Ben ve nity Safety: An International Journal, (1.)
E.R. Hilgard (1990) Introduction to psychology (10th Dolu, O. fi. Uluda¤ ve C. Do¤utafl (2010), “Suç Korku-
ed.). San Diego, CA: Harcourt Brace Jovanovich. su: Nedenleri, Sonuçlar› ve Güvenlik Politikalar› ‹lifl-
Barkan, S. (2005) Criminology: A sociological unders- kisi, A.Ü. Siyasal Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt 65,
tanding. New York:Prentice Hall. Say› 1.
Baumer, T.L. (1978) “Research on fear of crime in the Dubow, F. E. McCabe ve G. Kaplan (1979) Reactions to
United States”, Victimology, 3, Crime: A Critical Review of the Literature, National
Baumer, T.L. (1985) “Testing a general model of fear of Institute of Law Enforcement and Criminal Justice.
crime: Data from a national Sample”, Journal of Re- Washington D.C.: U.S. Government Printing Office
search in Crime and Delinquency, 22(3) Emniyet Genel Müdürlü¤ü, Asayifl Dairesi Baflkanl›¤›
Belyea, M. J., ve M.T. Zingraff (1988) “Fear of crime and (2007) Toplum Destekli Polislik Hizmet Standard› ve
residential location”, Rural Location, (53) K›lavuz Belgeleri, Ankara: EGM Yay›nlar›.
Bennett, T. (1990) Tackling fear of crime, London: Ho- Fattah, E., A., ve V.F. Sacco (1989) Crime and Victimi-
me Office Research Bulletin No. 22 zation of the Elderly. New York: Springer-Verlag
Brantingham, P. J., P.L. Brantingham, ve T. Molumby Ferraro, K. F., ve R.L. LaGrange (1987) “The measure-
(1977) “Perceptions of crime in a dreadful enclosu- ment of fear of crime”, Sociological Inquiry. (57)
re”, Ohio Journal of Science, (77) Ferraro, K.F. (1995) Fear of Crime: Interpreting Victimi-
Braungart, M., M., Braungart R., G., ve W.J. Hoyer (1980) zation Risk. Albany: State University of New York
“Age, Sex, and Social Factors in Fear of Crime”, So- Press.
ciological Focus (13) F›nd›kl›, Remzi. (2009) Güvenli¤in Sosyal Temelleri ve
Chiricos, T., S. Eschholz, ve M. Gertz (1997) “Crime, Güvenlik Sistemleri Dersi, Güz ve Bahar Dönemi.
News, and Fear of Crime: Toward an Identification Yüksek Lisans Ders Notlar›, Ankara: Güvenlik Bi-
of Audience Effects”, Social Problems, (44) limleri Enstitüsü.
Clemente F. & Kleinman, M. (1976) “Fear of crime French, P. (1994) ‘Closed Circuit Television Surveillan-
among the aged”, The Gerontologist,16(3) ce’. Bas›lmam›fl Master Tezi, Exeter: Exeter Üniver-
Clemente, F., ve M.D. Kleiman (1977) “Fear of Crime in sitesi, Department of Police Studies.
the United States: A Multivariate Analysis”, Social Furstenberg, F. (1971) “Public Reactions to Crime in the
Forces (56) Streets”, American Scholar. (40)
Collins, E. (November, 1979), ‘The New Jersey Foot pat- Garofalo, J. (1979) “Victimization and the Fear of Cri-
rol Program’, Paper presented att the annual mee- me”, Journal of Research in Crime and Delinqu-
ting of teh American Society of Criminology, Phila- ency, (16)
delphia. Garofalo, J. (1981) “The Fear of Crime: Causes and Con-
Cozens, P. (2000) “Investigating defensible space and sequences”, Journal of Criminal Law and Crimino-
the criminogenic capacity of characteristic British logy, (82)
housing designs”, Unpublished doctoral thesis, Wa- Geleri, A. (1996) An Examination Of The Public Attitu-
les: University of Glamorgan, Pontypridd. des Towards The Use of CCTV in Public places, Ba-
Crowell, N. A., ve A.W. Burgess (Ed.) (1996) Unders- s›lmam›fl Doktora Tezi, Exeter: Exeter Üniversitesi
tanding violence against women, Washington DC: Gerbner, G. Ve L. Gross (1976) “Living with television:
National Academy Press. The violence profile”, Journal of Communication,
Darwin, C. (1872) On the Expression of Emotions in 26 (2)
Man and Animals. London: John Murray. Hale, C. (1996) “Fear of Crime: A Review of Literature”,
International Review of Victimology, (4)
Hartley, J. E. (1974) Lighting reinforces the crime fight. Maslow, A.H. (1954) Motivation and Personality, New
Pittsfield, MA: Buttenheim. York: Harper & Brothers
Heath, L. (1984) “Impact of newspaper crime reports Maxfield, M., (1984) Fear of Crime in England and Wa-
on fear of crime”, Journal of Personality and Social les, London: Home Office Research Study, Say›.78
Psychology, 47 May, D.C ve R.G. Dunaway (June 2000) “Predictors of
Hersh, D. Ve C. Hersh, (Mart 1990), ‘I Spy’, içinde Secu- fear of criminal victimization at school among ado-
rity Management, American Society for Industrial lescents”, Sociological Spectrum, 20(2)
Security. May, D.C.(2001) Adolescent Fear of Crime, Perceptions
Honess, T. Ve E. Charman, (1992), Closed Circuit Tele- of Risk and Defensive Behaviors: An alternative Exp-
vision in Public Places, London: Police Research lanation of Violent Delinquency. Lewiston: Edwin
Group, Crime Prevention Papers. Mellen Press.
Hunter, A. (1978) Symbols of Incivility, Dallas: Ameri- Merry, S. (1981) Urban danger: Life in a neighborhood
can Society of Criminology. of strangers, Philadelphia: Temple University Press.
Jackson, J. (2006) “Introducing Fear of Crime to Risk Miethe, T. D. (1995) “Fear and Withdrawal From Urban
Research”, Risk Analysis, (26) Life”, Annals of American Academy of Political So-
Joseph, J. (1997) “Fear of Crime Among Black Elderly”, cial Science, (539)
Journal of Black Studies, (27) Miceli, R., M. Roccato ve R. Rosato (2004) “Fear of Cri-
Kenney, D.J. (1987) Crime, Fear and the New York City me in Italy: Spread and Determinants”, Environ-
Subways: The Role of Citizen Action. New York: ment and Behaviour, 59/2
Praeger. Mish, F.C. (Ed.) (1997) The Merriam Webster Dictio-
Kenney, D.J. ve T.S. Watson (1998) Crime in Schools, nary, Springfield: Merriam-Webster
Washington DC: Police Executive Research Forum. Moore, M. H., ve R.C. Trojanowicz (1988) “Policing and
Killias, M. (1990) “Vulnerability: Towards a better un- fear of crime”. Perspectives on Policing (Vol. 3),Was-
derstanding of a key variable in the genesis of fear hington, DC: U.S. Department of Justice.
of crime”, Violence and Victims, (5) Öner, N. (1977) Durumluk ve Sürekli Kayg› Envanteri-
Koskela, H., ve P. Pain, P. (2000) Revisiting fear and nin Türk toplumundaki Geçerlili¤i, Ankara
place: Women’s fear of attack and the built environ- Pate, A.M. (1986) ‘Experimenting with foot patrol, The
ment. Geoforum, (31) Newark Experience’: Rosenbaum; D. (ed.) Commu-
Köknel, Ö. (1988) Zorlanan ‹nsan, ‹stanbul: Alt›n Ki- nity Crime Prevention, Does It Work?, Beverly Hills-
taplar Yay›nevi. London: SAGE Publications
LaGrange, R.L. ve K.F. Ferraro (1989) “Assessing age Polat, A. Ve S. K. Gül (2009), “Kentlerde güvensizlik kay-
and gender differences in perceived risk and fear of g›s›: Erzincan alan araflt›rmas›,” V.K. Bilgiç (ed.) De-
crime”, Criminology, (27) ¤iflik Yönleriyle Yerelleflme, Ankara: Seçkin yay›nevi.
Lane, J. Ve J.W. Meeker (2003) “Ethnicity, information Rader, N., E. (2004) “The Threat of Victimization: A The-
sources, and fear of crime”, Deviant Behavior: An oretical Reconceptualization of Fear of Crime”, Soci-
Interdisciplinary Journal, (24) ological Spectrum, (24)
Lawton, M.P., L. Nahemow, S. Yaffe ve S. Feldman Rohe, W. M., ve R.J. Burby (1988) “Fear of crime in
(1976) “Psychological aspects of crime and fear of public housing”, Environment and Behavior, (20)
crime” J. Goldsmith ve S. Goldsmith (Ed.) Crime Rountree, P.W., ve K.C. Land (1996) “Perceived risk
and the Elderly: Challenge and Response, Lexing- versus fear of crime: Empirical evidence of a con-
ton: Heath. ceptually distinct reactions in survey data”, Social
Lewis, D. A., ve G. Salem (1986) Fear of crime: Incivi- Forces, 74 (4)
lity and the production of a social problem, New Skogan, W., G., ve M.G. Maxfield (1981) Coping with
Brunswick, NJ: Transaction. Crime: Individual and Neighborhood Reactions, Be-
Loftus, B., (1992), ‘King’s Lynn Closed Circuit TV Aimed verly Hills: Sage Publications.
to Reassure Shoppers’, Parking Review (Ocak 1992) Sampson, R.J., S.W. Raudenbush ve F. Earls (1997) “Ne-
Marks, I.M. (1978) Living with Fear, New York: McGraw ighbourhoods and Violent Crime: A Multilevel Study
Hill. of Collective Efficacy”, Science, New Series, 277:5328
Skogan, W.G. (1987) “The impact of victimization on

fear”, Crime and Delinquency, (33)
Smith, L. N., ve G.D. Hill (1991) “Victimization and fear
of crime”, Criminal Justice and Behavior, (18)
Smith, S.J. (1986). Crime, Space and Society, Cambrid-
ge: Cambridge University Press
Smith, W., R., ve M. Torstensson (1997) “Gender Diffe-
rences in Risk Perception and Neutralizing Fear of
Crime”, British Journal of Criminology, (37)
Stanko, E. (1995) “Women, Crime, and Fear”, Annals of
the American Academy of Political and Social Sci-
ence, (539)
Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük (2000), Ankara: TDK
Yay›nlar›
Uzuner A., & Y. Ac›biber (2001) Özel Güvenlik Teflkila-
t›, Havameydan› Güvenli¤i E¤itimi, Ankara; Yar-
d›mc› Ofset
Vrij, A., ve F.W. Winkel (1991) “Characteristics of the
built environment and fear of crime: A research no-
te on interventions in unsafe locations”, Deviant Be-
havior, (12)
Walklate, S. (1998) “Crime and community: Fear or
trust?” British Journal of Sociology, 49(4)
Walklate, S. (2001) “Risk and criminal victimization: A
modernist dilemma?”, British Journal of Crimino-
logy, (37)
Wanner, R.A. ve T.C. Caputo (1987) “Punitiveness, fear
of crime, and perceptions of Violence”, Canadian
Journal of Sociology, 12
Will, J. A., ve J.H. McGrath (1996) “Crime, neighborho-
od perceptions, and the underclass: The relations-
hip between fear of crime and class position”, Jour-
nal of Criminal Justice, 23
Will, J.A. ve J.H. McGrath (1995) “Crime, neighborhood
perceptions and the underclass:The relationship bet-
ween fear of crime and class position”, Journal of
Criminal Justice, 23(2)
Wilson, J. Q. (1968) Varieties of Police Behavior, Cam-
bridge: Harvard University Press.
Wilson, J. Q., ve G. L. Kelling (1982) “Broken Windows:
The police and Neighborhood safety” The Atlantic
Monthly 127
Wyant, B., R. (2008) “Multilevel Impacts of Perceived
Incivilities and Perceptions of Crime Risk on Fear of
Crime: Isolating Endogenous Impacts”, Journal of
Research in Crime and Delinquency, (45)
Zedner, L. “Victims”, M. Maguire, R. Morgan, ve R. Rei-
ner (Ed.), The Oxford Handbook of Criminology (2.
edit.), Oxford, England: Clarendon Press.
6
Amaçlar›m›z
N
N
Ma¤dur ve ma¤duriyet kavramlar›n› tan›mlayabilecek,
N
Ma¤duriyet nedenlerini aç›klayabilecek,
N
Suç ma¤duriyetinin etkilerini özetleyebilecek,
N
Ma¤dur ile polis iliflkisinin çerçevesini ortaya koyabilecek,
Suç ma¤durlar›na yard›m ve destek hizmetlerinin kapsam›n› izah edebilecek
bilgi ve becerilere sahip olacaks›n›z.
Anahtar Kavramlar
• Ma¤dur • Suç ma¤durlar›na yard›m
• Ma¤duriyet • Ma¤dur psikolojisi
• Suç ma¤duru • Suç ma¤duru ve polis
‹çindekiler
• MA⁄DUR VE MA⁄DUR‹YET
KAVRAMLARI
• MA⁄DUR ÇALIfiMALARININ
KAPSAMI
• MA⁄DUR‹YET NEDENLER‹
• SUÇ MA⁄DUR‹YET‹N‹N ETK‹LER‹
Suç Sosyolojisi Suç Ma¤duriyeti
• MA⁄DUR PS‹KOLOJ‹S‹
• MA⁄DUR PROF‹L‹
• MA⁄DUR POL‹S ‹L‹fiK‹S‹
• MA⁄DUR ÇOCUKLAR VE POL‹S
• SUÇ MA⁄DURLARINA YÖNEL‹K
YARDIM VE DESTEK H‹ZMETLER‹
Suç Ma¤duriyeti
MA⁄DUR VE MA⁄DUR‹YET KAVRAMLARI

Ma¤dur, herhangi bir konuda zarara veya haks›zl›¤a u¤ram›fl, belirli kazan›mlardan Ma¤duriyet dendi¤inde ilk
mahrum kalm›fl kifli demektir (Develio¤lu, 2003:272). Ma¤dur, ayn› zamanda, fizik- önce akla yasalarda
belirtilen herhangi bir suçun
sel veya zihinsel zarar, duygusal ac› çekme, ekonomik kay›p veya temel haklar›n ifllenmesiyle meydana gelen
önemli derecede azalmas› gibi durumlar› içeren zarardan bireysel veya ortak ola- adli ma¤duriyet gelmektedir.
Asl›nda genifl anlamda
rak rahats›z olan, etkilenen, ac› çeken kiflidir. Ma¤duriyet ise söz konusu eyleme ma¤duriyet konusu baflta
ba¤l› olarak ma¤durun içine düfltü¤ü sosyal, ekonomik, hukuki ve/veya ruhsal za- do¤al afetler (deprem, sel
gibi) olmak üzere, savafllar,
rar durumudur. Bu anlamda, do¤rudan ma¤dur olan kiflinin yak›n aile bireylerine ekonomik krizler ve nükleer
veya zor durumdaki ma¤durlara yard›m etmek, ma¤dur olmas›n› önlemek için ya- kazalar nedeniyle de ortaya
p›lan müdahale s›ras›nda zarar gören, ac› çeken kiflileri tan›mlamak için de ma¤- ç›kmaktad›r.
dur kavram› kullan›lmaktad›r.
Bir ma¤duriyetin meydana gelebilmesi için dört unsurun varl›¤› gereklidir. Bun-
lar flunlard›r: 1) Ola¤an d›fl› bir olay›n meydana gelmesi (suç, kaza ve do¤al afet
gibi), 2) Meydana gelen olay sonucunda bir zarar›n oluflmas›, 3) Zarar ile birlikte
hak kayb›na u¤rayan insanlar›n bulunmas› ve 4) Ortaya ç›kan zarar›n kifliler üze-
rinde (ma¤dur) belli bir süre etkili olmas› (Dinler, 2006: 59). Ma¤duriyet denilince
akla ilk gelen ve ma¤duriyet türleri aras›nda en çok bilinen, suç ma¤duriyetidir.
Suç ma¤duru kavram›n› anlayabilmek için de¤iflik araflt›rmac› ve bilim insan› tara-
f›ndan yap›lan tan›mlar› ele almakta yarar bulunmaktad›r. Bu alandaki çal›flmala-
r›yla tan›nm›fl Sutherland (1949:31) suçu, “devlet taraf›ndan yasaklanan, devlete
karfl› verilen bir zarar ve en az›ndan son bir çare olarak cezaland›rma yoluyla, dev-
letin tepki vermesi gereken davran›fl” olarak tan›mlamaktad›r. Di¤er taraftan Par-
kins (1975:5) ise suç için, “yasalar taraf›ndan tan›mlanan ve cezaland›r›labilir olan
herhangi bir sosyal zarar” demektedir.
‹nsanl›¤›n en eski kavramlar›ndan biri olan ma¤dur (‹çli, 1994:18) suç terimin-
de oldu¤u gibi genelde hukuk ölçüleri içinde ele al›n›p incelenmifltir. Ceza huku-
ku s›n›rlar› içerisinde tan›mlama ve de¤erlendirme yolu daha çok tercih edilmifl ve
bu alan›n d›fl›na ç›k›ld›¤›nda bu kavram›n tarifinin ve anlafl›lmas›n›n daha zor ola-
ca¤› vurgulanm›flt›r (Viano, 1975:106). Bu çerçevede ma¤dur k›sa ve net bir ifadey-
le, hukuki anlamda, kendisine karfl› suç ifllenen kifli olarak tan›mlanmaktad›r (Shap-
land, 1988). Suçtan ve hukuka ayk›r› fiilden kaynaklanan ma¤duriyet ceza huku-
kunun, sözleflmeden kaynaklanan ma¤duriyet ise özel hukukun alan›na girmekte-
dir. Bu bak›fl aç›lar›na göre, sadece ceza kanunlar›ndaki hükümlerin ihlal edilme-
si, bu hükümlere ayk›r› davran›fllar›n yap›lmas› halinde suçtan söz etmek mümkün
olmaktad›r. Yani, bir hareket ceza kanununa ayk›r› ve o konuda suç olarak tan›m-
lanm›fl ise suçtur. Ancak ma¤duriyeti sadece hukuki alanla s›n›rlamak pek do¤ru
de¤ildir. Toplumsal yaflamda ma¤duriyetler farkl› alanlarda ve farkl› flekillerde de
meydana gelebilmektedir.
Ma¤dur bilimi kavram›n› ilk Ma¤durlarla ilgili bilimsel çal›flmalar, a¤›rl›kl› olarak 2. Dünya Savafl›ndan son-
önce Amerikal› psikiyatrist ra yap›lmaya bafllam›fl, 70’li y›llardan itibaren de Kriminoloji biliminin ilgisini çek-
Frederick Wertham
kullanm›flt›r. Ancak ma¤dur mifl ve böylece bu alandaki çal›flmalar artm›flt›r (Keiser, 1991). Daha sonralar› ma¤-
çal›flmalar›n› yayg›nlaflt›ran durlar, büyük ço¤unlukla viktimoloji (ma¤dur bilimi) içerisinde çal›flma konusu ol-
ise Von Hentig’dir (Bahar,
2006:2). mufltur. En baflta suç ma¤durunu ve ma¤durla ba¤lant›l› her fleyi çal›flma oda¤› ya-
pan viktimoloji, önceleri kriminolojinin bir alt dal› olarak ortaya ç›km›fl, ancak da-
ha sonralar› ba¤›ms›z bir bilim alan› haline gelmifltir (Sokullu-Ak›nc›, 1999: 21). Bu-
radan da anlafl›laca¤› üzere suç ma¤durlar›yla ilgili yaklafl›mlar ve dolay›s›yla vik-
timoloji, oldukça yenidir. Latince ve Yunanca kökenli bir sözcük olan viktimoloji,
ma¤duru inceleyen bilim dal›d›r. Latince ‘victima’ ve yunanca ‘logos’ sözcüklerinin
bir araya gelmesiyle oluflmufltur (Drapkin, 1974). Ma¤duriyet olgusu toplumsal ge-
liflmelere paralel olarak de¤iflim göstermektedir. Türkiye’de bir zamanlar kocan›n
kar›s›n›, baban›n çocu¤unu dövmesi normal bir durum olarak görülürken flimdi
bunlar›n her ikisi de hem hukuki hem de toplumsal olarak asla kabul edilmeyen
suçlu davran›fllar olarak görülmektedir.
Ma¤dursuz Suç
Toplum, kendini oluflturan Her suçun muhakkak bir ma¤duru olmas› zorunlu de¤ildir (Viano, 1975:106). Ce-
bireylerle birlikte bir za hukukuna göre her suçun mutlaka bir ma¤durunun bulunmas› gerekti¤i kabul
bütündür ve bu nedenle de
bir kiflinin zarar görmesi, edilse de (Sokullu-Ak›nc›, 1999:21) baz› suçlar›n do¤rudan ma¤duru bulunmamak-
herkesin zarar görmesi ta veya bilinmemektedir. Baz› durumlarda da ma¤durla fail ayn› kifli olabilmekte-
demektir. Bu nedenle de
verilen zarar, her yönüyle dir. Bu tür suçlar literatürde ma¤dursuz suç (victimless crime) olarak tan›mlanmak-
toplumsal sahiplenme tad›r. Ma¤dursuz suç, k›sa ve basit bir ifadeyle ma¤duru olmayan suçtur. Gerçek
ölçüleri içerisinde
giderilmeye çal›fl›lmal›d›r.
anlamda ma¤duru olmayan suç yoktur. Bütün suçlarda suça maruz kalan kifli, top-
lum ve hatta bütün insanl›k bir anlamda ma¤dur olabilir. Konuya sosyolojik aç›dan
bak›ld›¤›nda, suç ma¤durlar›n›n sorunlar›n›n bireysel de¤il toplumsal bir sorun
olarak alg›lanmas› ve de¤erlendirilmesi gerekti¤i görülür. Çevre suçlar›, uyuflturu-
cu ticareti, insan ticareti, fuhufl ve kad›nlar›n cinsel amaçl› sömürülmesi gibi suçlar
sonuçta bütün toplumu ve insanl›¤› ma¤dur etmektedir. Bu tür suçlar do¤rudan bir
bireye zarar vermemekle birlikte, toplumsal sorunlara yol açabilmesi nedeniyle
suç olarak kabul edilmektedir. Bunlar belirli bir bireye de¤il toplumsal y›¤›na kar-
fl› ifllenmifl say›lmaktad›r (Özek, 1984:27). Bu yönüyle bütün suçlar›n do¤al ve zo-
runlu ma¤duru devlet ve toplumdur.
Ma¤dursuz suçlar›n say›s› oldukça fazlad›r. Ma¤dursuz suçlarda ma¤dur kimi
zaman belirli bir kifli de¤il, belirli olmayan çok say›da kifliler, genifl y›¤›nlard›r. Bu
suçlarda suçun ifllendi¤ini ço¤u zaman sadece fail ve ma¤dur bilir. Bu nedenle de
suçu ihbar edecek baflka kimse yoktur (Befle, 2006:83). Bu durumdu ortada bili-
nen ve aç›kça tan›mlanan bir ma¤durun olmamas› nedeniyle flikâyet ve sorufltur-
ma için gerekli çal›flmalar yap›lamamaktad›r. Bu yüzden ma¤dursuz suçlar›n yo-
¤unlu¤u ve kapsam› hakk›nda net bilgiler ortaya koymak oldukça zor, bir anlam-
da da imkâns›zd›r. Özellikle kamuya karfl› ifllenen suçlar, takibi flikayete ba¤l› suç-
lar ve karfl›l›kl› r›za ile gerçeklefltirilen suçlar bu s›n›fland›rma içerisine girer (Clerk-
son, 1984:71). Örne¤in, karfl›l›kl› r›za ile ifllenen fuhufl ve uyuflturucu al›m sat›m›
gibi suçlara genel olarak bak›ld›¤›nda bu suçlar›n ma¤durlar› vard›r; ama, hemen
hiç kimse kendisini ma¤dur olarak kabul etmez, bu konuyu yetkililere söylemez
ve itirafta bulunmaz.
6. Ünite - Suç Ma¤duriyeti 139
Fail ve ma¤durun ayn› kifli oldu¤u durumlarda da ma¤dursuz suçlardan söz et-
mek mümkündür. Örne¤in, uyuflturucu madde kullan›m›, alkollü araç kullanma ve
kumar olaylar›nda oldu¤u gibi (Sokullu-Ak›nc›, 1999:81). Bu fiillerin ifllenmesinde,
ortada herhangi bir flikâyetçi veya kendini ma¤dur olarak gören bir kifli olmasa da-
hi, asl›nda fiilleri iflleyenlerin kendisi ayn› zamanda yapm›fl olduklar› hareketten
zarar görenlerdir, yani ma¤durlard›r. Bu tür suçlarda ma¤durun anlam›n›, meyda-
na gelen ma¤duriyetin yap›s›n›, boyutunu ve kimlerin ma¤dur olarak tan›mlanabi-
lece¤ini belirlemek için sadece hukuki de¤il ayn› zamanda toplumsal ve psikolo-
jik aç›lardan da incelemek gerekir.
Gizli Ma¤duriyet
Bir ülkede veya belirli bir co¤rafyada ifllenen suçlar›n tam ve eksiksiz bir flekilde
bilinmesi ve ölçülmesi mümkün de¤ildir. Suçlar genelde aç›k bir flekilde ifllenir ve
kamu otoritesi bu suçlar›n ifllendi¤ini daha sonra ö¤renir. Suçlar›n büyük bir k›sm›
vatandafllar (ma¤dur, tan›k veya sonradan ö¤renen kifliler) taraf›ndan polise yap›-
lan ihbarlar sonucunda ö¤renilir. Suç istatistikleri de bu bilinen suçlar esas al›nmak
suretiyle oluflturulur. Ancak baz› suçlar ise bilinmez, gizli kal›r. Bu suçlar›n ma¤-
durlar› toplumdan d›fllanma, ay›p karfl›lanma, be¤enilmeme, olay› önemsememe
ve benzeri nedenlerden dolay› ma¤duriyetlerini sakl› tutarlar. Suçlar›n farkl› ne-
denlerden dolay› resmi makamlar taraf›ndan bilinmemesi, kay›tlara geçmemesi so-
nucu “gizli ma¤duriyetler”, “karanl›k say›lar”, bir baflka ifadeyle “karanl›k alan” or-
taya ç›kar.
‹hbar edilmeyen, bu yüzden de varl›klar› bilinmeyen suçlar resmi kay›tlarda ve
istatistiklerde yer almaz. Bu yüzden gerçek suç say›s›n› ve ma¤duriyeti ortaya ç›-
karmak isteyen araflt›rmac›lar istatistiklerin yan› s›ra “ma¤dur anketleri (victim sur-
veys)” ve “kendili¤inden itiraf anketlerinden (self-report surveys)” yararlan›rlar
(Befle, 2006: 78). Bilinen suçluluk, ifllendi¤i, varl›¤› polis taraf›ndan bilinen ve res-
mi kay›tlara geçirilen suçlar›n toplam›ndan oluflur. Kanuni suçluluk ise mahkeme-
lere intikal edip mahkûmiyetle sonuçlanan suçlar› ifade eder. Bir ülkede ifllenen
suçlar›n hepsini ifade etmek için de “gerçek suçluluk” tabiri kullan›l›r. Bir ülkede-
ki veya co¤rafi alandaki gerçek suçluluk miktar› bilinen suçluluk, kanuni suçluluk
ve siyah say›lar›n toplam›ndan ibarettir. Baz› suçlar polis taraf›ndan yap›lan araflt›r-
malar veya suçüstü durumlar ile ortaya ç›kar›l›rken suçlar›n önemli bir k›sm› suçun
ma¤duru, tan›¤› veya vatandafllar›n polise yapm›fl oldu¤u ihbarlar sonucunda ö¤-
renilir. Polise yap›lan ihbarlar›n say›s› ve niteli¤i modern toplumlarda polis-vatan-
dafl aras›ndaki güven duygusunun seviyesinin belirlenmesi noktas›nda önemli
ipuçlar› verir. Polisle iliflkileri iyi olmayan, ona güven duymayan toplumlarda ih-
bar oran› azd›r. Ancak bunun tersi durumlarda yani vatandafl-polis kaynaflmas›n›n
üst seviyede oldu¤u, vatandafl›n polise güven ve sayg› duydu¤u toplumlarda ihbar
oranlar› da bir o kadar yüksektir.
Gizli ma¤duriyetler nas›l ortaya ç›kar›labilir, anlat›n›z. SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
1
MA⁄DUR ÇALIfiMALARININ KAPSAMI
Suç ma¤duriyeti gerek ceza adalet sistemleri gerekse toplumsal yap›lar içerisinde
çok ciddi anlamda ihmal edilen konulardan biridir. Suç sonras› genelde bütün
enerji, dikkat ve kaynaklar suçlu üzerine yo¤unlaflmakta, ma¤dur S O adeta
R U bir kenara S O R U
itilmekte ve kendi sorunlar›yla bafl bafla b›rak›lmaktayd›. Ancak 1970’li y›llardan iti-
baren durum biraz de¤iflti. Suç ma¤duriyeti ve ma¤durlar da hukuki, ekonomik, D‹KKAT
D‹KKAT
N N
Türkiye’de, di¤er geliflmekte sosyal ve siyasal aç›lardan dikkatle üzerinde durulan bir unsur haline geldi. Ma¤-
olan ülkelerde oldu¤u gibi,
ma¤dur, ma¤dur haklar› ve durun konumu ve haklar› önce geliflmifl bat› toplumlar›nda daha sonra da di¤er
ma¤dur politikalar› gibi geliflmekte olan toplumlarda bafll›ca gündem konular›ndan biri haline geldi. Böy-
konular›n yeterince ele lece ma¤dur haklar› evrensel ölçüler içinde ele al›n›p tan›nmaya, ma¤durlar› içine
al›nd›¤› söylenemez. Bunun
en önemli nedenlerinden alan farkl› politikalar üretilmeye baflland› (Bahar, 2006:2). ABD yasalar›, 1980’li y›l-
birisi Türkiye’nin sosyo- larda ma¤durun da yarg›lama sürecine kat›lmas› baflta olmak üzere, ma¤durun ifa-
ekonomik ve siyasal
geliflmifllik seviyesinin ileri desinin mahkemelerde kullan›lmas›n› kabul etmifltir. Avrupa’da ise daha çok suç
demokrasilerdeki sonras› ma¤dura verilebilecek hizmetler ön plana ç›km›flt›r (Maguire ve Shap-
standartlarda olmay›fl›d›r.
land’dan akt. Bahar, 2006) Bat›’da bireysel haklar, temel hak ve özgürlükler, kad›n
haklar›, az›nl›k haklar›, çocuk haklar› ve tüketici haklar› gibi alanlarda çok önemli
geliflmeler yaflan›rken ma¤dur haklar› ve ma¤dur politikalar› da bu geliflmelerden
hissesini alm›flt›r.
Türkiye’de demokratikleflme, temel hak ve hürriyetler alan›nda geliflmeler ol-
dukça bunlara paralel bir flekilde ma¤dur haklar› ve ma¤durlara yönelik hizmetler
konusunda da önemli ilerlemeler yaflanmaktad›r. Devlet yasalar ve ilgili kurumla-
r› vas›tas›yla y›llarca ihmal edilmifl bu sorunun üzerine gitmekte, özel kurulufllar ile
gönüllü teflekküller de bu hizmet alan›nda büyük bir duyarl›l›kla yer almaya çal›fl-
maktad›r. Ma¤dur ile ilgili çal›flmalar, ma¤dur ve ma¤durun sorunlar›n› ve bu so-
runlara yaklafl›m yöntemlerini de¤iflik referans modelleri içinde ele almaktad›r. Bu
modelleri afla¤›daki dört ana bafll›k alt›nda toplamak mümkündür (Hentig’den akt.
Sokullu-Ak›nc›, 1999:23):
1. Suç sonras› ma¤durda meydana gelen kiflisel ve sosyal boyutlardaki sorun-
lar ile ma¤dur ve fail aras›ndaki iliflkilerin araflt›r›lmas›, bunun yan› s›ra ma¤-
duriyetin meydana gelmemesi için gerekli ortam›n, koflullar›n belirlenmesi
amaçlanmaktad›r. Viktimolojinin bu yönü ampirik viktimolojinin çal›flma
alan›na girmektedir.
2. Klinik viktimoloji çal›flmalar› içerisinde yer alan bu bölümde, ma¤duriyetin
ma¤dur üzerinde meydana getirdi¤i mediko-psikolojik etkiler ve sonuçlar›n
araflt›r›lmas› söz konusudur. Klinik viktimoloji, ma¤duriyet sonras› ma¤du-
run maruz kald›¤› psikolojik sorunlar›n azalt›lmas› ve mümkünse tamamen
ortadan kald›r›lmas› için gerekli araflt›rmalar› yapmaktad›r.
3. Ma¤durun hukuki durumu viktimoloji araflt›rmalar›n›n di¤er bir boyutunu
oluflturmaktad›r. Bu anlamda, ma¤durun hukuk sistemleri içindeki yeri,
ma¤durun sahip oldu¤u haklar, ma¤durun korunmas›na iliflkin kurallar ile
ma¤durun sahip oldu¤u haklardan yararlanmas› ve gerekli koruman›n sa¤-
lanmas› için düzenlenmesi gereken yard›m ve koruma sistemleri, viktimolo-
jinin bu bölümü içerisinde ele al›n›p incelenmektedir.
4. Viktimoloji çal›flmalar›n›n bir di¤er yönü ise ma¤dura yard›m ve koruma sis-
temlerinin oluflturulmas› ile ilgilidir. Ma¤duriyetin meydana geldi¤i ilk an-
dan bafllamak üzere ileri aflamalar› da içine alacak flekilde ma¤dura yard›m
edilmesi ve ma¤durun korunmas› için modellerin gelifltirilmesi amaçlan-
maktad›r. Ma¤duriyetin meydana geldi¤i fiziki alandan bafllayarak daha
uzun dönemlere de hitap eden bu yaklafl›m, polisin çal›flmalar› ile di¤er il-
gili kurumlar›n oluflturaca¤› yard›m ve koruma sistemlerini içermektedir.
Ma¤duriyetlere müdahale eden polis baflta olmak üzere ilgili di¤er kifli ve
birimlerin bu konuda yerine getirmesi gereken çal›flmalar bulunmaktad›r.
Bütün bu çal›flmalar›n kurumsal bir yap› oluflturmas› büyük önem tafl›mak-
tad›r. Örne¤in; ma¤duriyet sonras› ilk müdahale sistemlerinin gelifltirilmesi
ve ifllerlik kazand›r›lmas›, kad›n s›¤›nma evleri ile çocuk ›slah evlerinin aç›l-
mas› bu anlamda önemli bir yere sahiptir.
MA⁄DUR‹YET NEDENLER‹
Ma¤duriyete yol açan suç eylemi kasten, ihmal veya bir istismar (kötüye kullanma)
sonucu meydana gelmektedir. Buradaki her üç yöntem suçun ifllenmesi ve ma¤-
duriyetin oluflmas› için yeterlidir. Eylemin kasten veya ihmale, dikkatsizli¤e dayal›
olarak gerçekleflmesinin sonuç aç›s›ndan bir fark› yoktur. Her iki durumda da
ma¤duriyet oluflmufl, ma¤dur zarar görmüfltür. Burada eylemin niteli¤ine göre ve-
rilecek cezada fark bulunmaktad›r (Dinler, 2001: 85). Kas›tl› olarak ifllenen suç ey-
lemlerinde ceza fazla, ihmal ile meydana gelen suç ma¤duriyetlerinde ise ceza da-
ha azd›r. Suçlar, ma¤dur etme boyutu bak›m›ndan; ma¤duriyetin kas›tla oluflturul-
du¤u suçlar (adam öldürme, ›rza geçme gibi), ma¤duriyetin dikkatsizlik sonucu
olufltu¤u suçlar (taksirli suçlar) ve ma¤durun gönüllü olarak suça kat›ld›¤› suçlar
(fuhufl, kumar ve uyuflturucu suçlar› gibi) olmak üzere üç kategoriye ayr›lmaktad›r
(‹çli, 2004:5).
Birey kaynakl› ma¤duriyetlerde failin kast› önemlidir. Çünkü burada ma¤duri-
yete neden olan birinci derecede failin suç iflleme kast›na sahip olmas›d›r. Kasten
adam öldürme ve fliddet uygulama suçlar›nda fail bu eylemlerle karfl›s›ndaki kifli-
nin zarar görece¤ini bilerek bu eylemleri gerçeklefltirmektedir. Zaten failin istedi¤i
de o kiflinin zarar görmesidir. Baz› suçlarda ise fail ma¤duru flahsen tan›mamakta-
d›r. Bu durumlarda fail do¤udan belirli bir kifliyi ma¤dur etmek, özellikle ona za-
rar vermek için de¤il ortada bir ma¤duriyetin meydana gelece¤ini bilerek bir fley-
ler elde etmek amac›yla suç ifller. H›rs›zl›k suçunda fail büyük ço¤unlukla ma¤du-
ru tan›maz ancak ekonomik kazanç elde etmek amac›yla ve ma¤duriyete yol aça-
ca¤›n› bilerek kasten bu eylemi gerçeklefltirir (Dinler, 2006: 63).
‹hmal, yap›lmas› gereken bir fleyin yap›lmamas›n› ifade eder. Bu durumda bü-
yük ço¤unlukla ortaya bir sorun ç›kmas› ve zarar oluflmas› söz konusudur. Trafik
kazalar›, ev ve iflyeri yang›nlar› ço¤unlukla ihmal sonucu meydana gelir. Buna
benzer bir di¤er konu ise hata sonucu ma¤duriyete yol açmakt›r. Hiç kimseyi ma¤-
dur etme niyetinde olmayan bir kifli yanl›fl bir fley yapmak suretiyle bir baflkas›n›
ma¤dur edebilmektedir. Doktorlar›n yanl›fl t›bbi uygulamalar› nedeniyle yaflam›n›
kaybeden, hastal›¤› a¤›rlaflan veya tedavi edilemez boyuta gelen kifliler söz konu-
sudur. Baz› ma¤duriyetler kiflinin kendisinin gönüllü olarak bir eyleme ortak olma-
s›, bundan farkl› flekillerde kazanç elde etmesi, hofllanmas› veya yap›lan eylemi bir
suç, içinde bulundu¤u durumu da ma¤duriyet olarak görmemesi sonucu ortaya
ç›kmaktad›r. Uyuflturucu kullanan bir kifli, bunu bir zevk ve e¤lence vas›tas› ola-
rak görebilmekte ve kendisini ma¤dur olarak de¤erlendirmemektedir.
SUÇ MA⁄DUR‹YET‹N‹N ETK‹LER‹

Ma¤durun u¤rad›¤› zarar dikkate al›nd›¤›nda suç oluflturan eylem ma¤dur üzerin-
de fiziksel, ruhsal, sosyal ve ekonomik olmak üzere dört farkl› etki oluflturmakta-
d›r. Fiziksel ma¤duriyet kiflinin vücut bütünlü¤üne karfl› yap›lan bir sald›r› ve uy-
gulanan fliddet sonucunda ortaya ç›kan bir ma¤duriyet türüdür. Bu durum bir suç
eylemi, kaza veya do¤al afet sonucunda meydana gelebilir. Fiziksel ma¤duriyet
geçici veya kal›c› izler b›rakabilir. Kavgada bir kiflinin yumruklanmas› veya sald›r›-
da kolunun k›r›lmas› sonucu geçici fiziksel zarar oluflabilir. Ancak kazada kolun
kopmas›, felç olunmas› veya yüze asit dökülmesi sonucunda ise kal›c› fiziksel
ma¤duriyetler meydan gelebilmektedir (Dinler, 2006: 59). Sosyal ma¤duriyet, bir
kiflinin sosyal iliflkilerinin zarar görmesi, toplumda statü veya prestij kayb›na u¤ra-
mas› sonucu meydana gelen ma¤duriyettir. Sosyal ma¤duriyette kifli fiziksel olarak
ma¤dur edilmemektedir. Sosyal ma¤duriyete yol açan nedenlerden birisi de o ki-

flinin toplumda suçlu veya sapk›n olarak etiketlenmesidir. Ortada kesin deliller ol-
mamas›na ra¤men bir kiflinin doland›r›c›l›k yapt›¤› veya çocuklar› taciz etti¤i yö-
nünde haberler yap›lmas› gibi. Ma¤dur, meydana gelen bu tür olaylar sonras›nda
kendisine olan bak›fl aç›lar›nda, sayg› ve teveccühte azalma, yok olma ve hatta
bunlar›n yerine olumsuz duygular›n hâkim olmas› nedeniyle toplumdaki varl›¤›n›
art›k eskisi gibi sürdürememektedir. Ekonomik ma¤duriyet bir kiflinin maruz kal-
d›¤› olaya dayal› olarak ekonomik aç›dan zarar görmesi, kayba u¤ramas›d›r. Bu tür
ma¤duriyetler bireysel bir eyleme dayal› olabilece¤i gibi (h›rs›zl›k veya doland›r›-
c›l›k gibi) kitlesel bir olaya (ekonomik kriz, bankan›n hileli iflas› veya batmas› ev
do¤al afetler gibi) ba¤l› olarak da meydana gelebilir. Ruhsal ma¤duriyet, kiflinin
psikolojik bütünlü¤üne karfl› gerçeklefltirilen bir eylem sonucunda meydana gel-
mektedir. Esas olarak di¤er ma¤duriyet türlerinin yaflanmas›na ba¤l› olarak ortaya
ç›kmaktad›r. Fiziksel zarar görmüfl, ekonomik kayba u¤ram›fl, sosyal iliflkilerinde
sorunlar yaflam›fl, d›fllanm›fl bir kiflinin bu ma¤duriyetlerinin yan› s›ra ayn› zaman-
da ruhsal aç›dan da zarara u¤ramas› çok yayg›nd›r. Çok a¤›r bir trafik kazas› geçir-
mifl, tecavüze u¤ram›fl veya gece evine girilerek dövülüp gasp edilmifl bir kifli bu
eylemlerden dolay› u¤ram›fl oldu¤u ma¤duriyetin yan› s›ra ruhsal yönden de ciddi
anlamda ma¤dur olmaktad›r (Dinler, 2006: 60).
MA⁄DUR PS‹KOLOJ‹S‹
Di¤er taraftan, ma¤duriyet Suç ma¤durlar›yla ilgili yürütülen araflt›rmalar, suçun ma¤dur üzerinde olumsuz et-
sonras› hiddet, öfke, nefret kiler meydana getirdi¤ini göstermektedir. Ma¤durlar suç sonras› yayg›n olarak
ve intikam arzusu da
oldukça yo¤un bir flekilde kendilerine flu sorular› yöneltirler: Neden ben? Niçin böyle oldu? Nerede hata yap-
gözlemlenebilir. Bu t›m? Bunu hak etmek için ne yapt›m? Suç sonras› ma¤durda meydana gelen k›sa
durumlarda ma¤dur özellikle
suçluya kendisi ceza vermek süreli etkiler genelde flunlardan biri veya birkaç›d›r (Maguire ve Corbett, 1987:12):
hissiyle hareket Öfke, uyku veya dinlenme zorluklar›, kafa kar›fl›kl›¤›, ne yapaca¤›n› bilmeme,
edebilmektedir.
depresyon, titreme, kusma giriflimleri, kirlenmifl (özellikle tecavüz olaylar›nda) his-
setme, mide bulant›s›, çaresiz hissetme ve afl›r› hassasiyet. Baz› durumlarda, karfl›
karfl›ya kal›nan olay›n etkisinin çok yüksek olmas› nedeniyle a¤›r travmatik du-
rumlar da gözlemlenir. Özellikle afl›r› fliddete maruz kalan ma¤durlarda travma
sonras› stres düzensizli¤i (post-traumatic stress disorder) oldukça yayg›nd›r. Böyle
bir durum polis taraf›ndan dikkate al›nmas› gereken önemli bir noktad›r. Bunlar›
haf›za kayb›, çal›flma iste¤inin olmay›fl›, endifle, sinirlilik ve kendini suçlama hisle-
ri de takip edebilmektedir. Ma¤durlar, saçma gelebilecek davran›fl ve sözlerden
kaç›nmak için iradelerini tekrar kontrol alt›na almaya, suç için baz› bahaneler bul-
maya ve kendilerini korumaya çal›fl›rlar. Suç iflleyen kiflinin yap›s› hakk›nda olum-
suz noktalar› ön plana ç›karma veya her fleyi yarat›c›n›n bir takdiri olarak görme
e¤ilimi de yayg›nd›r (Hough, 1986).
Ma¤dur, bu istenmeyen, ciddi zarar ve ac› oluflturan olay›n kendi ad›yla an›l-
mas›n›, kendisinin aciz, zavall› ve büyük yara alm›fl biri olarak hat›rlanmas›n› iste-
meyebilir. Bu nedenle de, maruz kald›¤› olay›n karfl›l›ks›z kalmayaca¤›n›, kendisi-
nin karfl›l›k verebilecek güç ve imkâna sahip oldu¤u mesaj›n› vererek, içinde bu-
lundu¤u durumun vahametini hem kendisinin hem de di¤erlerinin gözünde hafif-
letmeye çal›fl›r (Inbau, 1959:200-). Di¤er suç ma¤durlar›yla karfl›laflt›r›ld›klar›nda
cinsel suç ma¤durlar› daha uzun süreli ve a¤›r s›k›nt›lar yaflamaktad›r. Tecavüz
ma¤durlar› s›k olarak kirlenmifl olma, her fleyden i¤renme, ümitsizlik, öfke, korku,
çaresizlik, özgüven eksikli¤i ve keskin nefret evrelerini geçirir (London Ra-
pe,1984:17). Bunlardan birço¤u rüyada veya ay›k iken olay›n meydana gelifli ve
sonuçlar›n› tekrar yaflar, yapmakta olduklar› ifle bir süre ara vermek, konsantrasyo-
nunu tekrar kazanmaya çal›flmak zorunlulu¤u hisseder. Bunlarda uyku sorunlar›,
sinirlilik, öfkenin d›fla vurulmas›, konsantrasyon eksikli¤i ve di¤er düzensizlikler
fleklinde iflaretler gösteren afl›r› heyecan ve hareketlili¤in inatç› belirtileri görülebi-
lir (Battal ve Özmenler, 1997). Kiflisel alan, özel hayat ve onur burada istila edilmifl
ve zedelenmifltir. Y›kanma, elbiseleri de¤ifltirme ve kendi kimli¤ini yeniden infla
etme arzusu çok güçlüdür. Cinsel suç ma¤durlar› baflkalar›yla olan iliflkilerinde de
sorunlar yaflamaktad›rlar. Utanan bir ma¤dur, insanlarla yüz yüze irtibat kurmak-
tan kaç›nabilir, ilgi ve duyarl›l›k gösteren ifadeler ve sorulara karfl› hissiz ve duy-
gusuz tepkiler verebilir (Battal ve Özmenler, 1997).
Travman›n etkisinden kendini kurtar›p da normal ve mutlu bir yaflam çizgisini
yeniden kazanmaya çal›flan ma¤durlardan bir k›sm›, as›l olay›n etkilerini ileriki za-
manlarda da k›smen üzerinde tafl›r, kendisini b›rakmayan hat›ralarla meflgul olur
ve belirli dönemlerde kriz etkilerini tekrar yaflar. Bu etkiler genelde, yaflan›lan zor
günleri (travmay›) hat›rlatan bir olayla karfl›lafl›ld›¤›nda tepki olarak ortaya ç›kar.
Ma¤durdan ma¤dura de¤ifliklik göstermekle birlikte ma¤dura maruz kald›¤› olay›
hat›rlat›c› etki yapan baz› unsurlar flunlar› içerir (Battal ve Özmenler, 1997):
1. Sald›rgan›n kimli¤i (ad› ve soyad›),
2. Ma¤durun, travma s›ras›nda hat›rlayacak derecede fark›nda oldu¤u bir fleye
benzeyen bir fleyi görmesi, koklamas› veya iflitmesi,
3. Olay›, s›k s›k ve s›k›nt› verecek flekilde rüyada görme,
4. Yaflan›lan travman›n y›l dönümü,
5. Dava, duruflma veya di¤er önemli adli süreçler ve
6. Benzer bir olayla ilgili medya haberleri.
Birçok insan yaflam›nda travmal› dönemler geçirmekte ve d›flar›dan herhangi Her ma¤duriyetin psikolojik
bir destek ve yard›m görmeden kendilerini toparlay›p, yaflamlar›n› yeniden düzen- bir yönü ve etkisi vard›r ve
bu durum, ma¤duru uzun
lemekte ve böylece eski sa¤l›kl› ve normal yap›lar›na kavuflabilmektedirler. Ancak süreli olabilecek duygusal
flu bir gerçek ki, bu ac›l› ve sanc›l› sürecin çok daha az zararla ve k›sa zamanda at- sorunlarla bafl bafla
b›rakabilecek bir özellik
lat›labilmesi için profesyonel uzmanlar ile aile bireyleri, ifl ve sosyal çevre arkadafl- gösterir (Fattah, 1984:78).
lar› ve di¤er yak›nlar›n içten ilgi, yard›m ve deste¤ine büyük ihtiyaç duyulmakta-
d›r. Ma¤durlar›n büyük bir k›sm›, travma ile mücadele ederken çevresindeki yarar-
l›, iyi huylu d›fl unsurlar›n yard›m›n› al›r. Ma¤dur kendini, içinde bulundu¤u du-
rumdan kurtaracak, duygu ve düflüncelerine hitap edecek kiflilerle ve ortamlarda
yaflam›n› devam ettirme yolunu seçer. Di¤er iyileflme çabalar› çerçevesinde ma¤-
dur, kafas›ndaki travmayla ilgili olay›n kontrolünü elde etmeye çal›fl›r. Ma¤dur,
olay› farkl› boyutlar›yla de¤erlendirip anlamak ister. Yaflam›n›n daha anlaml› hale
gelmesini sa¤lamak amac›yla, kendine güven ve gelece¤e ümitle bakma duygula-
r›n› harekete geçirerek dengeli bir yaflam felsefesi oluflturmaya çal›fl›r (Nichols vd.,
2000). Böylece, içinde bulunulan zor koflullar›n a¤›r etkileri zaman içerisinde aza-
l›r. Yeniden kurulan ve istikrar kazanan süreç içerisinde huzurlu ve mutlu geçen
yeni bir gün eskilerden uzaklaflmak için bulunmayacak bir f›rsatt›r.
MA⁄DUR PROF‹L‹
Suçla etkin mücadele edebilmek için flüpheliye iliflkin konularda çal›flma yapma-
n›n, flüpheli ve suçlu profili ç›karman›n yan› s›ra ma¤dur profilleri üzerinde de
araflt›rma yapmak gerekmektedir (Turvey’den akt. Bahar, 2006). Suçun ayd›nlat›l-
mas›nda görev alan polislerin ma¤durun ruh halini, s›k›nt›lar›n› bilerek konuya
yaklaflmas›, ma¤durla iletiflim kurmas› çok önemlidir. Bu temel husus sakl› kalmak
kayd›yla, suç soruflturmas›n› yapan polis, asli görevinin s›n›rlar›n› aflacak flekilde
psikolog rolüne soyunmamal›d›r. Aksi takdirde, polis karfl›laflt›¤› olaylar› kiflisellefl-

tirebilecek, kendisini ma¤durun yerine koyabilecek ve ma¤durun yaflad›¤› sorun-
lar› yaflayabilecektir. Bu durum hem polisin yaflam›n› hem de suçun ayd›nlat›lma-
s› çal›flmalar›n› olumsuz etkileyecektir (Bahar, 2006:15). Polis genelde, ma¤durun
yaflad›¤› ve zarar gördü¤ü ma¤duriyetlerden daha sonra duygusal anlamda etkilen-
memesi, ikinci defa ma¤duriyet hissi duymamas› için ma¤duru nesnelefltirmekte-
dir. Buna ba¤l› olarak polis, ma¤duru sadece suçun ayd›nlat›lmas›n› kolaylaflt›ran
bir faktör olarak de¤erlendirme yolunu tercih etmektedir (Turvey, 2002:138). Po-
lis, bu yolla bir anlamda kendisini de olay›n psikolojik alan›n›n d›fl›nda tutmakta-
d›r. Enerjisini ifline odaklanmak, suçu ayd›nlatmak ve suçluyu adalete teslim etmek
üzere dengeli bir flekilde kullanmak isteyen polis, karfl›laflt›¤› olay› kiflisellefltirme
eksenine kayd›rabilecek olas› risklerden uzak durmak istemektedir. Bu yaklafl›m
bir yönüyle baflar›l› sonuçlar ortaya koymaktad›r. Polis konu ne olursa olsun, ma¤-
durun ruh halinden ve yaflad›¤› sorunlardan etkilenmeden iflini profesyonel ölçü-
ler içinde yapmaya çal›flmaktad›r.
Bu yüzdendir ki, çocuk Suçlar›n ayd›nlat›lmas› çal›flmalar› sürecinde polis, suçluyu bulma yolunda har-
flubelerinde ve kad›na cad›¤› çaba kadar olmasa da önemli bir enerjisini de ma¤dur hakk›nda bilgi topla-
yönelik ifllenen fliddet ve
cinsel içerikli suçlarda mak üzere harcamal›d›r. Bu flekilde gerçek ve potansiyel ma¤dur profilleri ç›kar›l-
üniformal› polis yerine sivil mal›d›r. Bu, özellikle a¤›r suçlarda, cinayet ve cinsel suçlarda önemli sonuçlar or-
görevli psikologlardan
yararlan›lmaktad›r. taya koymaktad›r. Ma¤duriyet riski düflük, orta ve yüksek olmak üzere üçe ayr›l-
maktad›r (Turvey, 2002). Turvey’e (2002) göre ma¤duriyet risk dereceleri ile yaflam
tarz›, cinsiyet, yafl, meslek ve sosyal çevre aras›nda yak›n iliflki bulunmaktad›r.
Al›flkanl›klar, hobiler, gidilen yerler ve aktiviteler ma¤duriyet risk dereceleri üze-
rinde etkin rol oynar. Di¤er taraftan, uyuflturucu ve alkol kullan›m›, yaln›z yaflama,
gece e¤lencelerine yaln›z gitme gibi durumlar da ma¤duriyet riskini art›rmaktad›r.
Ma¤durun e¤itim durumu, yaflam tarz›, arkadafllar›, yak›n iliflkiler a¤›, hobileri, al›fl-
kanl›klar› ve benzeri konulardaki bilgiler belirlenmelidir. Bu tür çal›flmalar ma¤dur
ile suçlu aras›ndaki iliflkinin ortaya ç›kar›lmas›nda yararl› olaca¤› gibi potansiyel
suç ma¤duru tiplemelerinin belirlenmesi ve böylece benzeri türden suçlar›n önlen-
mesi için izlenecek yol haritas›n›n haz›rlanmas› konusunda da büyük yard›mlar
sa¤lamaktad›r.
Toplumda sahip olduklar› baz› özellikler nedeniyle, suç ma¤duru olma riskini
di¤erlerine göre daha yüksek seviyede tafl›yan gruplar mevcuttur. Yafll›lar, çocuk-
lar, özürlüler ve kad›nlar bu kapsamda yer alan potansiyel ma¤dur tiplemeleridir
(Demirbafl, 2001:302). Bu gruplarda yer alan kifliler, herhangi bir suça maruz kal-
malar› halinde kendilerini güçlü bir flekilde savunma yetene¤inden mahrumdur.
Bu yönleri nedeniyle sahip olunan zay›f noktalar, potansiyel suçlular aç›s›ndan on-
lar›n daha kolay bir hedef olarak de¤erlendirilmeleri için yeterli bir nedendir. Ba-
z› suç türlerinde özellikle kad›nlar suç faili erkeklerin hedefi olmaktad›r. Cinsel ta-
ciz ve sald›r› suçlar›nda kad›nlar suç ma¤durlar›n›n tamam›na yak›n›n› oluflturmak-
tad›r. Di¤er taraftan, kad›nlar ve yafll›lar fiziksel olarak güçsüz olmalar› nedeniyle
s›kça kapkaç ve ya¤ma gibi suçlar›n da ma¤duru olmaktad›r (Sokullu-Ak›nc›, 1999:
75). Erkeklerin kad›nlara göre suçlar karfl›s›nda daha dirençli olduklar›, ilk kez
ma¤dur olanlarda ise daha az psikolojik belirtiler görüldü¤ü ileri sürülmektedir
(Lurigio ve Resick’den akt. Bahar, 2005:8). Baz› kifliler de kiflisel özelliklerinden
çok, mesleki durumlar› ve sahip olduklar› ekonomik de¤erleri nedeniyle toplumun
di¤er üyelerine göre daha fazla hedef olma riskini tafl›rlar (Demirbafl, 2001: 302).
Kuyumcular, hayat kad›nlar›, taksiciler, döviz bürolar› ve veznedarlar bu grupta
yer alan kiflilerdir. Her gün rutin bir flekilde yüksek miktarda nakit para ve/veya al-
t›n bulunduran veya al›flverifl yapmak amac›yla gelen paral› kiflilerin bulundu¤u bu
tür yerler ve iflyeri sahipleri, potansiyel suçlular için oldukça cazip hedeflerdir. Ay-
r›ca, taksi floförleri ve hayat kad›nlar›n›n ya¤ma ve buna ba¤l› olarak da bazen ci-
nayet suçunun ma¤duru olmalar› da oldukça yayg›nd›r. Görevlerini yaparken ya-
flamlar›n› kaybetme riski tafl›yan asker, polis, itfaiyeciler ve taksi floförleri de bu an-
lamda potansiyel ma¤durlard›r.
Haftan›n belirli günleri ile günün baz› saatleri ma¤duriyet aç›s›ndan yüksek risk
tafl›yabilmektedir. Türkiye’de suçlar›n büyük bir k›sm› akflam 22:00 ile 02:00 ara-
s›nda ifllenmektedir. Suç türleri ile suçlar›n ifllendi¤i saat dilimleri aras›nda da be-
lirli bir iliflki bulunmaktad›r. Örne¤in; sarhoflluk ve icrai rezalet ç›karma suçlar›n›n
büyük ço¤unlukla gece 22.00 ile 02.00 saatleri aras›nda (EGM, 2002:245), doland›-
r›c›l›k suçlar›n›n ise saat 12:00 ile 18:00 aras›nda yo¤unlaflt›¤› görülmektedir (EGM,
2002:78). Elde edilen istatistiksel verileri ve görevli polislerin araflt›rma ve incele-
me sonuçlar› ile deneyimlerini içine alan raporlar esas al›narak yap›lan analizler,
ileriki aflamalarda ortaya konacak yaklafl›mlar için çok önemli bir temel oluflturur.
Bu temel ne kadar sa¤lam olursa, bu sorunun üstesinden gelmek amac›yla gerçek-
lefltirilen projeler de (suç önleme tedbir ve uygulamalar›) o derece baflar›l› olur.
Suçlar›n yo¤unlaflt›¤› yer ile saat dilimlerinin tespit edilmesi ve bu tespitlerin suç
yerinin fiziksel yap›s›yla birlikte analiz edilmesi yoluyla suçlarla ilgili olarak uygu-
lamaya konulacak mücadele yöntemlerinin ana hatlar› da belirlenmifl olur.
Ma¤dur profilinin bilinmesinin suç önlemede ne tür yararlar› olabilir?

SIRAAç›klay›n›z.
2
MA⁄DUR POL‹S ‹L‹fiK‹S‹
Di¤er birçok kurumun yan› s›ra polis de ma¤dur ad›na, ma¤dur için bir fleyler yap-
ma konumunda olan bir kurumdur. Polisin suç ma¤durlar›yla ilgili olumlu yakla-
fl›mlar sergilemesinin, onlara yard›mc› olmas›n›n insani ve meslekiS O etik
R U de¤erler ›fl›- S O R U
¤›nda çok önemli bir yönü vard›r. Günlük yaflam›m›zda türü, yeri, zaman› ve içe-
ri¤i ne olursa olsun meydana gelen olaylara genelde ilk önce Dpolis ‹KKAT
müdahale et- D‹KKAT
mektedir. Ambulans, itfaiye ve di¤er ilgili birimler ise oldukça uzun bir süre sonra
olay yerine gelmektedir. Polis, bu durumda adli hizmetler de dâhil olmak üzere
N N
adeta ihtiyaç duyulan bütün hizmetlerin üstlenicisi ve merkeziSIRA S‹ZDE
konumunda bulun- SIRA S‹ZDE
maktad›r. Olaylara ilk müdahaleyi yapan görevliye, bu anlamda büyük görev ve

sorumluluk düflmektedir. ‹yi bir polis, her fleyden önce iyi bir insan, ayn› zaman-
da iyi bir psikolog, kriz müdahalecisi ve birbirine sevgi ve flefkatle ba¤l› olan top-
lumun d›fla yans›yan gözde unsurudur (Nichols vd., 2000).
Polis aç›s›ndan ma¤dur, ifllenen suç sonras› adli süreci bafllatan,
K ‹ T Aolay P hakk›nda Ma¤dur ile polisK aras›nda
‹ T A P
ayr›nt›l› bilgiye sahip olan ve ayn› zamanda suçlunun yakalanmas› ve hüküm giy- oluflturulacak bu olumlu
iliflkinin suçun
mesinde önemli rolü olan kiflidir. Polis ile ma¤dur aras›ndaki iliflki ma¤dura yar- ayd›nlat›lmas›, suçlunun
d›m ve destek hizmetinin sa¤lanmas›, suçun ayd›nlat›lmas›, polis-vatandafl iliflkile- yakalan›p yarg›lanmas› ve
TELEV‹ZYON T E etmesi
adaletin tecelli LEV‹ZYON
rinin gelifltirilmesi ve suçla mücadelede vatandafl deste¤inin sa¤lanmas› aç›s›ndan aç›s›ndan da çok önemli bir
önemli bir yere sahiptir (Bahar, 2006:13). Bu de¤erler gere¤i polis kendisini karfl›- etkisi bulunmaktad›r.
s›ndaki ma¤durun yerine koymal›, onun ac›s›n› ve sorununu anlay›p hissetmeli,
‹ N T E R N E T yard›m et-
empatik bir yaklafl›m sergilemelidir. Ma¤dur olan kifli, polisin kendisine ‹NTERNET
meyece¤ine, sorununun çözümünde etkisiz kalaca¤›na inand›¤›nda polise gitmez,
gitti¤inde de olay›n ayd›nlat›lmas› konusunda elinden geleni yapmaz.
Suçla mücadele misyonunun bir gere¤i olarak ma¤durlara yard›m etmek poli-
sin bafll›ca görevlerinden biridir. Olaydan fiziksel ve/veya psikolojik anlamda za-
rar gören ma¤durlara yard›m elini uzatmak, u¤ran›lan zararlar›n etkisini hafiflet-
mek, zarar›n artmamas› ve ikincil ma¤duriyetin yaflanmamas› için pozitif ad›mlar

atmak, somut olarak pek bilinmeyen, görülmeyen ancak iflin esas›nda polis ve
ma¤dur iliflkileri ba¤lam›nda çok büyük önem tafl›yan bir konudur. Bu anlamda,
olay sonras› duruma müdahale eden ilk ekibe büyük görev ve sorumluluk düfl-
mektedir. Polisin, üstlendi¤i bu anlaml› misyonu baflar›yla yerine getirebilecek bi-
linç, bilgi, beceri ve deneyime sahip olmas› ve bunu uygulama hayat›na geçirme-
si bu konudaki anahtar unsurdur. Polisin ma¤durlarla s›cak ve içten iletiflim kur-
mas› vatandafllar üzerinde olumlu bir etki b›rak›r. Polis ile ma¤dur aras›ndaki te-
mas›n ve iyi iliflkilerin kurulup geliflmesi, her fleyden önce güçlü bir polis-halk bü-
tünleflmesine ve dolay›s›yla toplumsal huzurun ve bar›fl›n sa¤lanmas›na, vatanda-
fl›yla bar›fl›k bir sistemin oluflmas›na yard›mc› olur. Bu olumlu durum, daha sonra
vatandafllar›n çevrede oluflan suç ve suçlular hakk›nda polise bilgi vermesine ve
do¤al olarak polisin suçlar› önlemesi ve suç sonras› faillerin yakalanmas› konusun-
da baflar›l› çal›flmalar yapmas›na da yard›mc› olur. Polis, ma¤durlar› zihinsel rahat-
s›zl›klar› olan hastalar veya psikiyatrik hizmetlere ihtiyaç duyan kifliler olarak gör-
memelidir (Sherman, 1992). Polis birimleri, hizmet içi e¤itimlerinde ma¤durlarla
iliflkilerde dikkat edilmesi gerekli konularda uzman kiflilerden yararlanmal›d›r. Ay-
r›ca, çevrede ma¤durlara gönüllü olarak yard›mc› olabilecek güvenilir, meslek sa-
hibi kiflilerin ad›, soyad›, adresi, mesle¤i, telefonu ve ilgi alan› bilgilerini içeren bir
listenin ilgili flubelerde bulunmas›nda büyük yarar vard›r. Bu ba¤lamda, cinsel suç,
alkollü araç kullanma, çocuklar› öldürülen aileler ve di¤er travma ma¤durlar› için
gönüllü yard›m hizmeti sunabilecek özel organizasyonlar teflvik edilmeli ve des-
teklenmelidir. Bu hususlar çerçevesinde, olaylara müdahale eden polisin ma¤dur-
larla ilgili olarak yerine getirmesi gereken görev ve fonksiyonlar› dört ana bafll›k
alt›nda toplamak mümkündür. Bunlar flunlard›r: ‹lk yard›m hizmeti sunmak, ma¤-
durun kiflisel emniyetini sa¤lamak, ma¤dura psikolojik yard›m ve destek hizmeti
sunmak ve ma¤duru tekrar ma¤dur olmamas› için yapmas› gerekenler konusunda
bilgilendirmek ve önerilerde bulunmak.
MA⁄DUR ÇOCUKLAR VE POL‹S

Anayasam›z, ailenin ve çocu¤un korunmas›n› güvence alt›na alm›fl, “çocuklar›n
korunmas›” ile “korunmaya muhtaç çocuklar›n topluma kazand›r›lmas›” konular›n-
da düzenlemeler yaparak çocu¤a verilen önemi vurgulam›flt›r. Çocuklarla ilgili al›-
nan ve Türkiye taraf›ndan da kabul edilen Birleflmifl Milletler Çocuk Haklar›na Da-
ir Sözleflme, çocukla ilgili faaliyet gösteren kurumlarda ihtisas birimleri oluflturul-
mas›n›, personelin özel e¤itim alm›fl ve konusunda uzman olmas›n› öngörmekte-
dir. Bu sözleflme ilkeleri esas al›narak, Emniyet Genel Müdürlü¤ü çocuklar konu-
sunda çal›flmalarda bulunan ilgili tüm kurum ve kurulufllar, sivil toplum örgütleri,
barolar ve üniversitelerden görüfller almak suretiyle 13.04.2001 tarihinde “Emniyet
Genel Müdürlü¤ü Çocuk fiube Müdürlü¤ü / Büro Amirli¤i Kurulufl, Görev ve Ça-
l›flma Yönetmeli¤ini” yay›nlam›flt›r. Bu düzenleme ve gerçeklefltirilen uygulamalar
ile ma¤dur ve korunmaya muhtaç çocuklar konusunda çok önemli yenilikler orta-
ya konmufltur. Çocuk polisi korunmaya muhtaç oldu¤u, ihmal ve istismara maruz
kald›¤› yönünde ihbar edilen, evden veya bulundu¤u kurulufltan kaçan, suça ma-
ruz kalan, suç iflleme e¤iliminde olan, sokakta yaflayan, sokakta çal›flt›r›lan, otur-
du¤u yeri haber vermekten aciz, kendisini ifade edemeyen, mülteci ve refakatsiz
çocuklara iliflkin olarak farkl› görevleri yerine getirmek zorundad›r. Polis, say›lan
gruba giren çocuklar›n:
• Kimlik tespitini yapmak,

• Muhafazas›n› sa¤lamak,
• Kanuni mümessillerini araflt›rmak ve
• Haklar›nda yetkili idari ve adli makamlarca verilen karar›n niteli¤ine göre il-
gili kurulufla veya kanuni mümessiline teslimini yapmak ile görevlidir.
Suça maruz kalan çocuklar›n kimli¤i kesinlikle gizli tutulur ve bunlarla yap›la-
cak görüflmeler polis yerine sosyologlar ve sosyal çal›flmac›lar taraf›ndan gerçek-
lefltirilir. Bu görüflmeler sonunda sosyal inceleme raporu haz›rlan›r. Çocuklar› suç-
tan korumak, ma¤dur olmalar›n›n önüne geçmek amac›yla çocuk polisi afla¤›daki
tedbirleri almakla görevlidir:
a) Çocuklar›n çal›flmalar› mevzuatla yasaklanm›fl umuma mahsus ve umuma
aç›k yerlerde çal›flt›r›l›p çal›flt›r›lmad›¤›n› kontrol etmek.
b) Çocuklara sat›lmas› mevzuatla yasaklanm›fl mallar›n kendilerine sat›l›p sat›l-
mad›¤›n› araflt›rmak.
c) Çocuklar›n girmesi mevzuatla yasaklanm›fl umuma aç›k yerlere girip girme-
diklerini araflt›rmak.
d) Mevzuata ayk›r› hareket etti¤i tespit edilen yerler ve iflletmecisi hakk›nda ge-
rekli ifllemlerin yap›lmas› için ilgili birimlere bildirmek.
SUÇ MA⁄DURLARINA YÖNEL‹K YARDIM VE DESTEK

H‹ZMETLER‹
‹nsanlar, “atefl sadece
Ma¤dur odakl› yaklafl›mlar gerçek suç ma¤duriyet düzeylerini azaltmak veya su- düfltü¤ü yeri de¤il insan
çun, dolay›s›yla da ma¤duriyetin daha da artmas›n› engellemek noktas›nda ortak olarak, içinde yaflad›¤›m›z
toplumun bir üyesi olarak
bir anlay›fla sahiptir. Bu aç›dan, asl›nda çok az› suç korkusu ve alg›lanan suç ve beni de yakar” demeli, bu
ma¤duriyet sorunu ile ilgilenir. Bu nedenle, ma¤dur odakl› yaklafl›mlar gerçek duyguyu hissetmeli ve ona
uygun flekilde yaflamal›d›r.
ma¤duriyet seviyesini ve/veya alg›lanan suç ma¤duru olma korkusunu azaltmak
üzere tasarlanm›fl faaliyetleri de gerektirir. Bu faaliyetler sadece güvenlik güçleri-
nin çabalar›yla s›n›rl› de¤ildir. Ayr›ca, ilgili kamu kurumlar›n›, üniversiteleri, sivil Suç ma¤durlar›na yard›m ve
toplum örgütlerini ve do¤rudan vatandafllar› da içine alacak flekilde toplumun her destek odakl› yaklafl›mlar
hem gerçek hem de
kesimine hitap eden, onlar› kucaklayan bir özellik göstermelidir. Ma¤durlara yar- alg›lanan suçlar ile
d›m ve destek hizmetleri dendi¤inde akla ilk gelen kitle fiilen ma¤dur olmufl, ger- ma¤duriyet düzeylerini
dikkate al›r ve buna göre
çek suç ma¤durlar›d›r. Hâlbuki çok genifl bir çerçeveye sahip olan ma¤dur mer- gerekli çal›flmalar› yerine
kezli modelde, fiili suç ma¤durlar›, ulafl›lmak istenen hedef kitleler içerisinde sade- getirir. Bu çerçevede, genel
olarak toplumun hepsi
ce bir grubu oluflturmaktad›r. Ma¤durlara yard›m ve destek yaklafl›m›n›n üç önem- özelde ise potansiyel ve
li hedef kitlesi bulunmaktad›r. Bunlar flunlard›r (Walklate, 1996): gerçek suç ma¤durlar›na
hitap eden faaliyetler yerine
1. Genel olarak toplumun hepsi. getirilir.
2. Potansiyel suç ma¤durlar›.
3. Gerçek/fiili suç ma¤durlar›.
Suç ma¤duriyetini önleme temel felsefesi içerisinde hitap edilmesi gereken ana
hedef kitle, genel olarak toplumun her kesimidir. Toplumun duyarl› ve bilinçli ha-
le getirilmesi ile suçlar önlenebilir, böylece suç ma¤duriyetleri azalt›labilir. Bu ba¤-
lamda; kolluk güçleri, ilgili kamu ve özel kurulufllar, sivil toplum örgütleri ve va-
tandafllar, bir araya gelerek can ve mal güvenli¤i ile ilgili olarak al›nabilecek ön-
lemler konusunda iflbirli¤i yapmal›d›r. Bu çal›flmalar›n baflar› seviyesini art›rmak
için yaz›l› ve görsel bas›n›n deste¤ini de sa¤lamak suretiyle toplumsal duyarl›l›k
oluflturulmal›d›r. Potansiyel suç ma¤durlar› (yafll›lar, çocuklar, özürlüler, kuyumcu-
lar ve döviz bürolar› gibi), bu konuda dikkate al›nmas› gereken bir di¤er hedef kit-
ledir. ‹fllenen suçlar üzerinde yap›lan analizlere dayal› olarak ortaya ma¤dur pro-
filleri ç›kar›l›r. Bu profiller ›fl›¤›nda olas› suç ma¤durlar›na yönelik çal›flmalar yap›-
larak onlar›n suçlar karfl›s›nda bilgilendirilmesi, bilinçlendirilmesi ve güçlendiril-

mesi sa¤lan›r. Ma¤dur odakl› yard›m ve destek çal›flmalar›n›n üçüncü önemli he-
def kitlesi ise gerçek (fiili) suç ma¤durlar›d›r. Suç sonras› ma¤duriyete u¤rayan ki-
fli, acilen ve kapsaml› olarak yak›n ilgi ve deste¤e ihtiyaç duyar. Suçun ma¤dur
üzerinde meydana getirdi¤i olumsuz etkiler dikkate al›nmak suretiyle ma¤dura
sa¤lanacak destek ve yard›m›n niteli¤inin ve ayn› zamanda çerçevesinin çok iyi
belirlenmesi gerekir.
Suç Ma¤durlar›na Yard›m ve Destek Hizmetlerinin Amac›

ve Kapsam›
Ma¤dur odakl› yaklafl›m›n 11 Kas›m 1985 tarihinde Birleflmifl Milletler Genel Kurulunda sunulan Suç Ma¤dur-
özünde suç ma¤duriyetinin lar› ve Gücün Suiistimali Hakk›nda Temel Adalet Hükümleri Beyannamesi (Decla-
meydana gelmemesi,
ma¤duriyetin gerçekleflmesi ration of Basic Principles of Justice for Victims of Crime and Abuse of Power) ma¤-
halinde ise ma¤durlara durlara yönelik yard›m ve destek çal›flmalar›na uluslararas› alanda destek veren
yönelik gerekli her türlü
yard›m ve deste¤in düzenlemelerin bafl›nda gelmektedir. Ma¤dura adli ve idari soruflturma sürecine
sa¤lanmas› yer almaktad›r. baflvurma hakk›n› veren bu Beyanname konuya iliflkin dört temel hususa iflaret et-
mektedir. Bunlar flunlard›r (Bahar, 2006:6):
1. Ma¤dur adil bir flekilde muamele görmeli ve ma¤durlar›n isteklerine kulak
verilmelidir.
2. Ma¤dura suçlu taraf›ndan tazminat verilmelidir.
3. Ma¤duriyete yol açan kiflinin (san›¤›n) maddi durumunun yetersiz olmas›
halinde ma¤dura verilecek tazminat hükümet taraf›ndan ödenmelidir.
4. ‹çinde bulundu¤u s›k›nt›lardan dolay› ma¤dura yard›m edilmelidir.
Ma¤dur odakl› yaklafl›m ve programlar afla¤›daki temel amaç ve hedeflere ulafl-
mak üzere planlanmal›d›r:
1. Suçun önlenmesi, böylece suç ma¤duriyetinin ortadan kalkmas› veya
azalmas›.
2. Suçla ilgili endifle ve kayg›lar›n ve suç ma¤duru olma korkusunun ortadan
kalkmas› veya azalmas›.
3. Suç ma¤duriyetiyle mücadele konusunda vatandafllar›n kendini koruma ve
toplumsal sorumluluk bilincinin gelifltirilmesi.
4. Suçun ma¤durlar üzerinde meydana getirebilece¤i olumsuz etkilerin orta-
dan kald›r›lmas› veya en az seviyeye indirilmesi.
5. Suç ma¤durlar›na sosyal, psikolojik, ekonomik ve hukuki yard›mlarda bulu-
nulmas›.
6. Suç ma¤durlar›n›n toplum hayat›na kazand›r›lmas›.
7. Toplumsal bar›fl›n sa¤lanmas›.
Ma¤durlara yard›m ve destek yaklafl›m› çerçevesinde yukar›da s›ralanan amaç
ve hedefler do¤rultusunda gerçeklefltirilen hizmetleri yedi ana bafll›k alt›nda topla-
mak mümkündür. Bunlar flunlard›r:
1. Temelde bütün toplum üyelerinin ve özellikle de potansiyel ma¤dur kitlele-
rinin olas› ma¤duriyet alanlar› ve bunlardan korunma yollar› hakk›nda e¤i-
tilmesi, bilgilendirilmesi ve duyarl› hale getirilmesine yönelik çal›flmalar›n
yap›lmas›, yani hedefin güçlendirilmesi. Böylece, suç ma¤duriyetinin önlen-
mesi yolunda bireysel ve toplumsal sorumluluk ve duyarl›l›k bilincinin ka-
zand›r›lmas›.
2. Fiziki zarar gören ma¤durlara ilk yard›m ve di¤er gerekli sa¤l›k hizmetleri-
nin sunulmas›.
3. Ma¤durun kiflisel emniyetinin sa¤lanmas›.
4. Meydana gelen maddi zararlar veya içinde bulunulan olumsuz ekonomik ko-
flullar dikkate al›nmak suretiyle ma¤dura maddi yard›m ve destek sa¤lanmas›.
5. Suç nedeniyle ma¤durun içine girmifl bulundu¤u flokun, psikolojik ve buna-
l›ml› halin rahatlat›l›p, ma¤durun tekrar normal hayata dönmesine yönelik
çal›flmalarda bulunulmas›; ma¤dura psikolojik yard›m ve destek sa¤lanmas›.
6. Ma¤dura suçla ilgili olarak baflvurabilece¤i yasal yollar hakk›nda yol göste-
rilmesi, gerekti¤inde de, avukat tutulmas› konusunda yard›m yap›lmas›.
Ma¤durun u¤ram›fl oldu¤u zararla ilgili olarak, herhangi bir sigorta flirketi
veya karfl› taraf (özel veya tüzel kifli) aleyhine baflvurularda bulunma ve da-
va açma hakk›na sahip olmas› halinde, zarar›n tazmini için gerekli hukuki
yollar›n denenmesi.
7. Ma¤dura, ileride tekrar ma¤dur olmamas› için almas› gereken tedbirler hak-
k›nda bilgi verilmesi, önerilerde bulunulmas›; ma¤durun, maruz kalabilece-
¤i suçlar karfl›s›nda güçlendirilmesi.
Yukar›da belirtilen hususlar ›fl›¤›nda, ifllenme flekline ve çeflidine bak›lmaks›z›n Ma¤dura sunulan yard›m ve
her suç ma¤duru, yard›m ve destek çal›flmalar›n›n hedef kitlesi olarak görülmeli- destek hizmetlerinde dengeli
ve ölçülü olunmal›d›r. ‹yi
dir. Ma¤dura yard›m hizmeti sunan kurumlar›n hedefleri ile ma¤durlar›n beklenti- niyetlerle yap›lmaya
leri aras›nda uyum olmas› gerekir. Suç ma¤durlar›na, ma¤duriyet durumlar› ve ya- çal›fl›lan yard›mlar bazen
ma¤durun kendi ayaklar›
p›lar› dikkate al›nmak suretiyle yaklaflmak ve hizmet sunmak gerekmektedir. Cin- üzerinde durma, kendi
sel suça maruz kalm›fl bir kad›nla kavgada yaralanan bir erke¤e ayn› flekilde yak- iradesiyle sorunun
üstesinden gelme istek ve
laflmak veya ayn› türden yard›m ve destek hizmeti sunmak flüphesiz ki ne uygun azmini k›rabilir hatta
ne de mümkün olacakt›r. Ma¤dura yard›m etmek isterken ma¤durun psikolojisine ortadan kald›rabilir (Fattah,
olumsuz etki yapmak, geçirdi¤i travmay› devam ettirmek de söz konusu olabilir. 1997:269)
Di¤er taraftan hukuki yard›ma ihtiyaç duyan bir ma¤dura sadece psikolojik destek
odakl› yard›m hizmeti de istenilen sonucu vermeyebilir. Burada ma¤durlar›n ma-
ruz kald›klar› ma¤duriyeti nas›l alg›lad›klar› da önemlidir. Ma¤durlara iliflkin yürü-
tülen çal›flmalarda sosyo-kültürel faktörler ve tutumlar önemli bir yere sahiptir.
Psikolojik ma¤duriyetlerin giderilmesine yönelik yard›m hizmetleri baz› kültürler-
de çok baflar›l› sonuçlar verirken baz› toplumlarda ise oldukça s›n›rl› bir ilerleme
kaydedilebilmektedir. Ma¤dura yard›m etme düflüncesi dengeli bir flekilde hayata
geçirilmelidir.
Esas itibariyle, toplumsal duyarl›l›k temeli üzerine kurulu olan ma¤dur merkez-
li yard›m ve destek çal›flmalar›n›n Türkiye gibi geliflmekte olan bir ülkede tam an-
lam›yla ve tatmin edici bir seviyede olmas›n› beklemek biraz fazla iyimserlik olur.
Ancak, her ne olursa olsun as›l amaç en iyiye ulaflmak olmal› ve bütün hedefler ve
çal›flmalar bu yolda planlan›p yerine getirilmelidir. Kendisi ve di¤erlerinin refah›,
huzuru ve mutlulu¤u noktalar›nda duyarl› olan her toplum, suça maruz kalm›fl, fi-
ziksel veya ruhsal ac›lar çekmifl ma¤durlara karfl› yak›n ilgi, sempati, yard›m ve
destek gösterme konusunda çaba göstermelidir. Bu anlamda sivil toplum örgütle-
ri, polis ve di¤er ilgili kamu ve özel nitelikli kurumlar e¤itim programlar›, k›sa film-
ler, broflürler ve benzeri çal›flmalar yolu ile ma¤durlara yard›m ve destek çal›flma-
lar›na katk›da bulunmal›d›r.
Suç Ma¤durlar›na Yard›m ve Destek Hizmeti Sunan

Mekanizmalar
Günlük yaflant›m›zda istenilmeyen, hofl karfl›lanmayan veya - daha kesin s›n›rlar
içerisinde - suç oluflturan davran›fllar hemen herkesi rahats›z eder. Bu durumlarda
bireylerin ve toplumun tehdit alt›nda oldu¤u, bu tür eylemlerin üzerine gidilmesi
gerekti¤i, aksi takdirde içinde yaflan›lamaz bir toplum hayat›n›n ortaya ç›kaca¤›
konusunda görüfller ileri sürülür. Bu tür olaylar genifl anlamda toplum ve ceza ada-
let sistemi dar anlamda ve birinci derecede ise ma¤durlar ve daha sonra da onla-
r›n yak›nlar› üzerinde olumsuz derin izler b›rak›r. Yani ortaya ç›kan bu olumsuz
tablodan en çok etkilenenler, maddi veya manevi aç›dan suçtan do¤rudan zarar
gören ma¤durlar ve onlar›n aile fertleri ile ifl arkadafllar› ve sosyal çevre yak›nlar›-
d›r. Kendisi ve di¤erlerinin refah›, huzuru ve mutlulu¤u konusunda duyarl› olan
her toplum, suça maruz kalm›fl, fiziksel, ekonomik, sosyal veya ruhsal zararlar gör-
müfl ma¤durlara karfl› yak›n ilgi, sempati, yard›m ve destek göstermelidir. Hiç kim-
se, ma¤dur olmak için gönüllü de¤ildir. Ancak, hiç istenmemekle birlikte birçok
insan farkl› nedenlerden dolay› bu istenilmeyen evreyi ve deneyimi yaflamak zo-
runda kalmaktad›r. Türkiye’deki suç ma¤durlar›na yard›m ve destek hizmetleri;
1. Devlet destekli hizmetler,
2. Özel sektör hizmetleri ve
3. Gönüllü hizmetler,
Olmak üzere üç temel sektör vas›tas›yla yerine getirilmektedir.
Devlet Destekli Hizmetler

Devlet, kamu düzeni ve güvenli¤ini sa¤lama sorumlulu¤unu üstlenmesi nedeniy-
le, vatandafllar›n can ve mal güvenli¤ini sa¤lama, suçlar› önleme, al›nan tedbirlere
ra¤men suçlar›n ifllenmesi ve ma¤duriyetin meydana gelmesi halinde ise suç ma¤-
durlar›na yard›m ve destek hizmeti sunmakla sorumludur. Devlet destekli hizmet-
ler toplumun her kesimini içine almaktad›r.
Yasama Faaliyetleri
Suçlar›n ifllenmemesi, ifllenmesi halinde suçlulara verilecek cezalar›n belirlenmesi,
bu cezalar›n cayd›r›c› olmas›na özen gösterilmesi, suç ma¤durlar›na yönelik eko-
nomik, hukuki, sosyal ve di¤er haklar›n verilmesi ve benzeri hususlarda ma¤dur-
lara iliflkin koruyucu, yard›m ve destek sa¤lay›c› yasal düzenlemelerin yap›lmas›
Yasama organ› olan TBMM, yasama organ› olan Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin (TBMM) çal›flma, görev ve so-
suç oluflturan eylemleri rumluluk alan›na girmektedir. Ancak uygulamada yasama organ›, kanun yapma
tan›mlama, bunlar›n
karfl›l›¤›nda verilecek yetkisini do¤rudan ve kendili¤inden kullanmamakta, baflbakanl›¤›n ve bakanl›kla-
cezalar› tespit etme, r›n kendi alanlar›na giren konularla ilgili haz›rlam›fl oldu¤u tasar›lar ile milletvekil-
toplumsal ve küresel
de¤iflimlere, teknolojik lerinin sunmufl oldu¤u teklifleri iç tüzük hükümlerine uygun olarak görüflmek su-
geliflmelere paralel olarak retiyle kanun yapma sürecini tamamlamaktad›r. Yasama organ›, zaman içerisinde,
yeni baz› suçlar belirleme,
baz› eylemleri suç olmaktan toplumsal ve di¤er geliflmeleri dikkate alarak önceden suç say›lmayan baz› davra-
ç›karma, suç ma¤durlar›na n›fllar› suç saymak, baz› suçlara verilen cezalar› art›rmak, baz› suçlar›n s›n›fland›r-
sa¤lanacak yard›m ve
destek hizmetlerinin hukuki
mas›na farkl› bir yaklafl›m getirmek (kapkaçç›l›k suçunu organize suç kapsam›na
alt yap›s›n› oluflturma sokmak gibi) suretiyle genel anlamda suçla mücadele, konumuz yönüyle de suç
noktas›nda hayati bir role ma¤durlar›na yard›m ve destek sa¤lamak yolunda gerekli düzenlemeleri yapmak
sahiptir.
durumundad›r.
fiiddet uygulayan aile bireylerine yasal yapt›r›m uygulanmas› ile fliddet ma¤du-
runu korumak amac›yla verilmesi gereken tedbirleri içeren 4320 say›l› Ailenin Ko-
runmas›na Dair Kanun bu anlamda, önceleri ihmal edilen “aile içi fliddet” konusu-
na çok ciddi bir yasal düzenleme getirmifltir. Bu yasayla; aile bireylerinin aile içi
fliddet konusunda daha duyarl› hale gelmesi, ülkemiz geleneksel aile yap›s› içinde
yer alan “cezas› olmayan fliddet” anlay›fl› yerine cezai yapt›r›m› olan ve bu neden-
le de yasal güvencelere sahip bir aile içi fliddet ma¤duru bilinci oluflturulmaya ça-
l›fl›lmaktad›r (www.ksgm.gov.tr) Ayn› flekilde, 1 Haziran 2005 tarihinde yürürlü¤e
giren Yeni Türk Ceza Kanunu ile özellikle do¤u ve güneydo¤u Anadolu’da çok
ciddi toplumsal sorun ve kanayan yara olan töre cinayetleri ile ilgili yasal düzen-
leme yap›lm›fl ve bu suçlarla ilgili hiçbir hafifletici neden kabul edilmemifltir. Böy-
lece, çok yayg›n ve kolay bir flekilde töre cinayetlerine kurban giden yöre kad›n›-
n›n karfl› karfl›ya kald›¤› bu ciddi sorunun üstesinden gelebilmek için hukuki alan-
da önemli bir ad›m at›lm›fl olmaktad›r. Bu ve benzeri yasal uygulamalar ile potan-
siyel suçlular üzerinde cayd›r›c› rol oynayarak suçlar›n ifllenmesinin önüne geçil-
mesi, suç ifllenmesi halinde ise ma¤durlar›n korunmas› ve suçlulara a¤›r ceza ver-
mek suretiyle bozulan kiflisel ve kamu zarar›n›n telafi edilmesine çal›fl›lmaktad›r.
Bu tür çal›flmalar›n yan› s›ra bölge insan›n›n, özellikle k›z çocuklar› ile kad›nlar›n
e¤itim seviyesinin yükseltilmesine büyük önem verilmelidir. E¤itim seviyesi belirli
bir düzeye gelmifl, sosyal ve ekonomik aç›dan kendini güvende hisseden bir or-
tamda k›z çocuklar› ile kad›nlar›n bu tür sorunlar karfl›s›ndaki durumu çok daha
güçlü olacak ve hatta iflin bafl›nda bu tür sorunlarla karfl›lafl›lmayacakt›r.
Bakanl›klar
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl›¤›na ba¤l› olarak hizmet veren Kad›n›n Statüsü
Genel Müdürlü¤ü ile Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdür-
lü¤ü ve Özürlü ve Yafll› Hizmetleri Genel Müdürlü¤ü toplum hayat›m›z içerisinde
önemli bir yer oluflturan ve potansiyel ma¤dur gruplar› olarak tan›mlanan çocuk,
kad›n, yafll› ve özürlülere yönelik çal›flmalar yapmaktad›r. Bu gruplar içerisinde
özellikle yaln›z yaflayanlar ile bak›ma muhtaç olanlar çok daha ciddi yaklafl›mlar›
gerekli k›lmaktad›r. Kad›n›n Statüsü Genel Müdürlü¤ü özellikle fliddet ma¤duru
kad›nlar ile genç k›zlara yard›m ve destek hizmeti sunan her türlü araflt›rmaya des-
tek vermeye çal›flmakta, fliddete maruz kalan kad›nlar›n baflvuruda bulundu¤u, bu-
nunla ilgili ifllemleri yapmakla yükümlü bulunan güvenlik güçleri, sa¤l›k persone-
li ve di¤er kamu görevlilerinin e¤itimine önem vermektedir (www.ksgm.gov.tr).
Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu (SHÇEK), Anayasan›n 61.maddesi
gere¤ince potansiyel ma¤dur grubu içerisinde yer alan ve ekonomik ve sosyal
yoksunluk içinde olan, korunmaya, bak›ma, yard›ma ve rehabilitasyona muhtaç
çocuk, sakat ve yafll›lar ile kad›nlar›n ihtiyaçlar›n›n karfl›lanmas›n›, çeflitli sorunla-
r›n önlenmesi ve çözümlenmesine yard›mc› olunmas›n›, hayat standartlar›n›n iyi-
lefltirilmesini amaçlayan sistemli ve programl› hizmetler yerine getirmektedir
(www.shcek.gov.tr).
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl›¤› bünyesinde yerine getirilen ve yukar›da ifa- Aile ve Sosyal Politikalar
Bakanl›¤› potansiyel suç
de edilen hizmetler kuramsal olarak oldukça iyi, günün koflullar›na hitap eden bir ma¤duru konumunda
anlay›fl›n ve uygulaman›n varl›¤›na iflaret etmektedir. Ancak, son y›llarda ‹zmir, bulunan kimsesiz çocuklar
Malatya ve di¤er baz› çocuk yuvalar›nda ortaya ç›kan çok ciddi fliddet içerikli olay- ile yaln›z yaflayan yafll›lar,
özürlüler ve fliddet ma¤duru
lar ve gün ›fl›¤›na ç›kmamakla birlikte varl›¤› hakk›nda hemen herkesin görüfl bir- kad›nlara yönelik koruyucu,
li¤i içinde oldu¤u olumsuz ve yetersiz yaklafl›mlar kuramsal düzenlemelerin uygu- kollay›c› ve destek sa¤lay›c›
çok önemli hizmetler
lamada tam olarak ifllerlik kazanmad›¤›n› göstermektedir. Buralarda görev yapan sunmaktad›r.
ve asli görevi çocuklar, özürlüler, yafll›lar ve kad›nlarla ilgili bak›m ve psikolojik
hizmetleri yürütmek olan personelin bilgi, deneyim, kiflilik ve psikolojik aç›lardan,
üstlendi¤i misyonu yerine getirebilecek ölçülerde olmas› büyük önem tafl›makta-
d›r. Bu yönlerden zay›f veya yetersiz olan personel, rutin ifllerin yürütülmesi veya
karfl›lafl›lan sorunlar›n çözümlenmesi konusunda olumlu katk›lar sunamamakta ve
böylece usulüne ve bilimsel gerçeklere ayk›r› bir flekilde davranma yolunu seç-
mektedir. Bu da en kolay ve yayg›n olarak durumu idare etmek ve fliddet kullan-
mak suretiyle sorunun üstesinden gelmeye çal›flmak fleklinde kendini göstermek-
tedir. Burada yapt›¤› ifli sevmeme, hizmet verdi¤i kiflilerle bütünleflememe de
önemli bir di¤er faktördür. Bu durum asl›nda hemen her alanda farkl› yap›larda
kendini gösteren yayg›n bir hastal›kt›r. Örne¤in; modern soruflturma yöntemleriy-
le olay› ayd›nlatma konusunda yetersiz olan polisin fliddet kullanarak çözüme git-
meye çal›flmas›; derslerine çal›flmayan veya kapasitesi yetersiz olan ö¤rencinin za-
y›f almamak için yaz›l› s›navda kopya çekmesi; profesyonel oyun düzeniyle rakip
tak›m›n oyuncular›n›n gol atmas›na engel olamayan defans oyuncular›n›n sert ha-
reketlerle faul yaparak gole engel olmaya çal›flmas› gibi. Buralardaki ortak nokta;
ortadaki durum veya karfl›lafl›lan sorunun üstesinden gelebilecek irade, bilgi, yete-
nek, deneyim ve di¤er de¤erlere sahip olmayan kiflilerin yanl›fl ve bazen de yasa
d›fl› usul ve uygulamalarla sorunu aflmaya çal›flmas›d›r. Bunu sa¤layabilmek için
her iflin standard›n›n belirlenmesi, ifle uygun nitelikli insanlar›n çal›flt›r›lmas›, flef-
faf, denetlenebilir ve hesap verebilir bir sistemin oluflturulmas› gerekmektedir.
Her çocuk, yafll› ve özürlü ailesinden, çevresinden, toplumdan ve ilgililerden
yak›n ilgi, flefkat ve destek görmek ister. Kald› ki, bak›ma ve korunmaya muhtaç
olup da bu amaçla kurumsal kimli¤e sahip yerlerde özel bak›m ve gözetim alt›n-
da tutulan çocuk, yafll› ve özürlüler iflin bafl›nda dezavantajl› olmalar› nedeniyle di-
¤er normal akranlar›ndan çok daha fazla ilgi, flefkat ve anlay›fla muhtaçt›r. Bu yak-
lafl›m, birinci derecede kendilerine do¤rudan hizmet sunan bak›c›lar ve di¤er gö-
revliler taraf›ndan yerine getirilmelidir. Korunmaya muhtaç çocuklar, özürlüler ve
yafll›lara hizmet verilen yerlerde görev yapmak sadece para kazanmak için yap›la-
bilecek bir ifl de¤ildir. Buralarda çal›flanlar›n ayn› zamanda sevgi, flefkat, paylaflma
ve fedakârl›k duygular›n›n ön planda olmas› gerekir. Çocuklar›, yafll›lar› ve di¤er
ilgili hedef kitleleri sevmeyen bir kiflinin sadece günlük yaflam›n› idare etmek, ma-
afl elde etmek amac›yla bu iflleri hakk›yla yapmas› adeta imkâns›zd›r. Bu ifl gerçek-
ten de bir gönül ve sevgi iflidir. Ancak bu konu sadece çal›flanlar›n inisiyatifine ve
vicdani de¤erlendirmelerine emanet edilmeyecek kadar önemlidir. Hukuk devle-
tinde bu tür konular hiçbir zaman sadece kiflisel inisiyatif ve de¤erlere b›rak›lma-
mal›d›r. fieffafl›k içinde denetlenebilir ve hesap verebilir bir sisteme duyulan ihti-
yaç bu aç›dan çok aç›k ve nettir. Hata yapanlar›n tespit edilip cezaland›r›ld›¤›, ifli-
ni iyi yapanlar›n da ödüllendirildi¤i bir model uygulanmal›d›r.
SHÇEK, ülke genelinde 46 Aile Dan›flma Merkezi, 45 Kad›n Konuk Evi ve yak-
lafl›k 94 Toplum Merkezi vas›tas›yla kad›nlara hizmet sunmaktad›r (www.shcek.
gov.tr). Kad›n konukevleri ve toplum merkezleri sosyal hayat içerisine tam anla-
m›yla girerek hemen her suç ma¤duru kad›na sosyal, ekonomik, hukuki ve sa¤l›k
yard›m› sa¤laman›n yollar›n› gelifltirmelidir. Bu anlamda, psikolojik ve hukuki da-
n›flmanl›k, e¤itim ve ekonomik yard›m çal›flmalar› konusunda ciddi ad›mlar at›lma-
l›d›r. Her ne kadar baz› yerel yönetim organlar› kad›nlara yönelik s›¤›nma evi, da-
n›flma merkezi ve kad›n evi açmak suretiyle bu alanda hizmetler yerine getirmeye
çal›flmakta ise de bu tür yerler hem say› hem de ifllevleri itibariyle oldukça s›n›rl›
durumdad›r. ‹fllerin daha sa¤l›kl› ve yerinde yürütülebilmesini sa¤lamak amac›yla
bu tür hizmetlerin tamamen yerel yönetimler taraf›ndan yerine getirilmesinde ya-
rar bulunmaktad›r. Çocuk, yafll›, özürlü ve kad›nlara hizmet sunan kurumlar ile bu
kurumlarda görev alan her seviyede görev yapan personelle ilgili olarak afla¤›daki
hususlarda dikkatli olunmal›d›r (www.shcek.gov.tr):
• Buralarda yap›lacak iflin tan›mlanmas› yap›lmal›d›r.
• Buralarda görev yapacak personelin görev tan›mlamas› yap›lmal›d›r.
• Buralarda görev yapacak personelde bulunmas› gereken, sosyal, kültürel ve
psikolojik de¤erler tespit edilmelidir.
• Buralarda görev yapacak personel için genel memuriyet s›nav› d›fl›nda özel,
görev ve ihtiyaç duyulan personel tan›mlamas›na uygun s›nav yap›lmal›d›r.
• Do¤rudan hizmet sunan bak›c› ve di¤er görevlilerin çal›flma alanlar› ile ilgi-
li özel e¤itim alm›fl olmalar›na büyük önem verilmelidir.
• Temizlik ve di¤er destek hizmetlerini yerine getiren personelin bak›m hiz-
meti sunulan kiflilerle yak›n iliflki içine girmeleri engellenmelidir.
• Buralarda yeterli say›da personel görevlendirilmelidir.
• Kurumsal ve kurum d›fl› denetim mekanizmas› oluflturulmal›d›r. Periyodik ve
ani denetimler yap›lmal›d›r. Bu denetimler sonucunda haz›rlanan raporlar
çerçevesinde gerekli her türlü eksiklikler giderilmeli, çözümler üretilmelidir.
• Buralarda görev yapacak personelin ailevi ve psikolojik durumlar›n›n böyle
bir görevi yerine getirmeye uygun olup olmad›¤› çok iyi araflt›r›lmal›d›r.
• Bu hizmetlerle ilgili toplumsal duyarl›l›k oluflturulmal›, insanlar›n maddi ve
manevi kat›l›mlar› sa¤lanmal›d›r.
• Bu hizmetlerin yürütülmesinde gönüllü yard›m meleklerinden yararlan›lma-
l›d›r. Bu flekilde yard›m sunmak isteyen kiflilerin, yerine getirilecek hizmete
uygun olup olmad›¤›na özen gösterilmeli, bu kiflilere verilecek hizmet içi
kurslar ve seminerler yoluyla hizmetin kalitesi art›r›lmal›d›r.
• Bu hizmetler yerel yönetimler taraf›ndan yerine getirilmelidir.
Ceza Adalet Sistemi

Ma¤dur ile ceza adalet sistemi aras›nda hassas bir denge bulunmaktad›r. Bu çizgi-
nin bir ucunda devletine ve ceza adalet sistemine güvenen, onlar›n korumas› alt›n-
da bulunan ancak buna ra¤men kendisine karfl› suç ifllenip zarar gören bir ma¤-
dur, di¤er taraf›nda ise can ve mal emniyeti korumas› alt›nda bulunan ancak, gö-
rev ve sorumluluklar›n› yerine getirememifl olmas› nedeniyle vatandafl› ma¤dur ol-
mufl bir organ, devlet bulunmaktad›r. Bu durumda, meydana gelen bu istenilme-
yen olay›n aç›kl›¤a kavuflturulmas›, ma¤durun psikolojik ve di¤er aç›lardan sa¤l›k-
l› bir birey haline getirilmesi için her türlü çal›flman›n yap›lmas› ve deste¤in sa¤lan-
mas› gerekmektedir.
Ceza adalet sistemindeki bu dengesizli¤in düzeltilmesi amac›yla suçlu davran›fl- Bir olay›n meydana gelmesi
lar›n hedefi olmufl ma¤durlar için, ma¤duriyetin ilk an›ndan itibaren her türlü yar- halinde genelde eldeki kamu
kaynaklar›n›n büyük bir
d›m ve destekleme çal›flmalar› yap›lmal›, suç ma¤durlar›n›n lehine olacak flekilde k›sm› suçlulara yönelik
ölçülü bir denge sa¤lanmal› ve ileri aflamalarda da de¤iflik flekillerde kaynak akta- olarak kullan›lmakta, suç
ma¤durlar› ise kendi
r›m› gerçeklefltirilmelidir. Bilinen istatistiklere geçen suçlar toplumda gerçek anlam- kaderleriyle bafl bafla
da var olan suçlar›n sadece küçük bir k›sm›d›r ve geriye kalan, bilinmeyen büyük b›rak›lmaktad›r.
ölçekli oran›n ortaya ç›kar›lmas›nda ma¤durlar›n rolünü iyi anlamak ve de¤erlen-
dirmek gerekir (Hentig’den akt., Sokullu-Ak›nc›, 1999:23). Ma¤durlar, ceza adalet
sistemi içerisinde, normal koflullarda elde edilmesi çok zor (ve hatta bazen de im-
kâns›z) baz› bilgilere ulaflmay› kolaylaflt›rmaktad›r. Özellikle gizli suçlulu¤un tespit
edilmesi ve ayd›nlat›lmas›nda ma¤durlar›n büyük bir rolü vard›r. Ma¤durlar suç
sonras› çok zor duruma düflmekte; hukuki, ekonomik, sosyal, fiziksel ve ruhsal aç›-
dan çok ciddi zarar görmekte, böylece ma¤dur ikinci defa ma¤dur edilmektedir
(Sokullu-Ak›nc›, 1999). Bu gerçekler ›fl›¤›nda ceza adalet sistemindeki bu dengesiz-
li¤in düzeltilmesi için ma¤duriyetin ilk an›ndan itibaren suç ma¤durlar›yla ilgili ola-
rak hukuki, sosyal, ekonomik ve psikolojik yönleri içine alan ölçülü bir dengenin
sa¤lanmas›, onlarla ilgili yard›m ve destek çal›flmalar›n›n yap›lmas› gerekir.
Meydana gelen olaylar karfl›s›nda gerekli adli sürecin bafllat›lmas›, bu sürecin
süratli ve etkin iflletilmesi ma¤durlar aç›s›ndan büyük önem tafl›yan konulardan bi-
ridir. Yasama organ› taraf›ndan yürürlü¤e konulan yasalar›n ifllerlik kazanmas›, suç
ma¤durlar›n›n haklar›n›n etkin bir flekilde korunmas› ve suçlular›n en k›sa sürede
Adli yarg›lama sürecinin hak ettikleri cezaya çarpt›r›lmas› gerekmektedir. Suç ma¤durlar› adli yarg›lama sü-
uzun sürmesi, ma¤durun
gerekli gereksiz yere savc› ve recinde önemli ve a¤›rl›kl› bir konumda olmas› gerekirken büyük ço¤unlukla s›n›r-
mahkemeler taraf›ndan l› bir konumda tutulmaktad›r. Adli yarg›lama sürecinin sa¤l›kl› ve etkin bir flekilde
ça¤r›lmas› ma¤durlara
ekonomik ve psikolojik
yürütülebilmesi için ma¤durla ceza adalet sistemi aras›nda iyi bir iflbirli¤i a¤›n›n
aç›dan olumsuz yükler kurulmas› gerekir. Suçun polise bildirilmesi, delillerin toplanmas›, suçlunun teflhis
getirmekte, böylece ikincil edilmesi ve adli yarg›lama sürecinin her aflamas›nda tan›kl›k yap›lmas› suçun ay-
ma¤duriyete yol açmaktad›r.
d›nlat›lmas› ve suçlunun hak etti¤i cezay› almas›nda önemli hususlard›r. Suç ma¤-
durlar›, kendilerini zarara u¤ratan kiflilerin, ifllemifl olduklar› haks›z eylem veya su-
çun karfl›l›¤› olan cezay› en k›sa zamanda ald›klar›n› görmek böylece rahatlamak
ister ki bu onlar›n en do¤al insani ve demokratik hakk›d›r. Ancak, mahkemelerin
iflleyifli, suç ma¤durlar›na yönelik ceza adalet sisteminin aktörlerinden gelen talep-
ler, ma¤durlara karfl› yap›lan olumsuz ve duyars›z çal›flmalar ve davran›fllar ile da-
valar›n sonuçlanmas›n›n çok uzun zaman almas› ma¤durlar› daha fazla s›k›nt›ya
sokmakta ve psikolojik aç›dan y›pratmaktad›r (Bahar, 2006:12). Adli yarg›lama sü-
recinde ma¤durun yaflad›¤› olumsuzluklar sonucunda ma¤durun ceza adalet siste-
miyle olan iflbirli¤i kopabilmektedir. Bu da do¤al olarak suçun ayd›nlat›lmas›n›
güçlefltirmekte hatta imkâns›z hale getirebilmektedir. Ma¤dur öncelikli olarak du-
rumunun anlay›flla karfl›lanmas›n›, kendisine sayg› duyulmas›n›, dinlenilmesini ve
süreç hakk›nda bilgilendirilmesini ister. Bunlar›n hepsi çok makul ve kabul edile-
bilir beklentilerdir.
Ma¤durlar›n hiçbiri profesyonel ma¤dur de¤ildir. Yani, bu insanlar yaflamlar›
boyunca belki bir veya birkaç defa bu tür olaylarla karfl›laflm›fl ve ma¤dur olmufl-
lard›r. Ma¤dur olmak, gerçek zarar seviyesi ne olursa olsun, onlar için afl›lmas› çok
zor bir durumdur. Bu yap› kapsam›nda, ceza adalet sistemi içerisinde yer alan ak-
törler kendileri için her gün karfl›lafl›lan, çok s›radan ve önemsiz say›labilecek bir
olay›n, ma¤dur için afl›lmas› güç çok ciddi bir durum olabilece¤ini bilmeli ve ona
göre davranmal›d›rlar. Hemen herkes için geçerli olan bu ortak nokta dikkate al›n-
mak suretiyle, karfl›lafl›lan her olayda ilgili personel, ma¤durlar›n sorunlar›na karfl›
duyarl› olmal›d›r. 2000’li y›llar›n bafl›nda, Avrupa’da nüfus yo¤unlu¤u ülkemize ya-
k›n olan Fransa’da 30,000 hâkim görev yapmakta iken bu say› ülkemizde yaklafl›k
5500 idi (Güner, 2003). A¤›r ifl yükü ve çal›flma koflullar› alt›nda görev yapan s›n›r-
l› say›da hâkimin yapaca¤› çok fazla bir fley kalmamakta, mevcut gerçekler ve so-
runlar nedeniyle adalet oldukça geç tecelli etmektedir. Bu alanda mutlaka ciddi bir
reform yap›lmal›; hâkimlerin say›s› yeterli seviyeye getirilmeli, Adalet Bakanl›¤›
bünyesinde bütün mahkemeleri içine alan bilgisayar a¤› gelifltirilmeli, adli istatis-
tiklerin tam ve güncel tutulmas› sa¤lanmal›, mahkemelerdeki dosya arflivi ve mu-
hafazas› daha profesyonel ve güvenli hale getirilmeli ve hâkim ve savc›lar›n çal›fl-
ma konular›na göre uzmanlaflmas› sa¤lanmal›d›r. Ma¤dur, meydana gelen olay,
kendisine karfl› ifllenen suç hakk›nda sahip oldu¤u bilgiler ›fl›¤›nda ceza adalet sis-
teminde etkin rol oynamal›d›r.
Maddi ve Manevi Tazminat

Ma¤durlar›n zarara u¤rad›¤› Suç ma¤duru olan kiflilerin, u¤ram›fl olduklar› zararlar karfl›l›¤›nda maddi ve ma-
ve bunun da söz edilen kifli nevi tazminat davas› açma hakk›na sahip olmalar›, ceza adalet sistemi içerisinde
veya makamlar›n hatas›
sonucu oldu¤una karar ma¤durlara sa¤lanan önemli yard›m ve destek hizmetlerinden biridir. Mahkemeler
verilmesi halinde baflvuru konusunu hakl› görmeleri halinde, meydana gelen ma¤duriyetin derece-
ma¤duriyetin mahkeme
karar›yla tescil edilmesi ve
sine göre ma¤dura tazminat verilmesine karar vermektedir. Burada ma¤dur, kara-
ma¤dura tazminat ödenmesi ra ba¤lanan tazminat› do¤rudan kendisini ma¤dur eden kifliden (suçludan) veya
söz konusudur. kurumdan almaktad›r. Baz› durumlarda ma¤dur, u¤ram›fl oldu¤u zarar›n as›l mü-
sebbibi olarak devleti veya herhangi bir kamu kurumunu görmekte ve buna göre
dava açabilmektedir. Terör olaylar›n›n yo¤un oldu¤u yerlerde, meydana gelen
bombal› eylem sonucu evlad›n› kaybeden bir anne veya baba yeterli güvenlik ön-
lemlerini almad›¤› gerekçesiyle ‹çiflleri Bakanl›¤› aleyhine dava aç›p tazminat ala-
bilmektedir. Bu tür davalar›n artmas› ve mahkemelerin ‹çiflleri Bakanl›¤›n› kusur-
lu görüp ma¤durlara tazminat ödemeye hükmetmesi üzerine bu konuda yasal dü-
zenlemeler yap›lm›flt›r. Buna göre, art›k mahkeme sürecine gerek kalmadan terör-
den zarar gören kiflilere tedavi ve di¤er ekonomik yard›mlar do¤rudan ‹çiflleri Ba-
kanl›¤› taraf›ndan yap›lmaktad›r. Bu uygulama oldukça yerinde ve do¤ru bir ad›m-
d›r. Ancak, devletin terör ma¤durlar›yla ilgili olarak göstermifl oldu¤u bu olumlu
yaklafl›m› di¤er suç ma¤durlar›na da yans›tmas› gerekmektedir. Sokaklarda asayifl
ve güvenli¤i sa¤lamak sorumlulu¤unu tafl›yan devlet; gasp, yankesicilik, kapkaç
ve benzeri suç ma¤durlar› için de tedavi, psikolojik, ekonomik ve di¤er yard›m
mekanizmalar›n› harekete geçirmelidir. Çünkü sonuçta, bu tür suçlar›n ma¤durla-
r› da kolluk güçlerinin (dolay›s›yla da devletin) yetersiz veya eksik kalmas› nede-
niyle ma¤dur olmaktad›rlar. Ayn› flekilde, adli soruflturma süreci içerisinde, gözal-
t›na al›nan veya tutuklanan kifliler güvenlik kuvvetlerinin kendisine kötü muame-
lede bulunmas› nedeniyle maddi ve manevi yönden zarar gördü¤ü iddias›yla, gü-
venlik kuvvetleri veya devlet aleyhine ülke içi veya uluslararas› mahkemelerde
dava açabilmektedir.
2001 krizinde birçok bankan›n bir anda ekonomik krize girmesi ve iflas etme-
si sonucu binlerce vatandafl (o bankalarda paralar› bulunan mudiler) çok zor du-
ruma düflmüfl, fiziksel ve ruhsal sorunlar yaflam›flt›r. Bu durum karfl›s›nda, buralar-
da hesab› bulunan vatandafllar›n u¤ram›fl oldu¤u zararlar›n devlet garantisi alt›na
al›nmas› ve bu bankalara (dolay›s›yla bu bankalarda hesab› bulunan vatandafllara)
parasal destekler sa¤lanmas› da bu çerçevede de¤erlendirilebilir. Bunun yan› s›ra,
devlet, kendi ad›na görev yaparken ma¤dur olan personeline de farkl› yard›m ve
destekler sa¤lamaktad›r. Yaralanma halinde tedavilerinin yap›lmas›, parasal destek
verilmesi, ölüm veya maluliyet halinde ise kendisine veya kanuni mirasç›lar›na taz-
minat ve ayl›k ba¤lanmas›, faizsiz konut kredisi verilmesi ve özel baz› kolayl›kla-
r›n sa¤lanmas› (paras›z tatil, geride kalan çocuklar›n okutulmas›, giyecek ve yaka-
cak yard›m› gibi) bu aç›dan çok büyük önem tafl›maktad›r.
Konu bu flekilde ele al›n›p hukuki, idari, sosyal ve ekonomik çözümler de bu
mant›k zinciri içerisinde üretilmeye bafllad›¤›nda özel sektöre ba¤l›, yani güvenli-
¤in özel sektör (özel güvenlik flirketleri) taraf›ndan sa¤land›¤› yerlerde (al›flverifl
merkezleri gibi) suç ma¤duru olan kiflilere de ayn› flekilde ilgili özel sektör ifllet-
meleri taraf›ndan maddi ve manevi yard›mlar›n yap›lmas› gerekmektedir. Nitekim
Yarg›tay, özel otoparklara park edilen araçlar›n veya araçlar›n içerisinden herhan-
gi bir fleyin çal›nmas› veya araçlara zarar verilmesi halinde ilgili otopark iflletmesi-
nin bundan sorumlu olaca¤› ve u¤ran›lan zarar› karfl›layaca¤› yönünde karar ver-
mifltir. Günümüzde bu hususlarla ilgili gerek özel sektör iflletmeleri gerekse top-
lum nezdinde yeterli duyarl›l›¤›n olmad›¤› görülmektedir. ‹nsanlar›n büyük bir k›s-
m› haklar›n› bilmemekte veya bilmekle birlikte mücadeleden kaçmakta, hak ara-
ma çabas› içine girmemektedir. Bu tür uygulamalar›n henüz günlük yaflant›m›za
yans›mamas› nedeniyle vakit geçirmeden gerekli sosyal, toplumsal ve hukuki dü-
zenlemelerin yap›lmas›nda büyük yarar bulunmaktad›r.
Hastaneler ve Di¤er Sa¤l›k Merkezleri

Sa¤l›k hizmetleri ekseninde illerde, ilçelerde ve flehirleraras› yollarda nüfus yo-
¤unlu¤u, ilk yard›m› gerektiren kaza ve di¤er olaylar›n oran›, mesafe ve di¤er
benzeri unsurlar dikkate al›nmak suretiyle ilk yard›m üniteleri ve ambulans hiz-
metlerinin kurulmas›na ve ifllerlik kazanmas›na büyük önem verilmelidir. Ma¤-
durlara ilk yard›m ve tedavi hizmetlerini sunan sa¤l›k personeli ma¤dur, yaral› ve-
ya hastalar› di¤er ola¤an hastalarla bir tutmamal›d›r. Bu flekilde sa¤l›k kurumuna
gelen veya olay yerinde ilk müdahalesi yap›lan kifliler fiziksel yara veya rahats›z-
l›¤›n yan› s›ra büyük ço¤unlukla halen meydana gelen ma¤duriyetin psikolojik et-
kisini de tafl›yor olabilirler. Bu nedenle, yap›lan müdahale esnas›nda ma¤dur psi-
kolojisini de dikkate almak suretiyle çok anlay›fll›, duyarl› ve içten davranmaya
özen gösterilmelidir.
Önceki y›llarda, u¤ran›lan ma¤duriyet nedeniyle ilk yard›m ile di¤er ileri aflama
müdahalelere ihtiyaç duyan kifliler, herhangi bir sa¤l›k güvencesi olmad›¤› takdir-
de, hastanelere al›nm›yor ve kendi kaderleriyle bafl bafla b›rak›l›yordu. Gerek insa-
ni gerekse toplumsal anlamda çok ciddi bir ay›p olan bu konuda son y›llarda çok
olumlu ad›mlar›n at›ld›¤› görülmektedir. Art›k, acil olarak hastanelere gelen herke-
se, sa¤l›k güvencesi olup olmad›¤›na bak›lmaks›z›n, gerekli ilk yard›m hizmeti su-
nulmakta ve tedavileri yap›lmaktad›r. Di¤er taraftan, “yeflil kart” uygulamas› ile ile-
ri aflama tetkik ve tedavilerde de önemli ilerlemeler kaydedilmifl olmas› ma¤durla-
ra yönelik çal›flmalar aç›s›ndan sevindirici bir ad›md›r. Bu konuda bir ad›m daha
at›larak, suç ma¤duru olan bireylerin acil müdahalelerinin özel hastanelerde dahi
yap›lmas›na imkân sa¤lanm›flt›r. Böylece, ani ve k›sa sürede gerçekleflmesi gere-
ken t›bbi müdahalelerde devlet vatandafl›na her türlü yard›m ve deste¤i sa¤lama-
ya çal›flmaktad›r. Bu uygulama çerçevesinde devlet, terör nedeniyle yaralanan ve
herhangi bir sa¤l›k sigortas› olmayan vatandafllar›n tedavilerini üstlenerek bu ko-
nudaki her türlü masraf› karfl›lamaktad›r. Ancak, bu uygulaman›n di¤er suç ma¤-
durlar›na yönelik olarak da geniflletilmesi gerekmektedir. E¤er terör olay›, devletin
kusuru ve ihmali sonucu gerçekleflmifl ve bu nedenle ma¤duriyet oluflmufl ise so-
kaklarda ma¤durun iradesi ve kontrolü d›fl›nda meydana gelen yaralama, kapkaç
ve gasp suçlar› da flüphesiz yeterli güvenlik önleminin olmay›fl› nedeniyle gerçek-
leflmifl demektir. Bu durumda devletin bu ve benzeri suç ma¤durlar›na da gerekli
tedavi yard›m›n› sa¤lamas›, bu yöndeki eksikli¤i gidermek amac›yla gerekli her
türlü yasal ve pratik düzenlemeleri yapmas› gerekmektedir. Ayr›ca, terörle müca-
delede fiziksel veya ruhsal aksakl›k ve sorunlar yaflayan asker, polis ve di¤er ka-
mu görevlilerine t›bbi ve psikolojik destek ve yard›m sa¤layabilmek amac›yla re-
habilitasyon merkezlerinin aç›lmas› da do¤rudan devlet destekli ma¤dur destekle-
me hizmetleri içinde yer alan bir çal›flmad›r. Buralar ve di¤er ilgili hastanelerde
ruhsal ve fiziksel tedavi yöntemleriyle, ma¤durlar tekrar her yönüyle sa¤l›kl› bir
birey olarak topluma kazand›r›lmaya çal›fl›lmaktad›r.
Özel Sektör Hizmetleri

Potansiyel ve gerçek Özel sektör taraf›ndan sunulan hizmetlerin büyük bir k›sm› ekonomik kazanç
ma¤durlara yard›m ve amac›na dayal› olup ticari alanla ilgilidir. Bu yöndeki çal›flmalar genelde özel gü-
destek hizmeti sunan özel
sektör uygulamalar› birinci venlik flirketleri, sigorta flirketleri, doktor, diflçi, avukat ve psikologlar›n ma¤durla-
derecede ekonomik kazanç ra yönelik yard›m ve destek faaliyetlerini içermektedir. Temelde suç ma¤duriyeti-
elde etmek amac›yla bu
faaliyetleri sürdürmektedir. ni engellemek, can ve mal güvenli¤ini sa¤lamak amac›yla ortaya ç›kan özel güven-
lik flirketleri, özel güvenlik görevlileri ve özel güvenlik sistemleri vas›tas›yla müfl-
terilerine koruma hizmeti sunmaktad›r. Son y›llarda Türkiye’de giderek artan bir
flekilde hayat›m›za girmifl olan bu model tamamen ticari bir anlay›fl›n ürünü olup,
belirli bir ücret karfl›l›¤›nda sunulan bir hizmet olarak suç ma¤duriyetinin önlen-
mesi konusunda önemli bir ifllevî yerine getirmektedir. fiüphesiz bu uygulama, pa-
ras› olanlar›n daha iyi ve kapsaml› koruma ve güvenlik hizmetine sahip olmas›, pa-
ras› olmayanlar›n ise devletin sa¤lam›fl oldu¤u hizmetlerle yetinmesi anlam›na gel-
mektedir. ‹lk bak›flta ciddi bir haks›zl›k ve eflitsizlik olarak alg›lanabilen bu durum
asl›nda modern, demokratik ve liberal toplumlar›n geldi¤i nokta ölçüleri içerisin-
de oldukça do¤al ve olmas› gereken bir sonuçtur. Devlet okullar› ile özel okullar,
devlet hastaneleri ile özel hastaneler, ülke içinde e¤itim ile yurt d›fl› e¤itim, ülke
içindeki hastanelerde tedavi görme ile yurt d›fl›nda tedavi görme, toplu tafl›ma
araçlar› ile özel araçlar konular› için de ayn› temel felsefe geçerlidir. Dünyada her-
kes ayn› zeka, yetenek, sosyal, aile ve ekonomik koflullara sahip olmad›¤›na ve
olamayaca¤›na göre, bu çerçevede meydana gelen farkl›l›klar›n toplum hayat›nda
belirli yans›malar›n›n olmas› da bir o kadar do¤al ve normaldir. Bu anlamda, eko-
nomik koflullar› yerinde olan kifli ve kurumlar›n devletin sa¤lam›fl oldu¤u koruma
ve güvenlik hizmetlerine ek olarak geliflmifl baz› tedbirler almas› günümüzde ol-
dukça yayg›n ve kabul gören bir uygulamad›r.
Bu konuda ifade edilebilecek di¤er bir uygulama ise sigortac›l›k sistemiyle ilgi-
lidir. Bu modelde, daha önceden yapt›r›lan sigorta kapsam›nda, u¤ran›lan maddi
zarar›n ve tedavi masraflar›n›n karfl›lanmas›, ma¤dura nakdi yard›mda bulunulma-
s›, çocuklar›n›n e¤itim masraflar›n›n karfl›lanmas› gibi farkl› hizmetler sunulabil-
mektedir. Burada, ortaya ç›kan zararlar ma¤durun sigorta flirketi veya ma¤duriye-
te yol açan kifli veya onun sigorta flirketi taraf›ndan karfl›lanmaktad›r. Yani bir an-
lamda, sigorta hangi amaçla yap›lm›fl ise yard›m›n flekli de o do¤rultuda olmakta-
d›r. Sigorta flirketleri, faaliyet alanlar›na giren konularda suç önleme sorumlulu¤u-
nu müflterileriyle paylaflma, potansiyel ma¤durlar› suç öncesi bilinçlendirme ve
suç karfl›s›nda güçlendirme yolunda özel çal›flmalar yapma yollar›n› aray›p bulma-
l› ve uygulama hayat›na geçirmelidir. Örne¤in; Sigorta flirketleri müflterilerine, si-
gorta yapt›rmadan önce belirli ön koflullar› yerine getirmelerini önerebilir: Sigorta-
lanacak olan bir ev ise evin kap›s›nda, penceresinde sa¤lam materyallerin, kilit ve
alarm sistemlerinin kullan›lmas›, e¤er sigortalanacak olan araba ise arabada alarm
ve di¤er baz› kilitleme sistemlerinin kullan›lmas›, araban›n geceleri özel garaj veya
evin önünde park edilmesi gibi.
Suçlular› cayd›r›c› özelli¤e sahip bu ve benzeri önlemleri almayan kifliler (kifli-
lerin mallar›; araba, ev ve iflyeri gibi) suçlar karfl›s›nda daha kolay hedef haline gel-
mektedir. Önleyici ve cayd›r›c› unsurlar›n yerine getirildi¤i durumlarda suç iflleme
niyetinde olan kifliler daha kolay cayd›r›labilir ve böylece bireyler suç ma¤duru ol-
maktan korunabilir. Bu nedenle, önleyici ve cayd›r›c› önlemleri alan müflteriler bu
tür tedbirleri almayan müflterilere göre daha az sigorta ücreti ödemelidir. Sigorta
sistemi ve ücretleri buna göre düzenlenmelidir. Bu flekilde, bireyler ve toplum suç
ma¤duriyeti ve suç önleme tedbirleri konusunda çok daha duyarl› ve bilinçli hale
getirilebilir. Ma¤duriyet sonras› hukuki süreçle ilgili olarak da, ma¤durun yasal ko-
nularda kendisine yard›mc› olabilecek özel kifli veya flirketleri aray›p bulmas› ge-
rekmektedir. Bireysel çal›flan avukatlar ve avukatl›k bürolar› suçtan zarar gören ki-
flilerin haklar›n› adli yollardan aramak için hizmet sunmaktad›r. Tabii, bu hizmet
belirli bir ücret karfl›l›¤›nda olup karfl›l›kl› anlaflmayla yürütülmektedir. Bu çerçe-
vede yerine getirilen hizmetlerde ticari kazanç daha ön plandad›r.
Gönüllü Hizmetler
1993 y›l›nda Türkiye’nin ilk Devlet ve özel sektör uygulamalar›na ilave olarak geliflmifl ülkelerde ve son y›llar-
kad›n s›¤›nma evini ve da ülkemizde de çok fazla say› ve çeflitlilikteki gönüllü kurulufllar suç ma¤durlar›-
dan›flma merkezini açan
Kad›n Dayan›flma Vakf› na yard›m ve destek çal›flmalar› yürütmektedir. 1970’li y›llar›n sonu 1980’li y›llar›n
gönüllü bir kurulufl olarak bafl›ndan itibaren Amerika ve Avrupa’da suç ma¤durlar›yla ilgili yo¤un çal›flmalar
bu alanda çok önemli bir
ilke imza atm›flt›r yap›lmaya bafllam›flt›r. Ma¤durlar›n suç sonras› çok zor duruma düfltükleri, psiko-
(www.ksgm.gov.tr). lojik ve fiziksel aç›dan gördükleri zarar›n telafi edilmesi için yak›n ilginin ve duyar-
l›l›¤›n gösterilmesi gerekti¤i düflüncesi yay›lm›flt›r. Bu çerçevede, 1979 y›l›nda ‹n-
giltere’de gönüllü ma¤dur destekleme organizasyonlar› kurulmaya bafllanm›flt›r.
Bu sivil toplum örgütleri afla¤›daki konularda çal›flmalar/faaliyetler yapmak ama-
c›yla ma¤dur üzerine örgütlenmifllerdir;
1. Ma¤durlar ad›na konuflmak.
2. Ma¤durlar› temsil etmek.
3. Ma¤durlara maddi ve manevi yönden destek sa¤lamak.
4. Ma¤durlar›n tekrar ma¤dur olmamalar› için bilgilendirme, yönlendirme ve
e¤itim çal›flmalar› yapmak.
5. Genel anlamda vatandafllar›n suç ma¤duru olmamalar› için neler yapmas›
gerekti¤i konusunda e¤itim faaliyetlerinde bulunmak.
Gönüllü hizmetler kapsam›nda yürütülen ma¤dur destekleme projeleri toplu-
mun farkl› kesimleriyle ilgilenir. Bu yap›l›rken kimileri baz› ma¤dur çeflitlerini he-
def kitle olarak seçebilir (flehit aileleri, trafik kazalar› ma¤durlar›, cinsel suç ma¤-
durlar› ve aile içi fliddet ma¤durlar› gibi). Özellikle aile içi fliddete maruz kalm›fl ka-
d›nlar›n baflvurabilece¤i acil yard›m hatt›, ifl dan›flmanl›¤›, hukuki dan›flmanl›k ve
psikolojik dan›flmanl›k hizmetleri sa¤lamak amac›yla 1993 y›l›nda Kad›n Dayan›fl-
ma Vakf› taraf›ndan aç›lan ilk kad›n s›¤›nma evi projesini daha sonraki y›llarda bir-
çok di¤er gönüllü kurulufl izlemifltir. Bu tür yap›lanmalar›n yan› s›ra, özellikle met-
ropol illerde bulunan Barolar da bu konuya e¤ilmifl ve bünyelerinde Kad›n Dan›fl-
ma Merkezleri kurmufltur. Bu merkezler, baflta aile içi fliddet olmak üzere, kad›n-
lara her türlü hukuki ve psikolojik dan›flmanl›k ve rehberlik hizmeti sunmak sure-
tiyle çok ciddi bir bofllu¤u doldurmaktad›r. Gönüllü organizasyonlar bir anlamda
ma¤durlar ad›na konuflma, onlar› temsil etme, maddi ve manevi yönden destek
sa¤lama, tekrar ma¤dur olunmamas› için gerekli bilgilendirme ve e¤itim faaliyetle-
rini yerine getirmektedirler. Gönüllü organizasyonlar›n befl önemli ve ortak karak-
teristi¤inden söz edilebilir (Mawby ve Walklate, 1994). Bunlar;
1. Devletten ba¤›ms›z olarak kurulurlar.
2. Devlet taraf›ndan kontrol edilmezler.
3. Baz› yard›m taleplerini kabul ederler (en az›ndan ba¤›ms›z bir kaynaktan
gelen yard›mlar›).
4. Kazanç (ticari) amac› tafl›mazlar.
5. Hizmetleri karfl›l›¤›nda ücret talep etmezler.
Kad›nlar daha çok bildikleri, Bu ana ilke çerçevesinde, genel anlamda toplumun ve özel anlamda da ma¤-
yak›ndan tan›d›klar› erkekler
taraf›ndan cinsel suçlara
durlar›n ayd›nlat›lmas›na yönelik e¤itim programlar›, paneller, yaz›l› kaynaklar ve
maruz kalmaktad›r. k›sa filmleri içeren çal›flmalar yap›lmaktad›r. Barolar›n, sivil toplum örgütlerinin ve
medyan›n yak›n ilgi ve deste¤inin sa¤lanmas›nda büyük yarar bulunmaktad›r. Bu-
nun için gerekli her türlü zemin haz›rlanmal›, medya ile ikili iliflkiler çerçevesinde,
bu programlara önem verilmelidir.
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE ma¤durlarla ilgili ne tür çal›flmalar yapabilir? Aç›klay›n›z.
Gönüllü organizasyonlar
3
S O R U S O R U
D‹KKAT D‹KKAT
Gönüllü ma¤dur destekleme programlar› genelde k›sa süreli yard›mlar sa¤la- Suç do¤rudan veya dolayl›
yollardan insanlar›
maktad›r. Her suç ma¤duruna destek veren bu uygulamalar, di¤erlerinin aksine, etkilemektedir. Bu
suç ma¤durlar› aras›nda herhangi bir ayr›m yapmamaktad›r. H›rs›zl›k, gasp, yara- çerçevede, ma¤durlara
yard›m ve destek anlay›fl› ile
lanma ve di¤er suçlardan birine maruz kalm›fl ma¤durlara gerekli ilgi ve deste¤i çal›flan sivil toplum
göstermektedir. Bu örgütler, suçlar›n büyük bir k›sm›n›n do¤rudan bildirildi¤i yer örgütleriyle el ele
olan polisle yak›n iliflki ve iflbirli¤i içerisindedirler. Bu projelerin baflar›ya ulaflma- çal›fl›lmal›d›r.
s›nda etkili olan en önemli unsurlardan birisi de budur.

Herhangi bir karfl›l›k gözetmeksizin, sadece ma¤durlara yard›m amaçl› hizmet
sunmak isteyen gönüllü vatandafllar, özellikle de önceden kendisi veya bir yak›n›
suç ma¤duru olmufl kifliler bofl vakitlerinde suç ma¤duru olmufl kiflilerin yan›nda
yer alabilmelidirler. Di¤er taraftan; bu örgütler suçlar›n büyük bir k›sm›n›n do¤ru-
dan bildirildi¤i yer olan polisle yak›n iliflki ve iflbirli¤i içerisinde olmal›d›r. Bu pro-
jelerin baflar›ya ulaflmas›nda etkili olan en önemli unsurlardan birisi de budur
(Russel, 1988:20). Bu kapsamda yürütülen hizmetlerin planl› ve düzenli bir çerçe-
vede yerine getirilmesinde yarar bulunmaktad›r. Bu tür gönüllü hizmetlerin etkin
ve verimli bir flekilde yürütülmesini baflarmak için afla¤›da ifade edilen bir yöntem
gelifltirilebilir:
Gönüllü vatandafllar, bu konularda hizmet sunan sivil toplum örgütlerine bafl-
vurarak yönetim organ›ndaki ilgili kiflilerle irtibat kurarlar; aç›k kimlikleri, adresle-
ri, ilgi alanlar› ve yard›mc› olabilecekleri gün ve saatler hakk›nda gerekli bilgileri
verirler. Polisin lokomotif, teflvik edici bir rol oynayabilece¤i bu çal›flma progra-
m›nda polisle gönüllü vatandafllar aras›nda iletiflimi sa¤layan ve ma¤durlar›n duru-
mu ile ilgili geliflmeleri takip eden bir koordinatör bulunmal›d›r. Suç ifllenmesi ha-
linde bizzat ma¤durun polise veya bu çal›flmalar› yürüten gönüllü sivil toplum ku-
rulufluna baflvurmas›, polisin ma¤duru bu kurulufla yönlendirmesi veya polisin ör-
güte, ma¤durun bilgisi dâhilinde, ma¤durla ilgili bilgi vermesi durumunda gönül-
lü örgüt personelinin do¤rudan ma¤durla irtibat kurmas› ile söz konusu süreç bafl-
lar. Bu durumda koordinatör, kendilerinde aç›k kimlikleri bulunan gönüllü vatan-
dafllardan, ma¤dura yak›n bir yerde oturan ve konuyla ilgili olabilecek birisini
ma¤durun sorunlar›yla ilgilenmek üzere harekete geçirir. Ma¤durla irtibata geçen
gönüllü personel ma¤durun içinde bulundu¤u maddi ve manevi zorluklar karfl›s›n-
da elinden geleni yapmaya çal›fl›r. Bu tür irtibat, iliflki ve her türlü geliflmeler hak-
k›nda organizasyon merkezinde gerekli bilgiler bulunmal› ve geliflmeler takip edil-
melidir. Suçlar, ma¤durlar, ma¤dur psikolojisi ve yard›m sunulabilecek alanlar
hakk›nda bilgisi olmayan kiflilerin sa¤l›kl› yard›m hizmeti sunmas› beklenemez. Bu
tür çal›flmalarda gönüllü organizasyonlar, sunmufl olduklar› hizmetin etkin ve ve-
rimli olmas›n› sa¤lamak amac›yla gönüllü yard›m melekleri için hizmet içi seminer
ve e¤itim programlar› düzenlemelidir.
Özet
N
A M A Ç
Ma¤dur ve ma¤duriyet kavramlar›n› tan›mlaya- N
A M A Ç
Ma¤dur polis iliflkisinin çerçevesini ortaya koya-
1 bilmek. 4 bilmek.
Ma¤dur, herhangi bir konuda zarara veya hak- Polis ile ma¤dur aras›nda çok yönlü bir iliflki bu-
s›zl›¤a u¤ram›fl kiflidir. Ma¤duriyet ise ma¤durun lunur. Ma¤dur, yard›m ve destek hizmetinin sa¤-
içine düfltü¤ü sosyal, ekonomik, hukuki ve/veya lanmas›, suçun ayd›nlat›lmas›, vatandafl iliflkileri-
ruhsal zarar durumudur. Ma¤duriyet denilince nin gelifltirilmesi ve suçla mücadelede vatandafl
akla ilk gelen suç ma¤duriyetidir. H›rs›zl›k ma¤- deste¤inin sa¤lanmas› aç›s›ndan polis için bü-
duru, kapkaç ma¤duru gibi. Ma¤dursuz suç, ma¤- yük önem tafl›r. Suça kar›flma ve suç ma¤duru
duru olmayan suçtur. Ortada aç›kça tan›mlanan olma aç›s›ndan çocuklar yetiflkinlerden ayr› bir
bir ma¤durun olmamas›, bu konuda flikâyetin önem tafl›r. Bundan dolay› polis, çocuk polisi
bulunmamas› halinde ma¤dursuz suç söz konu- ad›nda ayr› bir birimle çocuklarla ilgili çal›flma-
sudur. Kamu mallar›na zarar verilmesi, takibi fli- lar› yürütür. Korunmaya muhtaç, sokakta yafla-
kâyete ba¤l› suçlar (hakaret gibi) ve karfl›l›kl› r›- yan, suça maruz kalan, suça kar›flan, kendisini
za ile ifllenen suçlar (fuhufl gibi) bu kapsamda- ifade edemeyen ve benzeri dezavantajlar içinde
d›r. ‹fllenen bütün suçlar kamu taraf›ndan bilin- bulunan çocuklara yönelik olarak polis kapsam-
mez, resmi kay›tlara girmez. Bu durumda, bilin- l› çal›flmalar yürütmektedir.
N
meyen “gizli ma¤duriyetler” ortaya ç›kar. Gerçek
suç say›s›n› ve gizli ma¤duriyetleri ortaya ç›kar- Suç ma¤durlar›na yard›m ve destek hizmetleri-
A M A Ç
mak amac›yla resmi suç istatistiklerinin yan›nda 5 nin kapsam›n› izah edebilmek.
“ma¤dur anketleri” ve “kendili¤inden itiraf an- Suç ma¤duriyetinin toplumsal hayata verdi¤i za-
ketleri” gerçeklefltirilir. rarlar› azaltmak için baflta gerçek/fiili suç ma¤-
N
durlar› ve potansiyel suç ma¤durlar› olmak üze-
A M A Ç Ma¤duriyet nedenlerini aç›klayabilmek. re genel anlamda herkese yönelik ma¤duriyeti
2
Ma¤duriyet kasten, ihmal veya bir istismar (kötü- önleyici, ma¤duriyet sonras› gerekli yard›m ve
ye kullanma) sonucu meydana gelmektedir. Ba- destek hizmetlerini sa¤lay›c› projelerin aktif bir
z› ma¤duriyetler de ma¤durun kendi r›zas› ile flekilde yürütülmesi büyük önem tafl›maktad›r.
oluflmaktad›r. Bu tür bir duruma maruz kalan ki- Bu çerçevedeki çal›flmalar kamu sektörü, özel
fli kendini ma¤dur olarak görmemektedir (uyufl- sektör ve gönüllü organizasyonlar arac›l›¤›yla
turucu kullan›m›, kumar gibi). yürütülmektedir.
N
A M A Ç Suç ma¤duriyetinin etkilerini özetleyebilmek.
3
Suç eylemleri ma¤dur üzerinde fiziksel, ruhsal,
sosyal ve ekonomik olmak üzere dört farkl› et-
ki oluflturmaktad›r. Ma¤dur fiziksel olarak yara-
lanabilmekte, sosyal aç›dan toplumda itibar kay-
b›na u¤rayabilmekte, ruhsal anlamda psikolojik
sorunlar yaflayabilmekte ve ekonomik kay›plar
yaflayabilmektedir.
1. Afla¤›dakilerden hangisi ma¤dur ve ma¤duriyet kav- 4. Afla¤›dakilerden hangisi suç ma¤durlar›n›n maruz
ramlar›n› aç›klamak için do¤ru bir ifade de¤ildir? kald›klar› suçu polise bildirmeme nedenlerinden biri
a. Ma¤dur, herhangi bir konuda zarara veya hak- de¤ildir?
s›zl›¤a u¤ram›fl kiflidir. a. Suçun ma¤duru ifllenen suçun fark›nda olma-
b. Ma¤duriyet olgusu evrenseldir, toplumsal yap›- yabilir.
ya göre de¤ifliklik göstermez. b. Ma¤dur, kendisine karfl› ifllenen fiilin suç oldu-
c. Ma¤duriyet, suç oluflturan eyleme ba¤l› olarak ¤unu bilmeyebilir.
ma¤durun içine düfltü¤ü sosyal, ekonomik, hu- c. Ma¤dur, ifllenen suçu polise bildirecek kadar
kuki ve/veya ruhsal zarar durumudur. önemli görmeyebilir.
d. Ma¤duriyet; Suç ma¤duriyeti, töre ma¤duriyeti, d. Ma¤dur, polisi meflgul etmek istemeyebilir.
insan kaynakl› felaket ma¤duriyeti ve do¤al e. Ma¤dur, faili kendisi cezaland›rmak istedi¤i için
afet ma¤duriyeti olmak üzere dört kategoride ihbarda bulunmayabilir.
de¤erlendirilebilir.
e. Ma¤duriyet denilince akla ilk gelen ve ma¤duriyet 5. Afla¤›daki ifadelerden hangisi yanl›flt›r?
türleri aras›nda en çok bilinen suç ma¤duriyetidir. a. Bir ülkede ifllenen suçlar›n hepsini ifade etmek
için “gerçek suçluluk” kavram› kullan›l›r.
2. Afla¤›dakilerin hangisi “ma¤dursuz suç” kavram›n› b. Gerçek suçluluk, ma¤dursuz suçlar hariç, resmi
aç›klamada do¤ru bir ifade de¤ildir? kay›tlara giren ve mahkûmiyetle sonuçlanan suç-
a. Baz› suçlar›n do¤rudan ma¤duru bulunmamak- lar toplam›d›r.
tad›r veya bilinmemektedir. c. Gerçek suçluluk miktar› “bilinen suçluluk, ka-
b. Ma¤dursuz suç, k›sa ve basit bir ifadeyle ma¤- nuni suçluluk ve siyah say›lar›n” toplam›ndan
duru olmayan suçtur. ibarettir.
c. Çevre suçlar›, uyuflturucu kullan›m›, fuhufl ve d. Bilinen suçluluk polisin ifllendi¤ini, varl›¤›n› bil-
kumar ma¤dursuz suç grubuna girmektedir. di¤i ve resmi kay›tlar›na geçirdi¤i suçlar›n topla-
d. Ma¤dursuz suçlarda, bilinen ve aç›kça tan›mla- m›ndan oluflur.
nan bir ma¤durun olmamas› nedeniyle flikâyet e. Kanuni suçluluk, mahkemelere intikal edip mah-
ve soruflturma için gerekli çal›flmalar yap›la- kûmiyetle sonuçlanan suçlar› ifade eder.
mamaktad›r.
e. Ma¤dursuz suç, adli aç›dan kas›t içermeyen ve 6. Afla¤›dakilerden hangisi ma¤durla ilgili çal›flmalar›n
cezas› az olan suçlarda kullan›lan bir kavramd›r. kapsam› d›fl›ndad›r?
a. Suç sonras› ma¤durda oluflan kiflisel ve sosyal
3. Afla¤›dakilerden hangisi suç oluflturan eylemin ma¤- boyuttaki sorunlar.
dur üzerinde b›rakt›¤› etkilerden biri de¤ildir? b. Suç sonras› ma¤durda oluflan mediko-psikolojik
a. Hukuki etkiler.
b. Ekonomik c. Ma¤durun aile ve ifl çevresine yönelik hizmetler.
c. Ruhsal d. Ma¤durun hukuki durumu ve sahip oldu¤u haklar.
d. Fiziksel e. Ma¤dura yard›m ve koruma hizmetleri.
e. Sosyal
7. Afla¤›dakilerden hangisi suç sonras› ma¤durda mey-
dana gelen etkilerden de¤ildir?
a. Öfke
b. Afl›r› yemek yeme
c. Uyku veya dinlenme zorluklar›
d. Kafa kar›fl›kl›¤›
e. Çaresiz hissetme

8. Afla¤›dakilerden hangisi ma¤dura, maruz kald›¤› su- 1. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ma¤dur ve Ma¤duriyet Kav-
çu hat›rlat›c› etki yapan unsurlardan de¤ildir? ramlar›” bölümünü gözden geçiriniz.
a. Yaln›z kalma. 2. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ma¤dursuz Suç” bölümünü
b. Olay›, s›k s›k rüyada görme. gözden geçiriniz.
c. Meydana gelen olay›n y›l dönümü. 3. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Suç Ma¤duriyetinin Etkile-
d. Suçu iflleyen kiflinin kimli¤i (ad› ve soyad›). ri” bölümünü gözden geçiriniz.
e. Benzer bir olayla ilgili medya haberleri. 4. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Gizli Ma¤duriyet” bölümü-
nü gözden geçiriniz.
9. Afla¤›dakilerden hangisi BM Suç Ma¤durlar› ve Gü- 5. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Gizli Ma¤duriyet” bölümü-
cün Suiistimali Hakk›nda Temel Adalet Hükümleri Be- nü gözden geçiriniz.
yannamesi’nin iflaret etti¤i hususlardan de¤ildir? 6. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ma¤dur Çal›flmalar›n›n Kap-
a. Ma¤dur adil bir flekilde muamele görmeli ve sam›” bölümünü gözden geçiriniz.
ma¤durlar›n isteklerine kulak verilmelidir. 7. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ma¤dur Psikolojisi” bölü-
b. Ma¤dura suçlu taraf›ndan tazminat verilmelidir. münü gözden geçiriniz.
c. Ma¤duriyete yol açan kiflinin (san›¤›n) maddi du- 8. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ma¤dur Psikolojisi” bölü-
rumunun yetersiz olmas› halinde ma¤dura veri- münü gözden geçiriniz.
lecek tazminat hükümet taraf›ndan ödenmelidir. 9. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Suç Ma¤durlar›na Yard›m
d. ‹çinde bulundu¤u s›k›nt›lardan dolay› ma¤dura ve Destek Hizmetlerinin Amac› ve Kapsam›” bö-
yard›m edilmelidir. lümünü gözden geçiriniz.
e. Ma¤dura koruma hizmeti sa¤lanmal›d›r. 10. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ma¤dur Polis ‹liflkisi” bölü-
münü gözden geçiriniz.
10. Afla¤›dakilerden hangisi olay yerine gelen polisin
ma¤durlarla ilgili görev ve sorumluluklar›ndan de¤ildir?
a. ‹lk yard›m hizmeti sunmak.
b. Kiflisel emniyeti sa¤lamak. S›ra Sizde Yan›t Anahtar›
c. Ekonomik destek sa¤lamak. S›ra Sizde 1
d. Psikolojik yard›m ve destek hizmeti sunmak. Toplumda baz› suçlar, ma¤durun farkl› nedenlerinden
e. Bilgilendirmek ve önerilerde bulunmak. dolay› gizli kalmakta ve bilinmemektedir. Bu yüzden
de gerçek suçluluk ve ma¤duriyet seviyeleri de net bir
flekilde tespit edilememektedir. Gizli ma¤duriyetleri
azaltmak ve ortaya ç›karmak için öncelikli olarak karfl›-
l›kl› r›zayla ifllenen (uyuflturucu kullan›m›, fuhufl ve ku-
mar gibi) suçlar›n ortaya ç›kar›lma yollar› art›r›lmal›, ta-
kibi flikâyete ba¤l› suçlarda ma¤durun flikâyet mekaniz-
mas›na baflvurmas› teflvik edilmeli, ma¤durlar›n adli sü-
reçte tekrar ma¤dur edilmesinin önüne geçilmeli, adli
yarg›lama süreci h›zland›r›lmal›, ma¤durlara yönelik
olas› tehdit ve fliddet kullan›m›na karfl› tedbirler geliflti-
rilmelidir. Di¤er taraftan, ma¤dur anketleri ile kendili-
¤inden itiraf anketlerinden de yararlan›lmal›d›r.
Kaynaklar
S›ra Sizde 2 Azak, Ü. (2001) Polis Soruflturmas› ve Sorgu Teknikleri,
Polis suçla mücadelede farkl› unsurlar› dikkate alan Ankara: Özkan Matbaac›l›k
projeler gelifltirmektedir. Suçlu davran›fllar›, suç için el- Bahar, H.‹. (2006) “Ma¤dur Bilimi”, H.‹. Bahar (2006)
veriflli yerler ve zamanlar ile suçlu profilleri bu anlam- Suç Ma¤durlar›, Ankara: Adalet Yay›nevi
da polis için de¤erlendirmeye al›nan unsurlard›r. Ben- Bahar, H.‹. (2006) Suç Ma¤durlar›, Ankara: Adalet
zer flekilde, ma¤dur profillerinin ç›kar›lmas› ve analiz Battal, S. Ve N. Özmenler, (1997) Psikiyatri Temel Kitab›,
edilmesi yoluyla olas› suç eylemlerine karfl› potansiyel (Ed. C. Güleç ve E. Köro¤lu) Cilt. 1, Ankara:
ma¤durlar belirlenerek ona uygun önleyici tedbirlerin Hekimler Yay›n Birli¤i
gelifltirilmesi mümkün olabilmektedir. Buna göre polis Befle, E. (2006) “Suç ‹statistiklerinde Karanl›k Say› ve
baz› yerler ve zamanlarda devriye yo¤unlu¤unu art›r- Ma¤durun Rolü”, H.‹. Bahar (2006) Suç Ma¤durlar›
makta, sivil ekipler (güven timleri) görevlendirmekte, (Ed.), Ankara: Adalet Yay›nevi
potansiyel ma¤durlara ve genel anlamda vatandafllara Clerkson, C.M. (1984) Criminal Law: Text and Material,
yönelik suç önleme ilgi ve duyarl›l›¤›n› gelifltirme amaç- London: Sweet and Maxwell
l› çal›flmalar yapmaktad›r (Kapkaç, h›rs›zl›k, uyuflturu- Criminal Victimization in the U.S., (1985) Washington,
cu, doland›r›c›l›k ma¤duru olmamak için yap›lmas› ge- D.C.: U.S. Department of Justice Statistics
rekenlerin topluma duyurulmas› gibi). Demirbafl, T. (2001) Kriminoloji, Ankara: Seçkin
Yay›nevi
S›ra Sizde 3 Develio¤lu, F. (2003) Osmanl›ca Türkçe Ansiklopedik
Gönüllü organizasyonlar ma¤durlara psikolojik, huku- Lügat, 23. Bas›m, ‹stanbul: Ayd›n Kitabevi
ki, sosyal ve ekonomik konularda yard›m ve destek Dinler, V. (2006) “Ma¤dur Kavram›na Çok Yönlü
hizmeti sunabilir, tekrar ma¤dur olmamalar› için yap- Yaklafl›m”, H.‹. Bahar (2006) Suç Ma¤durlar›,
mas› gerekenler konusunda bilgilendirebilir. Bu hiz- Ankara: Adalet Yay›nevi
metlerin bir k›sm› do¤rudan kendileri taraf›ndan sa¤la- Emniyet Genel Müdürlü¤ü, (2002) Suç ve Suçlu Profili
nabilece¤i gibi önemli bir k›sm› ise burada görev alan (2), Ankara: Emniyet Genel Müdürlü¤ü Bas›mevi,
kiflilerin rehberli¤inde di¤er ilgili kurumlar taraf›ndan APK Dairesi Baflkanl›¤› Yay›nlar›, Araflt›rma No: 26,
yerine getirilebilir. Yay›n No: 162
Fattah, A. (1984) ‘Victims Response to Confrontational
Victimisation’, Crime and Delinquency
Fattah, E.A. (1997) “Toward a Victim Policy Aimed at
Healing, not Suffering”, C.D. Robert, J.L. Arthur ve
G.S. Wesley (Ed.) Victims of Crime, 2. Bas›, London:
Sage Publications
Geleri, A. (2005) “Suç Ma¤durlar› ve Polis: Olaylara
Müdahale Eden Polisin Suç Ma¤durlar›yla ‹liflkisi,
Polis Bilimleri Dergisi, Cilt:6, Say›: 1
Geleri, Aytekin (2006) Türkiye’de Suç Ma¤durlar›na
Yard›m ve Destek Mekanizmalar›, H. ‹brahim Bahar
(Ed.), Suç Ma¤durlar› Ankara: Adalet Yay›nevi.
Güner, S (2003) Organize Suç Örgütleri; Kara Para ve
Aklanmas›, Ankara: Bilgi Yay›nevi.
Hent›g, V. (1948) The Criminal and His Victim, New
Haven
Hough, (1986) British Crime Survey 1984, London
Inbau, F.E. (1959) Compensation for Victims of Criminal
Violence, J. Public Law
‹çli, T.G. (1994) Kriminoloji, Ankara: Bizim Büro

Bas›mevi
Keiser, (1991) “Victim Related Research at the Max
Planck Institute”. Victims and Criminal Justice,
Freiburg
Lewis, D.a. ve Salem, G. (1986) Fear of Crime: Incivility
and the Production of a Social Problem, New
Brunswick: NJ, Transaction
London Rape Crisis Centre, (1984) Sexual Violence: The
Reality of Women in London, London: Women Press
Maguire, M. Ve C. Corbett, (1987) The effects of crime
and the work of victim support schemes, London:
Gower
Mawby, R.I., ve S. Walklate (1994) Critical Victimology,
London: Sage Publications
Mayhew, P., N.A. Maung, ve C. Mirlees-Black, (1993)
The 1992 British Crime Survey, London: HMSO.
Miller, M.R., (2000) Police Patrol Operations (2nd
Edition), USA., Copperhouse Publishing Company
Nichols, L.D., Robbins R.B. & D.B. Harrelson (2000)
The Texas Police Officer, Volume II, Texas:
McCutchan Publishing Comp.
Nichols, L.D., Robbins R.B. & D.B. Harrelson (2000)
The Texas Police Officer, Volume II, Texas:
McCutchan Publishing Comp.
Özek, Ç. (1984) “Suç Ma¤durunun Korunmas› ‹le ‹lgili
Baz› Sorunlar”, ‹ÜHFM, Cilt. 1
Parkins, R.M. (1975) Criminal Law, Brooklyn:
Foundation Press
Russel, J., (1988) Self Referral to Victim Support Schemes,
Research Bulletin: Home Office Research and
Planning Unit Paper, Paper No: 25
Shapland, J. (1988) ‘ Policing with the Public’, T.Hope
ve M.Shaw (ed.) Communities and Crime
Reduction, London: HMSO
Sherman, L.W. (1992) Policing Domestic Violence:
Experiments and Dilemmas, New York: Free Press
Sokullu-Ak›nc›, F. (1999) Viktimoloji, ‹stanbul: Beta
Sutherland, E.H. (1949) White Collar Crime, New York:
Reinehart
fieker, B.D. ve G. fieker (2006) “Bireycilik-
Toplulukçuluk E¤ilimleri Aç›s›ndan Kültüre Uyum
(Kültürlenme) Süreçleri ve Ma¤duriyet Kavram›”,
H.‹. Bahar (2006) Suç Ma¤durlar›, Ankara: Adalet
Viano, E. (1975) Victimology, Massachusetts: Heath and
Co.
Walklate, S. (1996) Community and Crime Prevention,
(ed. E. McLaughlin ve J. Muncie), Controlling Crime,
London: Sage Publications
www.ksgm.gov.tr
www.shcek.gov.tr
Yücel, M.T. (2003) Kriminoloji, Ankara: Seçkin Yay›nevi
7
Amaçlar›m›z
N
N
Organize suç ve iliflkili di¤er kavramlar› tan›mlayabilecek,
N
Organize suçlar›n Türkiye’de ortaya ç›kmas› ve geliflmesini özetleyebilecek,
N
Organize suçlar›n ortak özelliklerini s›ralayabilecek,
N
Organize suç örgütlenmesinin temel dinamiklerini aç›klayabilecek,
Organize suçlar›n Türkiye’de ortaya ç›kmas›nda etkili olan faktörleri ifade
edebilecek, bilgi ve becerilere sahip olacaks›n›z.
Anahtar Kavramlar
• Organize suç • Organize suçlar›n ortak
• Mafya özellikleri
• Mafya tipi organize suç • Organize suçlar›n nedenleri
‹çindekiler
• ORGAN‹ZE SUÇLA ‹LG‹L‹

KAVRAMLAR
• TÜRK‹YE’DE ORGAN‹ZE
SUÇLARIN TAR‹HSEL GEL‹fi‹M‹
• ORGAN‹ZE SUÇLARIN ORTAK
Suç Sosyolojisi ÖZELL‹KLER‹
Organize Suçlar
• ORGAN‹ZE SUÇ
ÖRGÜTLENMES‹N‹N TEMEL
D‹NAM‹KLER‹
• TÜRK‹YE’DE ORGAN‹ZE
SUÇLARIN ORTAYA ÇIKMASINDA
ETK‹L‹ OLAN FAKTÖRLER
Organize Suçlar
ORGAN‹ZE SUÇLA ‹LG‹L‹ KAVRAMLAR
Organize Suç ve Mafya Kavram›

Organize suç çok farkl› tan›mlar›n ve yaklafl›mlar›n oldu¤u bir aland›r. Organize Mafya kavram›n›n nerede ve
nas›l ortaya ç›kt›¤› ve bu
suç bir taraftan ‘endifle verici ve ürkütücü suçlu organizasyonu’ olarak tarif edilir- terimin etimolojik yap›s› ve
ken, di¤er taraftan da ‘sosyal de¤iflimin hasta basamaklar›’ olarak nitelendirilmek- özellikleri konusunda çok
farkl› görüfl ve yaklafl›mlar
tedir (Bell, 1988). ‘Profesyonel suç’, ‘örgütlü suç’, ‘illegal giriflim’, ‘yer alt› dünya- bulunmakla birlikte yayg›n
s› imparatorlu¤u’, ‘gizli topluluk’, ‘çete’, ‘flebeke’, ‘teflekkül’, ‘örgüt’ ya da basitçe olan görüfl bu kavram›n
ve çok yayg›n bir flekilde ‘mafya’ gibi terimler, farkl› zaman ve zeminlerde orga- Sicilya kökenli oldu¤u
yönündedir.
nize suç ve suçluluk kavram›n›n yerine kullan›lmaktad›r. Günümüzde özellikle
mafya kavram›n›n, bütün dünyada, teknik olarak do¤ru olmamakla birlikte, ‘orga-
nize suç ve suçluluk’ kavramlar›yla özdeflleflti¤i görülmektedir. Yani organize suç
dendi¤inde akla ilk önce mafya gelmektedir. Mafya denildi¤inde de organize suç
anlafl›lmaktad›r.
Organize suç, kapsam› çok genifl olan bir kavramd›r. Organize suç, devaml› suç
ifllemek üzere gizli bir flekilde örgütlenen üç veya daha fazla kiflinin ekonomik ka-
zanç elde etmek amac›yla bir araya gelmek suretiyle suç ifllemesidir. Bu yap› içe-
risinde mutlaka lider konumunda üst düzey bir yönetici ve örgütün büyüklü¤üne,
eleman say›s›na ve gizlilik esaslar›na ba¤l› olarak üst ve orta düzeyde farkl› ko-
numlar (makamlar) ile en altta iflleri yapan elemanlar bulunur. Interpol, organize
suçlar› biraz daha uluslararas› boyutta ele almakta ve “esas amac›, süreklilik arz
eden bir flekilde gelir elde etmek ve ulusal s›n›rlara bak›lmaks›z›n teflebbüsü de-
vam ettirmek olan ve bu nedenle yasad›fl› faaliyetlerle meflgul bulunan flah›slar›n
teflekkül ettirmifl oldu¤u herhangi bir teflebbüs ya da grup olarak tan›mlamaktad›r”
(Ryan ve Rush, 1997:137).
Uyuflturucu, silah ve tarihi eser kaçakç›l›¤›, insan ticareti, ihaleye fesat kar›flt›r-
ma, haraç toplama, çek senet tahsilât›, organ kaçakç›l›¤›, organize oto h›rs›zl›¤›, or-
ganize doland›r›c›l›k, hepsi birer organize suçtur. Bu iflleri yapan örgütler de orga-
nize suç örgütüdür. Mafya da bir organize suç örgütlenmesini ifade eder. Her or-
ganize suç yap›lanmas› bir mafya tipi örgüt de¤ildir; ancak, her mafya tipi örgüt or-
ganize suç yap›lanmas›d›r. Organize suçlar, mafyay› da içine alan, mafyadan çok
daha genifl bir anlam ve içeri¤i bulunan bir üst olgudur. Di¤er taraftan mafya ve
organize suç sosyolojik, organize suçluluk ise daha çok hukuki bir olgu olarak da
tan›mlanabilir (Befle, 2002). Türkiye’de mafya terimi genelde organize suçla efl an-
lamda kullan›lmaktad›r. Bir kamu kurumunda iflin h›zland›r›lmas› veya yap›lmas›

için verilen rüflvete iliflkin çark, büyük kredi ve ihale yolsuzluklar›, uyuflturucu ve
silah kaçakç›l›¤›, çek-senet tahsilât› ve haraç toplama hep birlikte ayn› kefede de-
¤erlendirilmektedir. Di¤er taraftan, organize suç aktivitesinin görüldü¤ü her faali-
yet alan›n›n bafl›na mafya terimi eklenmek suretiyle (otopark mafyas›, ihale mafya-
s›, çek-senet mafyas›, fuhufl mafyas› gibi) her aksayan iflten ve her suç aktivitesin-
den ayr› bir mafya türü olarak söz edilmektedir (Saçan, 2005).
Mafya, öznel olarak bir suç Mafya adl› somut bir organize suç örgütü yoktur. Bu kavram, özellikle Sicilya-
örgütünü tan›mlamaktan
çok belirli bir alt kültürü, l›lar›n tarihsel ve kültürel geçmifli içerisinde yer alan bir kültür yap›s›, yaflam tarz›
kendine özgü gelenekleri ve ve davran›fl kodunu, bu ba¤lamda da ‘geleneksel veya ailevi suç örgütlerini” ifade
davran›fl kodlar› olan bir
olgu ve oluflumu ifade
etmektedir (Befle, 2002). Mafya’n›n kavramsal ve kültürel kodlar› Sicilya’n›n geçmi-
etmektedir (Befle, flinde yatmaktad›r. Mafya, Sicilya kaynakl› suç örgütleri gelene¤ini yans›t›r ve ilk
2002:156). baflta ortaya ç›k›fl›nda gizli bir suç örgütü olma amac› yoktur, organize suçlarda ise
yasa d›fl›l›k bu tür örgütlenmelerin bafl›ndan itibaren mevcuttur. Bu anlamda Hess
(1973), mafyan›n ne gizli bir dernek ne de örgüt oldu¤unu, onun sadece bir yön-
tem ve yaflam tarz› oldu¤unu ifade etmektedir.
SIRA S‹ZDE Organize suçSIRA

ile mafya
S‹ZDE kavramlar› aras›nda nas›l bir benzerlik ve farkl›l›k vard›r? Anlat›n›z.
1
S›n›raflan Organize Suç
Terör, uyuflturucu S›n›raflan organize suçla ilgili en çok kabul gören tan›mlardan birisi BM S›n›raflan
kaçakç›l›¤›, insan ticareti, Organize Suçlarla Mücadele Konvansiyonu taraf›ndan yap›lm›flt›r. Bu tan›ma göre;
göçmen kaçakç›l›¤› ve organ
S O s›n›raflan
ticareti R U suçlardan S O e¤er
suç faaliyetleri R U birden fazla ülkede iflleniyorsa, bir ülkede haz›rlan›p, planla-
baz›lar›d›r. n›p, yönetilip ve kontrol edilip baflka bir ülkede iflleniyorsa veya birden fazla ül-
D‹KKAT kede aktif organize
D ‹ K K A T suç grubu taraf›ndan iflleniyorsa veya bir ülkede ifllenip di¤er
ülkeleri de sonuçlar› bak›m›ndan etkiliyorsa s›n›r aflan suç kategorisi içerisinde ele
al›nmal›d›r (Stanislawski, 2004:156). S›n›raflan Örgütlü Suçlara Karfl› BM Sözleflme-
N N
si’nde ise s›n›raflan organize suç; suçun birden fazla devlette ifllenmesi, suçun tek
bir devlette ifllenmekle beraber haz›rl›k, plan, idare aflamas›n›n tamam› veya bir
AMAÇLARIMIZ bölümününAMAÇLARIMIZ
baflka bir devlette oluflturulmas›, suçun tek devlette ifllenmesi ancak
birden fazla devlette faaliyet gösteren örgütlü suç grubunun suça kar›flmas› ve su-
çun tek devlette ifllenmesi ancak baflka bir devlette etkilerinin olmas› fleklinde ta-
K ‹ T A P n›mlanm›flt›rK (Finckenauer,
‹ T A P 2000:3).
Beyaz Yakal› Suç

TELEV‹ZYON Beyaz yakal› T E L Esuç,
V ‹ Z Yflirket
ON çal›flanlar›n›n görevlerini kötüye kullanmak suretiyle, gö-
revleriyle ilgili konularda ifllemifl olduklar› suçtur. Bu suç türleri rüflvet, irtikâp,
zimmet ve görevi kötüye kullanma gibi suçlar› içermektedir. Sutherland (1949) bu
suçu, sayg›nl›k ve yüksek statü sahibi bir kifli taraf›ndan görevini yerine getirirken
‹NTERNET ifllenen suç‹ Nolarak
T E R N E Ttan›mlamaktad›r. Asl›nda beyaz-mavi yakal› suçlar, beyin ve el
eme¤ine dayal› bir iflgücü ayr›m›n›n ürünü olarak s›n›fland›r›lan suç türleridir. Bi-
lek gücüyle, el eme¤iyle çal›flan iflçi s›n›f› ile bilgiye dayal› olarak beyin gücü ile
çal›flan orta ve üst s›n›fa ait kiflilerin sosyal yaflamda sergiledikleri eflitsizlikler, iflle-
nen suç türlerine de yans›m›flt›r. Beyaz yakal› suç, suçlar›n sadece alt s›n›flara öz-
gü bir sapk›n davran›fl oldu¤u yönündeki alg›lamay› y›km›flt›r. Suç sadece s›radan,
vas›fs›z, alt s›n›flara ait kiflilerin iflledi¤i adi suçlarla s›n›rl› görülmemifl, nezih, say-
g›n ve elit ortamlarda beyin gücü ile çal›flan orta ve üst s›n›fa ait kiflilerin de görev-
leriyle ilgili olarak iflledi¤i (iflleyebilece¤i) suç türlerinin (rüflvet, irtikap gibi) varl›-
¤›na iflaret etmifltir.
7. Ünite - Organize Suçlar 169
Organizasyon (fiirket) Suçlar›

Organizasyon (flirket) suçlar›, yasal bir organizasyon içerisinde o kurumun men-
suplar› (birey, grup veya herhangi bir ünitesi) taraf›ndan, mesleklerinin icras› süre-
cinde, o organizasyonun amaçlar›n› gerçeklefltirmek, baflar›s›na katk›da bulunmak
için ihmal ya da icra fleklinde ifllenen ve o organizasyonun mensuplar›, toplum, tü-
keticiler, müflteriler, di¤er organizasyonlar, flirketler ve hükümetler üzerinde eko-
nomik ve fiziksel etki yapan suçlar olarak tan›mlanabilmektedir. fiirket suçlar›, flir-
ket yetkililerinin bireysel ç›karlar› d›fl›nda, mensubu olduklar› flirketin kurumsal ç›-
karlar› için gerçeklefltirdikleri yasad›fl› ifllemlerdir. fiirket suçlar› ile beyaz yakal›
suçlar genelde birbirleriyle kar›flt›r›lmakta, ayn› anlamda veya birbirlerinin yerine
kullan›lmaktad›r. fiirket suçlar› sadece ceza yasalar›n› ihlal etmek zorunda olmad›-
¤› gibi kas›tl› veya ihmalin sonucu olarak da ifllenebilmektedir. Vergi kaçakç›l›¤›,
sanayi kazalar›, çevre kirlili¤ine yol açma ve buna benzer suçlar flirket suçlar›d›r.
Kifliler taraf›ndan ifllenen bireysel ve adi suçlarda ma¤dur say›s› ve olumsuzluk Beyaz yaka suçlar ile flirket
etki alan› s›n›rl› iken flirket suçlar›nda ma¤dur say›s› daha fazla ve etki alan› da çok suçlar› organize suçlar ile
kar›flt›r›labilmektedir. fiirket
genifl ve uzun süreli olabilmektedir. Çernobil facias›, bu anlamda verilebilecek en suçlar› ve beyaz yaka suçlar›
aç›k ve ac› örneklerden biridir. Zararl› etkisi oldu¤u sonradan ortaya ç›kar›lan bir yasal organizasyonlar
içerisinde yasal statüleri
ilaç veya deterjan›n üretimi ve sat›fl› da bu ba¤lamda bir flirket suçudur. Beyaz ya- olan kifliler taraf›ndan
ka ve flirket suçlar›n›n failleri büyük ço¤unlukla toplumda orta ve üst s›n›f olarak ifllenmektedir. Organize
suçlar ise, tam anlam›yla
tan›mlanan sosyal s›n›flara mensup kifliler iken, organize suçlar› iflleyen kiflilerin yasad›fl› yap›lanmalar›
büyük bir k›sm› ise e¤itim seviyesi düflük ve alt s›n›flara mensuptur. Ancak konu gerektirmektedir.
tamamen hukuki bir çerçeve içerisinde ele al›nd›¤›nda flunu da eklemek gerekir;
beyaz yaka ve flirket suçlar› bireysel olarak ifllenebilece¤i gibi örgütlü olarak da ifl-
lenebilmektedir.
MAFIOS TOPLUM YAPISI

‘Mafios’ kelimesi, ‘mafyayla ilgili’, ‘mafya tipi örgütlenmelere e¤ilimli’ ve ‘mafyadan Mafioso, devlet otoritesinin
kaynaklanan’ anlamlar›n› içermektedir (Çulcu, 1998:66). Mafios toplum yap›s› ise, ve yasalar›n
cezaland›ramad›¤›,
mafya tipi oluflumlar için elveriflli koflullar›n oldu¤u, bu tür örgütlenmelere girebi- kendisine zorla hiçbir fleyin
lecek karakteristiklere sahip kiflilerin bulundu¤u, bu kiflilerin mafya tipi yap›lan- yapt›r›lamad›¤› kiflidir.
‹çinde bulundu¤u toplum
malara rahat bir flekilde girebildi¤i ve mafya örgüt ve faaliyetlerinden yayg›n bir fle- hayat›n› ve sosyal düzeni
kilde söz edildi¤i ve bu tür yap›lanmalar›n art›k ola¤an görüldü¤ü, benimsendi¤i benimseyen Mafioso,
düzenin yapt›r›m gücü
bir toplum yap›s›d›r. Mafios toplum yap›s›nda toplum, sahip oldu¤u sosyal yap›, ifllevini görür.
etik yarg› ve de¤erler, kurumsal örgütler, sosyal, kültürel, siyasal ve ekonomik ya-
p›lanma gibi önemli unsurlar itibari ile bu tür flah›slar›n ve örgütlenmelerin ortaya
ç›kmas›na, geliflmesine ve önemli bir güç haline gelmesine müsaittir (Befle,
2002:161). Mafioso, mafios toplum yap›s›n›n ortaya ç›kard›¤› sayg›de¤er bir birey-
dir ve düzenin merkezindeki kiflidir. Mafioso’nun otoritesi ve sayg›nl›¤› fliddet kul-
lanmas›ndan, ac›mazs›zl›¤›ndan, istedi¤ini yapt›rabilme gücünden ve devlet otori-
tesinin kendisini cezaland›ramamas›ndan gelmektedir. Yak›n çevresindekiler ve
toplum devlet dâhil hiçbir gücün mafioso’ya üstünlük kuramad›¤›n› ve bir fley ya-
pamad›¤›n› bilir (Çulcu, 1998:21).
MERKEZ‹ OTOR‹TE YEREL GÜÇ ÇATIfiMASI

Mafya kendi içinde bir devlet yap›s› kurmufl, kendine ait kurallar› ve de¤erleri olan
bir güç düzenidir. Devletin hâkim olamad›¤›, yetersiz kald›¤› yerlerde ve zaman-
larda devletin yerine geçer ve kendi kurallar›na göre sistemi kurar. Bu anlamda de-
mokrasiye, hukukun üstünlü¤üne alternatif olarak kendini kabul ettirir. Öznel ola-
rak s›radan bir suç örgütü olmaktan ziyade kendine ait alt kültürü, davran›fl kod-
lar› ve gelenekleri olan bir yap›lanma söz konusudur. Bu durum toplum hayat›n-
da “çifte ahlak çifte hukuk” anlay›fl›na dayal› yeni bir modele iflaret etmektedir. Ya-
salar›n ve devletin resmi kurumlar›n›n kendi sorunlar›n› çözmede yetersiz, ilgisiz
veya sonuçsuz kalaca¤›n› düflünen ve ma¤dur konumunda bulunan kifliler “çifte
hukuk çifte ahlak” anlay›fl› çerçevesinde, kendi kurallar›na göre k›sa sürede sorun-
lar› çözme, ifli halletme yetene¤ine ve gücüne sahip mafya gruplar›na baflvurmay›
tercih etmektedir. Bu flekilde artan bir ilgiyle karfl›laflan mafya, gün geçtikçe daha
da güçlenmifl ve sosyolojik gerçeklere uygun olarak toplumsal yaflam›n vazgeçil-
mez bir unsuru haline gelmifltir (Befle, 2002:156).
Alman sosyolog Hess’e (1973) göre mafya, bilimsel olarak “merkezi otoriteye
karfl› yerel gücün direniflini temsil etmektedir.” Mafya devletle, devletin kurumla-
r›yla çat›flma ve savafl içerinde de¤ildir, olmak da istemez. Bu anlamda, Hess’in
(1973) mafyay› “merkezi otoriteye karfl› yerel güçlerin ve odaklar›n direnifli” veya
“çifte ahlak, çifte hukuk” kavramlar›n› ileri sürüflüne uygun bir flekilde, çifte söy-
lemli bir yaklafl›m› söz konusudur. Mafya bu anlay›fl içerisinde belki de herkesten
fazla devlet kurumlar›n› sahiplenir (veya sahiplenmifl görünür), bu kurumlar› kon-
trol alt›na almaya çal›fl›r. Amaç, sonuçta bu kurumlar›, ç›karlar› do¤rultusunda kul-
lanabilmektir (Çulcu, 2001:28-31). Çulcu’ya (1998:15) göre merkezi otorite, bürok-
ratik ve üniter devlet yap›s› içinde, belirli bir ahlak ve hukuk yap›s›n› benimsemek-
te, ülke genelinde de bu yap›n›n egemen olmas› için düzenleme yapmakta ve bu-
na uygun yasal yapt›r›m uygulamaktad›r. Yerel otorite ise, merkezi gücün dayatt›-
¤› ça¤dafl hukuk ve ahlak anlay›fl›n› kabullenmifl görünmekle birlikte, geleneklere
ve örfi yaflama dayanan yerel ahlak ve hukuk kurallar›na uygun olarak yaflam ala-
n›n› düzenler. Böylece yerelde “çifte ahlak ve çifte hukuk” sistemi ortaya ç›kar. Za-
ten z›tlaflman›n ve sorunlar›n bafllang›ç noktas›n› da bu çifte ahlak - çifte hukuk
anlay›fl›n›n yerelde topluma egemen olmas› noktas› oluflturur. Yerel otorite, yerel
ahlak ve hukuk anlay›fl›n› kabul etmesi nedeniyle ve gücünü de buradan alarak,
merkezi güce karfl› direnir. Böyle bir yap›da yerel otorite, yerel gücün ve de¤erle-
rin savunucusu ve bir anlamda da koruyucusu konumundad›r.
TÜRK‹YE’DE ORGAN‹ZE SUÇLARIN TAR‹HSEL

GEL‹fi‹M‹
Türkiye’deki organize suç Her ülkenin organize suç oluflumlar› o ülkenin sosyo-kültürel, siyasal, hukuksal ve
yap›lanmalar›n›n kökeninde
içinde bulunulan dönemlerin toplumsal yap›s›na ba¤l› koflullar çerçevesinde do¤makta ve geliflmektedir. Türki-
siyasal, sosyo-kültürel, ye’de var olan baz› mafya tipi yap›lanmalar di¤er ülkelerde hiç görülmeyen türler-
ekonomik ve hukuksal
koflullar›n›n oluflturdu¤u
den olabilece¤i gibi, bazen de di¤er herhangi bir ülkede görülen bir mafya türüne
“elveriflli ortamlar›n” varl›¤› de Türkiye’de rastlanmas› beklenemez. Bu ba¤lamda, Türkiye’de genifl faaliyet ala-
bulunmaktad›r. n› bulan ihale ve arazi mafyas›n›n ‹sviçre, Almanya, ‹ngiltere, Hollanda ve benze-
ri di¤er ülkelerde bulunmas› mümkün olmad›¤› gibi Amerika’daki ‘Cosa Nostra’ ti-
pi bir mafya yap›lanmas›na da Türkiye’de rastlamak mümkün de¤ildir. Bu anlam-
da, içinde bulundu¤umuz dönemin sosyo-kültürel yap›s›n› daha iyi anlayabilmek
için, bu yap›n›n geçmiflini, tarihsel süreç içerisindeki yeri ve de¤iflimini çok iyi an-
lay›p de¤erlendirmek gerekir. Bu tip yap›lanmalar›n Türkiye’deki boyutunu anla-
yabilmek için ilk önce bu sorunun geçmiflinde yatan süreci ve toplumsal yap›y›
öncelikli olarak ortaya koymaya ve anlamaya ihtiyaç bulunmaktad›r.
Devlet otoritesinin yetersiz oluflu, toplumda güçlüler ve zay›flar fleklinde fark-
l› s›n›flar›n ve kesimlerin bulunmas›, k›sa zamanda ve kolay yoldan çok para ka-
zanma ve daha iyi yaflam koflullar›na sahip olma h›rs›, meflru yollardan bu hedef-
lere ulaflamama ve dolay›s›yla döneme uygun güç, otorite, tehdit, korkutma, y›l-
d›rma ve do¤rudan fliddet kullanma yöntemleriyle kendine ait bir hukuk, vicdan
ve ahlak anlay›fl›yla hareket etmek suretiyle yüksek ekonomik kazanç getirecek
hemen her türlü yasad›fl› aktivitelerle u¤raflmak, bu dönemde oldu¤u gibi bu suç-
lar›n ortaya ç›kt›¤› ilk dönemlerde de geçerli¤ini koruyan, koflullar› elveriflli ve ca-
zip k›lan unsurlard›.
Türkiye’deki mafya tipi yap›lanmalar›n geçmiflini ‘kabaday›’ kurumundan itiba- Kervanlara sald›ran
ren ele alan araflt›rmac›lar oldu¤u gibi, daha geriye giderek konuyu Selçuklulara eflk›yalar ile denizlerde ticari
gemilere sald›ran korsanlar
kadar götürenler de bulunmaktad›r. Bize göre, toplumsal yap› ile çok yak›n iliflki- hiyerarflik bir yap›ya dayal›
li olan bu konunun tarihsel geçmifli çok eskilere dayanmaktad›r. Mafya tipi olu- olarak, ekonomik ç›kar elde
etmek amac›yla tehdit,
flumlar›n yüzy›llar öncesindeki durumuna iliflkin yaz›l› literatürün, düzenli bir arafl- korkutma ve fliddet
t›rman›n olmay›fl› veya çok yetersiz olmas› nedeniyle somut bilgi ve verilerin orta- yöntemini esas alan ve
sürekli suç ifllemek üzere bir
ya konulmas›nda sorun yaflanmaktad›r. Bu aç›dan bak›ld›¤›nda, Osmanl›’n›n son araya gelerek mafya tipi suç
dönemleri ile Cumhuriyet’in ilk dönemlerinin birçok araflt›rmac› ve yazar için gidi- örgütü kurmufllard›r.
lebilecek makul bir tarihsel geçmifl olarak kabul gördü¤ü anlafl›lmaktad›r. Çulcu,
bu tip örgütlenmelerin kökeninin Selçuklulardan bafllay›p Osmanl› Devletiyle de-
vam etti¤ini ve Cumhuriyet dönemiyle birlikte farkl› bir flekil alarak günümüze ka-
dar geldi¤ini ifade etmektedir. Toplumsal yaflam›n, savafllar›n, göçlerin, etnik yap›-
lar›n, hukuk, siyasal ve ekonomik sistemlerin ortaya ç›kard›¤› toplumsal gerçekler
›fl›¤›nda, bu konunun geçmiflinin çok eskilere gitti¤i bir gerçek. Türkiye’de organi-
ze suç yap›lanmalar›n›n geçmifli yüzy›llar öncesine dayanmaktad›r. Selçuklular dö-
neminde ticaretin, ithalat›n ve ihracat›n ana nakliye unsuru olan kervanlara sald›-
rarak ya¤malayan eflk›yalar asl›nda o dönem birer “mafya” tipi organize suç örgü-
tü oluflturmufllard›r. Asilerin, eflk›yalar›n ticaret kervanlar›na sald›rarak ekonomik
kazanç elde etmeleri, devletin güvenlik kuvvetlerinden kaçabilecekleri, saklanabi-
lecekleri da¤lar› kendilerine mesken ederek ayr› bir güç haline gelmeleri, köylü-
lerden ve toprak zenginlerinden haraç almalar› o dönemin koflullar› içerisinde
mafya tipi yap›lanmalar›n varl›¤›na iflaret etmektedir. Ayn› flekilde, yüzy›llar önce-
si denizlerde meydana gelen korsan faaliyetleri de birer mafya tipi yap›lanma ör-
ne¤idir. Eflk›ya çeteleriyle mücadele etmek amac›yla emniyetli kervansaraylar›n in-
fla edilmesi, ticaret ve kervan güzergâhlar›nda atl› (kimi yerlerde ise develi) askeri
devriyelerin görevlendirilmesi, eflk›yalar›n kol gezdi¤i, sakland›¤› ve üs olarak kul-
land›¤› bölgelerde ve da¤larda operasyonlar›n yap›lmas› o döneme ait mücadele
yollar›n›n bafl›nda geliyordu.
Tarihsel süreç eflk›yalar, çeteler, tulumbac›lar, külhanbeyleri, kabaday›lar, ba-
balar, a¤abeyler, reisler, beyler ve buna benzer kavram ve tan›mlamalarla an›lan,
bilinen mafya tipi yap›lanmalar›na ve bu yap›lanmalara önderlik eden liderlere
sahne olmufltur. Bütün bunlar iflin özünde, içinde yaflad›klar› dönemin sistemleri-
ne, düzenlemelerine, koflullar›na ayk›r› olarak kendilerine ait kurallar›, yaflam flek-
li ve anlay›fl› ortaya koyan bir tarz, kiflilik ve yap›lanman›n temsilcileri olmufllard›r.
Bu anlamda, bu tip yap›lanmalar›n toplum hayat›m›zdaki geçmiflini anlayabilmek
için çok fazla geriye do¤ru gidilmeden Osmanl›’y› da içine alan tarihsel bir pers-
pektif ortaya koymakta büyük yarar bulunmaktad›r.
‹syanc›lar ve Eflk›yalar
Bolu’da 1500’li y›llar›n son çeyre¤inde yaklafl›k 200 adam›yla, yasad›fl› faaliyetlerde
bulunan ve halka zulmeden devlet yetkililerine bafl kald›ran, onlara meydan oku-
yan, bu flekilde bölgede büyük bir nam salan, herkesin gönlünde taht kuran ve
“Köro¤lu Efsanesi”nin baflkahraman› olarak bilinen “Köro¤lu Ruflen” bu konu ba¤-
lam›nda üzerinde konuflulmas› gereken güzel bir örnektir. Köro¤lu, do¤rudan ve
temelde bir yasa d›fl›l›k veya ya¤malay›c› zihniyetin de¤il, merkezi idarenin ve yö-
netimi elinde bulunduranlar›n adaletsiz, haks›z ve zulmedici uygulamalar›na karfl›
dik duruflun, baflkald›r›fl›n, zay›flar›n ve mazlumlar›n sesi oluflun simgesi ve mima-
r›d›r. Köro¤lu, adamlar›yla birlikte, mevcut idarenin hukuk, yönetim ve yapt›r›m
kodlar›n›n d›fl›na ç›karak kendilerine ait ikinci ve yaz›l› olmayan bir hukuk ve ya-
flam fleklini ortaya koymak suretiyle tan›nm›fl, sevilmifl, say›lm›fl ve etkinlik kurmufl-
tur. Halk›n derdinden anlamayan servet sahiplerine, tefecilere, yolsuzluk ve haks›z-
l›klar içerisinde yer alan devlet yetkililerine ve halka zulmeden eflk›ya gruplar›na
karfl› direnifl gösteren ve bu nedenle de bölge halk›n›n gözünde çok önemli bir
makam elde eden efsanevi Köro¤lu do¤rudan bir organize suç yap›lanmas› olma-
makla birlikte yasalara, merkezi güce karfl› gelmesi aç›s›ndan sosyolojik olarak
özellikle incelenmesi gereken bir örnek teflkil etmektedir (Çulcu, 2001:405-410).
Celali isyanlar›, Çulcu’ya (2001:444) göre, mafya tipi organize suç yap›lanmala-
r›n›n ülkemizdeki tarihsel geçmiflinde önemli bir yere sahiptir. 16. yüzy›lda Os-
manl› ‹mparatorlu¤unun toplumsal yaflam›na flekil veren büyük olaylardan biri
olan Celali ‹syanlar›, di¤er yasa d›fl› unsurlarla birlikte, merkezi otoriteye karfl› ör-
gütlü bir baflkald›r›fl›n önemli bir ad› ve sembolüdür. Bu isyanlar daha sonra bü-
tün Anadolu genelinde devlet idaresine karfl› örgütlenen mafya tipi oluflumlar için
bir simge halini alm›flt›r. T›pk› günümüz örgütlerinde oldu¤u gibi eflk›ya, asiler,
bürokrat ve asker ayn› düflünce ve eylem etraf›nda devlet idaresine karfl› iflbirli¤i
içine girmifltir. Bu oluflum sadece içinde bulundu¤u dönem ve yerle s›n›rl› kalma-
m›fl, çok uzun y›llar süren bir sürece ve Anadolu geneline etki eder flekilde top-
lumsal yap›n›n de¤iflimine yol açm›flt›r (Çulcu, 2001:444).
Suhteler, levendler ve Osmanl› döneminde zaman zaman meydana gelen ayaklanmalar devlet otori-
eflk›yan›n yerel güç
merkezlerini ellerinde tesinin zay›flamas›na yol açm›fl, otorite boflluklar› da bu tip yap›lanmalar için elve-
bulunduran t›mar sahibi riflli ortamlar› haz›rlam›flt›r. Genelde k›rsal kesimlerde meydana gelen isyanlar 15.
sipahiler, yürütme gücüne
sahip bürokratlar (ehl-i örf)
Yüzy›ldan itibaren kentlere do¤ru kaymaya bafllam›flt›r. Bu anlamda ‹stanbul, kent-
ve adalet mekanizmas› sel suç sorunlar› aç›s›ndan Avrupa’n›n büyük flehirlerinin yaflad›¤›na benzer sorun-
içinde yer alan görevliler larla karfl› karfl›ya kalm›flt›r. Çeteleflmeye dayal› suçlar ve huzursuzluklar da bunla-
(ehl-i fler) ile ortak menfaat
odakl› çok yak›n iliflki r›n içinde yerini alm›flt›r. Medreselerde okuyan ö¤rencilerin (suhteler) bafllatt›¤›
içerisine girmek suretiyle “suhteyan hareketi” ilk organize olmufl örgütleflmeye dayal› protesto eylemlerin-
mafios tipi bir yap›lanma
oluflturdu¤u ileri den biridir. Medreselere, ihtiyaçtan fazla ö¤renci al›nmas› ve buna paralel olarak
sürülmektedir (Çulcu, bu okullardan, ihtiyaç duyulan say›dan fazla mezunlar›n ç›kmas› medrese ö¤renci-
2001:462).
lerini rahats›z etmifl ve dolay›s›yla toplu gösteri ve eylemler bafllat›lm›flt›r. Eylemci-
ler sadece isteklerini dile getirmekle yetinmemifl, sokaklarda küçük gruplar olufl-
turmufllar, cadde ve sokaklar›, evleri ve iflyerlerini tahrip etmifller ve ya¤malam›fl-
lard›r. Bunlarla da yetinmeyen eylemciler o dönem için pek görülmemifl flekilde
kendileri için hedef oluflturan birçok kifliyi de öldürmüfllerdir (Bovenkerk ve Ye-
flilgöz, 2000:106-109).
Çulcu, merkezi yönetim içinde yer alan Kap›kulu Ocaklar›n›n ve Yeniçeri Oca-
¤›n›n da mafios yap›lanma içine girdi¤ini ve ‘sened-i ittifak’›n da yerel güç odak-
lar›n›n merkezi otoriteye karfl› kabul ettirdikleri bir anlaflma oldu¤unu, bunun da
bu tip yap›lanmalar›n ulaflt›¤› gücü aç›k bir flekilde ortaya koydu¤unu ifade et-
mektedir (Çulcu, 2001:12). Bu yüzdendir ki, Kap›kulu Ocaklar› ve Yeniçeri Ocak-
lar›, as›l amaç ve uygulamalar›n›n d›fl›na ç›kt›klar›, merkezi otoriteye karfl› geldik-
leri, mafios tipi bir anlay›fl ve uygulama içine girdikleri için daha sonra ortadan
kald›r›lm›fllard›r.
Tulumbac›lar
Tulumbac›l›k, külhanbeyli¤i ve kabaday›l›k günümüz mafya tipi yap›lanmas›n›n Tulumbac›l›k, toplumsal
yak›n geçmifl tarihi içerisinde yer alan önemli toplumsal kavram ve sosyal kurum- yard›mlaflma ve
dayan›flman›n ürünü olan
lard›r. Bunlar özleri itibariyle bireysel oluflumlard›r. Tulumbac›l›k, Osmanl›’n›n son sosyal bir kurumdur.
dönemlerinde ‹stanbul’da ortaya ç›km›fl, gönüllülük esas›na dayal› itfaiye kurumu- Tulumbac›lar sadece
gönüllü itfaiyecilik
dur. O dönemlerde, günümüzdeki gibi, kamu kurumlar› tam anlam›yla oturmufl ve yapmazlar, ayn› zamanda
yayg›n olmad›¤› için birçok alanda kamu hizmetleri gönüllülük içerisinde vatan- ferdi olduklar› mahallenin
dafllar taraf›ndan yerine getiriliyordu. Tulumbac›l›k, mahallelerde ç›kan yang›nlara “namus bekçisi”,
mahallelinin de
müdahale etmek amac›yla o mahallede oturan gençler aras›ndan güçlü, cesur, h›z- “koruyucusu” rolünü yerine
l› koflan ve gönüllü olarak bu ifli yapmak isteyen delikanl›lardan oluflan gönüllü it- getirirlerdi.
faiye teflkilat›n›n ad›d›r. Bu delikanl›lar ‘tulumbac›’ olarak adland›r›l›yordu (Boven-
kerk ve Yeflilgöz, 2000:109).
Tulumbac›lar çevrelerinde sevilen, büyüklerine sayg›l›, mahallelerini koruyan,
suçlulara geçit vermeyen delikanl›lard›. Bu tür gönüllü oluflumlar içerisinde daha
sonra öne ç›kan, kendini arkadafllar›na ve mahalleye kabul ettiren kifliler grubun
lideri, sözü geçen delikanl›s› olarak görülürdü ki, asl›nda bu da bir anlamda kaba-
day›l›¤›n ortaya ç›kmas›na yol açan do¤al ortamlardan birisidir. Lider konumunda
bulunan tulumbac› dönemlerinin “usta, b›çk›n delikanl›lar›d›r”. Tulumbac›l›kta,
çevresindekilere zarar vermek, haks›zl›k yapmak, suç ifllemek veya haraç topla-
mak yoktur ve asla kabul edilemez davran›fllard›r. Zaten tulumbac›lar›n temel
fonksiyonlar›ndan biri, bu tür huzur bozucu kifli ve davran›fllara engel olmakt›. Bu
yönleri ve kiflilik yap›lar› nedeniyledir ki, tulumbac›lar halk taraf›ndan çok sevilir-
lerdi (Saçan, 2005:63).
Külhanbeyleri
Gedik Pafla Hamam› ‹stanbul’un fethinden sonra infla edilen ilk Türk hamam›d›r.
Bu hamam›n külhan›, çok fazla say›da insan›n bar›nabilece¤i ve ›s›nabilece¤i flekil-
de yap›lm›flt›. Bu nedenle, özellikle havalar›n so¤uk oldu¤u k›fl aylar›nda gidecek
yeri olmayan evsiz-barks›zlar için bu hamam›n külhan› bulunmaz bir nimetti ve bu
kifliler so¤uktan korunmak ve bar›nmak için bu külhanda kal›yor, yafl›yorlard›.
Külhanbeyi de, burada toplanan, yaflayan kiflilerin aras›nda bile¤inin gücü, dövüfl-
te iyi olmas›, b›ça¤› iyi kullanmas› ve cesaretiyle ön plana ç›k›p etraf›ndakilere
hükmeden, sözü geçen, lider konumundaki kifliye deniyordu. Bu ba¤lamda, kül-
hanbeyli¤inin ilk kez Gedik Pafla Hamam›nda ortaya ç›kt›¤› ve örgütlendi¤i ifade
edilmektedir (Çulcu, 2001:379). Külhanbeyli¤i, gidecek yeri olmayan ve bu yönü
itibariyle de suç ifllemeye meyilli kiflilerin külhan etraf›nda bir araya gelmesi, bir-
likte yiyip içmesi, yasal ve yasa d›fl› yollarla elde edilen yiyecek, giyecek veya di-
¤er gelirlerin kendi aralar›nda paylafl›lmas›, birbirine yard›m etmesi ve destek ver-
mesi aç›lar›ndan sosyal yönü oldukça güçlü olan bir toplumsal kurumdur. Bu çer-
çeveden bak›ld›¤›nda ritüelleri, ilkeleri, anlay›fl›, uygulamalar› ve kurallar› ile kül-
hanbeyli¤i günümüz mafya tipi yap›lanmalar› ile önemli ölçüde benzerlik göster-
mektedir (Çulcu, 2001:403).
Külhanbeyli¤i, kriminal yönünün yan› s›ra toplumsal karakteristikler de tafl›ma- Külhanbeyleri, yak›n
s› nedeniyle sosyal bir kurum olarak kendini kabul ettirmifltir. Tabii bu durum sa- çevresinde toplanan
sorunlu, suça meyilli ve
dece hamam, külhan›n etraf› ve burada toplanan kimsesiz ve sorunlu kiflilerle s›- hatta suçlu kiflilerden
n›rl› kalmam›flt›r. Külhanbeyi ve ilgili di¤er kifliler külhan›n etraf›nda geçirdikleri ald›klar› güç ve destekle
zaman›n d›fl›nda mahallede ve daha genifl çevrede bulunan vatandafllar ve esnafla esnaflardan bedava yiyip
içiyor, al›flverifl yap›yor,
da iç içe, karfl›l›kl› etkileflim içerisindeydiler. Bu aç›dan külhanbeyleri zamanla sa- e¤leniyor, bunlar›n
dece külhandaki düzeni sa¤lamakla yetinmemifl ‹stanbul’un farkl› semtlerinde de karfl›l›¤›nda para isteyenleri
de ya dövüyor ya da iflyerine
sözleri, icraatlar› ve namlar›yla hâkimiyet kurmufllar, toplumda kendilerine has al- zarar veriyorlard›.
ternatif bir hukuk ve adalet anlay›fl› kurmufllard›r.
Külhanbeyleri külhanda elde ettikleri güç ve itibar›n de¤eri alt›nda çok çabuk
ezilmifl, o a¤›rl›¤› kald›ramam›fl ve zamanla çevredeki halka, esnafa ve zenginlere
musallat olmaya bafllam›fllard›r. Yasa d›fl›l›k ve zorbal›k sadece bunlarla da s›n›rl›
kalmam›fl, do¤rudan iliflki içinde bulunulan veya bulunulmayan esnaftan haraç
toplanmaya da bafllanm›flt›r. Haraç vermek istemeyen esnafa karfl› fliddet tehdidi,
korkutma, fliddet kullan›m› ve iflyerine ve mal›na zarar verme gibi farkl› alternatif-
ler içerisinden biri veya birkaç› sert bir flekilde uygulan›yordu. Kendilerine karfl›
gelen, sorun ç›karan veya harac›n› vermeyen esnaf›n iflyerine önce do¤ranm›fl ek-
mek at›l›yor, bir anlamda kendine çeki düzen vermesi için ihtarda bulunuluyordu.
Esnaf tutumunda ›srar ederse ikinci aflama olarak azg›n köpekler devreye sokulu-
yor ve esnafa sald›r›larak korkutuluyordu. Buna ra¤men herhangi bir ilerlemenin
sa¤lanamad›¤› durumlarda ise esnafa karfl› fliddet, iflyerinin ya¤malanmas› ve tah-
rip edilmesini de içine alan bir dizi eylemler gerçeklefltiriliyordu (Çulcu, 2001:379).
Bu yönleriyle külhanbeyli¤inin toplumsal destek yönü hep çok zay›f kalm›flt›r. Or-
taya ç›k›fl› itibariyle her ne kadar suç iflleme niyetine dayal› bir geçmifle sahip ol-
masa da, içinde bulunulan koflullar ve külhanla ba¤lant›l› kiflilerin bireysel, ailevi
ve sosyal durumlar› gere¤i külhanbeyleri, içinde yaflad›klar› toplum taraf›ndan
pek benimsenmemifltir.
‹kinci Abdülhamit döneminde toplum ve devlet için ciddi sorun teflkil etmeye
bafllayan külhanbeyleri, maafl ba¤lanmak veya ifl vermek suretiyle kontrol alt›nda
tutulmaya çal›fl›lm›flt›r. Devlet, bu flekilde kontrol edilemeyen külhanbeylerinin
karfl›s›na baflka bir grup veya külhanbeyini ç›kararak (veya mevcut bir grup veya
külhanbeyine gizli destek vererek) güçleri dengelemeye, bu yolla da toplumsal ya-
p›n›n zarar görmesini engellemeye çal›flm›flt›r. Bu yöntem, devletlerin belirli kifli ve
gruplar› kontrol etmek ve yönlendirmek için uygulad›¤› geleneksel gizli ve örtülü
yaklafl›mlar›n ola¤an bir parças› olarak oldukça yayg›n bir uygulamad›r. Örne¤in,
‹kinci Abdülhamit döneminde, ‹stanbul’da Fehim Pafla ve adamlar›ndan meydana
gelen, herkesin korktu¤u ve çekindi¤i ve “Onikiler” olarak bilinen grubun di¤er
suç gruplar›na karfl› saray taraf›ndan desteklendi¤i ileri sürülmüfltür (Ayd›n, 2003).
Hemen hiç kimse taraf›ndan sevilmeyen ancak bir o kadar da korkulan külhan-
beylerinin yaflam› baflkas›n›n s›rt›ndan geçinmek, suç ifllemek üzere kuruluydu. Bu
yönüyle, onlar için dönemlerinin suç makineleriydi demek pek de hatal› bir tan›m-
lama olmasa gerek (Saçan, 2005:63) Bu sorun zaman içerisinde o kadar büyüyüp
‹stanbul’daki toplumsal yaflam› tehdit eder hale gelmiflti ki, bireysel ve yerel dü-
zeydeki emniyet tedbirleri ifle yaramaz hale gelmifl ve büyük çapl› ve köklü müca-
dele yöntemleri gelifltirmek zorunlulu¤u ortaya ç›km›flt›. Bu amaçla, “Cihan Ser-As-
keri” olarak an›lan R›za Pafla ‹stanbul’da say›lar› 600-700 kifliyi bulan külhanbeyle-
rinin hepsini birden askere alarak Anadolu’nun de¤iflik bölgelerindeki birliklere
göndermifl ve böylece bu sorunu kökten çözmüfltür (Çulcu, 2001:382). Al›nan bu
köklü tedbir külhanbeyli¤ini tarihten silmifl; ancak, toplumsal yaflamdaki elveriflli
koflullar›n varl›¤›n›n devam etmesi nedeniyle sorun farkl› bir zaman diliminde,
farkl› bir flekil ve yap› alarak “kabaday›l›k” kurumu olarak tekrar ortaya ç›km›flt›r.
Kabaday›lar
Kabaday›l›k kültürü Türkiye’nin toplum yaflam›n›n bir parças› ve gerçe¤idir. Os-
manl›’n›n son, Cumhuriyet’in de ilk dönemlerinde ortaya ç›kan bu sosyal kurum
kriminal yönünün yan› s›ra sosyolojik bir özellik de tafl›maktad›r. Kabaday›l›k bi-
raz da tulumbac›l›¤a dayan›r. Kendisini çevresine kabul ettirmek, haks›zl›¤a karfl›
gelmek, mazlumlar›n yan›nda olmak isteyen bile¤i sa¤lam, kendine güvenen genç
delikanl›lar uygun koflullar› bulduklar›nda “kabaday›l›k” serüvenine girerek yer
edinmeye ve isim yapmaya çal›flm›fllard›r.
Kabaday›l›k, külhanbeyli¤i gibi sadece ‹stanbul ve ‹stanbul’un belirli semtleri Küçük bir mahalle veya
semtte yaflayan, halkla iç
ile s›n›rl› kalmam›fl, ‹stanbul’un d›fl›nda Anadolu’nun hemen her flehrinde kendini içe olan, onlara yard›m
göstermifltir. Kabaday›lar, külhanbeylerinin aksine, yaflad›klar› dönem ve yerlerde eden, koruyan ve kollayan,
kavgalar› ay›ran, taraflar›
çevreleri taraf›ndan oldukça sevilen, sayg› duyulan, merak edilen ve ço¤u kez de bar›flt›ran, sözü geçen,
korkuyla izlenen kifliler olmufllard›r. Kabaday›, toplumun içinde yetiflmifl, toplum- güvenilir, güçlü, cesur, iyi
la iç içe olmufl, özü sözü bir, güvenilir, hakk›n ve hakl›n›n yan›nda olan, güce ve b›çak kullanan ve kavga
eden, bile¤i sa¤lam ve
haks›za boyun e¤meyen özellikleriyle toplumda sayg›n bir konuma sahip olmufl- genelde cezaevine girip
tur. Kiflilik de¤erleri o kadar sa¤lamd› ki, b›rak›n dedikodu yapmay› has›mlar›n›n ç›km›fl b›çk›n delikanl›lar›
tan›mlamak için kullan›lan
bile arkas›ndan konuflmay› kendileri için bir zül olarak görüyorlard›. Yi¤it meyda- bir kavramd›r “kabaday›”.
n›nda bile¤ini bükemedi¤i bir kifliye (veya kabaday›ya) sinsice pusu kurmak ve
kallefllik yapmak gibi mertlikle ba¤daflmayan hiçbir tutum ve davran›fl› kendileri
için uygun görmüyorlard›. Çevresine güven veren kabaday›lar, bu yüzden, zaman
zaman kifliler aras› anlaflmazl›klar› çözmek için “hakem, arac›” olarak da önemli bir
sosyal rol de üstlenmifller (Day›o¤lu, 1993:5).
Kabaday›lar›n bir di¤er özelli¤i de yan›ndaki adamlar›ndan çok; bileklerinin
gücü, cesaretleri, mertlikleri, dövüflteki ustal›klar› ile kendilerini kabul ettirmifl ol-
malar›d›r. Külhanbeylerinde ve günümüz mafya tipi yap›lanmalar›nda ise bunun
tersi olarak, adamlar›n say›s›na ve ac›mas›zl›¤›na dayal› bir güç ve hâkimiyet kur-
ma, isim yapma söz konusudur. Zaten silah ç›kt›ktan sonra mertlik ve delikanl›l›k
kavram› da art›k de¤iflime u¤ram›flt›r. Yaln›z bafl›na s›radan bir kifli olanlar ailesi,
akrabalar› veya yan›ndaki di¤er adamlar›yla ve ellerindeki silahlar›n gücüyle fliddet
ve korkuya dayal› olarak kendilerine yer edinmeye çal›flmaktayd›. Ancak, daha
sonra bu sosyal kurum da di¤er birçok alanda oldu¤u gibi yozlaflm›flt›r. Fiziksel
gücü ve cesareti olan, beline silah takan, biraz da etraf›nda kendine benzeyen
adamlar› bulunanlar ortaya kabaday› olarak ç›km›fl, kendini ispatlamak için haks›z
ve gereksiz yere güç gösterisinde bulunarak topluma, esnafa, ifladam›na zarar ver-
mifl, kibirli ve kendini be¤enmifl tav›rlarla di¤er insanlar› küçük görmüfltür. 1950’li
y›llardan itibaren kabaday›lar tamamen yasad›fl› suç aktivitelerine yönelmifltir.
Özellikle gece hayat›n›n yo¤un oldu¤u bölgelerde gece kulüplerinden, barlardan,
gazinolardan, kahvehanelerden ve kumar oynatan yerlerden koruma hizmeti kar-
fl›l›¤›nda haraç almaya bafllam›fllard›r. Ülkemizin toplumsal yaflam›nda bir dönem
sosyolojik bir gerçek olarak etkin bir rol oynayan kabaday›l›k kurumu, günümüz
organize suç örgütlerinin “baba” olarak tan›mlanan liderlerinin bir anlamda öncü-
leridir. “Baba” olarak tan›mlanan mafya patronlar› da asl›nda kabaday›l›k geçmiflin-
den ve kültüründen gelmektedir. Ülkemiz toplum yaflam›ndaki de¤iflim ve gelifl-
meler kabaday›l›k kurumunun da koflullara uygun olarak de¤iflim göstermesine
yol açm›flt›r.
Babalar ve fiefler
Mafya yap›lanmas›n›n, günümüze hitap eden yönleriyle 1950’li y›llar›n bafllar›nda Bu dönemde yer alan ve
kendilerine ba¤l› örgütsel
ortaya ç›kt›¤› söylenebilir. Türkiye’de 1960’l› y›llardan sonra yaflanan iç göçlerin yap›lar›, adamlar›, ifl
mafya gruplar›n›n oluflumu üzerinde önemli bir etkisi olmufltur. Baflta ‹stanbul ol- alanlar› olan kabaday›lar›n
mak üzere, özellikle ekonomik s›k›nt›lar ve dolay›s›yla daha iyi bir yaflam ve gele- (mafya babalar›n›n) en
önemli özelliklerinin bafl›nda
cek kurma istek ve hevesiyle köylerden ve küçük yerleflim alanlar›ndan büyük fle- kendilerinin bizzat suç
hirlere göç eden taflral› kabaday›lar, özellikle aile veya hemflerilik esas›na dayal› ifllemifl olmalar› ile
bileklerinin ve yüreklerinin
mafya yap›lanmas›na öncülük etmifllerdir. Bu flekilde kendilerine yer edinen, nam gücü sayesinde belirli bir
salan kabaday›lar ya kendi adlar› ya da geldikleri yerin veya etnik kökenin, isim- konum elde etmeleri gelir.
lerinin bafl›na eklenmesiyle an›lmaya bafllam›fllard›r: Kürt ‹dris, Of’lu Hasan, Laz
Ziya gibi (Saçan, 2005:66).
Yani bu dönemde kabaday› olmak için kendi tabirleri ile ‘yürekli ve bilekli’ ol-
mak ve ‘bizzat duruma vaziyet etmek’ gereklidir. Yine bu dönemde kabaday›lar
genellikle belirli bir iflkolunu ele geçirmifl, elde ettikleri gelirlerle hemflehrilerine
bakm›fl ve eylemci olarak da yine hemflehrilerini ya da aile fertlerini kullanm›fllar-
d›r. Bu dönem kabaday›lar›nda, zengin veya haks›zdan al›p hakl›ya veya ihtiyac›
olana verme gibi bir tarz vard›r. Örgütlü hareket etmeleri söz konusudur. Yine,
devlete karfl› son derece ba¤l› ve halktan sempatik yaklafl›mlar alm›fllar ve varl›k-
lar›n› ölünceye dek sürdürmüfllerdir (Saçan, 2005:66).
‹kinci Dünya Savafl› sonras› uyuflturucu kullan›m›nda yay›lma olmufltur. Bu ge-
liflmeleri f›rsat bilen baz› kifliler örgütlenmek suretiyle uyuflturucu ticaretine el at-
m›fllard›r. Özellikle 1960’l› y›llarda meydana gelen bu tür yap›lanmalarda “Baba”
olarak tan›mlanan bir lider etraf›nda örgütlenen mafya grubu uyuflturucu kaçakç›-
l›¤›n›n hemen her aflamas›nda yer alm›flt›r. Bu yolla çok büyük kazançlar elde
eden mafya gruplar› k›sa zaman içerisinde kontrol ve suç alanlar›n› geniflletmifl ve
güçlenmifllerdir. O güne kadar polis baflta olmak üzere devlet yetkililerinin pek
fazla kar›flmad›¤›, toplumsal yaflam›n biraz farkl›, sorunlu ancak tolere edilebilir,
mert insanlar› olarak gördükleri kabaday› format›ndaki kifliler, art›k aç›kça devlet
ve toplum karfl›t› suçlular ve suç gruplar› olarak görülmeye bafllanm›flt›r. Uyufltu-
rucu ifli bu anlamda bir k›r›lma noktas› oluflturmufltur.
“Baba” lakapl› bu mafya 1960’l› y›llar›n bafl›ndan itibaren küçük flehirlerden ve k›rsal kesimlerden büyük
liderlerinin hiçbiri fazla
e¤itimli de¤ildi ve hepsi de flehirlere do¤ru göçler bafllam›flt›r. Göçlerle birlikte yeni ekonomik, sosyal, kültü-
do¤duklar› flehirlerden, rel ve kriminal sorunlar da ortaya ç›kmaya bafllam›flt›r. Anadolu’nun çok farkl› böl-
köylerden adeta ellerinde
küçük bir bavul, yüreklerinde
gelerinden hiç bilmedikleri, her fleyine tamamen yabanc› olduklar› büyük kentle-
ise büyük umut ve hayallerle re gelenler gelmifl olduklar› bu flehirlerin belirli semtlerine, kendi yak›nlar›n›n,
büyük flehirlere (özellikle hemflehrilerinin bulundu¤u yerlere yerleflmifllerdir. Böylece büyük kentlerde hem-
‹stanbul örne¤inde çok daha
belirgindir) gelmifllerdir. flehrilik, etnik yap› ve aile ba¤lar› gibi ortak de¤erlere dayal› birlikteliklerden olu-
flan mahalleler ve semtler meydana gelmifltir. Bu oluflum ile büyük kentlerde “Er-
zurumlular, Karsl›lar Diyarbak›rl›lar Mahallesi” veya “Çerkezlerin, Kürtlerin, Lazla-
r›n yo¤un oldu¤u semt ve mahalleler” meydana gelmifltir. Göçler, dünyan›n hemen
her ülkesinde benzeri bir tablo sergilemifltir. Örne¤in, Londra’da Çin Mahallesi,
Türk Mahallesi, Almanya’da Türklerin yo¤un oldu¤u mahalleler bu flekildeki bir
sosyo-kültürel özelli¤e dayal› olarak oluflmufltur. Bu insanlar›n büyük bir k›sm›
herhangi bir mesle¤e, nitelikli iflgücüne sahip olmamalar› nedeniyle yo¤un emek
gerektiren düflük ücretli ifllerde (kap›c›l›k, inflaat iflçili¤i, seyyar sat›c›l›k gibi) çal›fl-
maya bafllam›fllard›r. Bu insanlar geldikleri yörenin kültürel özelliklerini da büyük
flehirlere tafl›d›lar. Bu göçenlerden baz›lar› cesaretleri, bilek güçleri, kavgadaki ma-
haretleri ve çevrelerinde bulunan aile bireyleri, akrabalar› ve hemflehrileri ile etkin
bir güç oluflturmaya bafllad›lar. Bunlar büyük ço¤unlukla isimlerinin bafllar›na et-
nik kökeninin veya geldi¤i bölgenin tan›mlamas› konulmak suretiyle an›lmaya, ta-
n›nmaya bafllad›lar. Bunlar›n içinde en çok tan›nm›fl ve isim yapm›fl olanlar “Kürt
‹dris, Oflu ‹smail, Oflu ‹dris, Kürt Ahmet’tir”.
Bu dönemde özellikle aile, akraba ba¤lar› ve hemflehrilik esaslar›na dayal› maf-
ya tipi yap›lanmalar ortaya ç›km›fl ve a¤›rl›k kazanm›flt›r. Bu mafya gruplar› her za-
man devletle ve polisle çat›flmaya girmekten kaç›nm›fl, devlet yetkililerine ve poli-
se sayg›da kusur etmemifl, çevrelerindeki ihtiyaç sahiplerine yard›m konusunda ol-
dukça cömert davranm›fllard›r. Bu yüzden toplum taraf›ndan belirli ölçüler içerisin-
de sayg› görmüfl, polis ve di¤er devlet yetkililerinin gözünde de olumlu imaj olufl-
turmufltur. Mafya gruplar› 1970’li y›llardaki terör ortam›n›n ülkede meydana getir-
di¤i kaos ve anarfli ortam›n› dikkate almak suretiyle de¤iflim sürecine girmifllerdir.
Milyonlar ve ülke için tam bir kay›p olan bu dönemde özellikle karaborsa, stokçu-
luk ve silah kaçakç›l›¤› alanlar›nda yeni mafya gruplar› ortaya ç›km›flt›r. Eski ve ye-
ni mafya gruplar› çok büyük kazançlar elde etmifl, uluslararas› boyut kazanm›fl ve
her yönüyle disiplinli, örgütlü, dinamik, etkin ve ekonomik aç›dan güçlü hale gel-
mifllerdir. Bekir Çelenk ve Abuzer U¤urlu bu dönemde ortaya ç›km›fl ve uluslarara-
s› boyutlu çok büyük silah ve mühimmat kaçakç›l›¤› örgütleri kurmufllard›r.
A¤abeyler (Abiler) ve Reisler

12 Eylül 1980 Askeri darbesi öncesi ve sonras›, ideolojik görüflleri ve kar›flt›klar›
eylemler nedeniyle hüküm giyen çok say›da ülkücü genç 1980’li y›llar›n ortalar›na
do¤ru cezaevlerinden ç›kt›ktan sonra ekonomik ve sosyo-psikolojik anlamda cid-
di sorunlar yaflam›fllard›r. Bu gençler, 1960 ve 1970’li y›llar›n kabaday›lar› ve baba-
lar›n›n aksine daha e¤itimli, askeri ve gerilla savafl teknikleri aç›s›ndan da oldukça
donan›ml›yd›lar. Onlara göre, bir zamanlar u¤runa savaflt›klar› ve canlar›n› feda et-
mekten çekinmedikleri ve adeta bir baba olarak gördükleri devlet kendilerini va-
tan› bölmek ve parçalamak isteyenlerle ve askere ve polise kurflun s›kanlarla ayn›
kefeye koymufl, mahkûm etmifl ve ac›mas›z iflkencelere maruz b›rakm›flt›. Bu yüz-
den onlar için yaflamlar›nda yeni bir sayfa açmak, dönemin koflullar›na uygun bir
yaflam tarz› kurmak gerekiyordu. Bu yeni dönemde art›k daha çok para kazanmak
ve daha iyi koflullarda yaflamak için yasal veya yasad›fl› bütün f›rsatlar de¤erlendi-
rilecektir. Bu ba¤lamda özellikle devletin yasalar›n›n yetmedi¤i yerde kendileri
devreye girecek ve devletin çözemedi¤i sorunlar› kendi adalet ve güvenlik meka-
nizmalar› yoluyla çözecek, bu flekilde k›sa sürede büyük kazançlar elde edecekler-
dir. Bu flekilde, ayn› siyasi görüfle sahip olup da cezaevi öncesi ve süresinde kader
birli¤i yapm›fl arkadafllar cezaevi sonras› bir araya gelerek organize suç gruplar›
oluflturmufllard›r.
Organize suç örgütleri, devlet yetkililerinin bütün dikkatlerini ve enerjilerini te-
rörle mücadeleye yöneltmesini f›rsat bilmifl ve ortaya ç›kan duruma göre kendile-
rini yeniden yap›land›rmak suretiyle özellikle hazineye ait arazileri iflgal etme, ka-
mu ihalelerini alma, çek-senet tahsilât› yapma ve haraç toplama faaliyetlerine el at-
m›fllard›r. Di¤er taraftan, küreselleflmenin sundu¤u cazip f›rsatlar› de¤erlendirmek
amac›yla d›fl dünyaya da aç›lan suç örgütleri di¤er ülkelerdeki suç gruplar›yla ya-
k›n ba¤lant›lar kurmaya bafllam›fllard›r (Bal, 2000). O dönemde liberal ekonomiye
geçifl için büyük çaba ve at›l›mlar gerçeklefltirmeye çal›flan Türk ekonomisi, gerek
hukuki gerekse yap›sal baz› eksiklikler ve sorunlara dayal› boflluklar ve s›k›nt›lar
içerisinde uzun b›y›kl›, siyah tak›m elbiseli, ço¤u cezaevinden yeni ç›km›fl eski si-
yasi hükümlülerden meydana gelen ve say›lar› yüzleri bulan mafya tipi organize
suç örgütleri kurulmufltur. ‹fl dünyas›nda para ak›fl›nda t›kan›kl›k vard›, çek ve se-
netler ya zaman›nda tahsil edilemiyor ya da hiç ödenmiyordu. Bunun sonucunda
alaca¤›n› tahsil etmek isteyen ifl adamlar›, mahkemelere gidiyor ancak davalar›n
sonuçlanmas› y›llar› buluyordu. Bunu f›rsat bilen mafya gruplar› çek senet tahsilâ-
t› yapmaya bafllam›fllard›r. ‹lk baflta çek senet tahsilât› yapmak üzere bu ifllere gi-
ren gruplar daha sonra paran›n, gücün ve h›rs›n etkisiyle tarzlar›n› de¤ifltirmifl ve
haraç alma, gasp, tehdit, adam yaralama, adam kaç›rma ve öldürme gibi yöntem-
leri de kullanmak suretiyle korku, tehdit ve fliddete dayal› bir dünya kurmufllard›r.
Çerçevesini ve kurallar›n› kendilerinin belirledi¤i bu yeni dünyan›n sundu¤u f›rsat-
lardan ekonomik, sosyal ve psikolojik aç›lardan maksimum seviyede yararlanm›fl-
lard›r (Saçan, 2005:67).
Türkiye’de ‘organize suç’ ve 1980 ve 1990’l› y›llar mafya tipi organize suç örgütlerinin faaliyet alanlar›n› ala-
‘mafya tipi yap›lanmalar’
uzun y›llard›r var olmakla bildi¤ince geniflletti¤i bir dönemdir. Özellikle 1990’l› y›llar›n ikinci yar›s›ndan itiba-
birlikte, ciddi anlamda, ren organize suç gruplar› dünyadaki geliflmelere ve küreselleflmeye ayak uydur-
devlet yetkilileri ve maya bafllam›fl ve geleneksel mafyadan giriflimci mafyaya geçifller bafllam›flt›r. Bu
kamuoyunun gündemine
‘Susurluk kazas›’ olarak dönemde ayr›ca, gücün, zenginli¤in ve prestijin sembolleri say›labilecek yeni ya-
bilinen bir olayla gelmifltir. flam tarzlar› da mafya gruplar› taraf›ndan benimsenmifltir. Lüks arabalara binmek,
fl›k gezmek, lüks dairelerde oturmak, lüks otel ve lokantalara gitmek, tan›nm›fl sa-
natç› ve mankenlerle birlikte olmak, kat›ld›klar› sünnet, niflan ve evlilik törenlerin-
de pahal› hediyeler takmak, art›k mafya tipi bir yaflam kültürünün temel karakte-
ristiklerinden olmufltur.
‹çinde bir milletvekili, bir polis müdürü ve bir de adli makamlarca aranan or-
ganize suç örgüt eleman›n›n bulundu¤u Mercedes marka otomobilin Bal›kesir’in
Susurluk ilçesinde kaza yapmas› sonucunda, polis müdürü ile aranan kifli ölmüfl,
milletvekili ise sa¤ olarak kurtulmufltu. O günden sonra, çok uzun bir süre, Türki-
ye’nin en önemli gündem konular›ndan biri haline gelen ‘Susurluk kazas›’, baflta
organize suçlar olmak üzere pek çok konuda adeta bir referans kayna¤› haline gel-
mifltir. Susurluk kazas› ülkedeki politik ve bürokratik yozlaflmay› bütün aç›kl›¤›yla
gözler önüne sermifltir. Çok tan›nan, 55. Hükümetin da¤›lmas›na neden olan ve
polis taraf›ndan aranan bir suçlunun, çok tan›nm›fl bir siyasetçi ve polis müdürüy-
le ayn› arabada olmas›n›n nedenleri ve bu birlikteli¤in boyutlar› çok uzun bir süre
kamuoyunu meflgul etmifltir.
SIRA S‹ZDE
Kabaday› kültürü içinde külhanbeyinin yerini nas›l de¤erlendiriyorsunuz?
SIRA S‹ZDE
2
ORGAN‹ZE SUÇ ÖRGÜTLER‹N‹N ORTAK
D Ü fi Ü N E L ‹ M ÖZELL‹KLER‹
D Ü fi Ü N E L ‹ M
Avrupa Organize Suçlarla Mücadele Çal›flma Grubu’nun 28-31 Mart 1996 y›l›nda, Al-
S O R U
manya’n›n Leipzig kentinde yapt›¤› toplant›larda, organize suç örgütlerinin ortak özel-
S O R U
likleri tespit edilmifltir. Buna göre organize suçlar (Avrupa Konseyi Raporu 1999):
1. Ekonomik kazanç amac›n› tafl›rlar.
D‹KKAT D ‹ K K Abir
2. Hiyerarflik T yap› gösterirler.
3. S›n›rl› üyelik sistemi vard›r.
N N
SIRA S‹ZDE 4. Devaml›l›k
SIRA S‹ZDEgösterir ve zamanla s›n›rl› de¤ildir.
5. Yöntem olarak fliddet ve rüflveti a¤›rl›kl› olarak kullan›rlar.
6. Faaliyetlerinde uzmanlaflma ve ifl bölümü vard›r.
7. Tekelci zihniyet tafl›rlar.
8. Aç›k ve belirgin kurallara sahiptir.
K ‹ T A P Organize
K ‹ Suç
T A PÖrgütlerinin As›l Amac› Ekonomik Kazanç
Elde Etmektir
Organize suç örgütlerinin en önemli amac› ekonomik kazanç elde etmektir. Bu ne-
TELEV‹ZYON T E L Epolitik
denle onlar›n V ‹ Z Y O Nhedefleri yoktur ve ideolojik kayg› ve endiflelerle hareket et-
mezler. Siyaset sahnesinde yer almak, baz› siyasilerle yak›n iliflki kurmak, seçim
zamanlar›nda kendilerine yak›n gördükleri siyasi flahsiyetlere destek vermek bu
örgütlerin faaliyetlerinin bir parças› olabilir, ancak burada içinde bulunduklar› ya-
sad›fl› faaliyetler için kendilerine bir destek ve yasal soruflturmalar karfl›s›nda ko-
runma sa¤layabilmek amac› yatmaktad›r. Yaflad›klar› ve vatandafl› bulunduklar› ül-
kenin rejimini de¤ifltirme, rejim ve siyasi yap›lanma karfl›t› propaganda ve eylem-
lere giriflme gibi herhangi bir düflünce ve amaç tafl›mazlar. Buna karfl›l›k bir terör
örgütünün en önemli hedefi ise siyasi kazançt›r. Ekonomik kazanç ikinci derece-
de önemlidir ve as›l hedefe ulaflabilmek amac›yla ihtiyaç duyulan bir finansal araç
olarak görülür. Bu husus, organize suç örgütleriyle terör örgütlerini birbirinden
farkl› k›lan en önemli ve en belirgin özellik olarak görülmektedir.
Organize Suç Örgütleri Hiyerarflik Bir Yap› Gösterirler

Organize suç örgütlerinde üyeler aras› iliflkilerde ve sorumluluklar›n paylafl›lma- Organize suç örgütlerinin
s›nda hiyerarflik bir yap› vard›r. Bu yap› içinde üç veya daha fazla sürekli ve kal›- hepsinde kat› bir hiyerarflik
yap›lanman›n varl›¤›ndan
c› konumun (makam›n) bulundu¤u dikey bir emir komuta zinciri bulunur. Bu emir söz etmek pek mümkün
komuta yap›s› içerisinde yer alan her bir konum kendinden daha afla¤› konumlar- de¤ildir. Küreselleflme ve
suç türlerindeki farkl›laflma
da yer alanlar üzerinde otorite ve yetkiye sahiptir. En tepede, planlar› yapan, emir- ile birlikte çok say›da suç
leri veren, örgütün sevk ve idaresinden birinci derecede yetkili ve sorumlu olan bir örgütünün birbiriyle iflbirli¤i
yapt›¤› yatay ve esnek
lider bulunur. Liderden sonra üst ve orta düzey yöneticiler ve en altta da iflleri pra- yap›lanma oldukça yayg›n
tik olarak sahada yapanlar ve silahl› kanat personeli bulunur. Özellikle büyük çap- hale gelmifltir.
l› örgütlerde güvenlik güçlerinin örgüt liderine ulaflmas›n› engellemek için liderle
di¤er elemanlar aras›nda arac›lar kullan›l›r. Arac›, örgüt içinden ve d›fl›ndan lidere
karfl› gelebilecek her türlü tehdit ve tehlikelere karfl› adeta bir kalkan görevi görür.
Hiyerarflik yap› kat› bir disiplin, mutlak itaat ve koflulsuz sadakat yoluyla sa¤lam-
laflt›r›l›r (Erdem, 2001:30).
Organize suç örgütlerinin hepsinde ayn› ölçüde dikey bir hiyerarflik yap›lanma
bulunmamaktad›r. Birleflmifl Milletler Uluslararas› Suç Önleme Merkezi’nin 16 ül-
kede 40 organize suç örgütü üzerinde yapm›fl oldu¤u bir araflt›rmada, söz konusu
suç gruplar›n›n 2/3’ünde belirli ölçülerde hiyerarflik bir yap›n›n mevcut oldu¤u,
ancak geriye kalanlar›n ise gevflek bir yap›lanma sergiledi¤i tespit edilmifltir
(http:www.unodc.org:76). Özellikle ulusal ve uluslararas› ölçekte faaliyet alan›n›
gerekli k›lan büyük çapl› suç aktivitelerinin hiyerarflik yap›ya sahip tek ve büyük
bir örgüt taraf›ndan yerine getirilmesi pek mümkün ve yayg›n de¤ildir. Bunun ye-
rine esnek ba¤lant›lardan oluflan fazla say›da grubun ortak ç›kar çerçevesinde bir-
biriyle iflbirli¤i ve dayan›flma göstermesi söz konusudur. Faaliyet gösterilen suç tü-
rünün özelliklerine göre, organize suç gruplar› dikey ya da esnek ve yatay bir ya-
p›lanma gösterebilmektedirler. Çok büyük ölçekli Kolombiyan uyuflturucu kartel-
lerinde de art›k küçük ve hücre yap›l› örgütlenmelere gidilmektedir. Önceden Ko-
lombiyan uyuflturucu piyasas› çok say›da üyesi olan 10-15 büyük suç örgütünün
kontrolündeyken flimdi durumun de¤iflti¤i ve yaklafl›k 10 kifliden meydana gelen
150-200 küçük çapl› suç örgütünün bu piyasay› elinde tuttu¤u ileri sürülmektedir
(http:www.unodc.org:86).
Organize Suç Örgütlerinde S›n›rl› Üyelik Vard›r

Organize suç örgütleri kendilerine kat›lmak isteyen kifliler konusunda çok hassas
davranmakta, kimlerin üyeleri olabilecek yeterlili¤e sahip oldu¤u hususunda önem-
li s›n›rlamalar getirmektedir. Organize suç gruplar›na üyelik büyük ço¤unlukla ak-
rabal›k, etnik köken, bölgecilik, hemflerilik, ›rk, ideolojik birliktelik, arkadafll›k ve
sab›kal› olmak gibi güven sa¤lay›c› unsurlar ile s›n›rland›r›lmaktad›r. Üyelik kriter-
leri konusunda örgütler çok s›k› prosedürler uygulamakla birlikte her örgüt ve suç
türü için böyle bir uygulaman›n oldu¤unu söylemek oldukça zordur. Suç gruplar›-
n›n üye say›s› büyük farkl›l›k göstermektedir. Kimi gruplar 5-10 üye ile faaliyet
gösterirken baz› büyük örgütlerin üye say›s› 1000’leri geçmektedir. Özellikle güç-
lü gruplar›n faaliyet gösterdi¤i bir suç türü üzerinde yo¤unlaflmak isteyen ve/veya
yeni kurulan, kendini ispatlamaya çal›flan ve üyeye ihtiyaç duyan suç gruplar› ye-
terli say›da üye bulmak amac›yla üyeli¤e iliflkin kurallar konusunda esneklik gös-
termektedir (http:www.unodc.org.).
Organize Suç Örgütlenmeleri Devaml›l›k Gösterir ve

Zamanla S›n›rl› De¤ildir
Organize suç örgütleri, kiflilere ba¤l› kalmadan süreklilik arz eden, zamanla s›n›rl›
kalmamak üzere tasarlanm›fl bir gizli suç iflbirli¤i içerisindedir. Üyelerin ayr›lmas›,
ölmesi, ilk bafltaki kurucu liderin yerine bir baflka liderin do¤al olan yollardan geç-
mesi örgüt faaliyetlerinin sona ermesi için yeterli engeller de¤ildir. Devaml›l›k için
flartlar ne olursa olsun örgütü ayakta tutabilecek üyelerin varl›¤› kaç›n›lmazd›r. Bu
nedenle yetenekli, üstün vas›fl› kiflilerin örgüt üyesi olmalar› ve böylece çok uzun
y›llar, sonraki nesilleri de içine alacak flekilde, örgütün ayakta kalmas› ve gücünü
hissettirmesi istenir. Organize suç yap›lanmalar› esnektir ve süreklidir. Esnek, en-
formel ve yatay iliflkiler a¤›n›n etkin oldu¤u organize suç örgütlenmelerinde sürek-
lilik unsuru kat› ve formel organizasyonlara göre çok daha kolayd›r. Bu nedenle
örgüt elemanlar›ndan birinin yakalanmas› veya öldürülmesi, giriflilen bir suç akti-
vitesinde baflar›s›z olunmas› ve hatta örgütün üst düzey yetkililerinden yakalanan
veya öldürülen olmas› halinde dahi suç gruplar› yaflamlar›n› devam ettirirler. Suç
örgütleri aras›ndaki ba¤lant›lar zarar görse dahi, örgütsel sistem son derece esnek
yap›s› nedeniyle, kolayca yeniden kurulabilmekte ve kendini yenileyebilmektedir
(Güvel, 2004:51) Bu tür örgütler maksimum kazanç elde etmek amac›yla üyeler
aras›nda teknolojinin son ürünleri kullan›larak (mobil telefonlar ve internet) sa¤la-
nan anl›k iletiflim sayesinde yasad›fl› faaliyetlerde çok etkilidir. Buna ilave olarak
güvenlik birimlerinin, bu örgütlerin faaliyetlerini tespit etmesi ve izlemesi oldukça
zordur. Örgüt üyelerinin tespit edilmesi ve yakalanmas› durumunda ise suçlu yap›
kolayca ve h›zl›ca kendini yenilemekte ve saf d›fl› kalan üyelerin yerine yeni üye-
ler sisteme dâhil edilmektedir.
Organize Suç Örgütleri Yöntem Olarak fiiddet ve Rüflveti

Kullan›rlar
Organize suç örgütlerinde fliddet ve rüflvet baflta olmak üzere yolsuzluk en çok
ra¤bet ve kabul gören yöntemlerdir. fiiddet ve rüflvetin kullan›lmas›nda pratik zor-
luklar›n d›fl›nda hiçbir yasal ve etik s›n›rlamay› dikkate almazlar. ‹halelerde rakip-
leri y›ld›rmak, çek-senet tahsilinde borçlu kifliden paray› almak, haraç için gerekli
korku ve y›lma ortam›n› sa¤lamak, yasa d›fl› kumar ve fuhufl sektörünü denetim ve
kontrol alt›nda tutabilmek, kaçakç›l›k faaliyetlerini organize edebilmek için bir
yapt›r›m ö¤esi olarak baflvurulan en etkili ve k›sa yol “fliddettir” (yaralama, tehdit,
adam öldürme ve adam kaç›rma). Zor ve kaba kuvvet kullanma yöntemi, f›rsat› ve
bunu yapabilme gücü mafya liderini toplum içerisinde ayr›cal›kl› k›lar. fiiddetin za-
man›nda ve etkili olarak kullan›lamamas› veya hiç yap›lamamas› durumunda bu-
nu yapabilecek yeni ve farkl› bir mafya lideri ortaya ç›kar. Böylece, fliddet sergile-
yemeyen mafya liderinin mesleki kariyerini ve egemenli¤ini sona erdirir, onun pi-
yasas›n› elinden al›r.
Mafya gücünü artt›rd›kça Organize suç örgütleri üslendikleri ülke ve bölgelerde baflta yasama organ›
partito iliflkilerini üyeleri olmak üzere devletin önemli kurumlar›n›n üst düzey yetkilileriyle (politika-
gelifltirmesi ve
sa¤lamlaflt›rmas› da c›lar, yarg› mensuplar›, güvenlik görevlileri, cezaevi yöneticileri, bürokratlar, fi-
kolaylafl›r, bu iliflkiler yoluyla nans sektörlerinin önde gelenleri, sanayici ve ifladamlar›, medya mensuplar› veya
da zaman geçtikçe daha da
güçlenir ve zenginleflir. bu kiflilerin aile yak›nlar› veya arkadafllar›) yak›n iliflkiler kurmak suretiyle ve ge-
rekti¤inde rüflvet vererek onlar› kendi ç›karlar› do¤rultusunda kullanmak isterler.
Bu tür yaklafl›m ve iliflkiler a¤›na organize suç literatüründe ‘partito iliflkileri’ den-
mektedir. Mafya bu iliflkiler yoluyla ekonomik kazanc›n› artt›rmaya yönelik her
türlü faaliyeti de¤erlendirmeye, bu yolda karfl›lafl›lan sorunlar› da ayn› ölçüde afl-
maya çal›fl›r. Bu geliflmeleri kolaylaflt›rabilmek için kamu kurumlar›n›n önemli ma-

kamlar›na kendilerine yak›n, kendi ç›karlar›n› koruyup kollayacak kiflileri getirme-
ye ve bu yolla adeta devlet mekanizmas›n› ele geçirmeye çal›fl›rlar. Nitekim Clut-
terbuck (1995); “‹talyan mafyas› ‹talyan toplumunda çeflitli seviyedeki politikac›la-
ra, ifl adamlar›na, polise, hâkim ve savc›lara ve gizli servis elemanlar›na kadar ula-
fl›p onlara etki etmektedir. Bu durum sadece ‹talya’ya özgü kalmay›p di¤er organi-
ze suç örgütlerinin özellikle uyuflturucu alan›nda faaliyetlerini yo¤unlaflt›rd›¤› Pe-
ru, Kolombiya, Rusya Federasyonu, Polonya ve benzeri ülkelerde de söz konusu-
dur” demek suretiyle partito iliflkilerin boyutunu ortaya koymaktad›r. Güç, para ve
partito iliflkileri üçgeni içerisinde mafya lideri sahip oldu¤u güç ve etki a¤› nede-
niyle bulundu¤u bölgenin sosyal ve siyasi yap›lanmas›nda söz sahibi olur. Bunla-
r›n do¤al bir sonucu olarak yasal sistem karfl›s›nda adeta dokunulmazl›k z›rh›na sa-
hip olur, hatta korumaya gerek kalmayacak bir meflruiyet ve itibar kazanm›fl olur.
Organize Suç Örgütlerinin Faaliyetlerinde Uzmanlaflma

ve ‹fl Bölümü Vard›r
‹ster hiyerarflik isterse esnek ve yatay bir yap›lanmaya sahip olsun organize suç ör-
gütlerinde fonksiyonel iflbölümü ve uzmanlaflma vard›r. Bu ba¤lamda her üyenin
genelde belirli bir görevi bulunur. Zaten, fazla say›da insan›n düzenli ve sürekli bir
birliktelik oluflturmak suretiyle bir örgütlenme içerisine girmesinin en temel nede-
ni tek bafl›na ifllenmesi çok zor veya imkâns›z olan karmafl›k fakat çok karl› suçla-
r› iflleyebilecek bir mekanizma kurmakt›r. Örgüt içerisinde emirleri yerine getiren
uygulay›c›n›n konumu genelde çok büyük bir önem tafl›maktad›r. Bu kifliler fliddet
kullan›m› ve adam öldürmenin de yer ald›¤› çok zor görevleri yerine getirir. Yöne-
ticiler görevi yerine getirmek için örgüt üyelerini kullanabilece¤i gibi üye olmayan-
lardan da yararlanabilmektedir. Daha az sorunlu ve zor olan görevler örgütün her-
hangi bir üyesi taraf›ndan yerine getirilmektedir. Emirleri yerine getiren kifli kendi
bafl›na hareket etmemekte, ba¤l› bulundu¤u üst amirinden do¤rudan veya dolayl›
olarak ald›¤› talimatlar do¤rultusunda icraatlar› yapmaktad›r. Bazen de adam öl-
dürme gibi ifller para karfl›l›¤›nda profesyonel kiral›k katillere (tetikçiler, infazc›lar)
havale edilmektedir.
Organize suçlar ile finans sektörü aras›nda çok yak›n bir iliflki vard›r. Bu iliflki-
nin temelinde suçtan elde edilen paran›n aklanarak yasal finans sektörlerine akta-
r›lmas› amac› yatmaktad›r. Çok büyük veya geliflmifl organize suç örgütlerinde ya-
sa d›fl› yollardan kazan›lan paran›n kayna¤›n› gizleme ve bunlar› yasal yat›r›mlara
dönüfltürme konusunda uzman kara para aklay›c›s› bulunur. Kara para aklama,
suç gruplar›na suçtan elde ettikleri paralar›na finans sistemi arac›l›¤›yla yasad›fl› ka-
zançlar›n›n kayna¤›n› aç›klamadan yasal görünüm kazand›rmalar›n› sa¤lamaktad›r.
Organize Suç Örgütleri Tekelci Zihniyet Tafl›rlar

Organize suç örgütleri taraf›ndan sunulan önemli hizmetlerden birisi de ifl yapt›k-
lar› piyasada tekelleflmeleri konusunda giriflimcilere yard›mc› olmakt›r. Organize
suç örgütleri rekabeti pek sevmezler, monopol ve oligopol (aksak rekabet koflul-
lar›) olarak bilinen piyasa modelleri içerisinde faaliyet göstermeye özen gösterirler.
Kendileri için uygun gördükleri bir bölgede (bir flehir veya büyük bir flehrin bir bö-
lümü) veya bir ifl alan›nda üstünlü¤ü elde etmek, tek söz sahibi olmak isterler. Te-
kelcilik flüphesiz serbest ekonomileri, insanlar›n istedi¤i mal› istedi¤i yerden alma-
lar›n› s›n›rlamakta ve dolay›s›yla da bu ifli elinde bulunduranlar›n çok fazla kar el-
de etmelerini kolaylaflt›rmaktad›r. Mafya grubunun bizzat kendisinin veya koruma-
s›n›n sa¤lad›¤› yasal bir flirketin monopol oluflturdu¤u bir piyasaya girmek isteyen
küçük firmalar ve yasad›fl› gruplar bu piyasaya (yasal veya yasad›fl› olabilir) gire-
bilmek için tekelci firmaya (veya suç grubuna) ‘piyasaya girifl-lisans ücreti’ niteli-
¤inde ödeme yapmak (bir anlamda haraç vermek) zorundad›r. Böylece, piyasaya
girifller ve ç›k›fllar ‘organize suç’ taraf›ndan düzenlenmektedir” (Güvel, 2004:37).
Mafyan›n flehirlerdeki meyve, Gambetta ve Reuter’a (1995:195-202) göre, baz› pazarlar kartellerin ortaya ç›k-
sebze ve bal›k hallerine el
atarak, tekelleflme yolunda
mas›nda kendilerini avantajl› k›lan belirli karakteristiklere sahiptir. Bu piyasalar ge-
faaliyet göstermesi ve nelde çok az üretim farkl›l›klar›na sahiptir. Düflük teknoloji, kalitesiz iflçilik, genel-
böylece belirli say›daki de de¤iflmeyen talep seviyesi, sendikalar ve küçük ölçekli iflletmelerin oldu¤u bu
büyük toptanc›n›n flehirdeki
fiyatlar› kontrol etmesi pazarlara girmek zor de¤ildir. Adil bir rekabet ortam›n›n oluflmas›n› engellemek ve
oldukça yayg›nd›r. dolay›s›yla tekelleflmeyi sa¤lamak için mafyaya baflvurulur. Bu durumda mafya,
yeni giriflimcilerin bu ifl alanlar›na girmesini önler. Birçok ülkede inflaat ve tafl›ma
endüstrisinden caddelerde iflportac›l›k yapanlara kadar birçok sektör bölgesel ola-
rak mafya taraf›ndan kontrol edilmektedir. fiehirlerdeki meyve, sebze ve bal›k top-
tanc›lar› genelde belirli yerlerde toplan›r ve ifllerini o merkezlerden yürütürler. Di-
¤er taraftan, baz› bölgelerde kapkaçç›lar ve cepçiler gibi suçlular da genelde böl-
geyi kontrol alt›nda tutan mafya taraf›ndan izinli olarak çal›fl›r. Suç iflleme lisans›n›
veren mafyan›n kontrol alan› d›fl›nda yap›lan eylemler cezaland›r›l›r, çünkü lisans
sadece belirli bir bedel karfl›l›¤›nda belirli bölgeler, belirli suçlar ve belirli suçlular
için geçerlidir (Gambetta ve Reuter, 1995).
Organize Suç Örgütlerinin Aç›k ve Belirgin Kurallar›

Vard›r
Anayasas›z, kanunsuz bir devlet; herhangi bir kanun, tüzük ve yönetmeli¤i olma-
yan bir kurum; yaz›l› temel dayanak noktas› ile kural ve düzenlemeleri olmayan
bir iflletme olamayaca¤› gibi örgüt içi kural ve düzenlemeleri bulunmayan bir maf-
ya grubu da düflünülemez. Organize bir suç örgütü, yasal bir kurumda oldu¤u gi-
bi, üyelerinin uymakla yükümlü bulundu¤u bir dizi kural ve düzenlemelere sahip-
tir. Ancak buradaki kurallar yaz›l› de¤ildir. Kurallar› herkes bilir, yaflayarak ö¤renir
ve kafas›na yazar. Kurallara uymayan, herhangi bir kural› ihlal eden üye için çok
kat› disiplin cezalar› öngörülür. Örgütün deflifre olmamas› için örgüt içi disipline,
örgüte ve arkadafllara sadakate büyük önem verilir; ‘susma, konuflmama, bilgi ver-
meme’ olarak bilinen ‘omerta kural›’ etkin bir flekilde uygulan›r. Bu anlamda, ör-
güt elemanlar›n›n örgüt veya arkadafllar› aleyhine olabilecek flekilde konuflmalar›,
polise ve adli birimlere bilgi vermeleri bir ihanet olarak de¤erlendirilir ve en a¤›r
flekilde cezaland›r›l›r.
Bu de¤erler Türkiye’deki ORGAN‹ZE SUÇ ÖRGÜTLENMELER‹N‹N TEMEL

mafya tipi organize suç
örgütlerinin yap›lanmas› ve ESASLARI
faaliyetlerinde adeta zamk Organize suç örgütü liderleri ve elemanlar›, yapt›klar› iflin yasad›fl› ve risklerle do-
ve katalizör görevini yerine
getirir. Mafya gruplar›ndaki
lu olmas› nedeniyle birlikte çal›flacaklar› arkadafllar›n›n her yönüyle güvenilir ol-
‘racon’ ve ‘delikanl›l›k’ mas›na büyük özen gösterir. Bu aç›dan, güven duygusu organize suç yap›lanma-
metaforu, bu anlamda, lar›nda önemli bir unsurdur. Organize suç örgütleri güven esas›na dayal› bir örgüt-
‘güvenilirlik’ sa¤lay›c› di¤er
bir unsurdur. Bütün bu lenme sa¤layabilmek için özellikle kan ba¤›, etnik köken, hemflehrilik, arkadafll›k
hususlar, örgüt içindeki ba¤lar›, ideoloji birlikteli¤i ve ritüel ba¤l›l›¤› dikkate almaktad›r.
uyumu, birlikteli¤i ve
devam› sa¤layacak olan
güven, emniyet, iflbirli¤i ve Kan Ba¤›
dayan›flma ruhunu ayakta
tutmaktad›r. Özellikle ‹talya ve Sicilya kökenli mafya tipi organize suç örgütlerinde gördü¤ü-
müz aile tipi yap›lanmalar, ülkemizdeki örgütlerde de en yayg›n karakteristikler-
den birisidir. Aile tipi yap›lanmalar›n (ailevi) organize suç örgütlenmelerindeki Uyuflturucu örgütleri genelde
iç içe faaliyet göstermekte
avantajlar›, gizlilik ve güven duygusunun en yüksek düzeyde sa¤lanmas›, mal ve ve di¤er suç
gelirlerin paylafl›m›nda sorunlara fazla yol açmamas› gibi hususlard›r. Bir örgüt içe- organizasyonlar› ile irtibatl›
hareket etmektedirler. Bu
risinde, a¤›rl›kl› olarak akrabal›k iliflkisinin olmas›, aile d›fl›ndan hiç kimsenin ör- örgütler birbirleri aras›nda
güt içerisinde yer almayaca¤› anlam›na gelmez. Bir organize suç örgütünün ‘ailevi’ güç birli¤i yapmak ve güveni
nitelikte olmas›, o örgütün çekirdek kadrosunun, yani oluflumu bafllatan ve yön- pekifltirmek düflüncesiyle k›z
al›p vermek suretiyle
lendiren lider kadrosunun yak›n akrabal›k iliflkisine sahip olmas›d›r. Örgütün çe- akrabal›k ba¤› oluflturma
kirdek kadrosunu genellikle kan ba¤› olan kifliler oluflturur. Tetikçiler ile düflük se- veya ‘kirvelik’ gibi
uygulamalarla mevcut olan
viyeli iflleri yapan di¤er elemanlar büyük ço¤unlukla aile d›fl›ndan kiflilerden seçil- ba¤› daha da güçlendirme
mektedir. Örgütün sevk ve idaresi, eylem ve politikalar›n›n belirlenmesi, kaynak- yoluna gitmektedirler
(Savafl, 1998:84-85).
lar›n paylaflt›r›lmas›, ailevi özelli¤e sahip çekirdek kadronun kontrol ve yönetimin-
dedir. Türkiye’de özellikle uyuflturucu kaçakç›l›¤›yla u¤raflan büyük çapl› mafya ti-
pi örgütlenmeler, ‘ailevi’ niteliktedir (Geleri ve Befle, 2010).
Etnik Köken
Organize suç örgütlerinin oluflumunda rol oynayan en önemli unsurlardan birisi Amerika’ya göç eden ‹talyan
kökenli kiflilerin büyük bir
de ‘etnisite’dir. Ortak kültür, dil ve de¤erlerin paylafl›lmas› örgüt elemanlar› aras›n- ço¤unlu¤unun mafya tipi
daki uyum, güveni, iletiflimi, sadakati ve gizlili¤i yüksek düzeye tafl›maktad›r. yap›lanmalarla iliflkili
1900’lü y›llar›n bafl›nda Amerika’ya göç eden ‹talyanlar›n bir k›sm› k›sa bir süre içe- oldu¤u ve ‹talyan güvenlik
güçlerinin yo¤un bask›s› ve
risinde buralarda kendilerinden önce gelip yerleflen geleneksel ‹talyan organize Sicilya’daki mafya gruplar›
suç örgütlerinin üyesi olmufllar, bir k›sm› da yerleflik örgütler d›fl›nda kendilerine aras›nda meydana gelen
kanl› çat›flmalar nedeniyle
ait ba¤›ms›z yap›lanma yolunu seçmifllerdir. Avrupa’daki durum da Amerika’dan ülkeyi terk etmek ve
farkl› de¤ildir. Almanya’da 2001 y›l›nda yap›lan araflt›rmalar bu ülkede yaflayan Amerika’ya göç etmek
zorunda kald›klar› tespit
Yugoslav, Türk ve ‹talyan kökenli topluluklar›n organize suç örgütü kurma ve üye- edilmifltir (Abadinsky,
si olma potansiyeli en yüksek gruplar oldu¤unu ortaya koymufltur. Bu ba¤lamda 1991).
organize suç yap›lanmas› içinde olan yabanc› flüpheliler içinde Türkler %8.7, Yu-
goslavlar %5.69 ve ‹talyanlar %4.0 ile en büyük oran› oluflturmufllard›r (Von Lam-
pe, 2002). Dünya genelinde faaliyet gösteren organize suç örgütlerinin büyük bir
k›sm› etnik kökeni esas alarak örgütlenmifltir. Örne¤in; Sicilyan Mafyas›, Kolombi-
yan Uyuflturucu Kartelleri, Japon Yakuzalar›, Çin Triadlar›, Rus Mafyas›, Nijeryal›
Suç Gruplar› gibi. Mafya gruplar› Türkiye’de de etnik kökene dayal› olarak Kürt
Mafyas›, Gürcü Mafyas› ve Karadeniz (Laz) Mafyas› fleklinde etnik özelliklere at›f-
ta bulunulmak suretiyle tan›mlanmaktad›r (Geleri ve Befle, 2010).
Hemflehrilik
Akrabal›k ba¤›n›n yan› s›ra Türkiye’deki organize suç örgütlenmelerinde dikkat çe- Hemflehrilik olgusu, göç
edilen yere her yönüyle
ken bir di¤er yap›lanma flekli de ‘hemflehrilik’ iliflkisine dayanmaktad›r. Bu tip ya- yabanc› olan kiflilerin,
p›lanmalarda örgütü ya da grubu bir araya getiren ve bir arada tutan en önemli karfl›laflabilecekleri olas›
sorunlar karfl›s›nda
faktör, ayn› flehrin ya da ayn› bölgenin insan› olmakt›r. K›rsal alanda yaflanan eko- yard›mlaflma ve dayan›flma
nomik s›k›nt›lar›n artmas›, ifl olanaklar›n›n azalmas› burada yaflayanlar› bu olanak- içinde olabilecekleri ayn›
dili, kültürü (ve inanc›)
lar›n daha fazla oldu¤unu düflündükleri kentlere göç etmeye itmifltir. Büyük kent- paylaflt›¤› insanlarla birlikte
lere göçlerde “göç ve suçluluk” ba¤lam›nda dikkat çeken en önemli unsur yeni olma ihtiyac›ndan ortaya
ç›kmaktad›r.
kentsel yaflama uyumda sorun yaflanmas›d›r. Örgüt liderinin yak›n çevresinde ço-
¤unlukla hemflehrileri yer al›r. Bunlar›n d›fl›nda istisnai olarak farkl› yerlerden ge-
len insanlar bulunmaktad›r. Tüm örgütlenme yap›s›, bu temel faktör üzerine kurul-
du¤u gibi, bu hemflehrilik ya da bölgecilik esas›, partito (nüfuzlu kiflilerle) iliflkile-
rinin kurulmas› ve sürdürülmesini de kolaylaflt›r›r. Hemflehrilik iliflkisi, böylece, ir-
tibat ve iliflkinin gerekçelendirilmesi ve meflrulaflt›r›lmas›nda, karfl›l›kl› güvenin
sa¤lanmas›nda ve tabii ki karfl›l›kl› ç›karlarda uzlafl›lmas›nda bir araç olarak kulla-

n›lmaktad›r. Bu anlamda son y›llarda özellikle Ankara ve ‹stanbul baflta olmak üze-
re büyük metropollerde gerçeklefltirilen “kentsel dönüflüm projeleri”nin, suçlar›n
oluflmas›nda tetikleyici rol oynayan birçok unsurun büyük ölçüde ortadan kalkma-
s›na veya azalmas›na neden olaca¤› ve böylece suç ve suçlulukla mücadelede
önemli bir rol oynayaca¤› düflünülmektedir (Geleri ve Befle, 2010).
Arkadafll›k Ba¤lar›
1980’li y›llar›n ortalar›na Organize suç örgütlenmelerinde birbirlerini uzun süredir tan›yan kiflilerin bu süre
do¤ru, ço¤unlu¤unu ülkücü
ideolojiye sahip eski içinde kurmufl olduklar› güçlü arkadafll›k ba¤lar›na dayal› birliktelikler de söz ko-
hükümlüler cezaevi sonras› nusudur. Bu ba¤lamda cezaevlerinde yaflanan arkadafll›k iliflkilerine dayal› olarak
büyük bir boflluk yaflam›fllar
ve gerek iflsizli¤in gerekse
gerçekleflen organize suç yap›lanmalar›yla da karfl›lafl›lmaktad›r. Çeflitli nedenlerle
ideolojik hedeflerdeki cezaevine düflmüfl bir tak›m kimselerin buralarda bafllayan arkadafll›k ve dostlukla-
de¤iflimin bir sonucu olarak
mafya tipi yap›lanmalar
r›, cezaevi sonras›nda organize suçta birlikteli¤e dönüflür. Cezaevi arkadafll›klar›na
oluflturmaya bafllam›fllard›r. dayal› olarak oluflmufl bu yap›, son zamanlarda Türkiye’de en çok ad› geçen orga-
nize suç gruplar›ndan baz›lar›na da damgas›n› vurmufltur. Bu örgütlerde, kimi hem-
flerilik iliflkilerinin de söz konusu olmas›na ra¤men, cezaevi arkadafll›¤›na dayal› bir
karakteristik daha fazla dikkat çekmektedir. Sedat Peker’in liderli¤inde örgütlenen
mafya grubu bu tür bir geçmiflin ürünü olarak ortaya ç›km›flt›r (Saçan, 2005).
Siyasi Görüfl Birlikteli¤i

Bu tip yap›lanmalarda, örgütsel yap›n›n temelini oluflturan unsur ‘siyasi görüfl’ ya
da ‘ideolojik’ birlikteliktir. Bu kifliler, belirli bir siyasi birikim, örgütlenme deneyi-
mi, cezaevi tecrübesi ve sosyal çevreye sahiptirler. Siyasi ve bürokratik iliflkiler
kurmak için birtak›m avantajlar› vard›r. ‹deolojik söylem ve tav›rlar›, eylemlerinin
meflrulaflt›r›lmas›nda ve sosyal kabul görmesinde birer araç olarak kullan›l›r. 1980
sonras› sahneye ç›kan ve ülkücü mafya olarak nitelendirilen mafya yap›lanmalar›n-
da cezaevindeki birlikteli¤e, arkadafll›¤a dayal› bir temel referans noktas›n›n yan›
s›ra ayn› siyasi görüfl ve ideoloji etraf›nda kenetlenme de ayr› bir etki ve öneme sa-
hip olmufltur (Geleri ve Befle, 2010).
Ritüel Ba¤l›l›klar
Ancak son dönemlerde Kardefllik, kader arkadafll›¤› ve benzeri duygu ve düflünceler örgüt alt kültürünün
özellikle büyük ölçekli
yap›lanmalarda avukatlar ve oluflmas›nda önemli rol oynar. Örgüt üyeleri aras›ndaki ba¤l›l›k, dayan›flma ve kar-
muhasebeciler aç›s›ndan defllik duygular›n›n bir gere¤i olarak her bir örgüt üyesinden zor durumlarda ken-
uzun süreli ve düzenli
birliktelik kurma e¤ilimi de dini arkadafllar› ve lideri için feda etmek veya cezaevine girmek zorunda oldu¤u-
oldukça yayg›n hale nu hisseden bir grup ba¤l›l›¤› psikolojisi ve ideolojisine sahip olmas› önemlidir. Bu
gelmifltir.
anlamda, mafya tipi yap›lanmalar içinde yer alan veya almay› düflünen herkes bu
yaz›l› olmayan ilkeyi benimsemifltir. Bu beklentiye uygun davrananlar örgüt için
her zaman flerefle, takdirle ve sayg›yla an›l›r, örgüt içerisindeki konumu ve etkin-
li¤i artar. Bu beklentiyi bofla ç›karanlar, do¤rudan suç aktivitelerine kat›lmada is-
teksiz davranan, gevfleklik gösteren ve kaytaranlar ise, hayal k›r›kl›¤›na yol açan
davran›fl›n boyutuna göre, örgütten d›fllan›r, konumu düflürülür veya di¤er flekil-
lerde cezaland›r›l›r (Geleri ve Befle, 2010).
SIRA S‹ZDE Türkiye’de büyük kentlerde yap›lanan mafya tipi suç örgütlerinin oluflumunu nas›l aç›kla-
SIRA S‹ZDE
3 yabilirsiniz?
S O R U S O R U
D‹KKAT D‹KKAT
TÜRK‹YE’DE ORGAN‹ZE SUÇ ÖRGÜTLER‹N‹N

ORTAYA ÇIKMASINDA ETK‹L‹ OLAN FAKTÖRLER
1950’li y›llardan sonra özellikle Amerikal› araflt›rmac›lar, organize suçlar›n ortaya
ç›kmas› ve geliflimi ile ilgili farkl› teoriler gelifltirmifllerdir. Bu konuda ortaya konu-
lan ve genelde organize suçlar›n, özelde de ‹talyan-Amerikan Mafyas›n›n ortaya ç›-
k›fl›n›, geliflimini ve faaliyetlerini aç›klamaya çal›flan bafll›ca teoriler flunlard›r: Ya-
banc›lar›n gizli iflbirli¤i teorisi, etnik miras teorisi, güçlülerin suçu teorisi ve özel
koruma teorisi (Geleri, 2003:17-72). Yabanc›lar›n gizli iflbirli¤i teorisi, organize suç-
lar›n Amerika’ya göç eden ‹talyanlar taraf›ndan getirilen ve Amerikan toplumuna
yabanc› bir olgu oldu¤unu ileri sürer. Etnik miras teorisi, Amerika’ya göç eden ya-
banc›lar›n toplumsal de¤iflimi h›zl› gerçeklefltirmek, daha iyi yaflam koflullar›na sa-
hip olmak amac›yla kendilerinden önce gelen ve suç dünyas› içinde yer alan ayn›
etnik kökene sahip suçlu kiflileri örnek alarak onlar›n organize suç yap›lar› içinde
yer almalar›na iflaret etmektedir. Güçlülerin suçu teorisi, organize suçlar›n güçlüler
taraf›ndan ifllenen bir suç türü oldu¤unu, partito iliflkileri vas›tas›yla güçlü konum-
lar›n daha da sa¤lamlaflt›r›ld›¤›n› ve örgüt elemanlar›n›n yasalar karfl›s›nda adeta
dokunulmazl›k kazand›¤›n› ifade eder. Özel koruma teorisi ise, mafyan›n yasad›-
fl› alanda iflletmecilere ve flah›slara özel koruma hizmeti sunan bir yap› oldu¤unu,
belirli bir ücret karfl›l›¤›nda bu hizmetin sunuldu¤unu belirtir.
Organize suç örgütlerinin ortaya ç›kmas› genel anlamda suçlar›n ortaya ç›kma-
s›nda etkili olan unsurlarla yak›n iliflkilidir. Bununla birlikte, burada biraz daha
özel ve do¤rudan bu konuya bakan yönü dikkate al›nd›¤›nda Türkiye’de organize
suçlar›n ortaya ç›kmas›nda etkili olan unsurlar› onbir (11) ana bafll›k alt›nda topla-
mak mümkündür. Bunlar flunlard›r: Mafya tipi örgütlenmeye uygun toplum yap›-
s›n›n bulunmas›, göçler ve çarp›k kentleflme, yasal boflluk ve yetersizlikler, siyasi
otorite bofllu¤u, ekonomik otorite bofllu¤u, bürokrasideki yozlaflma, yasaklamalar,
toplumsal özenti, terörün varl›¤›, e¤itim ve ö¤retim imkânlar›n›n yetersiz ve kalite-
siz olmas› ve çok çocuklu aile yap›s›.
Mafya Tipi Örgütlenmeye Uygun Toplum Yap›s›n›n

Bulunmas›
Türkiye’de toplumsal yap›, organize suç örgütlerinin ortaya ç›kmas› ve geliflmesi
için çok elveriflli bir haldedir. Mafya tipi yap›lanmalar›n tarihsel geçmiflte var olma-
s› nedeniyle toplum bu türden örgütlenme ve faaliyetlere uzak de¤ildir. Külhan-
beyli¤i, kabaday›l›k ve babal›k kültürünü özünde tafl›m›fl olan toplum bunlara pa-
ralel yeni kültürel kodlara uyum sa¤lama yetene¤ine sahiptir. Karakteristik olarak
da bireyler sorun çözmede sadece yasalarla s›n›rl› bir sürece pek al›flk›n de¤ildir
ve yasa d›fl› geleneksel yöntemleri kullanmaya elverifllidir. 1980’li y›llarda bafllayan
liberal ekonomi ve toplum olma çabalar› toplumda ciddi bunal›mlar da meydana
getirmifltir. Ahlaki de¤erler ve toplum yap›s› bozulmufl, geleneksel aile de¤erlerine
önem veren toplum yap›s› erozyona u¤ram›flt›r. Bozuk gelir da¤›l›m› küçük bir
grubun çok yüksek standartlarda toplumun büyük bir kesiminin ise oldukça zor
koflullarda yaflam sürmesine yol açm›flt›r. K›sa ve kolay yoldan para kazanmak
önemli ve öncelikli bir hedef olmufltur. Ailelerin çocuklar›n›n getirdi¤i kayna¤› bi-
linmeyen ve flüpheli olan paray›, çocuklar›n›n normal d›fl› yaflam fleklini sorgula-
madan kabul etmesi ile bu çocuklar yavafl yavafl yasad›fl› alana kay›p gitmifltir (Sa-
çan, 2005:102). Toplum bu anlamda yasad›fl› ifl ve hizmetleri kabullenmeye, yap-
maya ve bunlara müracaat etmeye elveriflli hale gelmifltir. Nitekim bu yüzdendir ki
1980’li y›llardan sonra geliflen yeni mafya tipi örgütlenme ve yasad›fl› faaliyetler
toplumda kabul görmüfltür. Bu örgütler müflteri bulma, para kazanma konusunda
s›k›nt› çekmemifllerdir.
Göçler ve Çarp›k Kentleflme

Türkiye’de iç göçler ve buna ba¤l› olarak ortaya ç›kan çarp›k kentleflme organize
suçlar›n ortaya ç›kmas›nda etkili olan en önemli nedenlerden biridir. Özellikle
1960’li y›llardan itibaren bafllayan ve azalmakla birlikte günümüzde de halen de-
vam eden k›rsal alanlardan büyük kentlere (Ankara, ‹stanbul, ‹zmir, Bursa, Adana,
Mersin, Diyarbak›r ve Kocaeli gibi) yap›lan göçler, bu kentlerde mafya tipi yap›-
lanmalar›n ortaya ç›kmas› ve geliflmesinde çok önemli bir rol oynam›flt›r. Göç et-
mek suretiyle hiç bilmedikleri büyük flehirlere gelenler, buralara daha önce yerlefl-
mifl olan hemflehrilerinin yard›m ve deste¤iyle gecekondulaflmak, devlet arazileri-
ne el koymak, hemflehrileri d›fl›ndakileri kendi bölgelerine sokmamak suretiyle
bölgesel hemfleri hâkimiyetinin oldu¤u yerleflim alanlar› kurmufllard›r. Ayn› flekil-
de, göç edenlerden baz›lar›; buralarda seyyar sat›c›l›k, han kap›c›l›¤›, minibüs hat-
lar›, taksi duraklar›, hamall›k, pazarc›l›k gibi baz› ifl kollar›n› ele geçirerek daha
sonra gelen hemflehrilerinden bir k›sm›n› bu ifl kollar›nda ifl sahibi yapm›fl, böyle-
ce bu sektörlerde bölge (hemflehricilik) hâkimiyeti kurmufllard›r (Saçan, 2005:79).
Mafya tipi organize suç Bu durum ‹talya’dan Amerika’ya yap›lan göçlerde de aç›k bir flekilde ortaya
örgütleri kendileri için çok
önemli bir kaynak oluflturan ç›km›flt›r. 1900 ile 1910 y›llar› aras›nda ‹talya’dan Amerika’ya 2 milyon 300 bin ki-
gecekondu bölgelerinin fli göç etmifltir. Bunlardan 1 milyon 900 binini Güney ‹talya ve Sicilya’dan göç eden
kontrollerinden ç›kmamas›
için kentsel dönüflüm
kifliler oluflturmufltur. Güney ‹talya ve Sicilya’dan Amerika’ya göç eden insanlar›n
projelerine karfl› ç›km›fllar ve sadece %5’i meslek sahibiydi. Geriye kalan %95 ise herhangi bir mesle¤i olmayan
bu projeleri engellemeye veya bir meslek yerine getirme becerisinde olmayan kiflilerden olufluyordu (Çulcu,
çal›flm›fllard›r.
1992:449). Birbiri ard›na gelen her göçmen grup, yabanc› olduklar› yeni toplum
içerisinde ciddi anlamda bir yabanc›l›k ve ‘gerilim’ süreci yaflam›flt›r. Bu koflullar
içerisinde bulunan insanlar, yeni geldikleri ve kendilerine çok yabanc› olan bir ül-
kede, geldikleri yerden çok daha iyi bir yaflam sürmek istiyorlard›. Bu hedefe ula-
flabilmek için de alternatif yol ve yöntemler içerisinde kendileri aç›s›ndan en uy-
gun olan› seçmek istiyorlard›. Baz› üyeler karfl›laflt›klar› bu gerilime, sosyal de¤iflim
geçirebilmek amac›yla organize suç iflleyerek tepki göstermifltir. ‹zlenen yöntem
“sosyal de¤iflimin hasta basamaklar›” olarak yorumlanabilir.
Yasal Boflluk ve Yetersizlikler

Türkiye’de organize suç örgütlerinin ortaya ç›kmas› ve geliflmesine etki eden un-
surlar içerisinde en dikkat çeken hususlardan biri “organize suç ve suçluluk konu-
sunda zaman›nda var olan yasal boflluklard›r”. Yasal boflluklar farkl› flekillerde
kendini göstermektedir. Organize suçlara iliflkin yasal boflluklar afla¤›daki format-
larda olabilmektedir (Beare’den akt. Güvel, 2004):
• Organize suçlulu¤u düzenleyen yasal normlar›n olmamas›.
• Bu konulardaki mevcut yasal normlar›n zay›f ve yetersiz olmas›.
• Özellikle geçifl dönemlerinde mevcut yasal normlar›n birbiriyle çeliflmesi ve
çat›flmas›.
• Devlet mekanizmas›n›n zay›f yap›lanmas› nedeniyle, yasal normlar›n yete-
rince uygulanamamas›.
Özellikle 1995’li y›llara kadar olan süreçte yasal düzenlemelerin, uygulamalar›n
ve kurumsallaflman›n tam olarak oturmam›fl olmas› ancak toplumsal de¤iflimin ise
bütün h›z›yla yaflanmas› nedeniyle yasal boflluklardan kaynaklanan sorunlar çok
büyük çapl› olmufltur. Sistemdeki eksiklikleri ve zay›fl›klar›, vatandafllar›n ihtiyaç- Demokratik ülkelerde
san›klara tan›nan haklar
lar›n›n giderilmesine yönelik kamu hizmetlerindeki yetersizlikleri iyi tespit eden paraya sahip örgütler
organize suç gruplar› bir anlamda devletle rekabete girmifl ve devletin yerine geç- taraf›ndan en üst seviyede
avantaja dönüfltürülmüfltür.
meye çal›flm›flt›r. Özellikle icra ve iflas kanunu, borçlar kanunu, kamu ihale kanun- S›radan bir adi suç san›¤›
lar› ve özellefltirme alan›ndaki mevzuat boflluklar› çok kazançl› olan bu alanlara or- ile bir uyuflturucu veya
ganize suç örgütlerinin el atmas›na neden olmufltur. Çek senet mafyas› borçlar ve mafya örgüt üyesi san›¤›n›n
savunma imkânlar›
icra ve iflas; yolsuzluk örgütleri de kamu ihale ve özellefltirme kanunlar›ndaki bofl- aras›nda da¤lar kadar fark
luk ve yetersizlikleri f›rsat bilip de¤erlendirerek ortaya ç›km›fllard›r (Saçan, vard›r. ‹kinci grupta yer alan
san›klar alan›nda en iyi
2005:102). Bu gruplar›n elde ettikleri güç ve devletin üst düzey yetkilileri ve mil- avukatlar› tutarak, yasalar
letvekilleriyle kurmufl olduklar› yak›n iliflkiler nedeniyle yasal boflluklar›n k›sa sü- ve soruflturmadaki
boflluklar› en ince
rede giderilmesi de mümkün olmam›flt›r. ayr›nt›s›na kadar
Ceza soruflturma ve yarg›lamalar›n›n uzun sürmesi, ma¤durlar›n beklentilerine kullanm›fllard›r (Saçan,
2005:99).
cevap vermemesi adalete, hukuk devletine olan güvenin ve inanc›n sars›lmas›na
yol açm›flt›r. Bu durumda ma¤durlar bir sorunla karfl›laflmalar› halinde polise ve
yarg›ya gitmek yerine k›smen kendileri ço¤u zaman da bu konularda faaliyet gös-
teren organize suç gruplar› vas›tas›yla haklar›n› elde etmeye çal›flm›fllard›r. Bu ki-
fliler ayr›ca soruflturmay› yürüten polisleri adli ve idari aç›dan zora sokacak bütün
olas› hukuki yollar› da devreye sokmak suretiyle polisi y›ld›rmaya ve pasifize et-
meye çal›flm›fllard›r.
Siyasi Otorite Bofllu¤u

Türkiye’de siyasi otorite organize suçlarla mücadelede kararl› ve güçlü bir irade or-
taya koyamam›flt›r. Bu durum gerek güçsüz koalisyon hükümetleri gerekse tek
parti iktidarlar› döneminde hep ayn› olmufltur. Bazen de siyasi otorite ve siyasi
kimli¤e sahip kifliler mafya tipi faaliyetlere ve yolsuzluklara kiflisel ç›karlar› nede-
niyle göz yummufltur. Siyasi gücü elinde bulunduran ve organize suç yap›lanma-
lar›yla farkl› flekillerde partito iliflkisi içinde bulunan siyasiler organize suçlarla mü-
cadeleyi etkin k›lacak yasal düzenlemelerin Meclisten zaman›nda geçmemesi, ge-
çecekse eksiklerle ve aç›klarla geçmesi konusunda büyük çaba harcam›fllard›r. Di-
¤er taraftan bu kiflilerin, mücadeleyi yürüten polis üzerinde a¤›r bask›lar kurmas›
da bu anlamda önemli sorun kayna¤› olmufltur. Bütün bunlar organize suç örgüt-
lenmelerinin oluflumunu ve geliflimini kolaylaflt›rm›flt›r.
Ekonomik Otorite Bofllu¤u

Enflasyonun sürekli yüksek olmas›, para piyasalar›nda ani inifl ve ç›k›fllar›n yaflan- Bu anlamda, 1980’lerin
mas› ve kay›t d›fl› ekonominin çok yayg›n ve yüksek oranda olmas› ülkede ekono- bafl›nda Bolivya’da organize
suç örgütleri devlet
mik otorite bofllu¤unun önemli göstergeleridir. ‹thalat rejimi ve gümrük vergileri- yönetimini ele geçirecek
ne ba¤l› olarak baz› mallar›n yasa d›fl› yollardan ülkeye sokulmas›, zamana ve dü- kadar etkin bir konuma ve
güce ulaflm›fllard›r
zenlemelere ba¤l› olarak farkl›l›k göstermektedir. Uzun y›llar kapal› ve korumac› (Paoli’den akt. Güvel,
ekonomik sistemin etkin oldu¤u Türkiye’de elektronik tüketim malzemeleri, teks- 2004:72).
til, sigara, alkol ve benzeri birçok ürünün kaçakç›l›¤› yap›lm›flt›r. Ekonomide oto-
rite bofllu¤unun yafland›¤› toplumlarda suç piyasas› düzenli ve istikrarl› geliflmenin
alternatifi olarak ortaya ç›karlar. Ulusal ekonomik yap›lar›n› uluslararas› sisteme
entegre etme çabas› içerisinde olan toplumlar, mevcut de¤iflim ve geliflim süreci-
nin bir ‘yan etkisi’ sonucu organize suç faaliyetlerinin geçici olarak artmas›na ve
ekonomik sisteme s›zmas› gibi sorunlarla karfl›lafl›rlar. Bu durum, asl›nda kontrol
ve sistem d›fl› meydana gelen ve kaç›n›lmaz olan bir yan etki sürecidir. Bu sorun
Türkiye’de 1982 sonras› uygulanan piyasa ekonomisine geçifl sürecinde çok belir-
gin ve yayg›n olarak yaflanm›flt›r. Rusya, benzer flekilde, geçifl ekonomilerine da-
yal› olarak ortaya ç›kan organize suç yap›lanmalar›na verilebilecek en dikkat çeki-
ci örneklerden birini oluflturmaktad›r (Paoli’den (2001) akt. Güvel, 2004:72).
Türkiye’nin demokrasiye ve piyasa ekonomisine geçifl çabalar›, pusuda f›rsat
bekleyen organize suç gruplar› için kaç›r›lmayacak elveriflli ortamlar sunmufltur.
Bu f›rsatlar› de¤erlendirmek amac›yla yeni suç örgütleri kurulmufl ve piyasaya gir-
mifl, var olan suç gruplar› daha çok büyümüfl ve faaliyet alan›n› geniflletmifltir. Suç
örgütleri birçok sektörde güçlenmifl, devletin kaynaklar›n› ve imkânlar›n› kendi ç›-
karlar› do¤rultusunda kullanmaya bafllam›fl, çok yüksek kazançlar elde etmifl ve
ayn› flekilde yüksek miktarlardaki paray› kay›t d›fl›na ç›karm›flt›r. Sonuçta, çok sa-
y›da ve yüksek de¤erdeki kamu yat›r›mlar› zarar görmüfl, kaynaklar heba olmufl ve
verimlilik düflmüfltür.
Bürokrasideki Yozlaflma
Hükümetlerin rant da¤›tma gücüne sahip oldu¤u, toplumsal de¤iflim sürecinin ve
geçifl ekonomilerinin yafland›¤›, hukuksal yap›n›n ve devlet otoritesinin zay›f ve
yetersiz oldu¤u toplumlarda çok daha kolay ve yayg›n bir flekilde görülmektedir.
Organize suç gruplar› yasad›fl› aktivitelerini kolaylaflt›rmak ve risklerini minimize
etmek için yozlaflm›fl kamu görevlilerine ihtiyaç duyarlar. Bürokratik yozlaflman›n
oldu¤u dönemlerde devlet kurumlar›n›n zay›f olmas›, hesap vermemesi, fleffaf ol-
mamas› ve ekonomik faaliyetlerle iç içe olmas› devleti bir rant kap›s›na dönüfltür-
müfltür. Devlet kurumlar›n›n rant kap›s›, hükümetlerin ve kamu kurumlar› ile te-
flekküllerinin de rant da¤›tma gücü olmas› nedeniyle bürokraside çok ciddi suiisti-
maller olmufltur. Di¤er taraftan, bürokraside ifllerin yavafl yürümesi, ifllerini bir an
önce bitirmek isteyen kiflilerin (özellikle de ifladamlar›n›n) bu ifli k›sa sürede çöze-
bilecek organize suç örgütlerine yönelmelerine yol açm›flt›r. Bu tür örgütler de sa-
hip olduklar› partito iliflkileri, rüflvet baflta olmak üzere her türlü yolsuzluk meka-
nizmas›yla ifl bitirici bir konumda olman›n rant›n› elde etmifllerdir (Saçan, 2005:102).
Siyasiler ve bürokratlar ç›kar iliflkilerine dayal› olarak kamu kaynaklar›n› farkl›
yöntemlerle üçüncü kiflilere peflkefl çekmifllerdir. ‹flin daha da garip taraf› bu tür-
den iliflkilerin ve uygulamalar›n bürokraside ve toplumda ola¤an ve meflru görül-
mesidir. Hatta yozlaflm›fl iliflkileri olmayan bürokratlar (bazen kendi aile ve yak›n-
lar› taraf›ndan da olmak üzere) yak›n ifl arkadafllar› ve amirleri taraf›ndan d›fllanm›fl
ve hor görülmüfltür. “Devletin mal› deniz yemeyen keriz” sözü hemen herkesin
büyük kabul gösterdi¤i bu dönemler organize suç yap›lar› için bulunmaz bir f›rsat
olarak de¤erlendirilmifl ve bu nedenle de bu tür suç örgütlerinin ortaya ç›kmas›na
ve geliflmesine zemin haz›rlam›flt›r. Böyle bir tablo flüphesiz ekonomik yap›y› boz-
mufl, sürdürülebilir ekonomik geliflmeyi engellemifl, devlet kurumlar›n› zay›flatm›fl
ve dolay›s›yla organize suçlar için elveriflli f›rsatlar› art›rarak adeta onu beslemifltir.
Yasaklamalar
Organize suçlar›n ortaya ç›kmas›nda ve geliflmesinde yasaklay›c› ve s›n›rlay›c› eko-
nomi ve hukuk politikalar›n›n önemli bir rolü bulunmaktad›r. Bu tür politikalar
suçlulu¤u ve suç ekonomilerini beslemektedir. Her mal ve hizmet normal ekono-
mik yap› içerisinde piyasadaki arz ve talep koflullar›na göre üretilir ve belirlenir.
Ancak, talep piyasas› olmas›na ra¤men baz› mal ve hizmetler çeflitli nedenlerle ya-
saklanabilmekte veya kullan›m› s›n›rlanabilmektedir. Örne¤in, 1970 ve 1980’li y›l-
larda elektronik mallar, sigara ve döviz ile ilgili yasal baz› s›n›rlamalar›n olmas› ne-
deniyle bu tür ürünlerin yasad›fl› yollardan piyasaya sürülmesinde çok büyük ka-
zanç gören organize suç örgütleri bu alana el atm›fllard›r. Yasad›fl› piyasalar›n olufl- Türkiye’de 1970’li y›llarda
uygulanan k›s›tlay›c› ve
mas›nda ve organize suç gruplar›n›n bu söz konusu piyasalarda etkin konuma gel- yasaklay›c› ekonomik
mesinde rol oynayan bafll›ca uygulamalar flunlard›r (Güvel, 2004): politikalar›n sonucu olarak
mafya, karaborsa ve
• ‹thal ürünlere yüksek düzeyde s›n›rlama veya vergi yükü getirilmesi. stokçuluk ifline de girmifltir.
• ‹nflaat, turizm, ticaret veya mesleki uzmanl›k gerektiren baz› alanlarda lisans Sigara, fleker, ya¤ ve un gibi
ya da izin s›n›rlamalar›n›n getirilmesi. baz› maddelerin yan› s›ra
akaryak›tta da
• Fiyat kontrolleri, teflvik, kota veya benzeri de¤iflimi s›n›rlay›c› müdahalele- karaborsac›l›k yapm›fl ve bu
rin yap›lmas›. yolla çok büyük kazançlar
elde etmifllerdir (Saçan,
• Mali piyasalara iliflkin düzenlemelerin çok fazla ve vergi sisteminin karma- 2005:67).
fl›k olmas›.
Toplumsal Özenti
Popüler kültürün empozesi ve reyting endiflesi nedeniyle yaz›l› ve görsel medya-
da s›k olarak yer alan mafya ile ilgili haberlerin ve programlar›n organize suç ör-
gütlerinin ve liderlerinin kamuoyunda meflru bir kimlik kazanmalar›nda önemli rol
oynad›¤› söylenebilir. Bu konular› içeren haber ve programlarda suç örgütü lider-
lerinin “ünlü baba, yer alt› dünyas›n›n tan›nm›fl ismi ve ünlü kabaday›” gibi tan›m-
lamalarla z›mnen övülmesi özellikle gençler üzerinde ciddi olumsuz etki yapm›fl,
onlar›n mafyaya özenmelerine yol açm›flt›r. Ayr›ca, mafya liderleri hakk›nda konu-
flulurken isimlerinin bafl›na “Kürt, Laz, Çerkez, Arnavut” gibi etnik terimler ile “Ka-
radenizli, Of’lu, Diyarbak›r’l› ve Mufl’lu” gibi bölgesel tan›mlamalar›n konulmas›
sonucu toplumsal yap›da önyarg›, etiketleme ve ayr›ma yol aç›lm›fl, di¤er taraftan
da bu örgütlerin ve liderlerinin daha fazla tan›nmas›na ve isim yapmas›na neden
olunmufltur (Özdiker, 2004).
Medya, bilmeden veya reyting endiflesiyle organize suç liderlerine, örgütlerine ‹çinde bulundu¤u sosyal,
ekonomik ve hukuki
ve bunlar›n eylemlerine gere¤inden fazla gündemlerinde yer ay›rarak adeta orga- ortamdan memnun olmayan
nize suçlulu¤un toplumda sosyal, kültürel ve hukuki aç›lardan meflruluk kazan- ve “ne yaparsam yapay›m
hiçbir zaman güzel bir evim
mas›na yard›mc› olmufltur. Mafya gruplar›n›n liderlerinin sanat ve ifl dünyas›n›n ve arabam olmayacak”,
gözde insanlar› veya sayg›n bir kifli gibi gösterilmesi toplum üzerinde ciddi olum- “dürüst çal›flsam ne olacak,
suz etkiler meydana getirmifltir. Al›n teriyle yaflam›n› sürdürme, hakk›na raz› ol- evimi zor geçindiriyorum” ve
benzeri düflüncelere sahip
ma, elindekiyle yetinme, daha fazla kazanabilece¤i yasal ve meflru yollar› arama bireyler, kendileri gibi olup
yerine, yol ve yöntemin yasall›¤›na, meflrulu¤una ve ahlaki olufluna bakmaks›z›n, da yasad›fl› faaliyetler
yoluyla daha iyi bir yaflam
en k›sa ve kolay yoldan çok kazanma ve zengin olman›n hedef haline geldi¤i bir seviyesine ve sosyal itibara
toplumsal yap› flüphesiz organize suçluluk için çok elveriflli bir ortam oluflturmufl- sahip olan tan›d›¤› kiflileri
örnek alarak yasad›fl›
tur. Bu, bireylerin gelece¤e ait olumlu beklentilerinin, umutlar›n›n olmay›fl› ile de yap›lanmalara
ba¤lant›l›d›r. kat›lm›fllard›r.
Terörün Varl›¤›
Terörün yo¤un oldu¤u 1984-1996 y›llar› aras›nda devlet kurumlar› ve yetkilileri
üniter devlet yap›s›n›n ve kamu güvenli¤inin korunmas› üzerine odaklanm›fl, bü-
tün dikkatler, kaynaklar ve enerji bu yönde harekete geçirilmifl, organize suç faali-
yetleri s›radan asayifl olaylar› olarak alg›lanm›fl bu nedenle de pek fazla üzerine gi-
dilmemifltir. Bu dönem, koflullar›n çok elveriflli olmas› nedeniyle, organize suç
gruplar›n›n oldukça güçlendi¤i, faaliyetlerini art›rd›¤›, inan›lmaz derecede yüksek
gelir elde ettikleri ve ayn› zamanda politikac›, bürokrat, yarg› mensubu, güvenlik
personeli, banka yetkilileri ve di¤er ilgili kamu kurum görevlileriyle çok yak›n par-
tito iliflkiler kurup gelifltirdikleri bir dönemdir.
Organize suç gruplar›, devlet yetkililerinin bütün dikkatlerini ve enerjilerini te-
rörle mücadeleye yöneltmesini f›rsat bilmifl ve kendilerini bu duruma uygun ola-
rak yeniden yap›land›rm›fllard›r. Bunun yan› s›ra, küreselleflmenin sundu¤u cazip

f›rsatlar› de¤erlendirmek amac›yla d›fl dünyaya da aç›lan suç örgütleri di¤er ülke-
lerin suç gruplar›yla yak›n ba¤lant›lar kurmaya bafllam›flt›r. Bu örgütler ülke içinde
de özellikle hazine arazilerini iflgal etme, kamu ihalelerini alma ve yasad›fl› yollar-
dan ve/veya kolay yollardan çok büyük para kazananlar baflta olmak üzere zen-
gin ifladamlar›ndan tehdit, bask› ve fliddet yoluyla haraç alma gibi “yüksek kazanç”
getirici suç aktivitelerine yönelmifllerdir (Bal, 2000).
E¤itim ve Ö¤retim ‹mkânlar›n›n Yetersiz ve Kalitesiz

Olmas›
Organize suç örgütlerine kat›lan, özellikle tetikçilik yapan örgüt elemanlar›n›n bü-
yük bir k›sm›n›n e¤itim seviyesi çok düflüktür. Bu durum, mafya tipi yap›lanmalar
faaliyetlerinde e¤itim seviyesi düflük gençleri çok daha kolay kand›rd›¤›n›n göster-
gesidir (Saçan, 2005:101).
Çok Çocuklu Aile Yap›s›

Çok çocuklu olup da ekonomik anlamda yetersiz olan, çocuklar›na yeterli e¤itim,
bak›m ve ilgiyi veremeyen ailelerde maalesef çocuklar›n baz›s› organize suç veya
terör örgütlerinin a¤›na düflmüfltür. Çocukluklar›nda yaflad›klar› travma, fakirlik ve
ezilmifllik duygular›n›n da etkisiyle bu gençler büyük bir h›rsla kendilerini ispatla-
ma, iyi imkanlara sahip olma ve s›n›f atlama duygu ve düflünceleriyle gözleri ka-
pal› bir flekilde örgütlere kat›lm›fllard›r. Bu kiflilerden baz›s› toplumu, geçmifllerin-
deki olumsuz süreç ve içinde bulunduklar› durumun as›l sorumlusu olarak gör-
müfltür. Bunlar ayn› zamanda örgüte girmeyi toplumdan intikam alma ve kendile-
rini ispatlama yolu olarak benimsemifllerdir (Saçan, 2005:101).
Özet
N
A M A Ç
Organize suç ve iliflkili di¤er kavramlar› tan›m- N
A M A Ç
Organize suçlar›n ortak özelliklerini s›ralaya-
1 layabilmek. 3 bilmek.
Organize suç, tan›m› üzerinde uzlafl› sa¤lanama- Organize suçlara iliflkin üzerinde uzlafl› sa¤lan-
yan bir kavramd›r. Organize suç, k›sa ve öz bir m›fl bir tan›m bulunmamakla birlikte uluslararas›
ifadeyle, en az üç kiflinin devaml› olarak suçlar ifl- alanda kabul görmüfl ortak özellikleri vard›r. Bun-
lemek amac›yla, belirli bir hiyerarflik yap› içinde lar flu flekilde s›ralanabilir: Ekonomik ç›kar ama-
gizli iflbirli¤i yapmalar› ve suçlar ifllemeleridir. Or- c› tafl›rlar, hiyerarflik yap›lar› vard›r, devaml›l›k
ganize suç denildi¤inde akla ilk önce mafya gelir, gösterirler, s›n›rl› üyelik sistemi vard›r, kurallar›
ancak organize suç mafya tipi yap›lar› da içine bulunur, tekelci anlay›fla sahiptirler, yöntem ola-
alan üst bir kavramd›r, olgudur. Organize suç ve rak fliddet ve yolsuzlu¤u kullan›rlar, uzmanlaflma
mafya sosyolojik, örgütlü suç ise hukuki bir an- ve iflbölümü vard›r.
N
lam derinli¤ine sahiptir. S›n›raflan (organize) suç
birden fazla ülkeyi içine alan suçtur. Suç bir ülke- Organize suç örgütlenmesinin temel dinamikle-
A M A Ç
de planlan›p bir baflka ülkede ifllenebilir, sonuç- 4 rini aç›klayabilmek.
lar› birden fazla ülkeyi etkileyebilir. Beyaz yakal› Organize suç örgütlerinin yap›lanmalar›nda; kan
suç, flirket (kamu veya özel) çal›flanlar›n›n, beyin ba¤›, etnik köken, hemflehrilik, arkadafll›k ba¤la-
gücüyle, bilgileri ile yaflamlar›n› kazananlar›n gö- r›, ideoloji birlikteli¤i ve ritüel ba¤l›l›k ile kiflisel
revleriyle ilgili konularda görevlerini kötüye kul- deneyim ve özellikler bafll›ca örgüt içi güven sa¤-
lanmak suretiyle kiflisel ç›kar sa¤lamalar›d›r. fiir- lay›c› mekanizmalard›r.
ket suçlar›nda ise, flirket çal›flanlar›n›n veya yetki-
lilerinin, kiflisel ç›karlar› d›fl›nda kurumlar›n›n N
A M A Ç
Organize suçlar›n Türkiye’de ortaya ç›kmas›n-
menfaati için ihmal gösterme veya eylem gerçek- 5 da etkili olan faktörleri ifade edebilmek.
lefltirme suretiyle yasad›fl› ifl yapmalar›d›r. Türkiye’de organize suçlar›n ortaya ç›kmas›nda
N
etkili olan unsurlar flunlard›r: Yozlaflm›fl toplum
Organize suçlar›n Türkiye’de ortaya ç›kmas› ve yap›s›, göçler ve çarp›k kentleflme, yasal boflluk
A M A Ç
2 geliflmesini özetleyebilmek. ve yetersizlikler, siyasi otorite bofllu¤u, ekono-

Türkiye’de organize suçlar›n geçmifli yüzy›llar mik otorite bofllu¤u, bürokrasideki yozlaflma, ya-
öncesine, Celali isyanlar›na ve eflk›yal›k dönem- saklamalar, toplumsal özenti, terörün varl›¤›, e¤i-
lerine dayanmaktad›r. Mafya tipi yap›lanmalar tim ve ö¤retim imkânlar›n›n yetersiz ve kalitesiz
farkl› adlar ve kültürel kodlar ile hep var olmufl- olmas› ve çok çocuklu aile yap›s›.
tur. Tarihsel anlamda isyanc›lar ve eflk›yalar, tu-
lumbac›lar, külhanbeyleri, kabaday›lar, babalar
ve son olarak da a¤abeyler (a¤abeyler, reisler)
bu zincirin halkalar›n› oluflturmufltur. Mafya ge-
lene¤inde külhanbeyleri hariç di¤erlerinin hepsi-
nin toplum yaflam›nda, kültür havzas›nda ve or-
tak haf›zada oldukça olumlu izler b›rakt›¤›, “mert-
lik, delikanl›l›k, güvenilirlik, dürüstlük” ve ben-
zeri sayg›n de¤erlerle özdefllefltikleri de görül-
mektedir. Ancak özellikle 1960’l› y›llardan sonra
mafya’n›n uyuflturucu ifllerine de girmesi ve gö-
zü dönmüfl bir flekilde fliddet, bask› ve korku ile
insanlar›n kazançlar›n› ellerinden almaya baflla-
mas›yla birlikte bu olumlu imaj yerle bir olmaya
bafllam›flt›r.
1. Afla¤›dakilerden hangisi organize suç (örgütü) yeri- 6. Afla¤›dakilerden hangisi organize suç örgütlenmele-
ne kullan›lan tan›mlamalardan biri de¤ildir? rinin temel esaslar›ndan de¤ildir?
a. Örgütlü suç a. Kanba¤›
b. Mafya b. Etnik köken
c. Siyasi mafya c. Arkadafll›k ba¤lar›
d. Çete d. Eski mahkûmiyet hali
e. ‹llegal giriflim e. Kiflisel deneyim ve özellikler
2. Afla¤›dakilerden hangisi mafya kavram›n› aç›klamak 7. Afla¤›dakilerden hangisi organize suçlara iliflkin te-
için uygun bir ifadedir? orilerden de¤ildir?
a. Mafya, organize suç örgütlerinin tepe yap›lan- a. Yabanc›lar›n gizli iflbirli¤i teorisi
mas›d›r. b. Yasad›fl› örgütlenme teorisi
b. Mafya Amerikan organize suç örgütlerinin aç›k- c. Etnik miras teorisi
lanmas› için kullan›lan bir kavramd›r. d. Güçlülerin suçu teorisi
c. Her mafya tipi yap›lanma bir organize suç örgü- e. Özel koruma teorisi
tüdür, her organize suç örgütü de mafya tipi bir
yap›lanmad›r. 8. Afla¤›dakilerden hangisi Türkiye’de organize suçla-
d. Mafya organize suç örgütlerini tan›mlamak için r›n ortaya ç›kma nedenlerinden biri de¤ildir?
‹talya’da kullan›lan bir kavramd›r. a. Toplumsal özenti
e. Mafya, ilk önce Sicilya’da geleneksel ve ailevi b. Yasaklamalar
suç örgütlerini tan›mlamak için kullan›lm›flt›r. c. Siyasi otorite bofllu¤u
d. Göçler ve çarp›k kentleflme
3. Afla¤›dakilerden hangisi “beyaz yakal› suç” tan›mla- e. Yerel yönetimlerin etkisizli¤i
mas› için do¤ru bir ifade de¤ildir?
a. Beyaz yakal› suç, flirket çal›flanlar›n›n flirketleri- 9. Afla¤›dakilerden hangisi organize suçlar›n Türkiye’de
nin ç›kar›n› korumak amac›yla iflledikleri suçtur. yol açt›¤› zararlara iliflkin do¤ru bir ifade de¤ildir?
b. Beyaz yakal› suç, beyin gücüyle çal›flan kiflilerin a. Organize suç bürokrasiyi yozlaflt›rm›flt›r.
iflledi¤i suçtur. b. Organize suç ekonomik dengeleri ve vergi gelir
c. Beyaz yakal› suç, flirket çal›flanlar›n›n görevle- sistemini bozmufltur.
riyle ilgili iflledi¤i suçtur. c. Organize suç ülkenin d›fl politika dengelerini
d. Beyaz yakal› suç, flirket çal›flanlar›n›n görevleri- bozmufltur.
ni kötüye kullanmak suretiyle iflledi¤i suçtur. d. Organize suç toplumsal yozlaflmaya yol açm›flt›r.
e. Beyaz yakal› suçta flirket çal›flanlar› kiflisel ç›kar e. Organize suç politik yap›y› olumsuz etkilemifltir.
amac›yla suç ifllemektedir.
10. Afla¤›dakilerden hangisi 1900 ile 1910 y›llar› aras›n-
4. Afla¤›dakilerden hangi kavram Türkiye’deki organi- da ‹talya’dan Amerika’ya göç edenlerin durumunu aç›k-
ze suç tarihinde geçen ve mafya tipi yap›lanmalar ile lamak için do¤ru bir ifade de¤ildir?
özdeflleflen bir kavram de¤ildir? a. Amerika’ya göç eden ‹talyanlar›n çok büyük bir
a. Kabaday› k›sm› Güney ‹talya ve Sicilyal›yd›.
b. Külhanbeyi b. Güney ‹talya ve Sicilya o dönemlerde yoksullu-
c. Tulumbac› ¤un en fazla oldu¤u bölgelerdi.
d. Baba c. Sicilya’daki mafya gruplar› aras›ndaki çat›flmalar
e. Büyükbaba ve ‹talyan güvenlik güçlerinin yo¤un bask›s› ne-
deniyle Güney ‹talya ve Sicilya’daki göçlerde
5. Afla¤›dakilerden hangisi organize suçlar›n ortak özel- h›zl› art›fl olmufltur.
liklerinden biri de¤ildir? d. Güney ‹talya ve Sicilya’dan Amerika’ya göç eden
a. Tekelci anlay›fl vard›r. insanlar›n sadece %5’i meslek sahibiydi.
b. Derin yap› vard›r. e. Güney ‹talya ve Sicilya’daki organize suç örgüt-
c. Yöntem olarak fliddet ve yolsuzluk yayg›nd›r. leri belirli bir plan dâhilinde yeni örgütler kur-
d. Hiyerarflik yap› vard›r. mak amac›yla Amerika’n›n farkl› kentlerine göç
e. S›n›rl› üyelik sistemi vard›r. ettiler.

1. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Organize Suç ve Mafya Kav- S›ra Sizde 2
ram›” bölümünü gözden geçiriniz. Kabaday›l›k kültürel bir olgu ve anlay›flt›r. Kabaday›
2. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Organize Suç ve Mafya Kav- Osmanl› ve Türk kültüründe çevresinde sevilen, say›-
ram›” bölümünü gözden geçiriniz. lan, etraf›na yard›m eden, kimsenin hakk›na hukukuna
3. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Beyaz Yakal› Suç” bölümü- göz dikmeyen, gözü pek, bile¤i güçlü, mert ve delikan-
nü gözden geçiriniz. l› bir karakterdir. Külhanbeyi ise, kabaday›l›k kültürü-
4. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Türkiye’de Organize Suç- nün, mafya tipi yaflam alan›n›n bir parças› olmakla bir-
lar›n Tarihsel Geliflimi” bölümünü gözden ge- likte, hiçbir zaman kabaday›lar gibi toplumda olumlu
çiriniz. bir intiba oluflturamam›fl, sayg›n bir yer edinememifltir.
5. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Organize Suçlar›n Ortak Külhanbeyleri, fiziksel güç kullanmak, zara vermek,
Özellikleri” bölümünü gözden geçiriniz. tehdit etmek suretiyle çevrelerinde korkuya dayal› bir
6. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Organize Suç Örgütlen- hâkimiyet alan› oluflturmufllard›r.
melerinin Temel Esaslar›” bölümünü gözden
geçiriniz. S›ra Sizde 3
7. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Organize Suçlar Üzerine Türkiye’nin k›rsal kesimlerinden, küçük kasaba ve fle-
Teoriler” bölümünü gözden geçiriniz. hirlerinden büyük kentlere büyük çapl› göçler yaflan-
8. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Türkiye’de Organize Suç m›flt›r. Göçerlerin büyük bir k›sm› yeni ortama yasal
Örgütlerinin Ortaya Ç›kmas›nda Etkili Olan Fak- kural ve düzenlemeler çerçevesinde uyum sa¤lama, ifl
törler” bölümünü gözden geçiriniz. bularak çal›flma, kendine ve ailesine yeni bir yaflam ve
9. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Organize Suçlar›n Genel gelecek kurma çabas› içine girmifllerdir. Ancak göçerle-
Olumsuz Etkileri” bölümünü gözden geçiriniz. rin bir k›sm› ise bu yeni ortamda k›sa sürede toplumsal
10. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Etnik Miras/Silsile Teorisi” de¤iflim yaflamak, zengin olmak, çevrede sayg› görmek
bölümünü gözden geçiriniz. için mevcut yasal yollar›n yetersiz oldu¤una inanm›fllar-
d›r. Bu flekilde derinden hissedilen gerilim psikolojisine
dayal› olarak, kendilerinden önce bu flehre gelen aile,
akraba, afliret veya hemfleri ba¤› olan ve yasad›fl› yap›-
lanmalar içinde bulunan kiflilerin yan›na giderek onlar
gibi olma yolunu tercih etmifllerdir. Böylece, ayn› etnik
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› kökene sahip kifliler birlikte bu yasad›fl› yap›y› devam
S›ra Sizde 1 ettirmifllerdir. Bu yüzden, özellikle ‹stanbul baflta ol-
Organize suç ve mafya kavramlar› genelde efl anlaml› mak üzere büyük metropollerde aile, akraba, afliret ve
olarak kullan›lmakla birlikte aralar›nda baz› temel fark- hemflerilik esas›na dayal› mafya tipi yap›lanmalar çok
l›l›klar bulunmaktad›r. Organize suç, mafya tipi suç ya- yayg›nd›r.
p›lar› ve eylemleri de dâhil olmak üzere, çok fazla say›-
da suç türlerini içine alan bir üst kavramd›r. Bu anlam-
da uyuflturucu kaçakç›l›¤›, ihaleye fesat kar›flt›rma, or-
ganize bir flekilde ifllenen oto h›rs›zl›¤›, evden h›rs›zl›k,
doland›r›c›l›k ve kapkaç gibi suçlar, haraç toplama ve
çek senet tahsilât› yapma gibi suçlar organize suç ola-
rak tan›mlanmaktad›r. Ancak bu suçlardan çek senet
tahsilat›, haraç toplama ve bazen de ihaleye fesat kar›fl-
t›rma hariç olmak üzere di¤er büyük bir k›sm› mafya ti-
pi suç de¤ildir. Bu aç›dan, her mafya tipi suç mutlaka
organize suç olmakla birlikte her organize suç mafya ti-
pi suç de¤ildir.
Kaynaklar
Ar›bo¤an, D.Ü. (1996) Globalleflme Senaryosunun Ak- Geleri, A.,(2003) “Organize Suçlar›n Ortaya Ç›k›fl› ve
törleri, ‹stanbul: Der Yay›nlar›, Yay›n No. 181. Geliflimi: ‹talyan-Amerikan Mafyas› Üzerine Bir Ça-
Ayd›n, B. (2003) Kravatl› Mafya, ‹stanbul: Selis Yay›nlar› l›flma” A. Geleri ve H.H. Çevik, (Editörler.), Organi-
Bal, ‹. (2000) “Türkiye’de Organize Suçlar ve Terörizm ze Suçlarla Mücadele ve Polis, s. 19-74, Ankara: Seç-
Üzerine”, Polis Bilimleri Dergisi, Ankara: Polis Aka- kin Yay›nevi.
demisi Baflkanl›¤›, Cilt. 2, Say›. 7-8. Geleri A., ve E.Befle, (2010) “Türkiye’de Organize Suç
Bell, D. (1988) ‘Crime as an American Way of Life: A Örgütlenmelerinde Güven Unsurunun Yeri ve Öne-
Queer Ladder of Social Mobility’, içinde Bell, D. The mi”, S. ve Arkadafllar› (ed.), Yerelden Küresele S›n›-
End of Ideology: On the Exhaustion of Political Ideas raflan Suçlar, Polis Akademisi Yay›nlar›: Ankara.
in Fifties, Chap.7, Cambridge, MA: Harvard Güvel, E.A. (2004) Organize Suç Ekonomisi ve Hukuk
University Pres. Uygulamas›, Ankara: Roma.
Befle, E. (2002) ‘Polis ve Organize Suç: Kapsam ve Ge- Hess, H. (1973) Mafia and Mafiosi: The Structure of
nel Nitelikler’, H.H. Çevik ve T. Göksu (editörler), Power, Lexington, MA: D.C. Heath.
Türkiye’de Devlet, Toplum ve Polis, Ankara: Seçkin Kahya, Y., ve N. Özerkmen (2007) Bir Gulyabani: Or-
Yay›nevi. ganize Suç Örgütleri (Mafya), Ankara: Adalet.
Bovenkerk, F. Ve Y. Yeflilgöz (2000) Türkiye’nin Maf- Kelefl, R. (1990) Kentleflme Politikalar›, Ankara: ‹mge
yas›, ‹stanbul: ‹letiflim Yay›nlar›. Kitapevi.
Bovenkerk, Frank, “Organized Crime and Ethnic Kurdo¤lu, A. (2004) Hemflehrilik ve fiehirde Siyaset: Ke-
Minorities: Is There a Link?” Transnational çiören Örne¤i, ‹stanbul: ‹letiflim Yay›nlar›.
Organized Crime, 1998, Volume: 4, Number 3-4. Conferences on Combating Organized Crime, Albany,
Cassell P. (ed.), (1993) The Giddens Reader, Houndmill, NY: Office of the Counsel to the Governer, Executive
Macmillan Press. Chamber, State Capitol, 1966.
Clutterbuck, R. (1995) Drugs, Crime and Corruption, Özdiker, C. (2004) “Türkiye’de Medya ve Terör”, Polis
London and Houndmills: Macmillan. Dergisi, Ankara: EGM Yay›nlar›, Y›l.10, Say›.40.
Çulcu, M. (1992) Dünyam›z› Saran Mafya, II. Cilt, I. Pileggi, N. (1985) Wise Guy: Life in a Mafia Family,
Bask›, ‹stanbul: Kastafl Yay›nlar›. New York: Pocket Books.
Çulcu, M. (1998) Mafia Üzerine Notlar, I. Bask›, ‹stan- Ryan, P. J. Ve G.E. Rush (1997) Understanding
bul: Kastafl Yay›nlar›. Organized Crime in Global Perspective, London:
Çulcu, M. (2001) Türkiye’de Mafia’laflman›n Kökenleri SAGE Publications.
1 - Her Sakaldan Bir K›l, ‹stanbul: E Yay›nlar›. Saçan, A. (2005) Ak Babalar Örgütü, ‹stanbul: Birharf
Day›o¤lu, K. (1993) Ankara Kabaday›lar›, Ankara: ‹nce Yay›nlar›.
Yay›nevi. Savafl, K. (1998) Susurluk Raporu, ‹stanbul: Medya Hol-
Dilulio, John, J. Jr. “Help Wanted: Economists, Cr,me ding Bask›s›.
and Public Policy”, Journal of Economic http:www.unodc.org/pdf/publications/Pilot_sur-
Perspectives, Vol. 10, No.1, Winter, 1996. vey.pdf. Eriflim tarihi: 16.10.2011.
Do¤an, M. (1995) Büyük Türkçe Sözlük, ‹stanbul: ‹z Ya- Stanislawski, B.H. (2004) “Transnational Bads in the
y›nlar›. Globalized World: The Case of Transnational
Erdem, M.R. (2001) Ceza Muhakemesinde Organize Organized Crime”, Public Integrity, Vol.6, No.2,
Suçlulukla Mücadelede Gizli Soruflturma Tedbirleri, Spring.
Ankara. Seçkin Yay›nevi. Sutherland, E., (1949) White Collar Crime, New York:
Falcone, G. (1993) Cosa Nostra, ‹stanbul: Cep Kitaplar› Dryden Press.
Finckenauer, J.O. (2000) “Meeting The Challenge of Von Lampe, K. (2002) Assessing Organized Crime: The
Transnational Crime”, National Institute of Justice Case of Germany, ECPR Standing Group Newsletter
Journal, July 2000. Organized Crime No.3 september 2002.
8
Amaçlar›m›z
N
N
Terörizm ile iliflkili kavramlar› tan›mlayabilecek,
N
Terörizmin unsurlar›n› s›ralayabilecek,
Terörizmin ortaya ç›kma nedenlerini ifade edebilecek, bilgi ve becerilere sa-
hip olacaks›n›z.
Anahtar Kavramlar
• Terör • Terörle mücadele
• Terörizm • Terörizmin nedenleri
• Terörist • Terörizmin unsurlar›
‹çindekiler
• TERÖR‹ZMLE ‹LG‹L‹ KAVRAMLAR

• TERÖR‹ZM‹N UNSURLARI
Suç Sosyolojisi Terörizm • TERÖR‹ZM‹N AfiAMALARI
• TERÖR‹ZM‹N ORTAYA ÇIKMA
NEDENLER‹
Terörizm
TERÖR‹ZMLE ‹LG‹L‹ KAVRAMLAR

Terörizm denildi¤inde akla birçok farkl› kavram gelmektedir. Alan›n genifl ve bir-
biriyle içiçe geçmifl çok say›da iliflkili konuyu içermesi nedeniyle bazen bu kav-
ramlar birbiriyle eflanlaml› bazen de yanl›fl bir flekilde kullan›labilmektedir. Bu ge-
nel ve yayg›n olan durum nedeniyle burada terörizm ve terörizmle ilgili kavramla-
r› aç›klamakta büyük yarar bulunmaktad›r. Bu kapsamda siyasal fliddet, terörizm,
terör, siyasi suç, anarflizm, anarfli ve anarflist, gerilla, siber terörizm gibi kavramlar
ele al›n›p incelenecektir.
Siyasal fiiddet
fiiddet genel anlamda bir fiziki güç kullanmad›r. Bu durumda siyasal fliddet de bu
fiziki gücün siyasal amaçlarla kullan›lmas› olarak ifade edilebilir. Siyasal fliddet ge-
nifl anlamda; “Amac›, hedef ve kurbanlar›n seçimini çevreleyen koflullar, uygula-
maya konulufllar› ve etkileri itibariyle siyasal anlam tafl›yan veya tafl›yabilecek, ya-
ni toplumsal sistem üzerinde sonuçlar do¤urabilecek, bir uzlaflma durumunda öte-
kilerinin davran›fllar›n› de¤ifltirmeye yönelik kar›flt›r›c›, y›k›c› ve zarar verici eylem-
ler” olarak tan›mlanabilir (Kelefl ve Ünsal, 1982:3). Haz›r (2001) siyasal fliddeti; “si-
yasal amaçlarla mallara ve kiflilere karfl› hukuka ayk›r› güç kullanma veya güç kul-
lanma tehdidi olarak tan›mlamaktad›r. Siyasal fliddet; siyasal bir çevrede rejime, re-
jimin aktörlerine ve politikalar›na karfl› yöneltilen her türlü organize olmufl örgüt-
lü sald›r›d›r. Siyasal fliddet yöneldi¤i hedefler, seçti¤i kurbanlar, çevresel koflullar,
eylem türü, eylem yöntemi ve yol açt›¤› sonuçlar›yla siyasal önem tafl›yan, toplum-
sal kar›fl›kl›k meydana getirme, kaos oluflturma, kitleleri provoke etme, maddi ve
manevi zarar oluflturma amaçlar›n› tafl›r (Haz›r, 2001). Siyasal fliddet oldukça kar-
mafl›k ve çok yönlü bir olgudur. Toplant› ve gösteri yürüyüfllerinden bafllamak su-
retiyle, silahl› sald›r›, bombal› eylemler, polisle çat›flma, ayaklanma ve iç savafla ka-
dar uzanan bir yap›y› ifade eder. Frans›z düflünür Channes’in tan›mlam›fl oldu¤u
kolektif fliddet kavram› siyasal fliddet olgusunun anlafl›lmas›na katk› sa¤lamaktad›r.
Kolektif fliddet üç farkl› yap›da aç›klanmaktad›r. Bunlardan birincisi, vatandafllar›n
iktidara karfl› olan fliddetidir. fiiddetin bu çeflidi terör ile birlikte grevler ve ihtilal-
ler fleklinde ortaya ç›kmaktad›r. Kolektif fliddetin ikinci türü, birincinin tersi olarak,
iktidarlar›n vatandafllara karfl› uygulam›fl oldu¤u fliddeti içermektedir. Bu durum
ise devlet terörü ve endüstriyel fliddet fleklinde kendini göstermektedir. Son olarak
ve son aflamada fliddet halk ayaklanmas› ve iç savafl olarak belirmektedir (Ünsal,
Her ne kadar siyasal fliddet 1996:32). Bu ba¤lamda, siyasal fliddetin farkl› flekillerde ortaya ç›kt›¤› görülmekte-
denildi¤inde ilk önce akla
terörizm gelse de asl›nda dir. Hedefine, kayna¤›na ve yo¤unluk derecesine göre siyasal fliddet türlerini flu
terörizm siyasal fliddetin flekilde s›ralamak mümkündür: yasad›fl› gösteri yürüyüflleri, ayaklanma-isyan, fesat
türlerinden birisidir.
- kargafla - baflkald›r›, ihtilal, iç savafl, gerilla savafl› ve terörizm.
Siyasal fliddetin temel nitelikleri befl bafll›k alt›nda toplanabilir. Bunlar flunlard›r
(Ünsal, 1996):
1. fiiddet, karmafl›k bir yap›n›n sorunlu bir sonucudur. Bazen kimin as›l sorum-
lu oldu¤unu bulmak oldukça zordur. Devleti, devlet yetkililerini, uygulanan
politikalar› ve karmafl›k iliflkiler a¤›n› içine alan bir genifl nedenler ve sorum-
lular halkas› bulunur.
2. fiiddet zamana ve teknolojik geliflmelere göre de¤iflik araç ve yöntemlerden
yararlan›r. S›radan eylemlerin yan› s›ra teknolojideki geliflmelere parallel
olarak çok özgün, sofistike yöntemlerden yararlanmak suretiyle de eylemler
gerçeklefltirilir.
3. fiiddet zamana yay›larak gerçeklefltirilir. fiiddet eylemlerinde, tek bir seferde
yap›l›p sona erdirme yoktur, devaml›l›k vard›r. Belirli bir stratejik plan çer-
çevesinde bireylerde, toplumda ve devlet yetkililerinde kal›c› izler, gerilim,
korku ve panik havas› oluflturmak için kademeli olarak, belirli zaman ara-
l›klar›yla eylemler yap›l›r.
4. Verilmesi amaçlanan zararlar çeflitlilik gösterir. Yaralama, can kayb›, büyük
korku oluflturma, a¤›r veya hafif maddi ve manevi zararlar, do¤rudan ve do-
layl› ma¤dur kitlesi oluflturma gibi çok farkl› flekillerde zarar meydana getirilir.
5. fiiddet, kendini meflru gösterme aray›fl›ndad›r. fiiddet, özellikle ideolojik flid-
det, varl›¤›n› devam ettirmek, taban›n› zinde tutmak ve geniflletmek, eylem
kapasitesini aktif k›lmak için her zaman bir meflruiyet aray›fl› içindedir.
Terörizm
Türkçe’de karfl›l›¤› “korku, dehflet ve tedhifl” olan terörizm kelimesi Latince’den tü-
retilmifltir. Terörizm, terörü belirli bir siyasal amaç do¤rultusunda sürekli ve sistem-
li bir flekilde kullanmay› benimsemifl örgütlü bir stratejik anlay›flt›r (Denker, 1997).
Terörizm, mevcut siyasi yap›y› de¤ifltirmek amac›yla belirli bir örgüt taraf›ndan sis-
temli olarak uygulanan ve halk› pani¤e sokan fliddet eylemleridir (Zafer, 1999a:10).
Bireylerin ya da az›nl›klar›n kiflilere, mallara ya da kurumlara yönelik olarak flidde-
te dayanan siyasal amaçl› eylemlerinin hepsi (cinayet, adam kaç›rma, gasp, sabo-
taj, patlay›c› kullanma gibi) terörizm olarak adland›r›labilir.
Terörizm, siyasal fliddet türlerinden sadece birisidir. Bununla birlikte, genelde
siyasal fliddet denildi¤inde akla ilk önce terörizm gelir. Terörizm, bu anlamda,siya-
sal fliddetin adeta özel uygulamas›d›r. Terörizm kelimesinin geçmifli Frans›z ‹htila-
line uzanmaktad›r. Frans›z ihtilalinden sonra Robespierre’nin yapt›¤› haks›z tutuk-
lama, bask› ve keyfi vergi uygulamalar›ndan oluflan yap› terör rejimi olarak adlan-
d›r›lm›flt›r (Y›ld›r›m, 2000). Baz› olay ve eylemler terör olgusuna iflaret etmekle bir-
likte terörizm olarak adland›r›lmayabilir. Gençlerin sokaklarda kavga etmesi, so-
kaklar›n güvensiz hale gelmesi sokak terörü; trafik kazalar›n›n yo¤un, can ve mal
kayb›n›n yüksek seviyede olmas› trafik terörü olarak tan›mlanabilirken bunlar as-
la terörizm kapsam›nda de¤erlendirilemez.
Küresel ve bölgesel nitelikli çok say›da örgüt ve sözleflme olmas›na ra¤men
bunlar›n hiçbirinde standart bir tan›m yap›lamam›flt›r. Bu amaç do¤rultusunda ya-
p›lan tan›mlar birtak›m ikilem bünyesinde bar›nd›rmas› nedeniyle daima itirazlar›n
oda¤› olmufl ve dolay›s›yla kusurlu olarak görülmüfltür (Befle, 2004). Sosyal ve aka-
8. Ünite - Terörizm 199
demik çevrede bu tür tart›flmalar sürerken terörizmle mücadeleden sorumlu olan

birimler çal›flma alanlar›n›n çerçevesini çizecek olan s›n›r› ve tan›m› bilmek zorun-
lulu¤uyla karfl› karfl›ya kalm›flt›r. Terörizm nedir? Terörist kimdir? Terörist ile suçlu Terörizm konusunda
uluslararas› alanda üzerinde
aras›ndaki fark nedir? Bu tür sorular karfl›s›nda yasa koyucular bu kavramlar› aç›k- uzlafl› sa¤lanm›fl tek bir
l›¤a kavuflturmaya, subjektifli¤i ortadan kald›rmaya yönelik tan›mlar gerçeklefltirir- tan›m bulunmamaktad›r.
ken araflt›rmac› ve yazarlar da kendi alanlar›na bakan yönleriyle konuyu ele almak-
tad›rlar. Laqueur’un 1977 y›l›nda söylemifl oldu¤u “Terörizmin detayl›, kapsay›c› ve
üzerinde görüfl birli¤i sa¤lanm›fl olan bir tan›m›n› yapmak için yap›lan tart›flmalar
daha uzun bir süre devam edecek ve herhangi bir uzlaflmayla sonuçlanmayacakt›r”
fleklindeki görüflü hala geçerlili¤ini korumaktad›r (Laqueur, 2002).
Terörizm, çok genifl bir yelpazeye sahip olan siyasal fliddetin özel bir türüdür.
Terörizm, genel bir ifadeyle, belirli bir hedefe ulaflmak için siyasal nitelikli müca-
dele içeren ve temel insan haklar›n› çi¤neyen dehfletli fliddet eylemidir (Ça¤lar,
1997:123). Ergil’e (1980:1) göre terörizm; “kaç›rmadan cinayete kadar uzanan ve
amac› sindirme olan fliddet eylemlerine verilen add›r. Nedeni ne olursa olsun deh-
flet, afl›r› bir alg›lamay› içerir. Bu afl›r› alg›lama, bir yanda yüksek dozda korku gi-
bi bir ruh halini, di¤er yanda ise o durumu yaratan fiili ya da muhtemel fliddet ola-
y›n› kapsar”. Belirli bir siyasi yap›y› de¤ifltirmek amac›yla belirli bir örgüt taraf›n-
dan sistematik olarak uygulanan ve kitleleri pani¤e sokan fliddet hareketleri terör
eylemleri veya terörizm olarak tan›mlanmaktad›r (Zafer, 1999a:10).
Psikolojik savafl›n önemli bir unsuru olan terörizm genel olarak geri kalm›fl ve- Terörizm kavram› ilk defa
Fransa’da 1785-1794
ya geliflmekte olan ülkelerde bulunan sosyal, ekonomik, kültürel ve siyasal alan- y›llar›nda uygulanan terör
lardaki eksikliklerin ve yanl›fllar›n istismar edilmesi ile var olan ya da sun’i olarak döneminde ortaya ç›km›fl ve
var olmas› sa¤lanan sorunlara dayal› olarak organize edilen isyanc› düflünce ve ha- Frans›z ‹htilal› s›ras›nda
siyasal ve sosyal eylemleri
reketlerin siyasi bir amaç do¤rultusunda eyleme dönüfltürülmesi sonucunda orta- tan›mlamak üzere
ya ç›kmaktad›r (Dilmaç, 1997:357-358). Terörizmin tarihi, korku ve dehflet yaymak Jakobenler taraf›ndan
kullan›lm›flt›r.
suretiyle bask› kurmak olarak alg›land›¤›nda çok eskilere kadar götürülebilir. An-
cak Bal’a göre (2006:33) terör: “stratejileri bak›m›ndan modern ça¤›n bir ürünüdür.
Terörizm daha çok sanayileflme insan›n›n keflfetti¤i mücadele tarz›n›n yaz›l› ifade-
leri bütünüdür.
‹htilalden önceki dönemde sanayileflme ile birlikte Paris baflta olmak üzere bü-
yük kentlere önemli oranda göçler yaflanm›flt›r. Bu göçler ayn› zamanda sosyal,
ekonomik, flehir planlamas› ve suçlara iliflkin sorunlar› da beraberinde getirmifltir.
Özellikle temel g›da maddelerine ulaflmada yaflanan ciddi zorluklar halk› pani¤e
ve fliddet içerikli eylemlere yönlendirmifltir. Olaylar›n büyümesi ile birlikte flehir-
lerde korku, panik, asayiflsizlik, ya¤malar, linçler, komplolar, tuzaklar ve suikastlar
meydana gelmifltir. Halk›n göstermifl oldu¤u bu tür tepkiler “terör pani¤i” olarak
tan›mlanm›flt›r. Olaylar›n artmas›, fliddet seviyesinin de ç›¤r›ndan ç›kmas› üzerine
devlet yönetimi terörizme çok sert tedbirlerle tepki göstermifltir. Olaylara kar›flan-
lar tespit edilerek yakalanm›fl ve herkese ders vermek amac›yla ac›mas›z flekiller-
de cezaland›r›lm›fllard›r. Bu uygulamalarla devlet, halk üzerinde korku ve bask›
kurmaya çal›flm›fl, bir anlamda devlet terörü uygulanm›flt›r. Mevcut siyasi sisteme
ve idareye karfl› ihtilalcilerin kurmufl oldu¤u siyasi bir örgüt olan “Jakobenler” ken-
dilerini tan›mlarken “terörist” terimini kullanm›fllard›r. Ancak burada kulland›klar›
terörist kelimesine olumlu bir anlam yüklemifller, haks›zl›¤a, adaletsizli¤e, bask› ve
zulüme bafl kald›ran özgürlük savaflç›lar› ve fedaileri anlam›n› ifade eden bir anla-
y›fl ortaya koymufllard›r. Jakobenlerin lideri Frans›z devrimci devlet adam› Maximi-
len Robespierre’nin önderli¤inde 1785-1794 y›llar› aras›nda gerçeklefltirilen terör
eylemleri dönemi sonunda 10 Haziran 1794 tarihinde ç›kar›lan bir kanunla ‹stiklal
Mahkemeleri kurulmufltur. Bu mahkemeler birkaç ay gibi çok k›sa bir zaman içe-
risinde binlerce insan› ölümle veya hapisle cezaland›rm›flt›r (Zafer, 1999a:12-15).
Bu dönem baflta olmak üzere 19. Yüzy›ldaki terör daha çok yeni ortaya ç›kan sa-
nayileflme ve kentleflmesini devam ettiren bat› ülkelerindeki alt s›n›f›n (iflçileri)
oluflturdu¤u kitlesel eylemlerden kaynaklanm›flt›r. Frans›z ‹htilali ile terörizm, mev-
cut siyasal bask›ya karfl› bafl kald›rma ile s›n›rl› kalmam›fl, huzurlu, mutlu bir gele-
ce¤e sahip olmak ad›na at›lan ad›mlara hizmet eden bir araç haline dönüflmüfltür.
Bu flekilde ortaya ç›kan terörizm bask›c› totaliter rejimlerde özgürlükçü, adil yöne-
timlerin beklentisini ifade etmifltir. Terör ile devletin halk› keyfi uygulamalar ile yö-
netmesi, bask› alt›nda tutmas› anlafl›l›rken terörizm kavram› ile halk›n devlet idare-
sini zay›flatmak veya ortadan kald›rmak amac›yla gizlice örgütlü olarak sald›r› ve
eylemler gerçeklefltirmesi ifade edilir. O dönemlerde terörizm siyasal bask› ve sos-
yal kontrol arac› olarak kullan›lan devlet idaresi ve eylemleri ile efl anlaml›yd› (Al-
tu¤, 1995:19). ‹htilal sonras› devletin uygulad›¤› ac›mas›z ve s›n›rs›z fliddeti ifade
etmek için kullan›lan terörizm kavram› daha sonraki süreçte bugünkü flekliyle, ya-
ni devleti, sivil vatandafllar› hedef alan fliddet eylemlerini de içeren bir anlam ka-
Günümüzde terörizm zanm›flt›r (Urhal, 2009:244). Terörizm devlete, topluma ve uluslararas› camiaya ilan
denildi¤inde ilk önce edilmifl bir savaflt›r. Hiçbir yerel, ulusal veya uluslararas› kural ve kaideye tabi ol-
bireysel ve organize
gruplar›n devlete veya madan toplumlar›n temel dinamiklerine, huzuruna, bar›fl›na, geliflmesine ve gele-
topluma yönelik fliddet ce¤e yönelik umutlar›na karfl› aç›lm›fl aç›k ve ac›mas›z bir savafl olan terörizm ar-
içerikli yasad›fl› eylemleri
anlafl›lmaktad›r. t›k devletlerin ve vatandafllar›n güvenli¤ini tehdit eden bir yo¤unluk kazanm›flt›r
(Altu¤, 1995:13).
Frans›z ‹htilalinden sonraki dönemlerde terör eylemleri genelde etnik milliyet-
çilik ad›na gösteri düzenleme, adam öldürme, bombalama, suikast düzenleme gi-
bi eylemler yoluyla kendini göstermifltir (Topal, 2005:39). 19. Yüzy›l, terörün orga-
nize ve sistematik bir hale dönüfltü¤ü, ideoloji yönünün daha çok ön plana ç›kt›¤›
ve stratejik bir yöntem olarak kullan›ld›¤› bir dönem olmufltur. Bu yüzy›lda daha
özgür ve huzurlu bir dünya kurmak hayali ve hedefleri iddias›nda olan anarflizm
ve komünizm gibi ak›mlar ortaya ç›km›fl ve h›zla yay›lm›flt›r. Anarflizm ilk önce fel-
sefi ak›m olarak kendini göstermifl, daha sonra bu felsefi yönünü kaybederek de-
¤iflik ideolojiler için bir kaynak ve ayn› zamanda araç haline dönüflmüfltür. Bu afla-
madan sonra anarflizm art›k terörizm olarak an›lmaya ve kullan›lmaya bafllanm›flt›r
(Urhal, 2009:244).
Terörizm, 20. Yüzy›lda da kendisine uygun bir ortam bulmufltur. Bu dönemde
terörizme esas teflkil eden unsurlar, ideolojiler olmufltur. Bu ideolojilerin bafl›nda
da komünizm ile faflizm gelmektedir. Bu süreçte terörizmin temel amac› ve ifllevi,
ideolojisine düflman olarak gördü¤ü siyasi sisteme tabi olarak yaflayan toplumu
korkutmak, y›ld›rmak ve huzursuz etmek olmufltur. Terörizmin günümüzde geldi-
¤i nokta küresel boyuttur. Yerel veya ulusal s›n›rlar› aflan terör daha çok küresel
ölçekli aktör konumuna gelmifltir. Böylece literatüre “küresel terör” olarak ifade
edilen yeni bir konsept girmifltir. So¤uk Savafl döneminde terör önemli ölçüde
devletlerin himayesi alt›na girmifl ve uluslararas› siyasi, ekonomik ve askeri güç re-
kabetinde kullan›lan bir araç haline dönüflmüfltür. Devletler, kendileri aç›s›ndan
bölgesel veya küresel rakip veya sorun kayna¤› gördükleri ülkeleri güçsüzlefltir-
mek, istikrars›zlaflt›rmak amac›yla bu ülkelere karfl› talepleri olan, eylemler gerçek-
lefltiren terör örgütlerini destekleme yolunu tercih etmifllerdir. Bu temel felsefe
ba¤lam›nda CIA, KGB, MOSSAD, MI6 gibi istihbarat örgütleri küresel düzeyde ge-
nifl bir hareket alan›na sahip olmufllard›r. Bugün dünyada uluslararas› sistem önce-
ki dönemlerden çok farkl› bir duruma gelmifltir. Bu durum daha çok tek kutuplu
bir sisteme uymaktad›r. Sovyetler Birli¤i’nin da¤›lmas› ve bat› dünyas›yla entegras-

yona girmesi ile birlikte so¤uk savafl dönemi sona ermifltir. Bu süreçte küresel te-
röre iliflkin tan›mlama, düzenleme ve yapt›r›mlar daha çok ABD eksenli olarak ge-
liflmifltir. Bu dönemde ABD adeta tam anlam›yla üstünlü¤ü ele alm›fl, dünyaya ye-
ni bir düzen getirmeye yönelik politikalar ortaya koymaya çal›flm›flt›r. Bu ba¤lam-
da dünyay› farkl› ve yeni bir kutuplaflma içine sokmufl, “biz ve ötekiler” fleklinde
bir tan›mlama grubu oluflturarak dünyay› flekillendirme yoluna gitmifltir. Bu ba¤-
lamda, ABD, BM ve NATO gibi uluslarars› kurulufllar› kullanarak kendi kararlar›n›
ve politikalar›n› küresel boyutta uygulamaya çal›flmaktad›r.
Küreselleflmenin sa¤lad›¤› avantajlar› teknolojinin f›rsatlar›yla zenginlefltirmek
isteyen terör örgütlerinin eylem yapabilecekleri saha ve kullanacaklar› enstrüman-
lar farkl›laflm›fl ve genifllemifltir. Uçak kaç›rmadan siber teröre, kitle imha silahlar›-
na ve uluslararas› finans sektörüne kadar yeni alanlar ve yöntemler gelifltirilmifltir
(Çakmak, 2008:13). Bu anlamda 2000’li y›llar uluslararas› terörün zirve yapt›¤› bir
dönemdir. 11 Eylül 2001’de New York’taki Dünya Ticaret Merkezi ve Washing- ABD’de gerçeklefltirilen 11
ton’daki Savunma Bakanl›¤› (Pentagon) binalar›na yap›lan uçakl› sald›r›lar sonucu Eylül sald›r›lar› küresel
terörizm alg›s›nda yeni bir
yaklafl›k 5.000 kifli ölmüfl, yüzlerce kifli de yaralanm›flt›r. Bu olaydan sonra baflta döneme iflaret etmektedir.
ABD olmak üzere Bat› dünyas› “islami terör” kavram›n› ortaya atm›fl ve dünyada Bu sald›r› ile birlikte, Usame
Bin Ladin’in liderli¤ini
adeta ola¤anüstü hal ilan etmifltir. Bu olay küresel terörde yeni bir dönemin haber- yapt›¤› “El-Kaide” adl› örgüt
cisi ve bafllang›c› olmufltur. Bu sald›r›n›n ABD’ye ve bu flekilde sofistike bir yön- küresel tehdit olarak ilan
edilmifltir.
temle yap›lm›fl olmas›, ne kadar güçlü olunursa olunsun hiç bir ülkenin terör sal-
d›r›lar› karfl›s›nda tam güvende olmad›¤› ve tek bafl›na terörle mücadele edemeye-
ce¤i gerçe¤ini gözler önüne sermifltir.
2000’li y›llar küresel boyutta çok büyük yank› uyand›ran terör eylemlerine sah-
ne olmufltur. 11 Eylül sald›r›lar›ndan sonra 12 Ekim 2002 tarihinde Rusya’n›n bafl-
kenti Moskova’da Çeçen militanlar›n tiyatro binas›ndaki izleyicileri rehin almas› ile
bafllayan eyleme polisin silahl› operasyon düzenlemesi sonucunda 115 kifli ölmüfl-
tür. Di¤er taraftan, 29 Ekim 2003 tarihinde ‹stanbul’da ‹ngiliz bankas› HSBC ve ‹n-
giliz Konsoloslu¤u önünde meydana gelen patlamalarda 27 kifli ölmüfl, yaklafl›k
500 kifli de yaralanm›flt›r. 11 Mart 2004 tarihinde ‹spanya’n›n Madrid flehrinde dört
yolcu treni havaya uçuruldu. 191 kiflinin hayat›n› kaybetti¤i bu olay adeta Avru-
pa’n›n 11 Eylül’ü olarak an›ld›. Terör olaylar›ndan daha sonra ‹ngiltere de etkilen-
di. 7 Temmuz 2005 tarihinde, G-8 zirvesi ve 2012 Olimpiyat seçimleri için dünya-
n›n gündeminde olan ‹ngiltere’de, Londra’n›n üç ayr› metro istasyonuna ve çift kat-
l› toplu tafl›ma arac›na bombal› terör sald›r›s› düzenlendi. Bugün geldi¤i noktada
terörizm dünyan›n karfl› karfl›ya kald›¤› dünya bar›fl›n› tehdit eden uluslararas› bir
sorundur. Terör 1970’li y›llardan itibaren artarak devam etmektedir. Toffler’in;
“Toplumlarda hoflnutsuzluklar›n oluflturdu¤u küçük gruplar›n varl›¤› kaç›n›lmaz-
d›r. Ancak siyasi sistem, dengesini ve gücünü korudu¤u sürece bu durum çok da
fazla korku verici olarak kabul edilmemektedir” demek suretiyle terörizm için her
zaman belirli flartlar›n elveriflli bir flekilde var olaca¤›na iflaret etmektedir. Bu yüz-
den, terörizmin sona erece¤i ve bir daha ortaya ç›kmayaca¤› bir dönemin gelece-
¤ini ileri sürmek, her ne kadar çok ümit edilse de, pek de inand›r›c› bir iddia de-
¤ildir. Terörün sona erdirilmesi için gerçek anlamda uluslararas› uzlaflman›n ve ifl-
birli¤inin olmas› gerekti¤i s›kça ifade edilmesine ra¤men, maalesef bu görüfller te-
mennide bulunmaktan ileriye gidememektedir. Ülkeler uluslararas› ç›kar politika-
s› alt›nda teröre destek vermekten vazgeçmedikleri sürece terörizm varl›¤›n› de-
vam ettirecektir. Bu ac› gerçekler göz önünde bulunduruldu¤unda, terörün gele-
cekte de dünya bar›fl›n› ve güvenli¤ini tehdit eden bafll›ca sorun kayna¤› olmaya
devam edece¤i görülmektedir.
Uluslararas› Sözleflmelerde Terörizm

Milletler Cemiyeti (Cemiyet-i Akvam) 1935 y›l›nda Kopenhag Konferans›’nda “Te-
rörün Önlenmesi ve Cezaland›r›lmas›” ile “Uluslararas› Ceza Mahkemesi Kurulma-
s›” hakk›nda iki önemli sözleflme metni ortaya koymufltur. Bu sözleflmeler daha
sonra 16 Kas›m 1937 tarihinde Cenevre’de imzalanm›flt›r. ‹mzalanan bu sözleflme-
ye göre terörizm; bir devlete karfl› ve belli kifli ya da gruplar veya toplumun bütü-
nü üzerinde belli bir niyetle ve planl› olarak terör durumu yarat›lmas›na yönelik
suçlar” olarak tan›mlanm›flt›r (Gündüz, 1994:52). Birleflmifl Milletler kuruldu¤u ta-
rihten günümüze kadar her zaman terörizmin karfl›s›nda olmufl, terör eylemlerine
yönelik uluslararas› sözleflmeler ve bildiriler haz›rlam›flt›r. Öz tan›lama hakk›n›n
kullan›ld›¤› düflünülen ulusal kurtulufl hareketlerinin konumunun belirlenmesinde
yaflanan belirsizlikler nedeniyle de terörün tan›mlanmas›nda sorunlar bulunmakta-
d›r. Bir zamanlar terörist olarak ilan edilen bir örgüt ve lideri daha sonra ülkelerin
yönetim kadrosunda yer al›p meflru aktörler olarak kabul edilebilmektedir. Terö-
rizm ile özgürlük mücadelesi aras›nda ne tür farklar›n oldu¤u konusunda halen
uluslararas› alanda görüfl birli¤i yoktur. Bu nedenledir ki, bir ülke için terörist ve
terör örgütü olarak kabul edilen bir anlay›fl bir baflka devlet (veya devletler) tara-
f›ndan özgürlük savaflç›lar› ve özgürlük mücadelesi veren örgütler olarak görüle-
bilmektedir. Bu durum bazen otoriter devlet yönetiminin hâkim oldu¤u ülkelerde
çok daha belirgin olmaktad›r. 2011 y›l›, Orta Do¤u’da Arap Bahar› y›l› olmufltur.
Tunus, M›s›r, Libya ve Suriye’de bask›c› yönetimlere karfl› gelen, gösteri yapan kit-
leler o ülkelerin yönetimleri taraf›nda terörist olarak görülüp en sert flekilde ceza-
land›r›lmaya çal›fl›lm›flt›r. Ancak, dünya o insanlar› özgürlük ve demokrasi özle-
minde olan masum vatandafllar olarak kabul etmifl ve bu yüzden de bu insanlara
ve onlar›n demokrasi hareketlerine destek vermifllerdir.
Terör
Terör, dehflete düflürmek, korkutmak ve korkutup kaç›rmak anlam›na gelen Latin-
ce kökenli “terrere”den türetilmifltir. Terör, Türkçe’de afl›r› korkuya neden olan,
yakmaya ve y›kmaya yönelik, fliddetli k›zg›nl›k ve öfke hali durumlar›n› ifade et-
mek için de kullan›lmaktad›r. Terör, Latince’den al›nd›¤› 13.Yüzy›l’dan itibaren bi-
reysel psikolojik ruh hali olan korku durumunu ifade etmektedir (Zafer, 1999b:9).
Ansiklopedik Siyasi Terimler ve Örgütler Sözlü¤ü’ne (1993:124) göre terör; “kamu
otoritesini veya toplum yap›s›n› y›kmak için giriflilen korku ve y›lg›nl›k yaratan flid-
det hareketleri” olarak tan›mlanmaktad›r. Terörle ilgili yap›lan tan›mlarda ortaya ç›-
Terörizm kavram› Frans›z kan ortak görüfl; terörün mutlaka fliddet içerdi¤i, uygulanan fliddetin sistematik ol-
‹htilali ile birlikte literatürde
yer alm›flt›r. Terör ise
du¤u ve farkl› flekillerde baflvurulan bu fliddetin belirli bir amac›n gerçeklefltirilme-
insanl›k tarihi boyunca var sine yönelik olarak kullan›ld›¤› yönündedir (Çitlio¤lu, 2006:97). Araflt›rmac›, aka-
olan bir kavramd›r. Tarihsel demisyen ve yazarlar aç›s›ndan ise terör, özü itibariyle toplumsal bir olgu olarak
geçmiflte devletler aras›
savafllar kadar bireysel terör görülmekte ve politik amaçlar do¤rultusunda fliddet kullanarak veya kullanma teh-
eylemleri de ayr› bir önemli didinde bulunarak genifl halk kitlesinde korku ve güvensizlik havas› yaratmaya yol
yere sahiptir.
açan eylemler olarak anlafl›lmaktad›r (Gündüz, 1996:54). Terör kapsam›na giren
örgütlerin elemanlar›na ve bu eylemleri gerçeklefltiren kiflilere de terörist denmek-
tedir. Belkemi¤ini ideoloji, örgüt ve fliddet üçgeni oluflturmaktad›r.
‹slam tarihinde ikinci Halife Hz. Ömer, üçüncü Halife Hz. Osman ile dördüncü
Halife Hz. Ali siyasi amaçl› ifllenen terör eylemleri (suikastlar) sonucu flehit olmufl-
lard›r. Roma ‹mparatoru Sezar’›n siyasi rakipleri taraf›ndan öldürülmesi de ayn› fle-
kilde bir terör olay›d›r. Cumhuriyetçi Brutus, Sezar’› iktidardan devirerek Cumhuri-
yeti kurmak için bu eylemi gerçeklefltirmifltir. Türk siyasi tarihinde kara leke olarak
yer alan darbeler ve darbe giriflimleri de bu anlamda birer terör eylemidir. Darbeler,
muht›ralar ve darbe giriflimleri mevcut siyasal yap›y› ve iktidar› ortadan kald›rmak
veya gücünü zay›flatmak amac›yla silahl› kuvvetler ile farkl› kurum ve kesimlerin ifl-
birli¤i içerisinde uygulamaya geçirilmifldir. Demokrasi gelifltikçe, siyaset alan› güç-
lendikçe ve toplum daha duyarl› hale geldikçe bu tür giriflimlerin hareket alan› da-
ralmakta, önü kesilmekte ve böylece baflar› olas›l›¤› da ortadan kalkmaktad›r.
Sicariiler, tarihin bilinen ilk terör örgütlerindendir (Laqueur, 2002). Bu örgüt
M.Ö. 73-76 y›llar›nda var olmufltur. Geri kalm›fl bölgelerden gelen erkeklerden
oluflan, kat› bir hiyerarflik yap›ya sahip dini motifli bu örgüt, genelde hedeflerine
gündüz kalabal›k ortamlarda arkadan gerçeklefltirdikleri sald›r›lar ile nam salm›fl-
lard›r. Elbiselerinin alt›nda saklad›klar› k›sa k›l›çlar›yla sald›r›y› gerçeklefltiren örgüt
elemanlar› daha sonra kalabal›k içine kar›flarak gözden uzaklafl›yorlard›. Romal›la-
ra karfl› savaflan Sicariiler, Ananias rahiplerinin manast›rlar›n› ve Herodes Sülale-
si’nin saraylar›n› da tahrip etmifllerdir. Bu örgüt, borçlar›n tahsil edilmesini önle-
mek amac›yla tefecilerin senetlerini ve devlet arflivlerini ortadan kald›rmak suretiy-
le k›smen organize suç örgütü gibi de faaliyet göstermifltir. XI. Yüzy›l’da, Ortado-
¤u’da ortaya ç›kan Haflflafliler de tarihin bilinen en eski dini motifli terör örgütle-
rindendir. Hasan bin Sabbah’›n kurucusu ve lideri oldu¤u bu örgüt, kendilerini
bask› alt›nda tuttuklar›n› iddia ettikleri Selçuklulara karfl› terör eylemleri yapmak
suretiyle mücadele etmifllerdir. Oldukça küçük bir grup olan ‹smailiye mezhebine
ba¤l› bu örgüt suikastlar konusunda uzmanlaflm›flt›r (Altu¤, 1995).
Terörizm ile Terör ‹liflkisi

Terör ile terörizm ayr› kavramlar olmakla birlikte bu iki kavram ayn› anlamda kul-
lan›lmaktad›r. Türkçe literatürde terör ço¤u kez terörizm kavram› ile birlikte ‘y›ld›r-
ma, tedhifl, tedhiflçilik, korku salma’ sözcükleriyle birlikte kullan›lmaktad›r. Terö-
rizm, siyasal amaçlar do¤rultusunda planl› ve isteyerek meydana gelirken; terör
her zaman iradi bir flekilde ortaya ç›kmayabilir. Ancak, günümüz konuflma dilinde
bu iki kavram aras›ndaki fark tamamen ortadan kalkm›fl gibidir. Terörün özünde
umutsuzluk psikolojisi vard›r. Bu nedenledir ki baz› dillerde terör eylemlerini ger-
çeklefltirenler ‹spanyolca kökenli ‘desparados’, yani ‘umutsuzlar’ s›fat› ile tan›mla-
n›r (Altu¤, 1995). Bu iki kavram› birbirinden ay›rmak isteyen Bal (2006:8) flöyle de-
mektedir: “Terör, k›saca silahl› eylemler marifetiyle kendini ve davas›n› duyurma;
terörizm ise, bu eylemleri savunan, stratejilerini anlatan, aktaran, gelifltiren bir dü-
flünce disiplini veya ak›m›d›r. Teröristler yer alt›na girer, gizlilik içerisinde çal›fl›r,
eylemlerini yapar ve sonuçta bu eylemlerinin amaçlar› do¤rultusunda propaganda-
ya yönelir. Terörizm ise bu aflamadan sonra devreye girer. Terörle terörizm ço¤un-
lukla kar›flt›r›l›r, ancak birincinin stratejik eylem, ikinci kavram›n ise stratejik söy-
lem oldu¤unu belirtmek gerekir”. Terörizm, politik hedeflere ulaflmak için kat› bir Terörizm stratejik bir söylem,
terör ise stratejik bir eylem
hiyerarflik örgüt yap›s› içerisinde sürekli bir flekilde terör eylemlerini temel bir yön- olarak tan›mlanabilir.
tem olarak benimseyen bir stratejik konsepttir.
Terör, büyük çapl› korku veren ve bireylerde y›lg›nl›k meydana getiren eylem
durumunu, silahl› eylemler yoluyla örgütünü ve davas›n› duyurmay› ifade eder.
Terörizm ise, siyasal amaçlar için mevcut siyasi sistemi yasa d›fl› yollardan de¤ifltir-
mek amac›yla örgütlü, silahl›, sistemli ve sürekli terör eylemlerini kullanmay› bir
strateji olarak benimseme durumunu tan›mlar. Bu anlamda terörizm, terör eylem-
lerini savunan, stratejilerini anlatan, aktaran, gelifltiren bir düflünce disiplini veya
ak›m›d›r da denebilir (Urhal, 2009:267). Terör ve terörizme iliflkin olarak yap›lan
tan›mlar›n hiç biri tek bafl›na bu kavramlar› mükemmel bir flekilde izah edememifl-
tir. Bu durum özellikle terörle mücadele alan›nda önemli sorunlara yol açmakta-
d›r. Evrensel bir tan›m›n olmay›fl› nedeniyle ülkeler aras›nda terör sorununun tes-
piti, tan›mlanmas› ve mücadeleye yönelik ad›mlar›n at›lmas› konusunda ülkeler
aras›nda görüfl ve davran›fl farkl›l›klar› görülmektedir. Yukar›da ifade edilen tan›m-
lar ve aç›klamalar ›fl›¤›nda terör eylemlerini iflleyen bireyler ‘terörist’ olarak tan›m-
lan›rken terörizm içinde yer alan bireyler terörist olarak tan›mlanamaz. Bu temel
farkl›l›kdan dolay› terörle mücadele ve terörizmle mücadele birbirinden ayr› düflü-
nülmeli, bunlarla mücadelede kullan›lan yöntemler de farkl› olmal›d›r. Terörle mü-
cadele as›l olarak güvenlik güçlerinin görev alan›na girerken, terörizmle mücade-
le baflta devletin çeflitli kurumlar› taraf›ndan iflbirli¤i içinde yürütülmelidir. Terör
çok yönlü bir sorundur, bu nedenle de çok yönlü ve boyutlu bir yaklafl›m içinde
ele al›nmay› ve mücadeleyi gerekli k›lmaktad›r (Cerrah, 2011:264).
Siyasi Suç
Üzerinde görüfl birli¤i sa¤lanm›fl bir terör tan›m›n›n olmamas›n›n nedenlerinden
Kamuoyunda genelde siyasi biri de “terör suçlar›yla” “siyasi suçlar” kavramlar›n› birbirinden ay›rmadaki zorluk-
suç ile terör suçu ayn›
anlam› ifade ediyormufl gibi
tur. Kendi ülkesinde terörist olarak görülen birçok kifli di¤er baz› ülkelerde “dü-
bir alg› olmakla birlikte iflin flünce suçlusu” veya “siyasi suçlu” olarak tan›mlanabilmektedir. Bu kifliler gittikle-
esas›nda siyasi suç büyük ri ülkede siyasi s›¤›nmac› olarak kalabilmektedir. Bu önemli f›rsat› de¤erlendirmek
ölçüde düflünce ve fikir suçu
olarak fliddet ça¤r›s› amac›yla, vatandafl› oldu¤u ülkede hiçbir terör örgütü veya eylemi ile ba¤lant›s› ol-
içermeyen ifade özgürlü¤ü mayan kiflilerin de siyasi s›¤›nma hakk›n› elde edebilmek için kendilerini siyasi
kapsam›nda
de¤erlendirilmelidir. suçlu gibi gösterdikleri bilinmektedir.
Terör suçu ile siyasi suç kavramlar› efl anlaml› gibi kullan›lmaktad›r. Siyasi suç
kavram› Türkiye’de genellikle düflünce suçu ya da fikir suçu kapsam›nda tart›fl›l-
maktad›r (Befle, 2004:56-58). Bu yanl›fl teflhisten dolay› ülkeler, soruna farkl› tep-
kiler verebilmektedir. Di¤er taraftan ülkeler terörle ilgili tespit ve politikalar›nda
politik, ekonomik ve askeri ç›karlar› do¤rultusunda hareket etmektedir. Suç iflle-
yen, terör eylemlerinde bulunan bir terörist veya terör örgütü lideri daha sonra bir
baflka ülkeye kaçmakta veya örgütünün merkezi yap›lanmas›n› bir baflka ülke top-
raklar› içerisinde devam ettirmektedir. Bu durumda teröristin bulundu¤u ülke, si-
yasi suçlular›n iadesinin mümkün olmamas› nedeniyle söz konusu suçu, siyasi suç
olarak görmekte, böylece herhangi bir yarg›lama yapmamakta ve suçluyu da iade
etmemektedir. Bu durum bazen çok daha ileri boyutta olabilmektedir. Baz› ülke-
ler terör örgütünün eylemlerini kendileri aç›s›ndan yararl› sonuçlar do¤uran bir f›r-
sat olarak görmekte, bu nedenle de terör örgütüne çok çeflitli avantajlar sunabil-
mektedir. Bu anlamda örgüt lideri ve üst düzey yönetimine do¤rudan yada dolay-
l› olarak her türlü deste¤i vermektedir.
Anarfli, Anarflist ve Anarflizm

Türkiye’de, özellikle 1970’li y›llarda, anarflizm ile terörizm, anarflist ile de terörist
efl anlaml› bir flekilde kullan›lm›flt›r. Bu dönemde meydana gelen olaylara kar›flan
eylemcilere genelde anarflist denilmifltir. Anarfli, anarflist ve anarflizm kavramlar›
Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi’nde (1986) flöyle tan›mlanmaktad›r: “Anar-
fli: 1) Hükümetsiz kalan ya da iktidar›n, karfl›t siyasal, ekonomik ve toplumsal güç-
ler aras›nda uzlaflt›rma görevini art›k yerine getiremedi¤i bir toplumun durumu, 2)
Kurals›zl›k, yönlendirici bir ilkenin bulunmamas› ya da bu ilkelere uyulmamas› yü-
zünden baz› etnik alanlarda ortaya ç›kan düzensizlik ve kargafla durumu. Anarflist:
1) Anarflizmi savunan, bu ö¤retiyi destekleyen ve onun için mücadele eden kifli, 2)
Otoriteye bafl kald›ran, her türlü vesayeti ve kural› reddeden kifli. Anarflizm: Bire-
yin her türlü devlet vesayetinden kurtar›lmas› gerekti¤ini ileri süren siyasal görüfl.”
Tam ve s›n›rs›z bireysel özgürlükten yana olan anarflizm hiç bir flekilde örgüt-
lenmeyi kabul etmemekte, örgütlenmenin her türlüsünü reddetmektedir. Bu ne-
denle anarflistler düzenli bir örgütsel yap› olarak ortaya ç›kmam›fllard›r. Bireye
emir veren kurumlar›, düzenleri ve kurallar› ortadan kald›rarak, bireyi kay›ts›z flart-
s›z özgür k›lmay› amaç edinen bir ideolojidir. Bu anlay›fla göre birey ve toplum hü-
kümetsiz olabilir ve o zaman herkes tabii haklar›n› muhafaza eder ve yetenekleri-
ni en üst seviyede gelifltirir (Bolay, 1984:30). Anarflizm bireyi herfleyin üstünde tu-
tarak eflitli¤e ve adalete giden tek yolun otoriteyi bütünüyle ortadan kald›rmaktan
geçti¤ini ileri süren ideolojik ak›md›r. Anarflizm, bu aç›dan her türlü otoriteyi red- Anarflizmde mevcut sistemi,
otoriteyi y›kma ve böylece
deden ve otoritenin y›k›lmas›n› hedefleyen bir siyasal görüfltür. Bu düflünceye gö- herhangi bir yönetim
re, mevcut yönetimin y›k›lmas› ve yerine hiçbir otoritenin geçmemesi ancak güç yap›s›n›n olmad›¤›, bireyin
kullanarak gerçeklefltirilebilir. Bu amac›n› terörizmle gerçeklefltirme yolunu seç- tamamen özgür ve serbest
oldu¤u bafl›bofl bir sistem
mektedir. Yani anarflizm bir ideolojidir ve amac›na ulaflmak için terörizmi kullan- amac› varken; terörizm,
maktad›r. Terörizm de mevcut siyasal sistemi hedef alarak onu y›kmak istemekte- mevcut sistemi y›k›p yerine
kendi istedi¤i yeni bir rejimi
dir. Ancak terörizm bununla yetinmeyerek, mevcut sistemin yerine baflka bir sis- getirmeyi amaçlar.
tem kurmay› hedeflemektedir.
Gerilla ve Gerilla Savafl›

Terörizm ile ilgili en dikkat çeken kavram karmaflas› terörist ile gerilla (özgürlük
savaflç›s›) aras›nda yaflanmaktad›r. Kamuoyunda ço¤u kez gerilla ile terörist kav-
ramlar› ayn› anlamda an›lmakta ve kullan›lmaktad›r. Bu iki kelime hukuki, felsefi,
politik ve ahlaki olarak birbirinden çok farkl›d›r. Terörist, terörizmi savunan ve be-
lirli siyasi amaçlar do¤rultusunda korkutmak, sindirmek ve y›ld›rmak amac›yla flid-
det kullanan, en basit ifadeyle, terör eylemlerinde bulunan kifli demektir (Yunu-
so¤lu, 1996:78).Terörist, terörizmle ilgili, tedhiflçi, terör yapan, terörizm yanl›s›, te-
rör eylemlerine kat›lan olarak da tan›mlanabilmektedir (Çakmak, 2008a). Gerilla
ise, ülkesi yabanc› ülke askerleri taraf›ndan iflgal edilmifl halklar›n içinden ç›kan ve
profesyonel asker olmayan sivil savaflç›lard›r. Teröristler asker sivil, yafll› çocuk, ka-
d›n erkek ayr›m› yapmaks›z›n kasten herkesi hedef al›rken gerillalar askeri kuralla- Teröristler, kendilerinin
gerilla olarak
ra uyarlar, ülkelerini iflgal eden askeri birliklere (askerlere ve onlar›n bulundu¤u te- adland›r›lmas›ndan oldukça
sislere) yönelik sald›r› gerçeklefltirirler ve sivil hedeflere karfl› eylem yapmazlar. memnun olurlar. Ancak
Gerilla kavram›n›n ilk defa 1808-1813 y›llar› aras›nda Napolyo’nun ‹spanya’y› gerek hukuki gerekse
sosyolojik anlamda gerilla
iflgalindeki direnifl esnas›nda ortaya ç›kt›¤› ifade edilmektedir (Befle, 2002:46). Ge- ile terörist kavramlar› farkl›
rilla savafl› ya da gayri nizami harp, bir savafl tarz› olarak savafl›n kendisi kadar ta- anlamlar tafl›maktad›r.
rihsel bir geçmifle sahiptir. Bununla birlikte, gerilla savafl›n›n özellikle 1940’l› y›llar-
dan itibaren günümüze kadar gelen süreçte yeniden önem kazand›¤› görülmekte-
dir. Mao, gerilla savafl›n›n siyasi boyutlar› üzerinde en yo¤un flekilde kafa yoran-
lardan birisidir. Mao, bu ba¤lamda, köylü s›n›f›n›, devrimci mücadelenin lokomo-
tifi olarak görmüfl ve k›rsalda gayri nizami silahl› mücadele kavram›n› kapsaml› bir
flekilde gelifltirmifltir. Günümüzde de gerçekte terör örgütü olan baz› gruplar stra-
tejik ve taktik olarak gerilla yöntemlerine baflvurmakta ve hatta bazen kendilerini
gerilla savaflç›s› olarak nitelemektedirler. Bu türden nitelemenin en baflta gelen ne-
denleri aras›nda gerilla etiketinin kamuoyunda daha sempatik bir alg› oluflturmas›
ve gerilla olgusunun uluslararas› hukukta farkl› ve avantajl› bir statüye sahip olma-
s› gelmektedir. Uluslararas› hukuk gerillay› tan›r ve onlar›n baz› haklar›n› garanti
alt›na al›r. ‹flgale karfl› mücadele veren bu gruba halk›n hepsi de¤il, de bir k›sm›-
n›n destek vermesi halinde mücadele eden kifliler gerilla de¤il ayr›l›kç› terörist ola-
rak adland›r›l›r (Çakmak, 2008b:30). 12 A¤ustos 1949 tarihli ‘Cenevre Sözleflmeleri

Ek Protokol 1’e göre teröristler, ‘imtiyazs›z savaflç›’ statüsünde de¤erlendirilmekte
ve savafl suçlular› statüsünden farkl› konumda bulunmaktad›r. Bu nedenle terörist
örgütler, uluslararas› hukukta bulunan savafl esiri uygulamas›na tabi de¤illerdir.
Gerilla savaflç›lar› ise savafl hukukuna tabidir ve onlara teröristlere tan›nmayan bir
statü tan›nm›flt›r.
SIRA S‹ZDE Terörist ile gerilla aras›ndaki fark› anlat›n›z?

SIRA S‹ZDE
1
Siber Terörizm
D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü Nsiyasi
Siber terörizm, E L ‹ M bir motivasyonla, önceden planlanan, neticede toplumlarda
korku ve endifle yaratmay› hedefleyen bilgisayar ve bilgisayar sistemleri ile inter-
S O R U net teknolojisi
S O ve R Uimkanlar›na yönelik yap›lan eylemler olarak tan›mlanabilir. Te-
rör örgütleri, özellikle 1990’l› y›llardan itibaren teknolojinin bütün imkanlar›ndan
yararlanmakta, kendilerini gelifltirmektedirler. Terör örgütleri siber ortamda en çok
D‹KKAT D‹KKAT
internetin sa¤lam›fl oldu¤u imkanlar› kullan›rlar. Bu yol daha çok propaganda, e¤i-
tim, haberleflme, bilgi toplama ve sanal sald›r› amaçl› olarak kullan›lmaktad›r (Al-
N N
kan, 2007:106). Öyle ki, terör örgütleri bu yolla bir ülkenin savafl uçaklar›n›, haber-
leflme sistemini, finans sistemini, nükleer tesislerin bilgisayar sistemlerini bir virüs-
AMAÇLARIMIZ le çal›flamaz hale getirebilir (Çakmak, 2008a:39). Siber suç ile siber terörizm aras›n-
AMAÇLARIMIZ
da benzerlik olmakla birlikte ikisi birbirinden farkl›d›r. Bu farkl›l›klar eylemin flid-
deti, nedenleri, motivasyonu, hedefleri ve failleri aç›s›ndan de¤erlendirilmektedir.
K ‹ T A P Bununla birlikte
K ‹ T AenP önemli ay›rt edici unsur siber terörizmin siyasal bir amaç, si-
ber suçun ise kiflisel bir nedenle (büyük ço¤unlukla ekonomik ç›kar) yap›lmas›d›r.
TELEV‹ZYON TERÖR‹ZM‹N
T E L E V ‹ Z Y O N UNSURLARI
Terörizmin unsurlar› hem terör örgütü kavram›n›n hem de terör suçunun belirlen-
mesinde, özellikle hukuki aç›dan önemli bir yere sahiptir. Devlete veya siyasal re-
jime yönelik bir eylemin terör suçu kapsam›nda de¤erlendirilebilmesi için belirli
unsurlar›n varl›¤› flartt›r (Dilmaç, 1997:65). Kimi yazarlara göre terörizmin dört te-
mel unsuru vard›r. Bunlar ma¤dur, motif, kast ve yöntemdir. Terör sadece belirli
makamda bulunan, toplumsal, siyasal konumlar› olan kiflileri de¤il masum insan-
lar› da hedef al›r. Terör sald›r›s›n›n motifi, ideolojik bir özellik tafl›r ve politiktir. Si-
yasi, askeri, etnik, ideolojik veya dinsel amaçlar›n baflar›lmas› hedeflenir. Suç ka-
s›tl› olarak, yani bilerek ve isteyerek ifllenir. Amaca ulaflmak için kullan›lan en be-
lirgin yöntemler ise fliddet, cebir, korkutma ve bask› alt›na almad›r (Kaya, 2005:24).
Terörizm özü itibariyle fliddet Terörizm, hedef ald›¤› toplumun sosyal yap›s›n› tahrip etmek ve karfl›t kutup-
unsurunu içermekte, lar oluflturmak istemektedir. 3713 Say›l› Terörle Mücadele Kanununa göre teröriz-
ideolojik bir yönü
bulunmakta, halk› min temel unsurlar›: belirli bir ideolojiye sahip olunmas›, illegal bir örgütlenmenin
korkutmay› ve sindirmeyi olmas› ve silahl› fliddet eylemlerine baflvurulmas› olarak tan›mlanm›flt›r. ABD’nin
hedeflemekte ve devlet
otoritesini y›pratmay› 1972 y›l›nda BM Genel Kuruluna sundu¤u “Belirli Baz› Milletleraras› Terör Eylem-
amaçlamaktad›r. lerinin Cezaland›r›lmas› ve Önlenmesine Dair Sözleflme Tasla¤›” ile terörizmin
uluslararas› olma boyutu ortaya konmufl ve bu görüfl uluslararas› camiada kabul
görmüfltür (Zafer, 1999a:71). Terörizm, zaman içerisinde ve ülkeler aras›nda farkl›
anlamlar ifade etmekle birlikte genel olarak belirli ortak özellikleri tafl›r. Teröriz-
min bafll›ca unsurlar›n› dört bafll›k alt›nda özetlemek mümkündür. Bunlar: ‹deolo-
ji, fliddet, örgüt ve uluslararas› olma unsurlar›d›r.
‹deoloji Unsuru
‹deoloji, Latince ‘eidos’ ve ‘logos’ kelimelerinin biraraya getirilmesiyle oluflmufl bir
kavramd›r. Çok k›sa bir ifadeyle ‘fikirlerin bilimi’ anlam›ndad›r. Bu yönüyle ideolo-
ji, fikirlerin nas›l olufltu¤u, benimsendi¤i ve bu fikirlerin kendi aralar›nda nas›l bü-
tünlefltirilip kendi içinde tutarl›, uyumlu bir sistemler bütünü haline getirilmesiyle
ile ilgili bir kavramd›r. ‹deoloji, siyasi veya toplumsal bir doktrin meydana getiren
ve bir hükümetin, partinin veya sosyal s›n›f›n politika ve faaliyetlerine yön veren
düflünce ve görüfller sistemi olarak tan›mlanabilir (Meydan Larousse, 1986). Top-
lumlarda siyasi, dini, iktisadi ve felsefi doktrinler genelde ideoloji ifllevini görürler.
‹deolojiler insanl›k tarihi boyunca her zaman toplumlarda önemli bir iflleve sahip
olmufllard›r. ‹nsanlar›n yaflam nedenlerini, dünyadaki amaçlar›n› aç›klamaya çal›flan
ideolojiler özellikle toplumlar›n buhranl› dönemlerinde bireylere ve toplumlara be-
lirli hedefler göstermek suretiyle karamsarl›¤a kap›lmamalar›n›, gelece¤e ümitle
bakmalar›n› sa¤layan itici bir güç rolünü yerine getirir. Bu aç›dand›r ki, her toplu-
mun kendine has de¤erleri ölçüsünde belirli ideolojiler etraf›nda bir araya geldi¤i
görülmektedir. fiüphesiz, toplumu yönetenler ile lider konumunda olan kifliler, top-
lumlar›na benimseyebilecekleri ve takip edebilecekleri bir ideolojiyi ortaya koymak
ve göstermek durumundad›r (Alkan, 2000:29). ‹deoloji kavram›n› ilk kez Frans›z
düflünür Tracy’nin kulland›¤› ifade edilmektedir. Tracy’den yaklafl›k 50 y›l sonra ise
Marks, ideoloji için; “bir insan›n ya da toplumsal bir grubun zihninde egemen olan Marks ve Engels
fikirler, tasar›mlar sistemi” fleklinde bir tan›mlama yapm›flt›r (Althusser, 1991). kendilerinden önceki
sosyalist ak›mlar› ideoloji
Bir ideolojinin varl›¤›ndan söz edebilmek için kendi içinde tutarl› bir düflünce olarak tan›mlam›fllard›r.
ve fikir sistemine ihtiyaç vard›r. Dolay›s›yla, bir terörist örgütten söz edebilmek için Marks’›n bak›fl aç›s› ele
al›nd›¤›nda ideoloji herhangi
siyasi bir fikir etraf›nda, belirli bir hedefe yönelik olarak biraraya gelen, hareket bir soyal grubun yaflam›na
eden insanlar›n varl›¤› gereklidir. Bu aç›dan ideoloji, terörist yap›lanmalar›n daya- yön veren flekillerin
bütünüdür (Dilmaç,
nak ve hareket noktas›n› oluflturur. Bir terör örgütü için ideoloji, hedef olarak ta- 1997:70)
n›mlad›klar› noktaya ulaflabilmeleri için takip etmeleri gereken yoldur, yasad›fl› ha-
reketlerinin rehberidir. Terörist örgütlerin belirli bir amaç do¤rultusunda sistema-
tik ve iç tutarl›l›k denklemi ile gelifltirdikleri görüfller ve fikirler sahip olunan ide-
oloji ekseninde flekillenir. Terör eylemlerinin türleri, hedefleri ve yöntemleri ile ör-
gütün eleman temin etme ve e¤itme programlar› hep mevcut ideoloji unsuruna gö-
re belirlenir ve flekillenir. Di¤er taraftan, örgütlü suçlar ba¤lam›nda, ideoloji unsu-
runun yer almad›¤› fliddet içeren bir hareket terör olarak tan›mlanamaz (Dilmaç,
2004:360). Bu tür eylemler ve bunlar› gerçeklefltiren yap›lanmalar ç›kar amaçl› or-
ganize suç örgütü ve faaliyeti kapsam›nda de¤erlendirilir. ‹nsanlar çok eski tarih-
lerden beri sahip olduklar› ideoloji ad›na fliddete baflvurmay› ola¤an görmektedir.
Terör örgütleri de bir ideoloji ad›na örgütlenmeye gitmekte, eylem yapmakta ve
fliddet kullanmaktad›r. ‹deoloji, silahl› bir terör örgütünün en önemli zenginli¤i,
sermayesi ve gelece¤e yönelik hayali, düflü olarak kabul edilir. Bu hayal, örgüt
ad›na geçmifli, yaflan›lan an› ve gelece¤i aç›klar, teröristlerin düflüncelerini ve an-
lay›fllar›n› flekillendirir, uygun görmedikleri yasalara karfl› silahl› mücadeleyi teflvik
eder. Teröristler, yaflamlar›n› hiçe saymak ve göz k›rpmadan öldürebilmek için pe-
flinden koflacaklar› bir ideolojiye ihtiyaç duyarlar.
Türkiye’de ve dünyada teröre kaynak oluflturan ideolojileri 3 temel bafll›k alt›n-
da toplamak mümkündür. Bunlar; Marksist-Leninist ‹deoloji, Etnik Milliyetçi ‹deo-
loji ve Dini motifli ‹deolojilerdir. Terör örgütü elemanlar› için, hizmet ettikleri da-
valar›, peflinde gittikleri ideolojileri her fleyleridir. Yaflamlar›n›, eylemlerini ideolo-
jileri ekseninde planlar ve uygulamaya koyarlar. Örgüt ideolojisinin peflinde giden-
ler için davalar› her fleydir. ‹nand›klar› dava için her fleylerini feda etmeyi bir gö-
rev bilirler. Örgütsel yap›lanma içinde aile, kardefl, arkadafl, özgürlük ve gelecek
yoktur, her fley, tüm yaflam örgüt ideolojisine göre düzenlenir (Dilmaç, 2004:360).
fiiddet Unsuru
‹nsan›n oldu¤u her yerde fliddet de her zaman var olmufltur. Bask›, korkutma, ezi-
yet, sindirme, öldürme, cezaland›rma ve bunlar›n yan› s›ra baflkald›r› her toplum-
da farkl› derecelerde ve sürekli bir biçimde, günlük yaflam›n bir parças› olma özel-
li¤ini hep korumufltur. fiiddet kavram› Özdiker (2004:151) taraf›ndan “bedene zor
uygulama, bedensel zedelenmeye neden olma, kiflisel özgürlü¤ü zor yoluyla k›s›t-
lama, do¤al süreçlere, al›flkanl›klara yersiz k›s›tlamalar getirme, ac›mas›zl›k, haflin-
lik, tahribat, kiflisel duygularda sertlik unsurlar›n› içeren, kendi içine ya da d›flar›-
ya karfl› uygulanan davran›fl biçimi” olarak tan›mlanmaktad›r. fiiddet kavram› afl›r›
duygu durumu ile birlikte kaba ve sert davran›fl›; sald›rgan, yakan, y›kan, yok eden
davran›fllar›, kaba kuvveti, fiziksel gücün kötüye kullan›lmas›n›, bireye ve topluma
zarar veren faaliyetleri, tafll› sopal› sald›r›lar› ifade eder (Köknel, 1996:30). Frans›z
filozofu Domenach ise fliddet olgusunu 3 önemli aç›dan ele al›r: 1) Psikolojik an-
lamda fliddet: Akli, rasyonel olmayan ve ço¤unlukla öldürme fleklinde kendini gös-
teren bir güç patlamas›, 2) Etnik anlamda fliddet: Komflusunun dini ve etnik de¤er-
lerine, milliyetine ve hürriyetine yönelik sald›r›, 3) Siyasi anlamda fliddet: Mevcut
siyasi yap›y› de¤ifltirmek, iktidar› ele geçirmek veya yasal olmayan amaçlar› elde
etmek için mevcut iktidara bafl kald›r›lmas› ve bu amaçla güç kullan›lmas›d›r. Bun-
lardan üçüncü s›rada yer alan siyasi amaç ba¤lant›l› aç›klanan fliddet olgusu terö-
rizm olgusu içinde yer alan fliddeti ifade etmektedir (Kelefl, 1982:1)
Terörizm bir anlamda sonuca ulaflabilmek ad›na takip edilen bir silahl› müca-
dele yöntemidir, stratejisidir. Terör örgütleri tam anlam›yla antidemokratik ve da-
yatmac› bir yap›ya sahiptir. Halklar›n ezilmiflli¤inden, özgürlükten, demokrasiden
ve kula¤a hofl gelen benzeri kavramlardan s›kça söz etmelerine ra¤men küçük bir
az›nl›¤›n, marjinal bir ideolojinin iradesini ço¤unlu¤a kabul ettirmeyi amaçlamala-
r› nedeniyle gerçek anlamda özgürlü¤ü ve özgür iradeyi hiçbir zaman dikkate al-
Savafllarda belirli kurallar, mazlar. fiiddet, terörün var olmas›n›n ve devam etmesinin ön koflullar›ndand›r. Te-
uluslararas› sözleflmeler
geçerli iken terörizm hiçbir
rör örgütleri amaçlar›na ulaflabilmek için fliddetin her türlüsünden maksimum se-
kurala ve düzenlemeye tabi viyede yararlan›rlar. Adam öldürme, yaralama, bombal› eylem, suikast, intihar ey-
olmadan tamamen örgütlü lemi, yakma ve benzeri türden eylemler hep fliddet eksenli bir özellik gösterir. Ör-
ve kurals›z fliddet uygular.
güt için; ses getirmek, örgütün ad›n› duyurmak, toplumda korku ve y›lma meyda-
na getirmek, örgüt elemanlar›na psikolojik destek sa¤lamak, yeni eleman devflir-
mek ve toplumda bask› oluflturmak için güç gösterisinde bulunmak, hedef ülke
yönetimlerini taleplerini kabul etmeye zorlamak için tek yol fliddet kullan›m›d›r ve-
ya fliddet kullan›m› tehdididir. Devletin otoritesini ve toplumsal kurumlar› tehdit
eden terör eylemlerinin kendisi de önemli bir fliddet kayna¤›d›r.
Terör örgütleri mevcut sistemi fliddet kullanmak suretiyle de¤ifltirmeyi hedefler.
Hedef devlet ve sistem olmakla birlikte ço¤u kez masum insanlara zarar vermek-
ten kaç›nmaz, bunu as›l hedefe giden yolda yap›lmas› gereken meflru eylemler
olarak görürler. Eylemlerini, kurbanlara savunma hakk› ve f›rsat› vermeden, en za-
y›f anlar›nda gerçeklefltirirler. fiiddeti meflru göstermek için devaml› olarak hedef
ülkenin yönetimin haks›z politikalar› ve uygulamalar› örnek gösterilir. fiiddeti etkin
k›labilmek için örgüt içinde lidere ve yönetime mutlak itaati sa¤larlar. Bunun için
de sadece d›fla karfl› de¤il örgüt içinde de fliddetin her türlüsü bir bask› ve bo¤un
e¤dirme arac› olarak kullan›l›r.
fiiddetin üç unsuru bulunur. Bunlar kaynak, kurban (ma¤dur) ve hedeftir. Kay-

nak, bir kifli veya örgüt olabilir. Örgütsel olan bir fliddetin mutlaka belirli bir kad-
rosu olur. Bu kadro hiyerarflik bir yap›lanma içerisinde fliddetin varl›¤›na, amac›na
karar veren yönetici konumundaki kifliler ile belirlenen kurbanlara karfl› fliddet ey-
lemlerini gerçeklefltiren ajanlardan, elemanlardan oluflur. fiiddetin kurbanlar› ba-
zen özel olarak seçilip bu ajanlara gösterilir bazen de sadece fliddetin türüne ve za-
man›na karar verilir ve kurban seçimi ajanlara b›rak›l›r. Her iki durumda da örgü-
tün üst düzey yöneticisinin (veya yöneticilerinin) istedikleri, ulaflmay› düflündük-
leri amaçlar› gerçekleflmifl olur (Ergil, 1980). Terörün uygulad›¤› fliddet üç genel
özelli¤e sahiptir. Bunlar flunlard›r (Wilkinson, 2002:148-150): Birincisi, terör eylem-
lerinin do¤urdu¤u fliddet hem hedefli hem de rastgele ma¤dur (kurban) kitlesini
hedef al›r. Burada bilinen bir devlet yetkilisi, kamu görevlisi veya güvenlik perso-
neli fliddetin hedefi olabilecekken bazen de masum halk kitlesi aç›k bir hedef ha-
line gelebilmektedir (Pazar yerinde gerçeklefltirilen bir bombal› eylemin kurbanla-
r› gibi). ‹kincisi, fliddetin bireyler ve toplum üzerinde oluflturdu¤u olumsuz etkiler
do¤rudan ma¤dur olanlar ile s›n›rl› de¤ildir, topluma yay›lma özelli¤i gösterir.
Ma¤durlar›n yak›n akrabalar›n›n yan› s›ra olayla ilgisi olan olmayan herkes uygu-
lanan fliddetin olumsuz etkilerini hisseder. Burada hiç kimse bir sonraki s›ran›n
kendisinde olup olmad›¤›n› bilmedi¤i için herkes tedirgin bir ruh hali içinde olur.
Bu yolla toplumda korku ve panik havas› oluflturulmak istenir. Üçüncüsü ise, te-
rörizmin uygulad›¤› fliddet kendisini s›n›rlayan hiçbir kural› tan›maz. Eylemlerinde
insani ve vicdani bir s›n›rlamaya tabi olmadan, kad›n, çocuk, yafll› demeden flidde-
ti tam bir keyfilik ve serbestlik içinde kullan›r.
Terör örgütlerinin fliddet kullanma amaçlar› nelerdir, aç›klay›n›z. SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
2
Örgüt Unsuru
Terör, var olmak ve yaflam›n› devam ettirmek için bir örgütlenmeye D Ü fi Ü N E Lgerek
‹M duyar. D Ü fi Ü N E L ‹ M
Örgüt, ortak bir amaç veya ifli gerçeklefltirmek amac›yla biraraya gelmifl, kiflilerin
veya kurumlar›n oluflturdu¤u birli¤e, yap›lanmaya denir (TDK, S O Türkçe
R U Sözlük, S O R U
1998). 3713 Say›l› Terörle Mücadele Kanununa göre iki veya daha fazla kiflinin ay-
n› amaç etraf›nda birleflmesi halinde bir örgütten söz edilebilmektedir. Buradaki
D‹KKAT D‹KKAT
örgüt tan›m› organize suçlar da dahil olmak üzere her türlü yasad›fl› örgütlenmeyi
içermektedir. Terör örgütleri, belli bir örgütsel yap›lanma içerisinde ayn› amaç et- Terör örgütlerinde kat› bir
N N
raf›nda toplanan ve ayn› hedefe yönelen kiflilerin eflgüdüm halindeSIRA S‹ZDE organize ola- hiyerarflik emirSIRA
komuta S‹ZDE
zinciri vard›r. Emre itaat
rak fliddet eylemlerini ve di¤er faaliyetlerini gerçeklefltirmeleri ile ortaya ç›kmakta- zorunludur. Liderin veya
d›r. Örgütsel yap›lanmalarda eylemlerin planlanmas›ndan gerçeklefltirilmesine ka- yöneticinin emirlerine
AMAÇLARIMIZ uymayanlar çok AMAÇLARIMIZ
sert bir
dar geçen sürecin her aflamas›nda farkl› kifliler görev almaktad›r. Bunun için örgüt flekilde cezaland›r›l›r. Verilen
içinde farkl› konum ve rolleri üstlenen çok say›da eleman bulunmaktad›r. Örgütün cezan›n di¤er elemanlar
taraf›ndan bilinmesi
yap›s› karmafl›kt›r ve hücre tipi yap›lanma esas›na dayan›r. Örgüt K ‹ büyüdükçe
T A P yap›- sa¤lan›r. Bu yolla
K ‹örgüt
T A P
s› daha da karmafl›k bir hal al›r. Yasad›fl› örgütlenmelerde merkezi yap›, yeralt› ör- içinde bask› ve korkuya
dayal› bir yönetim anlay›fl›
gütü, silahl› birim ve propaganda birimi olmak üzere asgari dört ana unsur bulu- oluflturulur (Ça¤lar, 1997).
nur. Bu yap›, gizlili¤i sa¤lamak ve eylemleri etkin k›labilmek Tamac›yla
ELEV‹ZYON
oluflturulur. TELEV‹ZYON
Uzmanlaflm›fl birimler ve destek ekipleri bulunur. Örgüte yeni kat›l›mlar› sa¤la-
mak, halka propaganda yapmak, örgüt içi e¤itim programlar›n› yürütmek, silahla-
r› temin etmek, parasal kayna¤› sa¤lamak, di¤er örgütler ve devlet birimleriyle ilifl-
kileri yürütmek ve benzeri görev ve fonksiyonlar› yerine getirmek ‹ N T E R N Ehep
T ayr› ko- ‹NTERNET
numlarda bulunan farkl› elemanlar taraf›ndan yerine getirilir. Terör örgütleri belir-
li aflamalar› geçtikten sonra silahl› eylemlere bafllarlar. ‹lk önce örgütlenmesini ta-
mamlamak zorunda olan terör örgütleri belirli bir altyap› oluflturduktan sonra ya-
vafl yavafl taban elde etme ve ses getiren eylemlere bafllama yolunu seçerler.
Uluslararas› Olma Unsuru

Küreselleflen dünyada herhangi bir ülkede meydana gelen bir olay, belirli bir süre
devam eden bir toplumsal sorun k›sa zaman içerisinde uluslararas› bir boyut kaza-
nabilmekte ve çok say›da ülkenin ortak sorunu haline gelebilmektedir. Terör de
bu aç›dan adeta hiçbir zaman tek bir ülkeyle s›n›rl› olmayan ve ileride de olmaya-
cak karmafl›k bir sorundur. Terörizm, ulusal bir konu olmakla birlikte ayn› zaman-
da uluslararas› boyutu da olan bir fenomendir. Uluslararas› boyut terör örgütünün,
fiilen eylem yapt›¤› ülke topraklar› d›fl›nda di¤er devletler taraf›ndan konjoktüre
göre de¤iflik flekillerde desteklenmesi ile ortaya ç›kmaktad›r. Bunun yan› s›ra, te-
rör eylemlerinin ülke d›fl›na taflmas›, baflka devletlerin veya uluslararas› alanda he-
def devletin ç›karlar›na karfl› sald›r›lar yap›lmas› halinde de söz konusudur (Ça¤›-
ran, 2008:42).
Terörizmin uluslararas› boyutunun olup olmad›¤› farkl› unsurlar ele al›nmak
suretiyle de¤erlendirilebilir. Terör örgütünün faaliyette bulundu¤u veya etkiledi¤i
co¤rafi alan, somut amac› ve yabanc› bir unsur içerip içermemesi gibi hususlar te-
rör örgütünün ulusal, uluslar ötesi veya uluslararas› terör örgütü olarak tan›mlan-
mas›nda belirleyici unsurlard›r (Zafer, 1999a:57). Uluslararas› terörizm, terörist fa-
aliyetlerinin birden fazla ülkede yürütülmesi fleklinde de ifade edilebilir. Terör ör-
gütlerinin varl›¤›n› sürdürebilmesi, özellikle uzmanl›k gerektiren konularda e¤itim,
teflkilatlanma, finans ve silahl› e¤itim gibi faaliyetlerde bulunabilmesi, büyük ölçü-
de di¤er devletlerden sa¤layaca¤› destekle mümkündür. Terörizmin bu yönü ulus-
lararas› olmas› ile ilgilidir (Ersoy, 2004:330). BM Uluslararas› Terörizm Komitesi;
“Uluslararas› boyutlar› da bulunan bir uzlaflmazl›¤›n üzerine, bu uzlaflmazl›¤›n ar-
zu edilen yönde geliflimini sa¤lamak amac›yla bir üçüncü devletin s›n›rlar› dahilin-
de bir yabanc›n›n kendi uyru¤unda bulunmayan bir baflkas›na uygulad›¤› fliddet
ve bask›y›” uluslararas› terörizm olarak tan›mlamaktad›r (TBB, 2006:11-12).
Chomsky (1999) ise uluslararas› terörizmi: “yabanc› bir hükümetin ya da örgütün
deste¤iyle yürütülen ve/veya yabanc› uluslara, kurumlara ya da hükümetlere yö-
nelik terörizm” olarak tan›mlamaktad›r.
Uluslararas› toplum bu Uluslararas› terörizm genelde iki veya daha fazla ülkenin vatandafllar› veya bir
konuda istenilen seviyede
de¤ildir. Halen kimi ülkeler devletle di¤er bir devletin vatandafllar› taraf›ndan ifllenen eylemleri içerir. Terö-
için terör olarak görülen bir rizm: 1) Yabanc›lara veya yabanc›lara ait hedeflere karfl› gerçeklefltirilirse (turistle-
sorun baflka ülkeler için
isyan, hak arama, gerilla rin kaç›r›lmas› gibi), 2) Hükümetler veya bir devletten fazla devletin besledi¤i, des-
savafl›, fliddet, etnik bir tekledi¤i unsurlarca yap›l›rsa, 3) Bir yabanc› hükümetin veya uluslararas› örgütle-
az›nl›¤›n kurtulufl
mücadelesi veya düflük rin siyasetlerini etkilemek için yap›l›rsa, uluslararas› nitelik kazan›r (Altu¤, 1995:
yo¤unluklu savafl olarak 15). Terörizm, dünyan›n her yerinde hemen hemen ayn› türden yöntemleri kullan-
görülebilmektedir.
mak suretiyle amaçlar›na ulaflmak ister. Terör sorunuyla karfl› karfl›ya kalan ülke-
ler kendi iç hukuk kurallar› çerçevesinde mücadele ederken ayn› zamanda ulusla-
raras› kural ve düzenlemeleri de dikkate almal›d›r. Bu ülkeler, benzer soruna sa-
hip di¤er ülkelerin terörle mücadele çal›flmalar›na ve bu konuda at›lacak uluslara-
ras› ad›mlara da destek vermelidir. Ancak bunun uygulamada pek de ifade edildi-
¤i flekilde olmad›¤› aç›k bir gerçektir. Yabanc› unsurlarla iliflkili olmayan bir terör
örgütünün varl›¤›n› devam ettirmesi, baflar›l› olmas› imkâns›zd›r. Küresel teröriz-
min devam›nda rol oynayan unsurlar afla¤›daki flekilde s›ralanabilir (Ar›bo¤an,
2001:250):
• Dünya’daki siyasal istikrars›zl›klar, siyasi bölünmeler ve benzeri koflullar›n

varl›¤›,
• Modern ve kolay tafl›nabilir silahlara ulaflma kolayl›¤›,
• Modern sanayi ve sanayi sonras› toplumlar›n karmafl›k ve sorunlu yap›lar›,
• Terörizmin özgür toplumlarda siyasi sisteme karfl› yürütülmesinin totaliter
toplumlara göre daha kolay olmas›,
• Devlet destekli terör yönteminin halen etkili bir araç olma özelli¤ini devam
ettirmesi,
• Terörizmin devam›nda terör örgütü liderlerinin ve elemanlar›n›n kiflisel ç›-
karlar›n›n bulunmas›,
• Ortaya ç›kan yeni sorun alanlar›n›n varl›¤›.
TERÖR‹ZM‹N AfiAMALARI
Terörizm dört aflamal› bir süreçten geçerek hedefe ulaflmay› planlar. Bunlar; Ha-
z›rl›k Aflamas›, Örgütlenme Aflamas›, Eylem Aflamas› ve ‹ç Savafl Aflamas›d›r (Seç-
kin, 2001).
Haz›rl›k Aflamas›
Terörizmin ilk aflamas› haz›rl›k olarak tan›mlan›r ve planlaman›n yap›ld›¤› bir dö-
nemdir. Bu evrede, terörizmin uygulanaca¤› toplum yap›s› her yönüyle detayl› bir
flekilde incelenir, analiz edilir. Toplum yap›s›n›n zaaflar›, güçlü yönleri ve hassas
noktalar› belirlenerek bu do¤rultuda eylem sürecinin etkili olmas›n›n alt yap›s›
oluflturulur. Hedef toplumun zay›flat›lmas›n›, provoke edilmesini, ayr›flt›r›lmas›n›
ve soka¤a dökülmesini kolaylaflt›racak unsurlar belirlenerek buna yönelik planla-
ma yap›lmas› sa¤lan›r. Bu aflama ayn› zamanda örgüte eleman ve sempatizan ka- Haz›rl›k aflamas›nda
zand›rma sürecinin ilk basama¤›d›r. Bu yönüyle bir anlamda örgütsel taban olufl- yürütülen faaliyetlerin büyük
bir k›sm›n›n küçük çapl›
turma, halk kitlesi elde etme çal›flmalar› yap›l›r. elefltiriler, itirazlar ve
Devlet taraf›ndan yap›lan baz› haks›zl›klar, yanl›fl politika ve uygulamalar ile bunlara dayal› yeni
söylemler fleklinde yasal
toplum yaflam›nda ortaya ç›kan sorunlar, eflitsizlikler ve benzeri durumlar yüksek s›n›rlar içerisinde
sesle dile getirilmek suretiyle toplumda memnuniyetsizlik ve söylemlerin tasdik olmas›ndan dolay› ortada
genellikle yasad›fl›l›k yoktur.
edilme zemini oluflturulur. Genelde ço¤u insan›n evet diyebilece¤i, destekleyebi-
lece¤i sorunlu, hatal› yönler ileri ç›kar›lmak suretiyle ileride ortaya at›lacak as›l ze-
hirli plan›n yolu sa¤lamlaflt›r›lmaya çal›fl›l›r. Tepkilerin ve elefltirilerin seviyesi git-
tikçe art›r›l›r. Bu yolla elde belirli bir sempatizan grup oluflturulur. Bundan sonra
amaç bu grubu örgütün hedefleri do¤rultusunda eylemsel alana yönlendirmektir.
Bunun için ilk önce silahl› veya fliddet içeren eylemlerden ziyade gösteri yürüyü-
flü, toplant›, miting, protesto gibi basit say›labilecek eylemlerle ifle bafllan›r. Amaç,
yeni sempatizan kitleleri ürkütmeden yavafl yavafl örgütsel faaliyetlere ›s›nd›rmak-
t›r (Seçkin, 2001).
Örgütlenme Aflamas›
‹lk aflamada kazan›lan sempatizanlar ve elde edilen veriler de¤erlendirilerek ikin-
ci aflamaya, yani örgütlenme evresine geçifl yap›l›r. Sempatizan kitlesi içinde dik-
kat çeken, güven veren ve ümit vaad eden kifliler bir araya getirilerek bir örgüt ru-
hu oluflturulur. Bu dar ve kapal› yap› içinde hem örgütsel e¤itim verilir hem de bu
kiflilerin aras›ndaki ba¤lar›n güçlendirilmesi sa¤lan›r. Burada elde edilen e¤itim ile-
riye dönük çok büyük bir önem tafl›maktad›r. Sempatizanlar ileride kendilerine ve-
rilecek her türlü görevi yerine getirebilecek, kemikleflmifl bir ideolojiye sahip mili-
tan aday› olarak yetifltirilir. Bundan sonra sahip olunan siyasi düflünceye, felsefe-
ye, inanca yak›n olan di¤er yasal ve yasal olmayan örgütlerle ve kurulufllarla temas
sa¤lan›r. Toplumda olumlu, güçlü ve itibarl› bir yere sahip örgüt, kurum ve kuru-
lufllara s›zmaya, buralar ele geçirilmeye çal›fl›l›r. Bu amaç çerçevesinde güç birli¤i
oluflturmak suretiyle toplumda genifl yank› uyand›racak silahs›z ancak ses getire-
cek toplu eylemler yap›l›r. Bu flekilde bir taraftan da bireysel boyutta silahl› eylem-
ler için de ortam oluflturulmaya çal›fl›l›r (Seçkin, 2001).
Eylem Aflamas›
Burada, birinci aflamadan farkl› olarak art›k silahl› eylemlerin hayata geçirilmesi
söz konusudur. Bu amaçla gerek flehirlerde gerekse k›rsalda bireysel ve toplu si-
lahl› eylemler yapmak suretiyle güvenlik kuvvetleri zaafa u¤rat›l›r, y›ld›r›l›r, vatan-
dafllar›n devlete olan güveni zay›flat›l›r. Böylece toplum tam anlam›yla sindirilmek
istenir. Nitekim artan eylemler ve devletin yetersiz kalmas›, vatandafllar›n güvenli-
¤ini sa¤layamamas› sonucunda toplumda ciddi bir moral bozuklu¤u ve adeta ör-
gütün taleplerine karfl› boyun bükme, teslim olma duygusu hâkim olur. Özellikle
devletin üst düzey yetkililerine, güvenlik personeline karfl› silahl› sald›r›lar düzen-
lenerek, flehirlerde silahl› eylemler yaparak korku ve güvensizlik atmosferinin top-
lumda daha kolay bir flekilde yay›lmas› sa¤lan›r. Vatandafllar, devletin kendi per-
sonelini, yetkililerini bile koruyamad›¤›n› düflünür ve kendilerinin bir sonraki kur-
ban olabilece¤i endiflesiyle kendilerini güvende hissetmez. Böylece anarflik bir or-
tam oluflturulur (Seçkin, 2001).
‹ç Savafl Aflamas›
Son aflama iç savafl halidir. Örgütsel amac›n son noktas›na gelinmifltir. O da yöne-
timi ele geçirmektir. ‹ller, ilçeler ve hatta bölgeler ele geçirilerek buralarda örgü-
tün idaresinde yönetimler oluflturulur. Güvenlik güçleri ile silahl› çat›flmalar yap›-
l›r ve bunlardan baflar› ile ç›k›larak örgüte ait kurtar›lm›fl bölgeler oluflturulur. Ör-
gütün yabanc› ülke yönetimleri ve istihbarat birimleri ile olan yak›n iliflkileri bu
aflamada daha belirgin bir hal al›r. Farkl› flekillerde elde edilen yard›mlar ile iç sa-
vafl bafllat›larak yönetimi ele geçirme ifli tamamlanm›fl olur (Seçkin, 2001).
TERÖR‹ZM‹N ORTAYA ÇIKMA NEDENLER‹

“Terörizm, her toplumun özel Bir sorunla mücadele etmek, çözüm önerileri gelifltirebilmek için öncelikli olarak
sorunlar›ndan, farkl› sosyal
ve etik tarihinden ya da baz›
o sorunun sa¤l›kl› bir flekilde tan›mlanmas›, ortaya ç›kma nedenlerinin belirlenme-
mevcut veya farz edilen si gerekir. Ayn› flekilde terörün ortadan kald›r›lmas› veya olumsuz etkilerinin müm-
milletleraras› sorunlardan kün olan en düflük seviyeye çekilmesi için terörün ortaya ç›kma nedenlerinin kap-
kaynaklanmaktad›r. Tabii
olarak milliyetçi ve/veya saml› bir flekilde belirlenmesine büyük bir ihtiyaç ve gerek duyulur. ‹nsanlar› terö-
ayr›l›kç› terörizm için geçerli rizme iten bafll›ca nedenler ortaya konulmadan at›lacak çözüm ad›mlar› sonuç al-
olan faktörler sosyal ihtilalci
terörizm için geçerli ma noktas›nda çok da baflar›l› bir tablo ortaya koymayacakt›r. Bütün ülkeler ve
olmayacakt›r” (Herzog, toplumlar için geçerli olacak standart nedenler yerine toplumlar›n yap›s›na göre
1991:109).
farkl›l›k gösteren esnek bir nedenler halkas› söz konusudur. Bir terör örgütü için
çok önemli görülen bir husus bir baflka yerdeki terörizm oluflumu için pek fazla
anlam ifade etmeyebilir. Bu yüzdendir ki terörizm toplumdan topluma de¤iflen bir
yap› içinde farkl› siyasal, dini, etnik, ekonomik, hukuki, psikolojik, sosyal ve kül-
türel nedenlerden dolay› ortaya ç›kabilir. Baz› durumlarda da ülkelerin uluslarara-
s› konumu, iliflkileri ve ç›kar çat›flmalar› da rol oynamaktad›r. Bu anlamda PKK ile
El Kaide’nin veya Hizbullah ile IRA’n›n ayn› temel nedenlere dayal› olarak ortaya
ç›kt›¤›n› söylemek mümkün de¤ildir.
Terörizmin nedenlerinin do¤ru bir flekilde belirlenmesi, bu soruna karfl› geliflti-

rilecek önlemler ve mücadele yöntemleri aç›s›ndan büyük önem tafl›maktad›r. Te-
rörizmin ortaya ç›kma nedenleri denildi¤inde genel olarak ekonomik durum, e¤i-
tim sistemi, sosyal, siyasal ve psikolojik faktörler, din, mezhep ve etnik ayr›l›klar›n
bulunmas›, ideolojik kamplaflma, genel ahlak anlay›fl›n›n yozlaflmas› ve toplumun
bölünmezlik bilincini kaybetmesi say›labilir (Karagöz, 2008:48). Bu genel nedenle-
re; aile, akrabal›k, millet, devlet gibi kavramlar›n insanlar üzerindeki etkisinin za-
y›flamas›, dini, insani, ahlaki ve vicdani de¤erlere ba¤l›l›¤›n azalmas› veya bunla-
r›n deformasyonu, idealist felsefi de¤erlerin yerini materyalist anlay›fl›n almas› ile
insanlar›n ihtiyaç ve h›rslar›n›n önlenemez bir flekilde artmas› ve y›k›c› hale gelme-
si de eklenebilir (Karagöz, 2008:48). Genel olarak: h›zl› nüfus art›fl›, iç göçler, dü-
zensiz ve plans›z kentleflme, gelir da¤›l›m›ndaki adaletsizlikler, istihdam sorunu,
ekonomik s›k›nt›lar, siyasal yap›n›n çarp›kl›¤› ve gerçeklefltirilemeyen siyasal top-
lumsallaflma, kiflisel nedenler, psikolojik sapmalar” da terörizmin nedenleri olarak Terörle mücadelelenin
baflar›l› olmas›n›n ilk ve en
s›ralanabilir (Sevim, 2000). Türkiye’de 1960’l› y›llardan itibaren bir sorun olmaya önemli flart› terörün
bafllayan terör, özellikle 1984’den itibaren PKK terör örgütünün ortaya ç›kmas›yla oluflmas›na sebep olan
da ülkenin en önemli sorunu haline dönüflmüfltür. ‹nsan neden terörist olur, terö- unsurlar›n do¤ru flekilde
tespit edilmesi ve daha
rün bafll›ca nedenleri nelerdir sorusuna cevap vermek, sorunun çözüm yollar›n›n sonra da bu faktörleri
bulunmas›n› kolaylaflt›r›c› bir yaklafl›md›r. Burada terörün ortaya ç›kma nedenleri- ortadan kald›rmaya yönelik
do¤ru ad›mlar›n at›lmas›d›r.
ni dört ana bafll›k alt›nda de¤erlendirmek mümkündür. Bunlar; ekonomik neden-
ler, siyasal nedenler, sosyal nedenler ve kültürel nedenlerdir.
Terörizmin ortaya ç›kma nedenlerinin bilinmesinin terörizmle mücadele konusunda ne

tür katk›s› olabilir, anlat›n›z? 3
Ekonomik Nedenler D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M
Terörizmin ortaya ç›kmas›nda etkili olan birçok neden bulunmaktad›r. Bunlar›n
bafl›nda ekonomik nedenler gelmektedir. Ekonomik yap›daki Sdengesizlik O R U ve bo- S O R U
zukluklar terörü etkilemektedir. Gelir seviyesinin çok düflük, gelir da¤›l›m›n›n çok
bozuk ve adaletsiz oldu¤u toplumlarda kat› s›n›rlar içerisinde s›n›flaflmalar meyda-
D‹KKAT D‹KKAT
na gelir. Bu yap› gizli ve aç›k iflsizlik, d›fla ba¤›ml› ekonomi, toplu iflten ç›karma-
lar, toplu grev ve lokavt uygulamalar›, iflçi sendikalar›n›n siyasallaflmas›, kronik
N N
SIRA S‹ZDE gibi fak-
enflasyon, d›fl borçlar›n artmas› ve d›fl ülkelerin bask›lar›n›n yo¤unlaflmas› SIRA S‹ZDE
törler ile terörizme elveriflli bir hale gelir (TBB, 2006:175). Ekonomik unsurlar›n
toplumun büyük bir kesimini ilgilendirmesi nedeniyle provokasyona aç›k bir du-
rum ortaya ç›kmaktad›r. Yokluk, ekonomik s›k›nt› ve buna ba¤l› olarak bireysel ve
toplumsal düzeyde yaflanan ruhsal bunal›m hali büyük çapl› olaylar›n, isyan ve
ayaklanmalar›n ve terörist yap›lanmalar›n ateflleyici unsurlar›d›r. Nitekim Frans›z
Devrimine bakt›¤›m›zda ülke ekonomisinin içinde bulundu¤u kötü durumun, ge-
lir da¤›l›m›ndaki büyük uçurumun, toplumsal s›n›flaflman›n, vergilerin yüksekli¤i-
nin de önemli bir etken oldu¤unu görmekteyiz.
Terör örgütleri kendileri için en uygun adaylar› araflt›r›p bulmakta, gelir da¤›l›-
m›ndaki adaletsizlik, iflsizlik ve yoksulluktan bunalan gençleri çok daha kolay bir
flekilde kand›rmakta ve örgüte kazand›rmaktad›r. ‹flsiz ve ekonomik durumu zay›f
olan kifliler kendilerini toplum taraf›ndan d›fllanm›fl olarak görmekte,
‹ N T E R N E Töz güvenle- ‹NTERNET
rini kaybetmekte, topluma karfl› h›nç ve intikam duygusu beslemektedir. Bu kifli-
ler normal koflullarda önemsenmedikleri toplumdan terör yoluyla intikam alma,
kendilerini kabul ettirme duygusunu da tafl›maktad›r. Yoksulluk terörün as›l ve tek
sebebi de¤ilse de terörü besleyen, ona hayat veren en önemli unsurlardan biridir.
Nitekim yap›lan araflt›rmalarda terör örgütlerine kat›lan kiflilerin ailelerinin çok bü-
yük bir k›sm›n›n orta ve ortan›n alt›nda gelir seviyesine sahip oldu¤u, durumu iyi
olan aile çocuklar›n›n istisnai bir durum oluflturdu¤u görülmektedir (Alkan, 2002).
Ekonomik nedenler tek bafl›na bir terör nedeni olarak görülemez. Yani, ekonomi-
si kötü olan toplumlarda terörizm olur, ekonomisi iyi olan ülkelerde ise kesinlikle
terör olmaz demek hatal› olur. Bu konuda görüfllerini dile getiren Ç›nar (1997:257)
Ülkelerin ekonomik durumu flöyle demektedir: “Ekonomik durumla terörizm iliflkisi ancak, terörle mücadelede
ile terör aras›nda do¤rudan kendini belirgin flekilde ortaya ç›kar›r. Ekonomisi düzgün ve sa¤l›kl› iflleyen dev-
bir iliflki oldu¤unu ileri
sürmek çok do¤ru olmaz. letler terörle mücadeleyi daha kolay yaparlar ve baflar›l› olurlar. Buna ek olarak,
Ekonomisi kötü olan ekonomik durumu bir reklam olarak kullanan terörizm bunu yapamaz, dolay›s›y-
ülkelerde terörizm
olmayabilece¤i gibi la da mevcut sistemin de¤ifltirilmesi konusunda kendine taraftar bulamaz. Ekono-
ekonomisi iyi olan ülkelerde mik durumu çok kötü olan devletlerde terörizm olmad›¤› gibi; ekonomisi çok iyi
ise terörizm bulunabilir.
olan devletlerde de terörizm olabilir.”
Siyasal Nedenler
Siyasi istikrars›zl›klar, siyasal kat›l›m›n yayg›n de¤il düflük seviyede olmas›, siyasal
kutuplaflman›n varl›¤›, siyasal davran›fl bozukluklar›, siyasi kay›rmac›l›k, siyasi par-
tilerin gerilime dayal› söz ve tutumlar›, hükümete ve/veya siyasi partiler ile Mecli-
se karfl› halk deste¤inin düflük seviyede olmas›, toplumda siyasi bilincin yetersiz
olmas›, toplumun belirli bir dini veya etnik kökene tabi gruplar›n›n hak ve hürri-
yetlerinin s›n›rlanmas›, özgürlüklerinin kullan›lmas›n›n engellenmesi gibi hususlar
terörizmin ortaya ç›kmas›nda etkili olan siyasal nedenler olarak s›ralanabilir (fienel,
1995:53). Kamu idarecilerinin ve görevlilerinin halka, toplumun belirli etnik, dini
veya mezhebe mensup bireylerine karfl› belirgin bir flekilde kötü davranmas›, hak-
s›zl›klar yapmas›, adaletin d›fl›na ç›kmas›, zulmetmesi durumunda da bu uygulama
ve politikalara karfl› bir tepki olarak terörizm ortaya ç›kmakta veya zaten var olan
terörizm toplumda ciddi anlamda destek bulmaktad›r. Bu konuda 12 Eylül 1980
darbesi sonras› Diyarbak›r Cezaevi’nde yaflanan iflkenceler ve bölge halk›na karfl›
yap›lan haks›z muameleler o tarihten itibaren hep PKK terör örgütü için istismar
edilen çok güçlü nedenler olmufltur. Toplumun büyük bir kesimi devletin, yetkili-
lerin ve kamu personelinin bu dönemdeki politika ve eylemlerine karfl› tav›r alm›fl,
gençler da¤a ç›km›fl, PKK terör örgütüne gitmifl, k›rsalda ve flehirde yaflayan aile-
ler de farkl› flekillerde terör örgütüne destek vermifllerdir.
Sosyal Nedenler
Terörizme neden olan sosyal faktörler çok çeflitlilik gösterir. Sanayileflme ve kent-
leflmenin getirdi¤i sorunlar, sa¤l›ks›z yerleflim alanlar›n›n olmas›, iç göçler ve so-
nucunda meydana gelen çevreye uyum sorunu, aile ve komfluluk ba¤lar›n›n zay›f-
lamas›, sosyal ve kültürel de¤iflmede yaflanan sorunlar (moda tak›nt›s›, gençlik so-
runlar›, birey-toplum çat›flmas›, kültürel yabanc›laflma) (fienel, 1995:52), toplumsal
yap›n›n demokratik de¤erler d›fl›nda feodal özelli¤e sahip olmas›, din ve mezhep
ayr›l›klar›na dayal› sorunlu bir durumun bulunmas›, e¤itim imkânlar›n›n s›n›rl› ol-
mas›, dini inançlar›n bask› alt›nda tutulmas›, güvenlik güçlerine ve devlete olan
inanç ve güvenin düflük seviyede olmas›, ahlaki de¤erlerin bozulmas›, bürokrasi
ve ifl yaflam›nda yozlaflman›n olmas› terörizmin ortaya ç›kmas›nda etkili olan sos-
yal faktörler olarak s›ralanabilir (TBB, 2006:142).
PKK terör örgütünün bölgede destek bulmas›n›n iki önemli nedeni bulunmak-
tad›r. Bunlardan birincisi, bölgenin sosyo-ekonomik yap›s›, ikincisi ise bölgenin
e¤itim düzeyinin düflük ve yetersiz olmas›d›r. Güneydo¤u insan›n›n e¤itim seviye-
si ülkenin di¤er bölgelerine oranla daha düflüktür. Bölge insan›n›n aile, akrabal›k,
hemflehrilik ve afliret yap›s› da ülkenin di¤er bölgelerine göre önemli farkl›l›klara
sahiptir. Bu aç›dan e¤itim seviyesinin yükseltilmesi bireylerin toplumu, ülkeyi ve
dünyay› daha iyi görmelerini ve anlamalar›n› sa¤layacakt›r. Bölgenin ekonomik
kalk›nmas›n›n sa¤lanmas› gerekmektedir. Buna yönelik olarak bölge halk›n› kal-
k›nma hamlelerinin içine dâhil etmeden yap›lan ekonomik yat›r›mlar pek fazla
olumlu etki yapmamaktad›r. Bölge halk› gerek e¤itim gerekse ekonomik kalk›n- ‹nsanlar büyük ço¤unlukla
maya yönelik faaliyetleri benimsemeli ve bunlar›n içinde yer almal›d›r. Halk›n be- iflsizlik, terörden kaçma,
daha iyi bir yaflam elde
nimsemedi¤i, destek vermedi¤i sosyal içerikli politikalar›n baflar›l› olmas› adeta im- etme, çocuklar›na daha iyi
kâns›zd›r. PKK terör örgütü üyeleri üzerinde yap›lan bilisel araflt›rmalar örgüt üye- bir yaflam ve gelecek
haz›rlama, daha iyi sa¤l›k
lerinin büyük bir ço¤unlu¤unun iflsiz, tatmin edici bir sosyal statü ve role sahip ol- hizmetlerinden yararlanma
mayan, ileride böyle bir rol ve statüye ulaflma ümidi tafl›mayan insanlar aras›ndan gibi nedenlerden dolay›
büyük kentlere göç
ç›kt›¤›n› ortaya koymaktad›r. Bu, flu anlama gelmektedir: hayattan herhangi bir etmifllerdir.
beklentisi olmayan ve bir anlamda da kaybedecek bir fleyi olmad›¤›na inanan
gençler, terör örgütüne yönelmekte ve bu yap› içerisinde bir kimlik kazanmaya ça-
l›flmaktad›r (Ergil, 1995).
Göç edilen kentlerde göçmenlerin kente uyumunu ve beklentilerini karfl›layacak
sosyal ve ekonomik durumun yetersizli¤i ile kentli kimli¤inin oluflmas›nda sorunlar
yaflanm›flt›r. E¤itim, sa¤l›k, belediye, güvenlik, kültür ve ifl alanlar› konusunda görev
yapan kurumlar ve özü itibariyle sistem bu beklentilere yeterince cevap verememifl-
tir. Toplumun ve dolay›s›yla gençlerin büyük bir bölümü iç göçler sonucunda ciddi
anlamda hayal k›r›kl›klar› yaflam›flt›r. Büyük idealler peflinde büyük kentlere gelen
aileler buralarda toplumsal de¤iflim konusunda sorun yaflamakta ve çocuklar›na sa-
hip ç›kamamaktad›r. Zihinlerde var olan idealler ile fiili yaflamdaki gerçekler aras›n-
da uçurumlar›n olmas› insanlarda karamsarl›k ve umutsuzluk meydana getirmifltir.
Bu durumu sorgulayan ve kendilerine göre cevap arayan gençler terör örgütleri için
çok uygun bir hedef ve eleman profili oluflturmaktad›r. Göçmenlerin sorunlar›n› ha-
fifletecek önlemlerin al›nmamas› nedeniyle herkes kendi önlemini kendisi almaya
çal›flm›fl, böylece gecekondulaflma ve buna paralel sorunlar da beraberinde gelifl-
mifltir. Göç eden insanlar›n genel olarak e¤itimsiz, vas›fs›z, yoksul olmas› nedeniyle
göç alan kentlerde ekonomik ve sosyal sorunlar yaflanmaya bafllanm›flt›r. Bu sorun-
lardan birisi de bu durumda bulunan gençlerin terörizmin a¤›na düflmeleri olmufl-
tur. ‹yi bir e¤itim almam›fl, çocuklu¤u yokluk ve d›fllanm›fll›k içinde geçmifl kifliler
ço¤u zaman baflkalar›n›, toplumu ve devleti suçlar. Ellerine f›rsat geçti¤inde suçla-
d›klar› kesime karfl› tav›r sergiler, eylem gerçeklefltirir. Böylece, göçler sonucu olu-
flan gecekondu bölgeleri hem organize suç hem de terör örgütleri için çok uygun
birer eleman kazanma alanlar› olmufltur (Kelefl ve Ünsal, 1996:33-34).
Sosyal sorunlar yal›n haliyle terör nedeni de¤ildir. Ancak terör örgütleri bu so-
runlar› kullanmak, istismar etmek suretiyle kendilerine taraftar bulmaktad›r. Mev-
cut sorunlar› s›kça dile getirmek suretiyle memnuniyetsizlikleri provoke etmekte,
konuyu durmadan kafl›mak suretiyle sald›rgan, flikâyetçi kitlesi oluflturmakta ve bu
grubu istedi¤i gibi yönlendirmek suretiyle hedeflerini gerçeklefltirmeye çal›flmak-
tad›r. Sosyal sorunlar, terörizmin ortaya ç›kmas›, geliflmesi ve güçlenmesi için el-
veriflli f›rsatlar sunmaktad›r (Ç›nar, 1997:258).
Kültürel Nedenler
Toplum yaflam› içerisinde var olan kültürel farkl›l›klar da terörizmin ortaya ç›kma-
s›nda ve geliflmesinde rol oynamaktad›r. Kültür: “Bir milletin inanç, duygu, düflün-
ce ve davran›fl kal›plar›n›, bilgi, sanat ve beceri birikimlerini, kendi varl›¤› hakk›n-
daki tarih bilincini ve milletin nesnel sosyal yap›s›n› oluflturan sistemler bütünlü-
¤ünü, din, ahlak, hukuk, dil, sanat ve edebiyat ile ekonomik, teknolojik ve benze-
ri kurumlar›n biçim ve içeriklerini kapsayan hayat tarz›” olarak tan›mlanabilir (fie-
nel, 1995:53). Hiçbir toplum, di¤er toplumlardan soyutlanm›fl olarak kendi içine
kapanm›fl bir flekilde yaflam›n› devam ettiremez. Bu durum kültürler için de geçer-
lidir. Kültürler aras› etkileflim her zaman farkl› seviyelerde söz konusudur. Toplum
yap›s›nda meydana gelen de¤iflmeler do¤al olarak kültürel de¤iflmelere de yol
açar. Bu durumda bazen kültür çat›flmas› ortaya ç›kar. Toplumla yeterince bütün-
leflemeyen gruplarda alt ve hatta karfl›t kültürler meydana gelebilir. Toplumsal de-
¤iflim geçirmek isteyen alt kültüre ait baz› unsurlar bu süreçte karfl›laflt›klar› baz›
sorunlar› aflmak düflüncesiyle yasad›fl› yollara, fliddet içeren yap›lanma ve eylem-
lere baflvururlar. Yasad›fl›l›¤›, fliddeti normal ve çözüm elde etmek için meflru gö-
ren bir kültürel koda sahip toplum veya gruplar terörizm için çok elveriflli bir kay-
nak oluflturur. Feodal yap› kendine ait gelenekleri, kurallar› ve kültürel kodlar› ile
terörizm için ayr› bir ortam›n habercisidir. Aile, sülale veya afliret büyüklerinin be-
lirli sorunlar karfl›s›nda ald›klar› tav›r, izledikleri politika büyük ölçüde bu alt kül-
türe sahip bireyleri, özellikle de gençleri etki alan› içine hapseder. Buna paralel
olarak, bireysel düflünce ve inanç de¤erlerinden ziyade mevcut feodal yap›n›n dü-
flünce ve eylem politikas› a¤›rl›¤›n› hissettirir. Bu durumda terörizm adeta bir top-
lu inanç, düflünce ve eylem birli¤i olarak de¤erlendirilir.
Özellikle Frans›z Devrimi’nden sonraki süreçte geliflen milliyetçilik ak›m› ile
Etnik milliyetçili¤e dayal› birlikte etnik ve milliyetçilik eksenli dönüflümler h›z kazanm›flt›r. Ulus-devlet yap›-
sorunlar 1789 Frans›z
‹htilali ile birlikte ulus s›na dayal› sistemlerini devam ettirmeye çal›flan devletler kendi içlerinde sorunlar
devlet modeline duyulan yuma¤›na sar›l› etnik gruplar›n ba¤›ms›zl›k veya daha fazla özgürlük talepleri ile
öfkenin etkisiyle dünyada
önemli bir terörizm nedeni
karfl› karfl›ya kalm›fllard›r. Bu taleplere gösterilen tepkilere paralel olarak mevcut
haline gelmifltir. sisteme karfl› ses yükseltme, protesto yapma ve silahl› mücadele yollar› birer hak
arama yöntemi olarak ortaya ç›km›flt›r. Bu farkl›l›klar ve d›fllamalar terörizmin or-
taya ç›kmas› için elveriflli koflullar oluflturmufltur.
Özet
N N
A M A Ç Terörizmin unsurlar›n› s›ralayabilmek.
A M A Ç Terörizm ile iliflkili kavramlar› tan›mlayabilmek. 2
1
Terörizmin küresel düzeyde belirli bir ortak ta- Terörizmin uluslararas› alanda kabul görmüfl or-
n›m› yap›lamad›¤› gibi kimi ülkelerin terörist ola- tak bir tan›m› bulunmamakla birlikte üzerinde
rak tan›mlad›¤› baz› kifli ve örgütler di¤er bir k›- uzlafl›ya var›lan baz› temel unsurlar› vard›r. Terö-
s›m ülkeler taraf›ndan ‘özgürlük savaflç›lar›’ ola- rizmin bafll›ca unsurlar›n› dört bafll›k alt›nda özet-
rak da benimsenebilmektedir. fiiddet her yerde lemek mümkündür. Bunlar: ‹deoloji, fliddet, ör-
ayn› kavram ve ifadelerle tan›mlan›rken fliddetin güt ve uluslararas› olma unsurlar›d›r.
N
kendini ifade flekli ve kendisine yüklenen an-
lamlar farkl›l›k gösterebilmektedir. Bu anlamda Terörizmin ortaya ç›kma nedenlerini ifade ede-
A M A Ç
siyasal fliddet ve terörizm de evrensel bir çerçe- 3 bilmek.

veye sahip de¤ildir. Bunun en önemli nedeni si- Terörizmin ortaya ç›kma nedenleri dünyan›n he-
yasal fliddet kavram›n› oluflturan fliddet olgusu men her yerinde benzerlik gösterir. Detayda fark-
ve siyasal olma vas›flar›n›n zamana ve yere göre l›l›klar olmakla birlikte terörün nedenlerini siya-
farkl›l›k göstermesidir. Bu yüzden, terör ve terö- sal, sosyal, kültürel ve ekonomik nedenler ol-
rizme iliflkin tan›mlamalarda toplumlar, devlet- mak üzere dört ana bafll›k alt›nda toplamak müm-
ler, araflt›rmac› ve yazarlar aras›nda görüfl birli¤i kündür.
bulunmamaktad›r.
1. Afla¤›dakilerden hangisi siyasal fliddetin temel nite- 6. Afla¤›dakilerden hangisi terörün yöntemlerinden bi-
liklerinden biri de¤ildir? ri de¤ildir?
a. fiiddet, karmafl›k bir yap›n›n sorunlu bir sonucu- a. Bask›
dur. b. fiantaj
b. fiiddet zamana ve teknolojik geliflmelere göre c. fiiddet
de¤iflik araç ve yöntemlerden yararlan›r. d. Korkutma
c. fiiddet zamana yay›larak gerçeklefltirilir. e. Tehdit
d. fiiddetin en önemli amac› can kayb›n› art›rmakt›r.
e. fiiddet, kendini meflru gösterme aray›fl›ndad›r. 7. Afla¤›dakilerden hangisi gerilla ve gerilla savafl› ile
ilgili do¤ru bir bilgi de¤ildir?
2. Afla¤›dakilerden hangisi terörizmle iliflkili temel kav- a. Gerilla savaflç›s› savafl hukukuna tabidir.
ramlardan biri olarak say›lamaz? b. Gerilla, ülkesini iflgal eden yabanc› ülke askerle-
a. Siyasi suç rine karfl› savafl›r.
b. Organize suç c. Gerilla, profesyonel asker olmayan sivil savaflç›d›r.
c. Anarflizm d. Gerilla, iflgalcilere karfl› savafl›rken herhangi bir
d. Özgürlük savaflç›s› kurala ba¤l› kalmadan ve uymadan savafl›r.
e. Siyasal fliddet e. Gerilla, ülkesini iflgal eden askerler ve askeri bir-
liklere yönelik eylem gerçeklefltirir.
3. Afla¤›dakilerden hangisi terörizmin unsurlar›ndan
de¤ildir? 8. Afla¤›dakilerden hangisi terörizmin ana unsurlar›n-
a. fiiddet dan biri de¤ildir?
b. ‹deoloji a. ‹deoloji
c. Örgüt b. fiiddet
d. Uluslararas› olma c. Örgüt
e. Siyasi faaliyetler d. Uluslararas› olma
e. Silah gücü
4. Afla¤›dakilerden hangisi 2000’li y›llarda meydana ge-
len ve küresel etkilere yol açan terör sald›r›lar›ndan bi- 9. Afla¤›dakilerden hangisi terörizmin ortaya ç›kma ne-
ri de¤ildir? denlerinden bir olarak ifade edilemez?
a. 15 Haziran’da IRA’n›n Manchester bombal› sal- a. Ekonomik nedenler
d›r›s› b. Kültürel nedenler
b. 11 Eylül’de El Kaide’nin ABD ‹kiz Kuleler sald›r›s› c. Kiflisel nedenler
c. 15-20 Kas›mda El Kaide’nin ‹stanbul HSBC, ‹ngi- d. Siyasal nedenler
liz Konsoloslu¤u ve Sinagog sald›r›lar› e. Sosyal nedenler
d. 11 Martta ETA’n›n Madrid yolcu treni sald›r›lar›
e. 7 Temmuz’da IRA’n›n Londra metro istasyonlar› 10. Afla¤›dakilerden hangisi terör kavram›n› tan›mlama-
sald›r›s› da do¤ru bir ifade de¤ildir?
a. Terör, dehflete düflürmek ve korkutmak anlam›na
5. Afla¤›dakilerden hangisi hedefine, kayna¤›na ve yo- gelen Latince kökenli “terrere”den türetilmifltir.
¤unluk derecesine göre siyasal fliddet türlerinden biri b. Terör, ülkelerin d›fl güvenlik politikalar›n›n bir
de¤ildir? parças› olarak uygulamaya koyduklar› organize
a. Yasad›fl› gösteri yürüyüflleri bir eylem türüdür.
b. Ayaklanma - isyan c. Terör, Türkçe’de afl›r› korkuya neden olan, yakmaya
c. Siyasi örgütlenme ve y›kmaya yönelik ve fliddetli k›zg›nl›k ve öfke ha-
d. ‹htilal li durumlar›n› ifade etmek için de kullan›lmaktad›r.
e. ‹ç savafl d. Terör, Latince’den al›nd›¤› 13.Yüzy›l’dan itiba-
ren bireysel psikolojik ruh hali olan korku duru-
munu ifade etmektedir.
e. Terör, kamu otoritesini veya toplum yap›s›n› y›k-
mak için giriflilen korku ve y›lg›nl›k yaratan flid-
det hareketleri olarak tan›mlanmaktad›r.
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› S›ra Sizde Yan›t Anahtar›

1. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Siyasal fiiddet” bölümünü S›ra Sizde 1
gözden geçiriniz. Terörist belirli siyasi amaçlar do¤rultusunda, hiçbir ku-
2. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Terörizmle ‹liflkili Kavram- rala ba¤l› kalmadan asker sivil ayr›m› yapmaks›z›n terör
lar” bölümünü gözden geçiriniz. eylemleri yapan kiflidir. Gerilla ise, ülkesini iflgal eden
3. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Terörizmin Unsurlar›” bölü- yabanc› askerlere karfl› savaflan, onlar› hedef alan ey-
münü gözden geçiriniz. lemler yapan, savafl hukukuna tabi, halk›n içinden ç›-
4. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Terörizm” bölümünü göz- kan ve profesyonel olmayan sivil savaflç›d›r. Gerilla’n›n
den geçiriniz. herhangi bir siyasi amac› yoktur, ülkesinin iflgalden kur-
5. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Siyasal fiiddet” bölümünü tulmas› ve ba¤›ms›zl›¤› için savafl›r.
gözden geçiriniz.
6. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Terör” bölümünü gözden S›ra Sizde 2
geçiriniz. Terör örgütlerinin varl›klar›n› duyurmak, toplumda kor-
7. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Gerilla ve Gerilla Savafl›” ku ve bask› oluflturmak, güç gösterisinde bulunmak,
bölümünü gözden geçiriniz. örgüte eleman kazanmak, örgüt elemanlar›na psikolo-
8. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Terörizmin Unsurlar›” bölü- jik destek sa¤lamak, güvenlik kuvvetlerinin mücadele
münü gözden geçiriniz. azim ve kararl›l›¤›n› k›rmak, iktidarlar› pazarl›k masas›-
9. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Terör” bölümünü gözden na çekmek ve avantaj elde etmek için baflvurduklar› en
geçiriniz. etkili ve tek yol fliddet kullan›m›d›r.
10. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Sosyo-Psikolojik Profil Yön-
teminin Kapsam› ve Amaçlar›” bölümünü göz- S›ra Sizde 3
den geçiriniz. Terörizm çok yönlü ve boyutlu bir sorunlar yuma¤›d›r.
Batakl›¤› kurutmadan at›lan ad›mlar hem eksik hem de
hatal› sonuçlar do¤urur. Teröristlerin yakalanmas›, öl-
dürülmesi ve bu yöndeki say›sal üstünlük göstergeleri
terör örgütüne kat›lan çok say›daki yeni elemanlar ve
örgüte verilen halk deste¤i ile pek bir anlam tafl›maz.
Terörizmin ortaya ç›kma nedenlerinin sa¤l›kl› bir flekil-
de belirlenmesi ve bu nedenlerin ortadan kald›r›lmas›-
na yönelik ekonomik, siyasal, sosyal, hukuki ve kültü-
rel ad›mlar›n at›lmas› halinde terör örgütünün varl›k ve
yaflam›n› devam ettirme nedenleri ve imkân› ortadan
kald›r›labilecektir. Halk deste¤ini elde etmesi, yeni ele-
man kazanmas› güçleflen bir terör örgütünün uzun sü-
re etkinli¤ini devam ettirmesi adeta imkâns›zd›r.
Kaynaklar
Alderson, J., (1977) Communal Policing, Devon and Ça¤›ran, M.E. (2008) “Terörizm ve Uluslararas› Hukuk”,
Cornwall Constabulary’, Public Relations Department H. Çakmak (Ed.) Terörizm, Ankara: Bar›fl Platin Kitap
Alkan, N. (2000) Psikolojik Harekat, Terörizm ve Polis. Ça¤lar, A. (1997) “Türkiye’de Terör Örgütlerinin Yap›sal
Ankara: EGM TEMÜH Daire Baflkanl›¤› Yay›nlar› Özellikleri”, Strateji Dergisi, Ankara: Damla Matbaas›
Alkan, N. (2002) Gençlik ve Terörizm, Ankara: EGM TE- Çakmak, H. (2008a) “Kavramsal Olarak Terör”, H. Çak-
MÜH Daire Baflkanl›¤› Yay›nlar› mak (Ed.) Terörizm, Ankara: Bar›fl Platin Kitap
Alkan, N. (2007) Söz Bitmeden: Terörle Mücadelede Ön- Çakmak, H. (2008b) “Tarihsel Aç›dan Terör” H. Çak-
leme Stratejileri. Ankara: USAK Yay›nlar› mak (Ed.) Terörizm, Ankara: Bar›fl Platin Kitap
Althusser, L. (1991) ‹deoloji ve Devletin ‹deoloji Ayg›tla- Ç›nar, B. (1997) Devlet Güvenli¤i, ‹stihbarat ve Terör,
r›. Y. Alp ve M. Öz›fl›k (Çeviren), ‹stanbul: ‹letiflim Ankara: Sam yay›nlar›
Yay›nlar› Çitlio¤lu, E. (2006) Gri Tehdit Terörizm, Ankara: Ümit
Altu¤, Y. (1995) Terörün Anatomisi. ‹stanbul: Alt›n Ki- Yay›nc›l›k
taplar Denker, S. (1997) Uluslararas› Terör, Türkiye ve PKK,
Ansiklopedik Siyasi Terimler ve Örgütler Sözlü¤ü ‹stanbul: Bo¤aziçi Yay›nlar›
(1993), Ankara: Güvenlik ve Yarg› Muhabirleri Der- Dilmaç, S. (1997) Terörizm Sorunu ve Türkiye, Ankara:
ne¤i Yay›nlar› EGM Yay›nlar›
Ar›bo¤an, D.Ü. (2001) Globalleflme Senaryosunun Ak- Dilmaç, S. (2004) “Global Tehdit: Terörizm ve Türki-
törleri. ‹stanbul: Der Yay›nlar› ye’ye Etkisi”, Polis Dergisi, Ankara: EGM Yay›nlar›,
Bal, ‹. (2006) “Terör, Terörizm ve Tarihsel Süreç” ‹. Bal Y›l.10, Say›. 40
(Der.) Terörizm, Terör ve Küresel Terörle Mücadele- Ergil, D. (1980) Türkiye’de Terör ve fiiddet, Ankara: Tur-
de Ulusal ve Bölgesel Deneyimler, Ankara: USAK Ya- han Kitabevi
y›nlar› Ersoy, Ö. (2004) “Terör ve Organize Suçlarda Yak›nlafl-
Befle, E. (2004) “Terörizm Literatürü Üzerine”, Polis Der- ma ve ‹flbirli¤inin ‹ncelenmesi”, Polis Dergisi, Anka-
gisi, Ankara: Emniyet Genel Müdürlü¤ü Yay›nlar› ra: EGM Yay›nlar›, Y›l. 10, Say›. 40
Bolay, S.H. (1984) Felsefi Doktrinler Sözlü¤ü, 3. Bask›, Geberth, V. (1993) Practical Homicide Investigation:
‹stanbul: Ötüken Yay›nlar› “Tactics, procedurers, and forensic techniques” (2.
Bowyer, B.J. (1992, Mart), ‘Career Moves: Reflections Bas›m), Boca Raton, FL:CRC
on the Irish Gunmen’, Studies in Conflict and Terro- Geleri, A. (1999), ‘Proaktif Polislik: Suçla Mücadelede
rism, Say›.15 Farkl› ve Etkili bir Yaklafl›m’, Do¤u Anadolu’da Gü-
Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi (1986) Cilt.22, venlik ve Huzur Sempozyumu. 17-19 Aral›k 1998”,
Interpress Bas›n ve Yay›nc›l›k F›rat Ün. Ve Elaz›¤ Em. Md’lü¤ü, Ça¤layan A.fi.
Campbell, C. (1976, fiubat), Portrait of a mass killer,’, Gladstone, T., (1980) Co-ordinating Crime Prevention
Psychology Today, Say›.9 Efforts, London: HMSO
Canter, D. (1989), ‘Offender Profiles’, The Psychologist Godwin, J. (1978) Murder USA: The ways we kill each
(Ocak 1989) other, New York, Ballantine
Cerrah, ‹. (2009) Demokratik Toplumlarda ‹çgüvenlik, Gündüz, A. (1994) Milletleraras› Hukuk ve Milletlerara-
Ankara: Polis Akademisi Yay›nlar› s› Teflkilatlar Hakk›nda Temel Belgeler, ‹stanbul: Be-
Chomsky, N. (1999) “Uluslararas› Terörizm: Görünüfl ile ta Yay›nlar›
Gerçek”, N. Chomsky, E.S. Herman, G. O’Sullivan Hazelwood, R.R. (1989), ‘The Serial Rapist, His
ve A. George (Editörler), Terörizm Efsanesi, Anka- Characteristics and Victims’, FBI Law Enforcement
ra: Ayraç yay›nevi Bulletin (Ocak, 1989)
Covey, S.R., (1988) Etkili ‹nsanlar›n 7 Al›flkanl›¤›, Çev: Haz›r, H. (2001) Siyasal fiiddet ve Terörizm, Ankara:
G. Suveren ve O. Deniztekin, Varl›k, Özel Dizi, 7.Ba- Nobel Yay›nc›l›k
s›m, ‹stanbul Heal, K., and J. Burrows (eds) (1983) Crime Prevention:
Craig, D.P. (1980), Hip Pocket guide to planning and A Coordinated Approach, London: HMSO
evaluation, Austin, TX, Learning Concepts
Hickey, E., (1991), Serial Murderers and their victims, Poveda, T. (1990) Lawlessness and Reform: The FBI in
Pacific Grove, CA, Brooks/Cole Transition, California: Brooks/Cole
Home Office, (1983) Crime Reduction: Report of an Reich, W. (1990), ‘Understanding Terrorist Behaviour’,
Inter_Departmental Group on Crime, London: Origins of Terrorism, Cambridge University Press,
HMSO Sch›ppers, C. (1992, 16 Ocak) ‘Netherlands National
Home Office, (1984) Crime Prevention, Circular 8/84, Criminal Intelligence Service’, Presentation at the
London: HMSO Investigative Psychology Seminar, Metropolitan
Horn, J.(1985), ‘Criminal Personality Profiling’, FBI Police Detective Training School,
World Conference on Psychology fienel, M. Ve A.T. fienel (1995) Genel Hatlar›yla Terö-
Jenkins, P. (1995), ‘A historical perspective on serial rizm, Ankara: EGM yay›nlar›
murder: England, Germany and the USA 1900-1940’, Topal, A.H. (2005) Uluslararas› Terörizm ve Terörist Ey-
T. O’Reilly-Fleming ve S. Egger (ed), Serial and Mass lemlere Karfl› Kuvvet Kullan›m›, ‹stanbul: Beta Ya-
Murder: Theory, research, policy. Toronto, y›nlar›
University of Toronto Press Türkiye Barolar Birli¤i, 2006) Türkiye ve Terörizm, An-
Karagöz, A. (2008), “Terörizmin Etkilerinin Damla Te- kara: TBB Yay›nlar›
orisi Aç›s›ndan De¤erlendirilmesi”, Polis Dergisi, An- Urhal, Ö. (2009) Küreselleflen Dünyada Güvenlik, An-
kara: EGM yay›nlar›, No.446, Say›. 14 kara: Adalet Yay›nlar›
Kaya, ‹. (2005) Terörle Mücadele ve Uluslararas› Hu- Ünsal, A. (1996) “Geniflletilmifl Bir fiiddet Tipolojisi”,
kuk, Ankara: USAK Yay›nlar› Cogito Dergisi, Yap› Kredi Yay›nlar›, S (6-7 K›fl - Ba-
Kelefl, R. Ve Ü. Artun (1996) Kent ve Siyasal fiiddet, An- har)
kara: AÜ Siyasal Bilgiler Fakültesi Yay›nlar› Wilkinson, P. (2002), “Terör ve Terörizm: Kavramlar,
Kerner Commission, (1986) Report of the National Özellikleri ve Tipoloji”, C. Güzel (Der.) Silinen Yüz-
Advisory Commission on Civil Disorders, London ler Karfl›s›nda Terör, Ankara: Ayraç Yay›nevi
Kocao¤lu, M. (1999), ‘Türkiye’yi bölme ve köfleye s›k›fl- Wilson, C., ve D., Seaman, (1992) The Serial Killers,
t›rma vas›tas› olarak iç ve d›fl mihraklar taraf›ndan London: True Time
kullan›lan terör’, Do¤u Anadolu’da Güvenlik ve Hu- Wycoff, M.A., (1988) The Benefits of Community
zur Sempozyumu. 17-19 Aral›k 1998”, F›rat Ün. Ve Policing: Evidence and Conjecture, Temple, Police
Elaz›¤ Em. Md’lü¤ü, Ça¤layan A.fi Foundation
Laqueur, W. (2002) “Terörizmin Yorumlanmas›, C. Gü- Y›ld›r›m, E. (2000) “Küreselleflme, Refah Devleti ve Risk
zel (Haz›rlayan) Silinen Yüzler Karfl›s›nda Terör, ‹s- Toplumu”, V. Bozkurt (Der.) Küreselleflmenin ‹nsa-
tanbul: Ayraç Yay›nevi ni Yüzü, No. 386, Dizi No. 031, ‹stanbul: Alfa Ya-
Mason, G. (1988, 25 Mart), ‘Offender Profiling: The New y›nlar›
Science?’, Police Review Yunuso¤lu, K. (1996) Devlet Güvenli¤i ve ‹stanbul, An-
Moore, M.H., R.C. Trojanowicz ve G.C. Kelling (1988), kara: EGM E¤itim Daire Baflkanl›¤› Yay›nlar›
Perspectives on Policing: Crime and Policing, No.2, Zafer, H. (1999a) Ceza Hukukunda Terörizm, Milletle-
Washington D.C.National Institute of Justice, June raras› Metinler ve 3713 Say›l› Terörle Mücadele Ka-
1988 nunu Ifl›¤›nda, ‹stanbul: Beta Yay›nlar›
Newman, K., (1984) Report of the Commissioner for the Zafer, H. (1999b) Sosyolojik Boyutuyla Terörizm, ‹stan-
Metropolis, London: HMSO bul: Beta Yay›nlar›
Özdiker, C. (2004) “Türkiye’de Medya ve Terör”, Polis
Dergisi, Ankara: EGM Yay›nlar›, Y›l.10, Say›.40
Özönder, C. (1999), ‘Terörün Sosyo-Kültürel Yönleri’,
Do¤u Anadolu’da Güvenlik ve Huzur Sempozyu-
mu. 17-19 Aral›k 1998”, F›rat Ün. Ve Elaz›¤ Em.
Md’lü¤ü, Ça¤layan A.fi.
Palmiotto, M., (1994) Criminal Investigation, Chicago:
Nelson-Hall
Porter, B. (1983), ‘Mind hunters’, Psychology Today
(Nisan, 1983)
Sözlük 223
Sözlük
A Anarfli: Hükümetsiz kalan ya da iktidar›n, karfl›t siyasal, eko-
nomik ve toplumsal güçler aras›nda uzlaflt›rma görevini
Adalet: Yasalarla sahip olunan haklar›n herkes taraf›ndan
kullan›lmas›n›n sa¤lanmas›, Belli bir toplumda, belli bir art›k yerine getiremedi¤i bir toplumun durumu. Kural-
tarihsel dönemde bir toplumsal olgunun adil say›lmas› s›zl›k, yönlendirici bir ilkenin bulunmamas› ya da bu il-
yoluyla korunmas› tutumu. kelere uyulmamas› yüzünden baz› etnik alanlarda orta-
Adli Makam: Adalet ifllerinin görüldü¤ü ve sonuca ba¤land›- ya ç›kan düzensizlik ve kargafla durumu.
¤› kamuya ait yönetim yeri, adli merci. Anarflist: Anarflizmi savunan, bu ö¤retiyi destekleyen ve onun
Adli Yarg›: Anayasa yarg›s›, idari yarg› ve askeri yarg› d›fl›n- için mücadele eden kifli.Otoriteye bafl kald›ran, her tür-
da kalan yarg›sal faaliyetleri, yani adalet (adliye) mahke- lü vesayeti ve kural› reddeden kifli.
meleri taraf›ndan yürütülmekte olan yarg› faaliyetlerini Anarflizm: Bireyin her türlü devlet vesayetinden kurtar›lmas›
kapsayan yarg› türüdür. Di¤er yarg› türlerine oranla ad- gerekti¤ini ileri süren siyasal görüfl. Toplumsal yaflam›
li yarg›, uygulama alan› en genifl olan yarg› türüdür. Ad- düzenleyen tüm kurum ve kurallar› reddeden anarflizm,
li yarg› kolunun biri “ceza yarg›s›”, di¤eri “medeni yarg›” do¤al olarak ahlak kurallar›n›n egemenli¤ini de redde-
(hukuk yarg›s›) olmak üzere bafll›ca iki türü vard›r. der. Bireysel iradenin her fleyin üstünde oldu¤unu savu-
Ahlaki Geliflim: Ahlaki Geliflim, Kiflilik Gelifliminin en önem- nan anarflizmin kurucusu Proudhon ve di¤er temsilcile-
li parças›d›r. Çünkü bireyin “Toplumsallaflma Süreci” ri Bakunin, Kropotkin ve Stirner, ahlak yasalar›n›n di¤er
içersinde neyin ne oldu¤u ve uygun kabuller konusun- yasalar gibi insanlar› kolay yönetmek için uyduruldu¤u-
da bir bilinç gerçeklefltirmesi ile ilgilidir. Ahlaki gelifli- nu savunurlar.
min en önemli unsurlar›: kiflinin sorumluluk sahibi oldu- Anket: Belli kiflilerin ya da gruplar›n bir konu üzerindeki duy-
¤u çevresine ve topluma karfl› yani iletiflim içersinde olgu, düflünce ve deneyimlerini anlamak için belli bir pla-
du¤u evrene karfl› kendisin ne kadar denetleyebildi¤i ve na göre haz›rlanm›fl olan soru listeleridir. Sosyal bilim-
sorgulayabildi¤idir. lerde nicel araflt›rma tekni¤i olarak yayg›nca kullan›l›r.
Aile ‹çi fiiddet: Aile içerisinde bireylerin bedensel ve ruhsal Ölçme ve istatistikî araflt›rmay› içerir.
aç›dan zarar görmesine, yaralanmas›na ve sakat kalma- Anomi: Kiflilerin davran›fllar›na yön veren kurallar›n ve de¤er
s›na neden olan bireysel ve toplu hareketlerin tamam›- sistemlerinin zay›flamas›yla, kiflilerin flaflk›nl›¤a sürük-
d›r. Aile içi fliddet, büyük oranda kad›n ve çocuklara na- lendi¤i ve yo¤un bir doyumsuzluk içinde bulunduklar›
diren de yafll›lara yönelik olmaktad›r. toplumsal durum.
Aile: Kan, evlilik ve evlat edinme yoluyla iliflki halinde olan Asayifl: Hukuka uygun ve gerekli önlemlerin al›nmas› sonu-
ve genellikle ortak bir mekân› paylaflan toplumsal birim. cu devlete, topluma, kiflilere, mal ve eflyalara yönelik
Alg›lanan Yakalanma Riski: Bir potansiyel suçlunun her-
tehlike, kaza ve sabotajlar›n söz konusu olmad›¤› bir or-
hangi bir yer ve zamanda suç ifllemesi halinde polis ta-
tam, düzensizlik ve kar›fl›kl›klar›n önlendi¤i, hayat›n nor-
raf›ndan yakalanma olas›l›¤›n› ‘öznel’ olarak de¤erlen-
mal ak›fl›n›n sa¤land›¤› hali, dirlik ve düzenin varl›¤› ko-
dirmesine denir.
nusunda kamuda oluflturulan yayg›n ve yerleflik inanc›
Alt Benlik: Alt benlik, bizim bencil k›sm›m›zd›r ve yaln›zca
ifade etmektedir.
kiflisel isteklerimizi tatmin etmeye çal›fl›r. Alt benlik haz
Asosyallik: Sosyal olmayan, herhangi bir etkinlikten yoksun
ilkesine göre hareket eder, di¤er bir deyiflle herhangi bir
insan.
fiziksel ve toplumsal s›n›rlamay› dikkate almaks›z›n, sa-
Ataerkil Aile: Güç ve otoritenin babada (erkeklerde) oldu¤u,
dece kiflisel tatmin sa¤layacak fleylerle ilgilenir.
en yayg›n aile sistemidir.
Ampirik Kriminoloji: Suç ve suçlulukla ilgili çal›flmalar›n
Atavistik Adam: Lombroso’ ya göre evrim merdiveninde ç›k-
deney ve gözleme dayal› olarak yap›lmas›d›r.
malar› gereken basama¤a ulaflamam›fl, evrimleflememifl
Ampirik: Bilginin duyular sayesinde ve deneyimle kazan›la-
insan.
bilece¤ini öne süren görüfl, görgül, deneysel. Bir kura-
Atavizm: Organizmalarda evrimsel geliflim süresince ortadan
ma de¤il yaln›zca gözleme dayal› olan.
kalkan baz› özelliklerin tekrar görülmesi. Evrimleflme
Ampirizm: Bilginin tek kayna¤›n›n deney oldu¤unu ileri sü-
sürecini tamamlayamama.
ren ö¤reti... Bu ö¤reti bilginin sadece duyumlardan gel-
di¤ini ve deney d›fl›nda hiçbir yoldan bilgi edinilemeye-
ce¤ini savunur.
B Cinsel ‹stismar: Kiflilerin kendi r›zalar›na ra¤men baflkalar›

taraf›ndan cinsel olarak kötüye kullan›lmalar›, suistimal
Bencillik: ‹nsan eylemlerinin kökeninde “ben sevgisi” vard›r.
edilmeleri, istemedikleri halde baflkalar›n›n cinsel yöne-
Ahlak ise insan›n kendini koruma güdüsünün d›fla vu-
limlerine hedef olmalar› durumunu ifade eder. Her cin-
rulmas›ndan baflka bir fley de¤ildir. Bu görüflü savunan
siyetten, her sosyal tabakadan ve meslek grubundan ki-
Thomas Hobbes’a göre, insanda, hayvanlarda oldu¤u gi-
fliler cinsel istismara u¤rayabilmektedirler, ancak genel
bi “kendini sevme” ve ”kendini koruma” içgüdüleri var-
olarak kad›nlar›n ve çocuklar›n cinsel istismara daha çok
d›r. Dolay›s› ile insan do¤as› gere¤i “bencil” dir. Bencil
maruz kald›klar› söylenebilir.
olan insan her fleyden önce kendi “ç›kar” ›n› düflünece-
Cinsel Suç: Fuhufl, taciz, istismar, k›z kaç›rma, ›rza tecavüz
¤inden evrensel bir ahlak yasas› yoktur.
gibi suçlar› kapsayan, cinsel haz elde etmek amac›yla ifl-
Benlik: ‹nsan›n, kendi kiflili¤ine iliflkin kan›lar›, kendini tan›-
lenen suç türü.
ma ve de¤erlendirme biçimidir. Kiflili¤in iki yönü vard›r.
Cinsel Taciz: Israrc› ve istek d›fl› cinsel yaklafl›mlar için kulla-
Birinci yönü, d›fla yans›yan, daha çok baflkalar› taraf›n-
n›lan terimdir. Kiflinin iznini almadan cinsel temas, do-
dan de¤erlendirilen ve davran›fllar›na yans›mas› ile de
kunma, sözle sark›nt›l›k fleklinde gerçekleflir.
ölçülebilen yand›r. ‹nsan›n bu yönü nesneldir. Kiflili¤in
Cinsiyet Rolü: Cinsiyet rolü, bir kiflinin erkek çocuk, erkek,
ikinci yönü ise d›flar›ya pek yans›mayan yani bireyin
k›z çocuk veya kad›n olarak durumunu tan›t›c› sözleri ya-
kendini tan›mlad›¤› biçimidir. ‹flte kiflili¤in, bu öznel yö-
hut davran›fllar›d›r. Kad›n ve erkek aras›ndaki ayr›m top-
nü benliktir ve benlik ölçülerek de¤il, yorumlanarak an-
lumsal yaflamda evrensel bir örgütleyici ilkedir. Çocuklar
lafl›labilir.
olarak, erkek ve k›zlardan farkl› beceriler ö¤renmeleri ve
Beyaz Yaka Suçlar›: fiiddete dayanmayan bir suç olarak ta-
farkl› kiflilikler gelifltirmeleri beklenir. Yetiflkinler olarak,
n›mlamaktad›r. Bu suçla; haraç, zimmet, rüflvet, borsa
erkek ve kad›nlar kar› ya da koca, anne ya da baba ola-
manipülasyonu, içeriden ö¤renme ticareti, fiyat belirle-
rak belirgin bir biçimde farkl› cinsiyet iliflkili roller üstle-
me, anti tröst ihlali gibi san›¤›n mesle¤inden kaynakla-
nirler. Kültürler neyin erkeksi ya da kad›ns› oldu¤una yö-
nan güven duygusunun hile ve di¤er yollarla hukuka ay-
nelik tan›mlar bar›nd›r›rlar. Bunla birlikte cinsiyet farkl›-
k›r› bir biçimde kötüye kullan›lmas›yla ifllenen suçlar›n
l›k ya da benzerliklerini vurgulamalar›nda fakl›l›klar ol-
anlafl›lmas› gerekir. Beyaz yakal› suçlar daha çok kiflinin
makla birlikte toplumsal yaflam› yap›land›rmak, kurgula-
mesle¤ine dayanan veya ifl dünyas› ile ilgili bir suçtur.
mak için cinsiyetin kullan›m› tüm kültürlerde temeldir.
Birey: Toplumlar› oluflturan ve düflünsel, duygusal, iradeyle
Ça¤dafllaflma: Politik içerikli bir kavramd›r. Daha çok ba¤›m-
ilgili nitelikleri toplum içinde belirlenen insanlar›n her
s›zlaflma, uluslaflma, uygarlaflma, laikleflme, modernlefl-
biri, fert. ‹nsan topluluklar›n› oluflturan, insanlar›n ben-
me, kentleflme gibi anlamlar› ifade eder.
zer yanlar›n› kendinde tafl›makla birlikte, kendine özgü
Çekirdek Aile: Anne, baba ve evlenmemifl çocuklardan mey-
ay›r›c› özellikleri de bulunan tek can, fert.
dana gelen aile.
Bireysellik: Birey olma olgusu. Bir kifliyi benzerlerinden ay›-
Ço¤ulcu Toplum: Çeflitli s›n›flara, tabakalara ve gruplara top-
ran özelliklerin bütünü, ferdiyet.
lum yönetimini etkileme hakk›n› tan›yan toplum.
Bürokrasi: Karar vermede ak›lc›l›k, iliflkilerde kuralc›l›k, gö-
Ço¤ulculuk: Gücün farkl› gruplar aras›nda da¤›t›lmas›n› ifa-
revlerde belirlilik, otoritede merkezilik esaslar›na göre
de eder. Bir grubun gücü tümüyle eline geçirmesini ve
iflleyen örgüt. Devlet kurumlar›nda çal›flan üst düzey yö-
merkezi yönetimin vatandafllar üzerinde bask› kurmas›-
neticiler toplulu¤u. Bir toplumda tabandan yukar›ya do¤-
n› önler.
ru ç›kt›kça daralan bir yap› içinde örgütlenmifl olan, ge-
Çok Kültürcülük: Ça¤dafl dünyada yaflamsal her fleye, birbi-
nel kural ve ilkelere göre çal›flan profesyonel atanm›fl
rinden önemli biçimde farkl› olan insanlar›n birbiri ile
görevliler toplulu¤u.
temasta olduklar›na ve birbirleriyle ifl yapmalar› gerekti-
C-Ç ¤ine iflaret etmektedir.
Ceza: Yasalar› bilerek ve isteyerek çi¤neyen, belli bir eylemiy-

le suç iflleyen kifliye uygulanan yapt›r›m. Baflkalar›na bir
D
Damgalama Teorisi: Toplumsal sapmay›, insanlar›n ne yap-
flekilde, maddi ya da manevi zarar veren, topluma ve
t›klar› ile de¤il, di¤er insanlar›n onlar›n davran›fllar›na at-
toplumsal hayata zararl› eylemlerde bulunan kiflinin, öz-
fettikleri anlamlar ile aç›klama iddias›d›r. Sapma görece-
gürlü¤ünün elinden al›nmas›, birtak›m haklar›n k›s›tlan-
lidir ve bir davran›fl›n damgalanmas›ndan baflka bir fley
mas› ve parasal kayba u¤rat›lmas› suretiyle yoksunluk
de¤ildir.
içinde bulunmas› durumu.
Sözlük 225
Damgalama: Bir kimsenin ad›n› kötüye ç›karan, yüz k›zart›c› Durumsal Suç Önleme: Sorun oluflturan belirli yerlerin so-
durum. kak ayd›nlatmalar›n›n art›r›lmas›, özellikle akflam ve so-
De¤iflme: Baflka bir biçim veya duruma girme. runlu saat dilimlerinde görünür polis devriye say›s›n›n
Demokrasi: Kelime anlam›, halk›n (demos) yönetimi (kratos) art›r›lmas›, yo¤un kalabal›klar›n ve suç sorununun oldu-
demektir. ¤u (veya olabilece¤i) yerlerde görünür güvenlik kamera-
Demokratik Rejim: Demokrasi halk›n kendi kendisini yönet- s› ve devriye uygulamas›na a¤›rl›k verilmesi ve buna
ti¤i bir güç yap›s›n› ifade eder. ‹ktidar olma yetkisi huku- benzer di¤er yöntemleri içerir.
ken halk›n elindedir. Halk kendini yönetecekleri, kendi Düzen: Belli yöntem, ilke veya yasalara göre kurulmufl olan
iradesince seçer. Demokratik rejimlerin baz› özellikleri durum, uyum, nizam, sistem.
vard›r. Öncelikle serbest ve özgür bir seçim olmal›d›r. Bu
uyum ve uzlaflma mekanizmas›d›r. Seçim, halk›n do¤ru- E
dan ya da dolay›s›yla kamusal gücü kullanacaklar› belirle- Ego: Ak›l ve sa¤duyu denilebilecek fleyleri temsil eder. Ego,
mesini sa¤layan bir etkinliktir. Di¤er özellikler: Yetkiler, çevreyle etkileflim sonucu ortaya ç›kar. ‹d, isteklerini
konumlar, sorumluluklar, yasalar ve nesnel kurallarla be- karfl›lamas› için egoya bask› yapar. Bilinç düzeyine ç›k-
lirlenmelidir, Yurttafllar siyasi parti kurabilme hakk›na sa-
maya çal›fl›r; ancak, egod id’in toplumsal onay görmeye-
hip olmal›d›r ve Kitle iletiflim araçlar› özgür olmal›d›r.
cek talepleri bilinçalt›na bast›rma çabas› içinde olur. Ego,
Demokratikleflme: Toplumsal alan›n halk›n gücünün hakimi-
gerçeklik ilkesine göre ifller.
yetinde olmas› durumuna geçifl, bir tür toplumsal de¤iflim.
Egoist: Bencil. Yaln›z kendini düflünen, kendi ç›karlar›n› her-
Determinizm: ‹nsan›n, “ahlaki eylemleri ile ilgili kararlar›, iç-
kesinkinden üstün tutan kifli.
ten ve d›fltan belirlenen koflullar›n etkisiyle oluflur” görü-
Ekonomik Ma¤duriyet: Bir kiflinin maruz kald›¤› olaya da-
flüne dayanarak ahlaki eylemlerinde özgür olmad›¤›n›
yal› olarak ekonomik aç›dan zarar görmesi, kayba u¤ra-
savunan filozoflar vard›r. Bunlar ahlak felsefesi alan›nda
mas›d›r. Bu tür ma¤duriyetler bireysel bir eyleme daya-
deterministtir.
l› olabilece¤i gibi (h›rs›zl›k veya doland›r›c›l›k gibi) kit-
Devlet: Belli bir toprak parças› üzerinde egemen, yasal düze-
lesel bir olaya (ekonomik kriz, bankan›n hileli iflas› ve-
ni ve politikalar›n› uygulamak için askeri güç kullanma
ya batmas› ev do¤al afetler gibi) ba¤l› olarak da meyda-
kapasitesi olan bir ayg›tt›r. Modern devletler, parlamen-
na gelebilir.
tolar› ve bürokratlar› olan ulus devletlerdir. Belirli toprak
Emniyet: Güvenlik. Güven, inanma, itimat. Güvenlik ifllerinin
parças› üzerinde söz sahibidirler. S›n›rlar› belirli bir top-
yürütüldü¤ü yer.
rak parças› ile bu topraklarda yaflayan insanlar üzerinde
Empati: Bir baflkas›n›n duygular›, içinde bulundu¤u durum
egemenlik hakk› kullanan siyasal, sosyal, kültürel ve
ya da davran›fllar›ndaki motivasyonu anlamak ve içsel-
ekonomik örgütlenmelerdir.
Devriye Güzergâh›: Devriye polisinin, hizmet sundu¤u böl- lefltirmek.
gede önceden belirlenmifl, takip etmesi gereken belirli Endüstri Toplumu: Fabrika üretimi düzeninin egemenli¤in-
bir yol haritas›na denir. de bir sosyal örgütlenme biçimidir.
Devriye Hizmeti: Devriye polisinin görev bölgesi veya gü- Endüstrileflme: Bir toplumdaki iktisadi faaliyetlerin a¤›rl›¤›-
zergah›nda yerine getirmifl oldu¤u faaliyetlere denir. n›n sanayi kesimine kaymas› ulusal gelir için de sanayi
Devriye M›nt›kas›: Devriye polisinin görev yapt›¤›, sorumlu- kesiminin pay›n›n artmas› ve ileri üretim tekniklerini kul-
lu¤una verilmifl, s›n›rlar› belli olan hususi bir bölgeye lanan otomatik makinalara yo¤unluk tan›yan teflebbüs-
denir. lerin yayg›nlaflmas› yoluyla ülkenin ara ve mamul mallar
Devriye: Genel emniyeti korumak, suçlar› ifllenmeden önce üretme kapasitesinin geliflmesi sürecidir.
önlemek, suç ifllenmesi halinde ise en k›sa sürede olaya Etnik Köken: Biyolojik ve kültürel bak›mlardan benzer özel-
müdahale etmek ve gerekti¤inde halka yard›mda bulun- liklerle birbirine ba¤lanm›fl üyelerden kurulu olan ve bu
mak üzere kendisine ayr›lan bir bölgede yaya, motorize özellikleriyle di¤er gruplardan ay›rt edilebilen bir top-
veya atl› olarak görev yapan polislere verilen add›r. lumsal gruba aidiyet. Budun, kavim, soy.
Dogmatizm: Genel olarak, kimi ö¤retilere en küçük bir elefl- Etnik fiiddet: Bir toplumda var olan bir etnik grubun di¤er
tiriye izin vermeden, rasyonel ve mant›ksal kan›tlar yeri- gruplara yönelik toplumsal fliddet hareketlerine yönel-
ne, salt duygulara veya kiflisel e¤ilimlere dayanarak kö- mesi durumu.
rü körüne inanma, onlar› sorgusuz sualsiz bir biçimde
benimseme.
F erkek ayr›m› yapmaks›z›n kasten herkesi hedef al›rken

gerillalar askeri kurallara uyarlar, ülkelerini iflgal eden
Fiziksel Güvenlik Tedbirleri: Suçu önlemek veya azaltmak
askeri birliklere (askerlere ve onlar›n bulundu¤u tesisle-
amac›yla devriye hizmetleri, alarm sistemleri, özel gü-
re) yönelik sald›r› gerçeklefltirirler ve sivil hedeflere kar-
venlikler, güvenlik kameras› gibi araç ve tekniklerin kul-
fl› eylem yapmazlar.
lan›lmas›. Fiziksel güvenlik tedbirlerinin uygulanmas›
Gizli Ma¤duriyet: Suç istatistikleri de bu bilinen suçlar esas
sonucunda potansiyel suçlu, çok basit olarak, daha ko-
lay suç iflleyebilece¤i bir baflka bölgeye veya potansiyel al›nmak suretiyle oluflturulur. Ancak baz› suçlar ise bilin-
hedefe yönelebilmektedir. mez, gizli kal›r. Bu suçlar›n ma¤durlar› toplumdan d›fl-
Fiziksel Ma¤duriyet: Kiflinin vücut bütünlü¤üne karfl› yap›- lanma, ay›p karfl›lanma, be¤enilmeme, olay› önemseme-
lan bir sald›r› ve uygulanan fliddet sonucunda ortaya ç›- me ve benzeri nedenlerden dolay› ma¤duriyetlerini sak-
kan bir ma¤duriyet türüdür. Bu durum bir suç eylemi, l› tutarlar. Suçlar›n farkl› nedenlerden dolay› resmi ma-
kaza veya do¤al afet sonucunda meydana gelebilir. kamlar taraf›ndan bilinmemesi, kay›tlara geçmemesi so-
Fiziksel Yap›: Toplumun flekil ve çevresi olarak belirtilen d›fl nucu “gizli ma¤duriyetler” ortaya ç›kar.
görünüflünü oluflturan nüfusun yerleflim tarz› (köy - fle- Göç: Kent, köy gibi bir yerleflme biriminden bir di¤erine yer-
hir) fiziksel yap›s›n› oluflturur. leflmek amac›yla oluflan nüfus hareketleri.
Fonksiyon (‹fllev, Görev): Bir kültür ö¤esinin belli bir top- Günlük Rutinler: Günlük hayat›n ak›fl› içerisinde kiflilerin
lumsal düzenin uyumlu ifllemesine yapt›¤› katk›. s›kl›kla gerçeklefltirdikleri eylemler, faaliyetler. Yaflam
tarz›.
G Güven Timleri: Simitçi, boyac›, esnaf, taksici, tamirci ve ben-
Genel Kolluk: Ülke genelinde kamu düzenini sa¤lamak, suç- zeri farkl› görünümler ile dolaflan, sabit duran sivil polis-
lar› önlemek, suç iflleyenleri yakalay›p adalet önüne ç›- lerden oluflan özel ekipler. Güven timleri özellikle ka-
karmak ve yasalar›n verdi¤i di¤er görevleri yerine getir- muya aç›k alanlarda ve mala karfl› ifllenen suçlarda (kap-
mekle görevli ve yetkili kamu kurumlar›n› ve personeli- kaç ve h›rs›zl›k gibi) baflar›l› olmufltur.
ni ifade eder. Güvenlik Alg›lama Anketi: Toplumun suç ve ma¤duriyet
Genetik Anomali: Do¤ufltan gelen genetik bozukluklar. konular›ndaki alg›lar›n›, düflüncelerini tespit etmek ve
Genifl Aile: Ana, baba ve çocuklar›n d›fl›nda birkaç kufla¤›n de¤erlendirmek amac›yla belirli bir denek grubu üzerin-
bir arada yaflad›¤› aile grubudur.
de gerçeklefltirilir. Bu anketler bireylerin kiflisel güvenlik
Gerçek Korku: Bireyin günlük yaflam›nda karfl›laflt›¤› olaylar,
durumunun bir göstergesidir ve güvensizlik kayg›s›n›
geçirdi¤i deneyimler ve gözlemledi¤i iflaretlerle ilgili bir
ölçmeyi ve bunun nedenlerini kapsaml› bir flekilde orta-
fliddetli kayg› halidir.
ya koymay› hedefler.
Gerçek Ma¤duriyet: ‹fllenen bir suç sonras› fiili olarak sosyal,
Güvenlik Kuvveti: Güvenlik güçlerinin oluflturdu¤u birlik.
psikolojik ya da fiziksel anlamda zarar görme durumu.
Güvenlik Teknolojisi: Güvenlik alan›ndaki teknolojik araç
Gerçek Suçluluk: Suç istatistiklerinin yar› s›ra suçun siyah sa-
ve gereçler.
y›lar›n›n da bilinmesi. Bilinen suçlulukla birlikte gizli
Güvenlik: Toplum yaflam›nda yasal düzenin aksamadan yü-
kalm›fl ma¤dur
rütülmesi, kiflilerin korkusuzca yaflayabilmesi durumu,
Gerçeklik Evresi: Ego’nun ifllev gördü¤ü evre. Ego "gerçek-
emniyet.
lik prensibi"yle ifller. Ego, idin tatmin edilebilece¤i elve-
Güvensizlik Kayg›s›: Suç, yasa d›fl›l›k, keyfilik ve sorunlar
riflli flartlar oluflana kadar onu kontrol alt›nda tutuyor.
yuma¤› içerisinde suça maruz kalma kayg›s›n›n tafl›nma-
Çevresel flartlar› de¤erlendirerek pek çok davran›fl›n ola-
s› sonuçlar›n› tartar. Bu flekilde, uygun zaman› kollaya- s›d›r. Bu kayg› halinde; kayna¤›, nedeni ve aktörleri bili-
rak bireyin anl›k dürtüleri sonras›nda ac› çekmesini en- nen, k›sa süreli bir korku de¤il kayna¤› belirsiz, yeri, za-
gellemifl olur. man› ve faili bilinmeyen bir çerçevede ortaya ç›kacak
Gerilla Savafl›: Düflman kuvvetlerinin eylemlerini engelle- uzun süreli olumsuz ruh hali söz konusudur.
mek, baltalamak veya geciktirmek amac›yla gerillalar›n
yapt›¤› savafl. H
Gerilla: Ülkesi yabanc› ülke askerleri taraf›ndan iflgal edilmifl Haz Evresi: ‹din hakim oldu¤u evredir. ‹d, ilkel ve do¤ufltan
halklar›n içinden ç›kan ve profesyonel asker olmayan si- getirdi¤imiz dürtülerimizi kapsar. Bedensel ihtiyaçlar›m›-
vil savaflç›lard›r. Teröristler asker sivil, yafll› çocuk, kad›n z›n, cinsel arzular›m›z›n ve sald›rgan tepkilerimizin id-
Sözlük 227
den kaynakland›¤›n› söyleyebiliriz. Freud'a göre idin ar-

K
zu ve istekleri tamamen bilinç d›fl› ve "zevk prensibi"yle
Kad›na Yönelik fiiddet: ‹ster kamusal, isterse özel yaflamda
ifllemekte. ‹din temel güdülerimizi kapsad›¤›n› düflünün- meydana gelsin, kad›nlara fiziksel, cinsel veya psikolojik
ce, zevk prensibiyle ifllemesi do¤al. Çünkü ilkel güdüler, ac› veya ›st›rap veren veya verebilecek olan cinsiyete da-
arzulara bir an önce doyum aray›p bireyin davran›fllar›n› yanan bir eylem veya bu tür eylemlerle tehdit etme, zor-
bu yönde flekillendirebilir. lama veya keyfi olarak özgürlükten yoksun b›rakma.
Hiyerarfli: Yetkinin en genifl ölçüde en üst aflamalarda olmak Kal›t›m (Soya Çekim): Kendinden önceki yak›nlar›nda bulu-
üzere de¤iflik önem s›ralar› aras›nda kat› ve kesin bir binan bir durumun, özelli¤in söz konusu kiflide de görül-
çimde da¤›ld›¤› toplumsal örgütlenifl biçimi. Bir toplu- mesi.
lukta veya bir kuruluflta yer alan kiflileri, alt-üst iliflkileri, Kamu Düzeni: Bir ülkedeki kurum ve kurallar›n, devletin gü-
görev ve yetkilerine göre s›n›fland›ran derece düzeni, venli¤ini, kamu hizmetlerinin iyi ifllemesini ve bireyler
makam s›ras›, basamak, aflama s›ras›. aras›ndaki iliflkilerde huzuru, hukuk ve ahlak kurallar›na
uygunlu¤u sa¤lamas›yla oluflan düzen Bir ülkede kamu
I-‹ ifllerinin en iyi biçimde yap›lmas›n›, devletin içte ve d›flta
Irk: Belli genetik birleflimlerin sonucunda oluflmufl ortak fizi- güven ve düzenini, bireyler aras›ndaki iliflkilerde dirli¤i
kî yap› özelliklerine sahip olan insanlar›n meydana ge- sa¤lama¤a yarayan kurallar›n tümüne verilen genel ad.
tirdi¤i büyük bir grup. Kamu Otoritesi: Belediye dâhil tüm resmi kurum ve kurulufl-
‹ç Göç: Bir ülke s›n›rlar› içinde kiflilerin ya da toplumsal gruplar. Düzenleyici ve denetleyici rolleri bulunan, kamu ad›-
lar›n bir yerden baflka yere gidip yerleflmeleri. na otorite kurma hakk›na sahip olan örgüt. Toplumsal
‹d: Biyolojik arzu ve dürtüleri içerir. Kiflili¤in enerji deposu yaflam› çerçeveleri belli kurallar ile yönetir; yönetilenler
olarak da görülen bilinçalt› bölümüdür. ‹nsanl›¤›n, hede uymalar› gereken kurallar çerçevesinde toplumsal ya-
men tatmin aray›fl›nda olan güdülerini içerir. Enerjisini flamlar›n› sürdürürler.

Kamu: Bir ülkedeki halk›n bütünü, halk, amme, halk hizmeti
yak›n iliflki durumunda oldu¤u bedensel süreçlerden
gören devlet organlar›n›n tümü.
al›r. Freud’a göre id, gerçek ruhsal varl›kt›r; nesnel ger-
Kamuoyu: Herhangi bir konu üzerinde toplumun tüm kesim-
çeklerden ba¤›ms›z öznel bir yaflant› dünyas›d›r. Ac›dan
lerinin ortaklaflt›¤› yaklafl›m biçimi.
kaç›n›r ve zevk ilkesine göre doyum arar.
Kanuni Mümessil: Yasal temsilci.
‹deoloji: Siyasal veya toplumsal bir ö¤reti oluflturan, bir hü-
Kanuni Suçluluk: Yasal suçluluk. Yasalarda yasaklanm›fl ey-
kûmetin, bir partinin, bir grubun davran›fllar›na yön ve-
lemlerin gerçeklefltirilmesi.
ren politik, hukuki, bilimsel, felsefi, dinî, moral, estetik
Karanl›k Say›lar: Bilinen suçlulu¤un d›fl›ndaki alan, gizli
düflünceler bütünü.
ma¤duriyet.
‹nformal Sistem: Resmî olmayan kurallar anlam›na gelir. Bu
Kayg›: Üzüntü, endifle duyulan düflünce, tasa. bireyin tehlike-
kurallar, her toplumda yayg›n olarak benimsenen ve uy-
li ya da tehdit edici olarak gördü¤ü, alg›lad›¤› ve de¤er-
gulanan kurallard›r; din, ahlak ve görgü kurallar› gibi.
lendirdi¤i, olas› etkilerinin rahats›z edici oldu¤unu dü-
Bunlar; ay›plama, d›fllama, k›nama, günah gibi manevi
flündü¤ü, çevresel kaynakl› bir uyar›c›ya ba¤l› olarak bi-
yapt›r›mlara sahiptir. reyde meydana gelen olumsuz bir ruh halini ifade eder.
‹slami Terör: 11 Eylül 2001’de New York’taki Dünya Ticaret Kent (fiehir): Tar›m d›fl› etkinliklere, özellikle sanayi, ticaret
Merkezi ve Washington’daki Savunma Bakanl›¤› (Penta- ve hizmet etkinliklerine dayal› kalabal›k nüfuslu yerlefl-
gon) binalar›na yap›lan uçakl› sald›r›lar sonucu baflta ABD me yeri.
olmak üzere Bat› dünyas› taraf›ndan ortaya at›lan ancak Kent Güvenli¤i Yönetim Sistemi: fiehirlerde suçlar›n ifllen-
bilimsel ve etik anlamda içi dolu olmayan kavram. mesinin önüne geçilmesi, meydana gelen olaylar›n ay-
‹stihbarat: ‹stihbar etmek, haber almak anlam›na gelir. ‹stih- d›nlat›lmas›, trafik hizmetlerinin düzenlenmesi ve vatan-
barat kelimesi haline geldi¤inde ise, kavramsallaflm›fl ha- dafllar›n kendilerini daha güvende hissetmelerinin sa¤-
le gelir ve haber alma, bilgi toplama anlam›n› ifade eder. lanmas› amac›yla gelifltirilmifl bilgisayar destekli güven-
‹fl Bölümü: Bir toplumsal üretim düzeni içindeki de¤iflik gö- lik kamera sistemidir.
rev ve hizmetlerin, toplumun üyeleri, gruplar› aras›nda Kentleflme: Sanayinin geliflmesi ile nüfusun kentsel bölgeler-
karfl›l›kl› ba¤›ml›l›k iliflkileri içinde bölünmesi süreci. de toplanmas› ve geliflmesi süreci.
‹taat: Söz dinleme, boyun e¤me, buyru¤a uyma.
Kiflilik: Bir insan› di¤er insanlardan ay›r›p kendine özgü k›lan

L
bedensel, zihinsel ve ruhsal özelliklerinin bütünüdür.
Liberal Toplum: Çeflitli kurumlara kendi kendilerini yönet-
Kiflili¤in kökeninde, insanlar› birbirlerinden ay›ran duy-
me hakk›n›n tan›nd›¤› toplum.
gu, düflünce ve davran›fllardaki benzerlik ve farkl›l›klar
Liberalizm: Hürriyet ve serbestli¤i savunma, serbest ekono-
vard›r.
miden yana olma.
Koalisyon: Çeflitli güçlerin bir araya gelmesiyle oluflturulan
birlik, ortak yönetim.
M
Kolektif fiiddet: Üç flekilde görülür. Birincisi vatandafllar›n
Maddi Tazminat: Ortaya ç›kan bedensel ve nesnel zararlara
iktidara karfl› olan fliddetidir. fiiddetin bu çeflidi terör ile
karfl›l›k ödenen tazminat; nesnel ödence. Örne¤in, trafik
birlikte grevler ve ihtilaller fleklinde ortaya ç›kmaktad›r.
kazas›nda kolu k›r›lan kiflinin tedavi masraflar›n›n faile
Kolektif fliddetin ikinci türü, birincinin tersi olarak, ikti-
ödetilmesi.
darlar›n vatandafllara karfl› uygulam›fl oldu¤u fliddeti içer-
Mafios Toplum Yap›s›: Mafya tipi oluflumlar için elveriflli
mektedir. Bu durum ise devlet terörü ve endüstriyel flid-
koflullar›n oldu¤u, bu tür örgütlenmelere girebilecek ka-
det fleklinde kendini göstermektedir. Son olarak ve son
rakteristiklere sahip kiflilerin bulundu¤u, bu kiflilerin maf-
aflamada fliddet halk ayaklanmas› ve iç savafl olarak be-
ya tipi yap›lanmalara rahat bir flekilde girebildi¤i ve maf-
lirmektedir.
ya örgüt ve faaliyetlerinden yayg›n bir flekilde söz edil-
Kolluk: Devlet ad›na kamu düzenini sa¤lamakla görevli olan
di¤i ve bu tür yap›lanmalar›n art›k ola¤an görüldü¤ü,
ve gerekti¤inde zor kullanma yetkisine sahip kamu ku-
benimsendi¤i bir toplum yap›s›d›r.
rumlar›na ve personeline denir.
Mafya: Organize suç yap›lanmas›d›r. Bu kavram, özellikle Si-
Kontrol De¤iflkeni: Ba¤›ml› de¤iflken üzerinde etkisi olabile-
cilyal›lar›n tarihsel ve kültürel geçmifli içerisinde yer alan
cek muhtemel faktörlerin tamam› veya bir k›sm›na denir.
bir kültür yap›s›, yaflam tarz› ve davran›fl kodunu, bu
Korku: Belirli birtak›m fiziksel veya psikolojik ac› veya tehli-
ba¤lamda da ‘geleneksel veya ailevi suç örgütlerini” ifa-
kenin önceden sezilmesiyle tecrübe edilen bir histir. Kor-
de etmektedir.
ku, karfl›lafl›lan istenilmeyen durumlar ve bir tehlikenin
Ma¤dur Anketleri: Gerçek suç say›s›n› ve ma¤duriyeti orta-
varl›¤›n›n fark›nda olunmas›yla ortaya ç›kan memnuni-
ya ç›karmak isteyen araflt›rmac›lar›n istatistiklerin yan› s›-
yetsizlik uyand›ran çok güçlü bir histir.
ra yapt›klar› anketlerdir.
Kriminoloji: Toplumsal bir olgu olarak suç ve suçlulu¤u in-
Ma¤dur: Haks›zl›¤a u¤ram›fl (kimse), k›yg›n.
celeyen bilim.
Manevi Tazminat: Bir haks›z fiil sonucunda, bir kimsenin
Kriminolojik Araflt›rma: Suç ve suçlulukla ilgili araflt›rmalar.
u¤rad›¤› manevi zararlara karfl› ödenecek tazminat; tin-
Kurumsallaflma: Toplumun belirli bir fonksiyonu çevresinde
sel ödence. Örne¤in, trafik kazas›nda yüzünde kal›c› ha-
örgütlenme, birbirleriyle iliflkili âdet, kural ve yasalar
sar kalan kifliye u¤rad›¤› manen çöküntü ve psikolojik
oluflturma süreci.
hasar sebebiyle oluflan zarar›n faile ödetilmesi.
Kültür fioku: Kendi kültür ortam›ndan baflka bir kültür orta-
Merkezi Otorite: Kamu hizmetlerinde birlik ve bütünlü¤ü
m›na kat›lan bireylerin yaflad›klar› bunal›m ve uyumsuz-
sa¤lamak amac›yla söz konusu hizmetlere dair karar ve
luk durumudur.
faaliyetlerin merkezi hükümet ve onun hiyerarflik yap›-
Kültür: Bir toplumun tarihsel süreçte yaflad›¤› toplumsal de-
s›nda yer alan örgütlerce yürütülmesi demektir.
¤iflimlerle elde etti¤i tüm maddi ve manevi de¤erler ve
Milli Güvenlik: Devletin iç ve d›fl, her türlü tehlikelerden ko-
bu de¤erleri yaflatmada kullan›lan araçlar›n tamam›.
runmufl bir flekilde varl›¤›n›, hukuki, sosyal ve ba¤›ms›z
Kültürel Çat›flma: Bir kültürün baflka bir kültür üzerinde bas-
olarak sürdürmesi fleklinde tan›mlanabilir.
k›n olmas› sonucu ortaya ç›kan durum.
Milliyet: Millete özgü olma veya millî olma durumu, ulusall›k.
Küreselleflme: Dünya ölçe¤inde ekonomik, siyasal ve kültü-
Ba¤l› bulunan millet, tabiiyet.
rel bütünleflme, fikirlerin, görüfllerin, pratiklerin, tekno-
Modern Devlet: Modernleflme sürecinde flekillenen merkezi-
lojilerin küresel düzeyde kullan›lmas›, sermaye dolafl›-
yetçi hiyerarflik bürokratik siyasal örgüt, ulus-devlet.
m›n›n evrenselleflmesi, ulus-devlet s›n›rlar›n› aflan yeni
Modern Toplum: insanlar›n ço¤unlu¤unun okuma-yazma
iliflki ve etkileflim biçimlerinin ortaya ç›kmas›, mekanla-
bildi¤i, haberleflmeye kat›ld›¤›, kentleflmenin ileri düzey-
r›n yak›nlaflmas›, dünyan›n küçülmesi, s›n›rs›z rekabet,
de oldu¤u, sanayileflmenin gerçekleflti¤i toplum.
serbest dolafl›m, pazar›n dünya ölçe¤inde büyümesi ve
Modernleflme: Modern toplumun niteliklerini kazanma süreci.
ulusal s›n›rlar›n d›fl›na ç›kmas›, k›saca dünyan›n tek pa-
Motorize Devriye: Motorlu tafl›tlar ile yap›lan devriye.
zar haline gelmesidir.
Sözlük 229
Mülakat: Nitel araflt›rmalarda en çok kullan›lan yöntemdir. Organizasyon: Ortak bir amaç çerçevesinde kurulmufl, ortak
Mülakat›, önceden haz›rlanm›fl sorular›n belli bir sistema- bir çal›flma düzenine sahip, kendi performans›n› yönete-
tik dâhilinde görüflülene sorulmas› ve cevaplar›n›n al›n- bilen toplumsal bir düzen. Sosyolojide "Organizasyon",
mas›n› öngören sosyal bir etkileflim olarak tarif edebiliriz. insanlar›n elle tutulabilen veya tutulamayan bir ürün
oluflturmak için belli bir amaç do¤rultusunda yapt›klar›
N planl› ve efl güdümlü hareketlerdir.
Narsizm: Narsisizm veya özseverlik, kiflinin kendisine tapma- Organize Suç: Devaml› suç ifllemek üzere gizli bir flekilde ör-
s›, kabaca tabirle kiflinin kendisine afl›k olmas› olarak ta- gütlenen üç veya daha fazla kiflinin ekonomik kazanç el-
n›mlanan bir terimdir. Sigmund Freud Narkissos adli mide etmek amac›yla bir araya gelmek suretiyle suç iflle-
tolojik kiflilikten etkilenerek narsisizm terimini kullanan mesidir.
ilk kiflidir. Narsistler baflkalar›n›n hak ve gereksinimleri- Ö¤renilmifl Çaresizlik: Kiflinin herhangi bir durumda çok
ni göz önüne almadan kendilerini öne ç›karmaya ve her say›da baflar›s›zl›¤a u¤rayarak, bir fley yapsa da hiçbir fle-
fleyi istedikleri gibi yönlendirmek için baflkalar›ndan ya- yin de¤iflmeyece¤ini, olaylar›n kendi kontrolünde olma-
rarlanmaya çal›fl›rlar. Narsizm bir kiflilik bozuklu¤udur. d›¤›n›, o konuda bir daha asla baflar›ya ulaflamayaca¤›n›
Negatif ‹liflki: Z›t yönlü iliflkidir. ‹ki de¤iflkenden birinin azal- düflünüp, bir daha deneme cesaretini kaybetmesidir. Ö¤-
mas› di¤erinin artmas›n› sa¤lar. Örne¤in kiflilerin e¤itim renilmifl çaresizlik, daha önceki denemelerde karfl›lafl›-
durumlar›n›n yükselmesiyle fliddete e¤ilimlerinin azal- lan baflar›s›z sonuçlar›, kendini s›n›rlayacak flekilde yan-
mas› e¤itim ile suça e¤ilim de¤iflkenlerinin negatif yön- l›fl yorumlamakla ve bugünün davran›fllar›n› ona göre
de iliflkili oldu¤unu gösterir. flekillendirmekle ortaya ç›kmaktad›r.
Nitel Araflt›rma: Gözlem, görüflme ve doküman analizi gibi ni- Örgüt: Belirli bir otorite iliflkileri kümesini içeren, büyük bir
tel veri toplama yöntemlerinin kullan›ld›¤›, alg›lar›n ve insan grubu.
olaylar›n do¤al ortamda gerçekçi ve bütüncül bir biçimde Özel Kolluk: Özel yasalara göre kurulan, bu yasalar çerçeve-
ortaya konmas›na yönelik nitel sürecin izlendi¤i araflt›rma. sinde belirli görevleri ve görev alanlar› olan güvenlik ku-
Norm: Toplumsal etkileflim süreci içinde insanlar›n kabullen- rulufllar›n› ve personelini ifade etmektedir.
dikleri ve uyduklar› ortak davran›fl kural›. Belli bir du-
rumda insanlar›n nas›l davranmalar› gerekti¤i konusun- P
da beklentilerdir. Örne¤in, yurtseverlik bir de¤er olmas›- Paradigma: En genel anlam›yla bak›fl aç›s› olarak tan›mlaya-
na karfl›n, bayra¤a sayg› bir normdur. bilece¤imiz paradigma, dünyay› nas›l gördü¤ümüz ve
Normsuzluk: Bu kavram bireyler ve toplumlar aç›s›ndan bir nas›l yorumlad›¤›m›za iliflkin master flablonard›r. Para-
tür anlam kayb›na iflaret eder. Topluma yön veren ve bi- digmalar, çat› düflünceler veya bir tak›m ön kabuller ve
reyleri kontrol alt›nda tutan (ahlak, din, hukuk kurallar› tan›mlamalar üzerinde yükselen düflünce kal›plar›d›r.
gibi) normlar›n ifllevini yitirmesi durumudur. Bunun so- Partito ‹liflkiler: Organize suç örgütlerinin üslendikleri ülke ve
nucunda toplumsal bir hastal›k olan anomi bafllar. bölgelerde baflta yasama organ› üyeleri olmak üzere dev-
Nüfus Hareketlili¤i: Bir toplumda nüfusun tümünün ya da letin önemli kurumlar›n›n üst düzey yetkilileriyle (politika-
bir k›sm›n›n ekonomik, siyasal, kültürel ve co¤rafi ne- c›lar, yarg› mensuplar›, güvenlik görevlileri, cezaevi yöne-
denlerle bir yerden bir yere göç etmesidir. Nüfus hare- ticileri, bürokratlar, finans sektörlerinin önde gelenleri, sa-
ketlili¤i sosyolojik olarak iç göçler ve d›fl göçler biçimin- nayici ve ifladamlar›, medya mensuplar› veya bu kiflilerin
de yaflan›r. aile yak›nlar› veya arkadafllar›) yak›n iliflkiler kurmak sure-
tiyle ve gerekti¤inde rüflvet vererek onlar› kendi ç›karlar›
O-Ö do¤rultusunda kullanmak üzere kurduklar› iliflkiler a¤›d›r.
Organizasyon Suçlar›: Yasal bir organizasyon içerisinde o Polis: Toplumda düzeni sa¤lamak, yard›m isteyenler ile yar-
kurumun mensuplar› (birey, grup veya herhangi bir üni- d›ma ihtiyaç duyanlara yard›m etmek, suç ifllenmesini
tesi) taraf›ndan, mesleklerinin icras› sürecinde, o organi- önlemek ve suç ifllendikten sonra gerekli adli sorufltur-
zasyonun amaçlar›n› gerçeklefltirmek, baflar›s›na katk›da may› yaparak failleri adalete teslim etmekle görevli ve
bulunmak için ihmal ya da icra fleklinde ifllenen ve o or- yetkili silahl› icra ve inzibat kuvvetidir.
ganizasyonun mensuplar›, toplum, tüketiciler, müflteri- Potansiyel Ma¤dur: Ma¤dur olma riski yüksek birey. ( ka-
ler, di¤er organizasyonlar, flirketler ve hükümetler üze- d›nlar yafll›lar, engelliler…)
rinde ekonomik ve fiziksel etki yapan suçlar olarak ta- Potansiyel Suçlu: Suçlu oldu¤u varsay›lan veya tahmin edi-
n›mlanabilmektedir. len kimse.
Pozitif ‹liflki: Do¤rusal iliflkidir. ‹ki de¤iflkenden birinin art›fl›

S-fi
di¤erinin de art›fl›n›, birinin azal›fl› di¤erinin de azal›fl›n›
Sapma: Toplumsal normlar çerçevesinde öngörülen kabul
sa¤lar. Örne¤in, kiflilerin e¤itim durumunun yükselifliyle
edilebilirlik s›n›rlar› d›fl›na ç›kan her türlü davran›flt›r.
gelir durumlar›n›n yükselmesi e¤itim ve gelir durumu
Sembolik Etkileflim: Sosyal eylem ve fertlerin bu eylemlere
de¤iflkenlerinin pozitif iliflkili oldu¤unu gösterir.
yükledikleri anlamlar üzerinde duran bir teoridir.
Pozitivist Kriminoloji: Deney ve gözleme dayal› suç ve suç-
Sempatizan: Üyesi olmad›¤› hâlde bir partinin, bir toplulu-
lulukla ilgili araflt›rmalar.
¤un görüfllerini benimseyen veya bir görüflü, bir ö¤reti-
Pozitivizm: Toplumsal dünyan›n incelenmesinin do¤a bilim-
yi, bir ak›m› tutan (kimse), duygudafl”
lerinin ilkelerine göre yürütülmesi gerekti¤i görüflü. Sos-
S›n›r Aflan Organize Suç: Suç faaliyetleri e¤er birden fazla
yolojiye yönelik pozitivist bir yaklafl›m nesnel bilginin
ülkede iflleniyorsa, bir ülkede haz›rlan›p, planlan›p, yö-
dikkatli gözlemler, karfl›laflt›rmalar ve deney yoluyla üre-
netilip ve kontrol edilip baflka bir ülkede iflleniyorsa ve-
tilebilece¤ini ileri sürmektedir.
ya birden fazla ülkede aktif organize suç grubu taraf›n-
Psikolojik Savafl: Aç›klanan bir ola¤anüstü durum veya sa-
dan iflleniyorsa veya bir ülkede ifllenip di¤er ülkeleri de
vaflta, iletiflim araçlar› ve di¤er psikolojik vas›talar›n düfl-
sonuçlar› bak›m›ndan etkiliyorsa s›n›r aflan suç kategori-
man üzerinde psikolojik bask› yaratmak ve düflman kon-
si içerisindedir.
trolü alt›ndaki bölgelerdeki düflman gruplar›n›n ve di¤er
Siber Terörizm: Siyasi bir motivasyonla, önceden planlanan,
hedef al›nan topluluklar›n tutum ve davran›fllar›n› olum-
neticede toplumlarda korku ve endifle yaratmay› hedef-
lu yönde etkilemek amac›yla kullan›lmas› tekni¤idir.
leyen bilgisayar ve bilgisayar sistemleri ile internet tek-
Psikolojik fiiddet: Kad›na yönelik fliddetin bir türü olarak
nolojisi ve imkanlar›na yönelik yap›lan eylemler.
psikolojik fliddet; ba¤›rmak, korkutmak, küfür etmek,
Sivil Toplum Örgütü: Resmi kurumlar d›fl›nda ve bunlardan
tehdit etmek, hakaret etmek, ailesiyle, akrabalar›yla,
ba¤›ms›z olarak çal›flan, politik, sosyal, kültürel, hukuki
komflular›yla, arkadafllar›yla ya da baflkalar›yla görüfltür-
ve çevresel amaçlar› do¤rultusunda lobi çal›flmalar›, ikna
memek, eve kapatmak, küçük düflürmek, çocuklar›ndan
ve eylemlerle çal›flan, üyelerini ve çal›flanlar›n› gönüllü-
uzaklaflt›rmak, k›skançl›k bahanesiyle sürekli kontrol al-
lük usulüyle alan, kâr amac› gütmeyen ve gelirlerini ba-
t›nda tutmak, baflka kad›nlarla k›yaslamak, kad›n›n nas›l
¤›fllar ve/veya üyelik ödemeleri ile sa¤layan kurulufllar-
giyinece¤i, nereye gidece¤i, kimlerle görüflece¤i konu-
d›r. Sivil toplum örgütleri oda, sendika, vak›f ve dernek
sunda bask› yapmak, kad›n›n kendisini gelifltirmesine
ad› alt›nda faaliyet gösterir.
engel olmak gibi faaliyetleri içerir.
Siyasal fiiddet: Siyasal nedenlerle ve taleplerle fliddet kulla-
Psikopati: Empati ve vicdan eksikli¤ini karakterize eden kifli-
nanlar›n bu hareketi siyasal fliddeti oluflturur. Siyasal flid-
lik bozuklu¤udur.
detin sald›rd›¤› hedef devlettir. Siyasal fliddet uygulayan-
lar›n amaçlar› siyasi nitelikte olur. Özerklik, ba¤›ms›zl›k,
R federasyon vb. gibi devlet de yönetimleri istemekle, ay-
Rasyonel: Akla uygun, akl›n kurallar›na dayanan, ölçülü, us-
n› zamanda mevcut devlete de savafl açm›fl olurlar. Bu
sal, hesapl›.
talepler ve durumlar onlar›n siyasi fliddet hareketi olarak
Rasyonellefltirme: Genel olarak, olaylara akli bir perspektif-
kabul edilme ihtimalini artt›r›r.
ten yorum ya da aç›klama getirme, kar›fl›k ve anlafl›lmaz
Sosyal A¤: Bir bireyin hem grup içinde hem de gruplar, ku-
olan› aç›k ve anlafl›l›r k›lma süreci. Toplumsal aktörlerin
rulufllar ve kurumlarla olan bütün iliflkilerini içeren flebe-
kiflisel olmayan iliflkiler ba¤lam›nda, çevrelerindeki dün-
kedir. Sosyal a¤, iliflkide bulundu¤umuz di¤er insanlar›
ya üzerinde daha fazla denetim kurmak için bilgiye gi-
ve gruplar› oldu¤u kadar, ailemizi, arkadafllar›m›z› ve
derek daha çok baflvurmalar›d›r.
komflular›m›z› da kapsar. ‹nsanlar, kariyerlerinde ilerle-
Risk: Zarara u¤rama tehlikesi.
mek ve di¤er ç›karlar› gelifltirmek için s›k s›k toplumsal
Ruhsal Ma¤duriyet: Kiflinin psikolojik bütünlü¤üne karfl›
a¤lar oluflturur. Toplumsal a¤lar›n net tan›mlanm›fl sos-
gerçeklefltirilen bir eylem sonucunda meydana gelmek-
yal s›n›rlar› yoktur.
tedir. Esas olarak di¤er ma¤duriyet türlerinin yaflanmas›-
Sosyal Birliktelik: Birincil ya da ikincil sosyal iliflkiler ile ku-
na ba¤l› olarak ortaya ç›kmaktad›r. Fiziksel zarar gör-
rulan birliktelik, bir arada olma durumu.
müfl, ekonomik kayba u¤ram›fl, sosyal iliflkilerinde so-
Sosyal Düzen: Bir toplumdaki üretim güçleri ve üretim iliflki-
runlar yaflam›fl, d›fllanm›fl bir kiflinin bu ma¤duriyetleri-
leriyle din, hukuk, e¤itim gibi kurumlar›n karfl›l›kl› ba-
nin yan› s›ra ayn› zamanda ruhsal aç›dan da zarara u¤ra-
¤›ml›l›k içinde oluflturduklar› uyumlu bir bütündür.
mas› çok yayg›nd›r.
Sözlük 231
Sosyal Düzensizlik: Sosyal çevre ve suç aras›ndaki etkileflim- Suç Kontrolü: Mevcut suç seviyesini kabul etme ve bunun
dir. Suç ve suçlulu¤un oluflumu üzerinde suç iflleyen bi- daha fazla artmamas› için çaba harcama.
reylerin kiflisel özelliklerinin yan› s›ra bu bireyleri kufla- Suç Korkusu: Genelde kent yaflam›nda var olan suç ve suç-
tan sosyal çevrenin etkisidir. lulu¤a iliflkin bir kavramd›r. Bireyin bir suça ya da suç ile
Sosyal Etkileflim: ‹nsanlar›n di¤erlerinin tepkilerini dikkate iliflkilendirdi¤i sembollere karfl› gelifltirdi¤i duygusal en-
alarak gerçeklefltirdikleri eylemlerdir. Sosyal etkileflim, difle veya korku tepkisi olarak tarif edilebilir. Suç korku-
sokakta karfl›laflt›¤›m›z insanlarla kurdu¤umuz yüzeysel su, bireylerin suç ma¤duriyeti konusunda alg›lad›klar›
temastan, kar›, koca veya ebeveyn rollerine kadar çok savunmas›z kalma ile yak›n iliflkili bireysel süreçlerin ve
genifl bir alan› kapsar. çevresel dinamiklerin bir ürünüdür.
Sosyal ‹liflki: Toplum üyelerinin ortaklafla manevî ve maddî et- Suç Ma¤duriyeti: Bireyin bizzat suçun ma¤duru olmas› ne-
kinlikleri dolay›s›yla aralar›nda oluflan ba¤lant›lar›n tümü. deniyle ya da baflka suç ma¤durlar›n› tan›mas› ya da için-
Sosyal Kontrol: Toplumsal düzeni sa¤lamak, toplumsal ya- de bulundu¤u sosyal iliflki a¤›ndan suça iliflkin bilgiler
flamda iliflkileri yöneten normlardan sapmay› önlemek ö¤renilmesi fleklinde suç korkusu düzeyinde meydana
için toplumsal grup taraf›ndan kullan›lan mekanizmalar›n gelen de¤ifliklikle oluflan ma¤duriyettir.
bütünüdür. Böylece bireylerin tutum ve davran›fllar› etki- Suç Motivasyonu: Uygun hedef ve hedef koruyucular›n yok-
lenmifl olur. Baflka bir deyimle sosyal kontrol sapma ola- lu¤u sonucu suçlular›n suça motive olmas›d›r.
rak nitelendirilen davran›fllara karfl› toplumsal tepkidir. Suç Önleme: Suç riskinin önceden sezilmesi, görülmesi, ta-
Sosyal Ma¤duriyet: Bir kiflinin sosyal iliflkilerinin zarar gör- n›nmas› ve de¤erlendirilmesi ve bunu ortadan kald›rmak
mesi, toplumda statü veya prestij kayb›na u¤ramas› so- veya azaltmak amac›yla gerekli politika ve faaliyetlerin
nucu meydana gelen ma¤duriyettir. hayata geçirilmesidir.
Sosyal Olgu: Bafllay›fl ve bitifl süresi ve nerede sona erece¤i Suç: Kanunlarda aç›kça yasaklanan ve karfl›l›¤›nda ceza öngö-
belli olmayan olgudur. Örne¤in evlilik, ölüm, kentlefl- rülen her türlü eylem.
me, küreselleflme, suç birer olgudur. Ancak Ali ile Fat- Suçun Bast›r›lmas›: Özellikle küçük ve orta ölçekli sokak
ma’n›n evlili¤i, ‹stanbul’daki bir cinayet toplumsal olay- suçlulu¤u ile toplum taraf›ndan hofl karfl›lanmayan sap-
d›r. Bu anlamda sosyal olgu sosyal olaydan süreklilik, m›fl ve gayri medeni davran›fllara karfl› etkin mücadele
bir süreç içinde oluflma ve sonunun kestirilememesi ba- yöntemlerinin gelifltirilmesi, olaylara h›zl› müdahalenin
k›mlar›ndan farkl›d›r. yap›lmas› ve flüphelilerin olay yeri ve yak›n›nda yakalan-
Sosyal Tabaka: Ayn› ya da benzer statüde olan kiflilerin bir mas› fleklinde olabilir.
yer iflgal ederek oluflturduklar› topluluktur. Bunlar hiye- Suçun Siyah Say›lar›: Bilinen suçlulu¤un d›fl›ndaki alan, giz-
rarflik bir s›ralama göstererek toplumsal tabakalaflmay› li ma¤duriyetler.
olufltururlar. Böylece tabakalaflma, bir tür eflitsizlik hiye- Suçun Yer De¤ifltirmesi: Suçu önlemek veya azaltmak ama-
rarflisidir. c›yla fiziksel güvenlik tedbirlerinin uygulanmas› sonu-
Sosyal Yozlaflma: Çözülme, materyalistleflme, sürüleflme ve cunda potansiyel suçlu, daha kolay suç iflleyebilece¤i bir
ruhsuzlaflmay› ifade etmektedir. baflka bölgeye veya potansiyel hedefe yönelebilmekte-
Sosyalizasyon: Sosyalleflme süreci. dir. Ya da suç çeflidinde, zaman›nda, suçun hedefinde,
Sosyalleflme: Bir kimsenin içinde bir tak›m ifllevleri olabile- suç iflleme tekni¤inde ve suçlu gruplarda da fiziksel gü-
ce¤i belirli bir toplum ya da toplumsal grubun tarzlar›n› venlik tedbirleri sonucu de¤iflim görülebilmektedir. Bu-
ö¤renme sürecidir. Uygun örnekler, de¤erler ve duygu- na en genel tabirle suçun yer de¤ifltirmesi denmektedir.
lar›n kiflisellefltirilmesini ve ö¤renilmesini içerir. Süper Ego: ‹nsan kiflili¤ini ve benli¤ini oluflturan ilkel benlik
Sosyo-Ekonomik Statü: Kiflilerin sosyal yap› içerisinde gelir ve benlikle birlikte rol üstlenen bir kavram da üstben-
ve servetlerine göre edindikleri yer. lik(süperego) kavram›d›r. Bu kavram vicdan olarak bili-
Sosyoloji: Toplumsal iliflkileri ve bu iliflkileri düzenleyen dev- nen bir dizi yasaklamalar›, k›namalar› ve benlik ideali gi-
let, e¤itim, ekonomi, din, aile gibi kurumlar›n yap›lar›nda bi mekanizmalar› içerir. Üstbenlik, geliflim sürecinde ai-
ve görevlerinde (ifllevlerinde) meydana gelen de¤iflmele- le ve toplumun geleneklerini temsil ederek ve öncelikle
ri somut koflullar› içinde inceleyen bilime sosyoloji denir. toplumsal iliflkiler için tehlike oluflturan sald›rgan ve cin-
Statik: Dura¤an, bulundu¤u durumu koruyan, sürdüren, de- sel dürtüleri denetleme ifllevini üstlenmektedir.
vinim veya dönüflüm geçirmeyen. fiiddet: Güç ve bask› uygulayarak insanlar›n bedensel veya
Statü: Bir kimsenin, bir kurum veya bir toplum içindeki du- ruhsal aç›dan zarar görmesine neden olan bireysel veya
rumu. toplu hareketlerin tümüdür.
T • Toplumsal iliflki, en az iki kifli aras›nda olmal›.

• Belirli bir zaman dilimi içinde yaflanmal›.
Terör: Terör, afl›r› korkuya neden olan, yakmaya ve y›kmaya
• ‹liflki içerisindeki bireyler birbirinden haberdar olmal›.
yönelik ve fliddetli k›zg›nl›k ve öfke hali durumlar›n› ifa-
• Bireyler birbirlerini etkilemeli.
de etmek için de kullan›lmaktad›r. Terör, Latince’den
• Yaflanan iliflki bireyler aras›nda ayn› anlama gelmeli.
al›nd›¤› 13.Yüzy›l’dan itibaren bireysel psikolojik ruh ha-
Toplumsal Kimlik: Benli¤imizin belirli bir sosyal gruba ait
li olan korku durumunu ifade etmektedir. Terör; “kamu
oldu¤umuz hakk›ndaki bilgi veya bilincimize dayanan
otoritesini veya toplum yap›s›n› y›kmak için giriflilen kor-
k›s›md›r. Baflka bir deyiflle sosyal kimlik; kifliler aras› et-
ku ve y›lg›nl›k yaratan fliddet hareketleri” olarak tan›m-
kileflimde bir kiflinin sosyal kategorisini öne ç›kararak ve
lanmaktad›r.
bir sosyal statüye ba¤l› davran›fllar göstererek sundu¤u
Terörist: Bir siyasi davay› kabul ettirmek için karfl› tarafa kor-
görüntüsü dür.
ku salacak, cana ve mala k›yacak davran›fllarda bulunan
Toplumsal Rol: Toplumun, belirli toplumsal statülerdeki ki-
kimse, y›ld›rmac›, tedhiflçi. Terör kapsam›na giren örgüt-
flilerden, yapmalar›n› bekledi¤i davran›fllara toplumsal
lerin elemanlar›na, bu eylemleri gerçeklefltiren kiflilere
rol denir. Örne¤in toplum, doktorlardan, giyimlerinden
de terörist denmektedir.
hastalar›yla iliflkilerine var›ncaya kadar belirli davran›fllar
Terörizm: Terörizm, terörü belirli bir siyasal amaç do¤rultu-
bekler. Toplumun bireyden bekledi¤i rollerle, bireyin
sunda sürekli ve sistemli bir flekilde kullanmay› benim-
gerçeklefltirdi¤i roller aras›nda farkl›l›klar gözlenebilir.
semifl örgütlü bir stratejik anlay›flt›r (Denker, 1997). Te-
Farkl› statülerin birbirleriyle olan iliflkileri rol pekiflmesi-
rörizm, mevcut siyasi yap›y› de¤ifltirmek amac›yla belirli
ne ya da rol çat›flmas›na neden olabilmektedir.
bir örgüt taraf›ndan sistemli olarak uygulanan ve halk›
Toplumsal Statü: Bireyin toplum içinde iflgal etti¤i mevkie
pani¤e sokan fliddet eylemleridir
(konum) statü denir. Baflka bir deyiflle statü, bireye top-
Toplum Destekli Polislik: Birey ve toplum odakl›, onlar›n
lum içinde hak ve sorumluluklar yükleyen konumdur
duygu, düflünce, talep ve beklentilerine önem ve de¤er
(mevkidir). Birey toplum içerisinde birçok statüye sahip-
veren bir suçla mücadele modelidir. Vatandaflla el ele,
tir. Örne¤in sizler; ö¤renci, kardefl, day›, amca, arkadafl,
iflbirli¤ine dayal› suç önleme program›d›r.
yurttafl statülerinden bir kaç›na ya da hepsine sahip ola-
Toplum: En basit tan›m›yla tolum, bir kültür ve bölgeyi pay-
bilirsiniz.
laflan insan grubudur. Baflka bir tan›ma göre toplum, bir
Toplumsal S›n›f: Hem kendisi hem de baflkalar› taraf›ndan
kültür ve bölgeyi paylaflan, belirli bir toprak parças›nda
sayg›nl›k, toplumsal iliflkiler, eylemler, mallar ve de¤er
yerleflik, kendilerini birleflik ve özgün varl›k olarak gö-
hükümleri bak›m›ndan nüfusun baflka kesimlerinden
ren insanlardan oluflan gruptur.
farkl› say›lan bir kesimdir. Gelire göre belirlenmifl bir ol-
Toplumsal Bütünleflme: Toplumda amaçlar›n izlenmesinde
gu olmakla birlikte kavram ayn› zamanda s›n›f üyeleri-
beliren duygu ve davran›fllardaki birlikteli¤in gelifltiril-
nin yaflama biçimlerini, s›n›f bilincine sahip olmalar›n›
mesi. Bir toplumdaki bütün gruplar› ve sosyal yap›n›n
içermektedir.
tüm unsurlar› ile maddî ve manevî kültür unsurlar›n›n
Toplumsal Sorun: Toplumun yerleflmifl yaflam biçimini ya
bir araya gelerek, iflleyen bir bütün meydana getirecek
da refah›n›, ortaklafla iyili¤ini tehdit eden, bu nedenle
flekilde birbirlerini tamamlamas› ve birbirleriyle kaynafl-
hafifletilmesine ya da izole edilmesine gereksinim duyu-
mas›d›r.
lan durumlar ya da koflullard›r.
Toplumsal De¤iflim: Toplumun yap›s›n› oluflturan toplumsal
Toplumsal Yap›: Toplumu oluflturan bafll›ca ö¤eleri, bunla-
iliflkiler a¤›n›n ve bunlar› belirleyen toplumsal kurumla-
r›n bütünü ile aralar›ndaki iliflkileri ve iflleyifllerindeki,
r›n de¤iflmesidir.
de¤iflimlerindeki düzenlilikleri ifade eder.
Toplumsal D›fllanma: Bireyleri ya da gruplar›, içinde bulun-
Totaliter Rejim: Hükümetin bütün denetimi üzerine ald›¤›
duklar› toplumun ekonomik, toplumsal ve siyasal yafla-
sistemdir. Hükümet, toplumun de¤erlerini, ideolojisini,
m›na tam olarak kat›lmaktan çoklu yoksunlu¤un sonucu.
kurallar›n›, hükümet biçimini dikte eder. Ayn› zamanda,
Toplumsal ‹liflki: Bir toplumdaki insanlar›n kendilerini an-
önceden planlanan ekonomik kalk›nmay› denetler. Üre-
latmak, baflkalar›n› anlamak, gereksinimlerini gidermek,
tim, diktatör taraf›ndan belirlenen toplumun gereksinim-
karfl›l›kl› yard›mlaflmak ve anlaflmak üzere girifltikleri
lerine dayan›r. Bu toplumlarda, farkl›l›¤a yer yoktur.
her türlü yaklaflma ve uzaklaflmalara toplumsal iliflki de-
Farkl› dinsel gruplara, farkl› siyasal görüflmelere yer ve-
nir. Max Weber'e göre toplumsal iliflkilerin özellikleri
rilmez. Farkl›l›klar çeflitli biçimlerde ortadan kald›r›l›r.
flunlard›r:
Bu toplumlar, tek bir siyasal parti taraf›ndan yönetilir.
Sözlük 233
Töre: Bir toplulukta benimsenmifl, yerleflmifl, davran›fl ve ya-

flama biçimlerinin, kurallar›n, görenek ve geleneklerin,
ortaklasa al›flkanl›klar›n, tutulan yollar›n tümü ve bir top-
lumdaki ahlaksal davran›fl biçimidir.
Töre Cinayeti: Töre bask›s› yan›nda, intikam, yanl›fl de¤er-
lendirilmifl dini inanç ve kültürel de¤er sisteminden kay-
nakl› bir suç türüdür. Namus cinayeti, kan davalar› bu
suç türü aras›ndad›r.
U-Ü
Uluslararas› Terörizm: Terörist faaliyetlerinin birden fazla
ülkede yürütülmesidir. Uluslararas› boyutlar› da bulunan
bir uzlaflmazl›¤›n üzerine, bu uzlaflmazl›¤›n arzu edilen
yönde geliflimini sa¤lamak amac›yla bir üçüncü devletin
s›n›rlar› dahilinde bir yabanc›n›n kendi uyru¤unda bu-
lunmayan bir baflkas›na uygulad›¤› fliddet ve bask›.
Üniter Devlet: Devletin ülke, millet, egemenlik unsurlar› ve
yasama,yürütme ve yarg› organlar› bak›m›ndan teklik
özelli¤i gösteren fleklidir.
Üstbenlik: Süper ego.
V
Vatandafl: Ayn› topraklar üzerinde yaflayan ve ayn› devlete
ba¤l› bireylere denir.Vatandafll›k önemli ve kutsal bir
ba¤d›r.
Viktimoloji: Ma¤duru inceleye bilim dal›d›r. Viktimolojide,
suç ma¤duru ile ilgilenmekte, ma¤dur tipolojisi, bunun
suç nedenleri ile olan ba¤lant›s›, suç korkusu, suçu ön-
leme, suçun ma¤durlar üzerindeki etkileri, ma¤durun
suçtaki rolü ve sorumlulu¤u, korumaya, deste¤e ve gi-
derime iliflkin olarak ma¤durun gereksinimleri özellikle
üzerinde durulan konulard›r.
Y
Yabanc›laflma: Kurals›zlaflma, yaln›zlaflma, sald›rganlaflma,
kaç›fl ve anlam yitimini ifade etmektedir.
Yaya Devriye: Daha çok resmi üniformayla yürüyerek yap›-
lan devriye.
Z
Zekâ: Bireyin, gerek sorunlar› çözerken gerek çevreye uyum
sa¤larken var olan tüm yetenek ve becerilerini kullan-
mas› ile ortaya ç›kan düzeydir. Örne¤in, bir ö¤renci bir
matematik problemini çok k›sa sürede çözerken bir bafl-
kas› çok uzun sürede çözebilir. Bir baflkas› ise problemi
çözemeyebilir.

Suc Sosyolojisi

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Suc Sosyolojisi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 2886

Copyright © 2013 by Anadolu University

UZAKTAN Ö⁄RET‹M TASARIM B‹R‹M‹

Genel Koordinatör Yard›mc›s›

Grafik Tasar›m Yönetmenleri

Ölçme De¤erlendirme Sorumlusu

Dil Yaz›m Dan›flman›

Kitap Koordinasyon Birimi

Suç ve Sapma Teorileri........................................................... 2 1. ÜN‹TE

Kamu Düzeni ve Güvenli¤i: Polislik...........................................24 2. ÜN‹TE

Aile ‹çi fiiddet ........................................................................... 54 3. ÜN‹TE

Çekirdek Aile ................................................................................................. 56

4. ÜN‹TE Suç Önleme..................................................................................76

SUÇ ÖNLEME PROGRAMLARININ BAfiARILI OLMASI ‹Ç‹N D‹KKAT

Suç Korkusu ............................................................................. 106 5. ÜN‹TE

6. ÜN‹TE Suç Ma¤duriyeti ....................................................................... 136

7. ÜN‹TE Organize Suçlar ...................................................................... 166

Terörizm................................................................................... 196 8. ÜN‹TE

Haz›rl›k Aflamas›............................................................................................ 211

Sözlük ................................................................................... 223

Suç ve Sapma Nedir?

sapmay› ise toplumsal normlar çerçevesinde öngörülen kabul edilebilirlik s›n›rlar›-

Suç Mekanizmas› Nas›l ‹flliyor?

Suç = Suç ‹flleme Motivasyonu + Suç F›rsatlar›.

Bu mant›ktan hareketle, suç önleme ve suçla mücadele noktas›nda kamu oto-

Sosyolojik Suç Teorileri

Suç Ekolojisi Yaklafl›m›: Sosyal Düzensizlik Teorisi

de meydana gelen suçlar›n ortaya koydu¤u “büyük resim” çerçevesinde anlama-

Kontrol teorilerinin genel olarak iç ve d›fl kontrol mekanizmalar› üzerine yo-

Sosyal Ba¤ Teorisi

vakitlerini faydal› ve verimli biçimde geçirebilecekleri sosyal, kültürel ve spor

olaca¤›n› belirten yazarlar, özellikle günümüzde ailelerin çocuklar›yla ilgilenme-

Ay›r›c› Birliktelikler Teorisi

Uyumluluk + + Kaynak: Merton’dan

‹syankarl›k —&+ —&+

(+) iflareti kabul etmeyi,

(—) iflareti reddetmeyi

(—&+) iflareti eskisini ortadan kald›r›p yenisini getirmeyi ifade eder.

Uyumluluk: Hem toplumsal hedefleri hem de bu hedeflere ulaflabilmek için

‹syankârl›k: Hem toplumsal hedefleri hem de bu hedeflere giden yollar› redde-

Ayr›flt›r›c› Utand›rma (Damgalama) Yaklafl›m›

Birlefltirici Utand›rma Yaklafl›m›

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›

Siegel, Larry J. (2001). Criminology: Theories, Patterns,

Devlet Güvenli¤i (Milli Güvenlik)

Kamu Güvenli¤i (‹ç Güvenlik)

düzeninin korunmas› ve kollanmas›na iliflkin üzerine düflen görevleri kolluk gö-

etmifllerdir (Cerrah, 2011:34). Orta Asya Türk toplumlar›ndaki iç güvenlik hizmet-

nü, ülkenin bölünmezli¤ini, Cumhuriyeti ve demokrasiyi korumak, kiflilerin ve

görevleri yerine getirmekle görevli ve yetkili kamu kurumlar›n› ve personelini ifa-

DEMOKRAT‹K POL‹S S‹STEMLER‹ (Geleri, 2003)

Da¤›n›k (Parçalanm›fl) Polis Sistemleri

araç sürücülerinin belgeleriyle ilgili ifllemleri yapmak, trafik kazalar›na müdahale

Merkeziyetçi Polis Sistemleri

Türk ‹ç Güvenlik Sistemi

Örgüt ve yönetim tarz› Polis

SIRA S‹ZDE Türk Jandarma

mundan ise daha az ba¤›ms›z polis teflkilat› bulunmaktad›r. Örne¤in; ‹ngiltere ve

Teflkilat›n›n bafl›nda bulunan müdür, kurumun günlük faaliyet ve operasyonlar›n-

POL‹S S‹YASET ‹L‹fiK‹S‹

iliflkiler içerisinde bulunmas› ve bunu sürdürmesinden geçmektedir (Sözen,

ve siyasi rant merkezli müdahale, politika ve uygulamalar gerçeklefltirmesinden