Barqi Aalaat PDF

‫آت‬
‫ن‬
ii
‫ان‬
‫‪ix‬‬ ‫د‬
‫‪1‬‬ ‫دى‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫دىا ں ‪. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫‪1.1‬‬
‫‪1‬‬ ‫ارى ‪. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫‪1.2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫‪1.3‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫د‪،‬‬ ‫‪1.4‬‬
‫‪3‬‬ ‫م ‪. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫د‬ ‫ر‬ ‫‪1.4.1‬‬
‫‪4‬‬ ‫م ‪. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫د‬ ‫‪1.4.2‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ر‬ ‫‪1.5‬‬
‫‪8‬‬ ‫دى اش ‪. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ر‬ ‫‪1.6‬‬
‫‪9‬‬ ‫ان ‪. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫اناور‬ ‫‪1.7‬‬
‫‪9‬‬ ‫ت ‪. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ان‬ ‫اناور‬ ‫‪1.7.1‬‬
‫‪11‬‬ ‫ت ‪. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ان‬ ‫اناور‬ ‫‪1.7.2‬‬
‫‪iii‬‬
‫‪iv‬‬ ‫ان‬
‫‪11 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫اور‬ ‫‪1.8‬‬
‫‪11‬‬ ‫‪. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫‪1.8.1‬‬
‫‪12 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫‪1.9‬‬
‫‪13 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ب‬

‫اور ِ‬ ‫ب‬
‫ِ‬ ‫‪1.10‬‬
‫‪13‬‬ ‫‪. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ب‬ ‫‪1.10.1‬‬
‫‪16‬‬ ‫‪. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ب‬

‫ِ‬ ‫‪1.10.2‬‬
‫قاور وى ق ‪18 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫‪1.11‬‬
‫‪19 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫‪1.12‬‬
‫‪19 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫‪1.13‬‬
‫‪21 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫‪1.14‬‬
‫‪25‬‬ ‫ادوار‬ ‫‪2‬‬
‫‪25 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫اور‬ ‫ا‬ ‫‪2.1‬‬
‫ت ‪26 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ان‬ ‫رواور‬ ‫ِ‬ ‫‪2.2‬‬
‫ادوار ‪28 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫‪2.3‬‬
‫اول ‪29 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫دور‬ ‫‪2.4‬‬
‫ت ‪31 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ان‬ ‫واور‬ ‫ِ‬ ‫‪2.5‬‬
‫دوم ‪34 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫دور‬ ‫‪2.6‬‬
‫‪37 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ا اور ا‬ ‫دا ‪،‬‬ ‫‪2.7‬‬
‫ت ‪43 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫دہ‬ ‫‪2.8‬‬
‫‪47 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ن ہ‬ ‫‪2.9‬‬

‫ان‬ ‫‪v‬‬
‫‪55‬‬ ‫ا ر‬ ‫‪3‬‬
‫‪56 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ا‬ ‫ا ر‬ ‫‪3.1‬‬
‫ا م ‪59 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ا ر‬ ‫‪3.2‬‬
‫د ؤ ‪60 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ا‬ ‫‪3.3‬‬
‫ى ع ‪62 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫رواور‬ ‫نا‬ ‫‪3.4‬‬
‫ت ‪65 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫رو‬ ‫د ؤاور د‬ ‫د‬ ‫‪3.5‬‬
‫ا ‪68 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ا ا‬ ‫ى‬ ‫‪3.6‬‬
‫‪69 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ں‬ ‫ا ر‬ ‫‪3.7‬‬
‫ر وٹ د ‪70 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫‪3.8‬‬
‫‪75 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫‪-‬ا‬ ‫وو‬ ‫ا ر‬ ‫‪3.9‬‬
‫وىدور ‪77 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ا اوراس‬ ‫‪ 3.10‬ا ر‬
‫‪77‬‬ ‫‪. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ہ‬ ‫اوراس‬ ‫ا‬ ‫‪3.10.1‬‬
‫‪79‬‬ ‫‪. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫‪ِ 3.10.2‬ر ا‬
‫‪79‬‬ ‫ا ات ‪. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫رواور‬ ‫ى‬ ‫‪3.10.3‬‬
‫‪81‬‬ ‫دؤ ‪. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ا‬ ‫ى‬ ‫‪3.10.4‬‬
‫‪82‬‬ ‫ا ات ‪. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫اور‬ ‫ا‬ ‫ى‬ ‫‪3.10.5‬‬
‫‪82‬‬ ‫‪. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫د‬ ‫ى‬ ‫‪ 3.10.6‬ر وٹ ا ا‬
‫‪84‬‬ ‫وىدور ‪. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫دہ‬ ‫ا ر‬ ‫‪3.10.7‬‬
‫‪86 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫اور ِدور‬ ‫دور‬ ‫‪3.11‬‬
‫‪87‬‬ ‫‪. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫دور‬ ‫‪3.11.1‬‬
‫‪89‬‬ ‫‪. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ِدور‬ ‫‪3.11.2‬‬
‫ا ر ‪93 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫‪3.12‬‬
‫ر ‪101 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫رو‬ ‫ز دہ‬ ‫‪ 3.13‬ا ر‬

‫‪vi‬‬ ‫ان‬
‫‪103‬‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫اور‬ ‫‪4‬‬
‫تاور وڑ ‪104 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫م‬ ‫‪4.1‬‬
‫م ‪109 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫د ا وا ا‬ ‫‪4.2‬‬
‫‪114 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ا اور ‪ -‬ا‬ ‫‪4.3‬‬
‫م ‪119 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ز دہ ں‬ ‫‪4.4‬‬
‫‪127‬‬ ‫دىا ل‬ ‫‪5‬‬
‫نِ اڈے ‪127 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫‪5.1‬‬
‫‪128 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫‪5.2‬‬
‫د ؤ ‪138 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ك‬ ‫‪5.3‬‬
‫د ؤ ‪141 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫اور‬ ‫‪5.4‬‬
‫‪143 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫رووا‬ ‫‪5.4.1‬‬
‫‪152 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫دؤ‬ ‫‪5.5‬‬
‫‪152 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ا دور‬ ‫‪5.5.1‬‬
‫‪154 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫دور‬ ‫‪5.5.2‬‬
‫‪158 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫دور‬ ‫‪5.5.3‬‬
‫د ؤ ‪162 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ك‬ ‫‪5.6‬‬
‫‪162 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫رو‬ ‫‪5.6.1‬‬
‫‪167 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫رو‬ ‫‪5.6.2‬‬
‫وڑ ‪168 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ں‬ ‫ار‬ ‫‪5.7‬‬
‫ب ‪168 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫وڑ‬ ‫ا‬ ‫‪5.7.1‬‬
‫ب ‪170 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫وڑ‬ ‫و‬ ‫‪5.7.2‬‬

‫ان‬ ‫‪vii‬‬
‫‪177‬‬ ‫ں ل‪ ،‬ار‬ ‫‪6‬‬
‫‪178 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫د‬ ‫‪6.1‬‬
‫‪181 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ا‬ ‫‪6.2‬‬
‫‪182 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫دا‬ ‫‪6.2.1‬‬
‫‪183 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ا‬ ‫‪6.2.2‬‬
‫‪185 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ا‬ ‫‪6.2.3‬‬
‫‪187 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫وىدور ر‬ ‫‪6.3‬‬
‫‪189 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫‪6.4‬‬
‫ت ‪194 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ں ل‪ ،‬ار‬ ‫‪6.5‬‬
‫ط ‪194 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫‪Im‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪6.5.1‬‬
‫‪195 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫‪Im‬‬ ‫‪Ia :‬‬ ‫‪6.5.2‬‬
‫‪197 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫دوراور ِدور‬ ‫‪6.6‬‬
‫‪197 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ُ دور‬ ‫‪6.6.1‬‬
‫‪198 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ِدور‬ ‫‪6.6.2‬‬

‫‪209‬‬ ‫ا‬ ‫‪7‬‬
‫ج ‪210 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ں‬ ‫‪7.1‬‬

‫ہ ‪210 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ں‬ ‫اور‬ ‫‪7.2‬‬
‫د ؤ ‪213 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ں ا‬ ‫‪7.3‬‬

‫د ؤ ‪213 . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫اا‬ ‫ر راوران‬ ‫ا‬ ‫ں‬ ‫ج‬ ‫ں‬ ‫‪7.4‬‬
‫ج ‪217 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫دؤ‬ ‫ں‬ ‫‪7.5‬‬

‫‪218 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫وى‬ ‫ں‬ ‫‪7.6‬‬
‫دور ‪219 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫وى‬ ‫ا‬ ‫‪7.7‬‬

‫ر ‪224 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫دور‬ ‫وى‬ ‫‪7.8‬‬
‫‪228 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫دور ر‬ ‫وى‬ ‫ا‬ ‫‪7.9‬‬
‫‪234 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ا ا‬ ‫‪7.10‬‬
‫‪235 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫اور‬ ‫‪7.11‬‬
‫‪235 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫‪7.11.1‬‬
‫‪237 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫‪7.11.2‬‬
‫‪243‬‬ ‫رو‬ ‫‪8‬‬
‫‪243 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫دى ر د‬ ‫ر‬ ‫‪8.1‬‬
‫‪245 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ر‬ ‫‪8.1.1‬‬

‫د ؤ ‪249 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫‪8.2‬‬
‫وڑ ‪251 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫‪8.3‬‬
‫‪253 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ناور د ن‬ ‫و‬ ‫‪8.4‬‬
‫‪257 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ر د‬ ‫‪8.5‬‬

‫‪257 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫دؤ‬ ‫‪8.5.1‬‬
‫وڑ ‪259 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ر ر‬ ‫‪8.5.2‬‬
‫‪267‬‬
‫د‬
‫ر‬ ‫دے ر‬ ‫ف‬ ‫نا ٰ‬ ‫ِ‬ ‫ں‬

‫۔‬ ‫رى ر‬ ‫۔ا‬ ‫ر ن ا ا‬ ‫اداروں‬ ‫ا ٰ‬
‫ا ىز ن‬ ‫م‬ ‫۔د‬ ‫را‬ ‫ما ىز ن‬ ‫ن ا ٰ‬

‫ت ا دہ‬ ‫و‬ ‫اد‬ ‫ع‬ ‫۔ا ى ز ن‬
‫۔‬
‫۔ان‬ ‫اردو ز ن‬ ‫ى اد دى‬ ‫و ت ا‬ ‫رے‬

‫ر‬ ‫ف‪ ،‬ا ى ز ن از د ا ر وٹ‬ ‫ا‬ ‫د اد ا دہ‬ ‫ا ىز ن‬
‫ر‬ ‫اور م و‬ ‫و دآ‬ ‫و تذ‬ ‫۔‬ ‫آ‬ ‫ان‬
‫در ر ۔‬ ‫ب ا‬ ‫و ت اردو ز ن‬ ‫ر ۔ا‬
‫۔‬ ‫اہ‬ ‫ا‬
‫و د‬ ‫ر‬ ‫رر ۔‬ ‫اس رت ل و‬ ‫ں‬

‫ا اس ورى ب‬ ‫دن‬ ‫۔آ ر ا‬ ‫اردو ا‬ ‫۔ ے‬
‫ا ر د اور ں ب و د آ ۔‬ ‫از‬
‫آ ن اردو‬ ‫و ت‬ ‫وا‬ ‫ب اردو ز ن‬

‫۔ ںا ا ظ‬ ‫ا ل‬ ‫ا ظ‬ ‫ب ا ل‬ ‫ا ل‬ ‫۔‬
‫و اس ت‬ ‫ت‬ ‫۔ ا‬ ‫وا ا ظ‬ ‫و ں روز ہ ا ل‬ ‫د‬
‫۔‬ ‫لد‬ ‫ان ا‬ ‫د نر‬
‫‪ix‬‬
‫دہ ِم‬ ‫و ر‬ ‫ات‬ ‫۔ا‬ ‫ل‬ ‫ا‬ ‫ِم ا‬ ‫ا ا‬ ‫ب‬
‫ب‬ ‫ن‬ ‫ا‬ ‫ى‬ ‫اس ب اور ا‬ ‫۔ ں اردو‬ ‫را‬ ‫ں‬
‫۔‬ ‫د ارى‬ ‫م‬ ‫ت‬ ‫و‬ ‫وا‬
‫رى‬ ‫ب ِ‬ ‫دى ۔‬ ‫‪XeLatex‬‬ ‫ل‬ ‫ب ‪ Ubuntu‬ا‬

‫۔‬
‫ل‬ ‫ر ا‬ ‫ب‬ ‫ا‬ ‫ً اردو ز ن‬ ‫دن‬ ‫با‬ ‫ا‬

‫۔‬ ‫م‬ ‫ف‬ ‫ب‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫۔اردو ز ن‬
‫د‬ ‫ت‬ ‫و‬ ‫ز دہ‬ ‫ز دہ‬ ‫ا‬ ‫ارش‬ ‫وا ں‬ ‫اس ب‬

‫ى‬ ‫وہ اس‬ ‫آ‬ ‫ں اس ب‬ ‫د اور ا‬
‫‪khalidyousafzai@comsats.edu.pk‬‬
‫ار ں ۔‬ ‫ان‬ ‫۔‬
‫ں اس ب ر ر‬ ‫ں‬ ‫ادا‬ ‫روق اور ان وا روق ا‬ ‫ں‬

‫ر ں ں‬ ‫ن ى‬ ‫وں۔ ڈا‬ ‫ا اردو‬ ‫ر‬ ‫ر‬ ‫اور‬
‫ب در‬ ‫د ۔ ا ن اور ان وا ہ را س‬ ‫ا ح‬ ‫ب‬
‫ت‬ ‫ا‬ ‫ں‬ ‫ں‬ ‫ادا‬ ‫ن‬ ‫د‬ ‫د ۔ ں ا‬
‫ى د ۔‬
‫ں‬ ‫ا‬ ‫و‬ ‫ں‬ ‫ادا‬ ‫ا‬ ‫ر اور‬ ‫ں‬

‫۔‬
‫ن‬
‫‪2011‬‬ ‫‪ 28‬ا‬
‫ب‪1‬‬
‫دى‬
‫۔‬ ‫ا‬ ‫اس ب‬ ‫آ‬ ‫اس ب‬

‫۔‬ ‫ر ز دہ آ ن‬ ‫ن‬ ‫ا‬ ‫و‬ ‫ں ب‬
‫دىا ں‬ ‫‪1.1‬‬
‫ا‬ ‫ﮐﻠﻮﮔﺮام‪،‬‬ ‫ا‬ ‫‪2‬‬

‫۔ اس م‬ ‫ل‬ ‫ﺑ‪ ‬اﻻﻗﻮاﻣﯽ ﻧﻈﺎم‪ ‬اﮐﺎ‪ 1 ‬ا‬ ‫اس ب‬
‫۔‬ ‫ﺳﯿﮑﻨﮉ‬ ‫ا‬ ‫ﻣﯿ‪ ‬اور و‬
‫ارى‬ ‫‪1.2‬‬
‫دہ ز‬ ‫ہ‬ ‫ارى‬ ‫۔ اس ب‬ ‫‪3‬‬

‫ا ﻣﻘﺪاری‬ ‫ار‬ ‫وہ ہ‬
‫· · · ‪A, B, Ψ,‬‬ ‫· · · ‪ a, b, α,‬ے وف‬ ‫وف‬ ‫زن‬ ‫ا ى‬
‫۔‬ ‫‪I‬‬ ‫رو ‪i‬‬ ‫ً‬ ‫‪،‬‬
‫‪International System Of Units, SI1‬‬
‫‪mass2‬‬
‫‪scalar3‬‬
‫‪1‬‬
‫ب‪ .1‬دى‬ ‫‪2‬‬
‫‪y‬‬
‫‪F = 4ax‬‬
‫‪ay‬‬
‫‪.‬‬
‫‪ax‬‬ ‫‪x‬‬
‫د‬ ‫‪ :1.1‬ر‬
‫‪1.3‬‬
‫ے‬ ‫زن‬ ‫ا ى‬ ‫۔‬ ‫‪4‬‬

‫‪ ،‬ا ‪‬ﺘﯿﮧ‬ ‫ل اور‬ ‫وہ‬
‫‪ ً ،‬ت ‪F‬‬ ‫‪،‬‬ ‫ز‬ ‫وف‪،‬‬
‫۔‬ ‫‪5‬‬
‫‪ ،‬اﮐﺎ‪ ‬ﺘﯿﮧ‬ ‫ا‬ ‫لا‬ ‫۔ا ا‬ ‫۔ ں ‪ 1.1‬ر ع‬
‫‪ً ،‬ا‬ ‫ز‬ ‫ف‬ ‫ا ىز ن‬ ‫اس ب ا‬
‫‪ ،x‬اس ت‬ ‫‪،‬ز‬ ‫۔ ‪ax‬‬ ‫دى ں‬ ‫‪ ax , ay , az‬ء‬
‫ہ ہ‬ ‫ل اور اس‬ ‫۔ا‬ ‫ء ‪x‬‬ ‫ا‬
‫اس‬ ‫و فا ل‬ ‫دہ ز‬ ‫ل‬ ‫اس‬
‫۔‬ ‫ل ‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫۔‬ ‫‪،‬ا ل‬ ‫ز‬ ‫‪،‬‬
‫ا‬ ‫ا ا‬ ‫۔ا‬ ‫ا‬ ‫‪ F‬ل ‪ ،F‬ر‬
‫ف‪،‬‬ ‫ا ى‬ ‫ذ ا ا ا‬ ‫۔‬ ‫اس‬
‫۔ ں‪،‬‬ ‫‪aF‬‬ ‫‪F‬‬ ‫ز‬
‫ر ۔‬ ‫‪F‬‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫‪ ، F‬اس ت د د‬ ‫ز‬
‫۔‬ ‫ٰ ا ‪ aF‬اور ‪ ax‬ا‬ ‫ت ‪ F‬رخ دا‬
‫‪vector4‬‬
‫‪unit vector5‬‬
‫‪3‬‬ ‫د‪،‬‬ ‫‪.1.4‬‬
‫د‪،‬‬ ‫‪1.4‬‬
‫۔‬ ‫د‬ ‫م‬ ‫ذر‬ ‫ا‬ ‫ا‬
‫‪6‬‬
‫۔‬ ‫د د‬ ‫م‬ ‫ا‬ ‫۔ ٰ ا اس‬ ‫ء‬
‫مد‬ ‫د‬ ‫۔اب ا‬ ‫د‬ ‫ں‬ ‫دى ا‬ ‫ء‬
‫۔‬
‫م‬ ‫د‬ ‫ر‬ ‫‪1.4.1‬‬
‫ان‬ ‫دى‬ ‫۔ دو ں آ‬ ‫‪ ax‬اور ‪ay‬‬ ‫ا‬ ‫ء دو‬ ‫‪1.1‬‬

‫۔ ان‬ ‫‪7‬‬
‫ﻋﻤﻮدی اﮐﺎ‪ ‬ﺘﯿﺎت‬ ‫ٰ اا‬ ‫۔ ء‬ ‫‪ 90°‬زاو‬ ‫آ‬
‫۔‬ ‫وا‬ ‫۔ آپ ان‬ ‫‪ ،‬ل ‪x, y, z‬‬ ‫ں‬
‫‪az‬‬ ‫ا‬ ‫اس‬ ‫ڑا‬ ‫‪ay‬‬ ‫ر ا‬ ‫‪ax‬‬ ‫را ں‬ ‫ا دا‬

‫ں وا م ا داﺋ‪ ‬ﺎﺗﮫ ﮐﺎ ﻧﻈﺎم ۔‬
‫‪8‬‬
‫ا‬ ‫ے ۔ ٰ ا‪ ،‬ء‬
‫‪9‬‬
‫ﮐﺎرﺗﯿﺴﯽ ‪‬ﺪد‬ ‫۔اس‬ ‫)‪P (x, y, z‬‬ ‫‪،A‬‬ ‫ا‬ ‫‪1.2‬‬
‫۔‬ ‫ں‬
‫)‪(1.1‬‬ ‫‪A = Ax + Ay + Az‬‬
‫)‪(1.2‬‬ ‫‪A = xax + yay + zaz‬‬
‫۔‬ ‫‪x−y‬‬ ‫اور ‪x, y‬‬ ‫ر‬ ‫‪z‬‬ ‫ہ‬ ‫ا‬ ‫م‬ ‫د‬ ‫ر‬
‫ڈ‬ ‫ز‬ ‫اور ‪x − y‬‬ ‫)‪P (2, 4, 3‬‬ ‫‪1.2‬‬ ‫اس ح ا‬
‫‪three dimensional6‬‬
‫‪orthonormal vectors7‬‬
‫‪right handed coordinate system8‬‬
‫‪cartesian coordinates9‬‬
‫ب‪ .1‬دى‬ ‫‪4‬‬
‫)‪P (x, y, z‬‬

‫‪z‬‬
‫‪A = Ax + Ay + Az‬‬
‫‪P‬‬ ‫‪= xax + yay + zaz‬‬
‫‪A‬‬
‫‪Az‬‬
‫‪O.‬‬ ‫‪y‬‬
‫‪Ax‬‬
‫‪x‬‬
‫‪Ay‬‬
‫د م ا‬ ‫‪ :1.2‬ر‬
‫ر‬ ‫‪y‬‬ ‫اور‬ ‫در ن‬ ‫‪x‬‬ ‫‪z=3‬‬ ‫ار‬ ‫‪z‬‬

‫۔‬ ‫ں‬ ‫اس ڈ‬ ‫۔‬ ‫در ن‬
‫‪‬‬
‫‪ 0<x<2‬‬
‫)‪(1.3‬‬ ‫‪= 0<y<4‬ڈ‬
‫‪‬‬
‫‪z=3‬‬
‫در ن‬ ‫ح ان وں‬ ‫ا‬ ‫‪y‬‬ ‫‪ x‬اور‬ ‫ر‬ ‫در ن‬ ‫اور‬ ‫‪z‬‬ ‫حا‬ ‫ا‬
‫۔‬ ‫ں‬ ‫۔ ٰ ا اس ڈ‬ ‫را‬ ‫اس ڈ‬
‫‪‬‬
‫‪ 0<x<2‬‬
‫)‪(1.4‬‬ ‫‪= 0<y<4‬ڈ‬
‫‪‬‬
‫‪0<z<3‬‬
‫م‬ ‫د‬ ‫‪1.4.2‬‬
‫د‬ ‫ں‬ ‫دو‬ ‫۔ اس‬ ‫)‪P (x, y, z‬‬ ‫‪A‬‬ ‫ا‬ ‫‪1.3‬‬
‫۔‬
‫)‪(1.5‬‬ ‫‪A = ρ + Az‬‬
5 ،‫د‬ .1.4
P (x, y, z) = P (ρ, θ, z)
z
A = ρ + Az
P = ρaρ + zaz
A
Az
O. y
θ ρ
x
‫د م‬ :1.3
(1.6) A = ρaρ + zaz
‫۔ اس‬ x−y aρ
(1.7) x = ρ cos θ
(1.8) y = ρ sin θ
‫۔ ٰ ا‬P (ρ, θ, z) ‫ں‬ ‫د‬ ρ, θ, z ‫ہ‬ x, y, z ‫ہ‬ P (x, y, z) ‫ٰا‬

‫۔‬ ρ, θ, z ‫ہ‬ ‫اس‬ ‫ء‬
‫۔ ں‬ 10
‫ﺪد‬ ‫ﻧﻠﮑﯽ‬ ‫ل ں‬ ‫ا‬ ρ, θ, z ‫ہ‬ ‫وہ م‬
‫م‬ ‫دا‬ ‫م‬ ‫۔‬ aρ , aθ , az ‫دى ا‬ ‫۔ اس م‬ ‫ ر ع‬1.4
‫اس‬ ‫ڑ‬ aθ ‫ا‬ ‫ر‬ aρ ‫را ں ا‬ ‫۔ ٰ ا ا دا‬
‫۔‬ ‫ں‬ ‫دى ا‬ ‫۔‬ az ‫ا‬
aρ ‫ا‬ ‫ا ا‬ θ ‫زاو‬ x ‫ د‬، x−y

‫ا‬، ‫وا‬ θ ‫ زاو‬، ‫دى‬ aρ ‫ ا‬x−y ‫۔ا ا‬
‫۔‬ ‫د م‬ ‫ر‬ ‫ و ا‬az ‫ ۔ ا‬aθ ‫ا‬ ‫ا‬
‫ب‪ .1‬دى‬ ‫‪6‬‬
‫‪z‬‬
‫)‪P (ρ, θ, z‬‬

‫‪A‬‬
‫‪O.‬‬ ‫‪y‬‬
‫‪θ‬‬ ‫‪ρ‬‬
‫‪az‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪aθ‬‬
‫)‪P (ρ, θ, 0‬‬ ‫‪aρ‬‬
‫د‬ ‫‪:1.4‬‬
‫‪1.5‬‬ ‫‪ aρ‬اور ‪aθ‬‬ ‫م‬ ‫د‬ ‫اس‬ ‫ں وا ر‬

‫۔‬ ‫د‬
‫‪،‬‬ ‫ا‬ ‫‪z‬‬ ‫ہ‬ ‫)‬ ‫ا‬ ‫د‬ ‫۔ا‬ ‫ں ‪ 1.6‬ر ع‬

‫‪θ‬‬ ‫اس زاو‬ ‫ً ‪ (ρ = ρ0‬ں‬ ‫ار‬ ‫‪ ، z = 0‬اور اس رداس ‪ ρ‬ا‬
‫ہ‬ ‫۔ اب ا ا‬ ‫‪ x − y‬ا دا ہ‬ ‫اس‬ ‫‪2π‬‬
‫‪z‬‬ ‫‪θ‬‬ ‫در ن اس ح‬ ‫اور‬ ‫‪z ً ،‬‬ ‫‪z‬‬
‫۔ اب ا‬ ‫د‬ ‫اس م‬ ‫۔ا و‬ ‫ا‬
‫۔‬ ‫وات ان ں‬ ‫۔ا‬ ‫ہ‬ ‫ں‬
‫‪‬‬
‫‪ ρ = ρ0‬‬
‫)‪(1.9‬‬ ‫ہ‬ ‫‪ = 0 < θ < 2π‬دا‬
‫‪‬‬
‫‪z=0‬‬
‫‪‬‬
‫‪ ρ = ρ0‬‬
‫)‪(1.10‬‬ ‫=‬ ‫‪0 < θ < 2π‬‬
‫‪‬‬
‫‪0 < z < z0‬‬
‫‪‬‬
‫‪ 0 < ρ < ρ0‬‬
‫)‪(1.11‬‬ ‫=‬ ‫‪0 < θ < 2π‬‬
‫‪‬‬
‫‪0 < z < z0‬‬
‫‪cylindrical coordinates10‬‬
‫‪7‬‬ ‫ر‬ ‫‪.1.5‬‬
‫‪z1‬‬
‫‪z2‬‬
‫‪P1‬‬
‫‪A2‬‬ ‫‪A1‬‬
‫‪P2‬‬ ‫‪.‬‬
‫‪θ1‬‬ ‫‪az‬‬
‫‪θ2‬‬
‫‪ρ1‬‬ ‫‪aθ 1‬‬
‫‪ρ2‬‬
‫‪az‬‬
‫‪aρ 1‬‬
‫‪aθ 2‬‬
‫‪aρ 2‬‬
‫۔‬ ‫‪aρ‬اور ‪aθ‬‬ ‫د ا‬ ‫‪:1.5‬‬
‫‪z‬‬
‫‪z‬‬
‫‪ρ0‬‬ ‫‪z0‬‬
‫‪.‬‬
‫‪y‬‬ ‫‪y‬‬
‫‪θ‬‬ ‫‪θ‬‬ ‫‪ρ0‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬
‫د دا ہاور‬ ‫‪:1.6‬‬
‫ر‬ ‫‪1.5‬‬
‫ا‬ ‫اس‬ ‫ا‬ ‫د‬ ‫ا اس‬ ‫۔‬ ‫ر‬ ‫ِ‬ ‫‪1.7‬‬

‫‪ ،‬دو ا اف‬ ‫‪ ً ،‬اس ب ا‬ ‫۔‬ ‫اس‬
‫ا‬ ‫ان‬ ‫ِ ر‬ ‫۔ ً‬ ‫ن‬ ‫ُا ‪،‬‬ ‫ٰ ا اس دو‪ ،‬آ‬
‫اس‬ ‫‪،‬‬ ‫‪ً ،‬‬ ‫ا‬ ‫۔ا‬ ‫اس‬
‫ل ‪A1‬‬ ‫‪ az‬۔ ٰ ا ‪A1‬‬ ‫‪ A1‬ر ‪ A1‬اور اس‬ ‫اُو‬ ‫۔‬
‫‪az‬‬ ‫اور اس‬
‫‪A1 = wl‬‬
‫‪aA1 = az‬‬
‫ٰا‬
‫)‪(1.12‬‬ ‫‪A1 = A1 aA1 = wlaz‬‬
‫ب‪ .1‬دى‬ ‫‪8‬‬
‫‪z‬‬
‫‪A1‬‬
‫‪.‬‬
‫‪A2‬‬
‫‪.‬‬
‫‪h‬‬
‫‪.‬‬
‫‪w‬‬
‫‪l‬‬ ‫‪A1 = A1 aA1 = wlaz‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪y‬‬
‫‪A2 = A2 aA2 = whay‬‬
‫‪x‬‬
‫رف‬ ‫ر‬ ‫‪:1.7‬‬
‫۔‬ ‫‪aA2‬‬ ‫اور اس‬ ‫ل ‪A2‬‬ ‫‪A2‬‬ ‫ح دا‬ ‫ا‬

‫‪A2 = wh‬‬
‫‪aA2 = ay‬‬
‫ٰا‬
‫)‪(1.13‬‬ ‫‪A2 = A2 aA1 = whay‬‬
‫ٰا‬ ‫ُا‬ ‫‪az‬‬ ‫ء ا‬ ‫اور اس‬ ‫‪A3 = wl‬‬ ‫ر‬ ‫ں‬

‫)‪(1.14‬‬ ‫‪A3 = A3 aA3 = wl(−az ) = −wlaz‬‬
‫ت‬ ‫۔‬ ‫ا اس‬ ‫رت‬ ‫ر‬ ‫ںد ن‬

‫اس‬ ‫ا‬ ‫رت‬ ‫ل‬ ‫ٰا‬ ‫در‬
‫۔‬
‫دى اش‬ ‫ر‬ ‫‪1.6‬‬
‫۔‬ ‫‪11‬‬
‫ﻋﻤﻮدی ﺗﺮاش‬ ‫زاو‬
‫اس‬ ‫ر‬ ‫۔ا‬ ‫‪ay‬‬ ‫۔ اس ا‬ ‫خد‬ ‫ا‬ ‫‪1.8‬‬

‫۔‬ ‫‪12‬‬
‫رﻗﺒﮧ ﻋﻤﻮدی ﺗﺮاش‬ ‫ر‬ ‫اس‬ ‫ا‬ ‫اس‬ ‫دى‬ ‫خ‬
‫ں‬ ‫ار ‪A‬‬ ‫دى اش ‪A‬‬ ‫ر‬ ‫د‬
‫)‪(1.15‬‬ ‫‪A = wh‬‬
‫‪cross section11‬‬
‫‪cross sectional area12‬‬
‫‪9‬‬ ‫ان‬ ‫اناور‬ ‫‪.1.7‬‬
‫ﻋﻤﻮدی ﺗﺮاش‬ ‫‪z‬‬ ‫‪A = whay‬‬

‫◦‪90‬‬ ‫ﺳﻄﺢ ﻋﻤﻮدی ﺗﺮاش‬
‫‪az‬‬
‫‪h‬‬
‫‪.‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪y‬‬
‫‪ay‬‬ ‫‪w‬‬
‫‪x‬‬
‫دى اش‬ ‫‪:1.8‬ر‬
‫ا‬ ‫‪ aA‬ء‬ ‫اس‬ ‫۔‬ ‫دى اش‬ ‫اس ر‬ ‫د‬

‫ٰا‬ ‫‪ay‬‬
‫)‪(1.16‬‬ ‫‪aA = ay‬‬
‫ا ا‬ ‫ں‬ ‫۔ان‬ ‫‪ ay‬اور ‪ az‬د‬ ‫ا‬ ‫خ‬

‫دى ر ب‬ ‫۔ ل دا ہ‬ ‫د‬ ‫ل دا ہ ا‬
‫ل‬ ‫دى ا ر‬ ‫د ر ۔اس ُا‬ ‫‪ax‬‬ ‫۔ ں‬
‫۔‬ ‫ن‬ ‫دا ہ‬
‫ان‬ ‫اناور‬ ‫‪1.7‬‬
‫ت‬ ‫ان‬ ‫اناور‬ ‫‪1.7.1‬‬
‫ت د ‪ 16‬ان ا م‬ ‫‪15‬‬
‫در ن ت‬ ‫ں‬ ‫ے‬ ‫‪14‬‬
‫ﺑﺮ‪ ‬ﺑﺎر‬ ‫‪13‬‬
‫ﮐﻮ‪‬ﺐ ﮐﮯ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫۔ اس‬ ‫اور‬ ‫را‬ ‫ب‬ ‫ار‬ ‫‪17‬‬
‫ﺑﺎر‬
‫۔‬ ‫ں‬ ‫وات‬ ‫ن‬
‫‪q1 q2‬‬
‫)‪(1.17‬‬ ‫= ‪F‬‬
‫‪4πϵr2‬‬
‫‪Coulomb’s law13‬‬
‫‪electric charge14‬‬
‫‪attractive force15‬‬
‫‪repulsive force16‬‬
‫‪charge17‬‬
‫ب‪ .1‬دى‬ ‫‪10‬‬
‫د‬ ‫ر‬ ‫دو ے‬ ‫ر اس‬ ‫د اور دو ا‬ ‫ر‬ ‫ا ا‬

‫ر آ‬ ‫ر‬ ‫۔ ا دو ے‬ ‫ن‬ ‫ے‬
‫ت‬
‫ر‬ ‫ت‬ ‫ص‬ ‫۔ا‬ ‫د‬ ‫ت‬ ‫آ ُدور‬
‫ﺑﺮ‪ ‬ﻣﯿﺪان‬ ‫ا ر وا‬ ‫۔ اس‬ ‫ا‬ ‫ر‬ ‫اور دو ا ر‬
‫۔ ٰا‬ ‫روں و‬ ‫اور‬ ‫ان ا ر و‬ ‫۔‬
‫۔‬ ‫ں‬ ‫ان‬
‫‪-‬‬ ‫س‬ ‫ا‬ ‫اس‬ ‫اِرد د وہ‬ ‫اد ر‬ ‫ان‬ ‫ر‬
‫ا‬ ‫م‬ ‫م‬ ‫ار اور اس‬ ‫ﺑﺮ‪ ‬ﻣﯿﺪان ﮐﯽ ﺷﺪت ‪E 18‬‬
‫ے‬ ‫ا ر‬ ‫وہ‬ ‫ان ر‬ ‫ر‪Q‬‬ ‫ا ر ا‬
‫ان‬ ‫ت اس ا ا از وہ‬ ‫اور‬ ‫ت‬ ‫ان‬ ‫‪،‬و‬
‫۔‬ ‫‪19‬‬
‫ت ا ووﻟﭧ ‪ ‬ﻣﯿ‪‬‬ ‫ان‬ ‫ت ۔‬
‫ار ں‬ ‫ت‬ ‫ان‬ ‫ر‪Q‬‬

‫ا‬ ‫د‬ ‫وات ‪1.17‬‬ ‫ن‬
‫ِ‬
‫تد‬ ‫در ن ِ‬
‫ت‬ ‫ر‬ ‫ا‬ ‫ر‬ ‫۔ ر ‪ Q‬اور ا‬
‫‪Q×1‬‬ ‫‪Q‬‬
‫)‪(1.18‬‬ ‫= ‪F‬‬ ‫=‬
‫‪4πϵr2‬‬ ‫‪4πϵr2‬‬
‫ار‬ ‫ت‬ ‫ان‬ ‫۔‬

‫‪Q‬‬
‫)‪(1.19‬‬ ‫=‪E‬‬
‫‪4πϵr2‬‬
‫اس‬ ‫ِ‬
‫تد‬ ‫ِ‬
‫ت‬ ‫ان‬ ‫در ن‬ ‫ا دو روں‬
‫۔‬
‫‪electric field intensity18‬‬
‫‪V/m19‬‬
‫‪11‬‬ ‫اور‬ ‫‪.1.8‬‬
‫ت‬ ‫ان‬ ‫اناور‬ ‫‪1.7.2‬‬
‫ح‬ ‫ت‬ ‫ان‬ ‫ان اور‬ ‫‪20‬‬

‫ﻣﻘﻨﺎﻃﯿﺴﯽ ﻣﯿﺪان اور ﻣﻘﻨﺎﻃﯿﺴﯽ ﻣﯿﺪان ﮐﯽ ﺷﺪت‬
‫۔‬
‫اِرد د‬ ‫اد‬ ‫ان‬ ‫۔‬ ‫ں‬ ‫ان‬

‫۔‬ ‫س‬ ‫ا‬ ‫اس‬ ‫وہ‬
‫اور‬ ‫‪1.8‬‬
‫‪1.8.1‬‬
‫‪A‬‬ ‫ر ا ر‬ ‫۔ ل‬ ‫‪21‬‬
‫ﺳﻄﺤﯽ ﮐﺜﺎﻓﺖ‬ ‫ار اس‬ ‫ر‬ ‫ا‬
‫ُ‬
‫او ‪B‬‬ ‫ہ او‬ ‫اس‬ ‫ار ‪ϕ‬‬ ‫ہ‬
‫ُ‬
‫‪ϕ‬‬
‫)‪(1.20‬‬ ‫= او ‪B‬‬
‫‪A‬‬
‫ں‬ ‫اس وات‬

‫)‪(1.21‬‬ ‫‪ A‬او ‪ϕ = B‬‬
‫ار اس‬ ‫ہ‬ ‫اس‬ ‫اس‬ ‫م‬ ‫ہ او‬ ‫ا‬ ‫ا‬

‫ُ‬
‫۔‬ ‫م‬ ‫د‬ ‫وات‬
‫ا ا‬ ‫۔ اس رت‬ ‫اس‬ ‫ں‬ ‫ہ‬ ‫ا‬

‫ں‬ ‫اس‬ ‫ر‬ ‫ہ ں‬ ‫اس‬ ‫ر‬
‫‪∆ϕ‬‬
‫)‪(1.22‬‬ ‫=‪B‬‬
‫‪∆A‬‬
‫‪magnetic field intensity20‬‬
‫‪surface density21‬‬
‫ب‪ .1‬دى‬ ‫‪12‬‬
‫د‬ ‫ر ا‬ ‫۔ا‬ ‫ار‬ ‫ہ‬ ‫ر اور ‪ ∆ϕ‬اس ر‬ ‫ں ‪∆A‬‬

‫۔‬ ‫اس وات ں‬
‫‪dϕ‬‬
‫)‪(1.23‬‬ ‫=‪B‬‬
‫‪dA‬‬
‫ن‬ ‫ں‬ ‫اس وات‬

‫)‪(1.24‬‬ ‫‪dϕ = B dA‬‬
‫ہ‬ ‫اس‬ ‫ر‬ ‫اس‬ ‫م‬ ‫ہ‬ ‫ا‬ ‫ا‬

‫۔‬ ‫م‬ ‫د‬ ‫ار اس وات‬
‫ُ‬
‫او‬ ‫اس ر‬ ‫رو ‪ I‬ر ر‬ ‫دى اش ‪ A‬اور اس‬ ‫ر ر‬ ‫حا ا‬ ‫ا‬
‫رو‬ ‫ِ‬
‫‪I‬‬
‫)‪(1.25‬‬ ‫= او ‪ρ‬‬
‫‪A‬‬
‫۔‬
‫‪1.9‬‬
‫۔ا‬ ‫ل‬ ‫۔ ں‬ ‫ﺣﺠﻤﯽ ﮐﺜﺎﻓﺖ‬ ‫ار اس‬ ‫ا‬

‫ُ‬
‫۔‬ ‫اس او‬ ‫‪m‬‬ ‫‪ V‬اور اس‬
‫‪m‬‬
‫)‪(1.26‬‬ ‫= او ‪ρ‬‬
‫‪V‬‬
‫م‬ ‫اس ا‬ ‫اس‬ ‫ح ا اس‬ ‫ا‬

‫ر‬ ‫ں‬ ‫اس‬ ‫اس‬ ‫اس ا‬
‫۔‬ ‫اس‬
‫‪∆m‬‬
‫)‪(1.27‬‬ ‫=‪ρ‬‬
‫‪∆V‬‬
‫‪13‬‬ ‫ب‬
‫ِ‬ ‫اور‬ ‫ب‬
‫ِ‬ ‫‪.1.10‬‬
‫د‬ ‫ا‬ ‫اب ا اس‬

‫‪dm‬‬
‫)‪(1.28‬‬ ‫=‪ρ‬‬
‫‪dV‬‬
‫اور‬
‫)‪(1.29‬‬ ‫‪dm = ρ dV‬‬
‫د‬ ‫اس وات‬ ‫ا‬ ‫م‬ ‫ا‬ ‫ا‬

‫۔‬
‫ب‬
‫اور ِ‬ ‫ب‬
‫ِ‬ ‫‪1.10‬‬
‫ہ‬ ‫ِ ب‬ ‫ات‬ ‫دو‬ ‫ہ‬ ‫ِ ب ارى‬ ‫ات‬ ‫دو ارى‬

‫۔‬ ‫ں ر‬ ‫ب‬ ‫۔ان دو ا م‬ ‫ہ‬ ‫ارى‬
‫ب‬ ‫‪1.10.1‬‬
‫ں‬ ‫اور ا‬ ‫‪22‬‬

‫ﺿﺮبِ ﺻﻠﯿ‪‬‬ ‫ہ‬ ‫ِ ب‬ ‫ب‬ ‫ات‬ ‫ا دو‬
‫۔‬
‫)‪(1.30‬‬ ‫‪C =A×B‬‬
‫ب‬
‫اس م ِ‬ ‫۔ا‬ ‫ن‬ ‫ب‬ ‫ب‬
‫ِ‬
‫۔‬
‫ار‬ ‫‪C‬‬ ‫ب‬

‫‪C = |C| = |A||B| sin θAB‬‬
‫)‪(1.31‬‬
‫‪= AB sin θAB‬‬
‫‪cross product22‬‬
‫ دى‬.1‫ب‬ 14
‫ں‬ ‫ن‬ ‫دا‬ ‫۔اس‬ ‫زاو‬ ‫ ان‬θAB ‫ں‬

‫۔‬
‫ا‬ ‫اس‬ ‫ڑ‬ B ‫ر‬ A ‫را ں‬ ‫ا آپ دا‬

‫ے ۔‬ C
‫۔‬ ‫ب‬ ‫ر ذ‬ :1.1 ‫ل‬
ax × ay ay × az az × ax ax × az •
az × ay ay × ay aρ × aθ az × aρ •
‫۔ ٰا‬ ‫ا‬ ‫لا‬ ‫۔ا‬ ‫ا‬ ‫ اس ل‬:
ax × ay = (1)(1) sin 90az = az •
ay × az = (1)(1) sin 90ax = ax •
az × ax = (1)(1) sin 90ay = ay •
ax × az = (1)(1) sin 90(−ay ) = −ay •
az × ay = (1)(1) sin 90(−ax ) = −ax •
‫زاو‬ ‫۔‬ ‫زاو‬ ‫ٰ ا ان‬ ‫ا‬ ‫دو ں‬ ‫• اس ل‬

‫ب‬
ِ ‫ ٰ ا ان دو‬sin 0 = 0
ay × ay = (1)(1) sin 0 = 0
15 ‫ب‬
ِ ‫اور‬ ‫ب‬
ِ .1.10
aρ × aθ = (1)(1) sin 90az = az •
az × aρ = (1)(1) sin 90aθ = aθ •
‫۔ا‬ L ‫ ر‬F‫ت‬ ‫ر‬ 1.9 :1.2 ‫ل‬

T ‫ وڑ‬: ‫۔‬ ‫وڑ‬ ‫۔اس ت‬ ‫دى‬ ‫اس‬
(1.32) T =L×F
‫ں‬ ‫اس‬ ‫م‬ ‫ر‬

(1.33) L = L sin θax − L cos θay
‫ٰا‬
( )
T = L sin θax − L cos θay × F ay
= L sin θax × F ay − L cos θay × F ay
= LF sin θaz
‫۔ ں‬ ay × ay = 0 ‫ اور‬ax × ay = az ‫د‬ ‫ل‬ ‫ں‬

T = LF sin θaz = 12 sin θaz Nm
sin α = sin(180° − α) α ‫زاو‬ ‫ ۔‬θLF = 180° − θ ‫۔اس ل‬

‫۔‬ ‫ٰ ا اس وڑ ں‬
T = LF sin θaz
= LF sin θLF az
‫ز دہ آ‬ ‫د‬ ‫ن‬ ‫ اور دا‬1.31 ‫وات‬ ‫ب‬

ِ ‫اب‬
‫۔‬
‫ دى‬.1‫ب‬ 16
y
. x
L
L cos θ θ F F = F ay
L
θLF
L sin θ
‫وڑ‬ ‫م‬ ‫ ر‬:1.9
‫ب‬
ِ 1.10.2
‫ں‬ ‫اور ا‬ 23
‫ﺿﺮبِ ﻧﻘﻄﮧ‬ ‫ہ‬ ‫ارى‬ ‫ِ ب‬ ‫ب‬ ‫ات‬ ‫ا دو‬
‫۔‬
(1.34) C =A·B
‫۔‬ ‫ب‬
ِ ‫اس م‬ ‫۔ا‬ ‫ن‬ ‫ب‬ ‫ب‬
ِ
‫ار ں‬ ‫ارى‬ ‫ِ ب‬ ‫ب‬

ِ
C =A·B
(1.35) = |A||B| cos θAB
= AB cos θAB
‫۔‬ ‫زاو‬ ‫ ان دو‬θAB ‫ں‬
‫ب‬
ِ ‫ر ذ‬ :1.3 ‫ل‬
ax · ax ay · ay az · az •
ax · ay ay · az aρ · aρ aρ · aθ •
dot product23
17 ‫ب‬
ِ ‫اور‬ ‫ب‬
ِ .1.10
‫۔‬ ‫ا‬ ‫لا‬ ‫۔ا‬ ‫ا‬ ‫اس ل‬:
ax · ax = (1)(1) cos 0 = 1 •
ay · ay = (1)(1) cos 0 = 1 •
az · az = (1)(1) cos 0 = 1 •
ax · ay = (1)(1) cos 90° = 0 •
ay · az = (1)(1) cos 90° = 0 •
aρ · aρ = (1)(1) cos 0 = 1 •
aρ · aθ = (1)(1) cos 90° = 0 •
‫م‬ ‫ت‬ L ‫۔‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫ا‬F ‫ت‬ 1.10 :1.4 ‫ل‬
‫۔‬
W ‫ م‬:
(1.36) W =F ·L
‫ں‬ ‫م‬ ‫ر‬

(1.37) L = L cos θax + L sin θay
‫ دى‬.1‫ب‬ 18
‫ﺑﺎر‬
L
F = F ax L sin θ
ay
. θ
ax L cos θ
‫م‬ ‫م‬ ‫ ر‬:1.10
‫ٰا‬
W = (F ax ) · (L cos θax + L sin θay )
(1.38) = F L cos θ(ax · ax ) + F L sin θ(ax · ay )
= F L cos θ
‫ب‬
ِ ‫اب‬ ‫۔‬ ax · ay = 0 ‫ اور‬ax · ax = 1 ‫د‬ ‫ل‬ ‫ں‬
‫۔‬ ‫آ‬ 1.35 ‫وات‬
‫قاور وى ق‬ 1.11
‫ا‬ 1.40 ‫وات‬ ‫ د‬24 ‫ﺗﻔﺮق‬ ‫رہ‬ B0 ‫ا‬ 1.39 ‫وات‬

‫۔‬ ‫ د‬25 ‫ﺟﺰوی ﺗﻔﺮق‬
B(θ) = B0 cos θ
(1.39) dB
= −B0 sin θ
dθ
∂W ∂W
(1.40) ∂W (x, λ) = dx + dλ
∂x ∂λ
differentiation24
partial differentiation25
‫‪19‬‬ ‫‪.1.12‬‬
‫‪1.12‬‬
‫۔ اس ﻃﻮلِ ﻣﻮج ‪ 2π 26‬ر‬ ‫د‬ ‫‪1.11‬‬ ‫)‪ B(θ‬د‬ ‫ا‬ ‫وات ‪1.41‬‬
‫ں ۔‬ ‫‪27‬‬
‫۔ ﺗﮑﻤﻞ‬ ‫م‬ ‫اس او‬ ‫‪−π/2 < θ < π/2‬‬ ‫۔‬ ‫ا‬
‫)‪(1.41‬‬ ‫‪B(θ) = B0 cos θ‬‬
‫∫‬ ‫‪π‬‬
‫‪B0‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2B0‬‬
‫)‪(1.42‬‬ ‫= او ‪B‬‬ ‫= ‪cos θ dθ‬‬
‫‪π‬‬ ‫‪−π‬‬
‫‪2‬‬
‫‪π‬‬
‫۔‬ ‫د‬ ‫وات ‪1.43‬‬ ‫ا‬ ‫‪ B 2‬او در ر‬ ‫حا ا‬ ‫ا‬

‫∫‬ ‫‪π‬‬
‫‪B02‬‬ ‫‪2‬‬
‫= او ‪B 2‬‬ ‫‪cos2 θ dθ‬‬
‫‪π‬‬ ‫‪−π‬‬‫‪2‬‬
‫∫‬ ‫‪π‬‬
‫)‪(1.43‬‬ ‫‪B02‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1 + cos 2θ‬‬

‫=‬ ‫‪dθ‬‬
‫‪π‬‬ ‫‪−π‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2‬‬
‫‪B02‬‬
‫=‬
‫‪2‬‬
‫وات ‪1.43‬‬ ‫‪B‬‬ ‫ر‬ ‫او‬ ‫۔ ٰ ا اس‬ ‫ر‬ ‫ا‬ ‫ر‬ ‫او‬
‫۔‬ ‫ں‬ ‫د‬
‫√‬
‫‪B0‬‬
‫)‪(1.44‬‬ ‫‪B‬‬ ‫√ = او ‪= B 2‬‬
‫‪2‬‬
‫۔‬ ‫در‬ ‫وات‬ ‫۔‬ ‫د‬ ‫آپ ز‬ ‫ا‬ ‫ا‬

‫۔‬ ‫‪29 28‬‬
‫ہ ﻣﻮﺛﺮ‬ ‫ر اس‬ ‫او‬ ‫ہ‬
‫‪1.13‬‬
‫ہ‬ ‫اور‬ ‫ار‬ ‫ہ‪B‬‬ ‫و‬ ‫‪1.12‬‬ ‫وات ‪1.41‬‬ ‫ر ا‬ ‫ل‬

‫م‬ ‫ار ‪ϕ‬‬ ‫اس‬ ‫‪ −π/2‬اور ‪π/2‬‬ ‫ً زاو‬ ‫و‬ ‫آد‬ ‫ے‬
‫ُ‬
‫‪wavelength26‬‬
‫‪integration27‬‬
‫‪effective28‬‬
‫‪root mean square, rms29‬‬
‫ دى‬.1‫ب‬ 20
B0
B0 cos θ
−B0 .
.
− 32 π −π − π2 0 π π 3
2 2π
‫ج‬ :1.11
‫۔‬ ‫دو ں ے‬ ‫۔اس‬
∆θ‫۔‬ abcd ‫۔‬ l ‫ اور‬ρ∆θ ‫ڑا‬ ∆A ‫ر‬ ‫و‬

‫ار رى‬ B ‫۔اس‬ ρl dθ ‫ر‬
‫۔‬ ‫ں‬ ‫د‬ ϕ ‫اور‬ ∆ϕ = B∆A ∆A ‫ر ۔‬
ُ
(1.45) ∆ϕ = B∆A = B0 lρ cos θ dθ
∫ π/2
(1.46) ϕ = B0 lρ cos θ dθ = 2B0 lρ
−π/2
‫دو‬ ‫ف‬ ‫و‬ ‫آد‬ ‫ار‬ ‫اب‬

(π/2 − α) ‫( اور اُو‬−π/2 − α) 1.46 ‫وات‬ ‫۔ا‬ ‫ں‬
‫۔‬
∫ 2 −α
π
(1.47) ϕ(α) = B0 lρ cos θ dθ = 2B0 lρ cos α

2 −α
−π
1.47 ‫وات‬ ‫۔‬ ‫وات‬ ‫ا‬ ‫۔ ا‬ α ‫ اس ت وا‬ϕ(α) ‫ں‬

‫۔‬ 1.46 ‫وات‬ α=0 ‫ا‬
‫‪21‬‬ ‫‪.1.14‬‬
‫‪z‬‬
‫‪ρ‬‬
‫‪l‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪b‬‬
‫‪.‬‬
‫‪y‬‬
‫‪θ‬‬ ‫‪d‬‬
‫‪c‬‬
‫‪x‬‬
‫‪∆θ‬‬
‫اردے ۔‬ ‫ہ‬ ‫و‬ ‫‪:1.12‬‬

‫ُ‬
‫‪1.14‬‬
‫‪30‬‬
‫وات ﯾﻮﻟﺮ‬ ‫۔‬ ‫د‬ ‫ج‬
‫)‪(1.48‬‬ ‫)‪A0 e∓j(ωt+ϕ) = A0 cos(ωt + ϕ) ∓ j sin(ωt + ϕ‬‬
‫ج ں‬ ‫د‬
‫)‪A0 ( j(ωt+ϕ‬‬ ‫)‬
‫)‪(1.49‬‬ ‫= )‪A0 cos(ωt + ϕ‬‬ ‫‪e‬‬ ‫)‪− e−j(ωt+ϕ‬‬
‫‪2‬‬
‫ط د‬ ‫ا‬ ‫۔ وات‬ ‫دو ط ا اد‬ ‫ج درا‬ ‫اس‬
‫و‬ ‫۔اس‬ ‫د‬ ‫د اور اس دو ا و‬ ‫و‬ ‫دو و ۔ اس ا‬
‫)‪−j(ωt+ϕ‬‬ ‫)‪j(ωt+ϕ‬‬
‫ر‬ ‫۔ر‬ ‫و‬ ‫‪A0 e‬‬ ‫‪A0 e‬‬ ‫ج‬ ‫۔ ٰ اا‬ ‫ج‬
‫‪jϕ‬‬ ‫)‪j(ωt+ϕ‬‬
‫‪A0 e‬‬ ‫ف‬ ‫اس د‬ ‫۔‬ ‫‪A0 e‬‬ ‫ج‬
‫ل ‪A0‬‬ ‫ں اس‬ ‫‪31‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﯽ ‪‬ﺘﯿﮧ‬ ‫ج اس ح‬ ‫۔‬ ‫‪A0 ϕ‬‬
‫زاو ‪ ϕ‬۔‬ ‫اور ُا‬
‫‪A0‬‬ ‫ج‬ ‫ا‬ ‫ر‬ ‫ذ‬ ‫و آپ‬ ‫ا ل‬

‫د‪ ω‬۔‬ ‫‪ ،‬دورى زاو ‪ ϕ‬اور زاو‬
‫‪Euler’s equation30‬‬
‫‪phasor31‬‬
‫ب‪ .1‬دى‬ ‫‪22‬‬
‫‪^ = 20ej π3‬‬

‫‪V‬‬
‫‪Î1 = I1 e‬‬ ‫‪jπ‬‬
‫‪6‬‬
‫‪π‬‬
‫‪3‬‬
‫◦‬
‫‪30‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪^ = V ej0‬‬
‫‪V‬‬ ‫اﻓﻘﯽ ﻟﮑ‪‬‬
‫◦‪45‬‬
‫‪π‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Î2 = I2 e−j π4‬‬
‫‪Î = 15e−j π2‬‬
‫‪:1.13‬‬
‫ن‬ ‫ے وف‬ ‫ى‬ ‫ا‬ ‫دہ ِز‬ ‫اس ب‬

‫۔ ً‬ ‫ن ا ف‬ ‫ل‬ ‫̂‪ˆ V‬‬
‫‪ I,‬و ہ اور ان‬ ‫‪،‬‬
‫۔‬ ‫در‬ ‫ؤ ) ‪v = 20 cos(ωt + π3‬‬ ‫د‬
‫‪π‬‬
‫‪v = 20 cos(ωt +‬‬ ‫)‬
‫‪3‬‬
‫‪π‬‬
‫)‪(1.50‬‬ ‫‪V̂ = 20ej 3‬‬

‫‪V̂ = 20‬‬ ‫‪π‬‬
‫‪3‬‬
‫‪V = 20‬‬
‫ا اس‬ ‫۔‬ ‫ر‬ ‫ج ۔ دو ا و ا ِ‬ ‫م‬ ‫وا‬ ‫اس وات‬

‫۔‬ ‫ر‬ ‫ح‬ ‫م ں‬ ‫ر ۔‬ ‫اس زاو‬ ‫ل اور‬
‫ى ُا‬ ‫۔زاو ُا‬ ‫زاو ‪ π3‬ر‬ ‫̂‪ V‬ل ‪ 20‬اور ُا‬ ‫اس وات‬
‫۔‬ ‫د‬ ‫وہ اور‬ ‫اس ̂‪V‬‬ ‫‪1.13‬‬ ‫۔‬ ‫زاو‬ ‫۔ اس‬
‫در‬ ‫‪Iˆ1‬‬ ‫‪1.13‬‬ ‫۔‬ ‫ن‬ ‫رو ˆ‪ I‬زاو‬ ‫̂‪V‬‬ ‫دؤ‬ ‫ً‬ ‫ادوار‬
‫ں ن‬ ‫۔اس‬ ‫دو‬ ‫در زاو‬ ‫‪Iˆ2‬‬ ‫آ‬ ‫دؤ‬ ‫زاو‬
‫‪32‬‬
‫ﺗﺎﺧ‪‬ی زاوﯾﮧ‬ ‫در‬ ‫‪Iˆ2‬‬ ‫‪angle leading‬‬ ‫ﭘﯿﺶ زاوﯾﮧ‬ ‫در‬ ‫‪Iˆ1‬‬
‫‪lagging angle32‬‬
23 .1.14
Z = R + jX
√
i(t) |Z| = R2 + X 2
R X
+ ϕZ = tan−1
v(t) jX R
v(t) = V0 cos(ωt + α)
−
. V0
i(t) = cos(ωt + α − ϕZ )
|Z|
= I0 cos(ωt + α − ϕZ )
‫۔‬ ‫دور‬RL ‫د‬ :1.14
‫زاو‬ ‫آ‬ ‫ت‬ ‫۔دو‬ ‫رو‬ ‫ی‬‫ ﺗﺎﺧ‬Iˆ2 ‫ ﭘﯿﺶ رو‬Iˆ1 ‫ح‬ ‫۔ا‬
45° ‫۔ ں د نر‬ ‫ق‬ 75° Iˆ2 ‫ اور‬Iˆ1 ‫ٰ ا‬ 33
‫ﻣﺮﺣﻠﯽ ﻓﺮق‬
‫۔‬ ‫زاو‬ ‫ٰا ا‬ ‫ُا‬ ‫زاو‬ ‫ُا‬ ‫۔‬
‫ا‬ p = V0 I0 cos θ ‫ ں‬i = I0 cos(ωt + θ) ‫ اور‬v = V0 cos ωt ‫ا‬

‫رت‬ ‫ی زاو‬‫ح ﺗﺎﺧ‬ ‫۔ا‬ 35
‫ زاوﯾﮧ ﺟﺰو ﻃﺎﻗﺖ‬θ ‫ اور‬34 ‫ ﺟﺰو ﻃﺎﻗﺖ‬cos θ ‫ں‬
‫۔‬ 37
‫ ﭘﯿﺶ ﺟﺰو ﻃﺎﻗﺖ‬cos θ ‫رت‬ ‫ اور ﭘﯿﺶ زاو‬36 ‫ی ﺟﺰو ﻃﺎﻗﺖ‬‫ ﺗﺎﺧ‬cos θ
‫ا‬ ‫وا‬ ‫۔ ں ان‬ ‫دور‬ ‫دہ‬ ‫ا‬ ‫ل‬ ‫ں ا‬ ‫ں‬

‫۔‬ ‫اور ان ا ل‬
‫دؤ‬ ‫دور‬ 38
‫ ﯾﮏ ﻣﺮﺣﻠﮧ‬R − L ‫دہ‬ ‫ ا‬1.14
v(t) = V0 cos(ωt + α)
(1.51)
V̂ = V0 α
phase difference33
power factor34
power factor angle35
lagging power factor36
leading power factor37
single phase38
‫ دى‬.1‫ب‬ 24
‫۔‬ ‫م‬ i(t) ‫رو‬ ‫اس‬ ‫ل‬ ‫ا‬ ‫۔‬

V̂ V0 α
Iˆ = =
R + jX |Z| ϕZ
(1.52)
V0
= α − ϕZ = I0 α − ϕZ
|Z|
‫۔ ٰا‬ ‫ ر وٹ زاو‬ϕZ ‫ں‬

(1.53) i(t) = I0 cos(ωt + α − ϕZ )
‫۔‬ ‫ا‬ ϕZ ‫ی زاو‬‫۔ ں ﺗﺎﺧ‬

‫ب‪2‬‬
‫ادوار‬
‫اور‬ ‫ا‬ ‫‪2.1‬‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﺰا‪‬ﺖ‬ ‫۔ اس‬ ‫خد‬ ‫ا‬ ‫‪2.1‬‬
‫‪l‬‬
‫)‪(2.1‬‬ ‫=‪R‬‬
‫‪σA‬‬
‫اس خ‬ ‫ﻣﻘﻨﺎﻃﯿﺴﯽ ﻣﺴﺘﻘﻞ ‪µ 3‬‬ ‫۔ ا اس خ‬ ‫اور ‪A = wh‬‬ ‫‪2‬‬

‫ں ‪ σ‬ﻣﻮﺻﻠﯿﺖ‬
‫‪resistance1‬‬
‫‪conductivity2‬‬
‫ﺑﺮ‪ ‬رو ﯾﺎ ﻣﻘﻨﺎﻃﯿﺴﯽ ‪‬ﺎو ﮐﯽ ‪‬ﺖ‬

‫‪l‬‬
‫=‪R‬‬
‫‪h‬‬ ‫‪σA‬‬
‫‪l‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪w‬‬ ‫=‪ℜ‬‬
‫‪l‬‬ ‫‪µA‬‬
‫اور‬ ‫‪ :2.1‬ا‬
‫‪25‬‬
‫ادوار‬ .2‫ب‬ 26
‫۔‬ ‫ ں ن‬ℜ 4 ‫ﮨﭽﮑﭽﺎﮨﭧ‬

l
(2.2) ℜ=
µA
µ0 ‫ء‬ ً µ
(2.3) µ = µr µ0
‫و‬ ‫ وﯾ‬ ‫‐ﭼﮑﺮ‬‫ﭙﯿ‬‫ا‬ ‫ا‬ ‫۔‬ ‫ ﺟﺰو ﻣﻘﻨﺎﻃﯿﺴﯽ ﻣﺴﺘﻘﻞ‬µr ‫ں‬
‫۔‬
‫ اور‬h = 3 cm ،l = 10 cm ،µr = 2000 ‫م‬ ‫خ‬ ‫دى‬ :2.1 ‫ل‬

‫۔‬ w = 2.5 cm
:
l
ℜ=
µr µ0 A
10 × 10−2
=
2000 × 4π × 10−7
× 2.5 × 10−2 × 3 × 10−2
= 53 044 A · turns/Wb
‫ت‬ ‫ان‬ ‫رواور‬ ِ 2.2
‫ رے‬i ‫رو‬ ‫اس‬ ‫د‬ 2.2 v‫ؤ‬ ‫د‬ ‫وں‬ ‫ا اس خ‬

‫ں‬ 5
‫ن‬ ‫ار اوﮨﻢ‬
v
(2.4) i=
R
permeability, magnetic constant3
reluctance4
Ohm’s law5
‫‪27‬‬ ‫ت‬ ‫ان‬ ‫رواور‬ ‫ِ‬ ‫‪.2.2‬‬
‫ں‬ ‫د‬ ‫وات ‪2.1‬‬ ‫اس وات‬

‫(‬ ‫)‬
‫‪σA‬‬
‫)‪(2.5‬‬ ‫‪i=v‬‬
‫‪l‬‬
‫) (‬
‫‪i‬‬ ‫‪v‬‬
‫)‪(2.6‬‬ ‫‪=σ‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪l‬‬
‫ں‬ ‫ا‬
‫)‪(2.7‬‬ ‫‪J = σE‬‬
‫ں‬
‫‪i‬‬
‫)‪(2.8‬‬ ‫=‪J‬‬
‫‪A‬‬
‫اور‬
‫‪v‬‬
‫)‪(2.9‬‬ ‫=‪E‬‬
‫‪l‬‬
‫۔‬ ‫ا‬
‫‪ay‬‬ ‫ں ان دو ں‬ ‫‪E‬‬ ‫ل‬ ‫‪E‬‬ ‫ل ‪ J‬اور‬ ‫‪J‬‬ ‫ا‬

‫۔‬ ‫ں‬ ‫وات ‪2.7‬‬
‫)‪(2.10‬‬ ‫‪J = σE‬‬
‫۔‬ ‫اور‬ ‫ن ا‬ ‫وات او‬
‫‪J‬‬ ‫وات ‪2.8‬‬ ‫ٰا‬ ‫ر‬ ‫اش ‪A‬‬ ‫دى‬ ‫رو ‪ i‬خ ر‬ ‫وا‬
‫وات ‪2.9‬‬ ‫ح‬ ‫۔ا‬ ‫‪6‬‬
‫‪ J‬ﮐﺜﺎﻓﺖِ ﺑﺮ‪ ‬رو‬ ‫۔ا و‬ ‫رو‬
‫۔ ں‬ ‫‪7‬‬
‫ں ‪ E‬ﺑﺮ‪ ‬ﻣﯿﺪان ﮐﯽ ﺷﺪت‬ ‫۔‬ ‫دؤ ا‬ ‫‪E‬‬ ‫وا‬
‫۔‬ ‫را‬ ‫‪ E‬ﻣﯿﺪا‪ ‬ﺷﺪت‬ ‫و ں اس م‬ ‫ان ت ر‬ ‫وا‬
‫‪2.5‬‬ ‫۔‬ ‫وات‬ ‫اس ح‬ ‫ہ‬ ‫ح‬ ‫ا‬

‫۔‬
‫‪current density6‬‬
‫‪electric field intensity7‬‬
‫ادوار‬ ‫ب‪.2‬‬ ‫‪28‬‬
‫‪l‬‬
‫=‪R‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪σA‬‬ ‫(‬ ‫)‬
‫‪v‬‬ ‫‪σA‬‬
‫=‪i‬‬ ‫‪=v‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪l‬‬
‫‪az‬‬ ‫‪i‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪=σ‬‬
‫‪ay‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪i‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪l‬‬
‫‪l‬‬ ‫‪J = σE‬‬
‫‪ax‬‬ ‫‪A‬‬
‫ت‬ ‫دؤ‬ ‫رواور‬ ‫ِ‬ ‫‪:2.2‬‬
‫ادوار‬ ‫‪2.3‬‬
‫‪σ = 5.9 × 107‬‬ ‫‪S‬‬

‫‪m‬‬
‫‪12‬‬
‫۔‬ ‫ا‬ ‫‪11‬‬
‫‪i‬‬ ‫‪10‬‬
‫ﺑﺮ‪ ‬رو‬ ‫و‬ ‫‪9‬‬
‫ﺑﺮ‪ ‬دﺑﺎؤ ‪v 8‬‬ ‫دور‬
‫ر‬ ‫۔ا ا‬ ‫ِ ا از‬ ‫ر‪R‬‬ ‫‪13‬‬
‫ا‬ ‫ر‬ ‫۔ ٰا‬ ‫ا‬ ‫‪S‬‬
‫‪m‬‬ ‫ں‬
‫ر‪R‬‬ ‫۔‬ ‫ر‪∆v = iR‬‬ ‫دؤ‬ ‫ن‬ ‫او‬ ‫ا‬ ‫اس ر‬ ‫ر‬ ‫رو ‪i‬‬
‫۔‬ ‫‪∆v → 0‬‬ ‫ا از‬ ‫ِ‬ ‫‪∆v‬‬ ‫و‬ ‫ا از‬ ‫ِ‬
‫ر‪R‬‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫ر‬ ‫دور د‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫‪-2.3‬ا‬

‫۔‬ ‫۔ اس دور‬ ‫د‬
‫)‪(2.11‬‬ ‫‪v = ∆v + vL‬‬
‫ا از‬ ‫و ‪∆v‬‬ ‫ر‬

‫)‪(2.12‬‬ ‫‪v = vL‬‬
‫ں‬ ‫دؤ ں‬ ‫ا از‬ ‫و‬ ‫دؤ‬ ‫ا ر‬ ‫۔اس‬

‫دؤ‬ ‫ر‬ ‫و ر‬ ‫۔ ادوار‬ ‫‪RL‬‬ ‫ا‬
‫‪electric voltage8‬‬
‫ىا د ۔‬ ‫ں‬ ‫م‬ ‫ا ِ رووو‬ ‫ا‬ ‫‪ 9‬د ؤ ا وو‬
‫‪electric current10‬‬
‫۔‬ ‫د‬ ‫ان ا‬ ‫و‬ ‫م‬ ‫ا ِر ِا‬ ‫ا‬ ‫‪ 11‬رو ا ا‬
‫‪copper12‬‬
‫۔‬ ‫نِ او در‬ ‫ں‬ ‫م‬ ‫او‬ ‫رج‬ ‫ا او‬ ‫‪ 13‬ا‬
‫‪29‬‬ ‫اول‬ ‫دور‬ ‫‪.2.4‬‬
‫‪+∆v−‬‬
‫ﺗﺎر‪∆v = iR‬‬
‫‪i‬‬ ‫‪i‬‬
‫‪ → 0‬ﺗﺎر‪R‬‬ ‫ﺗﺎر‪R‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪RL‬‬ ‫‪∆v → 0‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪RL‬‬ ‫‪vL‬‬
‫‪−‬‬
‫‪.‬‬
‫ب‬ ‫اﻟﻒ‬
‫۔‬ ‫ا از‬ ‫ا‬ ‫ر‬ ‫دور‬ ‫‪:2.3‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫=‬ ‫‪+‬‬
‫‪it‬‬ ‫‪Rt‬‬ ‫‪R1‬‬ ‫‪R2‬‬ ‫‪it‬‬ ‫‪i1‬‬ ‫‪i2‬‬
‫‪v‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪Rt‬‬ ‫= ‪i1‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪R1‬‬ ‫‪R1‬‬ ‫‪R2‬‬
‫‪v‬‬
‫= ‪i2‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪R2‬‬
‫را ز دہ‬ ‫ا‬ ‫رو‬ ‫‪:2.4‬‬
‫۔ ں‬ ‫‪-2.3‬ب‬ ‫ا‬ ‫۔ ‪-2.3‬ا‬ ‫ا از‬ ‫و‬

‫ل‬ ‫ا‬ ‫دؤ‬ ‫ر اس ض ا ل‬ ‫ورى‬
‫۔‬
‫ز دہ‬ ‫رو اس را‬ ‫۔ ں د‬ ‫‪ 2.4‬ا اور ل دى‬

‫۔ ٰ ا ا ‪ i1 > i2 R1 < R2‬۔‬ ‫ا‬
‫اول‬ ‫دور‬ ‫‪2.4‬‬
‫رو ‪i‬‬ ‫ﻣﻘﻨﺎﻃﯿﺴﯽ دﺑﺎؤ ‪، τ 14‬‬ ‫ؤ‪v‬‬ ‫د‬ ‫ان‬ ‫۔‬ ‫ح‬ ‫دور‬ ‫دور‬
‫ح‬ ‫دور‬ ‫ا‬ ‫۔ ٰا‬ ‫‪ℜ‬‬ ‫‪16‬‬
‫ﮨﭽﮑﭽﺎﮨﭧ‬ ‫‪R‬‬ ‫ﻣﻘﻨﺎﻃﯿﺴﯽ ‪‬ﺎو ‪ ϕ‬اور ا‬
‫‪15‬‬
‫۔ ں‬ ‫د‬ ‫‪-2.5‬ا‬ ‫دور‬ ‫ا‬ ‫۔ا‬ ‫دور‬ ‫ا‬

‫‪magnetomotive force, mmf14‬‬
‫‪flux15‬‬
‫‪reluctance16‬‬
‫ادوار‬ ‫ب‪.2‬‬ ‫‪30‬‬
‫‪+∆τ −‬‬
‫‪∆τ = ϕℜc‬‬
‫‪ϕ‬‬ ‫‪ϕ‬‬ ‫‪ℜc‬‬
‫‪ℜc → 0‬‬
‫‪τ‬‬ ‫‪ℜa‬‬ ‫‪∆τ → 0‬‬ ‫‪τ‬‬ ‫‪ℜa‬‬
‫‪.‬‬
‫دور‬ ‫‪:2.5‬‬
‫اور ‪ℜc‬‬ ‫درز‬ ‫ً ‪ℜa‬‬ ‫۔‬ ‫‪ℜa‬‬ ‫ؤ‪τ‬‬ ‫د‬ ‫ح‬

‫و‬ ‫‪-2.5‬ب‬ ‫ا از‬ ‫‪ℜc‬‬ ‫ا‬ ‫۔ ں‬
‫ح‬ ‫ن‬ ‫او‬ ‫‪، ϕ‬‬
‫)‪(2.13‬‬ ‫‪τ = ϕℜa‬‬
‫ح اس‬ ‫وار ا ں‬ ‫ا از‬ ‫‪ℜc‬‬ ‫۔ا‬

‫‪،‬‬ ‫رو ب‬ ‫ل‬ ‫‪ ℜs‬ا‬ ‫ں‬ ‫وار‬ ‫دو‬ ‫د‬
‫)‪(2.14‬‬ ‫‪ℜs = ℜa + ℜc‬‬
‫)‪(2.15‬‬ ‫‪τ = ϕℜs‬‬
‫ورت‬ ‫ں اس‬ ‫اس‬ ‫را‬ ‫وا‬ ‫دؤ‬ ‫ح‪،‬‬ ‫ل‬

‫‪17‬‬
‫ى‬ ‫ا‬ ‫۔‬ ‫‪µ‬‬ ‫‪،‬‬ ‫د‬ ‫وات ‪2.2‬‬ ‫۔‬
‫‪−7‬‬ ‫‪H‬‬
‫اور ‪µr‬‬ ‫ا‬ ‫ں ‪ µ0 = 4π × 10‬ى‬ ‫ً ‪µ = µr µ0‬‬ ‫۔‪µ‬‬ ‫‪m‬‬
‫‪µr‬‬ ‫ا ءا‬ ‫اور‬ ‫۔ ‪ ،‬د‬ ‫‪18‬‬
‫ﺟﺰو ﻣﻘﻨﺎﻃﯿﺴﯽ ﻣﺴﺘﻘﻞ‬
‫ا‬ ‫دو ى‬ ‫د ؤا‬ ‫۔ ٰا‬ ‫‪ 2000‬اور ‪ 80 000‬در ن‬
‫ان‬ ‫ار ا ز دہ‬ ‫‪µ‬‬ ‫ا ء‬ ‫ان‬ ‫۔‬ ‫ا ء ا ل‬
‫د‬ ‫۔ وات ‪2.2‬‬ ‫ا از‬ ‫خ‬
‫دؤ‬ ‫ً‬ ‫۔ ٰا‬ ‫دى اش ز دہ ز دہ اور‬ ‫ر‬
‫اور‬ ‫ً‬ ‫‪،‬‬ ‫۔‬ ‫را در ر‬ ‫دى اش‬ ‫ز دہ ر‬ ‫ر‬ ‫ر‬ ‫ا‬
‫‪Henry per meter17‬‬
‫‪relative permeability, relative magnetic constant18‬‬
‫‪31‬‬ ‫ت‬ ‫ان‬ ‫واور‬ ‫ِ‬ ‫‪.2.5‬‬
‫‪i‬‬ ‫‪ϕ‬‬ ‫‪la‬‬ ‫‪τ‬‬ ‫‪ϕa‬‬

‫‪+‬‬ ‫= ‪Ha‬‬ ‫‪Ba‬‬ ‫=‬
‫‪la‬‬ ‫‪Aa‬‬
‫‪τ = Ni‬‬
‫‪−‬‬ ‫‪la ≪ w‬‬
‫‪la ≪ b‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪w‬‬
‫‪b‬‬
‫‪N‬ﭼﮑﺮ ﮐﺎ ‪‬ﮭﺎ‬
‫ت۔‬ ‫ان‬ ‫واور‬ ‫ِ‬ ‫‪:2.6‬‬
‫ں‬ ‫۔ا‬ ‫ا ء‬ ‫ان‬ ‫وا‬ ‫دؤ‬ ‫ا ر ‪،‬‬

‫ل‬ ‫ا‬ ‫ا ء اس‬ ‫۔ا و‬ ‫ا ء‬ ‫ً‬
‫در‬ ‫‪20‬‬
‫ى‬ ‫در‬ ‫ر‬ ‫ل‬ ‫ا‬ ‫ں‬ ‫۔‬ ‫‪19‬‬
‫ﻣﻘﻨﺎﻃﯿﺴﯽ ﻣﺮﮐﺰ‬ ‫ا‬
‫۔‬ ‫ت ا‬ ‫‪2.8‬‬ ‫رے‬ ‫۔‬ ‫ر‬
‫ت‬ ‫ان‬ ‫واور‬ ‫ِ‬ ‫‪2.5‬‬
‫۔ ں‬ ‫لد‬ ‫دور‬ ‫ا‬ ‫‪2.6‬‬ ‫۔ ں‬ ‫ل دى‬ ‫دور‬ ‫‪2.2‬‬

‫‪2.2‬‬ ‫۔ ٰا‬ ‫‪ℜc‬‬ ‫ٰ ا اس‬ ‫ر‬ ‫∞ = ‪µr‬‬
‫دو ى‬ ‫د ؤ ‪τ‬ا‬ ‫ح‬ ‫ںا‬ ‫را ل‬
‫۔ ٰا ں‬ ‫‪ℜa‬‬ ‫درز‬ ‫دؤ‬ ‫۔ اس‬ ‫ا ل‬
‫ُ‬
‫درز‬ ‫ف‬
‫‪la‬‬
‫)‪(2.16‬‬ ‫= ‪ℜa‬‬
‫‪µ0 Az‬‬
‫‪ la ≪ b‬اور‬ ‫اف ‪ b‬اور ‪w‬‬ ‫ا‬ ‫دى اش‬ ‫ر‬ ‫‪la‬‬ ‫درز‬ ‫ا‬
‫ا‬ ‫اش ‪ℜc‬‬ ‫دى‬ ‫ر‬ ‫دى اش ‪Aa‬‬ ‫ر‬ ‫درز‬ ‫‪la ≪ w‬‬
‫)‪(2.17‬‬ ‫‪Aa = Ac = wb‬‬

‫‪magnetic core19‬‬
‫‪laminations20‬‬
‫ادوار‬ ‫ب‪.2‬‬ ‫‪32‬‬
‫۔‬ ‫‪Aa = Ac‬‬ ‫ر‬ ‫ں ‪ la ≪ b‬اور ‪la ≪ w‬‬ ‫و‬ ‫ں‬ ‫اس ب‬
‫ں ن‬ ‫دؤ‬
‫)‪(2.18‬‬ ‫‪τ = Ni‬‬
‫‪2.2‬‬ ‫۔‬ ‫‪21‬‬

‫ا‪‬ﭙﯿ‪‐‬ﭼﮑﺮ‬ ‫دؤ ا‬ ‫رو۔ ٰ ا‬ ‫ب ان‬
‫ِ‬ ‫ر‬
‫۔‬ ‫ں‬ ‫وات ‪2.15‬‬ ‫ح‬
‫‪τ‬‬
‫)‪(2.19‬‬ ‫= ‪ϕa‬‬
‫‪ℜa‬‬
‫و‬ ‫درز‬ ‫۔‬ ‫‪24‬‬

‫ا‪‬ﭙﯿ‪‐‬ﭼﮑﺮ ‪ ‬وﯾ‪‬‬ ‫ا‬ ‫اور‬ ‫‪23 22‬‬
‫وﯾ‪‬‬ ‫و ا‬
‫۔‬ ‫ں‬ ‫د‬ ‫وات ‪2.2‬‬ ‫۔ اس وات‬ ‫و ‪ ϕc‬ا‬ ‫‪ ϕa‬اور‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪µ0 Aa‬‬
‫‪ϕa = τ‬‬
‫‪la‬‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪ϕa‬‬ ‫‪τ‬‬
‫)‪(2.20‬‬ ‫‪= µ0‬‬
‫‪Aa‬‬ ‫‪la‬‬
‫و ا ر ﮐﺜﺎﻓﺖِ ﻣﻘﻨﺎﻃﯿﺴﯽ ‪‬ﺎو ‪ Ba 25‬اور دا‬ ‫اس وات‬

‫۔‬ ‫ﻣﻘﻨﺎﻃﯿﺴﯽ ﻣﯿﺪان ﮐﯽ ﺷﺪت ‪Ha 26‬‬ ‫دؤ ا‬
‫‪ϕa‬‬
‫)‪(2.21‬‬ ‫= ‪Ba‬‬
‫‪Aa‬‬
‫‪τ‬‬
‫)‪(2.22‬‬ ‫= ‪Ha‬‬
‫‪la‬‬
‫ت‬ ‫ان‬ ‫۔‬ ‫مد‬ ‫‪27‬‬

‫ﭨﺴﻼ‬ ‫وﯾ‪  ‬ﻣﺮﺑﻊ ﻣﯿ‪‬‬ ‫و ا‬ ‫ِ‬
‫۔‬ ‫ں‬ ‫وات ‪2.20‬‬ ‫۔ ٰا‬ ‫‪28‬‬
‫ا‪‬ﭙﯿ‪  ‬ﻣﯿ‪‬‬ ‫ا‬
‫)‪(2.23‬‬ ‫‪Ba = µ0 Ha‬‬
‫‪ampere-turn21‬‬
‫‪Weber22‬‬
‫د ر‬ ‫ان ا‬ ‫و‬ ‫م‬ ‫و اڈورڈو‬ ‫‪ 23‬ا‬
‫‪ampere-turn per weber24‬‬
‫‪magnetic flux density25‬‬
‫‪magnetic field intensity26‬‬
‫د ادا‬ ‫ا‬ ‫م‬ ‫رو‬ ‫ں‬ ‫م‬ ‫ِ‬ ‫‪ Tesla:27‬ا‬
‫‪ampere per meter28‬‬
‫‪33‬‬ ‫ت‬ ‫ان‬ ‫واور‬ ‫ِ‬ ‫‪.2.5‬‬
‫‪29‬‬
‫ﻣﯿﺪا‪ ‬ﺷﺪت‬ ‫ت‬ ‫ان‬ ‫وں‬ ‫ت ر‬ ‫ان‬ ‫وا‬ ‫ں‬
‫‪ az‬ا‬ ‫‪،‬ا‬ ‫و‬ ‫درز‬ ‫د‬ ‫۔‬
‫د ؤا‬ ‫درز‬ ‫ح‬ ‫۔ا‬ ‫‪Ba = −Ba az‬‬ ‫و‬ ‫ِ‬ ‫ٰا‬
‫۔ ٰا‬ ‫‪Ha = −Ha az‬‬ ‫ت‬ ‫دؤ‬ ‫ٰا‬ ‫د ؤ ڈال ر‬ ‫‪ az‬ا‬
‫۔‬ ‫ں‬ ‫اس وات‬
‫)‪(2.24‬‬ ‫‪Ba = µ0 Ha‬‬
‫ں‬ ‫اس وات‬ ‫اور دہ ‪،‬‬ ‫ء‬ ‫ا‬

‫)‪(2.25‬‬ ‫‪B = µH‬‬
‫اور‬ ‫∞ = ‪µr‬‬ ‫۔‬ ‫و ‪ 0.1‬در ر‬ ‫ِ‬ ‫درز‬ ‫‪2.6‬‬ ‫ل ‪:2.2‬‬

‫۔‬ ‫م‬ ‫رو‬ ‫در ر‬ ‫ں ان‬ ‫‪100‬‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫۔ا‬ ‫‪1‬‬ ‫درز‬
‫‪:‬‬
‫‪τ = ϕℜ‬‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪l‬‬
‫‪N iϕ‬‬
‫‪µ0 A‬‬
‫‪ϕ‬‬ ‫‪N iµ0‬‬
‫=‬
‫‪A‬‬ ‫‪l‬‬
‫ٰا‬
‫‪100 × i × 4π10−7‬‬
‫= ‪0.1‬‬
‫‪0.001‬‬
‫‪0.1 × 0.001‬‬
‫=‪i‬‬ ‫‪= 0.795 67 A‬‬
‫‪100 × 4π10−7‬‬
‫۔‬ ‫و‬ ‫ِ‬ ‫‪0.1‬‬ ‫درز‬ ‫رو‬ ‫‪ 0.79567‬ا‬
‫‪field intensity29‬‬
‫ادوار‬ ‫ب‪.2‬‬ ‫‪34‬‬
‫‪ϕc‬‬ ‫‪Ac = bw‬‬

‫‪i‬‬
‫‪+‬‬
‫‪τ = Ni‬‬ ‫اس ﻟﮑ‪ ‬ﭘﺮ اوﺳﻂ ‪‬ﺒﺎ‪ lc ‬ﮨﮯ۔‬
‫‪−‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪w‬‬
‫‪b‬‬
‫‪N‬ﭼﮑﺮ ﮐﺎ ‪‬ﮭﺎ‬
‫دور‬ ‫‪ :2.7‬دہ‬
‫دوم‬ ‫دور‬ ‫‪2.6‬‬
‫۔‬ ‫ر‬ ‫ود‬ ‫مد‬ ‫دہ‬ ‫ا‬ ‫‪2.7‬‬

‫دى اش‬ ‫ر‬ ‫۔ ں‬ ‫د‬ ‫و ‪ϕc‬‬ ‫ؤ ‪τ = Ni‬‬ ‫د‬
‫دا‬ ‫‪30‬‬
‫ﻓﻠﯿﻤﻨﮓ‬ ‫و‬ ‫‪ lc‬۔‬ ‫او‬ ‫اور‬ ‫ں‬ ‫‪Ac‬‬
‫۔‬ ‫ن‬ ‫ں‬ ‫ن دو‬ ‫۔اس‬ ‫م‬ ‫ن‬
‫ں‬ ‫رو‬ ‫را ں‬ ‫ں ا‬ ‫دا‬ ‫• ا ا‬

‫۔‬ ‫آ‬ ‫و د‬ ‫رو و‬ ‫اس‬ ‫و‬ ‫اُس‬ ‫ا‬
‫رو‬ ‫ا‬ ‫ں ا‬ ‫ر ‪ ،‬دا‬ ‫رو‬ ‫•ا ا ر‬
‫۔‬ ‫ا‬ ‫رو و‬ ‫اس‬ ‫ں‬ ‫و‬ ‫ر ا ں اُس‬
‫ز دہ آ ن‬ ‫م‬ ‫و‬ ‫ن‪،‬‬ ‫ان دو ت‬

‫۔‬ ‫م‬ ‫ز دہ آ‬ ‫دو ے ن‬ ‫و‬ ‫د‬ ‫ر‬ ‫ا‬
‫وا‬ ‫‪2.7‬‬ ‫و‬ ‫۔‬ ‫و ى‬ ‫ٰا‬
‫۔ ں‬
‫‪lc‬‬
‫= ‪ℜc‬‬
‫‪µc Ac‬‬
‫‪Fleming’s right hand rule30‬‬
35 ‫دوم‬ ‫دور‬ .2.6
lc ‫ﺒﺎ‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﮐﯽ‬
la Aa = Ac = bw
m−n
h b=
2
lc = 2(h + n) − la
. w
n b
m
‫درزاور‬ :2.8
‫و ں‬
( )
τ µc Ac
ϕc = = Ni
ℜc lc
‫۔‬ ‫ات‬ ‫۔اس ح‬
‫ں‬ ‫د‬ ‫ا‬ 2.8 :2.3 ‫ل‬


 h = 20 cm m = 10 cm
(2.26) = n = 8 cm w = 2 cm

la = 1 mm µr = 40000
: ‫۔‬ ‫درز‬ ‫اور‬ ‫۔‬

m−n 0.1 − 0.08
b= = = 0.01 m
2 2
Aa = Ac = bw = 0.01 × 0.02 = 0.0002 m2
lc = 2(h + n) − la = 2(0.2 + 0.08) − 0.001 = 0.559 m
lc 0.559
ℜc = = = 55 598 A · t/Wb
µr µ0 Ac 40000 × 4π10−7 × 0.0002
la 0.001
ℜa = = = 3 978 358 A · t/Wb
µ0 Aa 4π10−7 × 0.0002
‫ادوار‬ ‫ب‪.2‬‬ ‫‪36‬‬
‫ﻣﻘﻨﺎﻃﯿﺴﯽ ‪‬ﺎو‬
‫ﮔﮭﻮﻣﺘﺎ ﺣﺼﮧ‬ ‫‪i‬‬
‫‪.‬‬ ‫ﺧﻼ‪ ‬درز ﻣ‪ ‬ﻣﻘﻨﺎﻃﯿﺴﯽ ‪‬ﺎو‬
‫‪la‬‬ ‫‪N‬‬
‫ﺳﺎ ﮐﻦ ﺣﺼﮧ‬
‫وا‬ ‫‪ :2.9‬دہ‬
‫‪71‬‬ ‫درز‬ ‫‪ 559‬ز دہ‬ ‫درز‬ ‫ا‬ ‫د‬

‫‪ℜ a ≫ ℜc‬‬ ‫ز دہ‬
‫ں‬ ‫‪1000‬‬ ‫اور‬ ‫درز ‪5‬‬ ‫ل ‪ 2.9 :2.4‬ر ع ۔ا ا‬

‫۔ ‪ :‬اس‬ ‫رو م‬ ‫در ر‬ ‫و‬ ‫ِ‬ ‫‪0.95‬‬ ‫درز‬
‫ر‬ ‫۔ا آ ں‬ ‫دہ د‬ ‫‪ ، ً ،‬ا‬ ‫ا‬
‫۔ اس‬ ‫ا ر اس ا‬ ‫اور اس‬
‫و‬ ‫۔‬ ‫ٰ ا ان‬ ‫∞ = ‪µr‬‬ ‫ں‬ ‫ان دو ں‬ ‫ل‬
‫ظ‬ ‫درز‬ ‫۔ دو‬ ‫ر‬ ‫دوران‪ ،‬دو‬ ‫‪،‬ا‬ ‫درز‬ ‫۔‬
‫درز‬ ‫ان‬ ‫ا ں ۔‬ ‫درز‬ ‫ٰ ا ان دو ں‬ ‫ا‬
‫۔‬ ‫د‬ ‫ر‬ ‫درز‬ ‫ف‪،‬‬ ‫و‬ ‫وار ۔‬
‫‪Ac‬‬ ‫اش ‪ Aa‬و‬ ‫دى ر‬ ‫درز‬ ‫ٰا‬ ‫‪la‬‬ ‫درز‬
‫درز‬ ‫ا‬
‫‪la‬‬ ‫‪la‬‬
‫= ‪ℜa‬‬ ‫=‬
‫‪µ0 Aa‬‬ ‫‪µ0 Ac‬‬
‫۔ ٰا‬
‫ُ‬
‫‪2la‬‬
‫= ‪ℜs = ℜa = ℜa‬‬
‫‪µ0 Ac‬‬
‫‪37‬‬ ‫اور ا‬ ‫ا‬ ‫‪،‬‬ ‫‪ .2.7‬دا‬
‫۔‬ ‫ں‬ ‫و ‪Ba‬‬ ‫ِ‬ ‫و ‪ ϕa‬اور‬ ‫درز‬ ‫ں‬

‫(‬ ‫)‬
‫‪τ‬‬ ‫‪µ0 Ac‬‬
‫= ‪ϕa‬‬ ‫)‪= (N i‬‬
‫‪ℜs‬‬ ‫‪2la‬‬
‫‪ϕa‬‬ ‫‪µ0 N i‬‬
‫= ‪Ba‬‬ ‫=‬
‫‪Aa‬‬ ‫‪2la‬‬
‫ل‬ ‫ا اد ا‬ ‫اس وات‬

‫‪4π10−7 × 1000 × i‬‬
‫= ‪0.95‬‬
‫‪2 × 0.005‬‬
‫‪0.95 × 2 × 0.005‬‬
‫=‪i‬‬ ‫‪= 7.56 A‬‬
‫‪4π10−7 × 1000‬‬
‫۔‬ ‫و‬ ‫ِ‬ ‫ًا‬ ‫ء‬ ‫وں‬ ‫اور‬
‫ا اور ا‬ ‫دا ‪،‬‬ ‫‪2.7‬‬
‫و‬ ‫‪2.6‬‬ ‫۔ ٰ اا‬ ‫د‬ ‫دؤ‬ ‫‪،‬‬ ‫و ‪،‬و‬

‫۔‬ ‫دار‬ ‫وں‬ ‫اس‬ ‫دؤ ا‬ ‫اس‬
‫اس و‬ ‫ر‬
‫‪33‬‬ ‫‪32‬‬
‫۔ ﻗﺎﻧﻮنِ ﻓ‪‬اڈے‬ ‫‪31‬‬
‫د ؤ اﻣﺎ‪ ‬ﺑﺮ‪ ‬دﺑﺎؤ‬ ‫وا‬ ‫اِس ح ا‬
‫‪∂ϕ‬‬ ‫‪∂λ‬‬
‫)‪(2.27‬‬ ‫‪e=N‬‬ ‫=‬
‫‪∂t‬‬ ‫‪∂t‬‬
‫۔‪N ϕ‬‬ ‫ر‬ ‫‪ϕ‬‬ ‫و‬ ‫وا ‪،‬‬ ‫‪،‬و‬ ‫اس وات‬
‫ں‬ ‫دؤ‬ ‫۔ اس ا‬ ‫‪35‬‬
‫وﯾ‪‐‬ﭼﮑﺮ‬ ‫ا‬ ‫‪λ‬‬ ‫‪34‬‬
‫ارﺗﺒﺎط ‪‬ﺎو‬
‫‪induced voltage31‬‬
‫‪Faraday’s law32‬‬
‫د ؤدر‬ ‫ك‬ ‫ں‬ ‫ان‬ ‫اڈےا‬ ‫‪33‬‬
‫‪flux linkage34‬‬
‫‪weber-turn35‬‬
‫ادوار‬ ‫ب‪.2‬‬ ‫‪38‬‬
‫رو اُس‬ ‫اِس‬ ‫‪36‬‬

‫ﮐﺴﺮِ دور‬ ‫وں‬ ‫ا د‬
‫۔‬ ‫رو‬ ‫و‬
‫درز‬ ‫ر‬ ‫ار‬ ‫‪ µ‬ا‬ ‫دوروں‬

‫۔‬ ‫ں ن‬ ‫اﻣﺎﻟﮧ ‪L‬‬
‫‪37‬‬
‫ت‬ ‫‪ ، ℜa ≫ ℜc‬ان‬ ‫ز دہ‬
‫‪λ‬‬
‫)‪(2.28‬‬ ‫=‪L‬‬
‫‪i‬‬
‫۔ ٰا‬ ‫ﮨﯿ‪‬ی ‪ H 38‬م ‪ 39‬د‬ ‫ا‬ ‫و ‪-‬‬ ‫ا‬ ‫ا‬

‫‪Nϕ‬‬ ‫‪N Bc Ac‬‬ ‫‪N 2 µ0 Aa‬‬
‫)‪(2.29‬‬ ‫=‪L‬‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪i‬‬ ‫‪i‬‬ ‫‪la‬‬
‫اور‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪b = 5 cm, w = 4 cm, la = 3 mm‬‬ ‫ا‬ ‫‪2.6‬‬ ‫ل ‪:2.5‬‬

‫۔‬ ‫م‬ ‫ا‬ ‫ان دو ر ں‬ ‫‪lc = 30 cm‬‬ ‫او‬
‫۔‬ ‫∞ = ‪µr‬‬ ‫•‬

‫۔‬ ‫‪µr = 500‬‬ ‫•‬
‫۔ ں‬ ‫ا از‬ ‫و‬ ‫∞ = ‪µr‬‬ ‫رت‬ ‫‪:‬‬

‫‪N 2 µ0 wb‬‬
‫=‪L‬‬
‫‪la‬‬
‫‪10002 × 4π10−7 × 0.04 × 0.05‬‬
‫=‬
‫‪0.003‬‬
‫‪= 0.838 H‬‬
‫‪short circuit36‬‬
‫‪inductance37‬‬
‫‪Henry38‬‬
‫د ؤدر‬ ‫ك‬ ‫ہ ر‬ ‫اڈے‬ ‫ں‬ ‫ان زف ى‬ ‫‪39‬ا‬
39 ‫اور ا‬ ‫ا‬ ، ‫ دا‬.2.7
‫در‬ ‫۔ ء اور‬ ‫ ۔ ں‬µr = 500 ‫دو ى رت‬
la 0.003
ℜa = = = 1 193 507 A · t/Wb
µ0 wb 4π10−7 × 0.04 × 0.05
lc 0.3
ℜc = = = 238 701 A · t/Wb
µr µ0 wb 500 × 4π10−7 × 0.04 × 0.05
‫ٰا‬
Ni
ϕ=
ℜa + ℜc
N 2i
λ = Nϕ =
ℜa + ℜc
λ N2 10002
L= = = = 0.698 H
i ℜa + ℜc 1 193 507 + 238 701
‫ں‬ ‫ د‬40 ‫ار‬ ‫ا‬ 2.10 :2.6 ‫ل‬
N = 11, r = 0.49 m, l = 0.94 m
‫و‬ ‫۔‬ ‫ا ر رى‬ ‫و‬ ‫ار‬ ‫ا‬

‫ت‬ ‫ا ر رى‬ ‫۔ ں‬ ‫ِ ا از‬ ‫ار‬
Ni
H=
l
: ‫۔‬ ‫دا‬ ‫۔اس‬

spiral coil40
‫ادوار‬ ‫ب‪.2‬‬ ‫‪40‬‬
‫‪r‬‬
‫‪ N‬ﭼﮑﺮ‬ ‫‪l‬‬
‫‪.‬‬
‫‪ :2.10‬ار‬
‫‪µ0 N i‬‬
‫= ‪B = µ0 H‬‬
‫‪l‬‬
‫‪µ‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪N iπr2‬‬
‫= ‪ϕ = Bπr2‬‬
‫‪l‬‬
‫‪µ0 N 2 iπr2‬‬
‫= ‪λ = Nϕ‬‬
‫‪l‬‬
‫‪λ‬‬ ‫‪µ0 N 2 πr2‬‬
‫= =‪L‬‬
‫‪i‬‬ ‫‪l‬‬
‫ں‬
‫‪4π10−7 × 112 × π × 0.492‬‬
‫=‪L‬‬ ‫‪= 122 µH‬‬
‫‪0.94‬‬
‫۔‬ ‫ل‬ ‫ا‬ ‫وا‬ ‫ام‬ ‫‪3000‬‬ ‫ار‬
‫رو ‪i1‬‬ ‫اور اس‬ ‫‪N1‬‬ ‫۔ا‬ ‫دور د‬ ‫وا ا‬ ‫دو‬ ‫‪2.11‬‬
‫اِن‬ ‫ں‬ ‫رو‬ ‫ں‬ ‫۔ دو ں‬ ‫رو ‪i2‬‬ ‫اور اس‬ ‫‪N2‬‬ ‫اور دو ا‬
‫و‪ϕ‬‬ ‫ا از‬ ‫ا‬ ‫۔ ںا‬ ‫دؤ‬ ‫دو ں‬
‫‪µ0 Aa‬‬
‫)‪(2.30‬‬ ‫) ‪ϕ = (N1 i1 + N2 i2‬‬
‫‪la‬‬
‫۔ اس‬ ‫و‬ ‫وا‬ ‫ا‬ ‫‪N1 i1 + N2 i2‬‬ ‫دؤ‬ ‫ں‬ ‫ں ‪ ϕ‬دو ں‬

41 ‫اور ا‬ ‫ا‬ ، ‫ دا‬.2.7
b la
Aa = Ac = bw
i1 i2
‫ = ﻣﻮﭨﺎ‬b λ1 = N1 ϕ
λ1 N1 N2 λ2 λ2 = N2 ϕ
‫ = ﮔﮩﺮا‬w
N1 i1 + N2 i2
. ϕ=
ℜa + ℜc
‫دور۔‬ ‫وا‬ ‫دو‬:2.11
‫۔‬ ‫ں‬ ‫ار ط‬ ‫ں‬ ‫و ان‬

µ0 Aa µ0 Aa
(2.31) λ1 = N1 ϕ = N12 i1 + N1 N2 i2
la la
‫ں‬ ‫اس‬
(2.32) λ1 = L11 i1 + L12 i2
‫ں‬
µ0 Aa
(2.33) L11 = N12
la
µ0 Aa
(2.34) L12 = N1 N2
la
‫و‬ ‫ا‬ i1 ‫رو‬ ‫ا‬ ‫ اِس‬L11 i1 ‫ اور‬41 ‫ﺧﻮد اﻣﺎﻟﮧ‬ L11 ‫ں‬ ‫۔‬
L12 i2 ‫اور‬ 43
‫ﮐﮧ اﻣﺎﻟﮧ‬‫ اِن دو ں ں ﻣﺸ‬L12 ‫۔‬ 42
‫ﺎو‬ ‫ﺧﻮد ارﺗﺒﺎط‬ ‫ار ط و‬
‫ح‬ ‫ا‬ ‫۔‬ 44
‫ﺎو‬ ‫ﮐﮧ ارﺗﺒﺎط‬‫ﻣﺸ‬ ‫ار ط و‬ ‫ و‬i2 ‫رو‬ 1-
‫دو ے‬
µ0 Aa µ0 Aa
λ2 = N2 ϕ = N2 N1 i1 + N22 i2
la la
(2.35) = L21 i1 + L22 i2
self inductance41
self flux linkage42
mutual inductance43
mutual flux linkage44
‫ادوار‬ ‫ب‪.2‬‬ ‫‪42‬‬
‫ں‬
‫‪µ0 Aa‬‬
‫)‪(2.36‬‬ ‫‪L22 = N22‬‬
‫‪la‬‬
‫‪µ0 Aa‬‬
‫)‪(2.37‬‬ ‫‪L21 = L12 = N2 N1‬‬
‫‪la‬‬
‫ورى‬ ‫۔ ں وا‬ ‫ا‬ ‫ں‬ ‫د ا اور ‪ L21 = L12‬ان دو‬ ‫۔ ‪ L22‬دو‬

‫۔‬ ‫ر‬ ‫‪ µ‬ا‬ ‫رآ‬ ‫ر اس و‬ ‫ا‬
‫ل‬ ‫ا‬ ‫وات ‪2.27‬‬ ‫وات ‪2.28‬‬

‫‪∂λ‬‬ ‫)‪∂ (N ϕ‬‬ ‫)‪∂ (Li‬‬
‫)‪(2.38‬‬ ‫=‪e‬‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪∂t‬‬ ‫‪∂t‬‬ ‫‪∂t‬‬
‫وات‬ ‫ا‬ ‫آ ں‬ ‫رہ‬ ‫ا ا‬

‫‪∂i‬‬
‫)‪(2.39‬‬ ‫‪e=L‬‬
‫‪∂t‬‬
‫وں‬ ‫وں اور‬ ‫ا ا‬

‫‪∂i‬‬ ‫‪∂L‬‬
‫)‪(2.40‬‬ ‫‪e=L‬‬ ‫‪+i‬‬
‫‪∂t‬‬ ‫‪∂t‬‬
‫۔‬ ‫‪W‬‬ ‫‪50‬‬

‫واٹ‬ ‫ول‬ ‫‪49‬‬
‫ا‬ ‫‪48‬‬
‫اور‬ ‫‪47‬‬
‫ﺟﺎول ‪J 46‬‬ ‫ا‬ ‫‪45‬‬
‫ا‬
‫‪W‬‬ ‫واٹ‬ ‫ا‬ ‫‪W‬‬ ‫م‬ ‫ا‬ ‫اس ب‬

‫اس‬ ‫ل د‬ ‫اور ا‬ ‫آ‬ ‫اس‬ ‫۔ا‬ ‫ل‬ ‫ا‬
‫۔‬ ‫د ار‬ ‫ر‬
‫ٰا‬ ‫ح‬ ‫ا‬ ‫و‬

‫‪dW‬‬ ‫‪∂λ‬‬
‫)‪(2.41‬‬ ‫=‪p‬‬ ‫‪= ei = i‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪∂t‬‬
‫‪energy45‬‬
‫‪Joule46‬‬
‫م ر در‬ ‫ارتاور‬ ‫ں‬ ‫ان‬ ‫ٹ ولا‬ ‫‪47‬‬
‫‪power48‬‬
‫م‬ ‫وا ا‬ ‫رات‬ ‫ں‬ ‫واٹ‬ ‫‪49‬‬
‫‪Watt50‬‬
‫‪43‬‬ ‫ت‬ ‫دہ‬ ‫‪.2.8‬‬
‫ں‬ ‫ذر‬ ‫ا‬ ‫و‬ ‫‪t2‬‬ ‫‪t1‬‬ ‫دور‬ ‫ٰ اا‬

‫۔‬
‫∫‬ ‫‪t2‬‬ ‫∫‬ ‫‪λ2‬‬
‫)‪(2.42‬‬ ‫= ‪∆W‬‬ ‫= ‪p dt‬‬ ‫‪i dλ‬‬
‫‪t1‬‬ ‫‪λ1‬‬
‫ا ا‬ ‫اور اس دور‬ ‫ا‬ ‫دور‬ ‫ا‬

‫∫‬ ‫∫‬
‫‪λ2‬‬ ‫‪λ2‬‬
‫‪λ‬‬ ‫‪1 ( 2‬‬ ‫)‬
‫)‪(2.43‬‬ ‫= ‪∆W‬‬ ‫= ‪i dλ‬‬ ‫= ‪dλ‬‬ ‫‪λ2 − λ21‬‬
‫‪λ1‬‬ ‫‪λ1‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪2L‬‬
‫ں‬ ‫ا‬ ‫‪λ‬‬ ‫د‬ ‫ر‬ ‫‪λ1 = 0 t1‬‬ ‫ا‬

‫‪λ2‬‬ ‫‪Li2‬‬
‫)‪(2.44‬‬ ‫= ‪∆W‬‬ ‫=‬
‫‪2L‬‬ ‫‪2‬‬
‫ت‬ ‫دہ‬ ‫‪2.8‬‬
‫ل ا‬ ‫ا‬ ‫۔‬ ‫ا‬ ‫دو ح‬ ‫ل‬ ‫ا‬ ‫دوروں‬

‫را ں‬ ‫و ا‬ ‫اور دو ى‪،‬‬ ‫و ا‬ ‫د ؤ ز دہ‬
‫و‬ ‫و اِس ح‬ ‫ل‬ ‫ا‬ ‫۔ ا ر وں‬
‫ل‬ ‫ا‬ ‫وں‬ ‫۔‬ ‫ر‬ ‫ں‬ ‫را‪،‬‬ ‫و‪ ،‬را‬ ‫‪،‬و‬ ‫ر‬ ‫ا‬
‫ز دہ‬ ‫ز دہ‬ ‫ا‬ ‫وں‬ ‫ز دہ ت ا‬ ‫ز دہ‬ ‫ں‬ ‫و‬
‫ذر‬ ‫اف‬ ‫‪ B‬اور ‪H‬‬ ‫ا ء‬ ‫۔‬ ‫دؤ‬
‫۔ا‬ ‫د‬ ‫‪-2.12‬ا‬ ‫ا ء ‪ B − H‬اف‬ ‫۔‬
‫۔اس‬ ‫‪a‬‬ ‫ا‬
‫‪Ha = 0‬‬
‫)‪(2.45‬‬
‫‪Ba = 0‬‬
‫۔‬
‫ادوار‬ ‫ب‪.2‬‬ ‫‪44‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪h‬‬
‫‪c‬‬
‫‪d‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪g‬‬
‫‪f‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪e.‬‬
‫ل دا ے‬ ‫‪ B − H:2.12‬ط‬
‫ت‪H‬‬ ‫ان‬ ‫۔‬ ‫دؤ‬ ‫اس‬ ‫ر‬ ‫ا‬

‫و‬ ‫ِ‬ ‫ت‬ ‫۔ ا‬ ‫و‪ B‬ا‬ ‫ِ‬
‫‪b‬‬ ‫ت‬ ‫۔ ا‬ ‫د‬ ‫ار‬ ‫وع ا‬ ‫‪a‬‬ ‫۔اس‬
‫۔‬ ‫‪ Hb‬اور ‪Bb‬‬ ‫ار‬ ‫ں‬
‫را ا ر‬ ‫وا‬ ‫د‬ ‫ت‬ ‫ا‬ ‫ا اس‬

‫و‬ ‫ِ‬ ‫ت‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫‪b‬‬ ‫۔ ں‬
‫ت‬ ‫ا‬ ‫و‬ ‫۔اس‬ ‫د ر‬ ‫ار اس‬ ‫‪c‬‬ ‫‪b‬‬ ‫۔‬ ‫‪ c‬آ‬
‫ِ‬ ‫۔ اب ا‬ ‫و‬ ‫ِ‬
‫۔‬ ‫ح‬ ‫ا‬ ‫۔‬ ‫‪51‬‬
‫ﺑﻘﺎﯾﺎ ﮐﺜﺎﻓﺖِ ﻣﻘﻨﺎﻃﯿﺴﯽ ‪‬ﺎو‬ ‫ار‬ ‫۔اس‬ ‫و ‪Bc‬‬
‫آ را‬ ‫‪B‬‬ ‫ت‬ ‫ا‬ ‫ں‬ ‫ا‬

‫ار | ‪|Hd‬‬ ‫در ر ا ت‬ ‫۔‬ ‫‪d‬‬ ‫۔اس‬
‫۔‬ ‫‪52‬‬
‫ﺧﺎ‪ ‬ﺷﺪت‬ ‫ت‬ ‫وا‬
‫‪magnetic flux!residual51‬‬
‫‪coercivity52‬‬
‫‪45‬‬ ‫ت‬ ‫دہ‬ ‫‪.2.8‬‬
‫)‪B (T‬‬
‫‪2.0‬‬
‫‪1.5‬‬
‫‪1.0‬‬
‫‪0.5‬‬
‫‪.‬‬
‫‪102‬‬ ‫‪103‬‬ ‫‪104‬‬ ‫)‪H(At / m‬‬
‫گ ۔‬ ‫ت‬ ‫۔ ا‬ ‫ى‬ ‫‪0.3048‬‬ ‫‪M 5:2.13‬‬
‫ار ا‬ ‫ت‬ ‫ا‬ ‫ں‬ ‫‪e‬‬ ‫ت‬ ‫ا‬

‫و‬ ‫ِ‬ ‫و د‬ ‫ت‬ ‫ا‬ ‫ں‬ ‫‪f‬‬ ‫۔ ں‬
‫ح‬ ‫۔ا‬ ‫و‬ ‫ِ‬ ‫اور ‪Bf‬‬ ‫ُا‬ ‫۔اس‬
‫ ‬
‫‪h‬‬ ‫‪b‬‬ ‫ت‬ ‫۔ ا‬ ‫ت ‪Hg‬‬ ‫اس‬
‫۔‬
‫آ‬ ‫ص‬ ‫ا‬ ‫دو ى‬ ‫اور‬ ‫ا‬ ‫ح‬ ‫ت ا ا‬ ‫ا‬
‫‪-2.12‬ب‬ ‫۔‬ ‫‪-2.12‬ب د‬ ‫ا ر‬ ‫دا ے‬ ‫ر‪ B−H‬ا‬
‫۔‬ ‫‪53‬‬
‫ﻣﻘﻨﺎﻃﯿﺴﯽ ﭼﺎل دا ہ‬
‫ڑ‬ ‫ان م‬ ‫‪b‬‬ ‫ا‬ ‫‪-2.12‬ب‬ ‫‪H‬‬
‫وا ‪0.3048‬‬ ‫ا ر وں ا ل‬ ‫‪2.13‬‬ ‫۔‬ ‫‪B−H‬‬ ‫د‬ ‫‪2.13‬‬
‫د‬ ‫د اد ول ‪2.1‬‬ ‫۔ اس‬ ‫د‬ ‫‪B−H‬‬ ‫ى‬ ‫‪M5‬‬
‫۔د ن‬ ‫ل‬ ‫ا‬ ‫ح‬ ‫‪2.13‬‬ ‫‪2.12‬‬ ‫۔ ً‬
‫۔‬ ‫د‬ ‫‪54‬‬
‫ﻻگ‬ ‫‪H‬‬ ‫اس‬ ‫ر‬
‫ح ر‬ ‫و‬ ‫ِ‬ ‫ت‬ ‫ا ء‬

‫ح ‪ µ0‬رہ‬ ‫ح ء‬ ‫ٰ آ ر‬
‫‪∆B‬‬
‫)‪(2.46‬‬ ‫‪= µ0‬‬
‫‪∆H‬‬
‫۔‬ ‫وا‬ ‫‪2.13‬‬ ‫۔‬ ‫‪55‬‬
‫ﺳ‪‬اﺑﯿﺖ‬ ‫اس ا‬
‫‪hysteresis loop53‬‬
‫‪log54‬‬
‫‪saturation55‬‬
‫ادوار‬ ‫ب‪.2‬‬ ‫‪46‬‬
‫و ھر‬ ‫۔ا‬ ‫دو‬ ‫‪B‬‬ ‫‪H‬‬ ‫وا‬ ‫‪2.12‬‬

‫ر‬ ‫و‬ ‫اور ا‬ ‫‪ B‬اور ‪H‬‬ ‫اِس‬ ‫وا‬ ‫اُو‬ ‫اف‬
‫ار‬ ‫‪ ٰ ، µ = B/H‬ا ‪B‬‬ ‫۔‬ ‫اِس‬ ‫وا‬ ‫آ‬ ‫او‬
‫۔‬ ‫رہ‬ ‫‪µ‬ا‬ ‫ر‬ ‫دوروں‬ ‫۔ و د اِس‬ ‫‪µ‬‬
‫۔‬ ‫ً اب ز دہ ا‬ ‫ر‬
‫‪2.6‬‬ ‫ل‬ ‫اد ا‬ ‫د‬ ‫ول ‪2.1‬‬ ‫وى‬ ‫ل ‪ 2.13 :2.7‬اس‬

‫۔اس‬ ‫م‬ ‫در ر رو‬ ‫و‬ ‫ِ‬ ‫اور دو‬ ‫ء ا‬
‫‪b = 5 cm, w = 4 cm, la = 3 mm, lc = 30 cm, N = 1000‬‬
‫۔‬ ‫دى اش ا‬ ‫اور ء ر‬ ‫۔‬
‫۔‬ ‫‪:‬ا‬
‫‪H‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪ 11.22‬ا‬ ‫‪1‬‬ ‫د‬ ‫ول ‪2.1‬‬

‫۔‬ ‫در ر‬ ‫‪ 0.3 × 11.22 = 3.366‬ا‬ ‫ں ‪30‬‬ ‫۔‬ ‫در ر‬
‫ء‬
‫‪B‬‬ ‫‪1‬‬
‫=‪H‬‬ ‫=‬ ‫‪= 795 671‬‬
‫‪µ0‬‬ ‫‪4π10−7‬‬
‫۔ ں‬ ‫در ر‬ ‫ء ‪ 0.003 × 795671 = 2387‬ا‬ ‫ٰ ا‪3‬‬ ‫۔‬ ‫در ر‬ ‫‪-‬‬ ‫ا‬

‫‪3.366 + 2387 = 2390.366‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ا‬
‫ُ‬
‫‪2390.366‬‬
‫=‪i‬‬ ‫‪= 2.39 A‬‬
‫‪1000‬‬
‫۔‬
‫۔‬ ‫‪ :‬دو‬
‫‪47‬‬ ‫ہ‬ ‫ن‬ ‫‪.2.9‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪H‬‬
‫‪0.000‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0.700‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪1.480‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪1.720‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪1.852‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪1.998‬‬ ‫‪9000‬‬
‫‪0.040‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0.835‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪1.540‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪1.752‬‬ ‫‪300‬‬ ‫‪1.900‬‬ ‫‪2000‬‬ ‫‪2.000‬‬ ‫‪10000‬‬
‫‪0.095‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1.000‬‬ ‫‪11.22‬‬ ‫‪1.580‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪1.780‬‬ ‫‪400‬‬ ‫‪1.936‬‬ ‫‪3000‬‬ ‫‪2.020‬‬ ‫‪20000‬‬
‫‪0.160‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪1.100‬‬ ‫‪12.59‬‬ ‫‪1.601‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪1.800‬‬ ‫‪500‬‬ ‫‪1.952‬‬ ‫‪4000‬‬ ‫‪2.040‬‬ ‫‪30000‬‬
‫‪0.240‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪1.200‬‬ ‫‪14.96‬‬ ‫‪1.626‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪1.810‬‬ ‫‪600‬‬ ‫‪1.968‬‬ ‫‪5000‬‬ ‫‪2.048‬‬ ‫‪40000‬‬
‫‪0.330‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪1.300‬‬ ‫‪17.78‬‬ ‫‪1.640‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪1.824‬‬ ‫‪700‬‬ ‫‪1.975‬‬ ‫‪6000‬‬ ‫‪2.060‬‬ ‫‪50000‬‬
‫‪0.440‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪1.340‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪1.655‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪1.835‬‬ ‫‪800‬‬ ‫‪1.980‬‬ ‫‪7000‬‬ ‫‪2.070‬‬ ‫‪60000‬‬
‫‪0.560‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪1.400‬‬ ‫‪23.77‬‬ ‫‪1.662‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪1.846‬‬ ‫‪900‬‬ ‫‪1.985‬‬ ‫‪8000‬‬ ‫‪2.080‬‬ ‫‪70000‬‬
‫ت‬ ‫و‬ ‫ول‪:2.1‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪ 10000‬ا‬ ‫‪2‬‬ ‫د‬ ‫ول ‪2.1‬‬

‫۔ ء‬ ‫در ر‬ ‫‪ 0.3 × 10000 = 3000‬ا‬ ‫ں ‪30‬‬ ‫۔‬ ‫در ر‬
‫‪B‬‬ ‫‪2‬‬
‫=‪H‬‬ ‫=‬ ‫‪= 1 591 342‬‬
‫‪µ0‬‬ ‫‪4π10−7‬‬
‫در ر ۔ ں‬ ‫ء ‪ 0.003 × 1591342 = 4774‬ا‬ ‫ٰ ا‪3‬‬ ‫در ر ۔‬ ‫‪-‬‬ ‫ا‬

‫‪3000 + 4774 = 7774‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ا‬
‫ُ‬
‫‪7774‬‬
‫=‪i‬‬ ‫‪= 7.774 A‬‬
‫‪1000‬‬
‫۔‬
‫۔‬ ‫ا ات وا‬ ‫ا‬ ‫اس ل‬
‫ن ہ‬ ‫‪2.9‬‬
‫‪cos ωt sin ωt‬‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫د ؤ اور‬ ‫رو‬ ‫ً‬

‫ا‬ ‫وا‬ ‫دار‬ ‫اور اس‬ ‫ن‬ ‫رو‬ ‫۔ اِس‬ ‫ر‬
‫ادوار‬ .2‫ب‬ 48
‫و‬ ِ ‫ض‬ ‫۔‬ ‫ہ‬ ‫ع‬

(2.47) B = B0 sin ωt
φ‫و‬ ‫ں‬
(2.48) φ = Ac B = Ac B0 sin ωt = ϕ0 sin ωt
‫ر‬ Ac ‫۔‬ ∓B0 B ‫ اور‬∓ϕ0 ‫و‬ ‫۔اس وات‬

‫۔‬ ‫ د‬f‫ں‬ ω = 2πf ‫۔‬ ‫ں‬ ‫دى اش‬
‫دؤ ا‬ e(t) ‫و و‬ ‫اس‬ 2.27 ‫وات‬ ‫ن‬ ‫اڈے‬

‫۔‬
∂λ
e(t) =
∂t
(2.49) = ωN ϕ0 cos ωt
= ωN Ac B0 cos ωt
= E0 cos ωt
(2.50) E0 = ωN ϕ0 = 2πf N Ac B0
‫۔‬ 56
‫ دﺑﺎؤ‬‫ ﺑﺮ‬‫ اﻣﺎ‬e(t)‫۔‬
57
‫ﻣﻮﺛﺮ‬ ‫اروں‬ ‫ان‬ ‫۔‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫ر‬ ‫او‬ ‫رو اروں‬
√
1/ 2 ‫اس‬ ‫ج‬ ‫ا‬، ‫د‬ 1.44 ‫وات‬ 19 ‫۔‬
‫ٰا‬ ّ
E0 2πf N Ac B0
(2.51) Erms = √ = √ = 4.44f N Ac B0
2 2
‫ار‬ ‫رو‬ ‫دؤ‬ ‫۔‬ ‫ر را ل‬ ‫اور اس‬ ‫ا ر‬ ‫وات‬

‫ن‬ ‫۔‬ ‫ذ‬ ‫ر اس‬ ‫او‬ ‫ ان‬، ‫ذ‬
induced voltage56
root mean square, rms57
‫‪49‬‬ ‫ہ‬ ‫ن‬ ‫‪.2.9‬‬
‫ٰا‬ ‫۔‬ ‫‪ 220‬وو‬ ‫دؤ‬ ‫اس‬ ‫۔اس‬ ‫د ؤ ‪ 220‬وو‬

‫√‬
‫۔‬ ‫وو‬ ‫‪2 × 220 = 311‬‬ ‫اس‬
‫اش ‪229.253‬‬ ‫دى‬ ‫اس ر‬ ‫‪30‬‬ ‫۔‬ ‫‪27‬‬ ‫‪2.7‬‬ ‫ل ‪:2.8‬‬

‫دؤ‬ ‫د‬ ‫۔ ول ‪2.1‬‬ ‫ن ا‬ ‫دؤ‬ ‫‪ 220‬وو‬ ‫۔‬
‫۔‬ ‫اور اس‬ ‫م‬ ‫رو‬ ‫ك‬
‫ج‬ ‫ؤ ‪50‬‬ ‫د‬ ‫‪:‬‬

‫√‬
‫)‪(2.52‬‬ ‫=‪v‬‬ ‫)‪2 × 220 cos(2π50t‬‬
‫و‬ ‫ِ‬ ‫د‬ ‫وات ‪2.51‬‬
‫‪220‬‬
‫)‪(2.53‬‬ ‫= ‪B0‬‬ ‫‪= 1.601 T‬‬
‫‪4.44 × 50 × 27 × 0.0229253‬‬
‫ِ‬ ‫۔ ں‬ ‫ر‬ ‫در ن‬ ‫‪∓1.601‬‬ ‫و‬ ‫ِ‬ ‫ٰا‬

‫وات‬ ‫و‬
‫)‪(2.54‬‬ ‫‪B = 1.601 sin ωt‬‬
‫ں در ر ك‬ ‫در ن‬ ‫‪1.601‬‬ ‫‪0‬‬ ‫و‬ ‫ِ‬ ‫د‬

‫ا‬ ‫‪H‬‬ ‫ول ‪2.1‬‬ ‫‪B‬‬ ‫۔‬ ‫رو ‪ iϕ‬م‬
‫رو‬ ‫‪-‬‬ ‫در ر ا‬ ‫‪30‬‬ ‫۔اس‬ ‫د‬ ‫‪-‬‬ ‫در ر ا‬
‫۔‬
‫‪ωt‬‬ ‫‪B‬‬ ‫۔ ول‬ ‫رو د‬ ‫در ر ك‬ ‫و‬ ‫ِ‬ ‫ول ‪2.2‬‬

‫۔‬ ‫د‬ ‫‪2.14‬‬ ‫رو‬ ‫ك‬ ‫۔‪ωt‬‬ ‫د‬ ‫وات ‪2.54‬‬
‫ادوار‬ .2‫ب‬ 50
0.3H 0.3H
ωt B H 0.3H iφ = 27 ωt B H 0.3H iφ = 27
0.675 1.000 11.22 3.366 0.125 0.000 0.000 0 0.000 0.000

0.757 1.100 12.59 3.777 0.140 0.025 0.040 2 0.600 0.022
0.847 1.200 14.96 4.488 0.166 0.059 0.095 3 0.900 0.033
0.948 1.300 17.78 5.334 0.198 0.100 0.160 4 1.200 0.044
0.992 1.340 20 6.000 0.222 0.150 0.240 5 1.500 0.056
1.064 1.400 23.77 7.131 0.264 0.208 0.330 6 1.800 0.067
1.180 1.480 30 9.000 0.333 0.278 0.440 7 2.100 0.078
1.294 1.540 40 12.000 0.444 0.357 0.560 8 2.400 0.089
1.409 1.580 50 15.000 0.556 0.453 0.700 9 2.700 0.100
1.571 1.601 60 18.000 0.667 0.549 0.835 10 3.000 0.111
‫رو‬ ‫ ك‬:2.2‫ول‬
iφ
0.667 A
. ωt
‫رو۔‬ ‫در ر نا‬ ‫ن ا‬ 1.6 ‫ ى‬M 5:2.14

‫‪51‬‬ ‫ہ‬ ‫ن‬ ‫‪.2.9‬‬
‫‪iφ‬‬ ‫‪φ‬‬
‫‪φ1‬‬
‫‪φ2‬‬
‫‪e‬‬
‫‪i1‬‬
‫‪i2‬‬
‫‪t1‬‬ ‫‪t2‬‬ ‫‪t‬‬ ‫‪i2 i1‬‬ ‫‪iφ‬‬
‫‪iφ‬‬
‫‪φ‬‬
‫‪.‬‬
‫رو۔‬ ‫‪ :2.15‬نا‬
‫رو و‬ ‫۔ ن ہ‬ ‫ن ا‬
‫دؤ‬
‫۔‬ ‫‪58‬‬
‫رو ‪ iφ‬ﮨﯿﺠﺎن اﻧﮕ‪ ‬ﺑﺮ‪ ‬رو‬ ‫۔ اس‬ ‫و ا‬
‫ﻣﻘﻨﺎﻃﯿﺴﯽ‬ ‫و‬ ‫۔ا‬ ‫د‬ ‫‪2.14‬‬ ‫م‬ ‫رو‬ ‫نا‬ ‫ل ‪2.8‬‬

‫ر‬ ‫ِ‬ ‫ل‬ ‫رو ‪ iφ‬د‬ ‫نا‬ ‫‪2.15‬‬ ‫۔‬ ‫ا از‬ ‫‪59‬‬
‫ﭼﺎل‬
‫۔‬ ‫ل‬ ‫‪-2.15‬ا‬ ‫۔‬ ‫ورى‬ ‫۔ اس‬
‫‪Hl = N i‬‬
‫)‪(2.55‬‬
‫‪φ = BAc‬‬
‫و‬ ‫‪-2.15‬ب‬ ‫۔‬ ‫‪φ − iφ‬‬ ‫ل‬ ‫ٰا‬

‫ار ‪φ1‬‬ ‫۔ ‪ t1‬اس ج‬ ‫جو‬ ‫و‬ ‫۔‬ ‫‪φ‬د ر‬
‫۔ا‬ ‫‪-‬ا‬ ‫رو ‪i1‬‬ ‫در ر ن ا‬ ‫و ‪φ1‬‬ ‫۔‬
‫۔‬ ‫‪ t1‬د‬ ‫‪-‬ب‬ ‫رو‬ ‫نا‬
‫ورى‬ ‫ا ل‬ ‫ل‬ ‫ٰا‬ ‫و ھر‬ ‫‪t1‬‬ ‫د نر‬

‫ا‬ ‫او‬ ‫ں‬ ‫ا‬ ‫ى‬ ‫‪φ − iφ‬‬ ‫۔ ‪-2.15‬ا‬
‫‪excitation current58‬‬
‫‪hysteresis59‬‬
‫ادوار‬ ‫ب‪.2‬‬ ‫‪52‬‬
‫‪T‬‬ ‫‪1.5‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ ,‬ﭼﻮ‪B‬‬
‫‪0.5‬‬
‫‪0 .‬‬ ‫‪.‬‬

‫‪0.001‬‬ ‫‪0.01‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪100‬‬
‫‪Pa ,‬‬ ‫‪ V A kg‬ﻣﻮﺛﺮ‬ ‫‪−1‬‬
‫ام‬ ‫‪-‬ا‬ ‫وو‬ ‫در ر‬ ‫ى‬ ‫‪0.3‬‬ ‫‪ :2.16‬س‬
‫او‬ ‫‪-2.12‬ب‬ ‫رت‬ ‫و‬ ‫۔‬ ‫ل‬ ‫ا‬

‫ن‬ ‫او‬ ‫رت‬ ‫و‬ ‫ح‬ ‫۔ا‬ ‫د‬ ‫ن‬
‫۔‬ ‫د‬
‫در ر‬ ‫اور ا‬ ‫و ‪φ2‬‬ ‫۔اس‬ ‫ر‬ ‫و‬ ‫‪t2‬‬

‫۔‬ ‫رو ‪i2‬‬ ‫نا‬
‫د‬ ‫‪-2.15‬ب‬ ‫رو‬ ‫ت در ر ن ا‬ ‫ح‬ ‫ا ا‬

‫۔‬ ‫۔ ا‬ ‫‪iφ‬‬
‫۔‬ ‫‪e = N dφ‬‬

‫ؤ ‪dt = N ϕ0 ω cos ωt‬‬ ‫د‬ ‫‪φ = ϕ0 sin ωt‬‬ ‫ا‬ ‫آپ‬
‫۔‬ ‫‪90°‬‬ ‫دؤ‬ ‫و‬ ‫۔آپ د‬ ‫د‬ ‫دؤ‬ ‫اس‬ ‫‪-2.15‬ب‬
‫۔ اس‬ ‫ا ر‬ ‫‪ H‬اور ‪ iφ‬ا‬ ‫اِس‬ ‫‪B = B0 sin ωt‬‬ ‫ا‬

‫ں ‪ Hc,rms‬اور ‪iφ,rms‬‬ ‫اِن‬ ‫رت‬
‫)‪(2.56‬‬ ‫‪N iφ,rms = lc Hc,rms‬‬
53 ‫ہ‬ ‫ن‬ .2.9
2.56 ‫وات‬ ‫ اور‬2.51 ‫وات‬

√
(2.57) Erms iφ,rms = 2πf B0 Hc,rms Ac lc
‫ن‬ ‫و‬ ِ B0 Ac lc ‫وات‬ ‫۔ ٰا‬ Ac lc ‫ں‬

‫ اس‬، ρc ‫ اور‬Ac lc ‫۔ا‬ Erms iφ,rms ‫ر‬ ‫در‬
‫ ں‬2.57 ‫وات‬ ، ‫ام‬ ‫ا‬، ‫۔ ں‬ mc = ρc Ac lc
√
Erms iφ,rms 2πf
(2.58) Pa = = B0 Hc,rms
mc ρc
Hc,rms ، B B0 ‫اور اس‬ ‫ف‬ Pa f ‫د‬ ‫ا‬ ‫د‬

‫در ر‬ ‫ ا‬B ‫ ا‬، ‫وا‬ ‫۔ اِ و‬ B0 ‫د‬
‫ى‬ 0.3 ‫۔‬ ‫د‬ ‫اف‬ Pa ‫ اور‬B0 ،Erms iφ,rms

‫۔‬ ‫د‬ 2.16 ‫ا اف‬
‫ادوار‬ ‫ب‪.2‬‬ ‫‪54‬‬
‫ب‪3‬‬
‫ا ر‬
‫ز دہ ں‬ ‫۔ دو دو‬ ‫دؤ‬ ‫ا ر وہ آ‬
‫‪1‬‬
‫ا ر‬ ‫۔ ‪-3.1‬ا‬ ‫ُے‬ ‫ًآ‬ ‫۔‬
‫۔‬ ‫در ن ازى‬ ‫ں‬ ‫۔دو‬ ‫د‬
‫‪2‬‬
‫دؤ‬ ‫ں‬ ‫اور‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫ا ر‬ ‫دؤ‬ ‫د ب‬
‫اور ا ر‬ ‫‪3‬‬
‫اﺑﺘﺪا‪ ‬ﮭﺎ‬ ‫ا‬ ‫دؤ‬ ‫۔‬
‫ا‬ ‫) ں(‬ ‫ح‬ ‫۔ا‬ ‫‪4‬‬
‫اﺑﺘﺪا‪ ‬ﺟﺎﻧﺐ‬ ‫اس‬
‫د‬ ‫۔‬ ‫‪6‬‬
‫ﺛﺎﻧﻮی ﺟﺎﻧﺐ‬ ‫اور اس‬ ‫)ا ( ﺛﺎﻧﻮی ‪‬ﮭﺎ ‪( ) 5‬‬
‫۔‬ ‫دا‬ ‫اور ى‬ ‫ا ا‬ ‫۔ ا ر‬
‫ں‬ ‫دو‬ ‫۔اس ب‬ ‫ں‬ ‫ً دو‬ ‫ے ا ر‬

‫۔‬ ‫ہ‬ ‫ى ا ر‬
‫۔‬ ‫ے‬ ‫اور‬ ‫دؤ‬ ‫نو‬ ‫اور‬ ‫دؤ‬ ‫‪2‬‬
‫‪primary coil3‬‬
‫‪primary side4‬‬
‫‪secondary coil5‬‬
‫‪secondary side6‬‬
‫‪55‬‬
‫ب‪ .3‬ا ر‬ ‫‪56‬‬
‫اﺑﺘﺪا‪ ‬ﺟﺎﻧﺐ‬ ‫ﺛﺎﻧﻮی ﺟﺎﻧﺐ‬ ‫‪N1 : N2‬‬

‫‪V1 : V2‬‬ ‫‪V1 : V2‬‬
‫‪.‬‬
‫‪+‬‬
‫)‪v(t‬‬ ‫‪−‬‬
‫ب‬ ‫اﻟﻒ‬ ‫ﻣﻘﻨﺎﻃﯿﺴﯽ ﻣﺮﮐﺰ‬
‫۔‬ ‫‪ :3.1‬ا ر‬
‫ﮐﻢ ﺑﺮ‪‬‬ ‫اس‬ ‫اور ا ر‬ ‫‪7‬‬

‫ﮐﻢ ﺑﺮ‪ ‬دﺑﺎؤ ﮐﺎ ‪‬ﮭﺎ‬ ‫دؤ‬ ‫ا ر‬
‫اور ا ر‬ ‫‪8‬‬
‫زﯾﺎدہ ﺑﺮ‪ ‬دﺑﺎؤ ﮐﺎ ‪‬ﮭﺎ‬ ‫دؤ‬ ‫ز دہ‬ ‫اس‬ ‫دﺑﺎؤ وا‪ ‬ﺟﺎﻧﺐ‬
‫۔‬ ‫زﯾﺎدہ ﺑﺮ‪ ‬دﺑﺎؤ وا‪ ‬ﺟﺎﻧﺐ‬ ‫اس‬
‫دؤ‬ ‫اور ز دہ د ؤ‬ ‫دؤ‬ ‫دؤ‬ ‫ا ر‬ ‫ںا‬

‫د ؤ وا‬ ‫اور اس ز دہ‬ ‫ا ا‬ ‫د ؤ وا‬ ‫ا ر‬
‫۔‬ ‫ى‬
‫ا‬ ‫ا ر‬ ‫‪3.1‬‬
‫اور‬ ‫آ‬ ‫دو ى‬ ‫ا‬ ‫ل اس‬ ‫ا‬ ‫رو‬

‫‪9‬‬
‫ى د ادا‬ ‫ا‬ ‫دؤ‬ ‫د‬ ‫۔ ا ر‬ ‫ع‬
‫۔‬ ‫ل‬ ‫۔ ا‬
‫ِ ب‬ ‫رو‬ ‫د ؤ اور‬ ‫۔‬ ‫ر ع‬ ‫‪3.2‬‬ ‫ل ‪:3.1‬‬

‫‪low voltage coil7‬‬
‫‪high voltage coil8‬‬
‫‪voltage transformation property9‬‬
‫‪57‬‬ ‫ا‬ ‫‪ .3.1‬ا ر‬
‫دﺑﺎو ﺑﮍﮬﺎﺗﺎ ﭨﺮاﻧﺴﻔﺎرﻣﺮ‬ ‫دﺑﺎو ﮔﮭﭩﺎﺗﺎ ﭨﺮاﻧﺴﻔﺎرﻣﺮ‬
‫‪11 kV : .500 kV‬‬ ‫‪500 kV : 11 kV‬‬
‫‪11 000 V‬‬ ‫‪500 000 V‬‬ ‫‪11 000 V‬‬

‫‪909 090 A‬‬ ‫‪20 000 A‬‬ ‫‪909 090 A‬‬
‫ﺗﺮﺑﯿﻼ ڈ‪‬‬ ‫ﻻﮨﻮر ﺷﮩﺮ‬
‫۔‬ ‫‪:3.2‬‬
‫‪p = v1 i1 = v2 i2‬‬
‫‪10‬‬
‫اور اس‬ ‫ا ر‬ ‫واٹ‬ ‫ڈ ‪ 10, 000, 000, 000‬واٹ دس‬ ‫ر‬ ‫اب‬
‫‪11‬‬
‫‪220‬‬ ‫اس‬ ‫۔ا‬ ‫‪ 220‬وو‬ ‫ر‬ ‫ں‬ ‫ر‬
‫رو‬ ‫وو‬
‫‪p‬‬ ‫‪10 000 000 000‬‬
‫=‪i‬‬ ‫=‬ ‫‪= 45 454 545 A‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪220‬‬
‫‪A‬‬
‫۔ ا‬ ‫‪Jau = 5 mm‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ً‪5‬ا‬ ‫رو ‪Jau‬‬ ‫ِ‬ ‫ر‬ ‫۔‬
‫ا‬ ‫اس‬ ‫رو ارى‬ ‫ر اس ز دہ‬ ‫۔ا‬ ‫رو‬ ‫ِ‬ ‫ظ‬
‫دى اش‬ ‫ر ر‬ ‫وات ‪1.25‬‬ ‫‪12‬‬ ‫۔ اس ح‬ ‫م‬ ‫ع‬
‫‪i‬‬ ‫‪45454545‬‬
‫=‪A‬‬ ‫=‬ ‫‪= 9 090 909 mm2‬‬
‫‪Jau‬‬ ‫‪5‬‬
‫اس رداس‬ ‫ر‬ ‫۔ ل ر‬

‫√‬ ‫√‬
‫‪A‬‬ ‫‪9090909‬‬
‫=‪r‬‬ ‫=‬ ‫‪= 1701 mm = 1.7 m‬‬
‫‪π‬‬ ‫‪π‬‬
‫‪Giga Watt10‬‬
‫در ر‬ ‫ا‬ ‫اس‬ ‫را‬ ‫ا‬ ‫‪11‬‬
‫ب‪ .3‬ا ر‬ ‫‪58‬‬
‫ر‬ ‫۔ا‬ ‫رداس ‪1.7‬‬ ‫ر‬ ‫در ر‬ ‫د‬ ‫۔آپ‬

‫‪kg‬‬
‫ر‬ ‫ا‬ ‫‪ρv = 2700 m‬‬ ‫‪2‬‬ ‫را‬ ‫‪12‬۔ا‬
‫‪m = 2700 × π × 1.72 × 1 = 24 513 kg‬‬
‫‪13‬۔‬ ‫ر‬ ‫ا‬ ‫اس رت‬ ‫ا‬ ‫۔ا‬ ‫‪24‬‬
‫دے‬ ‫‪ 500‬وو‬ ‫‪ 500 000‬وو‬ ‫دؤ‬ ‫ا ر‬ ‫ا‬ ‫ڈ‬

‫ف‬
‫‪p‬‬ ‫‪10 000 000 000‬‬
‫=‪i‬‬ ‫=‬ ‫‪= 20 000 A‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪500 000‬‬
‫ر‬ ‫در ر‬ ‫در ر ں‬ ‫ا‬
‫‪i‬‬ ‫‪20 000‬‬
‫=‪A‬‬ ‫=‬ ‫‪= 4000 mm2‬‬
‫‪Jau‬‬ ‫‪5‬‬
‫√‬ ‫√‬
‫‪A‬‬ ‫‪4000‬‬
‫=‪r‬‬ ‫=‬ ‫‪= 35.7 mm‬‬
‫‪π‬‬ ‫‪π‬‬
‫۔‬ ‫رداس‬ ‫ف ‪35‬‬
‫ا ر‬ ‫ڈ‬ ‫دؤ ا ر‬ ‫‪ 11000‬وو‬ ‫ڈ‬ ‫اس ل ا‬

‫ا ر اس د ؤ‬ ‫ر‬ ‫ے‬ ‫‪ 500‬وو‬ ‫د ؤ ‪ 11000‬وو‬
‫دے ۔‬ ‫وا ‪ 11000‬وو‬ ‫‪ 500‬وو‬
‫رف‬ ‫‪ 11000‬وو‬ ‫‪ 220‬وو‬ ‫۔‬ ‫آ‬ ‫ل‬ ‫ا‬
‫ے ۔‬ ‫ا‬ ‫رف ‪ 220‬وو‬ ‫ا اور ا ر ‪ 11000‬وو‬ ‫د‬ ‫اور۔و‬
‫‪14‬‬
‫ﺑﺮ‪ ‬دﺑﺎؤ ﺑﮍﮬﺎﺗﺎ ﭨﺮاﻧﺴﻔﺎرﻣﺮ‬ ‫ا ر‬ ‫ںڈ‬ ‫مد‬ ‫ڈ‬ ‫‪3.2‬‬
‫۔‬ ‫‪15‬‬
‫ﺑﺮ‪ ‬دﺑﺎؤ ﮔﮭﭩﺎﺗﺎ ﭨﺮاﻧﺴﻔﺎرﻣﺮ‬ ‫ا ر‬ ‫ر‬ ‫اور‬
‫اور‬ ‫وو‬ ‫‪110‬‬ ‫۔اس‬ ‫ا‬ ‫اور ‪ 25‬وو‬ ‫وو‬ ‫ً ‪11‬‬

‫۔‬ ‫ل ‪ 1000‬وو‬ ‫اس ا‬ ‫‪ 1000‬وو‬
‫د‬ ‫ر‬ ‫ا‬ ‫‪،‬آپ‬ ‫‪12‬آپ‬
‫اسو‬ ‫ر ڈ‬ ‫‪13‬آج‬
‫‪step up transformer14‬‬
‫‪step down transformer15‬‬
‫‪59‬‬ ‫م‬ ‫ا‬ ‫‪ .3.2‬ا ر‬
‫ا م‬ ‫ا ر‬ ‫‪3.2‬‬
‫‪16‬‬
‫ً ﺗ‪ ‬ﻣﺮﺣﻠﮧ‬ ‫۔‬ ‫ا ر‬ ‫وا‬ ‫ا‬
‫وں اور ر ں‬
‫۔‬ ‫‪17‬‬
‫ﻟﻮﮨﮯ ﮐﮯ ﻣﺮﮐﺰ واﻟﮯ ﺗ‪ ‬ﻣﺮﺣﻠﮧ ﻗﻮی ﭨﺮاﻧﺴﻔﺎرﻣﺮ‬ ‫۔ اور ا‬
‫‪،‬‬ ‫ل‬ ‫ا‬ ‫۔‬ ‫‪18‬‬

‫اور اﯾﮏ ﻣﺮﺣﻠﮧ‬ ‫ً‬ ‫ا ر‬
‫۔‬ ‫دؤ‬ ‫اور ‪ 220‬وو‬ ‫ر ‪،‬‬ ‫ً‬
‫دؤ ص‬ ‫د ؤ ان ا ا‬ ‫ى‬ ‫ان‬ ‫ا ر اس ح‬

‫۔ا‬ ‫‪19‬‬
‫دﺑﺎؤ ﮐﮯ ﭨﺮاﻧﺴﻔﺎرﻣﺮ‬ ‫۔ا‬ ‫ص دى‬ ‫۔‬
‫رو ص‬ ‫رو‪ ،‬ا ا‬ ‫ى‬ ‫ان‬ ‫ا ر اس ح‬ ‫ح‬
‫۔ دو‬ ‫‪20‬‬
‫۔ان رو ﮐﮯ ﭨﺮاﻧﺴﻔﺎرﻣﺮ‬ ‫ص دى‬ ‫۔‬
‫دؤ‬ ‫ا ر‬ ‫۔و‬ ‫ا ل‬ ‫رو‬ ‫د ؤ اور‬ ‫ا ر‬
‫اور ز دہ‬ ‫ا ر وں‬ ‫ذ ا ان دو‬ ‫ز دہ‬ ‫رو‬
‫‪22‬‬ ‫‪21‬‬
‫۔‬ ‫اد‬ ‫ا‬ ‫ا ر وں‬ ‫۔ان دو ا م‬ ‫ر‬ ‫ص‬
‫ﺧﻼ‪ ‬ﻣﺮﮐﺰ ﮐﮯ‬ ‫۔ا‬ ‫و ء ذر‬ ‫ں‬ ‫ا ر‬

‫۔ان‬ ‫ادوار‪ ،‬ر ‪ ،‬وى و ہ‬ ‫‪24‬‬
‫ا ر ذرا ا غ‬ ‫۔ا‬ ‫‪23‬‬
‫ﭨﺮاﻧﺴﻔﺎرﻣﺮ‬
‫ازى‬ ‫وا‬ ‫اس‬ ‫ح‬ ‫ا‬ ‫ا ر وں‬
‫۔‬
‫‪three phase16‬‬
‫‪iron core, three phase power transformer17‬‬
‫‪single phase18‬‬
‫‪potential transformer19‬‬
‫‪current transformer20‬‬
‫‪electrical rating21‬‬
‫۔‬ ‫ً ً وو ‪-‬ا ا ادر‬ ‫‪22‬‬
‫‪air core transformer23‬‬

‫‪communication transformer24‬‬
‫ب‪ .3‬ا ر‬ ‫‪60‬‬
‫‪iφ‬‬ ‫‪N1 : N2‬‬

‫‪.‬‬
‫‪R1‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪+‬‬
‫‪v1‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪e1‬‬
‫‪−‬‬
‫ق۔‬ ‫دؤ‬ ‫د ؤاورا رو ا‬ ‫‪ :3.3‬و‬
‫دؤ‬ ‫ا‬ ‫‪3.3‬‬
‫وا‬ ‫ر‬ ‫اور اس‬ ‫ق وا‬ ‫ؤ‪e‬‬ ‫د‬ ‫د ؤ ‪ v‬اور ا رو ا‬ ‫و‬ ‫دى‬ ‫اس‬
‫۔‬ ‫ح رف ا‬ ‫ا‬
‫۔ا ا‬ ‫دور ر‬ ‫ى‬ ‫اس‬ ‫‪ 25‬ا ر د‬ ‫‪3.3‬‬

‫ا‬ ‫رو‬ ‫ن ا ‪ 26‬رو ‪ iφ‬رے ۔اس ن ا‬ ‫ا ا‬ ‫دؤ‬ ‫‪v1‬‬
‫دؤ‬ ‫ا‬ ‫وا ا‬ ‫دے ۔‬ ‫و‪φ‬‬ ‫ؤ ‪N1 iφ‬‬ ‫د‬
‫ں‬ ‫‪ e1‬ا‬
‫‪dλ‬‬ ‫‪dφ‬‬
‫)‪(3.1‬‬ ‫‪e1 = −‬‬ ‫‪= −N1‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪dt‬‬
‫اس وات‬
‫ار ط و‬ ‫و‬ ‫• ‪λ‬ا ا‬
‫ر‬ ‫ں‬ ‫و دو ں‬ ‫‪φ‬‬ ‫•‬
‫• ‪ N1‬ا ا‬
‫‪unloaded25‬‬
‫‪61‬‬ ‫دؤ‬ ‫‪.3.3‬ا‬
‫دؤ‬ ‫ن ا‬ ‫ف‬ ‫‪R1‬‬ ‫ا‬ ‫ر‬ ‫ا اس ا ا‬
‫)‪(3.2‬‬ ‫‪v1 = iφ R1 + e1‬‬
‫ں‬ ‫ا‬ ‫ِر‬ ‫۔اس‬ ‫د‬ ‫ا ر‬ ‫اس ا‬

‫‪ e1‬اور ‪v1‬‬ ‫‪iφ R1‬‬ ‫وں‬ ‫ا ر اور‬ ‫۔ م‬ ‫ا از‬
‫۔ا‬ ‫ا از‬ ‫ٰ اا‬
‫‪dφ‬‬
‫)‪(3.3‬‬ ‫‪v1 = e1 = −N1‬‬
‫‪dt‬‬
‫ہ دؤ‬ ‫د ؤ ‪ e1‬دو‬ ‫د ؤ ‪ v1‬اور ا رو ا‬ ‫و‬ ‫وات ‪3.2‬‬

‫۔ ‪27‬اس‬ ‫ً ا‬ ‫ار‬ ‫ان دو د ؤ‬ ‫ورى ۔ وات ‪3.3‬‬ ‫۔ ت‬
‫دؤ‬ ‫ً‬ ‫۔‬ ‫دا‬ ‫ح وا ں‬ ‫وات ‪3.3‬‬ ‫ً‬ ‫ب‬
‫۔‬ ‫اس‬ ‫در ر‬
‫ﮨﯿﺠﺎن اﻧﮕ‪‬‬ ‫دؤ‬ ‫و‬ ‫دؤ‬ ‫و‬ ‫اد اس‬ ‫‪28‬‬

‫ﮨﯿﺠﺎن‬
‫۔‬ ‫‪31‬‬
‫ﮨﯿﺠﺎن اﻧﮕ‪ ‬ﺑﺮ‪ ‬رو‬ ‫رو‬ ‫رواں‬ ‫اس‬ ‫‪30‬‬
‫ﮨﯿﺠﺎن ﺷﺪہ‬ ‫۔‬ ‫‪29‬‬
‫ﺑﺮ‪ ‬دﺑﺎؤ‬
‫ر ‪،‬‬ ‫۔ا ا‬ ‫و‬ ‫ر‬ ‫ً‬ ‫دؤ‬

‫ل‬ ‫دؤ‬ ‫۔ا‬ ‫‪32‬‬
‫اﻣﺎ‪ ‬ﺑﺮ‪ ‬دﺑﺎؤ‬
‫دؤ‬ ‫‪،‬‬ ‫ا ر‬
‫دؤ‬ ‫۔ د ر ان‬ ‫‪33‬‬
‫ا ‪‬ﺮک ﺑﺮ‪ ‬دﺑﺎؤ‬ ‫ان‬
‫۔‬ ‫د‬ ‫م ف ن‬ ‫۔ا‬ ‫ق‬
‫د ؤ دو م ۔‬ ‫ا‬ ‫ء‬ ‫‪27‬‬
‫‪excitation28‬‬
‫‪excitation voltage29‬‬
‫‪excited coil30‬‬
‫‪induced voltage32‬‬
‫‪electromotive force, emf33‬‬
‫ب‪ .3‬ا ر‬ ‫‪62‬‬
‫دوﺳﺮی ‪‬ﮧ‬ ‫‪‬ﻠﯽ ‪‬ﮧ‬ ‫اﯾﮏ‬ ‫ﺗ‪‬‬
‫‪.‬‬
‫پ‬ ‫ب‬ ‫اﻟﻒ‬
‫۔‬ ‫در ر‬ ‫ى ى ا لاوران‬ ‫‪:3.4‬‬
‫ى ع‬ ‫رواور‬ ‫نا‬ ‫‪3.4‬‬
‫وں‬ ‫دؤ ا‬ ‫ہ‬ ‫ں‬ ‫و ى‬ ‫ں‬

‫ر‬ ‫۔ اس‬ ‫ا‬ ‫‪34‬‬
‫‪‬ﻨﻮر ‪‬ﺎ ﺑﺮ‪ ‬رو‬ ‫د‬ ‫دؤ‬ ‫ن دہ‬
‫ﻣﺮﮐﺰی‬ ‫‪35‬‬
‫‪‬ﻨﻮر ‪‬ﺎ ﺑﺮ‪ ‬رو ﮐﺎ ﺿﯿﺎع‬ ‫ع‬ ‫رو و‬
‫‪37‬‬
‫ﭘ‪‬ﯾﺎں‬ ‫ر‬ ‫ع‬ ‫۔ اس‬ ‫‪36‬‬
‫ﺿﯿﺎع‬
‫‪38‬‬
‫رو رو‬ ‫ر‬ ‫رو‬ ‫ں‬ ‫۔ان‬ ‫در ر‬
‫‪0.3048‬‬ ‫‪ 2.13‬اور ول ‪2.1‬‬ ‫۔‬ ‫ح‬ ‫ًا‬ ‫۔آپ د‬
‫۔‬ ‫ى ى ‪ B − H‬اد دى‬ ‫‪M5‬‬
‫اﯾﮏ‬ ‫و‬ ‫۔ان‬ ‫د‬ ‫‪-3.4‬ا‬ ‫۔‬ ‫ى ں ً دو ا ل‬

‫۔ان دو‬ ‫ر‬ ‫دو ح آ‬ ‫۔ ‪-3.4‬ب ا اور‬ ‫ں‬ ‫‪39‬‬
‫اور ﺗ‪‬‬
‫ر‬ ‫اور‬ ‫ا دا‬ ‫۔ ٰ اا‬ ‫در ر‬ ‫ں ا‬
‫ا‬ ‫۔ ى‬ ‫ر‬ ‫دا‬ ‫اور‬ ‫ا‬ ‫اس او دو ى‬
‫د د‬ ‫ڑ‬ ‫حا‬ ‫۔ا‬ ‫ر‬ ‫دا اور‬
‫۔‬
‫‪eddy currents34‬‬
‫‪eddy current loss35‬‬
‫‪core loss36‬‬
‫‪enamel38‬‬
‫‪E,I39‬‬
‫‪63‬‬ ‫ع‬ ‫ى‬ ‫رواور‬ ‫نا‬ ‫‪.3.4‬‬
‫‪ ،‬ى‬ ‫ذ‬ ‫۔‬ ‫ں‬ ‫دار ا ر‬ ‫اور‬ ‫رو‬ ‫نا‬

‫رو ان‬ ‫نا‬ ‫و‬ ‫د ؤ اور‬ ‫وں‬ ‫ا ر اور‬
‫ٰ اا‬
‫)‪φ = ϕ0 sin ωt = ϕ0 cos (ωt − 90°‬‬
‫)‪(3.4‬‬
‫‪φ̂ = ϕ0 90°‬‬
‫‪dφ‬‬
‫‪e1 = N 1‬‬ ‫‪= ωN1 ϕ0 cos ωt‬‬
‫)‪(3.5‬‬ ‫‪dt‬‬
‫‪Eˆ1 = ωN1 ϕ0 0‬‬
‫‪40‬‬
‫‪ 2πf‬ں ‪ f‬اد‬ ‫اد ار ش‬ ‫‪،‬اور ‪ ω‬زاو‬ ‫و‬ ‫ں ‪ϕ0‬‬ ‫۔‬
‫۔ ‪e1‬‬ ‫‪ 3.5‬د‬ ‫۔‬ ‫◦‪ 90‬زاو‬ ‫۔ ‪ Eˆ1‬اور ̂‪φ‬‬ ‫‪Hz‬‬ ‫ار ش‬
‫‪Erms‬‬ ‫دؤ‬
‫‪ωN1 ϕ0‬‬
‫)‪(3.6‬‬ ‫= ‪Erms‬‬ ‫√‬ ‫‪= 4.44f N1 ϕ0‬‬
‫‪2‬‬
‫ں‬ ‫۔اس‬
‫‪Erms‬‬
‫)‪(3.7‬‬ ‫= ‪ϕ0‬‬
‫‪4.44f N1 ϕ0‬‬
‫ن‬ ‫ا‬ ‫دؤ‬ ‫‪Erms‬‬ ‫۔ا ا‬ ‫دو رہ‬ ‫ںر‬

‫و‬ ‫د‬ ‫وات ‪3.7‬‬ ‫و‬ ‫وا‬ ‫دار‬ ‫د‬ ‫رو ‪ iφ‬ر‬ ‫ا‬
‫۔‬ ‫اور زم‬ ‫در‬ ‫دور‬ ‫ف ا ر‬ ‫ت‬ ‫۔‬ ‫ا‬ ‫‪ϕ0‬‬
‫۔‬ ‫ں‬ ‫‪41‬‬

‫ﻓﻮرﯾ‪‬‬ ‫‪φ‬‬ ‫رو‬ ‫نا‬
‫∑‬
‫)‪(3.8‬‬ ‫= ‪iφ‬‬ ‫)‪(an cos nωt + bn sin ωt‬‬
‫‪n‬‬
‫دؤ‬ ‫رى ب ا‬ ‫‪40‬اس وات اوراس‬

‫‪Fourier series41‬‬
‫ب‪ .3‬ا ر‬ ‫‪64‬‬
‫‪Iˆc‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪Ê1‬‬
‫‪θc‬‬
‫‪Iˆm‬‬ ‫‪Iˆφ‬‬
‫̂‪ϕ‬‬
‫ں زاو ۔‬ ‫‪:3.5‬‬
‫۔ دى‬ ‫‪43‬‬
‫ﻣﻮﺳﯿﻘﺎ‪ ‬ﺟﺰو‬ ‫اور‬ ‫‪42‬‬
‫اس )‪ (a1 cos ωt + b1 sin ωt‬ﺑﻨﯿﺎدی ﺟﺰو‬
‫وات ‪ 3.5‬دى‬ ‫د ؤ ‪، e1‬‬ ‫و و د آ وا ا‬ ‫و ‪،a1 cos ωt‬‬
‫اس ‪ b1 sin ωt‬ے در‬ ‫اور‬ ‫ں‬ ‫دو ں و‬ ‫م ۔‬
‫و ت‬ ‫‪a1 cos ωt‬‬ ‫۔ ان‬ ‫ر‬ ‫زاو ‪e1‬‬
‫ا ‪a1 cos ωt‬‬ ‫رو ‪iφ‬‬ ‫۔ نا‬ ‫‪44‬‬
‫اس و ﻣﺮﮐﺰی ﺿﯿﺎع ﮐﺎ ﺟﺰو‬ ‫۔ا‬
‫و‬ ‫ى‬ ‫۔ اس‬ ‫‪45‬‬
‫رو ﻣﻘﻨﺎﻃﯿﺴﯽ ﺑﺮ‪ ‬رو‬ ‫وا‬
‫۔‬ ‫رو ‪40‬‬ ‫نا‬ ‫و ً‬ ‫ى‬ ‫۔ ى ا ر وں‬ ‫ز دہ ا‬
‫ُ‬
‫رو‬ ‫نا‬ ‫‪،‬‬

‫ر‬ ‫رو ا ات ر‬ ‫و ں‪ ،‬ں ن ا‬ ‫ا‬
‫‪46‬‬
‫ف‪5‬‬ ‫رو‬ ‫رو اس‬ ‫نا‬ ‫۔ ى ا ر‬ ‫ا از‬
‫ُ‬
‫اس ا ات‬ ‫ر‬ ‫رو‬ ‫نا‬ ‫۔ ٰا‬ ‫۔ ٰ ا اس ا‬
‫رو ‪Iˆφ 47‬‬ ‫نا‬ ‫۔ اس‬ ‫ر آ ن‬ ‫۔ا‬ ‫ر‬
‫اس زاو ‪ θc‬ں‬ ‫ا ر‬ ‫رو‬ ‫نا‬ ‫‪ ، Iφ,rms‬ا‬
‫ز دہ‬ ‫ت‬ ‫د‬ ‫‪3.5‬‬ ‫۔‬ ‫ا‬ ‫ع‬ ‫عا‬ ‫اس‬ ‫ر‬
‫ا د‬ ‫۔‬ ‫آ ن‬
‫)‪(3.9‬‬ ‫‪pc = Erms Iφ,rms cos θc‬‬
‫‪fundamental component42‬‬
‫‪harmonic components43‬‬
‫‪core loss component44‬‬
‫‪magnetizing current45‬‬
‫د‬ ‫ادوہ رو‬ ‫رو‬ ‫‪46‬‬
‫ˆ‬ ‫ُ‬ ‫‪ُ 47‬‬
‫د ‪Iφ‬‬ ‫رو ‪ iφ‬اب‬
‫‪65‬‬ ‫ت‬ ‫رو‬ ‫د‬ ‫د ؤاور‬ ‫د‬ ‫‪.3.5‬‬
‫‪i1‬‬ ‫‪i2‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬
‫ﺑﺮ‪ ‬ﺑﺎر‬
‫‪+‬‬
‫‪−‬‬ ‫‪v1‬‬ ‫‪N1 N2‬‬ ‫‪v2‬‬
‫‪−‬‬ ‫‪−‬‬
‫‪φ‬‬
‫‪.‬‬
‫دار ا ر ۔‬ ‫‪:3.6‬‬
‫ى ع‬ ‫اس‬ ‫‪ θc‬زاو‬ ‫‪ Iˆφ‬اور ‪Eˆ1‬‬ ‫۔ ٰ اا‬ ‫ں ‪ pc‬ﻣﺮﮐﺰی ﺿﯿﺎع‬

‫۔‬ ‫ر‬ ‫ˆ‬
‫‪E1‬‬ ‫۔ ‪ Iˆφ‬ا زاو‬
‫ت‬ ‫رو‬ ‫د ؤاور د‬ ‫د‬ ‫‪3.5‬‬
‫‪ N1‬اور ى‬ ‫ا ا‬ ‫ض‬ ‫۔‬ ‫ا ر‬ ‫د‬ ‫‪3.6‬‬

‫رى‬ ‫۔‬ ‫ا‬ ‫ں‬ ‫ان دو ں‬ ‫اور‬ ‫‪N2‬‬
‫اور اس‬ ‫ا‬ ‫ر ۔‬ ‫ں‬ ‫اور دو ں‬ ‫ر‬ ‫و‬
‫ان‬ ‫ںر‬ ‫رو ‪ i1‬اور ‪i2‬‬ ‫ِ ا از ۔‬ ‫رو‬ ‫نا‬ ‫ا ز دہ‬
‫ً‬ ‫ا ر ان ں‬ ‫۔ا‬ ‫ں‬ ‫دو ے ُا‬ ‫وا‬ ‫آ وا‬ ‫و د‬
‫‪48‬‬
‫۔‬ ‫ا ر‬ ‫ا ر‬ ‫۔ا‬ ‫رے ا‬
‫اس‬ ‫ؤ ‪v1‬‬ ‫د‬ ‫ا ا‬ ‫ا ر‬ ‫اس‬

‫دے ۔ ٰ ا‬ ‫د ؤ ‪e1‬‬ ‫ا ا‬ ‫ؤ ‪v1‬‬ ‫د‬ ‫ا ا‬ ‫آ‬ ‫و ‪ φm‬و د‬
‫‪dφm‬‬
‫)‪(3.10‬‬ ‫‪v1 = e 1 = N 1‬‬
‫‪dt‬‬
‫ى‬ ‫دے‬ ‫دؤ‬ ‫‪ e2‬ا‬ ‫رے اور اس‬ ‫و دو ے‬

‫۔‬ ‫رت‬ ‫د ؤ ‪v2‬‬ ‫وں‬
‫‪dφm‬‬
‫)‪(3.11‬‬ ‫‪v2 = e 2 = N 2‬‬
‫‪dt‬‬
‫‪ideal transformer48‬‬
‫ب‪ .3‬ا ر‬ ‫‪66‬‬
‫ان دو ں‬
‫‪v1‬‬ ‫‪N1 dφ‬‬‫‪m‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪N1‬‬
‫)‪(3.12‬‬ ‫=‬ ‫‪dφ‬‬
‫=‬
‫‪v2‬‬ ‫‪N2 dt‬‬‫‪m‬‬ ‫‪N2‬‬
‫۔‬ ‫‪49‬‬
‫ﺗﺒﺎدﻟﮧ ﺑﺮ‪ ‬دﺑﺎؤ‬ ‫وں‬ ‫ں‬ ‫ا ر دو ں‬ ‫ٰ اا‬
‫اس‬ ‫ا‬ ‫دى‬ ‫ا ا‬ ‫ٰ اا‬ ‫ا ر‬ ‫ا‬

‫‪،‬‬ ‫ى‬
‫)‪(3.13‬‬ ‫‪p = v1 i1 = v2 i2‬‬
‫‪v1‬‬ ‫‪i2‬‬
‫)‪(3.14‬‬ ‫=‬
‫‪v2‬‬ ‫‪i1‬‬
‫د‬ ‫وات ‪3.12‬‬

‫‪v1‬‬ ‫‪i2‬‬ ‫‪N1‬‬
‫)‪(3.15‬‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪v2‬‬ ‫‪i1‬‬ ‫‪N2‬‬
‫۔ا‬ ‫ت ن‬ ‫‪50‬‬
‫ؤ اور ﺗﺒﺎدﻟﮧ ﺑﺮ‪ ‬رو‬ ‫د‬ ‫د‬ ‫ا ر‬ ‫ا ا ا‬
‫۔‬ ‫ں‬ ‫ً دو ں‬
‫‪v1‬‬ ‫‪N1‬‬
‫=‬
‫‪v2‬‬ ‫‪N2‬‬
‫)‪(3.16‬‬
‫‪i1‬‬ ‫‪N2‬‬
‫=‬
‫‪i2‬‬ ‫‪N1‬‬
‫وں را‬ ‫د ؤ ان‬ ‫دو ں‬ ‫ا ر‬ ‫و‬ ‫اس وات‬

‫وں‬ ‫رو ان‬ ‫دو ں‬ ‫ا ر‬ ‫وات دو ى و‬
‫۔‬
‫‪voltage transformation49‬‬
‫‪current transformation50‬‬
‫‪67‬‬ ‫ت‬ ‫رو‬ ‫د‬ ‫د ؤاور‬ ‫د‬ ‫‪.3.5‬‬
‫ا‬ ‫‪3.6‬‬ ‫ل ‪:3.2‬‬

‫‪Vˆ1 = 220 0‬‬
‫‪N1 : N2 = 220 : 22‬‬
‫‪Z = R = 10 Ω‬‬
‫۔‬ ‫م‬ ‫رو‬ ‫د ؤ اور‬ ‫دو ں‬ ‫ا ر‬ ‫ں‬
‫و‬ ‫وات ‪3.16‬‬ ‫دؤ‬ ‫ى‬ ‫‪ 220‬وو‬ ‫د ؤد‬ ‫‪:‬ا ا‬

‫د‬
‫ˆ ‪N2‬‬ ‫‪22‬‬
‫= ‪Vˆ2‬‬ ‫= ‪V1‬‬ ‫‪× 220 0 = 22 0‬‬
‫‪N1‬‬ ‫‪220‬‬
‫ا‬ ‫د ؤ ‪ 10‬او‬ ‫۔ ى‬ ‫م‬ ‫دؤ‬ ‫ا ا‬ ‫‪ 22‬وو‬ ‫ى‬

‫ن‬ ‫او‬ ‫رو ا ے‬
‫‪22 0‬‬
‫= ‪Vˆ2‬‬ ‫‪= 2.2 0‬‬
‫‪10‬‬
‫د‬ ‫رو وات ‪ 3.16‬دو ى و‬ ‫۔ا ا‬ ‫رو‬ ‫‪ 2.2‬ا‬ ‫ى‬
‫ˆ ‪N2‬‬ ‫‪22‬‬
‫= ‪Iˆ1‬‬ ‫= ‪I2‬‬ ‫‪× 2.2 0 = 0.22 0‬‬
‫‪N1‬‬ ‫‪220‬‬
‫۔‬ ‫ر‬ ‫ان‬ ‫ا‬ ‫اس ل‬

‫‪Vˆ1 = 220 0,‬‬ ‫‪Vˆ2 = 22 0,‬‬ ‫‪Iˆ1 = 0.22 0,‬‬ ‫‪Iˆ2 = 2.2 0‬‬
‫۔ ى‬ ‫ُا‬ ‫رو‬ ‫دس‬ ‫دؤ‬ ‫دؤ ى‬ ‫ا ا‬ ‫د‬

‫آپ‬ ‫ا‬ ‫۔‬ ‫ا‬ ‫دو ں‬ ‫۔‬ ‫رو دس‬ ‫رو ا ا‬
‫۔ ٰ ا ز دہ‬ ‫رو‬ ‫اس‬ ‫د ؤ ز دہ‬ ‫ح‬ ‫اس ت ا‬
‫دؤ‬ ‫را ل‬ ‫ً ر‬ ‫ز دہ ں اور اس‬ ‫دؤ‬
‫را ل ۔‬ ‫ً‬ ‫اور اس‬
‫ب‪ .3‬ا ر‬ ‫‪68‬‬
‫وٹ ‪Z2‬‬ ‫ر‬ ‫۔ اس‬ ‫ر ع‬ ‫‪-3.7‬ا‬ ‫ل ‪ 71 :3.3‬د‬

‫۔ا‬ ‫ڑا‬ ‫ذر‬ ‫ا ر‬ ‫ا‬ ‫د ؤ ‪Vˆ1‬‬
‫‪Vˆ1 = 110 0,‬‬ ‫‪Z2 = R + jX = 3 + j2,‬‬ ‫‪N1 : N2 = 220 : 22‬‬
‫۔‬ ‫م‬ ‫ع‬ ‫رو اور‬ ‫ں ر وٹ‬
‫دؤ ا ر‬ ‫‪ 110‬وو‬ ‫ا ا‬ ‫اس‬ ‫دؤ‬ ‫د‬ ‫‪ :‬ا ر‬

‫ں‬ ‫‪Vˆs‬‬ ‫ى‬
‫ˆ ‪N2‬‬ ‫‪22‬‬
‫= ‪Vˆs‬‬ ‫= ‪V1‬‬ ‫‪× 110 0 = 11 0‬‬
‫‪N1‬‬ ‫‪220‬‬
‫ٰا‬
‫‪Vˆs‬‬ ‫‪11 0‬‬
‫= ‪Iˆ2‬‬ ‫=‬ ‫‪= −3.05 −33.69°‬‬
‫‪Z‬‬ ‫‪3 + j2‬‬
‫ع ‪pz‬‬ ‫اور‬
‫‪pz = I22 R = 3.052 × 3 = 27.9 W‬‬
‫ا‬ ‫ا ا‬ ‫ى‬ ‫‪3.6‬‬
‫ا ا‬ ‫د‬ ‫‪3.3‬‬ ‫۔‬ ‫ر ع‬ ‫‪3.6‬‬ ‫ں ‪ 65‬د‬

‫رو ‪ iφ‬رے ۔اس‬ ‫نا‬ ‫اس‬ ‫ؤ ‪v1‬‬ ‫د‬ ‫ا ا‬ ‫ا ر‬
‫‪69‬‬ ‫ں‬ ‫‪ .3.7‬ا ر‬
‫‪51‬‬
‫‪φm‬‬ ‫ا‬ ‫دے ۔ا‬ ‫و ‪φm‬‬ ‫ؤ ‪N1 iφ‬‬ ‫د‬ ‫رو‬
‫ں‬ ‫دؤ ا ے‬ ‫‪ e1‬ا‬ ‫ا ا‬
‫‪dφm‬‬
‫)‪(3.17‬‬ ‫‪v1 = e 1 = N 1‬‬
‫‪dt‬‬
‫۔‬
‫‪52‬‬
‫رو ‪i2‬‬ ‫ى‬ ‫دار ا ر‬ ‫۔ا‬ ‫د‬ ‫ى‬ ‫اب‬
‫دؤ و‬ ‫۔ اس‬ ‫آ‬ ‫د ؤو د‬ ‫‪N2 i2‬‬ ‫و‬ ‫رواں‬
‫و‬ ‫د‬ ‫و‬ ‫۔ ا اس‬ ‫و ‪ φ‬ا‬
‫۔ ٰ اا ا‬ ‫‪e‬‬ ‫ا دؤ‬ ‫اور ں ا ا‬ ‫‪φ = φm − φ‬‬
‫۔ ٰ ا اس‬ ‫د‬ ‫وات ‪3.17‬‬ ‫دؤ ا‬ ‫اب ا د ؤ اور اس‬
‫‪N2 i2‬‬ ‫دؤ‬ ‫اس‬ ‫رو ‪ i1‬دار‬ ‫ا ا‬ ‫ا‬ ‫‪φ‬‬ ‫و‬
‫دے‬ ‫ا‬
‫)‪(3.18‬‬ ‫‪N1 i1 = N2 i2‬‬
‫ں‬ ‫دو ں‬ ‫۔‬ ‫ا‬ ‫ى‬ ‫م‬ ‫ا ا‬ ‫وہ ذر‬

‫و‬ ‫اب‬ ‫ٰا‬ ‫ُا‬ ‫وآ‬ ‫ان‬ ‫ں‬ ‫رو‬
‫ں‬ ‫۔ اس وات‬ ‫ا‬ ‫‪φm‬‬
‫‪i1‬‬ ‫‪N2‬‬
‫)‪(3.19‬‬ ‫=‬
‫‪i2‬‬ ‫‪N1‬‬
‫۔‬ ‫ا ر‬ ‫وات‬ ‫و‬
‫ں‬ ‫ا ر‬ ‫‪3.7‬‬
‫ف‬ ‫ا ا‬ ‫اس ت‬ ‫۔‬ ‫ں‬ ‫ا ر‬ ‫‪3.6‬‬

‫ؤ ‪v2‬‬ ‫د‬ ‫دو ے‬ ‫وا ا‬ ‫اور‬ ‫ا‬ ‫وا‬ ‫د ؤ ‪ v1‬ں‬
‫۔‬ ‫وا ا‬ ‫اور‬ ‫ا‬ ‫وا‬ ‫اس‬ ‫اس ح‬
‫۔‬ ‫‪ φ51‬ں ‪φm‬‬
‫‪loaded transformer52‬‬
‫ب‪ .3‬ا ر‬ ‫‪70‬‬
‫ى‬ ‫ا ر‬ ‫ا ر‬ ‫ے‬ ‫وا‬ ‫رو ا ر‬ ‫ا ا‬

‫۔‬ ‫ا ر‬ ‫ے‬ ‫رو وا‬
‫ؤ ﮨﻢ‬ ‫د‬ ‫۔ ٰ ا دو‬ ‫زاو‬ ‫اور ان‬ ‫ں‬ ‫ں ‪ v1‬اور ‪ v2‬و‬

‫ﻗﺪم ‪ 53‬۔‬
‫ر وٹ د‬ ‫‪3.8‬‬
‫ا ر د‬ ‫ا‬ ‫۔ ‪-3.7‬ا‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫ر وٹ‬ ‫ا ر‬ ‫اس‬

‫ا ل‬ ‫۔ ں‬ ‫ؤ ‪Vˆ1 = V1 θ‬‬ ‫د‬ ‫ا ا‬
‫۔‬
‫م‬ ‫رو ‪ Iˆ1‬اور ‪ Iˆ2‬آ‬ ‫ح‬ ‫اور ا‬ ‫م‬ ‫اُو ِذ ا‪ ،‬د ؤ ‪ Vˆ1‬اور ‪ Vˆ2‬آ‬
‫ں‬ ‫د‬ ‫۔ وات ‪ 3.12‬اور وات ‪3.19‬‬
‫)‬‫(‬
‫ˆ ‪N1‬‬
‫= ‪Vˆ1‬‬ ‫‪V2‬‬
‫‪N2‬‬
‫)‪(3.20‬‬ ‫) (‬
‫ˆ ‪N2‬‬
‫= ‪Iˆ1‬‬ ‫‪I2‬‬
‫‪N1‬‬
‫ر وٹ‬
‫‪Vˆ2‬‬
‫)‪(3.21‬‬ ‫= ‪Z2‬‬ ‫‪= |Z2 | θz‬‬
‫‪Iˆ2‬‬
‫ٰا‬ ‫ا‬
‫ˆ ‪( )2‬‬ ‫‪( )2‬‬
‫‪Vˆ1‬‬ ‫‪N1‬‬ ‫‪V2‬‬ ‫‪N1‬‬
‫)‪(3.22‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪Z2‬‬
‫‪Iˆ1‬‬ ‫‪N2‬‬ ‫‪Iˆ2‬‬ ‫‪N2‬‬
‫ں اس ر وٹ‬ ‫وٹ ‪Z1‬‬ ‫د ؤ ‪ Vˆ1‬ر‬ ‫ے ر وٹ‬ ‫اس‬ ‫ا ر‬ ‫اب ا‬
‫(‬ ‫‪)2‬‬
‫‪N1‬‬
‫)‪(3.23‬‬ ‫= ‪Z1‬‬ ‫‪Z2‬‬
‫‪N2‬‬
‫‪in-phase53‬‬
‫‪71‬‬ ‫د‬ ‫‪.3.8‬ر وٹ‬
‫‪Iˆ1‬‬ ‫‪N1 : N2‬‬ ‫‪Iˆ2‬‬

‫‪+‬‬
‫‪+‬‬
‫‪V̂1‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪V̂2‬‬ ‫‪Z2‬‬
‫‪−‬‬
‫اﻟﻒ‬
‫‪Iˆ1‬‬
‫‪+‬‬ ‫(‬ ‫‪)2‬‬
‫‪V̂1‬‬ ‫‪−‬‬ ‫= ‪Z′‬‬ ‫‪N1‬‬
‫‪N2‬‬ ‫‪Z2‬‬
‫‪.‬‬ ‫ب‬
‫۔‬ ‫د ر وٹ‬ ‫‪ :3.7‬ا ر‬
‫د‬ ‫‪-3.7‬ب‬ ‫۔‬ ‫رو اس‬ ‫‪Vˆ1‬‬

‫وا‬ ‫ں‬
‫‪( )2‬‬
‫‪Vˆ1‬‬ ‫‪N1‬‬
‫)‪(3.24‬‬ ‫= ‪= Z1‬‬ ‫‪Z2‬‬
‫ˆ‬
‫‪I1‬‬ ‫‪N2‬‬
‫ں‬ ‫وات ‪3.24‬‬ ‫رو وات ‪ 3.22‬اور‬ ‫ؤ ‪Vˆ1‬‬ ‫د‬ ‫ں‬ ‫اور ب دو ں‬ ‫ا‬ ‫ٰا‬
‫‪Vˆ1‬‬
‫)‪(3.25‬‬ ‫‪Iˆ1 = ( )2‬‬
‫‪N1‬‬
‫‪N2‬‬ ‫‪Z2‬‬
‫ا‬ ‫ؤ ‪Vˆ1‬‬ ‫د‬ ‫ں‬ ‫اور دو ں‬ ‫اور ں ا‬
‫‪V 2 cos θz‬‬

‫)‪(3.26‬‬ ‫‪p = Vˆ1 · Iˆ1 = ( 1 )2‬‬
‫‪N1‬‬
‫‪N2‬‬ ‫| ‪|Z2‬‬
‫ا ر‬ ‫ا‬ ‫و‬ ‫ب‬ ‫ر وٹ ‪Z2‬‬ ‫ى‬ ‫ںا ا ر‬

‫۔ ر وٹ ں‬ ‫‪ ،‬ں ‪ Z1‬وات ‪3.23‬‬ ‫ف ‪ Z1‬ر وٹ‬ ‫ر وٹ ‪Z2‬‬
‫ب‪ .3‬ا ر‬ ‫‪72‬‬
‫‪0.1 Ω‬‬ ‫‪j0.15 Ω‬‬

‫‪Iˆt‬‬
‫‪+‬‬
‫‪+‬‬
‫̂‪V‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪VB‬‬ ‫‪ZB = 2 + j4‬‬
‫‪−‬‬
‫‪1 : 10‬‬ ‫‪10 : 1‬‬

‫‪N1 : N2‬‬ ‫‪0.1 Ω‬‬ ‫‪j0.15 Ω‬‬ ‫‪N3 : N4‬‬
‫‪.‬‬
‫‪IˆG‬‬ ‫‪Iˆt‬‬ ‫‪IˆB‬‬
‫‪+‬‬
‫̂‪V‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪ZB‬‬
‫‪T1‬‬ ‫‪T2‬‬
‫۔‬ ‫‪:3.8‬‬
‫‪54‬‬
‫ﺗﺒﺎدﻟﮧ رﮐﺎوٹ‬ ‫اس‬ ‫۔ ا ر‬ ‫د‬ ‫دو ى‬ ‫ا‬ ‫ا ر‬
‫۔‬
‫دو‬ ‫۔‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫وٹ ‪ZB‬‬ ‫ر‬ ‫‪-3.8‬ا‬ ‫ل ‪:3.4‬‬

‫۔‬ ‫وٹ ‪Zt‬‬ ‫ر‬ ‫۔ان روں‬ ‫روں ذر‬
‫اور‬ ‫د ؤ دس‬ ‫وا ا ر‬ ‫دؤ‬ ‫‪-‬ب‬

‫ل‬ ‫را‬ ‫و‬ ‫۔اس‬ ‫د ؤ دس‬ ‫وا ا ر‬ ‫دؤ‬
‫۔ا‬ ‫ر وٹ ‪Zt‬‬ ‫ٰ ا ان‬
‫‪ZB = 2 + j4,‬‬ ‫‪Zt = 0.1 + j0.15,‬‬ ‫‪V̂ = 415 0‬‬
‫ں دو ں ر ں‬
‫‪impedance transformation54‬‬
73 ‫د‬ ‫ر وٹ‬.3.8
0.1 Ω j0.15 Ω
IˆG 1 : 10 Iˆt
+
′
V̂1 − ZB = 200 + j400
‫اﻟﻒ‬
IˆG IˆG 1 : 10 Iˆt
.
+ +
V̂1 − Z ′′ V̂1 − Z ′ = 200.1 + j400.15
‫پ‬ ‫ب‬
‫۔‬ ‫م م‬ ‫ ا ر‬:3.9
، ‫م‬ ‫دؤ‬ •
‫۔‬ ‫م‬ ‫ع‬ ‫روں‬ •
: ‫ا‬
V̂ 415 0
IˆG = Iˆt = IˆB = =
Zt + ZB 0.1 + j0.15 + 2 + j4
415 0
= = 89.23 −63.159°
2.1 + j4.15
= 40.3 − j79.6
‫دؤ‬ ‫ں ر وٹ‬
VˆB = IˆB ZB = (40.3 − j79.6) (2 + j4)
= 399 + j2 = 399 0.287°
‫ع‬ ‫روں‬ ‫اور‬

pt = It2 Rt = 89.232 × 0.1 = 796 W
‫ب‪ .3‬ا ر‬ ‫‪74‬‬
‫ر وٹ‬ ‫ى‬ ‫‪T2‬‬ ‫ا ر‬ ‫‪3.8‬‬ ‫۔‬ ‫ر ع‬ ‫‪3.9‬‬ ‫‪ 3.8‬اور‬ ‫ب‪:‬‬

‫د‬ ‫د اس ا ا‬ ‫وات ‪3.23‬‬
‫(‬ ‫‪)2‬‬ ‫(‬ ‫‪)2‬‬
‫‪′‬‬ ‫‪N3‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪ZB‬‬ ‫= ‪= Z1‬‬ ‫= ‪ZB‬‬ ‫‪(2 + j4) = 200 + j400‬‬
‫‪N4‬‬ ‫‪1‬‬
‫وار ُ ے‬ ‫ہ ر وٹ‬ ‫ر ر وٹ اور د‬ ‫اب‬ ‫۔اس‬ ‫‪-3.9‬ا‬ ‫ں‬

‫‪Z′‬‬ ‫۔ان‬
‫‪Z ′ = Zt + ZB‬‬
‫‪′‬‬
‫‪= 0.1 + j0.15 + 200 + j400 = 200.1 + j400.15‬‬
‫ل‬ ‫دو رہ وات ‪ 3.23‬ا‬ ‫۔ا‬ ‫د‬ ‫‪-3.9‬ب‬

‫(‬ ‫‪)2‬‬ ‫(‬ ‫‪)2‬‬
‫‪N1‬‬ ‫‪1‬‬
‫= ‪Z ′′‬‬ ‫= ‪Z′‬‬ ‫‪(200.1 + j400.15) = 2.001 + j4.0015‬‬
‫‪N2‬‬ ‫‪10‬‬
‫۔اب‬ ‫د‬ ‫‪-3.9‬پ‬

‫̂‪V‬‬ ‫‪415 0‬‬
‫= ‪IˆG = ′′‬‬ ‫‪= 92.76 −63.432°‬‬
‫‪Z‬‬ ‫‪2.001 + j4.0015‬‬
‫رو‬ ‫د‬ ‫م‬ ‫رو‬ ‫ا‬ ‫د‬ ‫‪-3.9‬ب‬ ‫ں‬

‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬
‫‪N1‬‬ ‫‪1‬‬
‫= ‪Iˆt‬‬ ‫= ‪IˆG‬‬ ‫‪92.76 −63.432° = 9.276 −63.432°‬‬
‫‪N2‬‬ ‫‪10‬‬
‫ع‬ ‫ر‬ ‫اس‬

‫‪pt = It2 Rt = 9.2762 × 0.1 = 8.6 W‬‬
‫رو‬ ‫د‬ ‫م‬ ‫‪Iˆt‬‬ ‫ا‬ ‫‪3.8‬‬ ‫ح‬ ‫ا‬

‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬
‫‪N3‬‬ ‫‪10‬‬
‫= ‪IˆB‬‬ ‫= ‪Iˆt‬‬ ‫‪9.276 −63.432°‬‬
‫‪N4‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪= 92.76 −63.432° = 41.5 − j82.9‬‬
‫دؤ‬ ‫اور ر وٹ‬

‫‪VˆB = IˆB ZB = (41.5 − j82.9) (2 + j4) = 414 + j0.2‬‬
‫‪75‬‬ ‫‪-‬ا‬ ‫وو‬ ‫‪ .3.9‬ا ر‬
‫۔‬
‫ا ر‬ ‫ع ‪ 796‬واٹ‬ ‫روں‬ ‫ا ر‬
‫۔‬ ‫و‬ ‫۔ ا ر‬ ‫‪92‬‬ ‫ف ‪ 8.6‬واٹ‬ ‫ل‬ ‫ا‬
‫‪-‬ا‬ ‫وو‬ ‫ا ر‬ ‫‪3.9‬‬
‫رو‬ ‫د ؤ اور‬ ‫ص‬ ‫۔ ا ر ا‬ ‫ں‬ ‫د ؤ ان‬ ‫دو ں‬ ‫ا ر‬

‫دؤ‬ ‫اس‬ ‫ؤ ‪V1 : V2‬‬ ‫د‬ ‫۔ ا ر‬
‫رو‬ ‫ح ا ر‬ ‫۔ا‬ ‫دؤ‬ ‫ً‬ ‫ا‬ ‫ا ل‬
‫ً ا ر‬ ‫۔‬ ‫ل‬ ‫رو ا‬ ‫ا اس‬ ‫‪I1 : I2‬‬
‫۔‬ ‫ر‬ ‫رو اس‬
‫رو‬ ‫د ؤ اور‬ ‫ب اس دو ى‬ ‫رو‬ ‫د ؤ اور‬ ‫ا‬ ‫ا ر‬

‫ا‬ ‫ب‬
‫)‪(3.27‬‬ ‫‪V1 I1 = V2 I2‬‬
‫ً‬ ‫با‬
‫ِ‬ ‫وو‬ ‫ا ر‬ ‫‪V2 I2 V1 I1‬‬ ‫ِ ب‬ ‫رو‬ ‫د ؤ اور‬
‫اس‬ ‫پ‬ ‫اد‬ ‫ا‬ ‫ا ر‬ ‫‪56‬۔‬ ‫‪55‬‬
‫ف ووﻟﭧ‐ا‪‬ﭙﯿ‪‬‬
‫۔ ں ا ر‬ ‫اد ار ش‬ ‫د ؤ اور‬ ‫ا ر‬ ‫۔اس‬
‫‪-‬ا‬ ‫وو‬
‫)‪(3.28‬‬ ‫‪-‬ا‬ ‫‪ = V1 I1 = V2 I2‬وو‬
‫۔‬ ‫ں‬
‫‪volt-ampere,‬‬ ‫‪VA55‬‬
‫ن‬ ‫‪kV A‬‬ ‫ً وو ‪-‬ا‬ ‫‪-‬ا‬ ‫‪56‬وو‬
‫ب‪ .3‬ا ر‬ ‫‪76‬‬
‫ان‬ ‫ں‬ ‫اور‬ ‫درا‬ ‫ر‬ ‫ںذ ا ر‬ ‫ا‬

‫ان‬ ‫۔اس و‬ ‫اد ار ش‬ ‫اور‬ ‫د ؤ‪ ،‬ان وو ‪-‬ا‬
‫۔‬ ‫ح‬ ‫دى ا ل ا‬ ‫ر د‬
‫ز دہ‬ ‫ا ر‬ ‫اد‬ ‫ا‬ ‫اور ‪ 11000 : 220‬وو‬ ‫‪-‬ا‬ ‫ل ‪ :3.5‬ا ‪ 25000‬وو‬

‫۔‬ ‫‪ 11000‬وو‬ ‫دؤ‬
‫۔‬ ‫ڈا‬ ‫ز دہ‬ ‫ز دہ‬ ‫ى‬ ‫• اس‬
‫۔‬ ‫رو‬ ‫ا ا‬ ‫اس‬ ‫ز دہ‬ ‫• اس ز دہ‬
‫ت‬ ‫‪ :‬اس ا ر‬
‫‪25 kV A,‬‬ ‫‪11000 : 220 V‬‬
‫ى‬ ‫۔ ں اس‬ ‫وات ‪ 220‬وو‬ ‫دؤ‬ ‫دؤ د‬ ‫ى‬ ‫اس‬

‫۔‬ ‫رو وات ‪3.28‬‬ ‫ز دہ ز دہ‬ ‫دؤ‬
‫‪25000‬‬
‫= ‪I2‬‬ ‫‪= 113.636 A‬‬
‫‪220‬‬
‫ں‬ ‫وات‬ ‫رو ا‬ ‫ز دہ‬ ‫ز دہ‬ ‫ح اس ا ا‬ ‫ا‬

‫‪25000‬‬
‫= ‪I1‬‬ ‫‪= 2.27 A‬‬
‫‪11000‬‬
‫ِ‬ ‫ان‬ ‫ںر‬ ‫ر‬ ‫ا ل‬ ‫ں‬ ‫دو ں‬ ‫ا ر‬

‫م‬ ‫ع‬ ‫رو ر‬ ‫ا‬ ‫رو ‪ 57 J‬ں ۔ ں‬
‫ً ‪3 A/mm2‬ر‬ ‫رو‬ ‫ِ‬ ‫ں‬ ‫‪ 1000 kV A57‬ا ر‬
‫‪77‬‬ ‫وىدور‬ ‫اوراس‬ ‫ا‬ ‫‪ .3.10‬ا ر‬
‫ظ‬ ‫ز دہ ارت‬ ‫۔ان ز دہ‬ ‫ں‬ ‫رو‬ ‫۔ ا ر‬

‫۔‬ ‫ا رر‬
‫۔‬ ‫ر‬ ‫ڈ‬ ‫ى‬ ‫ے ا ر‬ ‫ا‬ ‫اور‬

‫ز دہ‬ ‫و‬ ‫اور دو ى‬ ‫دد‬ ‫ارت‬ ‫ں‬ ‫ا‬
‫◦‬
‫وع‬ ‫ً ‪ 80 C‬اب‬ ‫۔‬ ‫دد‬ ‫ر ار‬ ‫ں‬ ‫دؤ‬
‫‪x‬‬ ‫رآ ز‬ ‫۔ ا ‪80 ◦C‬‬ ‫ر‬ ‫اور ‪ 8 ◦C‬ا در ارت اس ز آد‬
‫ف ‪ x/4‬ل ۔‬ ‫‪ x/2 88 ◦C‬ل اور ‪96 ◦C‬‬ ‫ل‬
‫رو‬ ‫۔اس‬ ‫اس‬ ‫دؤ‬ ‫ا ر‬

‫۔‬ ‫ا‬
‫وىدور‬ ‫ا اوراس‬ ‫ا ر‬ ‫‪3.10‬‬
‫ہ‬ ‫اوراس‬ ‫ا‬ ‫‪3.10.1‬‬
‫ا‬ ‫د ۔‬ ‫وات ‪3.2‬‬ ‫‪3.3‬‬ ‫‪R1‬‬ ‫ا‬ ‫ا ا‬ ‫ا ر‬

‫۔‬ ‫۔د‬ ‫وار ا د‬
‫وں‬ ‫ر‬ ‫۔ا‬ ‫دؤ‬ ‫ا‬ ‫‪-3.10‬ا‬

‫د‬ ‫ا ‪-‬ب‬ ‫۔ا ا‬ ‫اور‬ ‫ا‬ ‫ے‬ ‫اس‬
‫ح‬ ‫‪-‬پ‬ ‫‪-‬ا‬ ‫ٰا‬ ‫وار‬ ‫وں‬ ‫ان‬ ‫۔‬
‫۔‬ ‫‪ n‬ے‬ ‫ں‬
‫۔‬ ‫وات‬ ‫اس دور‬

‫) ‪V̂1 = Iˆ1 (∆R1 + j∆X1 + ∆R2 + j∆X2 + · · · ∆Rn + j∆Xn‬‬
‫) ‪= Iˆ1 (∆R1 + ∆R2 + · · · ∆Rn ) + Iˆ1 (j∆X1 + j∆X2 + · · · j∆Xn‬‬
‫)‪= Iˆ1 (R + jX‬‬
‫ ا ر‬.3‫ب‬ 78
∆R j∆X
Iˆ1
+
V̂1 −
.
∆R1 j∆X1 ∆R2 j∆X2 ∆Rn j∆Xn

Iˆ1
+
V̂1 −
‫پ‬
‫۔‬ ‫اور‬ ‫ا‬ :3.10
R jX
Iˆ1
+
V̂1 −
‫۔‬ ‫اور‬ ‫ا‬ :3.11
‫ں‬
R = ∆R1 + ∆R2 + · · · ∆Rn

X = ∆X1 + ∆X2 + · · · ∆Xn
‫اور‬ ‫ا‬ ‫ض‬ ‫ب ب‬ 3.11 ‫اس‬

‫۔‬ ‫ہ‬
‫‪79‬‬ ‫وىدور‬ ‫اوراس‬ ‫ا‬ ‫‪ .3.10‬ا ر‬
‫‪ِ 3.10.2‬ر ا‬
‫ا ر‬ ‫و‬ ‫ذ‬ ‫ان‬ ‫ا ر‬ ‫ر ۔ اب‬ ‫ا ر ز ِ‬ ‫او ا‬

‫اس‬ ‫ر‬ ‫ِ‬ ‫و ان‬ ‫ل‬ ‫ا ر ا‬ ‫ں‬ ‫۔‬
‫۔‬ ‫وى دور‬ ‫ا ر‬ ‫ا‬ ‫۔ ان‬ ‫ل‬ ‫ا‬
‫ر ا ا‬ ‫وہ‬ ‫۔‬ ‫ں‬ ‫و دو‬ ‫ا ا‬

‫فا ا‬ ‫وہ‬ ‫اور دو ا‬ ‫و‬ ‫۔ ان‬ ‫ر‬ ‫اور ى دو ں‬
‫۔‬ ‫‪58‬‬
‫رﺳﺘﺎ ﻣﻘﻨﺎﻃﯿﺴﯽ ‪‬ﺎو‬ ‫۔ اس‬ ‫ر‬ ‫ء‬ ‫اور ز دہ‬ ‫ر‬
‫۔ ںر‬ ‫رہ‬ ‫ٰا ں‬ ‫رہ‬ ‫‪µ0‬‬ ‫ا‬ ‫۔‬ ‫د‬
‫۔‬ ‫اہ را‬ ‫رو‬ ‫وا ا‬
‫رﺳﺘﺎ اﻣﺎﻟﮧ ‪ L1 59‬رﺳﺘﺎ ﻣﺘﻌﺎﻣﻠﮧ ‪X1 = 2πf L1 60‬‬ ‫ح‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫اس‬
‫۔‬
‫د ؤ اور‬ ‫‪V̂X1 = j Iˆ1 X1‬‬ ‫ر‬ ‫رو ‪ Iˆ1‬ر‬ ‫ا ا‬ ‫ا ر‬

‫۔‬ ‫دؤ‬ ‫‪V̂R1 = Iˆ1 R1‬‬ ‫‪R1‬‬ ‫ا‬ ‫ر‬
‫اور‬ ‫‪X1‬‬ ‫‪،‬‬ ‫ؤ ‪R1‬‬ ‫د‬ ‫ؤ ‪V̂1‬‬ ‫د‬ ‫ںا ا‬

‫۔‬ ‫د‬ ‫‪3.12‬‬ ‫۔‬ ‫ا‬ ‫‪Ê1‬‬
‫ا ات‬ ‫رواور‬ ‫ى‬ ‫‪3.10.3‬‬
‫ا‬ ‫۔ا‬ ‫آ‬ ‫و د‬ ‫دؤ و‬ ‫و ان‬ ‫ں‬ ‫دو ں‬

‫۔‬ ‫رى‬ ‫رو دو ا‬ ‫ا ا‬ ‫۔‬ ‫ز دہ‬ ‫ں‬
‫و‬ ‫ا دہ‬ ‫ى‬ ‫ا‬ ‫اور دو ى‬ ‫وو د‬ ‫ا‬
‫‪leakage magnetic flux58‬‬
‫‪leakage inductance59‬‬
‫‪leakage reactance60‬‬
‫ب‪ .3‬ا ر‬ ‫‪80‬‬
‫‪R1‬‬ ‫‪jX1‬‬
‫ˆ‪I‬‬
‫‪. 1‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪V̂1‬‬ ‫‪Ê1‬‬
‫‪−‬‬ ‫‪−‬‬
‫اول۔‬ ‫وىدور‪،‬‬ ‫‪ :3.12‬ا ر‬
‫و ا‬ ‫‪iφ‬‬ ‫۔ا‬ ‫ں‬ ‫دو‬ ‫رو‬ ‫۔ ٰ اا ا‬

‫ے۔ ٰ ا‬ ‫ا‬ ‫دؤ‬ ‫ى‬ ‫ا ‪Iˆ2′‬‬ ‫ے اور دو‬
‫ˆ ‪N2‬‬
‫)‪(3.29‬‬ ‫= ‪Iˆ2′‬‬ ‫‪I2‬‬
‫‪N1‬‬
‫رو ‪iφ‬‬ ‫۔‬ ‫ر‬ ‫اس‬ ‫‪3.6‬‬ ‫اس ب‬

‫ں‬ ‫دو‬ ‫۔ اس‬ ‫ر‬ ‫‪Iˆφ 61‬‬ ‫ا‬
‫)‪(3.30‬‬ ‫‪Iˆφ = Iˆc + Iˆm‬‬
‫ع‬ ‫ا‬ ‫اور‬ ‫م‬ ‫ؤ ‪Ê1‬‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ا ا‬ ‫ں ‪ Iˆc‬اس وہ‬

‫و‬ ‫اور‬ ‫‪62‬‬
‫ﭘﯿﭽﮭﮯ‬ ‫ے در زاو‬ ‫‪Ê1‬‬ ‫‪ Iˆm‬اس وہ‬
‫۔‬ ‫‪jXm‬‬ ‫ا ‪ Rc‬اور ا‬ ‫ا‬ ‫رو ان ں‬ ‫۔‬ ‫د‬
‫ا‬ ‫ى ع‬ ‫عا‬ ‫اس‬ ‫ار ا ر‬ ‫۔ ‪Rc‬‬ ‫د‬
‫‪ Iˆm = Ê1 /jXm‬۔ان دو ں‪،‬‬ ‫ار ا ر‬ ‫ح ‪jXm‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ ، pc = E1,rms‬ا‬ ‫‪/Rc‬‬
‫۔‬ ‫‪ 3.13‬د‬ ‫۔‬ ‫د ؤ اور د‬ ‫ار ا‬ ‫‪ Rc‬اور ‪، jXm‬‬
‫رو‬ ‫‪61‬‬
‫‪lagging62‬‬
‫‪81‬‬ ‫وىدور‬ ‫اوراس‬ ‫ا‬ ‫‪ .3.10‬ا ر‬
‫‪R1‬‬ ‫‪jX1‬‬
‫ˆ‪I‬‬ ‫‪Iˆ2′‬‬
‫‪. 1‬‬
‫‪Iˆφ‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪Iˆc‬‬ ‫‪Iˆm‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪V̂1‬‬ ‫‪Ê1‬‬
‫‪Rc‬‬ ‫‪jXm‬‬
‫‪−‬‬ ‫‪−‬‬
‫دوم۔‬ ‫وىدور‪،‬‬ ‫‪ :3.13‬ا ر‬
‫‪R1‬‬ ‫‪jX1‬‬
‫ˆ‪I‬‬ ‫‪Iˆ2′‬‬ ‫‪Iˆ2‬‬
‫‪. 1‬‬
‫‪N1 : N2‬‬
‫‪Iˆφ‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪Iˆc‬‬ ‫‪Iˆm‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪V̂1‬‬ ‫‪Ê1‬‬ ‫‪Ê2‬‬
‫‪Rc‬‬ ‫‪jXm‬‬
‫‪−‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪−‬‬
‫م۔‬ ‫وىدور‪،‬‬ ‫‪ :3.14‬ا ر‬
‫دؤ‬ ‫ا‬ ‫ى‬ ‫‪3.10.4‬‬
‫وا ا‬ ‫د ؤ ‪ Ê2‬ا ے اور‬ ‫ا‬ ‫و ى‬

‫ٰا‬ ‫ا‬ ‫‪ Ê1‬ا‬
‫‪Ê1‬‬ ‫‪N1‬‬
‫)‪(3.31‬‬ ‫=‬
‫‪Ê2‬‬ ‫‪N2‬‬
‫۔‬ ‫د‬ ‫‪3.14‬‬ ‫۔‬ ‫ا ر‬ ‫وات ‪ 3.30‬اور وات ‪ 3.31‬ا‬

‫ب‪ .3‬ا ر‬ ‫‪82‬‬
‫‪R1‬‬ ‫‪jX1‬‬ ‫‪R2‬‬ ‫‪jX2‬‬

‫ˆ‪I‬‬ ‫‪Iˆ2′‬‬ ‫‪Iˆ2‬‬
‫‪. 1‬‬
‫‪N1 : N2‬‬
‫‪Iˆφ‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪Iˆc‬‬ ‫‪Iˆm‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪V̂1‬‬ ‫‪Ê1‬‬ ‫‪Ê2‬‬ ‫‪V̂2‬‬
‫‪Rc‬‬ ‫‪jXm‬‬
‫‪−‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪−‬‬
‫۔‬ ‫وىدور ر‬ ‫‪ :3.15‬ا ر‬
‫ا ات‬ ‫اور‬ ‫ا‬ ‫ى‬ ‫‪3.10.5‬‬
‫‪R2‬‬ ‫ح‪ ،‬ا‬ ‫ا ا‬ ‫‪،‬‬ ‫ى‬ ‫دؤ‬ ‫‪Ê2‬‬ ‫وں ا‬ ‫ى‬

‫وں‬ ‫۔ ٰا ى‬ ‫دؤ‬ ‫رو ‪ Iˆ2‬و‬ ‫ى‬ ‫‪ jX2‬ں‬ ‫اور‬
‫۔‬ ‫د ؤ ‪ِ V̂2‬ر‬
‫)‪(3.32‬‬ ‫‪V̂2 = Ê2 − Iˆ2 R2 − j Iˆ2 X2‬‬
‫۔‬ ‫د‬ ‫‪3.15‬‬ ‫‪63‬‬

‫رﯾﺎﺿﯽ ‪‬ﻮﻧﮧ‬ ‫وى دور‬ ‫ا ر‬ ‫ں‬
‫د‬ ‫ى‬ ‫ر وٹ ا ا‬ ‫‪3.10.6‬‬
‫۔‬ ‫دو ى‬ ‫د ا‬ ‫و‬ ‫دور‬ ‫د‬ ‫‪3.15‬‬

‫ر وٹ ا ا‬ ‫ى‬ ‫‪3.16‬‬ ‫۔‬ ‫دا‬ ‫وى دور‬ ‫ا ر‬
‫۔اس ح‬ ‫د‬ ‫ر وٹ ى‬ ‫ا ا‬ ‫‪3.17‬‬ ‫د‬
‫۔‬ ‫‪3.17‬‬ ‫۔‬ ‫ا ر‬ ‫ً‬ ‫وى دور‬
‫ا‬ ‫د‬ ‫دو ى‬ ‫ا ر‬ ‫ں ‪R2‬‬ ‫۔‬ ‫وٹ ‪Z ′ Z‬‬ ‫ہر‬ ‫د‬

‫۔‬ ‫‪R2′‬‬
‫۔‬ ‫ر‬ ‫دور‬ ‫ا ر‬ ‫ر‬ ‫ذ‬ ‫و‬ ‫ل‬ ‫ا دور ا‬

‫‪mathematical model63‬‬
‫‪83‬‬ ‫وىدور‬ ‫اوراس‬ ‫ا‬ ‫‪ .3.10‬ا ر‬
‫‪R1‬‬ ‫‪jX1‬‬ ‫‪R2′‬‬ ‫‪jX2′‬‬

‫ˆ‪I‬‬ ‫‪Iˆ2′‬‬ ‫‪Iˆ2‬‬
‫‪. 1‬‬
‫‪N1 : N2‬‬
‫‪Iˆφ‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪Iˆc‬‬ ‫‪Iˆm‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪V̂1‬‬ ‫‪Ê1‬‬ ‫‪V̂2′‬‬ ‫‪V̂2‬‬
‫‪Rc‬‬ ‫‪jXm‬‬
‫‪−‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪−‬‬
‫۔‬ ‫د‬ ‫ر وٹ ا ا‬ ‫‪ :3.16‬ى‬
‫‪R1′‬‬ ‫‪jX1′‬‬ ‫‪R2‬‬ ‫‪jX2‬‬

‫‪Iˆ′‬‬ ‫‪Iˆ2‬‬
‫‪. 1‬‬
‫‪Iˆφ′‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪Iˆc′‬‬ ‫‪′‬‬
‫‪Iˆm‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪V̂1′‬‬ ‫‪Ê1′‬‬ ‫‪V̂2‬‬
‫‪Rc′‬‬ ‫‪′‬‬
‫‪jXm‬‬
‫‪−‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪−‬‬
‫۔‬ ‫د‬ ‫ى‬ ‫ر وٹ‬ ‫‪:3.17‬ا ا‬
‫دؤ‬ ‫ز دہ‬ ‫ا اد‬ ‫ا ر‬ ‫ل ‪ :3.6‬ا ‪ 50‬وو ‪-‬ا اور ‪ 2200 : 220‬وو‬

‫ِر ر وٹ ‪Z2 = 0.0089+j0.011‬‬ ‫دؤ‬ ‫ر ر وٹ ‪ Z1 = 0.9+j1.2‬او اور‬
‫‪ 3.16‬اور ‪ 3.17‬ا ل‬ ‫۔ا اس ‪ Rc = 6.4 Ω‬اور ‪ Xm = 47 Ω‬اس‬ ‫او‬
‫و م ۔‬ ‫وا‬
‫ت‪:‬‬ ‫اول‪:‬‬
‫‪50 kV A,‬‬ ‫‪50 Hz,‬‬ ‫‪2200 : 220 V‬‬
‫ٰا‬ ‫وں‬ ‫ں‬ ‫دؤ‬ ‫دو ں‬ ‫ا ر‬

‫‪N1‬‬ ‫‪2200‬‬ ‫‪10‬‬
‫=‬ ‫=‬
‫‪N2‬‬ ‫‪220‬‬ ‫‪1‬‬
‫ب‪ .3‬ا ر‬ ‫‪84‬‬
‫د‬ ‫دؤ‬ ‫ر وٹ ز دہ‬ ‫ا ر‬ ‫ںا‬

‫(‬ ‫‪)2‬‬
‫‪N1‬‬
‫= ‪R2′ + jX2′‬‬ ‫) ‪(R2 + jX2‬‬
‫‪N2‬‬
‫‪( )2‬‬
‫‪10‬‬
‫=‬ ‫)‪(0.0089 + j0.011‬‬
‫‪1‬‬
‫‪= 0.89 + j1.1‬‬
‫۔‬ ‫و‬ ‫‪3.16‬‬ ‫۔ ں‬ ‫ر وٹ و ر‬ ‫اس‬
‫د‬ ‫دؤ‬ ‫وى دور ر وٹ‬ ‫دوم‪ :‬ا‬

‫‪)2‬‬‫(‬
‫‪N2‬‬
‫= ‪R1′ + jX1′‬‬ ‫) ‪(R1 + jX1‬‬
‫‪N1‬‬
‫‪( )2‬‬
‫‪1‬‬
‫=‬ ‫)‪(0.9 + j1.2‬‬
‫‪10‬‬
‫‪= 0.009 + j0.012‬‬
‫ح‬ ‫ا‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪N2‬‬
‫= ‪Rc′‬‬ ‫‪Rc = 0.064‬‬
‫‪N1‬‬
‫) (‬
‫‪′‬‬ ‫‪N2‬‬
‫‪Xm‬‬ ‫=‬ ‫‪Xm = 0.47‬‬
‫‪N1‬‬
‫۔‬ ‫‪ Z2‬و ر‬
‫وىدور‬ ‫دہ‬ ‫ا ر‬ ‫‪3.10.7‬‬
‫دور ا ل‬ ‫د‬ ‫‪3.16‬‬ ‫و‬ ‫وہ ب‬ ‫ل‬ ‫ا ر ا‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫ا‬

‫اب ب ں‬ ‫ں‬ ‫۔ا‬ ‫ا‬ ‫ا ر‬ ‫۔ دور‬
85 ‫وىدور‬ ‫اوراس‬ ‫ا‬ ‫ ا ر‬.3.10
Rms jXms
.
+ Rms = R1 + R2′ +
V̂1 Xms = X1 + X2′ V̂2′
Rc jXm
− −
‫۔‬ jXm ‫اور‬Rc :3.18
Rms jXms
.
+ Rms = R1 + R2′ +
V̂1 Xms = X1 + X2′ V̂2′
Rc jXm
− −
‫۔‬ ‫ دا‬jXm ‫اور‬Rc :3.19

‫ب‪ .3‬ا ر‬ ‫‪86‬‬
‫‪jXms‬‬ ‫‪Rms‬‬ ‫‪jXms‬‬

‫‪.‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬

‫‪V̂1‬‬ ‫‪V̂2′‬‬ ‫‪V̂1‬‬ ‫‪V̂2′‬‬
‫‪−‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪−‬‬
‫دہ وىادوار۔‬ ‫‪ :3.20‬ا ر‬
‫دہ وى دوروں ذ‬ ‫ا‬ ‫۔ اس ب‬ ‫ل‬ ‫ا‬ ‫دہ ا ل‬ ‫و ں اس دور‬

‫۔‬
‫‪3.19‬‬ ‫‪ 3.18‬اور‬ ‫ف‬ ‫دا‬ ‫‪ Rc‬اور ‪Xm‬‬ ‫‪3.16‬‬
‫۔‬ ‫ص ق‬ ‫اب‬ ‫اس ا‬ ‫‪64‬‬
‫ار‬ ‫‪Iˆφ‬‬ ‫۔‬
‫‪′‬‬ ‫‪′‬‬
‫وى‬ ‫ان‬ ‫وار اس ان‬ ‫‪ X1 ،R2 ، R1‬اور ‪X2‬‬ ‫اس‬
‫۔‬ ‫‪3.17‬‬ ‫ادوار‬ ‫۔ا‬ ‫‪Xms‬‬ ‫ا ‪ Rms‬اور وى‬
‫ر‬ ‫اس‬ ‫ا از‬ ‫ر‬ ‫اور ‪Iˆφ‬‬ ‫م اور آ‬ ‫ا‬

‫وى دور‬ ‫ا‬ ‫دور‬ ‫وى دور ‪ Rc‬اور ‪ jXm‬دو ں‬ ‫۔اس‬
‫۔‬ ‫ا از‬ ‫ر‬ ‫ا ات‬ ‫۔اس دور‬ ‫ا‬ ‫۔ ‪-3.20‬ا‬ ‫د‬
‫ا از‬ ‫‪Rms‬‬ ‫‪ ٰ Xm ≫ Rc‬ا‬ ‫۔‬ ‫ب‬ ‫اب‬ ‫اس‬ ‫و‬

‫۔‬ ‫‪-3.20‬ب‬ ‫۔ ں‬
‫اور ِدور‬ ‫دور‬ ‫‪3.11‬‬
‫ں‬ ‫دو‬ ‫و ا ر‬ ‫وى دور‬ ‫ا ر‬ ‫ن‬

‫۔‬ ‫ر‬ ‫ا‬ ‫۔اس‬ ‫اور ِ دور‬ ‫دور‬ ‫ں‬ ‫۔ ان‬
‫فدو‬ ‫‪ Iˆφ 64‬ا ر‬
‫ُ‬
‫‪87‬‬ ‫ِدور‬ ‫اور‬ ‫دور‬ ‫‪.3.11‬‬
‫دور‬ ‫‪3.11.1‬‬
‫‪65‬‬
‫۔‬ ‫وں آزاد ر‬ ‫ا‬ ‫‪ ،‬ا ر‬ ‫وا‬ ‫م‬ ‫دور‬
‫وٹ ‪ 66‬۔ ا‬ ‫ا ر‬ ‫اروں‬ ‫د ؤ اور د ان‬ ‫ا‬
‫د ؤ وا‬ ‫ا‬ ‫‪،‬‬ ‫ا ر‬
‫۔‬ ‫آ‬ ‫ز دہ آ‬ ‫ل‬ ‫۔ تا‬ ‫آ ن‬
‫ا ر‬ ‫وا ا دور‬ ‫ً ‪ 25 kV A‬اور ‪50 Hz 11000 : 220 V‬‬
‫ل‬ ‫د ؤا‬ ‫رہ ار د ؤ‬ ‫رہ ار‬ ‫اس‬ ‫۔ا‬
‫ل‬ ‫د ؤا‬ ‫دؤ‬ ‫دو‬ ‫د ؤ وا‬ ‫اور ا دو‬
‫دؤ م‬ ‫۔‪11 kV‬‬ ‫ر‬ ‫د ‪50 Hz‬‬ ‫۔ دو ں ر ں‬
‫۔‬ ‫د ؤ وا‬ ‫اس‬ ‫۔ و‬ ‫ك‬
‫د ؤ وا‬ ‫اس‬ ‫ل‬ ‫ا‬

‫دؤ ا ر م ت‬
‫رو ‪It‬‬ ‫‪ pt‬اور دور‬ ‫دور‬ ‫د ؤ ‪Vt‬‬ ‫ار‬ ‫اس‬ ‫ا‬
‫اب‬ ‫ا‬ ‫دؤ‬ ‫ا ل دوران د ؤ‬ ‫۔‬
‫رو‬ ‫اس اس‬ ‫آزاد ر‬ ‫ے‬ ‫دو ى‬ ‫۔ ا ر‬
‫رو اس‬ ‫رو‬ ‫رو ‪ Iˆφ‬۔ ا ر‬ ‫رو ف ن ا‬ ‫۔ ٰا‬
‫د ؤ وا‬ ‫ا‬ ‫۔ ‪ ِ 3.16‬ر‬ ‫ً دو‬
‫‪67‬‬
‫۔‬ ‫‪I1‬‬ ‫ارى‬ ‫وہ‬ ‫رو‬ ‫۔ ں‬ ‫‪V1 Vt‬‬ ‫ر‬
‫اس ح‬ ‫۔‬ ‫ا‬ ‫ار ‪Iφ‬‬ ‫‪Iˆφ‬‬ ‫ٰ ا ‪ I1‬در‬ ‫ا‬ ‫‪I2′‬‬
‫‪It = I1 = Iφ‬‬
‫ا از‬ ‫‪ ٰ ،‬اا‬ ‫دؤ‬ ‫ر وٹ‬ ‫رو‬ ‫ا‬

‫‪VR1 = It R1 = Iφ R1 ≈ 0‬‬
‫‪VX1 = I1 X1 = Iφ X1 ≈ 0‬‬
‫ر‬ ‫۔ان‬ ‫‪3.16‬‬ ‫۔‬ ‫دؤ‬ ‫ً ‪Vt‬‬ ‫ں ‪ Rc‬اور ‪Xm‬‬

‫۔‬ ‫‪3.21‬‬
‫‪open circuit test65‬‬
‫‪design66‬‬
‫‪scalar67‬‬
‫ ا ر‬.3‫ب‬ 88
It
.
+
V̂t
Rc jXm
−
‫۔‬ ‫ے‬ :3.21
‫۔ ں‬ Rc ‫ف‬ pt ‫ٰ ا‬ ‫ع ف ا‬
Vt2
pt =
Rc
‫۔ ں‬
Vt2
(3.33) Rc =
pt
‫۔‬
‫ٰا‬ ‫ار‬ ‫ر وٹ‬ ‫اروں‬ ‫رو‬ ‫د ؤ اور‬ ‫ح‬ ‫ا‬

Vt
|Zt | =
It
‫وا‬ 3.21
1 1 1
= +
Zt Rc jXm
‫ٰا‬
jRc Xm
Zt =
Rc + jXm
Rc Xm
|Zt | = √
Rc2 + Xm
2
‫‪89‬‬ ‫ِدور‬ ‫اور‬ ‫دور‬ ‫‪.3.11‬‬
‫‪Rms‬‬ ‫‪jXms‬‬
‫‪It‬‬
‫‪.‬‬
‫‪+‬‬
‫‪Rms = R1′ + R2‬‬
‫‪V̂t‬‬
‫‪Xms = X1′ + X2‬‬
‫‪−‬‬
‫۔‬ ‫‪ :3.22‬دور‬
‫| ‪Rc |Zt‬‬
‫)‪(3.34‬‬ ‫√ = ‪Xm‬‬
‫‪2‬‬
‫| ‪Rc2 −|Zt‬‬
‫۔‬ ‫ب‬ ‫‪Xm‬‬ ‫وات ‪3.34‬‬ ‫‪ Rc‬اور‬ ‫وات ‪3.33‬‬
‫ا‬ ‫در‬ ‫ا‬ ‫دہ ‪ Rc‬اور ‪ Xm‬ا ر‬ ‫در‬

‫اس‬ ‫د ر وٹ ا ل‬ ‫در ر ں‬ ‫دو ى‬ ‫۔ا ان‬
‫۔‬
‫ِدور‬ ‫‪3.11.2‬‬
‫دؤ‬ ‫ز دہ‬ ‫ا‬ ‫ف‬

‫ح ا ر‬
‫رو اس‬ ‫ا‬ ‫ا ر‬ ‫رو‬
‫۔‬ ‫ز دہ آ ن‬
‫رو رے‬ ‫ا‬ ‫ا ر‬ ‫۔ اس‬ ‫ار‬
‫اس‬ ‫تآ‬ ‫ا ر‬ ‫وا‬ ‫ا ل‬ ‫۔ ٰ اا‬
‫۔ ٰ اا‬ ‫‪113.63 A‬‬ ‫دؤ‬ ‫‪ 2.2727 A‬اور‬ ‫دؤ‬ ‫ز دہ‬
‫ف ‪2.2727 A‬‬ ‫اور ا ز دہ د ؤ‬ ‫ا ‪113.63 A‬‬ ‫دؤ‬
‫ز دہ آ ن ۔‬
‫ِ دور‬ ‫ا‬ ‫ڑا‬ ‫دو ں وں آ‬ ‫دؤ‬ ‫اس‬

‫ِ‬ ‫ؤ ‪Vt‬‬ ‫د‬ ‫رہ‬ ‫دو‬ ‫ڈ ا دہ د ؤ‬ ‫اس‬ ‫دؤ‬ ‫اور ز دہ‬
‫ب‪ .3‬ا ر‬ ‫‪90‬‬
‫اس‬ ‫ِ دور‬ ‫ےآ‬ ‫۔‬ ‫‪pt‬‬ ‫رو ‪ It‬اور ِ دور‬ ‫دور‬

‫دہ‬ ‫ڈ ا‬ ‫رو ا ر‬ ‫۔‬ ‫د‬ ‫دو ى‬ ‫اور اس‬ ‫رو ر‬
‫حا‬ ‫ے‬ ‫۔‬ ‫‪ 3.22‬د‬ ‫دور‬ ‫۔ اس‬ ‫رو‬
‫‪V2‬‬ ‫‪Vt‬‬ ‫ر‬ ‫د ؤ وا‬ ‫‪3.16‬‬ ‫دور‬
‫۔‬
‫ا از‬ ‫ر‬ ‫رو‬ ‫نا‬ ‫ٰ ا اس‬ ‫دؤ‬

‫ٰا‬ ‫ف ا‬ ‫د‬ ‫۔‬
‫) ‪pt = It2 (Rms‬‬
‫‪pt‬‬
‫)‪(3.35‬‬ ‫= ‪Rms‬‬
‫‪It2‬‬
‫۔‬
‫دؤ‬ ‫رو اور‬ ‫ِ دور‬

‫‪Vt‬‬
‫= | ‪|Zt‬‬
‫‪It‬‬
‫وا‬
‫‪Zt = Rms + jXms‬‬
‫√‬
‫‪|Zt | = Rms‬‬
‫‪2 + X2‬‬
‫‪ms‬‬
‫ٰا‬
‫√‬
‫‪2‬‬
‫)‪(3.36‬‬ ‫‪Xms‬‬ ‫‪= |Zt | − Rms‬‬
‫‪2‬‬
‫وات ‪3.36‬‬ ‫ح‬ ‫۔ا‬ ‫‪R2‬‬ ‫‪R1‬‬ ‫ا اس‬ ‫ا د‬ ‫وات ‪3.35‬‬

‫ُ‬
‫۔‬ ‫ت‬ ‫ا‬ ‫۔ دور‬ ‫‪ X1‬اور ‪ X2‬ہ‬
‫ر‬ ‫رت‬ ‫در ر ں ا‬ ‫ہ‬ ‫۔ ا ان ا اء ك ہ‬ ‫ت‬ ‫ا‬
‫‪R1′ = R2‬‬
‫‪X1′ = X2‬‬
‫‪91‬‬ ‫ِدور‬ ‫اور‬ ‫دور‬ ‫‪.3.11‬‬
‫۔‬
‫ا ر‬ ‫ٰا‬ ‫د و‬ ‫ً ں ا ر‬
‫۔ اس ت ل‬ ‫م‬ ‫دؤ د ا‬ ‫در ر‬ ‫د ؤد‬ ‫ا‬
‫۔ ًا‬ ‫رہ‬ ‫دہ د ؤ دو‬ ‫د ؤ ا ر د ر وہ ڈ ا‬ ‫ورى‬
‫‪ 220 V‬اور ‪1320 V‬‬ ‫اس ز دہ د ؤ‬ ‫ت‬ ‫ا ‪ 11000 : 220 V‬ا ر‬
‫ٰ ا ‪220 V‬‬ ‫رے ں ‪ 220 V‬اور ‪ 440 V‬م‬ ‫۔‬ ‫د ؤد‬ ‫در ن‬
‫۔‬ ‫‪ 440 V‬ا ل‬
‫ڑ ‪،‬‬ ‫ےآ‬ ‫ا‬ ‫ا ر‬ ‫ا ول‬ ‫دو رہ د د‬ ‫ں ا‬
‫۔‬ ‫رى د ؤ‬ ‫اس‬ ‫رت‬ ‫‪ ،‬دو ى‬ ‫ِ دور‬ ‫ا‬
‫۔‬ ‫ك اور ن ا‬ ‫ا‬
‫ا‬ ‫در‬ ‫ا‬ ‫دہ ‪ Rc‬اور ‪ Xm‬ا ر‬ ‫در‬
‫اس‬ ‫د ر وٹ ا ل‬ ‫در ر ں‬ ‫دو ى‬ ‫۔ا ان‬
‫۔‬
‫ا ر‬ ‫وا‬ ‫اور ‪50‬‬ ‫‪ 11000 : 220 ،‬وو‬ ‫‪-‬ا‬ ‫‪ 25‬وو‬ ‫ل ‪ :3.7‬ا‬

‫۔‬ ‫دور اور ِ دور‬
‫رو ‪39.64 A‬‬ ‫۔ا‬ ‫‪220 V‬‬ ‫دؤ‬ ‫و‬ ‫دور‬ ‫•‬
‫۔‬ ‫ع ‪600 W‬‬ ‫اور‬
‫رو ‪2.27 A‬‬ ‫۔ا‬ ‫‪440 V‬‬ ‫دؤ‬ ‫ز دہ‬ ‫و‬ ‫ِ دور‬ ‫•‬
‫۔‬ ‫ع ‪560 W‬‬ ‫اور‬
‫‪:‬‬ ‫دور‬
‫‪220‬‬
‫= | ‪|Zt‬‬ ‫‪= 5.55 Ω‬‬
‫‪39.64‬‬
‫‪2202‬‬
‫= ‪Rc‬‬ ‫‪= 80.67 Ω‬‬
‫‪600‬‬
‫‪80.67 × 5.55‬‬
‫√ = ‪Xm‬‬ ‫‪= 5.56 Ω‬‬
‫‪80.672 − 5.552‬‬
‫ب‪ .3‬ا ر‬ ‫‪92‬‬
‫‪0.027‬‬ ‫‪j0.032‬‬ ‫‪0.027‬‬ ‫‪j0.032‬‬

‫‪.‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪V̂1‬‬ ‫‪V̂2′‬‬
‫‪80.67‬‬ ‫‪j5.56‬‬
‫‪−‬‬ ‫‪−‬‬
‫وىدور۔‬ ‫دؤ‬ ‫دوراور ِدور‬ ‫‪:3.23‬‬
‫‪:‬‬ ‫دور‬
‫‪440‬‬
‫= ‪Zt‬‬ ‫‪= 193.83 Ω‬‬
‫‪2.27‬‬
‫‪560‬‬
‫‪Rms‬‬ ‫=‬ ‫‪= 108.68 Ω‬‬
‫‪2 × 2.272‬‬
‫√‬
‫‪Xms‬‬ ‫‪= 193.832 − 108.682 = 160 Ω‬‬
‫دؤ‬ ‫ان‬
‫(‬ ‫‪)2‬‬
‫‪220‬‬
‫‪× 108.68 = 43.47 mΩ‬‬
‫‪11000‬‬
‫(‬ ‫‪)2‬‬
‫‪220‬‬
‫‪× 160 = 64 mΩ‬‬
‫‪11000‬‬
‫‪43.47 mΩ‬‬
‫= ‪R1 = R2′‬‬ ‫‪= 21.7 mΩ‬‬
‫‪2‬‬
‫‪64 mΩ‬‬
‫= ‪X1 = X2′‬‬ ‫‪= 32 mΩ‬‬
‫‪2‬‬
‫۔‬ ‫د‬ ‫‪3.23‬‬ ‫وى دور‬ ‫دؤ‬ ‫۔ان‬

‫‪93‬‬ ‫ا ر‬ ‫‪.3.12‬‬
‫‪V̂s1‬‬ ‫‪V̂s2‬‬ ‫‪V̂s3‬‬
‫‪V̂i1‬‬ ‫‪V̂i2‬‬ ‫‪V̂i3‬‬
‫‪.‬‬
‫ا ر ۔‬ ‫‪:3.24‬ا‬
‫ا ر‬ ‫‪3.12‬‬
‫‪69‬‬
‫ً ﺗ‪ ‬ﻣﺮﺣﻠﮧ‬ ‫۔‬ ‫ر‬ ‫ر‬ ‫اﯾﮏ ﻣﺮﺣﻠﮧ ‪ 68‬ا ر‬ ‫اب‬
‫ا ر ا ر‬ ‫دا‬ ‫ں‬ ‫ا ر‬ ‫۔‬ ‫ا ر ا ل‬
‫دو ا ر دو رہ‬ ‫اس‬ ‫ا ر اب‬ ‫۔ ںا ا‬
‫ںا‬ ‫د‬ ‫‪3.24‬‬ ‫اس‬ ‫ا ر‬ ‫۔‬
‫ى‬ ‫‪ V̂s1‬اس‬ ‫ا ا‬ ‫ا ر‬ ‫‪V̂i1‬‬ ‫۔اس‬ ‫ں ا ر‬
‫اور آپ‬ ‫م‬ ‫و‬ ‫‪ ،‬اور‬ ‫ا ر‬ ‫۔اس ح‬
‫۔‬ ‫ِر‬ ‫ع‬ ‫۔ان‬ ‫آ‬ ‫روز ہ ز‬
‫ں‬ ‫دو‬ ‫آ‬ ‫ا ا‬ ‫ا ر‬

‫۔ان‬ ‫ا ر د‬ ‫‪-3.25‬ا‬
‫ح ان ں‬ ‫۔ا‬ ‫ﺳﺘﺎرہ ‪‬ﺎ ڑ ‪ Y 70‬اور دو ے ﺗﮑﻮ‪ ‬ڑ ‪∆ 71‬‬ ‫۔ا‬ ‫ڑے‬
‫ر‬ ‫ڑ‬ ‫۔ ںا‬ ‫ڑے‬ ‫ں‬ ‫ى ا دو‬ ‫ا ر وں‬
‫∆‪Y :‬‬ ‫• رہ‪:‬‬

‫‪Y :Y‬‬ ‫• رہ‪ :‬رہ‬
‫∆‪∆:‬‬ ‫‪:‬‬ ‫•‬
‫‪single phase68‬‬
‫‪three phase69‬‬
‫‪star connected70‬‬
‫‪delta connected71‬‬
‫ب‪ .3‬ا ر‬ ‫‪94‬‬
‫‪a‬‬ ‫• •‬ ‫‪a′‬‬
‫‪+‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪van‬‬ ‫‪′‬‬
‫‪vab‬‬ ‫‪vab‬‬
‫‪−‬‬
‫∆‪Y :‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪−‬‬
‫‪c‬‬ ‫•‬
‫‪c′‬‬
‫‪b‬‬ ‫• •‬ ‫‪b′‬‬
‫•‬
‫‪+v‬‬
‫‪+v c‬‬
‫‪bc −‬‬
‫‪+‬‬
‫‪−van +‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪′‬‬
‫‪+v ′‬‬
‫‪cn‬‬
‫‪a‬‬
‫‪−‬‬
‫‪vbn‬‬
‫‪−‬‬
‫‪′‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪vbc‬‬ ‫‪vbc‬‬
‫•‬ ‫‪−‬‬
‫•‬ ‫‪−‬‬ ‫‪−‬‬
‫•‬ ‫‪a′‬‬
‫‪bn −‬‬
‫‪′‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪−vab‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪c‬‬ ‫• •‬ ‫‪c′‬‬
‫‪+v‬‬
‫•‬ ‫‪b′‬‬
‫‪b‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪vcn‬‬
‫‪−‬‬
‫ب‬ ‫‪n‬‬ ‫اﻟﻒ‬
‫ا ر‬ ‫رہ‪-‬‬ ‫‪:3.25‬‬
‫‪∆:Y‬‬ ‫‪ :‬رہ‬ ‫•‬
‫ں‬ ‫ى‬ ‫ان‬ ‫ڑا‬ ‫رہ‬ ‫ں‬ ‫ا ا‬ ‫ا ر وں‬ ‫ان‬ ‫‪-3.25‬ا‬

‫ں‬ ‫ح ى‬ ‫۔ا‬ ‫رہ د‬ ‫ں‬ ‫ا ا‬ ‫ں ا ر‬ ‫۔ ‪-‬ب‬ ‫ڑا‬
‫۔‬ ‫ڑ‬ ‫ڑ اور‬ ‫رہ‬ ‫ان‬ ‫ں و‬ ‫۔ا‬ ‫د‬
‫ى‬ ‫اس‬ ‫زاو‬ ‫ا ا‬ ‫ں ا ر وں‬ ‫و‬ ‫ا‬

‫ے‬ ‫ا ا‬ ‫او ا ر‬ ‫ا‬ ‫۔ ں‬ ‫ُا زاو‬
‫‪′ ′‬‬
‫ا ر وں اس‬ ‫۔‬ ‫زاو‬ ‫ے ‪an‬‬ ‫‪ an‬اور ى‬
‫۔‬ ‫د‬ ‫اور ان‬ ‫ں‬ ‫ح‬
‫ر‬ ‫ڑ‬ ‫اور دا‬ ‫ڑ‬ ‫و‬ ‫ڑ ن‬ ‫ا ر‬

‫اور ى‬ ‫حا ا‬ ‫۔ا‬ ‫ُا ا ر‬ ‫رہ‪-‬‬ ‫ا ر‬ ‫۔ ں‬
‫۔‬ ‫ى‬ ‫رہ‬ ‫ا ا‬ ‫۔ ں اس‬ ‫دا‬
‫ً ا ر‬ ‫ا‪n‬‬ ‫ں‬ ‫۔اس‬ ‫ر‬ ‫ر‬ ‫ى‬ ‫رہ‬

‫‪95‬‬ ‫ا ر‬ ‫‪.3.12‬‬
‫ا‬ ‫۔ م‬ ‫‪73‬‬
‫ف زﻣ‪‬‬ ‫‪72‬‬
‫زﻣﯿ‪ ‬ﺗﺎر‬ ‫۔اس ر‬ ‫د‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ز‬ ‫د‬
‫۔‬ ‫‪75‬‬
‫‪ a, b, c‬ﮔﺮم ﺗﺎر‬ ‫۔‬ ‫‪74‬‬
‫‪‬ﻨﮉی ﺗﺎر‬
‫ﯾﮏ ﻣﺮﺣﻠﮧ‬ ‫رو‬ ‫اور‬ ‫‪76‬‬

‫̂‪V‬‬ ‫ﯾﮏ ﻣﺮﺣﻠﮧ ﺑﺮ‪ ‬دﺑﺎؤ‬ ‫دؤ‬ ‫ا ر‬
‫ﺗﺎر ﮐﯽ ﺑﺮ‪ ‬دﺑﺎؤ‬ ‫دؤ‬ ‫دو م روں‬ ‫ا ر‬ ‫۔‬ ‫ˆ ‪77‬‬
‫‪I‬‬ ‫ﺑﺮ‪ ‬رو‬
‫زﻣﯿ‪‬‬ ‫رو‬ ‫ر‬ ‫۔ز‬ ‫ﺗﺎر ﮐﯽ ﺑﺮ‪ ‬رو ر‪I‬‬

‫ˆ ‪79‬‬
‫رو‬ ‫م ر‬ ‫اور‬ ‫‪78‬‬
‫ر̂‪V‬‬
‫۔‬ ‫ˆ ‪80‬‬
‫ﺑﺮ‪ ‬رو ز ‪I‬‬
‫ںر‬ ‫اروں آ‬ ‫اروں اور ﺗﺎر‬ ‫ﯾﮏ ﻣﺮﺣﻠﮧ‬ ‫‪Y‬‬ ‫رہ‬

‫√‬
‫= ر‪V‬‬ ‫‪3V‬‬
‫)‪(3.37‬‬
‫‪ = I‬ر‪I‬‬
‫ںر‬ ‫اروں آ‬ ‫اور ر‬ ‫∆‬
‫‪ = V‬ر‪V‬‬
‫)‪(3.38‬‬ ‫√‬
‫‪ = 3I‬ر‪I‬‬
‫۔ان دو وا ں‬ ‫ر‬ ‫ں‬ ‫ارى‬ ‫ان‬ ‫ر‬

‫√‬
‫)‪(3.39‬‬ ‫‪ = 3V‬ر‪ I‬ر‪V‬‬ ‫‪I‬‬
‫ا‬ ‫ا ر‬ ‫اور ا‬ ‫‪V‬‬ ‫‪I‬‬ ‫‪-‬ا‬ ‫وو‬ ‫ا ر‬ ‫ا‬

‫ں‬ ‫اس‬ ‫‪-‬ا‬ ‫وو‬ ‫ا ر‬ ‫ٰا‬ ‫ا ر‬
‫ر‪ I‬ر ‪V‬‬ ‫√‬
‫)‪(3.40‬‬ ‫‪-‬ا‬ ‫‪ = 3V‬وو‬ ‫‪I‬‬ ‫ر‪ I‬ر‪= 3 × √ = 3V‬‬
‫‪3‬‬
‫‪ground72‬‬
‫‪ground, earth,neutral73‬‬
‫‪neutral74‬‬
‫‪live wires75‬‬
‫‪phase voltage76‬‬
‫‪phase current77‬‬
‫‪line to line voltage78‬‬
‫‪line current79‬‬
‫‪ground current80‬‬
‫ب‪ .3‬ا ر‬ ‫‪96‬‬
‫‪√V‬‬ ‫‪V‬‬
‫‪3a‬‬
‫‪aI‬‬ ‫‪√I‬‬
‫‪3‬‬ ‫√‬
‫‪3V‬‬
‫‪V‬‬ ‫‪a‬‬
‫‪V‬‬
‫√‬ ‫√‬ ‫‪V‬‬
‫‪a‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3aI‬‬ ‫‪I‬‬
‫‪I‬‬ ‫‪aI‬‬
‫√‬
‫‪3‬‬
‫‪I‬‬ ‫‪aI‬‬
‫‪V‬‬
‫‪V‬‬ ‫‪a‬‬
‫‪.‬‬
‫‪√I‬‬ ‫‪aI‬‬
‫√‬
‫‪V‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪V‬‬ ‫‪a‬‬
‫‪V‬‬
‫√‬ ‫‪V‬‬
‫√‬
‫‪3‬‬ ‫‪a 3‬‬
‫‪I‬‬ ‫‪aI‬‬
‫اروں ر ۔‬ ‫راور‬ ‫‪:3.26‬ا ا اور ى‬
‫۔‬ ‫ل‬ ‫ما‬ ‫وات ﺗ‪ ‬ﻣﺮﺣﻠﮧ ادوار‬
‫رہ‬ ‫ٰاا‬ ‫دى ر د‬ ‫وہ ا‬ ‫ڑے‬ ‫ح‬ ‫ا ر‬

‫وات ‪ 3.16‬اور ‪ 70‬د‬ ‫‪ 66‬د‬ ‫ا ر ا ادى ر‬ ‫ا‬ ‫ان‬ ‫ڑ‬
‫ا ر وں ا ا اور‬ ‫‪ 3.26‬د‬ ‫وات ‪ 3.23‬رے ا ے ۔ا ا ل‬
‫‪a = N1 /N2‬‬ ‫۔اس‬ ‫اروں ر‬ ‫اور ر‬ ‫ى‬
‫دو ں‬ ‫ا ر‬ ‫۔‬ ‫ا ر‬ ‫ں ‪ N1 : N2‬ان ا‬
‫۔‬ ‫دؤ‬ ‫ر‬
‫دؤ‬ ‫ر‬ ‫ا ر‬ ‫رہ‪-‬‬ ‫د‬ ‫‪3.26‬‬

‫(‬ ‫)‬
‫‪V‬‬
‫ا ا‬ ‫√‬ ‫√‬ ‫‪N1‬‬
‫)‪(3.41‬‬ ‫‪= 3a = 3‬‬
‫ى‪V‬‬ ‫‪N2‬‬
‫رہ‪ -‬رہ‬
‫‪V‬‬ ‫(‬ ‫)‬
‫ا ا‬ ‫‪N1‬‬
‫)‪(3.42‬‬ ‫=‪=a‬‬
‫ى‪V‬‬ ‫‪N2‬‬
‫‪ -‬رہ‬
‫‪V‬‬ ‫(‬ ‫)‬
‫ا ا‬ ‫‪a‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪N1‬‬
‫)‪(3.43‬‬ ‫√= √=‬
‫ى‪V‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪N2‬‬
‫‪97‬‬ ‫ا ر‬ ‫‪.3.12‬‬
‫‪-‬‬ ‫اور‬
‫‪V‬‬ ‫(‬ ‫)‬
‫ا ا‬ ‫‪N1‬‬
‫)‪(3.44‬‬ ‫=‪=a‬‬
‫ى‪V‬‬ ‫‪N2‬‬
‫۔‬
‫ا ر‬ ‫∆‪ Y :‬ڑ‬ ‫رہ‪-‬‬ ‫ں ا ر وں‬ ‫ل ‪:3.8‬‬

‫‪:‬‬ ‫اﺳﺘﻌﺪاد ‪ 81‬درج ذ‬ ‫ا ر‬ ‫۔ا‬
‫‪50 kV A,‬‬ ‫‪6350 : 440 V,‬‬ ‫‪50 Hz‬‬
‫۔اس‬ ‫دؤ‬ ‫ر‬ ‫‪ 11000‬وو‬ ‫ا ا‬ ‫ا ر‬ ‫رہ‪-‬‬

‫دؤ م ۔‬ ‫ر‬ ‫ى‬ ‫ا ر‬
‫ا‬ ‫۔ا ا‬ ‫ر‬ ‫ا ر‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫و‬ ‫‪:‬‬

‫ر‬ ‫ا ر‬
‫‪N1‬‬ ‫‪V1‬‬ ‫‪6350‬‬
‫=‬ ‫=‬
‫‪N2‬‬ ‫‪V2‬‬ ‫‪440‬‬
‫د‬ ‫وات ‪3.37‬‬ ‫دؤ‬ ‫اور اس‬

‫ر‪V‬‬ ‫‪11000‬‬
‫‪V‬‬ ‫‪= √ = √ = 6350.85 V‬‬
‫ا ا ‪،‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫د‬ ‫وات ‪3.16‬‬ ‫ى‬ ‫ا ر‬ ‫ٰ ا اس‬

‫‪N2‬‬ ‫‪440‬‬
‫= ى‪V‬‬ ‫‪V‬‬ ‫=‬ ‫‪× 6350.85 ≈ 440 V‬‬
‫ا ا ‪N1‬‬ ‫‪6350‬‬
‫اس‬ ‫د‬ ‫وات ‪3.38‬‬ ‫ٰا‬ ‫ڑا‬ ‫ا ر وں‬ ‫ان‬ ‫ى‬ ‫۔‬
‫دؤ‬ ‫ر‬ ‫ا ر‬ ‫۔اس‬ ‫دؤ‬ ‫ر‬
‫‪V‬‬ ‫‪11000‬‬
‫ا ا ‪ ،‬ر‬
‫=‬
‫ى‪ ،‬ر‪V‬‬ ‫‪440‬‬
‫‪rating81‬‬
‫ب‪ .3‬ا ر‬ ‫‪98‬‬
‫‪-‬ا‬ ‫ا ر ‪ 150‬وو‬ ‫ٰا‬ ‫ا ر ‪ 50‬وو ‪-‬ا‬ ‫۔‬

‫‪82‬‬
‫ا اد‬ ‫ا ر‬ ‫۔ ں اس‬
‫‪150 kV A,‬‬ ‫‪11000 : 440 V,‬‬ ‫‪50 Hz‬‬
‫۔‬
‫دؤ‬ ‫ر‬ ‫دو ں‬ ‫ا ر‬ ‫اد ن‬ ‫‪ 83‬اس ا‬ ‫ا ر‬

‫۔‬ ‫ں‬
‫ان‬ ‫ا‬ ‫۔اس و‬ ‫ل‬ ‫م را‬ ‫رہ‪ -‬رہ ے ا ر‬

‫م‬ ‫وآ‬ ‫ى‬ ‫ان‬ ‫‪ 120°‬زاو‬ ‫دى و آ‬ ‫دؤ‬
‫و‬ ‫رت ى‬ ‫ا ر‬ ‫ت و‬ ‫ر‬ ‫۔‬
‫ج ا‬ ‫ى دؤ‬ ‫ا‬ ‫و‬ ‫م‬ ‫و‬ ‫۔ ى‬
‫۔‬ ‫ز دہ ھ‬ ‫دى و‬ ‫دؤ‬
‫ان‬ ‫و‬ ‫ى‬ ‫دؤ‬ ‫ے ا ر وں‬

‫۔‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ان‬ ‫وع‬ ‫رو دش‬ ‫ں‬ ‫ُے‬
‫۔ ں‬ ‫ا‬ ‫ا ر رہ‬ ‫ر‬ ‫و‬ ‫ازن دور‬ ‫ا ر‬

‫د ؤ‪،‬‬ ‫اور اس ا‬ ‫رو‬ ‫رو‪ ،‬ر‬ ‫اس ا‬
‫رہ ُ ا ۔ ں‬ ‫اس ا‬ ‫ر‬ ‫ح‬ ‫د ؤ ۔ا‬
‫ل‬ ‫۔ ا‬ ‫ر آ ن‬ ‫۔ا‬ ‫ًآ ن‬ ‫دور‬
‫آ ۔‬ ‫ز دہ‬
‫وا‬ ‫اور ‪50‬‬ ‫‪ 2000 ∆ : Y‬وو ‪-‬ا ‪ 11000 : 600 ،‬وو‬ ‫ل ‪ :3.9‬ا‬
‫ں‬ ‫ا‬ ‫ر ۔‬ ‫ازن‬ ‫ا ر‬
‫۔‬ ‫د‬ ‫‪3.27‬‬ ‫۔‬ ‫ا‬ ‫)‪(0.504 + j0.1917‬‬
‫‪rating82‬‬
‫‪name plate83‬‬
‫‪99‬‬ ‫ا ر‬ ‫‪.3.12‬‬
‫‪11000 : 600V‬‬
‫‪.‬‬
‫‪n‬‬
‫‪0.504‬‬ ‫‪j0.1917‬‬
‫۔‬ ‫ر‬ ‫ا‬ ‫ازن‬ ‫‪ :3.27‬ا ر‬
‫۔‬ ‫م‬ ‫رو‬ ‫• ‪ .1‬اس‬

‫‪84‬‬
‫م‬ ‫در ر‬ ‫• ‪.2‬‬
‫‪:‬‬
‫رہ‬
‫∆‪Z‬‬ ‫‪0.504 + j0.1917‬‬
‫= ‪ZY‬‬ ‫=‬ ‫‪= 0.168 + j0.0639‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫دار‬ ‫ر‬ ‫ا‬‫۔اس‬ ‫د‬ ‫‪3.28‬‬ ‫ا‬ ‫رہ‬ ‫اس‬

‫اس ر‬ ‫۔ ازن دور‬ ‫ے در ن ا د‬ ‫ز‬ ‫ا ر‬
‫۔‬ ‫اس ازن دور ا‬ ‫۔‬ ‫رو‬
‫رو‬ ‫ں وى‬
‫‪346.41‬‬
‫=‪I‬‬ ‫‪= 1927.262 −20.825°‬‬
‫‪0.168 + j0.0639‬‬
‫اور اس ا‬
‫‪p = 346.41 × 1927.262 × cos(−20.825°) = 624 007 W‬‬
‫‪85‬‬
‫و‬ ‫‪ 1872 kW‬اس‬ ‫اس‬ ‫رى در ر‬ ‫۔ ں‬
‫‪cos(−20.825°) = 0.93467‬‬
‫‪electrical load84‬‬
‫‪power factor85‬‬
‫ب‪ .3‬ا ر‬ ‫‪100‬‬
‫‪9‬‬
‫‪063‬‬
‫‪j 0.‬‬
‫‪68‬‬
‫‪346‬‬
‫‪0.1‬‬
‫‪.41‬‬
‫‪.‬‬
‫‪V‬‬
‫‪n‬‬
‫۔‬ ‫وى رہ‬ ‫‪:3.28‬‬
‫۔‬
‫√‬
‫روں‬ ‫ا ا‬ ‫۔ ا ر‬ ‫رو ‪ 1927.262 3 = 1112.7‬ا‬
‫رو‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪600‬‬
‫‪× 1927.262 = 105.12‬‬
‫‪11000‬‬
‫۔‬ ‫ا‬
‫ر ں‬ ‫ا‬ ‫ن‬ ‫و‬ ‫۔اس ب‬ ‫‪0.93467‬‬ ‫و‬ ‫اس ل‬

‫۔‬ ‫وا ادارہ )وا ا(‬ ‫ا‬ ‫‪0.9‬‬ ‫و‬
101 ‫ر‬ ‫رو‬ ‫ز دہ‬ ‫ ا ر‬.3.13
‫ر‬ ‫رو‬ ‫ز دہ‬ ‫ا ر‬ 3.13
‫ اس‬B = B0 sin ωt ‫و‬ ِ ‫ا ر‬ ‫ا‬ ‫د‬
∂φ ∂B
v=e=N = N Ac
∂t ∂t
= ωN Ac B0 cos ωt
= V0 cos ωt
V0
(3.45) B0 =
ωN Ac
86
‫۔‬ ‫در‬ ‫ا ر‬ ‫ار‬ ‫وات‬
‫اور‬ ‫و‬ ‫۔‬ ‫ر‬ ‫ا ر‬ ‫ا‬ ‫ر‬

‫۔‬ ‫ر‬ ‫اس‬ ‫ا‬
‫دؤ‬ ‫اس‬ ‫ا ر‬
v = V0 cos(ωt + θ)
‫و‬ ِ 87
‫دوری ﻋﺮﺻﮧ‬ ‫آد‬ θ = π/2 ‫۔ا‬
∫ π/ω
1
B= V0 cos(ωt + π/2) dt
N Ac 0
V0 π/ω
= sin(ωt + π/2)0
ωN Ac
( )
2V0
=−
ωN Ac
steady state86
time period87
‫ب‪ .3‬ا ر‬ ‫‪102‬‬
‫ز دہ‬ ‫ب‪θ = 0‬‬ ‫۔ا‬ ‫د‬ ‫ل ل‬ ‫و‬ ‫ِ‬

‫ِ‬ ‫ز دہ‬ ‫ز دہ‬ ‫۔ ان دو زاو ں‬ ‫وات ‪3.45‬‬ ‫و‬ ‫ِ‬ ‫ز دہ‬
‫۔‬ ‫در ن ر‬ ‫و ان دو وں‬
‫‪H‬‬ ‫۔ ٰ ا‪B‬د‬ ‫ر‬ ‫‪B−H‬‬

‫۔ ى ا ر وں‬ ‫ر ع‬ ‫‪2.14‬‬ ‫‪88‬۔ ں ‪ 50‬د‬ ‫رو‬ ‫ك‬
‫ِ‬ ‫ں‬ ‫۔ ا ر‬ ‫‪1 ≤ B0 ≤ 1.3‬‬ ‫و‬ ‫ِ‬
‫۔‬ ‫ز دہ‬ ‫رو‬ ‫در ر ن ا‬ ‫‪2.6‬‬ ‫و‪2‬‬
‫آوازآ‬ ‫ا‬ ‫و‬ ‫ا ر‬ ‫‪-‬ا‬ ‫‪ 200088‬وو‬

‫ب‪4‬‬
‫د‬ ‫ا‬ ‫اور‬
‫۔‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫د‬ ‫و‬ ‫رو‬

‫ؤڈ ‪ ،‬و ن‬ ‫۔ ان‬ ‫د‬ ‫۔‬
‫‪ِ ،‬ر ‪ 1‬و ہ‬ ‫۔ ان‬ ‫ت ا‬ ‫اور‬ ‫ا‬ ‫۔ ان‬ ‫و ہ‬
‫دو ى‬ ‫ا‬ ‫ر ا‬ ‫‪،‬‬ ‫اور‬ ‫‪،‬‬ ‫ى‬ ‫۔ا‬
‫۔‬
‫د‬ ‫ا‬ ‫د‬ ‫رو‬ ‫۔‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫د‬ ‫و‬ ‫اس ب‬
‫۔‬ ‫ہ اس ب‬ ‫ان‬ ‫ا‬ ‫ں‬ ‫ح‬ ‫ا‬
‫اور ا‬ ‫ر‬ ‫ا‬ ‫وہ‬ ‫ا‬ ‫اس ب‬

‫۔‬ ‫د ر‬
‫‪relay1‬‬
‫‪103‬‬
‫د‬ ‫ا‬ ‫اور‬ ‫ب‪.4‬‬ ‫‪104‬‬
‫تاور وڑ‬ ‫م‬ ‫‪4.1‬‬
‫ت‬ ‫اس‬ ‫ر‪q‬ر‬ ‫ان‬ ‫ا ا‬

‫)‪(4.1‬‬ ‫‪F = qE‬‬
‫ت‬ ‫ر‬ ‫اور ا‬ ‫ت‪E‬‬ ‫ت‬ ‫ر‬ ‫۔ا‬

‫‪‬‬ ‫اور اس‬ ‫ر‬ ‫ان‬ ‫ر‬ ‫حا ا‬ ‫۔ا‬ ‫‪ E‬ا‬
‫ت‬ ‫اس‬ ‫رﻓﺘﺎر ‪v 2‬‬
‫)‪(4.2‬‬ ‫)‪F = q (v × B‬‬
‫۔ ا دا‬ ‫م‬ ‫‪3‬‬

‫داﺋ‪ ‬ﺎﺗﮫ ﮐﮯ ﻗﺎﻧﻮن‬ ‫ت‬ ‫ر‬ ‫۔ اس‬
‫۔‬ ‫‪F‬‬ ‫ا‬ ‫ڑا‬ ‫‪B‬‬ ‫ا‬ ‫ر‬ ‫را ں‪v‬‬
‫ر و‬ ‫۔ا ا‬ ‫ر ر ‪ q‬اور ‪B‬‬ ‫۔ ں‬ ‫ت اس‬ ‫ر‬
‫‪4‬‬
‫وات ﻟﻮرﯾ‪‬‬ ‫دو ا‬ ‫ت‬ ‫اس‬ ‫ر‬ ‫ان‬ ‫اور‬
‫۔‬
‫)‪(4.3‬‬ ‫)‪F = q (E + v × B‬‬
‫۔‬ ‫ں‬ ‫ا‬ ‫‪v = dL/ dt‬‬ ‫ا‬ ‫وات ‪4.2‬‬

‫(‬ ‫)‬
‫‪dL‬‬
‫‪F =q‬‬ ‫‪×B‬‬
‫‪dt‬‬
‫)‪(4.4‬‬ ‫‪q‬‬
‫=‬ ‫)‪(dL × B‬‬
‫‪dt‬‬
‫)‪= i (dL × B‬‬
‫‪50‬‬ ‫رداس ‪ ، 15‬رى‬ ‫۔‬ ‫د‬ ‫ان‬ ‫ا‬ ‫‪4.1‬‬ ‫ل ‪:4.1‬‬

‫وں‬ ‫دار ك وا‬ ‫و‬ ‫ِ‬ ‫۔‬ ‫رو ‪ 5‬ا‬ ‫اور اس‬
‫و ‪0.55‬‬ ‫ِ‬ ‫۔ا‬ ‫د‬
‫‪velocity2‬‬
‫‪right hand rule3‬‬
‫‪Lorenz equation4‬‬
105 ‫تاور وڑ‬ ‫م‬ .4.1
r
F = 1.375az
d c
θ θ
N S N S
.
e b
F = −1.375az f a
az ay
ax ‫ب‬ ax ‫اﻟﻒ‬
‫تاور وڑ‬ ‫ا‬:4.1
‫اور‬ ‫م‬ ‫ت‬ ‫ا اف‬ •
‫م‬ τ ‫وڑ‬ •
‫اور ا‬ ‫ا از‬ ‫وں‬ ‫ر‬ ‫۔ا‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ر‬ ‫اور ب‬ ‫ا‬- :
‫ں‬ ‫ا اف‬ ‫ر‬ ‫رو‬ ‫ا‬- ‫دا ہ‬ ‫ا‬
Lbc = lay
Lcd = −2rax
Lde = −lay
Leb = 2rax
‫ت‬ ‫ان ا اف‬ 4.2 ‫وات‬ ‫۔ ں‬ B = B0 ax
Fbc = i (Lbc × B0 ax )
( )
= 5 0.5ay × 0.55ax
= −1.375az
Fcd = 5 (−0.3ax × 0.55ax )
=0
( )
Fde = 5 −0.5ay × 0.55ax
= 1.375az
Fea = 0
‫د‬ ‫ا‬ ‫اور‬ ‫ب‪.4‬‬ ‫‪106‬‬
‫د‬ ‫۔ دو ت‬ ‫ا اف‬ ‫ت رى‬ ‫۔ د‬

‫م‬ ‫آ‬ ‫ن‬ ‫دا‬ ‫۔ اس وڑ‬ ‫وڑ ا‬ ‫وا‬ ‫ں‬
‫۔ وڑ‬
‫‪τ = −1.375 × 2 × 0.15 × sin θay‬‬
‫‪= −0.4125 sin θay‬‬
‫۔‬ ‫‪-‬‬
‫ان وات‬ ‫آ وا‬ ‫ل‬ ‫۔ا‬ ‫ں‬ ‫ل ف دہ‬ ‫ان وات ا‬

‫ت‬ ‫د‬ ‫۔ اب وہ‬ ‫ت‬
‫۔‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫اور‬ ‫ا‬ ‫۔ اس‬
‫اور ا‬ ‫ا‬ ‫۔ ان‬ ‫ً دو‬

‫اور‬ ‫وا‬ ‫۔ دو ا‬ ‫‪5‬‬
‫ﺳﺎﮐﻦ ‪‬ﮭﺎ‬ ‫۔ ٰ ا اس‬ ‫ر‬
‫آ ن‬ ‫اس ح‬ ‫۔ا‬ ‫‪6‬‬
‫ﮔﮭﻮﻣﺘﺎ ‪‬ﮭﺎ‬ ‫۔ ٰ ا اس‬
‫ا‬ ‫ح دو‬ ‫۔‬ ‫ان دو ں دو‬
‫۔‬ ‫ب‪S‬‬ ‫ل ‪ N‬دو ے‬ ‫ا‬
‫و‬ ‫و‪،‬‬ ‫۔‬ ‫ا‬ ‫دو ں‬

‫‪،‬‬ ‫اس‬ ‫۔‬ ‫م‬ ‫۔ا‬ ‫ر‬ ‫اور ا‬ ‫ر‬ ‫آ‬
‫۔‬ ‫دؤ ا‬ ‫اس‬ ‫م‬
‫د‬ ‫ڈ‬ ‫م ا‬ ‫۔ ں‬ ‫د‬ ‫‪4.2‬‬ ‫ا‬

‫ہ‬ ‫دو‬ ‫ا‬ ‫۔ ں‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫۔ اس‬
‫‪7‬‬
‫ا ا‬ ‫۔ اس‬ ‫‪Fm‬‬ ‫ت‬ ‫ا‬ ‫‪ x‬اور‬ ‫ہ‬ ‫ا‬ ‫‪ e‬اور ‪ i‬اور‬
‫‪stator coil5‬‬
‫‪rotor coil6‬‬
‫۔‬ ‫ر‬ ‫ا‬ ‫‪m‬‬ ‫‪ 7‬ا ت ‪Fm‬‬
‫‪107‬‬ ‫تاور وڑ‬ ‫م‬ ‫‪.4.1‬‬
‫‪i‬‬ ‫‪Fm‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬
‫ﺗﻮاﻧﺎ‪ ‬ﻧﮧ ﺿﺎﺋﻊ ﮐﺮﻧﮯ اور ﻣﻘﻨﺎﻃﯿﺴﯽ‬
‫‪e‬‬ ‫‪x‬‬
‫ﺗﻮاﻧﺎ‪ ‬ذﺧ‪‬ہ ﮐﺮﻧﮯ واﻻ ﻧﻈﺎم‬
‫‪−‬‬ ‫‪−‬‬
‫ﺑﺮ‪ ‬ﺳﺮا‬ ‫‪.‬‬ ‫ﻣﯿﮑﺎ‪ ‬ﺳﺮا‬
‫م۔‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫‪:4.2‬‬
‫‪x‬‬
‫‪R‬‬
‫‪i‬‬ ‫‪Fm‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪e, λ‬‬ ‫ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮﻧﮯ واﻻ ﺣﺼﮧ‬
‫‪−‬‬ ‫‪−‬‬
‫‪.‬‬
‫وا آ ۔‬ ‫‪ :4.3‬ت ا‬
‫‪ُ Fm‬رخ ا ر‬ ‫ى‬ ‫اور دا‬ ‫ف‬ ‫ا ر‬ ‫‪ُ i‬رخ‬ ‫او‬

‫۔‬ ‫‪3.6‬‬ ‫ا ر دور‬ ‫۔‬
‫ا‬ ‫رت‬ ‫ا‬ ‫ہ‬ ‫ذ ہ‬ ‫ا‬ ‫ع‬ ‫ا‬ ‫م‬ ‫ا‬

‫م‬ ‫مد‬ ‫ا‬ ‫‪ 4.3‬ا‬ ‫۔‬ ‫ع و ر‬
‫ا‬ ‫ع ‪ ،‬و‬ ‫ا‬ ‫۔ ں‬ ‫م‬ ‫وا‬ ‫اور‬
‫۔‬ ‫‪R‬‬
‫ف‬ ‫۔ اس‬ ‫ہ‬ ‫ا‬ ‫اور‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫دى ا ل‬ ‫ا‬

‫اس‬ ‫‪ ∂W‬دى‬ ‫ا‬ ‫۔ ٰ اا‬ ‫ا‬ ‫دو ے‬ ‫ا‬
‫‪ ∂W‬اور‬ ‫ذ ہ‬ ‫ان‬ ‫‪،‬‬ ‫‪∂W‬‬ ‫ا‬
‫۔‬ ‫م آ‬ ‫رے‬ ‫‪∂W‬‬ ‫ں‬
‫)‪(4.5‬‬ ‫‪∂W‬‬ ‫‪= ∂W‬‬ ‫‪+ ∂W‬‬ ‫‪+ ∂W‬‬

‫د‬ ‫ا‬ ‫اور‬ .4‫ب‬ 108
‫ا از‬ ‫ع‬ ‫ا‬ ‫ا‬

(4.6) ∂W = ∂W + ∂W
∂t ‫اس وات‬
∂W ∂W ∂W
(4.7) = +
∂t ∂t ∂t
‫اور‬ ei ‫۔ا‬ ‫ت‬ ‫وات ا‬

∂W = Fm ∂x ‫دا‬
∂x ∂Wm
(4.8) ei = Fm +
∂t ∂t
‫۔‬ ‫ں‬ ‫ا‬ ‫ل‬ ‫ا‬ 2.27 ‫وات‬ ‫۔‬ Wm W ‫ں‬

∂λ ∂x ∂Wm
(4.9) i = Fm +
∂t ∂t ∂t
(4.10) ∂Wm = i∂λ − Fm ∂x
‫ر‬ ‫ت دى ر‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫ل‬ ‫وات ا‬ ‫د ۔‬ ‫ ا‬4.10 ‫وات‬

8
4.2 ‫ ۔ ٰ ا‬λ ‫ اور‬i e ‫ اور‬i ‫ہ‬ 4.10 ‫۔ وات‬ ‫ا‬ ‫ن‬
‫۔‬ ‫ح‬ 4.4
9
z(x, y)
∂z ∂z
(4.11) ∂z(x, y) = dx + dy
∂x ∂y
‫۔‬ Wm (x, λ) ‫ح‬ ‫ا‬

∂Wm ∂Wm
(4.12) ∂Wm (x, λ) = dx + dλ
∂x ∂λ
Lorenz equation8
function9
‫‪109‬‬ ‫م‬ ‫ا وا ا‬ ‫د‬ ‫‪.4.2‬‬
‫‪i‬‬ ‫‪Fm‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬
‫ﺗﻮاﻧﺎ‪ ‬ﻧﮧ ﺿﺎﺋﻊ ﮐﺮﻧﮯ اور ﻣﻘﻨﺎﻃﯿﺴﯽ‬
‫‪λ, e‬‬ ‫‪x‬‬
‫ﺗﻮاﻧﺎ‪ ‬ذﺧ‪‬ہ ﮐﺮﻧﮯ واﻻ ﻧﻈﺎم‬
‫‪−‬‬ ‫‪−‬‬
‫‪.‬‬
‫‪ = i∂λ‬ﺑﺮ‪∂W‬‬ ‫ﻣﻘﻨﺎﻃﯿﺴﯽ‪∂W‬‬ ‫‪ = Fm ∂x‬ﻣﯿﮑﺎ‪∂W‬‬
‫م۔‬ ‫وا ا‬ ‫‪ :4.4‬ا‬
‫ا‬ ‫وات ‪4.10‬‬ ‫اس وات اور‬

‫‬
‫ )‪∂Wm (x, λ‬‬
‫)‪(4.13‬‬ ‫‪Fm (x, λ) = −‬‬ ‫‬
‫‪∂t‬‬
‫‪ λ0‬‬
‫ )‪∂Wm (x, λ‬‬
‫)‪(4.14‬‬ ‫= )‪i(x, λ‬‬ ‫‬
‫‪∂λ‬‬ ‫‪x0‬‬
‫ت‬ ‫ل‬ ‫وات ‪ 4.13‬ا‬ ‫م‬ ‫)‪Wm (x, λ‬‬ ‫ا‬ ‫ان‬ ‫ا‬
‫۔‬ ‫۔ ا‬ ‫ب‬
‫م‬ ‫د ا وا ا‬ ‫‪4.2‬‬
‫۔‬ ‫ا‬ ‫و‬ ‫ع‬ ‫۔‬ ‫دہ م د‬ ‫ا‬ ‫‪4.3‬‬

‫اس‬ ‫ب‬ ‫ا‬ ‫۔ ا اس‬ ‫ا از‬ ‫وا‬ ‫م‬
‫۔‬ ‫آ ن‬ ‫ر‬ ‫م‬ ‫ا‬ ‫۔ اس ح د‬ ‫ر‬ ‫و‬ ‫ا‬
‫ً‬ ‫۔‬ ‫وا‬ ‫ت ا‬

‫دور‬ ‫وا‬ ‫درز ر‬ ‫۔ ٰا‬ ‫ً ‪ℜa ≫ ℜ c‬‬ ‫۔‬ ‫اور ز دہ‬ ‫ء‬
‫د ؤ ‪ τ‬اور‬ ‫‪،‬‬ ‫د‬ ‫وات ‪2.19‬‬ ‫‪،‬‬ ‫۔ا‬ ‫ا از‬ ‫‪ℜc‬‬ ‫‪،‬‬
‫ں‬ ‫ح وات ‪ 2.28‬اب‬ ‫۔ا‬ ‫اہ را‬ ‫و‪ϕ‬‬
‫)‪(4.15‬‬ ‫‪λ = L(x)i‬‬

‫د‬ ‫ا‬ ‫اور‬ ‫ب‪.4‬‬ ‫‪110‬‬
‫ء‬ ‫‪4.3‬‬ ‫ف اور ف‬ ‫اس ت‬ ‫)‪L(x‬‬ ‫ا‬ ‫اس وات‬

‫۔‬ ‫‪x‬‬
‫‪∂W‬‬ ‫م ‪= Fm dx‬‬ ‫۔ ں‬ ‫‪x‬‬ ‫وا‬ ‫ت ‪Fm‬‬ ‫‪4.3‬‬
‫ان‬ ‫۔ا‬ ‫وات ‪4.10‬‬ ‫‪4.3‬‬ ‫‪∂W‬۔ ں‬ ‫‪= i dλ‬‬ ‫ا‬

‫‪10‬‬
‫۔‬ ‫وات ‪4.10‬‬ ‫م‬ ‫‪Wm‬‬ ‫ذ ہ ا‬
‫∫‬ ‫∫‬ ‫∫‬
‫)‪(4.16‬‬ ‫= ‪∂Wm‬‬ ‫‪i(x, λ) dλ −‬‬ ‫‪Fm (x, λ) dx‬‬
‫دى ۔ اس‬ ‫ا‬ ‫م‬ ‫۔ا ا‬ ‫وا‬ ‫‪4.5‬‬ ‫ل‬ ‫اس‬

‫۔ا و‬ ‫و اور ار ط و‬ ‫و‬ ‫رو‬ ‫۔‬ ‫رو‬ ‫اس‬
‫ا ا‬ ‫۔‬ ‫۔ ں ت اور‬ ‫ا‬ ‫ان‬
‫‪i = ϕ = λ = Wm = F m = x = 0‬‬
‫رو رواں‬ ‫۔‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫۔ اب‬ ‫د‬ ‫‪4.5‬‬ ‫۔ا ا‬

‫۔ا‬ ‫را‬ ‫۔ آ‬ ‫ا‬ ‫ت اور‬
‫) ‪Wm (x0 , λ0‬‬ ‫ا‬ ‫ان‬ ‫اور ں‬ ‫‪ λ = λ0‬اور ‪x = x0‬‬ ‫۔ اس‬ ‫د‬
‫‪4.5‬‬ ‫‪ λ‬اور ‪x‬‬ ‫ں‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫۔ ا ا‬
‫) ‪Wm (x0 , λ0‬‬ ‫ا‬ ‫ان‬ ‫آ ى‬ ‫ر ۔ ٰا‬ ‫را‬ ‫ا‬ ‫د‬
‫۔‬ ‫م‬ ‫۔ا‬ ‫را‬ ‫وات ‪ 4.16‬ا‬ ‫م‬
‫۔‬ ‫را ا ر‬ ‫ا‬
‫‪11‬‬
‫ﻗﺪاﻣﺖ ﭘﺴﻨﺪ ﻣﯿﺪان‬ ‫ان ا‬ ‫ہا‬ ‫اس‬
‫‪12‬۔ اس‬ ‫ار‬ ‫‪ x0‬اور ‪λ0‬‬ ‫ف اور ف ا‬ ‫ا‬ ‫ان‬
‫ں‬ ‫ا‬ ‫ان‬ ‫آ ى‬ ‫را‬
‫‪x0‬‬ ‫اور‬ ‫را‬ ‫ا ا‬ ‫‪4.5‬‬ ‫و‬ ‫۔ ٰا‬
‫‪integral10‬‬
‫‪conservative field11‬‬
‫۔‬ ‫اس ا ‪mgh‬‬ ‫ى‬ ‫را ‪h‬‬ ‫‪m‬‬ ‫ا‬ ‫ان ا‬ ‫ا‬ ‫‪ 12‬ذ ان‬
‫‪111‬‬ ‫م‬ ‫ا وا ا‬ ‫د‬ ‫‪.4.2‬‬
‫‪λ‬‬
‫) ‪Wm (x0 , λ0‬‬
‫‪λ0‬‬ ‫اﺧﺘﺘﺎﻣﯽ ﻧﻘﻄﮧ‬
‫اﺻ‬
‫ﻞر‬
‫اﺑﺘﺪا‪ ‬ﻧﻘﻄﮧ‬ ‫ﮧ‬ ‫اﺳﺘ‬ ‫دوﺳﺮا راﺳﺘﮧ‬
‫‪.‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪‬ﻼ راﺳﺘﮧ‬ ‫‪x0‬‬
‫ا ۔‬ ‫ان‬ ‫‪:4.5‬‬
‫وات ‪ 4.16‬اب دو وں‬ ‫۔ ٰا‬ ‫) ‪(x0 , λ0‬‬ ‫ا‬ ‫دو ا را ا ر‬ ‫ں‬

‫) ‪(x0 , λ0‬‬ ‫ں‬ ‫اور‬ ‫)‪(x0 , 0‬‬ ‫)‪(0, 0‬‬ ‫‪،‬‬
‫∫‬ ‫∫‬ ‫∫‬
‫)‪(4.17‬‬ ‫= ‪∂Wm‬‬ ‫‪∂Wm +‬‬ ‫‪∂Wm‬‬
‫را‬ ‫ا‬ ‫را‬ ‫دو ا را‬
‫۔‬ ‫ں‬ ‫را‬ ‫۔‬ ‫رى رى د‬ ‫و‬ ‫اس وات دا‬

‫∫‬ ‫∫‬ ‫‪0‬‬ ‫∫‬ ‫‪x0‬‬
‫)‪(4.18‬‬ ‫= ‪∂Wm‬‬ ‫‪i(x, 0) dλ −‬‬ ‫‪Fm (x, 0) dx‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫را‬
‫‪λ‬‬ ‫اس رے را‬ ‫ا‬

‫‪x = x0‬‬ ‫‪4.5‬‬ ‫‪x=0‬‬ ‫اس را‬
‫۔‬ ‫وا‬ ‫رو )‪ i(x, 0‬اور ت )‪Fm (x, 0‬‬ ‫۔ وات ‪ 4.18‬اس ت‬ ‫ا ر‬
‫‪∫0‬‬
‫۔‬ ‫‪0‬‬
‫‪i(x, 0) dλ = 0‬‬ ‫ٰ ا اس وات‬ ‫وع اور آ ى ار ا‬ ‫‪λ‬‬
‫ا‬ ‫و‬ ‫۔‬ ‫و‬ ‫‪λ=0‬‬ ‫ا‬

‫۔ ٰ ا اس وات‬ ‫۔ اور‬ ‫ٰ ا ت ‪Fm‬‬ ‫د‬
‫‪∫ x0‬‬
‫ا‬ ‫وات ‪4.18‬‬ ‫را‬ ‫۔ ں‬ ‫‪0‬‬
‫‪Fm (x, 0) dx = 0‬‬
‫∫‬ ‫∫‬ ‫‪0‬‬ ‫∫‬ ‫‪x0‬‬
‫)‪(4.19‬‬ ‫= ‪∂Wm‬‬ ‫‪i(x, 0) dλ −‬‬ ‫‪Fm (x, 0) dx = 0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫را‬
‫د‬ ‫ا‬ ‫اور‬ ‫ب‪.4‬‬ ‫‪112‬‬
‫۔‬ ‫ں‬ ‫و‬ ‫ح وات ‪ 4.17‬دو ے را‬ ‫ا‬

‫∫‬ ‫∫‬ ‫‪λ0‬‬ ‫∫‬ ‫‪x0‬‬
‫)‪(4.20‬‬ ‫= ‪∂Wm‬‬ ‫‪i(x0 , λ) dλ −‬‬ ‫‪Fm (x0 , λ) dx‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪x0‬‬
‫دو ا را‬
‫ا ا اور ا‬ ‫‪x‬‬ ‫۔ ت‬ ‫‪ x = x0‬ر‬ ‫رے را‬ ‫د‬ ‫اس‬

‫۔‬ ‫ا‬
‫∫‬ ‫‪x0‬‬
‫)‪(4.21‬‬ ‫‪Fm (x0 , λ) dx = 0‬‬
‫‪x0‬‬
‫ل‬ ‫۔ وات ‪ 4.15‬ا‬ ‫رو‬ ‫رہ‬ ‫آ‬

‫∫‬ ‫‪λ0‬‬ ‫∫‬ ‫‪λ0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪λ20‬‬
‫)‪(4.22‬‬ ‫= ‪i(x0 , λ) dλ‬‬ ‫= ‪λ dλ‬‬
‫‪0‬‬ ‫) ‪L(x0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫) ‪2L(x0‬‬
‫۔‬ ‫وات‬ ‫ا‬ ‫ان‬ ‫ر‬ ‫آ‬ ‫اس ح‬

‫‪λ20‬‬
‫)‪(4.23‬‬ ‫= ‪W‬‬
‫) ‪2L(x0‬‬
‫رو‬ ‫ذر‬ ‫وات ‪4.14‬‬ ‫ت )‪ Fm (x, λ‬اور‬ ‫ذر‬ ‫وات ‪4.13‬‬ ‫د‬ ‫اس وات‬
‫۔‬ ‫)‪ i(x, λ‬ب اب‬
‫اور‬ ‫وا‬ ‫مد‬ ‫۔‬‫وا ا‬ ‫‪4.6‬‬ ‫ل ‪:4.2‬‬

‫درز ‪ g‬۔ ا ‪ w = 0.4 m ،b = 0.2 m، g = 1 mm، N = 500‬اور ‪i = 30 A‬‬
‫ا ‪ Wm‬م ۔‬ ‫درز‬ ‫ں اس‬
‫رے ۔‬ ‫و‬ ‫ٰا‬ ‫‪h ≫ g‬‬ ‫‪:‬‬

‫‪2‬‬
‫‪λ‬‬
‫= ‪Wm‬‬ ‫‪2L‬‬ ‫م‬ ‫رے ۔‬ ‫درز‬ ‫و‬
‫‪113‬‬ ‫م‬ ‫ا وا ا‬ ‫د‬ ‫‪.4.2‬‬
‫‪i‬‬ ‫ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮﺗﺎ ﺣﺼﮧ‬

‫‪+‬‬ ‫‪g‬‬ ‫‪b‬‬ ‫)‪(b − x‬‬
‫‪e, λ‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪g‬‬ ‫‪h‬‬
‫‪−‬‬ ‫ﻣﻘﻨﺎﻃﯿﺴﯽ ‪‬ﺎو‬
‫‪.‬‬
‫‪w‬‬
‫‪h≫g‬‬
‫اور ا ۔‬ ‫‪:4.6‬‬
‫‪N 2 µ0 A g‬‬
‫ا‬ ‫= ‪ L‬اور )‪Ag = w(b − x‬‬ ‫‪2g‬‬ ‫ں‬ ‫ٰ ا ‪Wm = 12 Li2‬‬ ‫اور ‪L = λi‬‬
‫۔ ں‬
‫‪1 N 2 µ0 Ag 2‬‬
‫= ‪Wm‬‬ ‫‪i‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2g‬‬
‫)‪1 5002 × 4π10−7 × 0.4(0.2 − x‬‬
‫× =‬ ‫‪× 302‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2 × 0.001‬‬
‫)‪= 28278(0.2 − x‬‬
‫۔‬ ‫ا‬ ‫ول‬
‫۔‬ ‫م‬ ‫ت ‪Fm‬‬ ‫ا‬ ‫‪4.6‬‬ ‫ل ‪:4.3‬‬

‫‬
‫ )‪∂Wm (x,λ‬‬
‫ہ‪x‬‬ ‫ا‬ ‫۔اس‬ ‫‪Fm = −‬‬ ‫‪∂x‬‬ ‫‬ ‫وات ‪4.13‬‬ ‫‪:‬‬
‫‪λ0‬‬
‫۔‬ ‫اور ‪λ‬‬
‫‪ λ = Li‬ا ل ۔‬ ‫‪λ‬‬ ‫م ۔ا‬ ‫م‬ ‫ا‬ ‫ل ‪4.2‬‬

‫۔‬ ‫ل‬ ‫۔ )‪ Wm (x, i) = 28278(0.2 − x‬ا‬ ‫ہ ‪ x‬اور ‪i‬‬ ‫ں ا‬
‫د‬ ‫ا‬ ‫اور‬ ‫ب‪.4‬‬ ‫‪114‬‬
‫۔ در‬ ‫)‪Wm (x, λ‬‬
‫‪λ2‬‬ ‫‪λ2‬‬ ‫‪gλ2‬‬

‫= )‪Wm (x, λ‬‬ ‫‪= ( 2‬‬ ‫‪)= 2‬‬
‫‪2L‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪N µ0 Ag‬‬ ‫)‪N µ0 w(b − x‬‬
‫‪2g‬‬
‫ل‬ ‫ا‬ ‫وات ‪4.13‬‬ ‫اب ا‬

‫)‪∂Wm (x, λ‬‬
‫‪Fm = −‬‬
‫‪∂x‬‬
‫‪gλ2‬‬
‫‪=− 2‬‬
‫‪N µ0 w(b − x)2‬‬
‫۔ ں ت‬ ‫‪ُ Li‬‬ ‫‪λ‬‬ ‫ق‬

‫‪gL2 i2‬‬
‫‪Fm = −‬‬
‫‪N 2 µ0 w(b‬‬‫‪− x)2‬‬
‫‪N 2 µ0 wi2‬‬
‫‪=−‬‬
‫‪4g‬‬
‫‪= −28 278‬‬
‫اس‬ ‫وا‬ ‫ت ‪ُ x‬ا‬ ‫ت‬ ‫۔‬

‫۔‬ ‫ے‬
‫ا اور ‪ -‬ا‬ ‫‪4.3‬‬
‫ا‬ ‫ر درا‬ ‫۔ آپ د‬ ‫اف د‬ ‫‪ λ 4.7‬اور ‪i‬‬

‫ف اور دو ى‬ ‫ا‬ ‫)‪ (λ, i‬اور اس‬ ‫ا‬ ‫اس اف‬ ‫۔ا‬
‫ا ‪Wm‬‬ ‫۔ ا اس‬ ‫ا‬ ‫ر ‪λi‬‬ ‫ا‬
‫‪′‬‬
‫‪ -‬ا ‪Wm‬‬ ‫اس‬ ‫ار‬
‫‪′‬‬
‫)‪(4.24‬‬ ‫‪Wm‬‬ ‫‪= λi − Wm‬‬
115 ‫ ا‬- ‫ ا اور‬.4.3
i
W m′ ‫ﮐﻮ‐ﺗﻮاﻧﺎ‬ ‫ ﮐﮯ ﻧﯿﭽﮭﮯ رﻗﺒﮧ‬‫ﻟﮑ‬
‫ ﮐﮯ ﺑﺮاﺑﺮ ﮨﮯ۔‬‫ﺗﻮاﻧﺎ‬
Wm ‫ﺗﻮاﻧﺎ‬
.
λ
‫۔‬ ‫ ا‬- :4.7
13
‫ق‬ ‫ر‬ ‫اس وات‬
′
∂Wm = ∂(λi) − ∂Wm
= λ∂i + i∂λ − ∂Wm
‫ل‬ ‫ا‬ 4.10 ‫وات‬

′
∂Wm = λ∂i + i∂λ − (i∂λ − Fm ∂x)
′
(4.25) ∂Wm = λ∂i + Fm ∂x
‫۔‬
‫ق‬ ‫ر‬ z(x, y) ‫ح ں‬ 4.14 ‫ اور‬4.13، 4.12، 4.11 ‫وات‬
∂z ∂z
∂z(x, y) = dx + dy
∂x ∂y
′
Wm (x, i) ‫ا‬- ‫۔ ں‬
′ ′
′ ∂Wm ∂Wm
(4.26) ∂Wm (x, i) = dx + di
∂x ∂i
‫تد‬ 4.25 ‫وات‬ ‫اس وات‬

′
∂Wm
(4.27) λ=
∂i x0
partial differential13
‫د‬ ‫ا‬ ‫اور‬ ‫ب‪.4‬‬ ‫‪116‬‬
‫اور‬
‫‬
‫ ‪′‬‬
‫‪∂Wm‬‬ ‫‬
‫)‪(4.28‬‬ ‫‪Fm‬‬ ‫=‬
‫‪∂x i0‬‬
‫ل‬ ‫ا‬ ‫‪-‬ا‬ ‫۔ اس وات‬ ‫دو ى وات‬ ‫م‬ ‫۔ ت‬

‫۔‬ ‫ت‬ ‫ذر‬ ‫ا‬ ‫وات ‪4.13‬‬
‫ان وات‬ ‫ا‬

‫∫‬ ‫‪i0‬‬
‫‪′‬‬
‫)‪(4.29‬‬ ‫‪Wm‬‬ ‫= ) ‪(i0 , x0‬‬ ‫‪λ(i, x0 ) di‬‬
‫‪0‬‬
‫اس‬ ‫ان‬ ‫وات ‪2.28‬‬ ‫ں اور‬ ‫را‬ ‫‪ λ‬اور ‪i‬‬ ‫م‬

‫۔‬ ‫ں‬ ‫وات‬
‫∫‬ ‫‪i‬‬
‫‪′‬‬ ‫‪L(x)i2‬‬
‫)‪(4.30‬‬ ‫‪Wm‬‬ ‫)‪(i, x‬‬ ‫=‬ ‫= ‪L(x)i di‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬
‫۔‬ ‫ل ز دہ آ ن‬ ‫ا‬ ‫‪-‬ا‬ ‫اور‬ ‫ا‬
‫‪ N‬۔ا‬ ‫‪ ،l‬رداس ‪ r‬اور‬ ‫رى‬ ‫‪ 14‬د‬ ‫ار‬ ‫ا‬ ‫‪4.8‬‬ ‫ل ‪:4.4‬‬

‫ِ‬ ‫ار‬ ‫و‬ ‫۔‬ ‫ا ر ر‬ ‫و رى‬ ‫ار‬
‫۔‬ ‫ت ‪H ≈ N I/l‬‬ ‫ا‬ ‫ا ر رى‬ ‫۔ ں‬ ‫ا از‬
‫اس‬ ‫۔‬ ‫ل‬ ‫ا‬ ‫ذر‬ ‫ا‬ ‫د ں ا‬ ‫ا‬ ‫ار‬

‫اﻣﺎ‪‬‬ ‫‪ 100‬ام ‪ 3000‬ام‬ ‫‪ 1500‬واٹ‬ ‫ح ‪ 100‬واٹ‬
‫ار‬ ‫۔اس ح‬ ‫در ں م‬ ‫‪1200‬‬ ‫ر ں ‪500‬‬ ‫‪15‬‬
‫ﺑﺮ‪ ‬ﭩﯿﺎں‬
‫۔د ت‬ ‫رو ارى‬ ‫اور اس‬ ‫ے ڈا‬ ‫د ت‬
‫م‬ ‫‪16‬‬
‫ں ‪ 1650‬ڈ ى ﺛﻠﺴﺌﺲ‬ ‫۔‬ ‫د‬ ‫م‬ ‫رو ا‬ ‫ر ا‬
‫۔‬
‫‪spiral coil14‬‬
‫‪high frequency, induction furnaces15‬‬
‫‪Celsius, Centigrade16‬‬
117 ‫ ا‬- ‫ ا اور‬.4.3
‫ ﭼﮑﺮ‬N l
‫ ار ۔‬:4.8
‫ت‬ ‫دؤ‬ ‫ردا‬ ‫رت‬ ‫ ر‬I0 ‫رو‬ ‫ار‬ ‫• اس‬

‫۔‬ ‫م‬ ‫ر‬
‫۔‬ ‫ں‬ ‫ار‬ ‫ام‬ 3000 ‫ى‬ •
N = 11, I0 = 10 000 A, l = 0.94 m, r = 0.49 m
‫۔‬ ، ،‫د ؤ‬ ‫اس ردا‬
: ‫ا‬
‫۔‬ ‫ل‬ ‫ا‬ ‫ا‬-
µ0 N 2 πr2
L=
l
′ Li2 µ0 N 2 πr2 I02
Wm (r, i) = =
2 2l
′
∂Wm µ0 N 2 πrI02
F = =
∂r l
‫دؤ‬ ‫۔ ں‬ A = 2πrl ‫ل‬ ‫۔‬ ‫ت ردا‬

F µ0 N 2 πrI02 µ0 N 2 I02
= 2
=
A 2πrl 2l2
‫۔‬
:‫ب‬
F 4π10−7 × 112 × 100002 N
= = 8605 2
A 2 × 0.942 m
‫د‬ ‫ا‬ ‫اور‬ ‫ب‪.4‬‬ ‫‪118‬‬
‫‪l‬‬
‫ب‬ ‫‪.‬‬ ‫اﻟﻒ‬
‫ﻟﻮﮨﮯ ﮐﺎ ﺑﺎر‬ ‫‪ A‬رﻗﺒﮧ‬ ‫‪ A‬رﻗﺒﮧ‬
‫۔‬ ‫‪:4.9‬‬
‫‪17‬‬
‫روزا‬ ‫‪70‬‬ ‫ں ‪30‬‬ ‫ل ‪ 2000 :4.5‬واٹ ‪ 3000‬واٹ‬
‫‪-4.9‬ا‬ ‫۔‬ ‫ل‬ ‫ا‬ ‫ً‬ ‫دو ى‬ ‫۔ ‪18‬ا وزن ا‬
‫۔‬ ‫ں‬ ‫د‬ ‫ا ا‬
‫‪N = 300,‬‬ ‫‪A = 0.8 m2 ,‬‬ ‫‪I = 30 A‬‬
‫ا‬ ‫‪2.5‬‬ ‫در ن او‬ ‫اور‬ ‫ا‬

‫۔‬
‫‪:‬‬
‫‪µ0 N 2 A‬‬
‫=‪L‬‬
‫‪2l‬‬
‫‪′‬‬ ‫‪Li2‬‬ ‫‪µ0 N 2 Ai2‬‬
‫= )‪Wm (l, i‬‬ ‫=‬
‫‪2‬‬ ‫‪4l‬‬
‫‪∂Wm‬‬ ‫‪µ0 N 2 Ai2‬‬ ‫‪4π10−7 × 3002 × 0.8 × 302‬‬
‫= ‪F‬‬ ‫‪=−‬‬ ‫=‬ ‫‪−‬‬ ‫‪= 31 558 N‬‬
‫‪∂l‬‬ ‫‪4l2‬‬ ‫‪4 × 0.02542‬‬
‫‪31558‬‬
‫۔‬ ‫ا‬ ‫‪9.8‬‬ ‫‪= 3220 kg‬‬ ‫ں‬
‫۔‬ ‫ا‬ ‫اما‬ ‫ار‬ ‫‪17‬‬
‫د ر ں۔‬ ‫ا‬ ‫‪18‬‬

‫‪119‬‬ ‫م‬ ‫‪.4.4‬ز دہ ں‬
‫‪i1‬‬
‫‪Fm‬‬
‫‪λ1‬‬
‫‪i2‬‬ ‫‪dWm‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪λ2‬‬
‫‪.‬‬
‫‪ = i1 dλ1 + i2 dλ2‬ﺑﺮ‪∂W‬‬ ‫‪ = Fm dx‬ﻣﯿﮑﺎ‪∂W‬‬
‫م۔‬ ‫‪:4.10‬دو ں‬
‫۔‬ ‫‪-‬ا‬ ‫ل ‪4.3‬‬ ‫ل ‪:4.6‬‬
‫وات ‪4.30‬‬ ‫‪:‬‬

‫‪′‬‬ ‫‪L(x)i2‬‬ ‫‪N 2 µ0 w(b − x)i2‬‬
‫‪Wm‬‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪2‬‬ ‫‪4g‬‬
‫وات ‪4.28‬‬ ‫اور‬

‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪∂Wm‬‬ ‫‪N µ0 wi‬‬
‫= ‪Fm‬‬ ‫‪=−‬‬ ‫‪= −28 278 N‬‬
‫‪∂x‬‬ ‫‪4g‬‬
‫۔‬ ‫ا‬ ‫۔‬ ‫ت‬ ‫ا‬
‫م‬ ‫ز دہ ں‬ ‫‪4.4‬‬
‫م‬ ‫ں‬ ‫ز دہ‬ ‫ا‬ ‫۔ اس‬ ‫م‬ ‫فا‬ ‫ا‬

‫‪4.10‬‬ ‫۔‬ ‫ح‬ ‫م‬ ‫ا‬ ‫م‬ ‫۔ ز دہ ں‬
‫د‬ ‫ا‬ ‫اور‬ ‫ب‪.4‬‬ ‫‪120‬‬
‫۔ ٰا‬ ‫رو ‪i2‬‬ ‫رو ‪ i1‬اور دو ے‬ ‫ا‬

‫)‪(4.31‬‬ ‫‪∂W‬‬ ‫‪= i1 dλ1 + i2 dλ2‬‬
‫)‪(4.32‬‬ ‫‪∂W‬‬ ‫‪= ∂W‬‬ ‫‪+ ∂Wm‬‬
‫)‪(4.33‬‬ ‫‪i1 dλ1 + i2 dλ2 = Fm dx + ∂Wm‬‬
‫ں‬ ‫ى وات‬ ‫ُ‬ ‫وات دو ى‬ ‫ں‬

‫۔‬
‫)‪(4.34‬‬ ‫‪∂Wm (λ1 , λ2 , x) = i1 dλ1 + i2 dλ2 − Fm dx‬‬
‫ح‬ ‫وات ‪4.11‬‬ ‫اب‬

‫‪∂Wm‬‬ ‫‪∂Wm‬‬ ‫‪∂Wm‬‬
‫)‪(4.35‬‬ ‫= )‪∂Wm (λ1 , λ2 , x‬‬ ‫‪dλ1 +‬‬ ‫‪dλ2 +‬‬ ‫‪dx‬‬
‫‪∂λ1‬‬ ‫‪∂λ2‬‬ ‫‪∂x‬‬
‫وات ‪ 4.34‬اور ‪4.35‬‬ ‫۔‬ ‫ف‬ ‫دا‬ ‫اس وات‬

‫‬
‫ )‪∂Wm (λ1 , λ2 , x‬‬
‫)‪(4.36‬‬ ‫= ‪i1‬‬ ‫‬
‫‪∂λ1‬‬ ‫‪λ ,x‬‬
‫‪ 2‬‬
‫ )‪∂Wm (λ1 , λ2 , x‬‬
‫)‪(4.37‬‬ ‫= ‪i2‬‬ ‫‬
‫‪∂λ2‬‬ ‫‪λ ,x‬‬
‫‪ 1‬‬
‫‬
‫ )‪∂Wm (λ1 , λ2 , x‬‬
‫)‪(4.38‬‬ ‫= ‪Fm‬‬ ‫‬
‫‪∂x‬‬ ‫‪λ1 ,λ2‬‬
‫۔‬ ‫م‬ ‫ا‬ ‫ٰا‬ ‫م‬ ‫‪Wm‬‬ ‫ا‬ ‫ل‬ ‫ا‬ ‫وات‬
‫آ‬ ‫‪ λ1‬اور ‪ λ2‬آ‬ ‫دى‬‫ں اس ح‬ ‫دو ں‬ ‫‪4.10‬‬

‫را‬ ‫۔ اس ا‬ ‫‪x0‬‬ ‫ت‪x‬‬ ‫اور ت‬ ‫‪λ20‬‬ ‫‪ λ1‬اور‬ ‫‪0‬‬
‫۔‬ ‫ح‬ ‫وات ‪4.17‬‬ ‫۔‬ ‫‪4.11‬‬

‫∫‬ ‫∫‬ ‫∫‬ ‫∫‬
‫)‪(4.39‬‬ ‫= ‪∂Wm‬‬ ‫‪∂Wm +‬‬ ‫‪∂Wm +‬‬ ‫‪∂Wm‬‬
‫را‬ ‫ا‬ ‫را‬ ‫دو ا را‬ ‫ا را‬
‫۔‬ ‫رى رى‬ ‫دا‬

‫∫‬ ‫∫‬ ‫‪0‬‬ ‫∫‬ ‫‪0‬‬ ‫∫‬ ‫‪x0‬‬
‫)‪(4.40‬‬ ‫= ‪∂Wm‬‬ ‫‪i1 dλ1 +‬‬ ‫‪i2 dλ2 −‬‬ ‫‪Fm dx‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫را‬
‫‪121‬‬ ‫م‬ ‫‪.4.4‬ز دہ ں‬
‫‪λ20‬‬
‫) ‪Wm (x0 , λ10 , λ20‬‬

‫ا‬
‫ﺻﻞ‬
‫را‬
‫ﺳﺘﮧ‬
‫ﺗﯿﺴﺮا راﺳﺘﮧ‬
‫‪λ10‬‬
‫‪‬‬ ‫‪.‬‬
‫‪‬ﻼ‬
‫را‬
‫ﺳﺘﮧ‬
‫‪x0‬‬
‫دوﺳﺮا راﺳﺘﮧ‬
‫ا ۔‬ ‫ان‬ ‫م‬ ‫‪:4.11‬دو ں‬
‫ٰا‬ ‫ا‬ ‫ں‬ ‫ا‬ ‫ا ا اور ا‬ ‫ا‬

‫∫‬ ‫‪0‬‬ ‫∫‬ ‫‪0‬‬
‫)‪(4.41‬‬ ‫= ‪i1 dλ1‬‬ ‫‪i2 dλ2 = 0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪ٰ ،‬ا‬ ‫رو‬ ‫ں‬ ‫دو ں‬ ‫۔ اس‬ ‫‪ λ1‬اور ‪ λ2‬دو ں‬ ‫را‬ ‫۔‬ ‫ں‬
‫اور‬ ‫ت ‪Fm = 0‬‬ ‫د‬ ‫و‬
‫∫‬ ‫‪x0‬‬ ‫∫‬ ‫‪x0‬‬
‫)‪(4.42‬‬ ‫= ‪Fm dx‬‬ ‫‪0 dx = 0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫اس ح‬
‫∫‬
‫)‪(4.43‬‬ ‫‪∂Wm = 0‬‬
‫را‬
‫۔دو ے را‬
‫∫‬ ‫∫‬ ‫‪λ10‬‬ ‫∫‬ ‫‪0‬‬ ‫∫‬ ‫‪x0‬‬
‫)‪(4.44‬‬ ‫= ‪∂Wm‬‬ ‫‪i1 dλ1 +‬‬ ‫‪i2 dλ2 −‬‬ ‫‪Fm dx‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪x0‬‬
‫دو ا را‬
‫ٰا‬ ‫ا‬ ‫ں‬ ‫ا‬ ‫ا ا اور ا‬ ‫ا‬ ‫ذ‬

‫∫‬ ‫‪0‬‬ ‫∫‬ ‫‪x0‬‬
‫)‪(4.45‬‬ ‫= ‪i2 dλ2‬‬ ‫‪Fm dx = 0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪x0‬‬
‫د‬ ‫ا‬ ‫اور‬ .4‫ب‬ 122
‫ں‬
∫ ∫ λ10
(4.46) ∂Wm = i1 dλ1
0
‫دو ا را‬
‫ر ذ‬ ‫وات‬ ‫۔‬ ‫ورت‬ 2.37 ‫ اور‬2.35 ، 2.32 ‫وات‬ ‫۔ ں‬ ‫رہ‬

(4.47) λ1 = L11 i1 + L12 i2
(4.48) λ2 = L21 i1 + L22 i2
(4.49) L12 = L21
‫۔‬ i2 ‫ اور‬i1 ‫ان وا ں‬

L22 λ1 − L12 λ2
(4.50) i1 =
D
L11 λ2 − L21 λ1
(4.51) i2 =
D
‫ں‬
(4.52) D = L11 L22 − L12 L21
‫ٰا‬ λ2 ‫دو ے را‬ ‫۔‬ ُ 4.50 ‫وات‬ 4.46 ‫وات‬ ‫۔اب‬ ‫ا‬
∫ ( ) ∫
λ10
L22 λ1 − L12 λ2 L22 λ10
L22 λ210
(4.53) dλ1 = λ1 dλ1 =
0 D D 0 2D
‫۔ ں‬ ‫ا‬
∫
L22 λ210
(4.54) ∂Wm =
2D
‫دو ا را‬
‫۔‬
‫ے را‬ ‫ح‬ ‫ا‬

∫ ∫ λ10 ∫ λ20 ∫ x0
(4.55) ∂Wm = i1 dλ1 + i2 dλ2 − Fm dx
λ10 0 x0
‫ا را‬
123 ‫م‬ ‫ز دہ ں‬.4.4
‫ٰا‬ ‫ا‬ ‫ں‬ ‫ا‬ ‫ا ا اور ا‬ ‫ا‬ ‫ذ‬

∫ λ10 ∫ x0
(4.56) i1 dλ1 = Fm dx = 0
λ10 x0
ُ i2 ‫اور‬ ‫ں‬
∫ ∫ ( )
λ20 λ20
L11 λ2 − L21 λ1
i2 dλ2 = dλ2
(4.57) 0 0 D
L11 λ20 L21 λ10 λ20
= −
2D D
∫
L11 λ220 L21 λ10 λ20
(4.58) ∂Wm = −
2D D
‫ا را‬
‫۔‬
‫۔‬ 4.39 ‫وات‬ 4.58 ‫ اور‬4.54، 4.43 ‫وات‬

∫
L22 λ210 L11 λ220 L21 λ10 λ20
(4.59) ∂Wm = + −
2D 2D D
‫ا‬- ‫حا‬ ‫ا‬

′
(4.60) ∂Wm (x, i1 , i2 ) = λ1 di1 + λ2 di2 + Fm dx
‫ں‬

′
∂Wm (x, i1 , i2 )
(4.61) λ1 =
∂i1 x,i
2
′
∂Wm (x, i1 , i2 )
(4.62) λ2 =
∂i2 x,i
1
′
∂Wm (x, i1 , i2 )
(4.63) Fm =
∂x i1 ,i2
‫د‬ ‫ا‬ ‫اور‬ .4‫ب‬ 124
‫ا‬- 4.59 ‫وات‬ ‫ح‬ ‫ا‬

′ 1 1
(4.64) Wm (x, i1 , i2 ) = L11 (x)i21 + L22 (x)i22 + L12 (x)i1 i2
2 2
‫وات‬ ‫ت‬
i21 dL11 (x) i22 dL22 (x) dL12 (x)
(4.65) Fm = + + i1 i2
2 dx 2 dx dx
‫۔‬
‫۔‬ ‫ا‬ ∂W = Tm dθ ‫م‬ 4.10 :4.7 ‫ل‬
:
∂W = i1 dλ1 + i2 dλ2
∂W = Tm dθ ‫اور‬
∂W = ∂W + ∂Wm
ُ
(4.66) ∂Wm = i1 dλ1 + i2 dλ2 − Tm dθ
‫وى ق‬ Wm ‫۔‬
∂Wm ∂Wm ∂Wm

∂Wm (λ1 , λ2 , θ) = dλ1 + dλ2 + dθ
∂λ1 ∂λ2 ∂θ
‫از‬ 4.66 ‫وات‬

∂Wm (λ1 , λ2 , θ)
(4.67) i1 =
∂λ1 λ ,θ
2
∂Wm (λ1 , λ2 , θ)
(4.68) i2 =
∂λ2 λ1 ,θ

∂Wm (λ1 , λ2 , θ)
(4.69) Tm = −
∂θ λ1 ,λ2
125 ‫م‬ ‫ز دہ ں‬.4.4
‫م‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫ح ۔اس‬ 4.34 ‫وات‬ ‫۔ان وات آ ى و‬

‫ا‬ ‫ا‬ ‫ آ ۔ ں اب‬θ ‫زاو‬ x ‫ح‬ 4.34 ‫وات‬
‫۔‬ ‫ ں‬λ1 , λ2 , θ ‫ات‬
∫
L22 λ210 L11 λ220 L21 λ10 λ20
(4.70) Wm (λ10 , λ20 , θ0 ) = Wm = + −
2D 2D D
‫اب‬ ‫ا‬- ‫ح‬ ‫ا‬

′
(4.71) ∂Wm (i1 , i2 , θ) = λ1 di1 + λ2 di2 + Tm dθ

′
∂Wm (i1 , i2 , θ)
λ1 =
∂i1 i ,θ
2
′
∂Wm (i1 , i2 , θ)
(4.72) λ2 =
∂i2 i ,θ
1
′
∂Wm (i1 , i2 , θ)
Tm =
∂θ i1 ,i2
‫ں‬
′ 1 1
(4.73) Wm (i1 , i2 , θ) = L11 i21 + L22 i22 + L12 i1 i2
2 2
‫۔‬
‫اور دو ا م‬ ‫ر‬ ‫۔اس م ا‬ ‫مد‬ ‫ں‬ ‫دو‬ 4.12 :4.8 ‫ل‬

‫۔‬ ‫ر ذ‬ ‫ا‬ ‫۔ ں د ا اور‬ θ ‫زاو‬ ‫ى ُا‬ ‫۔ا‬
L11 = 20 + 30 cos 2θ
L22 = (20 + 30 cos 2θ) × 10−3
L12 = 0.15 cos θ
‫۔‬ ‫م‬ Tm ‫وڑ‬ i1 = 0.02 A, i2 = 5 A ‫رو‬

‫د‬ ‫ا‬ ‫اور‬ ‫ب‪.4‬‬ ‫‪126‬‬
‫‪λ1 i‬‬
‫ﮔﮭﻮﻣﺘﺎ ﺣﺼﮧ‬ ‫‪1‬‬
‫‪θ‬‬
‫ﺳﺎ ﮐﻦ ﺣﺼﮧ‬ ‫‪.‬‬
‫‪i2‬‬ ‫‪λ2‬‬
‫وڑ۔‬ ‫م‬ ‫‪:4.12‬دو ں‬
‫وڑ‬ ‫آ ى و‬ ‫وات ‪4.72‬‬ ‫اور‬ ‫‪-‬ا‬ ‫وات ‪4.73‬‬ ‫‪:‬‬

‫‪′‬‬
‫‪∂Wm‬‬
‫= ‪Tm‬‬ ‫‪= −30i21 sin 2θ − 30 × 10−3 i22 sin 2θ − 0.15i1 i2 sin θ‬‬
‫‪∂θ‬‬
‫‪= −0.012 sin 2θ − 0.75 sin 2θ − 0.015 sin θ‬‬
‫‪= −0.762 sin 2θ − 0.015 sin θ‬‬
‫ما‬ ‫۔ ں ا آپ زاو‬ ‫ُا‬ ‫زاو‬ ‫وڑ‬

‫وڑ‬ ‫زاو‬ ‫وڑ ا ے اور ا آپ زاو‬
‫ے ۔‬ ‫ر‬ ‫ُا‬ ‫ا ے ۔ دہ ز ن‬
‫ب‪5‬‬
‫دىا ل‬
‫ا‬ ‫ى ر‬ ‫۔‬ ‫ر‬ ‫دى ا ل‬ ‫اس ب‬

‫۔‬ ‫اس ب ا‬ ‫ا ں م‬
‫نِ اڈے‬ ‫‪5.1‬‬
‫دؤ‬ ‫اس‬ ‫ار ط و ‪ λ‬و‬ ‫ا‬ ‫‪1‬‬

‫ن‬ ‫ﻓ‪‬اڈے‬
‫۔‬ ‫ا‬
‫‪∂λ‬‬ ‫‪∂ϕ‬‬
‫)‪(5.1‬‬ ‫‪e=−‬‬ ‫‪= −N‬‬
‫‪∂t‬‬ ‫‪∂t‬‬
‫و‬ ‫۔‬ ‫ں‬ ‫ار ط و‬

‫‪ ،‬و ہ و ہ۔‬ ‫‪،‬‬
‫‪Faraday’s law1‬‬
‫‪127‬‬
‫دىا ل‬ ‫ب‪.5‬‬ ‫‪128‬‬
‫‪2‬‬
‫و‬ ‫ز دہ‬ ‫ز دہ‬ ‫دؤ‬ ‫۔ اس ح‬
‫۔د‬ ‫و‬ ‫ں‬ ‫اور‬
‫۔‬ ‫ورت‬ ‫و‬
‫‪3‬‬
‫رو‬ ‫ر‬ ‫ٰا‬ ‫وو‬ ‫ا‬
‫‪4‬‬
‫ر‬ ‫در‬ ‫ى‬ ‫ر‬ ‫‪،‬‬ ‫رو‬ ‫ر‬ ‫۔ ان‬ ‫ا‬
‫۔‬ ‫ا ر وں‬ ‫ح‬ ‫ا‬ ‫۔‬
‫‪5.2‬‬
‫م‬ ‫ا‬ ‫۔ اس‬ ‫د‬ ‫دى‬ ‫ا‬ ‫ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪5.1‬‬

‫زاو‬ ‫ا‬ ‫ى‬ ‫۔ا‬ ‫زاو ‪θm‬‬ ‫م اس‬ ‫۔‬
‫۔‬ ‫‪θm‬‬
‫‪n‬‬ ‫ں مر‬ ‫رہ ر ر‬ ‫ا‬ ‫۔ا‬ ‫و‬ ‫ں‬

‫‪5‬‬
‫ن‬ ‫ت ں‬ ‫۔ا‬ ‫د‪n‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪ 2π‬ر‬ ‫‪ 360°‬زاو‬ ‫ا‬ ‫۔ آپ‬ ‫مر‬ ‫ر ر‬ ‫‪60n‬‬
‫۔اس ت اب ں ن‬ ‫ر ر ‪ 2πn‬ر‬ ‫۔ ٰ اا‬
‫۔ ں‬ ‫ر ر‬ ‫‪ω‬ر‬ ‫د‪f‬‬ ‫۔ا‬
‫)‪(5.2‬‬ ‫‪ω = 2πf‬‬
‫۔‬ ‫ن‬ ‫ًر‬ ‫ر ر‬ ‫اس ب‬
‫۔‬ ‫وا‬ ‫اس دو‬ ‫‪ ،‬اس‬ ‫دو‬ ‫د‬ ‫‪5.1‬‬

‫۔ اس‬ ‫اس ا‬ ‫و‬ ‫ل ا‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫اس‬
‫‪eddy currents3‬‬
‫‪Hertz5‬‬
‫‪rounds per minute, rpm6‬‬
‫‪radians7‬‬
‫‪129‬‬ ‫‪.5.2‬‬
‫ﮔﮭﻮﻣﺘﺎ ﻣﻘﻨﺎﻃﯿﺲ‬ ‫‪a‬‬

‫‪θm‬‬
‫‪N‬‬
‫‪.‬‬
‫‪S‬‬
‫‪a′‬‬
‫۔‬ ‫‪،‬ا دور‬ ‫‪:5.1‬دو‬
‫‪ a‬اور ‪a′‬‬ ‫۔‬ ‫د‬ ‫‪N‬‬ ‫‪،‬‬ ‫دو ف‬ ‫‪،‬ا ر‬ ‫۔‬

‫ا‬ ‫اور ا و‬ ‫ر‬ ‫ٰا‬ ‫۔‬ ‫وا‬
‫۔‬ ‫‪8‬‬
‫ﺳﺎﮐﻦ ‪‬ﮭﺎ‬
‫‪9‬‬
‫ل‬ ‫ا‪،‬‬ ‫درز‬ ‫‪N‬‬ ‫و اس‬
‫‪10‬‬
‫۔ اس‬ ‫دا‬ ‫‪S‬‬ ‫ا‬ ‫درز‬ ‫ر اور ا‬
‫را‪،‬‬ ‫و‪ ،‬را‬ ‫ر‬ ‫۔ا‬ ‫د‬ ‫وں‬ ‫و‬
‫۔‬ ‫ر‬
‫ً لد‬ ‫اس‬ ‫‪5.2‬‬ ‫۔‬ ‫د‬ ‫خ‬ ‫‪5.1‬‬

‫در ن زاو ‪،‬‬ ‫اور‬ ‫۔‬ ‫ا‬ ‫ر زاو ‪θm‬‬ ‫۔ ں‬
‫درز‬ ‫ز دہ ۔‬ ‫اور ے زاو ‪ ،|θ| = 90° ،‬ز دہ‬ ‫درز‬ ‫‪،θ = 0‬‬
‫و ا‬ ‫درز‬ ‫ں‬ ‫درز‬ ‫۔‬ ‫و‬ ‫ز دہ‬
‫در ن‬ ‫اور‬ ‫۔ا‬ ‫دا‬ ‫دى زاو‬ ‫و‬ ‫۔‬
‫‪،‬‬ ‫‪B‬‬ ‫درز‬
‫)‪(5.3‬‬ ‫‪B = B0 cos θp‬‬
‫= ‪θp‬‬ ‫زاو ‪،‬‬ ‫و‬ ‫ِ‬ ‫۔‬ ‫ار ‪θp‬‬ ‫و‪B‬‬ ‫درز‬
‫ ‬
‫۔ ‪θp‬‬ ‫‪، θp = 90°‬‬ ‫اور ے زاو ‪،‬‬ ‫ز دہ‬ ‫‪ ،0‬ز دہ‬
‫‪stator coil8‬‬
‫‪north pole9‬‬
‫‪south pole10‬‬
‫دىا ل‬ ‫ب‪.5‬‬ ‫‪130‬‬
‫◦‪80‬‬ ‫◦‪60‬‬
‫◦‪40‬‬
‫◦‪20‬‬ ‫‪θp‬‬
‫‪S‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪N‬‬ ‫◦‪0‬‬
‫◦‪−20‬‬
‫◦‪−40‬‬
‫◦‬ ‫◦‬
‫‪−80 −60‬‬
‫۔‬ ‫و زاو‬ ‫ِ‬ ‫‪:5.2‬‬
‫و‬ ‫ِ‬ ‫ك دار وں اس‬ ‫‪5.2‬‬ ‫۔‬ ‫ى ُا‬

‫◦‪ 60◦ ،−40‬اور ◦‪ 160‬زاو ں رداس‬ ‫۔‬ ‫د‬ ‫ار اور اس‬
‫۔اس‬ ‫ردا‬ ‫و‬ ‫‪ −40◦ ،‬اور ◦‪ 60‬زاو ں‬ ‫آپ د‬ ‫۔‬ ‫د‬
‫آد‬ ‫آپ د‬ ‫۔ ں‬ ‫ا‬ ‫و ردا‬ ‫◦‪160‬‬ ‫زاو‬
‫۔‬ ‫رداس ُا‬ ‫اور آد‬ ‫و رداس‬ ‫ِ‬ ‫درز‬
‫۔‬ ‫و ‪ B‬اور زاو ‪ θp‬اف‬ ‫ِ‬ ‫درز‬ ‫۔ا‬ ‫د‬
‫ار‬ ‫و‬ ‫ِ‬ ‫ورى‬ ‫۔ ں‬ ‫د‬ ‫اور زاو‬ ‫‪5.3‬‬
‫۔‬ ‫ز دہ ز دہ اور ں اس ُرخ رداس‬
‫۔ اس‬ ‫و ‪ ،B‬زاو ‪ θp‬اور ‪ θm‬د‬ ‫ِ‬ ‫درز‬ ‫‪5.3‬‬
‫‪B = B0 cos θp‬‬

‫)‪(5.4‬‬
‫‪θp = θ − θm‬‬
‫ٰا‬
‫)‪(5.5‬‬ ‫) ‪B = B0 cos(θ − θm‬‬
‫ًا‬ ‫دؤ‬ ‫۔ا‬ ‫د ؤد‬ ‫ا‬ ‫اور اس‬ ‫‪5.3‬‬

‫اور اس‬ ‫ا‬ ‫دؤ‬ ‫ل‬ ‫ں‬
‫‪131‬‬ ‫‪.5.2‬‬
‫‪θp‬‬
‫‪ θp‬ﻣﻘﻨﺎﻃﯿﺲ ﮐﮯ ‪‬ﻮر ﺳﮯ ﻧﺎﭘﺎ ﺟﺎﺗﺎ ﮨﮯ‬
‫ﺟﺒﮑﮧ ‪ θm‬ﻣﻘﻨﺎﻃﯿﺴﯽ ‪‬ﻮر ﮐﺎ وازﯾﮧ ﮨﮯ۔‬
‫‪θm‬‬ ‫‪θ‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪N‬‬
‫‪S‬‬
‫‪B = B0 cos θp‬‬
‫) ‪= B0 cos(θ − θm‬‬
‫و ں‬ ‫ِ‬ ‫زاو‬ ‫‪:5.3‬‬
‫ﺳﺎﺋﻦ ‪‬ﺎ ﻣﻘﻨﺎﻃﯿﺴﯽ دﺑﺎو‬

‫ﮐﻮ ‪‬ﺘﯿﮧ ﺳﮯ ﻇﺎ‪‬ﺮ ﮐﯿﺎ ﺟﺎﺗﺎ ﮨﮯ‬ ‫‪θm‬‬
‫ﺟﺲ ﮐﺎ ﻃﻮل ‪ B0‬اور اس ﮐﯽ‬ ‫‪. B0‬‬
‫‪‬ﺖ ﭼﻮ‪ ‬ﮐﺎ زاوﯾﮧ دﯾ‪ ‬ﮨﮯ۔‬
‫۔‬ ‫دؤ‬ ‫‪:5.4‬‬
‫اس‬ ‫ورى‬ ‫۔‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫‪5.4‬‬ ‫۔‬ ‫ل‬

‫۔‬ ‫وا‬ ‫دؤ‬
‫و ‪λθ‬‬ ‫ار ط‬ ‫۔ ں‬ ‫‪ t1‬زاو ) ‪ θm (t1‬د‬ ‫ا‬ ‫‪5.3‬‬

‫)‪e(t‬‬ ‫اس‬ ‫مر‬ ‫رہ ر ر ‪ω0‬‬ ‫‪،‬ا‬ ‫ا‬ ‫‪ ،‬ى‬ ‫۔ا‬
‫ں‬ ‫دؤ ا‬
‫‪dλθ‬‬
‫)‪(5.6‬‬ ‫= )‪e(t‬‬
‫‪dt‬‬
‫ٰ ا اس وات‬ ‫د‬ ‫‪∓‬‬ ‫اس‬ ‫دؤ‬ ‫۔‬ ‫ا‬

‫۔‬ ‫ا از‬
‫دىا ل‬ ‫ب‪.5‬‬ ‫‪132‬‬
‫‪a1‬‬
‫‪S‬‬ ‫‪N‬‬
‫‪a′2‬‬ ‫‪N‬‬ ‫‪a′1‬‬
‫‪.‬‬
‫‪N‬‬
‫‪S‬‬
‫‪a2‬‬
‫۔‬ ‫وا ا دور‬ ‫‪ :5.5‬ر‬
‫۔‬ ‫آ‬ ‫دو ں‬ ‫اس‬ ‫‪،‬‬ ‫‪π‬ر‬ ‫‪،‬‬ ‫آد‬

‫ا‬ ‫اور اس‬ ‫ار ط و اب ‪−λθ‬‬ ‫۔‬ ‫ُا‬ ‫و‬
‫ں‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫۔ اور‬ ‫ؤ )‪−e(t‬‬ ‫د‬
‫دؤ ا‬ ‫اور اس ا‬ ‫‪λθ‬‬ ‫ار ط و ا‬ ‫۔‬ ‫د‬
‫د ؤ زاو‬ ‫ے ا‬ ‫ا ‪ θm = 2π‬زاو‬ ‫ں ۔‬ ‫)‪e(t‬‬
‫‪،‬‬ ‫زاو ‪ θm‬اور زاو ‪ θe‬ا‬ ‫۔ ٰ ا دو‬ ‫آ‬ ‫‪θe = 2π‬‬
‫‪θe = θm‬‬
‫‪n‬‬ ‫ا‬ ‫ؤ )‪e(t‬‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ر ر‬ ‫‪n‬‬ ‫ا‬ ‫اس‬

‫‪fe = n‬‬ ‫اس رت‬ ‫۔‬ ‫‪12‬‬
‫ار ‪n‬‬ ‫ﺗﻌﺪد ‪fe 11‬‬ ‫)‪e(t‬‬ ‫۔‬
‫‪13‬‬
‫د‬
‫‪fe = fm‬‬
‫ا‬ ‫آ‬ ‫ت‬ ‫زاو ‪ θe‬و‬ ‫زاو ‪ θm‬اور‬ ‫اس‬

‫۔‬ ‫ا‬ ‫۔ ں‬ ‫‪14‬‬
‫ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫ٰ اا‬ ‫ر‬
‫ل‬ ‫ا‬ ‫ً‬ ‫۔‬ ‫د‬ ‫‪ ،‬ا دور‬ ‫ر‬ ‫‪5.5‬‬
‫۔ دو‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫‪5.5‬‬ ‫۔‬ ‫ﺑﺮ‪ ‬ﻣﻘﻨﺎﻃﯿﺲ ‪ 15‬ا ل‬ ‫ے‬ ‫۔ا‬
‫‪frequency11‬‬
‫‪Hertz12‬‬
‫‪Hertz, Hz13‬‬
‫‪synchronous machine14‬‬
‫‪electromagnet15‬‬
‫‪133‬‬ ‫‪.5.2‬‬
‫‪ θm‬د‬ ‫اس‬ ‫۔‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫وا‬ ‫ز دہ‬

‫۔‬ ‫زاو‬ ‫)‪(θm + π‬‬ ‫اور ں دو ا‬
‫ا‬ ‫۔ ا‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫‪ ،‬اس‬ ‫م وا‬

‫‪ ،‬اس‬ ‫ا‬ ‫ڑے‬ ‫آ ۔ ا دور آ ں‬
‫‪ ٰ ،‬ا اس‬ ‫دو ڑے‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫۔‬
‫اور دو ے ‪ a2‬۔ ‪a1‬‬ ‫‪ a1‬وا‬ ‫۔ا‬ ‫دو‬
‫۔ ان‬ ‫دو ف ‪ a2‬اور ‪ a′2‬ر‬ ‫ح ‪a2‬‬ ‫۔ا‬ ‫د دو ف ‪ a1‬اور ‪a′1‬‬
‫۔ اس ح‬ ‫وار ‪ 16‬ڑا‬ ‫ں‬ ‫۔ ان دو ں‬ ‫ں دؤ ا‬ ‫دو ں ں‬
‫‪،‬‬ ‫دور آ ں ا‬ ‫۔ا‬ ‫ا دؤ د‬ ‫د ؤا‬
‫ُ‬
‫۔‬ ‫ا ا‬ ‫ا‬ ‫‪ ،‬اس‬ ‫ں‬ ‫ںا‬
‫۔‬ ‫ر‬ ‫ا‬ ‫زاو‬ ‫ے‬ ‫ٰ ا اس ا‬ ‫ر‬
‫ر د‬ ‫دو‬ ‫درا‬ ‫۔ دو‬ ‫ت‬ ‫اور‬ ‫اب‬

‫۔‬ ‫ںو‬ ‫۔اس ت‬
‫ےآ ں‬ ‫ا‬ ‫ان ا‬ ‫آ ں‬ ‫ا‬ ‫ذ‬

‫ر د‬ ‫ں‬ ‫اب‬ ‫۔ا‬ ‫ان ا‬
‫وا‬ ‫ان ا‬ ‫۔‬ ‫اس‬ ‫اور‬
‫وا‬ ‫ان ا‬ ‫۔اس‬ ‫ا ل‬ ‫ا‬
‫ُ‬
‫۔‬ ‫‪18‬‬
‫ﻗﻮی ‪‬ﮭﺎ‬ ‫د دو ى‬ ‫۔اس‬ ‫‪17‬‬
‫ﻣﯿﺪا‪ ‬ﮭﺎ‬
‫ا‬ ‫وں‬ ‫۔‬ ‫اس ى‬
‫۔‬ ‫ا‬ ‫ى‬ ‫ا‬ ‫را‬ ‫وہ‬ ‫چ‬
‫و‬ ‫‪ B‬د‬ ‫درز‬ ‫در ن‪،‬‬ ‫اور‬ ‫‪،‬‬ ‫اب ا‬

‫و‬ ‫دا‬
‫‪series connected16‬‬
‫‪field coil17‬‬
‫‪armature coil18‬‬
‫دىا ل‬ ‫ب‪.5‬‬ ‫‪134‬‬
‫ﻗﻮی ‪‬ﮭﺎ‬
‫‪a′2‬‬ ‫‪a1‬‬
‫‪S‬‬
‫‪N‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪N‬‬
‫‪a2‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪a′1‬‬
‫و۔‬ ‫وا‬ ‫اوردو‬ ‫‪ :5.6‬ر‬
‫‪B0‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪θe‬‬
‫‪− π2‬‬ ‫‪π‬‬
‫و۔‬ ‫ِ‬ ‫‪:5.7‬‬
‫ل‬ ‫ا‬ ‫درز‬ ‫اس‬ ‫۔ ںا‬ ‫د‬ ‫‪5.6‬‬ ‫۔‬ ‫دا‬ ‫ا ر‬

‫آ ں‬ ‫۔‬ ‫ا ر‬ ‫اور دو‬ ‫دو‬ ‫و‬
‫ر‬ ‫۔ ٰ اا‬ ‫آ‬ ‫‪ ،‬اس‬ ‫۔‬ ‫‪B‬‬ ‫درز‬
‫زاو ‪θe‬‬ ‫ح ۔اس‬ ‫‪5.7‬‬ ‫ار‪،‬‬ ‫‪B‬‬ ‫درز‬ ‫‪B‬‬
‫۔‬ ‫ل‬ ‫ا‬
‫‪P‬‬ ‫ا‬ ‫ں ا‬
‫‪P‬‬
‫)‪(5.7‬‬ ‫= ‪θe‬‬ ‫‪θm‬‬
‫‪2‬‬
‫‪P‬‬
‫)‪(5.8‬‬ ‫‪fe = fm‬‬
‫‪2‬‬
‫۔‬ ‫ر‬ ‫ا‬ ‫آ‬ ‫دا‬ ‫اور‬ ‫اس رت‬

‫‪135‬‬ ‫‪.5.2‬‬
‫رے ں‬ ‫ا‬ ‫‪50 Hz‬‬ ‫وں اور ر ں‬ ‫ن‬ ‫ل ‪:5.1‬‬

‫‪ fe = 50‬۔‬
‫۔‬ ‫ر ر‬ ‫دو‬ ‫•ا‬

‫۔‬ ‫ر ر‬ ‫ں‬ ‫•ا‬
‫‪:‬‬
‫‪ ،P = 2،‬وا‬ ‫دو‬ ‫ا‬ ‫د‬ ‫وات ‪5.8‬‬ ‫•‬

‫‪19‬‬
‫۔‬ ‫‪3000‬‬ ‫‪fm = 50‬‬ ‫اس‬
‫‪fm = 5‬‬ ‫اس‬ ‫‪ ،P = 20 ،‬وا‬ ‫• ا‬
‫۔‬ ‫ر ر‬ ‫‪300‬‬
‫وا‬ ‫۔ در‬ ‫ر‬ ‫ح‬ ‫اب‬

‫ر‬ ‫ز دہ‬ ‫وا‬ ‫‪ٰ ،‬ا‬ ‫ر ر‬ ‫وا‬ ‫ر ر‬
‫۔‬ ‫آپ دو‬ ‫وا‬
‫ا‬ ‫۔ان‬ ‫۔اس‬ ‫د‬ ‫دور‬ ‫وا‬ ‫دو‬ ‫‪5.8‬‬

‫‪5.1‬‬ ‫دو‬ ‫۔ ا اس‬ ‫ر‬ ‫ف ‪ a‬اور ‪a′‬‬ ‫‪a‬‬
‫۔‬ ‫ا‬ ‫۔ا د‬ ‫د‬
‫دى ُرخ‬ ‫رو ‪ ،‬ب‬ ‫ف‪a‬‬ ‫رو ں‬ ‫‪a‬‬ ‫ا‬

‫ں‬ ‫ذر‬ ‫دا‬ ‫ا‬ ‫رو رخ اس‬ ‫اور ‪a′‬‬
‫۔‬
‫‪rpm, rounds per minute19‬‬
‫دىا ل‬ ‫ب‪.5‬‬ ‫‪136‬‬
‫‪ b‬ﮭﺎ‬
‫‪b‬‬
‫‪a‬‬
‫‪′‬‬
‫‪c‬‬
‫◦‪120‬‬ ‫‪θ‬‬
‫‪N‬‬ ‫‪b′‬‬
‫‪120‬‬ ‫◦‬ ‫‪a‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪ a‬ﮭﺎ‬
‫‪b‬‬ ‫‪S‬‬
‫◦‪120‬‬
‫‪c‬‬
‫‪a′‬‬
‫‪c‬‬
‫‪ c‬ﮭﺎ‬
‫۔‬ ‫دور‬ ‫‪،‬‬ ‫‪:5.8‬دو‬
‫ا‬ ‫ا‬ ‫رو‬ ‫ں‬ ‫ر ا ں دو ں‬ ‫دا‬ ‫•ا‬

‫۔‬
‫۔ ٰا‬ ‫ر‬ ‫زاو‬ ‫۔ اس‬ ‫د‬ ‫وا‬ ‫‪a‬‬ ‫‪5.8‬‬

‫‪ ،‬ى‬ ‫‪a‬‬ ‫زاو ‪،‬‬ ‫ں‬ ‫۔‬ ‫‪θa = 0°‬‬ ‫‪،‬‬ ‫زاو‬ ‫‪a‬‬
‫۔‬ ‫ُا ُرخ‪،‬‬
‫۔‬ ‫ر‬ ‫ف ‪ c‬اور ‪c′‬‬ ‫‪c‬‬ ‫اور‬ ‫‪ b‬ف ‪ b‬اور ‪ b′‬ر‬ ‫‪5.8‬‬
‫۔‬ ‫‪ θb = 120°‬اور ‪θc = 240°‬‬ ‫۔‬ ‫ر‬ ‫زاو اور ‪ 240° c‬زاو‬ ‫‪120° b‬‬
‫‪ 120°‬زاو‬ ‫‪ a‬ار ط و ) ‪λa (t1‬‬ ‫‪ t1‬ا‬ ‫‪ 5.9‬د‬

‫اور ‪ b‬آ‬ ‫‪t2‬‬ ‫‪ b‬ار ط و ) ‪ λb (t2‬۔ د‬ ‫‪ ،‬اس ‪t2‬‬
‫‪t1‬‬ ‫ا‬ ‫‪ b‬ار ط و‬ ‫اور ‪ a‬۔ ٰ ا ‪t2‬‬ ‫‪t1‬‬ ‫ح‬ ‫ا‬
‫۔‬ ‫‪a‬‬
‫)‪(5.9‬‬ ‫) ‪λb (t2 ) = λa (t1‬‬
‫اور‬ ‫و ) ‪λc (t3‬‬ ‫‪ c‬ار ط‬ ‫‪t3‬‬ ‫ے اس‬ ‫‪ 120°‬زاو‬ ‫حا‬ ‫ا‬

‫۔ ں‬ ‫ا‬ ‫) ‪λa (t1‬‬
‫)‪(5.10‬‬ ‫) ‪λc (t3 ) = λb (t2 ) = λa (t1‬‬

‫‪137‬‬ ‫‪.5.2‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪a‬‬
‫‪c′‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪c′‬‬
‫‪N‬‬ ‫‪′‬‬
‫‪b‬‬ ‫‪b′‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪N‬‬
‫‪b‬‬ ‫‪b‬‬
‫‪S‬‬
‫‪c‬‬ ‫‪c‬‬ ‫‪c‬‬
‫‪′‬‬ ‫‪′‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪a‬‬
‫‪‬ﮧ ‪t2‬‬ ‫‪‬ﮧ ‪t1‬‬
‫۔‬ ‫دور‬ ‫‪:5.9‬دو‬
‫ں‬ ‫۔ان ت ان‬

‫) ‪dλa (t1‬‬
‫)‪(5.11‬‬ ‫= ) ‪ea (t1‬‬
‫‪dt‬‬
‫) ‪dλb (t2‬‬
‫)‪(5.12‬‬ ‫= ) ‪eb (t2‬‬
‫‪dt‬‬
‫) ‪dλc (t3‬‬
‫)‪(5.13‬‬ ‫= ) ‪ec (t3‬‬
‫‪dt‬‬
‫۔ وات ‪ 5.10‬رو‬ ‫ں‬

‫)‪(5.14‬‬ ‫) ‪ea (t1 ) = eb (t2 ) = ec (t3‬‬
‫اور اب ا اس‬ ‫ح‬ ‫‪5.1‬‬ ‫ف‬ ‫‪5.9‬‬ ‫‪a‬‬‫ا‬

‫دؤ‬ ‫‪a‬‬ ‫‪،‬‬ ‫ہ‬ ‫‪،‬‬ ‫رہ ر ر ‪ω0‬‬ ‫ا‬ ‫ى ُا‬
‫۔ ٰ ا اب ‪ 5.9‬ا‬ ‫ى‬ ‫دو ے‬ ‫ا‬ ‫‪5.9‬‬ ‫ا ۔‬
‫وات‬ ‫ا‬ ‫دؤ ا‬ ‫ں‬ ‫د ں‬ ‫اس‬ ‫ح‬ ‫ا‬
‫ں ۔‬ ‫‪ 120°‬زاو‬ ‫د ؤآ‬ ‫‪5.14‬‬
‫رى رى‬ ‫ل اور‬ ‫۔‬ ‫د‬ ‫ر‬‫دور‬‫‪5.10‬‬ ‫‪،‬‬

‫◦‬ ‫◦‬
‫۔ ‪ 360‬زاو‬ ‫زاو‬ ‫ڑى ‪180‬‬ ‫ا‬ ‫۔ ں ل اور ب‬
‫◦‬
‫۔ ں‬ ‫دور‬ ‫‪ 360‬زاو‬ ‫‪5.8‬‬ ‫۔‬
‫۔ ‪ 5.10‬دو‬ ‫‪ c ،a′ ،b ،c′ ،a‬اور ‪ b′‬ا‬ ‫ى ا‬ ‫‪5.8‬‬
‫دىا ل‬ ‫ب‪.5‬‬ ‫‪138‬‬
‫‪b‬‬
‫‪b2‬‬
‫‪b1‬‬
‫‪b1‬‬ ‫‪c1′‬‬
‫‪′‬‬ ‫‪a1‬‬
‫‪a1‬‬
‫'‪b2‬‬ ‫‪S‬‬
‫'‪a1‬‬ ‫‪a1‬‬ ‫‪b2′‬‬
‫'‪b1‬‬ ‫‪c1‬‬
‫‪N‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪.‬‬
‫'‪c2‬‬ ‫‪N‬‬
‫'‪a2‬‬ ‫‪a2‬‬ ‫‪b1′‬‬ ‫‪c2‬‬
‫'‪c1‬‬ ‫‪S‬‬
‫‪a2‬‬ ‫‪a2′‬‬
‫‪c2′‬‬ ‫‪b2‬‬
‫‪c2‬‬
‫‪c1‬‬
‫‪c‬‬
‫۔‬ ‫دور‬ ‫‪،‬‬ ‫‪ :5.10‬ر‬
‫‪ c1 ،a1′ ،b1 ،c1′ ،a1‬اور ‪c1′‬‬ ‫ح دور‬ ‫ا‬ ‫آپ‬ ‫زاو‬ ‫◦‪180‬‬ ‫ا‬
‫‪′‬‬ ‫‪′‬‬ ‫‪′‬‬
‫ح آپ ‪ c2 ،a2 ،b2 ،c2 ،a2‬اور ‪ c2‬آ‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫۔ دو‬ ‫آ‬
‫وار‬ ‫ں د ؤ ا ۔ دور دو ں ں‬ ‫ں‬ ‫‪ a1‬اور ‪a2‬‬ ‫۔‬
‫ں‪a‬‬ ‫ازى ڑ د‬ ‫ا‬ ‫۔‬ ‫دؤ‬ ‫دور‬ ‫ازى ڑ‬
‫۔‬ ‫ر‬ ‫زاو‬
‫دؤ‬ ‫ك‬ ‫‪5.3‬‬
‫ت‬ ‫اس‬ ‫ر‬ ‫ر‪v‬‬ ‫ر‬ ‫ان ‪B‬‬ ‫ﺑﺮ‪ ‬ﺑﺎر ‪q 21‬‬ ‫ا‬ ‫‪20‬‬
‫نِ ر‬
‫ں‬ ‫‪F‬ا ے‬
‫)‪(5.15‬‬ ‫)‪F = q(v × B‬‬
‫۔‬ ‫ا‬
‫‪Lorentz law20‬‬
‫‪charge21‬‬
‫‪139‬‬ ‫دؤ‬ ‫ك‬ ‫‪.5.3‬‬
‫‪‬ﻮری ‪‬ﺒﺎ‪‬‬ ‫‪vs‬‬

‫‪ω‬‬
‫‪ l‬ﮨﮯ۔‬
‫‪N‬‬ ‫‪. r‬‬ ‫‪S‬‬
‫‪BN‬‬ ‫‪BS‬‬
‫۔‬ ‫مر‬ ‫ان‬ ‫‪:5.11‬ا‬
‫ر‬ ‫اس‬ ‫ر‬ ‫ان‬ ‫ٰا‬ ‫ر ر‬ ‫ر‬ ‫اد‬ ‫ر ر‬ ‫ں‬

‫۔‬ ‫ر ر‪v‬‬
‫آ ى‬ ‫ر وع‬ ‫۔ا‬ ‫م‬ ‫ن‬ ‫دا‬ ‫اس ت‬

‫ں‬ ‫ے اس ‪ W‬م‬ ‫‪l‬‬
‫)‪(5.16‬‬ ‫‪W = F · l = q(v × B) · l‬‬
‫ﺑﺮ‪‬‬ ‫ں‬ ‫در ر م ان دو‬ ‫دو ے‬ ‫ر ا‬ ‫ا‬

‫دؤ‬ ‫ان دو ں‬ ‫۔ ں اس وات‬ ‫ووﻟﭧ ‪V 23‬‬ ‫اور اس ا‬ ‫‪22‬‬
‫دﺑﺎؤ‬
‫‪W‬‬
‫)‪(5.17‬‬ ‫=‪e‬‬ ‫‪= (v × B) · l‬‬
‫‪q‬‬
‫۔‬ ‫وو‬
‫ر‬ ‫۔ روا‬ ‫‪24‬‬

‫‪‬ﺮک ﺑﺮ‪ ‬دﺑﺎؤ‬ ‫دؤ‬ ‫د‬ ‫اس ح‬
‫دؤ‬ ‫ك‬ ‫دؤ‬ ‫و ہ‬ ‫۔ ں‬ ‫دؤ‬ ‫ك‬ ‫دؤ‬
‫۔‬
‫ء‬ ‫۔‬ ‫ا‬ ‫۔‬ ‫‪ 5.11‬ا ل‬ ‫اس وات‬

‫دى‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫اس ر‬ ‫۔ وات ‪5.15‬‬ ‫ر ر‬
‫ے ۔ا‬ ‫ت‬ ‫ر اس ُا‬ ‫د‬ ‫اور اس‬ ‫ت ا ا از‬
‫‪potential difference, voltage22‬‬
‫‪volt23‬‬
‫‪electromotive force, emf24‬‬
‫دىا ل‬ ‫ب‪.5‬‬ ‫‪140‬‬
‫ا ر‬ ‫اور‬ ‫ا‬ ‫ؤ‪e‬‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ر‬ ‫وات ‪5.17‬‬ ‫ح‬

‫۔‬ ‫ا‬ ‫ؤ‪e‬‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ر‬
‫‪ B‬رداس‬ ‫ء‬ ‫د‬ ‫ر‬ ‫ا‬

‫۔ ں‬ ‫‪ B‬رداس ُا‬ ‫ء‬
‫ر ‪lS‬‬ ‫ف‬
‫‪vS = vaθ = ωraθ‬‬
‫)‪(5.18‬‬ ‫‪BS = Bar‬‬
‫‪lS = laz‬‬
‫دؤ‬ ‫ا ك‬ ‫ر‬ ‫ا‬ ‫ٰ ا اس‬

‫‪e = (v × B) · l‬‬
‫‪= ωrBl(aθ × ar ) · az‬‬
‫)‪(5.19‬‬
‫‪= ωrBl(−az ) · az‬‬
‫‪= −ωrBl‬‬
‫۔‬
‫دؤ‬ ‫۔اس وات‬ ‫‪az‬‬ ‫ر‬ ‫ف‬

‫اور او وا‬ ‫ا‬ ‫اس‬ ‫ا ‪−az‬‬ ‫ر‬
‫ا ر‬ ‫دى‬ ‫‪−az‬‬ ‫اس‬ ‫رو ر‬ ‫ر‬ ‫۔ ں ا اس‬ ‫ا‬
‫۔‬ ‫ن‬ ‫ف دا ہ ا ر‬
‫ر‬ ‫د‬ ‫ف‬ ‫ح‬ ‫ا‬

‫‪vN = vaθ = ωraθ‬‬
‫)‪(5.20‬‬ ‫‪BN = −Bar‬‬
‫‪lN = laz‬‬
‫اور ں‬
‫‪eN = (vN × BN ) · lN‬‬
‫‪= −ωrBl(aθ × ar ) · az‬‬
‫)‪(5.21‬‬
‫‪= −ωrBl(−az ) · az‬‬
‫‪= ωrBl‬‬
‫‪141‬‬ ‫دؤ‬ ‫اور‬ ‫‪.5.4‬‬
‫دؤ‬ ‫۔اس وات‬ ‫‪az‬‬ ‫ر‬ ‫ف‬

‫ا‬ ‫اور‬ ‫اس او وا ا‬ ‫ا ‪az‬‬ ‫ر‬
‫دى‬ ‫‪az‬‬ ‫اس‬ ‫رو ر‬ ‫ر‬ ‫۔ ں ا اس‬
‫۔‬ ‫ن د‬ ‫ف دا ہ ا ر‬
‫وار ے‬ ‫ے‬ ‫۔ ان دو ں‬ ‫ا‬ ‫ر‬ ‫دو‬
‫دؤ‬ ‫ا‬ ‫روں‬ ‫د ؤ ‪ e‬ان دو‬ ‫وں‬ ‫وا‬ ‫آ‬ ‫او‬ ‫۔ ں اس‬ ‫د‬
‫ُ‬
‫‪e = 2rlBω‬‬
‫)‪(5.22‬‬
‫‪= ABω‬‬
‫‪N‬‬ ‫دؤ‬ ‫ا‬ ‫۔ا ا‬ ‫‪A = 2rl‬‬ ‫ر‬ ‫ں‬

‫‪e = ωN AB‬‬
‫)‪(5.23‬‬ ‫‪= 2πf N AB‬‬
‫‪= 2πf N ϕ‬‬
‫۔‬
‫ا‬ ‫وات ‪5.17‬‬ ‫۔‬ ‫دى‬ ‫‪ B‬اور ‪v‬‬ ‫درز‬ ‫آ ں‬
‫درز‬ ‫۔ ٰ اا‬ ‫اہ ِ را‬ ‫‪B‬‬ ‫دؤ‬ ‫ا دہ‬ ‫ں‬ ‫ر ر اور رى‬
‫۔ ں‬ ‫زاو‬ ‫ا دؤ‬ ‫‪B‬‬ ‫زاو‬
‫دؤ‬ ‫۔ا‬ ‫ا‬ ‫درز‬ ‫دؤ‬ ‫ِ‬ ‫ُا‬ ‫دؤ‬
‫و ورى ۔‬ ‫ِ‬ ‫درز‬ ‫ا‬
‫۔‬ ‫‪ B‬ا‬ ‫ورت‬ ‫درز‬ ‫ا‬
‫دؤ‬ ‫اور‬ ‫‪5.4‬‬
‫‪25‬‬
‫ان آ ں‬ ‫۔‬ ‫د‬ ‫ان‬ ‫د‬ ‫اب‬
‫‪‬ﯿﻠﮯ‬ ‫اور ان‬ ‫‪27‬‬
‫ً ‪‬ﻮار ﻗﻄﺐ‬ ‫آ ں‬ ‫۔ در‬ ‫‪26‬‬
‫اُ‪‬ﺮے ﻗﻄﺐ‬ ‫د‬
‫‪non-distributed coils25‬‬
‫‪salient poles26‬‬
‫‪non-salient poles27‬‬
‫دىا ل‬ ‫ب‪.5‬‬ ‫‪142‬‬
‫∞ → ‪µr‬‬
‫‪θ‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪‬ﮭﮯ ﮐﯽ ‪‬ﺖ‬
‫اس ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻼ‪ ‬درز ﻣ‪‬‬ ‫اس ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻼ‪ ‬درز ﻣ‪‬‬
‫ﻣﻘﻨﺎﻃﯿﺴﯽ ‪‬ﺎو رداس ﮐﯽ‬ ‫ﻣﻘﻨﺎﻃﯿﺴﯽ ‪‬ﺎو رداس‬
‫اﻟﭧ ‪‬ﺖ ﻣ‪ ‬ﮨﮯ‬ ‫ﮐﯽ ‪‬ﺖ ﻣ‪ ‬ﮨﮯ‬
‫۔‬ ‫‪:5.12‬‬
‫درز‬ ‫در ن‬ ‫ں‬ ‫اور‬ ‫۔ا‬ ‫‪28‬‬

‫‪‬ﮭﮯ‬
‫۔‬ ‫و ا‬ ‫ِ‬ ‫د ؤ اور‬
‫اور اس‬ ‫ل‬ ‫وا‬ ‫۔اس‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫‪5.12‬‬

‫د ؤ‪،‬‬ ‫۔‬ ‫ؤ ‪τ = Ni‬‬ ‫د‬ ‫۔‬ ‫∞ → ‪µr‬‬ ‫۔‬ ‫∞ → ‪µr‬‬
‫دا‬ ‫و‬ ‫۔‬ ‫وں‬ ‫د‬ ‫و‪ϕ‬‬
‫۔ ٰا‬ ‫ر‬ ‫دو‬ ‫درز‬
‫)‪(5.24‬‬ ‫‪τ = N i = 2Hla‬‬
‫۔‬ ‫و ا‬ ‫درز‬ ‫درز اور آد دو ے‬ ‫د ؤا‬ ‫آد‬ ‫ں‬

‫‪29‬‬
‫درز‬ ‫اور‬ ‫و (‪ ،‬رداس‬ ‫د ؤ ) اور‬ ‫درز‬
‫رداس‬ ‫۔ا‬ ‫و (‪ ،‬رداس ُا‬ ‫د ؤ ) اور‬
‫ٰا ں‬ ‫در ن رداس‬ ‫‪− π2‬‬
‫د ؤ( < ‪< θ‬‬ ‫و ) اور‬ ‫‪π‬‬
‫‪2‬‬
‫‪5.13‬‬ ‫۔ا‬ ‫ٰا ں‬ ‫و ( رداس ُا‬ ‫د ؤ ) اور‬

‫< ‪− π2 < θ‬‬ ‫‪π‬‬
‫‪2‬‬ ‫۔‬ ‫اف‬ ‫د ؤ زاو‬ ‫درز‬ ‫۔ اس‬ ‫د‬
‫‪distributed winding28‬‬
‫‪radius29‬‬
‫‪143‬‬ ‫دؤ‬ ‫اور‬ ‫‪.5.4‬‬
‫‪τ‬‬
‫‪+ N2i‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪θ‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪π‬‬ ‫‪2π‬‬
‫‪− N2i‬‬
‫د ؤ۔‬ ‫درز‬ ‫‪:5.13‬‬
‫اور اس‬ ‫د ؤ ‪ τ‬آد‬ ‫ؤ ‪τa‬‬ ‫د‬ ‫درز‬ ‫در ن‬

‫‪π‬‬ ‫‪3π‬‬
‫اور اس‬ ‫آد‬ ‫دؤ‬ ‫دؤ‬ ‫درز‬ ‫در ن‬ ‫‪2‬‬ ‫<‪<θ‬‬ ‫‪2‬‬
‫۔‬ ‫رداس‬ ‫دؤ‬ ‫۔ در‬
‫رووا‬ ‫‪5.4.1‬‬
‫۔ا‬ ‫دؤ‬ ‫درز‬ ‫و‬ ‫رو )اے (‬

‫‪،‬‬ ‫دؤ‬ ‫۔ اس‬ ‫ں‬ ‫ز دہ‬ ‫ں ا‬
‫۔‬ ‫ںو‬ ‫اس ت‬
‫۔‬ ‫ں‬ ‫) ‪f (θp‬‬ ‫‪31‬‬ ‫‪30‬‬

‫ﻓﻮرﯾ‪‬‬
‫∞‬
‫∑‬
‫)‪(5.25‬‬ ‫= ) ‪f (θp‬‬ ‫) ‪(an cos nθp + bn sin nθp‬‬
‫‪n=0‬‬
‫‪function31‬‬
‫دىا ل‬ .5‫ب‬ 144
32
T ‫دورى‬ ‫ا اس‬
∫ T /2
1
a0 = f (θp ) dθp
T −T /2
∫ T /2
2
(5.26) an = f (θp ) cos nθp dθp
T −T /2
∫ T /2
2
bn = f (θp ) sin nθp dθp
T −T /2
‫۔‬ ‫ں‬ ‫ا‬
‫دؤ‬ ‫د‬ 5.13 :5.2 ‫ل‬
‫۔‬ ‫• ر‬
34
‫۔‬ ‫م‬ ‫ اور دى‬33 ‫ى‬ •
‫د‬ 5.26 ‫وات‬ •
[∫ ( ) ∫ π/2 ( ) ∫ π ( ) ]
−π/2
1 Ni Ni Ni
a0 = − dθp + dθp + − dθp
2π −π 2 −π/2 2 π/2 2
[( )( ) ( )( ) ( )( )]
1 Ni π Ni π π Ni π
= − − +π + + + − π−
2π 2 2 2 2 2 2 2
=0
time period32
third harmonic component33
fundamental component34
145 ‫دؤ‬ ‫اور‬ .5.4
‫ح‬ ‫ا‬
[∫ ∫ π/2 ∫ π ]
−π/2
2 Ni
an = − cos nθp dθp + cos nθp dθp + − cos nθp dθp
2π 2 −π −π/2 π/2
[ −π/2 π/2 π ]
Ni sin nθp sin nθp sin nθp
= − + −
2π n −π n −π/2 n π/2
[ ]
Ni nπ nπ nπ
= sin + 2 sin + sin
2nπ 2 2 2
( )( )
4 Ni nπ
= sin
nπ 2 2
‫و ہ‬ ،‫ دو‬، ‫ا‬ n ‫اس وات‬

( )( ) ( )( ) ( )( )
4 Ni 4 Ni 4 Ni
a1 = , a3 = − , a5 =
π 2 3π 2 5π 2
a2 = a4 = a6 = 0
‫ح‬ ‫ا‬
[∫ ∫ π/2 ∫ π ]
−π/2
2 Ni
bn = − sin nθp dθp + sin nθp dθp + − sin nθp dθp
2π 2 −π −π/2 π/2
[ −π/2 π/2 π ]
N i cos nθp cos nθp cos nθp
= − +
2π n −π n −π/2 n π/2
=0
‫• ان ا ت‬
( )
( 4 ) Ni
a3
= ( )( 2 ) = 1
3π
a1 4 Ni 3
π 2
‫۔‬ ‫ا‬ 33.33 ‫ے‬ ‫و دى و‬ ‫ى‬ ‫۔ ٰا‬

‫دىا ل‬ .5‫ب‬ 146
‫ر‬ τ ‫دؤ‬ ‫درز‬ ‫ل‬ ‫ ا‬a 1 , a2 , · · · 5.2 ‫ل‬

‫۔‬ ‫ں‬
4 Ni 4 Ni 4 Ni
(5.27) τa = cos θp − cos 3θp + cos 5θp + · · ·
π 2 3π 2 5π 2
‫آپ‬ ‫۔‬ ‫رد‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫ا اء‬ ‫دؤ‬ 5.2 ‫ل‬

‫ا از‬ ِ ‫ا اء‬ ‫دؤ‬ ‫وا‬ ‫ا‬‫ل‬ ‫اس ب آ د‬
‫ر‬ ‫ض ۔ا‬ ‫ف دى و‬ ‫ں اور‬
‫۔‬ ‫وات ں‬ ‫ا‬ ‫ا از‬ ‫ا اء‬
4 Ni
(5.28) τa = cos θp = τ0 cos θp
π 2
‫ں‬
4 Ni
(5.29) τ0 =
π 2
‫ح‬ ‫ا‬ ‫دؤ‬ 5.12 ‫د‬

‫۔اس وات‬ ‫ا‬
‫ر‬ ‫زاو‬ ‫ا‬ ‫ں‬ ‫د ۔ا‬ ‫زاو ر‬ ‫خ‬ 5.2
‫د‬ 5.3 ‫ز دہ‬ ‫ ز دہ‬θm ‫د ؤ زاو‬ ‫اس‬
a ‫ح اس‬ 5.62 ‫وات‬ ‫ل ۔‬ ‫ ا ا‬5.18 ‫۔‬ ‫ح‬
‫۔‬
τa = τ0 cos θpa
(5.30) θpa = θ − θma = θ − 0°
τa = τ0 cos(θ − θm ) = τ0 cos θ
‫۔‬ ‫ ٰ ا ان‬θm = 240° ‫ اور‬θm = 120°

c b
c ‫ اور‬b ‫ح‬ ‫ا‬
τb = τ0 cos θpb
(5.31) θpb = θ − θmb = θ − 120°
τb = τ0 cos(θ − θmb ) = τ0 cos(θ − 120°)
τc = τ0 cos θpc
(5.32) θpc = θ − θmc = θ − 240°
τc = τ0 cos(θ − θmc ) = τ0 cos(θ − 240°)
‫‪147‬‬ ‫دؤ‬ ‫اور‬ ‫‪.5.4‬‬
‫‪a90‬‬
‫‪a135‬‬ ‫‪a45‬‬
‫◦‪45‬‬
‫‪.‬‬
‫‪a′45‬‬ ‫‪a′135‬‬
‫‪a′90‬‬
‫۔‬ ‫‪:5.14‬‬
‫وات ‪5.27‬‬ ‫دؤ‬ ‫درز‬ ‫ى ر‬ ‫ا‬

‫وات ‪5.27‬‬ ‫ح‬ ‫۔ اب ا‬ ‫دؤ‬ ‫۔ اس‬ ‫آ ں د‬
‫۔‬ ‫دؤ‬ ‫ر‬ ‫وہ‬ ‫ر‬
‫‪N‬‬ ‫د‬ ‫‪5.12‬‬ ‫۔ ں‬ ‫ہ د‬ ‫‪5.14‬‬

‫‪35‬‬ ‫‪N‬‬
‫وار ڑا‬ ‫ں‬ ‫۔ا‬ ‫‪3‬‬ ‫۔ ٰ ا ان‬ ‫ں ں‬
‫۔‬ ‫ں ر‬ ‫ں‬ ‫ں رو ‪ i‬رے ۔ ان‬ ‫اور ں ان‬
‫ف ‪a135‬‬ ‫اور ے‬ ‫ف ‪ a90‬اور ‪a′90‬‬ ‫۔ دو ے‬ ‫ف ‪ a45‬اور ‪ a′45‬ر‬
‫۔‬ ‫اور ‪ a′135‬ر‬
‫ف ‪ a‬اور دو ے ‪ a′‬م‬ ‫‪،‬ا ا‬ ‫مد‬ ‫ح‬ ‫ڑے ا‬ ‫ں ا‬

‫ر‬ ‫زاو ں‬ ‫م ان‬ ‫ڑا ‪ a45‬اور ‪ a′45‬۔ ‪ a‬ں‬ ‫۔ ں ں‬ ‫د‬
‫اور ف ‪ a135‬ا‬ ‫‪ ،‬ف ‪ a90‬ے در زاو‬ ‫‪ 45°‬زاو‬ ‫۔ ٰ ا ف ‪ a45‬در‬
‫۔‬ ‫در زاو‬
‫‪N‬‬
‫د‬ ‫‪5.14‬‬ ‫‪ٰ ،‬ا‬ ‫رو ‪i‬‬ ‫ں‬ ‫اور ان‬ ‫‪3‬‬
‫اُو‬ ‫۔اس‬ ‫ح‬ ‫اف‬ ‫‪5.15‬‬ ‫اف‬ ‫د ؤ زاو‬

‫زاو‬ ‫ا‬ ‫ح‬ ‫اف‬ ‫د‬ ‫‪5.13‬‬ ‫۔‬ ‫اف‬ ‫دؤ‬ ‫‪a45‬‬
‫‪series connected35‬‬
‫دىا ل‬ ‫ب‪.5‬‬ ‫‪148‬‬
‫‪τa45‬‬
‫‪Ni‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪θ‬‬
‫‪τa90‬‬
‫‪θ‬‬
‫‪τa135‬‬
‫‪θ‬‬
‫‪Ni‬‬ ‫‪τ‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Ni‬‬
‫‪6‬‬
‫‪θ‬‬
‫◦‪0‬‬ ‫◦‪180‬‬ ‫◦‪360‬‬
‫ج ﺑﺎ اﻟﻒ‬ ‫د‬ ‫ذ‬
‫د ؤ۔‬ ‫‪:5.15‬‬
‫ُ‬
‫‪a135‬‬ ‫اس‬ ‫ح‬ ‫‪a90‬‬ ‫دو ا اف‬ ‫۔اُو‬ ‫‪−45°‬‬

‫‪Ni‬‬
‫۔‬ ‫‪6‬‬ ‫ل‬ ‫۔ان ں ا ں‬ ‫‪+45°‬‬ ‫زاو‬ ‫اف‬
‫دى دار‬ ‫۔اس‬ ‫اف ں‬ ‫دؤ‬ ‫ان ں ا ں‬

‫ُ‬
‫ار‬ ‫ں ا ں‬ ‫۔اس‬ ‫ا‬ ‫ف‬ ‫۔‬
‫ح‬ ‫۔ا‬ ‫د‬ ‫اف‬ ‫دؤ‬ ‫‪ − N2i‬۔‬ ‫ٰ ا ان‬ ‫‪− N6i‬‬
‫ُ‬
‫۔ ان‬ ‫‪− N6i‬‬ ‫ار ‪ ، + N6i‬دو ى اف ‪ − N6i‬اور ى‬ ‫اف‬ ‫ب‬
‫‪+ N6i‬‬ ‫ار‬ ‫‪ + N6i ،+ N6i‬اور ‪− N6i‬‬ ‫ج‬ ‫۔‬ ‫دؤ‬ ‫‪− N6i‬‬
‫ُ‬
‫۔‬ ‫ح آپ را اف‬ ‫۔ا‬ ‫د‬ ‫اف‬ ‫دؤ‬
‫ُ‬
‫۔‬ ‫دو رہ د‬ ‫‪5.16‬‬ ‫اف‬ ‫‪5.15‬‬
‫‪ 5.16‬ز دہ‬ ‫د‬ ‫‪5.15‬‬ ‫‪ 5.16‬ا‬

‫۔ د‬ ‫ر‬ ‫۔‬ ‫ج‬
‫‪149‬‬ ‫دؤ‬ ‫اور‬ ‫‪.5.4‬‬
‫‪Ni‬‬ ‫‪τ‬‬ ‫‪Ni‬‬

‫‪2‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Ni‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪θ‬‬
‫◦‪0‬‬ ‫◦‪360‬‬
‫‪a45‬‬ ‫‪a135‬‬ ‫‪a′45‬‬ ‫‪a′135‬‬
‫د ؤ۔‬ ‫‪:5.16‬‬
‫دؤ‬ ‫ا دہ‬ ‫ان‬ ‫ںر‬ ‫ں‬ ‫اور ان‬ ‫ں‬

‫۔‬ ‫ز دہ ز دہ‬
‫دؤ‬ ‫ٰ ا ان‬ ‫دؤ‬ ‫زاو‬ ‫ا‬

‫ُ‬
‫ں‬ ‫ذر‬ ‫و ‪kw‬‬ ‫وات ‪5.29‬‬ ‫۔اس ا‬ ‫ِر‬ ‫ا‬
‫۔‬
‫‪4 Ni‬‬
‫‪τ0 = kw‬‬
‫)‪(5.33‬‬ ‫‪π 2‬‬
‫‪4 Ni‬‬
‫‪τa = kw‬‬ ‫‪cos θ = τ0 cos θ‬‬
‫‪π 2‬‬
‫ِر‬ ‫۔ ا‬ ‫‪36‬‬
‫‪ kw‬ﺟﺰو ‪‬ﯿﻼو‬ ‫اس وات‬
‫)‪(5.34‬‬ ‫‪0 < kw < 1‬‬
‫۔‬ ‫م‬ ‫‪kw‬‬ ‫د‬ ‫‪5.14‬‬ ‫ل ‪:5.3‬‬
‫‪،‬ا‬ ‫د ؤ ‪ τn = π4 ni2‬ا‬ ‫ا‬ ‫۔‬ ‫‪ 5.17‬ر ع‬ ‫‪:‬‬

‫‪N‬‬ ‫‪N‬‬
‫ان‬ ‫= ‪ n‬۔ ان ں‬ ‫‪3‬‬ ‫ٰا‬ ‫‪3‬‬ ‫ا‬ ‫۔ ں‬ ‫ان‬
‫‪winding factor36‬‬
‫دىا ل‬ ‫ب‪.5‬‬ ‫‪150‬‬
‫‪τn‬‬ ‫‪τa135‬‬
‫◦‪45‬‬ ‫‪τ‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪τa90‬‬
‫◦‬
‫◦‪45‬‬ ‫‪45‬‬ ‫◦‪45‬‬
‫‪τ45‬‬ ‫‪τ135‬‬
‫‪τa45‬‬
‫‪τ90‬‬
‫و۔‬ ‫و‬ ‫‪:5.17‬‬
‫۔‬ ‫م‬ ‫ؤ‪τ‬‬ ‫د‬

‫◦‪τa = τn cos 45◦ + τn + τn cos 45‬‬
‫‪= 2.4142τn‬‬
‫‪4 ni‬‬ ‫‪2.4142 4 N i‬‬ ‫‪4 Ni‬‬

‫‪τa = 2.4142‬‬ ‫=‬ ‫‪= 0.8047‬‬
‫‪π 2‬‬ ‫‪3 π 2‬‬ ‫‪π 2‬‬
‫۔‬ ‫ا‬ ‫ٰ ا ‪kw = 0.8047‬‬
‫ر‬ ‫ر ر‬ ‫‪3000‬‬ ‫وا رہ ے‬ ‫دور ‪50‬‬ ‫ل ‪ :5.4‬ا‬

‫و ‪kw,q = 0.833‬‬ ‫و‬ ‫ى‬ ‫رہ‬ ‫و ‪kw,m = 0.9‬‬ ‫و‬ ‫ا‬ ‫۔‬
‫۔ا اس‬ ‫درز ‪lk = 0.04‬‬ ‫۔‬ ‫‪l = 2.828‬‬ ‫رداس ‪ 0.7495‬اور اس‬ ‫۔‬
‫م‬ ‫رو‬ ‫‪ 1000‬ا‬ ‫ا‬
‫ار۔‬ ‫ز دہ‬ ‫د ؤ ز دہ‬ ‫ا‬ ‫•‬
‫و۔‬ ‫ِ‬ ‫درز‬ ‫•‬

151 ‫دؤ‬ ‫اور‬ .5.4
‫و۔‬ ‫• ا‬
‫د ؤ۔‬ ‫ك ر‬ •
•
4 Nm im 4 30 × 1000
τ0 = kw,m = 0.9 × × = 17 186 A · turns/m
π 2 π 2
•
4 Nm im 4 30 × 1000
τ0 = kw,m = 0.9 × × = 17 186 A · turns/m
π 2 π 2
•
τ0 17186
B0 = µ0 H0 = µ0 = 4π10−7 × = 0.54 T
lk 0.04
•
ϕ0 = 2B0 lr = 2 × 0.54 × 2.828 × 0.7495 = 2.289 15 Wb
•
Erms = 4.44f kw,q Nq ϕ0
= 4.44 × 50 × 0.833 × 15 × 2.28915
= 6349.85 V
‫دؤ‬ ‫ر‬ ‫ٰ ا رہ ى‬
√
3 × 6349.85 ≈ 11 000 V
‫۔‬
‫دىا ل‬ ‫ب‪.5‬‬ ‫‪152‬‬
‫ں‬ ‫اور‬ ‫ں‬ ‫۔‬ ‫دؤ‬ ‫ا‬ ‫ذ‬

‫دو ں‬ ‫زاو‬ ‫د‬ ‫‪5.16‬‬ ‫را ۔‬ ‫دى‬ ‫ں‬
‫‪Ni‬‬
‫‪3‬‬ ‫دؤ‬ ‫زاو‬ ‫اور‬ ‫۔‬ ‫دؤ ج ں ر‬
‫دى ا ل‬ ‫‪ ،‬و ہ و ہ۔ ا‬ ‫ں ر‬ ‫ے زاو‬ ‫ح اور‬ ‫۔ا‬
‫ورى ۔‬ ‫لر‬
‫۔ ر‬ ‫د‬ ‫ر‬ ‫ں‬ ‫ں‬ ‫اور‬ ‫ں‬

‫۔‬ ‫ز دہ ر‬ ‫دى و ز دہ‬ ‫اور اس‬ ‫و‬
‫ں‬ ‫ز دہ‬ ‫ا‬ ‫ں‬ ‫ح‬ ‫ں‬

‫۔‬ ‫دؤ‬
‫دؤ‬ ‫‪5.5‬‬
‫۔ ں اس‬ ‫آ‬ ‫وا‬ ‫اس‬ ‫د ؤد‬ ‫ں‬ ‫آ ں‬

‫۔‬ ‫ا‬ ‫ت‬
‫ا دور‬ ‫‪5.5.1‬‬
‫۔‬ ‫د ؤ ں دى‬ ‫ا‬ ‫وات ‪5.33‬‬
‫‪4 Ni‬‬
‫)‪(5.35‬‬ ‫‪τa = kw‬‬ ‫‪cos θ‬‬
‫‪π 2‬‬
‫و‬ ‫ا اس‬
‫)‪(5.36‬‬ ‫‪ia = I0 cos ωt‬‬
‫‪153‬‬ ‫دؤ‬ ‫‪.5.5‬‬
‫‪4 N I0‬‬
‫)‪(5.37‬‬ ‫‪τa = kw‬‬ ‫‪cos θ cos ωt = τ0 cos θ cos ωt‬‬
‫‪π 2‬‬
‫ں‬
‫‪4 N I0‬‬
‫)‪(5.38‬‬ ‫‪τ0 = kw‬‬
‫‪π 2‬‬
‫۔ اس وات‬ ‫‪t‬‬ ‫د ؤ زاو ‪ θ‬اور‬ ‫وات ‪5.37‬‬ ‫۔‬ ‫ا‬

‫۔‬ ‫ڑ‬ ‫دو وں‬ ‫ر ذ‬
‫)‪cos(α + β) + cos(α − β‬‬

‫= ‪cos α cos β‬‬
‫‪2‬‬
‫ٰا‬
‫[‬ ‫]‬
‫)‪cos(θ + ωt) + cos(θ − ωt‬‬
‫)‪(5.39‬‬ ‫‪τa = τ0‬‬ ‫‪= τa− + τa+‬‬
‫‪2‬‬
‫۔ ں‬
‫‪τ0‬‬
‫)‪(5.40‬‬ ‫= ‪τa−‬‬ ‫)‪cos(θ + ωt‬‬
‫‪2‬‬
‫‪τ0‬‬
‫)‪(5.41‬‬ ‫‪τa+‬‬ ‫=‬ ‫)‪cos(θ − ωt‬‬
‫‪2‬‬
‫وا‬ ‫ں‬ ‫د ؤ دو ُا‬ ‫در‬ ‫آ‬ ‫ت‬ ‫۔اس وات‬

‫اور اس دو ا و‬ ‫ى‬ ‫‪θ‬‬ ‫زاو‬ ‫‪τa−‬‬ ‫و‬ ‫۔ اس‬ ‫دؤ‬
‫۔‬ ‫زاو‬ ‫‪ τa+‬ى ُا‬
‫ا‬ ‫دؤ‬ ‫ان دو‬ ‫آ ں‬ ‫دور‬ ‫ا‬

‫ح‬ ‫ا‬ ‫دؤ‬ ‫ا‬ ‫۔ اس ح‬
‫ُ‬
‫ٰ اا‬ ‫آ ن‬ ‫آ ں‬ ‫دور‬ ‫۔‬ ‫ر‬ ‫ا‬
‫۔‬ ‫ز دہ‬
‫دىا ل‬ .5‫ب‬ 154
θ
c′ b b′ τa = τ0 cos(ωt + θ0 ) cos(θ)
a
. τb = τ0 cos(ωt + θ0 − 120◦ ) cos(θ − 120◦ )
b
c
c τc = τ0 cos(ωt + θ0 + 120◦ ) cos(θ + 120◦ )
a′
‫۔‬ ‫دور‬ :5.18
‫دور‬ 5.5.2
‫ں‬ ‫ا‬ 5.32 ‫ اور‬5.31 ، 5.30 ‫وات‬ ‫۔‬ ‫د‬ ‫دور‬ 5.18
‫۔‬ ‫دى و د‬ ‫ر‬
4 Na ia
τa = kw cos θ
π 2
4 Nb ib
(5.42) τb = kw cos(θ − 120°)
π 2
4 Nc ic
τc = kw cos(θ + 120°)
π 2
‫رو‬ ‫دورى‬ ‫ں‬ ‫ا ان‬

ia = I0 cos(ωt + α)
(5.43) ib = I0 cos(ωt + α − 120°)
ic = I0 cos(ωt + α + 120°)
‫۔‬ ‫ں‬ 5.42 ‫وات‬ ‫د‬ 5.43 ‫وات‬ ‫ح‬ 5.37 ‫وات‬
4 Na I0
τa = kw cos θ cos(ωt + α)
π 2
4 Nb I0
(5.44) τb = kw cos(θ − 120°) cos(ωt + α − 120°)
π 2
4 Nc I0
τc = kw cos(θ + 120°) cos(ωt + α + 120°)
π 2
155 ‫دؤ‬ .5.5
‫ا‬
Na = Nb = Nc = N
‫ا‬
τ0 [ ]
τa = cos(θ + ωt + α) + cos(θ − ωt − α)
2
τ0 [ ]
(5.45) τb = cos(θ + ωt + α − 240°) + cos(θ − ωt − α)
2
τ0 [ ]
τc = cos(θ + ωt + α + 240°) + cos(θ − ωt − α)
2
‫ں‬
4 N I0
(5.46) τ0 = kw
π 2
‫۔ا‬ ‫ ان‬τ ‫د ؤ‬ ‫۔‬

cos γ + cos(γ − 240°) + cos(γ + 240°) = 0
‫م‬ ‫۔‬ ‫ا‬

cos(α + β) = cos α cos β − sin α sin β
cos(α − β) = cos α cos β + sin α sin β
β = 240° ‫ اور‬α = γ ‫ا‬

cos(γ + 240°) = cos γ cos 240° − sin γ sin 240°
cos(γ − 240°) = cos γ cos 240° + sin γ sin 240°
√
‫ ٰ ا‬sin 240° = − 2
3
‫ اور‬cos 240° = − 12
√
1 3
cos(γ + 240°) = − cos γ + sin γ
2 2
√
1 3
cos(γ − 240°) = − cos γ − sin γ
2 2
، ‫اب‬ cos γ ‫اب اس وات ا‬

cos γ + cos(γ + 240°) + cos(γ − 240°) = 0
‫دىا ل‬ ‫ب‪.5‬‬ ‫‪156‬‬
‫۔‬ ‫ں‬ ‫اس وات‬ ‫‪γ = θ + ωt + α‬‬

‫)‪(5.47‬‬ ‫‪cos(θ + ωt + α) + cos(θ + ωt + α + 240°) + cos(θ + ωt + α − 240°) = 0‬‬
‫ل‬ ‫وات ‪ 5.47‬ا‬ ‫اور ان‬ ‫‪ τb ، τa‬اور ‪τc‬‬ ‫د‬ ‫وات ‪5.45‬‬ ‫اب ا‬
‫‪3τ0‬‬
‫)‪(5.48‬‬ ‫= ‪τ + = τa + τb + τc‬‬ ‫)‪cos(θ − ωt − α‬‬
‫‪2‬‬
‫‪3‬‬
‫۔‬ ‫‪2‬‬ ‫دؤ‬ ‫ا‬ ‫دؤ‬ ‫وات ‪5.48‬‬
‫ُ‬
‫اور ا‬ ‫ر‬ ‫ں ‪ 120°‬زاو‬ ‫۔ ٰا‬ ‫مر‬ ‫ج ى ُا‬ ‫دؤ‬
‫آ‬ ‫جو د‬ ‫دؤ‬ ‫ا‬ ‫ن‬ ‫ں‪،‬‬ ‫‪120°‬‬ ‫رو‪ ،‬آ‬ ‫دور‬
‫ج‬ ‫رو آ‬ ‫دو‬ ‫ا‬ ‫ورى‬ ‫۔ ں اس ت ذ‬
‫۔‬ ‫وا‬ ‫۔ ل‬
‫اس ج‬ ‫۔‬ ‫ج‬ ‫وات ‪ 5.48‬ا‬ ‫اب د‬

‫۔‬ ‫د ‪50 Hz‬‬ ‫رو‬ ‫۔ اس ل‬ ‫‪α‬‬ ‫ا آ‬ ‫۔‬ ‫د‬
‫م‬ ‫۔‬ ‫ر‬ ‫ٰا ا‬ ‫)‪cos(θ − ωt‬‬ ‫در‬ ‫اس ج‬
‫اور اس م‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫اس‬ ‫ا‬ ‫ز دہ‬ ‫ار ا‬ ‫‪ cos α‬ز دہ‬
‫ں‪α‬‬ ‫ا‬ ‫۔ ٰ ا ‪cos α‬‬ ‫ا‬ ‫‪cos 0 = 1‬‬ ‫ا‬ ‫ں‪α‬‬
‫‪(θ − ωt) = 0‬‬ ‫ا‬ ‫ں )‪(θ − ωt‬‬ ‫و‬ ‫ح )‪cos(θ − ωt‬‬ ‫۔ا‬ ‫ا‬
‫۔‬
‫۔‬ ‫۔ اس‬ ‫‪(θ − ωt) = 0‬‬ ‫‪cos(θ − ωt) t = 0‬‬ ‫اب ا ا‬

‫‪θ − ωt = 0‬‬
‫‪θ−ω×0=0‬‬
‫‪θ=0‬‬
‫د‬ ‫داو‬ ‫‪5.19‬‬ ‫۔ا‬ ‫زاو‬ ‫ج‬ ‫د‬

‫۔‬ ‫ً ‪t = 0.001‬‬ ‫دو رہ د‬ ‫و‬ ‫۔ اس‬
‫‪θ − ωt = 0‬‬
‫‪θ − ω × 0.001 = 0‬‬
‫‪θ = 0.001ω = 0.001 × 2 × π × 50 = 0.3142 rad‬‬
‫‪157‬‬ ‫دؤ‬ ‫‪.5.5‬‬
‫‪t=0‬‬ ‫‪t = 0.001‬‬

‫‪t = t′‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪θe‬‬
‫‪ωt′‬‬
‫‪π‬‬
‫‪10‬‬
‫ج۔‬ ‫‪:5.19‬‬
‫‪π‬‬
‫س‬ ‫۔ا‬ ‫زاو‬ ‫‪18°‬‬ ‫ر‬ ‫‪10‬‬ ‫‪0.3142‬‬ ‫اب‬
‫م‬ ‫زاو‬ ‫ج ى ُا‬ ‫دؤ‬ ‫۔ ت وا‬ ‫د‬
‫ح‬ ‫ا‬ ‫‪t′‬‬ ‫۔‬ ‫آ‬ ‫‪ 36°‬زاو‬ ‫ح ‪t = 0.002‬‬ ‫۔ا‬
‫۔‬ ‫د‬ ‫س‬ ‫م م‬
‫‪θ − ωt′ = 0‬‬
‫‪θ = ωt′‬‬
‫۔اس وات‬ ‫ر‬ ‫ر‬ ‫وا زاو‬ ‫م‬ ‫وا‬ ‫اس وات‬
‫‪T‬‬ ‫و‬ ‫زاو‬ ‫‪2π‬‬ ‫ا‬
‫‪θ‬‬
‫=‪t‬‬
‫‪ω‬‬
‫)‪(5.49‬‬
‫‪2π‬‬ ‫‪1‬‬
‫= ‪T‬‬ ‫=‬
‫‪2πf‬‬ ‫‪f‬‬
‫‪1‬‬
‫ا‬ ‫‪50‬‬ ‫‪= 0.02‬‬ ‫ج‬ ‫دؤ‬ ‫د ‪50‬‬ ‫رو‬ ‫ا‬
‫۔‬ ‫‪50‬‬ ‫ا‬
‫زاو ‪ θm‬ا‬ ‫زاو ‪ θe‬اور‬ ‫آ ں‬ ‫ت ر ۔ دو‬ ‫زاو‬ ‫اس ل‬

‫دؤ‬ ‫ا‬ ‫وات ‪5.49‬‬ ‫آ ں ت‬ ‫۔ ٰ ا ا دو‬
‫ت‬ ‫ر وا آ ں‬ ‫اور ا ‪P‬‬ ‫د‬ ‫ں ‪ f‬رو‬ ‫ج‪f‬‬
‫‪P‬‬
‫)‪(5.50‬‬ ‫= ‪θe‬‬ ‫‪θm‬‬
‫‪2‬‬
‫دىا ل‬ ‫ب‪.5‬‬ ‫‪158‬‬
‫‪2‬‬
‫۔‬ ‫‪P‬‬ ‫‪f‬‬ ‫‪f‬‬ ‫جا‬ ‫دؤ‬ ‫آ ں‬ ‫ٰ اا‬
‫‪ θe‬اور اس‬ ‫زاو‬ ‫ج‬ ‫دؤ‬ ‫‪،‬‬ ‫‪fe‬‬ ‫د‬ ‫رو‬ ‫ا‬
‫‪ωm ωe‬‬ ‫ر ر‬ ‫ج‬ ‫دؤ‬ ‫حا‬ ‫اور ا‬ ‫‪θm‬‬ ‫زاو‬
‫‪2‬‬
‫= ‪ωm‬‬ ‫‪ωe rad/s‬‬
‫‪P‬‬
‫‪2‬‬
‫)‪(5.51‬‬ ‫‪fm = fe Hz‬‬
‫‪P‬‬
‫‪120fe‬‬
‫=‪n‬‬ ‫‪rpm‬‬
‫‪P‬‬
‫۔ا‬ ‫زاو‬ ‫ر ر‬ ‫‪ωm‬‬ ‫زاو‬ ‫ر ر‬ ‫‪ ωe‬اس ج‬

‫‪37‬‬
‫۔‬ ‫ر ر‬ ‫اور ‪ fm‬اس‬ ‫ر ر‬ ‫ح ‪ fe‬اس ج‬
‫ںا‬ ‫ے‬ ‫ج ‪fe‬‬ ‫ا‬ ‫ر ر ‪fe‬‬
‫ر ‪fm‬‬ ‫ر‬ ‫ح‬ ‫۔ا‬ ‫زاو‬ ‫‪ 2π‬ر‬ ‫دو‬
‫ا‬ ‫مز‬ ‫ے ۔ا‬ ‫‪fm‬‬ ‫جا‬
‫۔‬ ‫وات‬ ‫وات ﻣﻌﺎﺻﺮ رﻓﺘﺎر‬ ‫۔‬ ‫‪38‬‬
‫‪n‬‬ ‫۔ اس وات‬
‫‪2π‬‬
‫ں‬ ‫ر‬ ‫زاو‬ ‫‪q‬‬ ‫‪ q‬دور‬ ‫ورى‬ ‫ں اس ت ذ‬
‫د‬ ‫ج‬ ‫دؤ‬ ‫رو ‪ ،‬ا‬ ‫‪ q‬دور‬ ‫اور‬
‫‪q‬‬
‫‪2‬‬ ‫دؤ‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫اس ج‬ ‫د ۔‬ ‫دور‬
‫۔‬ ‫ر ر ‪ ωe = 2πf‬ر‬ ‫اور اس‬
‫دور‬ ‫‪5.5.3‬‬
‫ً‪a‬‬ ‫‪،‬‬ ‫د‬ ‫رو‬ ‫۔ اس‬ ‫د‬ ‫دور‬ ‫‪5.18‬‬

‫ح ‪a′‬‬ ‫۔ا‬ ‫وا‬ ‫ت‬ ‫اور‬ ‫دى‬ ‫رو‬ ‫ف‬
‫‪synchronous speed37‬‬
159 ‫دؤ‬ .5.5
‫وا‬ ‫ن‬ ‫ت‬ ‫اور‬ ‫ا ر‬ ‫دى‬ ‫دؤ‬ ‫ف‬

‫زاو‬ τa ‫ؤ‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫اور اس‬ ‫اس‬ ‫رو‬ ‫۔ا‬
‫م‬ ‫ن‬ ‫دا‬ ‫دؤ‬ ‫ا‬ ‫رو‬ ‫۔‬ ‫د‬
a ‫رو‬ ‫اب‬ ‫۔‬ ‫رو ُا‬ ‫اس‬ ‫رو‬ ‫۔ اب ا ا‬
′
‫دى‬ ‫ ف‬a ‫اور‬ ‫ا ر‬ ‫دى‬ ‫ف‬
τa ‫د‬ ‫ُا‬ ‫دؤ‬ ‫ا‬ ‫رو‬ ‫۔ ٰ ا اس‬
‫رو‬ ‫ت وا‬ ‫آپ‬ ‫ہ دى‬ ‫۔ اس‬ ‫ُا‬
‫۔‬ ‫ُا‬ ‫دؤ‬ ‫ا‬ ‫اس‬
‫دؤ‬ ‫رو اور‬ ‫ں‬ ‫اس‬

ia = I0 cos ωt
(5.52) ib = I0 cos(ωt − 120°)
ic = I0 cos(ωt + 120°)
4 N ia 4 N I0
τa = kw = kw cos ωt = τ0 cos ωt
π 2 π 2
4 N ib 4 N I0
(5.53) τb = kw = kw cos(ωt − 120°) = τ0 cos(ωt − 120°)
π 2 π 2
4 N ic 4 N I0
τc = kw = kw cos(ωt + 120°) = τ0 cos(ωt + 120°)
π 2 π 2
‫اور ان‬ ‫ب‬ ‫اروں‬ ‫او ت ان‬ ‫۔ اب‬ ‫د‬ ‫ان‬

‫۔‬ ‫دؤ‬
ُ
‫۔‬ ‫ ان وات‬t = 0
ia = I0 cos 0 = I0
(5.54) ib = I0 cos(0 − 120°) = −0.5I0
ic = I0 cos(0 + 120°) = −0.5I0
τa = τ0 cos 0 = τ0
(5.55) τb = τ0 cos(0 − 120°) = −0.5τ0
τc = τ0 cos(0 + 120°) = −0.5τ0
‫دىا ل‬ ‫ب‪.5‬‬ ‫‪160‬‬
‫‪τb‬‬ ‫‪τa = τ0‬‬

‫‪a‬‬ ‫‪τb = −0.5τ0‬‬
‫‪c′‬‬ ‫‪τc‬‬ ‫‪τc = −0.5τ0‬‬
‫‪′‬‬
‫‪b‬‬ ‫‪τ = 23 τ0‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪τa‬‬
‫‪b‬‬ ‫◦‪60‬‬ ‫‪τb 60‬‬
‫◦‬
‫‪60◦ τc‬‬
‫‪τb‬‬
‫‪c‬‬ ‫‪τa‬‬
‫‪a′‬‬ ‫ان ‪‬ﮭﻮں ﻣ‪ ‬ﺑﺮ‪ ‬رو‬
‫‪τc‬‬ ‫ﮐﯽ ‪‬ﺘ‪ ‬اﻟ‪ ‬‬
‫د ؤ۔‬ ‫رواور‬ ‫‪t0 = 0 :5.20‬‬
‫‪5.18‬‬ ‫۔ ٰ ا ‪ُ ia‬ا‬ ‫‪ ib‬اور ‪ic‬‬ ‫‪ia‬‬ ‫ں ر ذرا ر ۔اس‬

‫ُا‬ ‫ں‬ ‫د‬ ‫‪ ib‬اور ‪ic‬‬ ‫د‬ ‫اور‬ ‫‪ a‬اور ‪ a′‬ں‬
‫دؤ‬ ‫ں‬ ‫۔اس‬ ‫‪ 5.20‬د‬ ‫در‬ ‫۔ ان ں رو اس‬
‫۔‬ ‫د‬
‫ذر ا‬ ‫ا ا‬ ‫م‬ ‫ت‬ ‫اف‪،‬‬ ‫ر‬ ‫دؤ آ‬

‫۔‬
‫‪τa = τ0 ax‬‬
‫[‬ ‫]‬
‫)‪(5.56‬‬ ‫‪τb = 0.5τ0 cos(60°)ax − sin(60°)ay‬‬
‫[‬ ‫]‬
‫‪τc = 0.5τ0 cos(60°)ax + sin(60°)ay‬‬
‫‪3‬‬
‫)‪(5.57‬‬ ‫= ‪τ = τa + τb + τc‬‬ ‫‪τ0 ax‬‬
‫‪2‬‬
‫د‬ ‫ى‬ ‫۔ اب‬ ‫زاو‬ ‫اور‬ ‫ڈ ھ‬ ‫دؤ‬ ‫د ؤا‬

‫ہ‪t‬‬ ‫وات ‪ 5.52‬اور وات ‪5.53‬‬ ‫۔‬ ‫ب‬ ‫‪ t1‬دو رہ‬ ‫اور‬
‫ا ۔ا‬ ‫‪ωt1 = 30°‬‬ ‫‪ t1‬ں‬ ‫ٰا‬ ‫‪ ωt‬ا ل ز دہ آ ن‬
‫‪161‬‬ ‫دؤ‬ ‫‪.5.5‬‬
‫‪τb‬‬
‫‪a‬‬
‫‪c‬‬ ‫‪′‬‬ ‫‪τ = 32 τ0‬‬
‫‪τc‬‬ ‫‪τc‬‬
‫‪b′‬‬
‫‪.‬‬ ‫◦‪30‬‬
‫‪τa‬‬ ‫‪τa‬‬
‫‪b‬‬
‫‪c‬‬
‫‪a′‬‬
‫‪τc‬‬
‫د ؤ۔‬ ‫رواور‬ ‫‪ωt1 = 30◦ :5.21‬‬
‫۔‬ ‫دو وا ں‬
‫√‬
‫‪3‬‬
‫= ‪ia = I0 cos 30°‬‬ ‫‪I0‬‬
‫‪2‬‬
‫)‪(5.58‬‬ ‫‪ib = I0 cos(30° − 120°) = 0‬‬
‫√‬
‫‪3‬‬
‫‪ic = I0 cos(30° + 120°) = −‬‬ ‫‪I0‬‬
‫‪2‬‬
‫√‬
‫‪3‬‬
‫= ‪τa = τ0 cos 30°‬‬ ‫‪τ0‬‬
‫‪2‬‬
‫)‪(5.59‬‬ ‫‪τb = τ0 cos(30° − 120°) = 0‬‬
‫√‬
‫‪3‬‬
‫‪τc = τ0 cos(30° + 120°) = −‬‬ ‫‪τ0‬‬
‫‪2‬‬
‫ح‬ ‫۔ا‬ ‫ں‬ ‫ذر‬ ‫ن‬ ‫ل‪τ‬‬ ‫دؤ‬ ‫۔‬ ‫د‬ ‫‪5.21‬‬
‫۔‬ ‫ا‬ ‫اس زاو‬
‫√‬ ‫‪3‬‬
‫)‪(5.60‬‬ ‫=‪τ‬‬ ‫= ‪τa2 + τc2 − 2τa τc cos 120°‬‬ ‫‪τ0‬‬
‫‪2‬‬
‫۔‬ ‫اور ‪30°‬‬ ‫ا‬ ‫دو زاو‬ ‫ٰ ا اس‬ ‫دو ا اف ا‬ ‫اس ن‬ ‫اور‬
‫ُا‬ ‫وہ ى‬ ‫زاو‬ ‫اب وہ ‪30°‬‬ ‫زاو‬ ‫دؤ‬ ‫د‬
‫ُ‬
‫‪3‬‬
‫ا‬ ‫‪2 τ0‬‬ ‫د ؤ اب‬ ‫ح ‪ ωt = 40°‬د‬ ‫ا‬ ‫۔ا‬ ‫م‬
‫ُ‬
‫دؤ‬ ‫را ب‬ ‫ا‬ ‫‪ωt = θ°‬‬ ‫۔ا‬ ‫زاو‬ ‫‪45°‬‬ ‫اب‬
‫ُ‬ ‫‪3‬‬
‫۔‬ ‫زاو‬ ‫‪θ°‬‬ ‫ا‬ ‫‪2 τ0‬‬ ‫اب‬
‫دىا ل‬ ‫ب‪.5‬‬ ‫‪162‬‬
‫‪θp‬‬
‫‪a‬‬
‫‪c′‬‬ ‫‪θ‬‬
‫‪B = B0 cos θp‬‬ ‫‪b′‬‬ ‫‪θm = ωt‬‬
‫‪B‬‬
‫) ‪= B0 cos(θ − θm‬‬ ‫‪.‬‬
‫)‪= B0 cos(θ − ωt‬‬ ‫‪b‬‬
‫‪c‬‬
‫‪a′‬‬
‫۔‬ ‫رو‬ ‫‪ :5.22‬دى‬
‫دؤ‬ ‫ك‬ ‫‪5.6‬‬
‫‪39‬‬
‫۔‬ ‫اور زاو‬ ‫ا‬ ‫دؤ‬ ‫ں ك‬
‫رو‬ ‫‪5.6.1‬‬
‫درز‬ ‫‪،‬‬ ‫۔اس‬ ‫دى ﺑﺪﻟ‪ ‬رو ﺟ‪‬ﯾ‪ 40 ‬د‬ ‫ا‬ ‫‪5.22‬‬
‫‪،‬‬ ‫و‪ B‬ا‬ ‫ِ‬ ‫درز‬ ‫دؤ ا‬
‫)‪(5.61‬‬ ‫‪B = B0 cos θp‬‬
‫ُا‬ ‫‪a‬‬ ‫‪t=0‬‬ ‫مر ۔ ںا ا ا‬ ‫ر ر‬ ‫‪ ω‬زاو‬

‫۔‬ ‫وات ں‬ ‫۔اس ح‬ ‫م زاو ‪θm = ωt‬‬ ‫‪t‬‬
‫) ‪B = B0 cos(θ − θm‬‬
‫)‪(5.62‬‬
‫)‪= B0 cos(θ − ωt‬‬
‫۔اس‬ ‫د‬ ‫‪a‬‬ ‫اف‬ ‫۔ا‬ ‫اف‬ ‫‪ θ‬اور ‪θp‬‬ ‫‪ B‬زاو‬ ‫‪5.23‬‬
‫۔‬ ‫دؤ‬ ‫ك‬ ‫دؤ‬ ‫ح ا دہ‬ ‫ر‬ ‫۔ابروا‬ ‫دؤ‬ ‫ك‬ ‫دؤ‬ ‫وا‬ ‫ا‬ ‫‪39‬ا اء‬
‫‪ac generator40‬‬
‫‪163‬‬ ‫دؤ‬ ‫ك‬ ‫‪.5.6‬‬
‫‪B0 cos θp‬‬

‫‪θp‬‬
‫◦‪−90‬‬ ‫◦‪0‬‬ ‫◦‪90‬‬ ‫◦‪180◦ 270‬‬
‫‪φ‬‬
‫‪θ‬‬
‫◦‪−90‬‬ ‫◦‪0‬‬ ‫◦‪90‬‬ ‫◦‪180◦ 270◦ 360‬‬
‫‪a′‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪a‬‬
‫و۔‬ ‫ر‬ ‫‪:5.23‬‬
‫را‬ ‫ر اور اس‬ ‫‪B t = 0‬د‬

‫ر اور‬ ‫۔اس‬ ‫‪ t‬د‬ ‫ا ‪B‬‬
‫ر ر‪ω‬‬ ‫۔ زاو‬ ‫‪ ϑ‬زاو‬ ‫ر‬
‫)‪(5.63‬‬ ‫‪ϑ = ωt‬‬
‫ا ر‬ ‫‪ ،‬اس‬ ‫ر‬ ‫درز‬ ‫۔ا‬ ‫و رر‬ ‫ز دہ ز دہ‬ ‫‪t=0‬‬

‫او ردا‬ ‫درز‬ ‫ر اس‬ ‫۔‬ ‫ً ں ں‬ ‫رداس‬ ‫اور‬
‫‪42‬‬ ‫‪41‬‬
‫و‬ ‫و‬ ‫‪ l‬اس‬ ‫رى‬ ‫د ے‬ ‫ا ‪ ρ‬اور‬
‫ں م‬ ‫۔ ‪ t=0‬ا‬ ‫< ‪− π2 < θ‬‬ ‫‪π‬‬
‫‪2‬‬ ‫درز‬ ‫اس‬
‫∫‬ ‫‪+π‬‬
‫‪2‬‬
‫= )‪ϕa (0‬‬ ‫‪B · dS‬‬
‫‪−π‬‬
‫‪2‬‬
‫∫‬ ‫‪+π‬‬
‫‪2‬‬
‫=‬ ‫) ‪(B0 cos θp )(lρ dθp‬‬
‫)‪(5.64‬‬ ‫‪−π‬‬
‫‪2‬‬
‫‪+ π‬‬
‫‪= B0 lρ sin θp − π2‬‬
‫‪2‬‬
‫‪= 2B0 lρ‬‬

‫‪= ϕ0‬‬
‫‪axle41‬‬
‫‪axial length42‬‬
‫دىا ل‬ .5‫ب‬ 164
‫۔‬ ‫ں‬ t ‫با‬ ‫۔‬ ϕ0 ϕa (0) ‫ںآ‬
∫ 2 −ϑ
+π
ϕa (t) = B · dS
−π
2 −ϑ
∫ 2 −ϑ
+π
= (B0 cos θp )(lρ dθp )
(5.65) −π
2 −ϑ
+ π −ϑ
= B0 lρ sin θp − π2 −ϑ
2
= 2B0 lρ cos ϑ
= 2B0 lρ cos ωt
‫ں‬ ‫وات‬ ‫۔ا‬ ϑ = ωt ‫ں‬
∫ +π
2
ϕa (t) = B · dS
−π
2
∫ +π
2
= (B0 cos(θ − ωt))(lρ dθ)
−π
2
(5.66) + π
= B0 lρ sin(θ − ωt)− π2
[ ( )
2
( )]
π π
= B0 lρ sin − ωt − sin − − ωt
2 2
= 2B0 lρ cos ωt
‫۔‬ ‫ں‬ ‫د‬ 5.64 ‫وات‬ ‫۔ا‬ θ ‫زاو‬ ‫اس‬
(5.67) ϕa (t) = 2B0 lρ cos ωt = ϕ0 cos ωt
5.22 ‫۔‬ ‫وا‬ ‫و‬ ‫ں‬ c ‫ اور‬b ‫ح‬ 5.66 ‫وات‬

‫وات‬ ‫م‬ ϕa (t) ‫۔ اس‬ ‫و ر‬ + π2 − π2 ‫زاو‬ a
+ 7π
6 ‫ اور‬+ π6 ‫ود‬ b ‫وا‬ ‫۔ا‬ ‫ر‬ ‫ود‬ 5.66
165 ‫دؤ‬ ‫ك‬ .5.6
‫۔ ں‬ ‫د‬ ‫ر‬ ‫۔ زاو‬ + 11π

6 ‫ اور‬+ 5π6 ‫ود‬ c
∫ 7π
6
ϕb (t) = B · dS
π
6
∫ 7π
6
π
6
7π
(5.68) = B0 lρ sin(θ − ωt) π6
[ ( 6
) ( )]
7π π
= B0 lρ sin − ωt − sin − ωt
6 6
2π
= 2B0 lρ cos(ωt − )
3
‫اور‬
∫ 11π
6
ϕc (t) = B · dS
5π
6
∫ 11π
6
5π
6
11π
(5.69) = B0 lρ sin(θ − ωt) 5π6
[ ( 6
) ( )]
11π 5π
= B0 lρ sin − ωt − sin − ωt
6 6
2π
= 2B0 lρ cos(ωt + )
3
‫۔‬ ‫م‬ ‫ں‬ ‫دؤ‬ ‫ا‬ ‫ں اس‬ N ‫ا ا‬
λa = N ϕa (t) = N ϕ0 cos ωt
(5.70) λb = N ϕb (t) = N ϕ0 cos(ωt − 120°)
λc = N ϕc (t) = N ϕ0 cos(ωt + 120°)
‫دىا ل‬ ‫ب‪.5‬‬ ‫‪166‬‬
‫ب ں‬ ‫دؤ‬ ‫اا‬ ‫ں‬ ‫۔ان‬ ‫‪120°‬‬ ‫‪ 2π3‬ر‬ ‫ان وات‬

‫۔‬
‫‪dλa‬‬
‫‪ea (t) = −‬‬ ‫‪= ωN ϕ0 sin ωt‬‬
‫‪dt‬‬
‫‪dλb‬‬
‫)‪(5.71‬‬ ‫‪eb (t) = −‬‬ ‫)‪= ωN ϕ0 sin(ωt − 120°‬‬
‫‪dt‬‬
‫‪dλc‬‬
‫‪ec (t) = −‬‬ ‫)‪= ωN ϕ0 sin(ωt + 120°‬‬
‫‪dt‬‬
‫ں‬ ‫ان وات‬

‫)‪ea (t) = ωN ϕ0 cos(ωt − 90°‬‬
‫)‪(5.72‬‬ ‫)‪eb (t) = ωN ϕ0 cos(ωt + 150°‬‬
‫)‪ec (t) = ωN ϕ0 cos(ωt + 30°‬‬
‫‪ E0‬ں‬ ‫۔ان‬ ‫‪ 120°‬زاو‬ ‫آ‬ ‫دؤ‬ ‫دورى ك‬ ‫وات‬

‫ں‬
‫)‪(5.73‬‬ ‫‪E0 = ωN ϕ0‬‬
‫‪43‬‬
‫دؤ‬ ‫اور ان‬
‫‪E0‬‬ ‫‪2πf N ϕ0‬‬
‫)‪(5.74‬‬ ‫‪E‬‬ ‫= √=‬ ‫√‬ ‫‪= 4.44f N ϕ0‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫۔‬ ‫ح‬ ‫وات ‪2.51‬‬ ‫‪ 48‬د‬ ‫وات‬ ‫ٰا‬ ‫‪ϕ = BA‬‬ ‫۔‬
‫درز‬ ‫چ‬ ‫ا‬ ‫۔ا‬ ‫دؤ‬ ‫وات ‪5.72‬‬

‫و‬ ‫درز‬ ‫د ؤ اس‬ ‫و‬ ‫و ف‬
‫و‬ ‫ں‬ ‫در‬ ‫وات ان ت‬ ‫آ اور‬ ‫حو د‬
‫۔‬ ‫ا‬ ‫ں‬ ‫دو ں‬ ‫اور‬ ‫ا‬
‫ں‬ ‫اس‬ ‫ہ‬ ‫۔ا‬ ‫ا د ؤد‬ ‫ا‬ ‫وات ‪5.74‬‬

‫د ؤ ان‬ ‫ٰ ا ان‬ ‫ں‬ ‫دؤ‬ ‫ں‬ ‫د اس‬
‫۔‬ ‫ں‬ ‫ا‬ ‫۔ اس وات‬ ‫ِر‬ ‫اس‬
‫)‪(5.75‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪= 4.44kw f N ϕ0‬‬
‫‪rms43‬‬
‫‪167‬‬ ‫دؤ‬ ‫ك‬ ‫‪.5.6‬‬
‫‪ea‬‬
‫‪.‬‬
‫‪1π‬‬ ‫‪2π‬‬ ‫‪3π‬‬
‫د ؤ۔‬ ‫‪:5.24‬ا دور‬
‫۔‬ ‫د ؤد‬ ‫دور‬ ‫ا‬ ‫وات‬ ‫۔‬ ‫‪0.95 0.85‬‬ ‫‪kw‬‬ ‫وں‬ ‫دور‬
‫ڑا‬ ‫∆‬ ‫رہ‬ ‫اور ان ‪Y‬‬ ‫ڑے‬ ‫ں‬ ‫ا‬ ‫وں‬ ‫دور‬
‫۔‬
‫رو‬ ‫‪5.6.2‬‬
‫‪44‬‬
‫ورت‬ ‫دؤ‬ ‫ں‬ ‫۔ا‬ ‫رو‬ ‫دى ر‬ ‫وا‬
‫ذر‬ ‫ا‬ ‫۔ا ا‬ ‫دؤ‬ ‫دؤ‬ ‫ں‬ ‫وں‬
‫د‬ ‫‪46‬‬
‫ﻣﯿﮑﺎ‪ ‬ﺖ ﮐﺎر‬ ‫د‬ ‫‪45‬‬
‫ﺑﺮﻗﯿﺎ‪ ‬ﺖ ﮐﺎر‬
‫دؤ‬ ‫دؤ‬ ‫د‬ ‫۔ وات ‪5.71‬‬ ‫ا ر‬
‫ح ۔‬ ‫‪5.24‬‬
‫د ؤ او‬ ‫۔اس‬ ‫د ؤد‬ ‫‪5.24‬‬ ‫ل ‪:5.5‬‬

‫۔‬
‫‪:‬‬
‫∫‬ ‫‪π‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2ωN ϕ0‬‬
‫= او ‪E‬‬ ‫= )‪ωN ϕ0 sin ωt d(ωt‬‬
‫‪π‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪π‬‬
‫۔‬ ‫ب‬ ‫ہ ب‬ ‫ہ‬

‫‪DC voltage44‬‬
‫‪rectifier45‬‬
‫‪commutator46‬‬
‫دىا ل‬ ‫ب‪.5‬‬ ‫‪168‬‬
‫ﮔﮭﻮﻣﺘﺎ ‪‬ﮭﺎ‬
‫‪a‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪θ‬‬
‫‪.‬‬ ‫ﺳﺎ ﮐﻦ ‪‬ﮭﺎ‬
‫‪′‬‬
‫‪r‬‬
‫‪a′‬‬
‫ا ۔‬ ‫ا اور‬ ‫‪:5.25‬‬
‫وڑ‬ ‫ں‬ ‫ار‬ ‫‪5.7‬‬
‫۔‬ ‫ں‬ ‫ﻣﺮوڑ ‪ 47‬ب‬

‫۔ ا دو‬ ‫ا‬ ‫اس‬
‫اور‬ ‫اس‬ ‫‪ِ ،‬‬
‫ت د اور وڑ ب‬ ‫ت‬‫ِ‬ ‫ان‬ ‫دو‬
‫ا‬ ‫۔‬ ‫ب‬ ‫اس‬ ‫ا ل‬ ‫ح ا اور ا‬ ‫ب ر‬ ‫ں ا‬
‫۔‬ ‫ا ل‬
‫ب‬ ‫وڑ‬ ‫ا‬ ‫‪5.7.1‬‬
‫ا ت آ ز دہ دور آ ں‬ ‫۔ اس‬ ‫ت‬ ‫دور‬ ‫ں ا‬

‫زاو‬ ‫اس دو ں‬ ‫۔‬ ‫د‬ ‫ا دور‬ ‫‪5.25‬‬ ‫۔‬
‫ا از‬ ‫ا ات‬ ‫ٰ ا ں ُا ے‬ ‫ں‬ ‫درز‬ ‫۔‬ ‫‪θ‬‬
‫‪µ0 48‬‬ ‫درز‬ ‫ف‬ ‫ٰا ں ا‬ ‫ر‬ ‫∞ → ‪µr‬‬ ‫۔‬
‫۔‬
‫)‪Lar (θ‬‬ ‫ا‬ ‫ان‬ ‫رہ‬ ‫‪Lrr‬‬ ‫ا‬ ‫‪ Laa‬اور‬ ‫ا‬ ‫اس ح‬
‫و دو ے‬ ‫را‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫‪θ = ∓2π θ = 0‬‬ ‫۔‬ ‫‪θ‬‬ ‫زاو‬
‫‪torque47‬‬
‫‪magnetic constant, permeability48‬‬
169 ‫وڑ‬ ‫ں‬ ‫ ار‬.5.7
θ = ∓180° ‫۔‬ Lar0 ‫ز دہ‬ ‫ا ز دہ‬ ‫ان‬ ‫۔ا‬ ‫ر‬

‫ا اس اس‬ ‫ر‬ ‫و دو ے‬ ‫را‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫اس‬
‫ان‬ θ = ∓90° ‫ اور‬−Lar0 ‫ا‬ ‫ٰ ا اب ان‬ ‫ُا‬
‫و‬ ‫درز‬ ‫ر‬ ‫ذ‬ ‫۔ا‬ ‫ا‬
(5.76) Lar = Lar0 cos θ
‫ں‬ ‫ں ار ط و‬ ‫اور‬ ‫۔‬

λa = Laa ia + Lar (θ)ir = Laa ia + Lar0 cos(θ)ir
(5.77)
λr = Lar (θ)ia + Lrr ir = Lar0 cos(θ)ia + Lrr ir
‫دؤ‬ ‫وں د‬ ‫ں‬ ‫ان‬ Rr ‫ا‬ ‫ اور‬Ra ‫ا‬ ‫ا‬

‫۔‬ ‫ں‬
dλa dia dir dθ
va = ia Ra + = ia Ra + Laa + Lar0 cos θ − Lar0 ir sin θ
(5.78) dt dt dt dt
dλr dia dθ dir
vr = ir Rr + = ir Rr + Lar0 cos θ − Lar0 ia sin θ + Lrr
dt dt dt dt
ω‫ر‬ ‫ر‬ ‫اس‬ ‫اور و‬ ‫زاو‬ θ‫ں‬
dθ
(5.79) =ω
dt
‫۔‬ 4.73 ‫وات‬ 125 ‫ا‬ ‫۔‬ ‫ا‬ ‫وڑ ر‬

‫۔‬ ‫ں‬ ‫ل‬ ‫وات دہ ا‬
′ 1 1
(5.80) Wm = Laa i2a + Lrr i2r + Lar0 ia ir cos θ
2 2
‫۔‬ ‫ ں‬Tm ‫وڑ‬ ‫اس‬

′ ′
∂Wm (θm , ia , ir ) ∂Wm (θ, ia , ir ) ∂θ
(5.81) Tm = =
∂θm ∂θ ∂θm
‫ں‬ P
P
(5.82) θ= θm
2
‫دىا ل‬ ‫ب‪.5‬‬ ‫‪170‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪a‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪r‬‬
‫‪Nr‬‬ ‫‪.‬‬
‫‪Sr‬‬ ‫‪Na‬‬ ‫‪Sa‬‬
‫‪r′‬‬ ‫‪r′‬‬
‫‪a′‬‬ ‫‪a′‬‬
‫۔‬ ‫‪ :5.26‬ں‬
‫وات ‪5.81‬‬ ‫ٰا‬

‫(‬ ‫)‬
‫‪P‬‬ ‫‪P‬‬
‫)‪(5.83‬‬ ‫‪Tm = −‬‬ ‫‪Lar0 ia ir sin‬‬ ‫‪θm‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫و‬ ‫ں‬ ‫اور‬ ‫ا‬ ‫۔ اس‬ ‫وڑ ‪Tm‬‬ ‫اس وات‬

‫ر‬ ‫و ا‬ ‫وڑ ان دو ں‬ ‫وڑ‬ ‫ان‬ ‫در ن زاو‬
‫ے ۔‬
‫ب‬ ‫وڑ‬ ‫و‬ ‫‪5.7.2‬‬
‫ف‬ ‫۔ اس‬ ‫د‬ ‫دور‬ ‫وا ا‬ ‫دو‬ ‫‪5.26‬‬

‫ر‬ ‫اس‬ ‫‪،‬‬ ‫ن د‬ ‫و‬ ‫رو ۔ اس‬
‫ا‬ ‫وا‬ ‫دى‬ ‫ف‬ ‫۔ ںا‬
‫۔‬ ‫رو‬ ‫ف‬ ‫دا‬ ‫ح‬ ‫۔ا‬ ‫د‬ ‫اور‬
‫درز‬ ‫و‬ ‫اس‬ ‫دى‬ ‫ف‬ ‫ا اس‬
‫۔‬ ‫ا‬ ‫ر‬ ‫اور اس‬ ‫‪ ٰ ،‬ا اس‬ ‫دا‬
‫‪-‬‬ ‫دؤ‬ ‫ں‬ ‫دو ں‬ ‫در‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ں وا ر‬

‫۔‬ ‫ج‬ ‫دؤ‬ ‫ن ان‬ ‫اور‬
171 ‫وڑ‬ ‫ں‬ ‫ ار‬.5.7
τr τar
a τr
θar τa θar
r
. τa
′
r
τar = τa2 + τr2 − 2τa τr cos(180 − θar )
a′ = τa2 + τr2 + 2τa τr cos θar
‫د ؤ۔‬ ‫درز‬ :5.27
‫اور ان‬ ‫ح‬ ‫ں‬ ‫دو‬ ‫رو ۔ وا‬ ‫ں‬ ‫اب دو ں‬ 5.27
‫۔‬ ‫دو ں ا‬ ، ِ
‫ت‬ ‫ُا‬
θar ‫وڑ‬ ‫ان‬ ‫ا‬ θar ‫دو‬ ‫ں ز دہ وا‬

‫۔‬ 5.83 ‫وات‬ ‫۔‬ ‫ُا‬
τr ‫ اور‬τa ‫ر‬ ‫د ؤ ا ان‬ ‫ں‬ ‫ان‬

‫ت‬ ‫ ان‬τar ‫د ؤ‬ ‫ء‬ ‫ا ں‬ ‫دؤ‬ τr ‫ اور‬τa ‫ں‬
ُ 49
‫۔‬ ‫ں‬ τar ‫ل‬ ‫۔ اس‬ ‫د‬
2
τar = τa2 + τr2 − 2τa τr cos(180° − θar )
(5.84)
= τa2 + τr2 + 2τa τr cos θar
‫۔‬ ‫اس‬ ‫دے‬ Har ‫ت‬ ،‫د ؤ‬ ‫درز‬

ُ
(5.85) τar = Har lg
‫ا‬- ‫ وں‬H‫ت‬ ‫۔ اب ں ء‬ ‫ت‬ Har

µ0 µ0
2 ‫ب‬ِ ‫ او‬H 2 ‫درز‬ ‫اس‬ ‫ ا‬- ‫او‬ ‫درز‬ ‫۔‬ 2 H
2
cosine law49
‫دىا ل‬ .5‫ب‬ 172
‫۔‬ ‫ ں‬H 2 ‫ او او‬H 2 H = H0 cos θ ‫ج‬ ‫۔‬

∫ +π
1 2
H 2 ‫= او‬ H 2 dθ
π −π
2
∫ +π
1 2
= H02 cos2 θ dθ
π −π
2
∫ +π
H2 1 + cos 2θ
2
(5.86) = 0 dθ
π 2
−π
2
+ π2
H02 θ + sin22θ
=
π 2 π
−2
H2
= 0
2
2
µ0 Har
‫ب‬
ِ ‫ا‬- ‫ ا اس او‬- ‫اور اس ء‬ 2 2 ‫ا‬- ‫او‬ ‫درز‬ ‫ٰا‬
ُ
‫ا‬ ‫ء‬
2
′ µ0 Har µ0 πrl 2
(5.87) Wm = 2πrlg l = τ
2 2 2lg ar
51 50
‫۔ ر‬ l ‫رى‬ ‫اور اس د ے‬ lg ‫درز ردا‬ ‫اس وات‬
ِ ‫ردا‬ ‫۔ اس ح ء‬ r ≫ lg ‫۔‬ r ‫ء او ردا‬
‫۔‬ ‫ں‬ ‫د‬ 5.84 ‫وات‬ ‫۔ اس وات‬ ‫ا از‬ ‫و‬
′ µ0 πrl ( 2 )
(5.88) Wm = τa + τr2 + 2τa τr cos θar
2lg
‫وڑ ں‬ ‫اس‬
′
∂Wm µ0 πrl
(5.89) Tm = =− τa τr sin θar
∂θar lg
‫ڑى‬ ‫وات‬ ‫وا‬ P‫۔‬ ‫وا‬ ‫ب دو‬

‫ٰ اا‬ ‫وڑ د‬
P µ0 πrl
(5.90) Tm = − τa τr sin θar
2 lg
axis50
axial length51
‫‪173‬‬ ‫وڑ‬ ‫ں‬ ‫‪ .5.7‬ار‬
‫‪W‬‬
‫‪D‬‬ ‫‪θar‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪Q‬‬
‫‪τar‬‬ ‫‪τa‬‬
‫‪τr‬‬ ‫‪θar‬‬ ‫‪τr‬‬ ‫‪θar‬‬
‫‪τar‬‬
‫‪θr‬‬ ‫‪τr‬‬ ‫‪θr‬‬
‫‪θa‬‬ ‫‪τa‬‬ ‫‪θar‬‬ ‫‪θa‬‬ ‫‪τa‬‬
‫‪.‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪M‬‬ ‫‪N‬‬
‫واوران زاو ۔‬ ‫‪:5.28‬‬
‫ں‬ ‫اور‬ ‫وڑ اس‬ ‫۔ اس‬ ‫وات‬ ‫ا‬ ‫ا‬

‫‪θar‬‬ ‫ح ان دو ں در ن زاو‬ ‫۔ا‬ ‫اہ را‬ ‫دؤ‬
‫وڑ اس‬ ‫زاو ‪ θar‬ا‬ ‫وڑ‬ ‫۔‬ ‫اہ را‬
‫وڑ‬ ‫ں‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫ں ا‬ ‫اور‬ ‫۔‬ ‫زاو‬
‫وڑ‬ ‫ذر ز‬ ‫و د‬ ‫وڑ‬ ‫ا‬
‫۔‬ ‫اس‬
‫اہ را‬ ‫ٰ ا ‪ τa‬اور ‪ ia‬آ‬ ‫اہ را‬ ‫رو‬ ‫دؤ‬

‫۔‬ ‫وات ‪ 5.83‬اور ‪ 5.90‬ا‬ ‫۔ اس‬ ‫اہ را‬ ‫‪ τr‬اور ‪ ir‬آ‬
‫۔‬ ‫ا‬ ‫دو ں‬ ‫در‬
‫۔‬ ‫د ؤد‬ ‫ں‬ ‫اور‬ ‫ا‬ ‫‪5.28‬‬

‫ں وا‬ ‫اور ان دو‬ ‫‪CE‬‬ ‫ن ‪ ∆AEC‬اور ‪∆BEC‬‬
‫)‪(5.91‬‬ ‫‪CE = τr sin θar = τar sin θa‬‬
‫۔‬ ‫وات ‪ 5.90‬ں‬ ‫د‬ ‫اس وات‬

‫‪P µ0 πrl‬‬
‫)‪(5.92‬‬ ‫‪Tm = −‬‬ ‫‪τa τar sin θa‬‬
‫‪2 lg‬‬
‫اور‬ ‫ف‬ ‫‪WQ‬‬ ‫ن ‪∆SW Q‬‬ ‫ن ‪ ∆M W Q‬اور‬ ‫دا‬ ‫‪5.28‬‬ ‫ح‬ ‫ا‬
‫دىا ل‬ ‫ب‪.5‬‬ ‫‪174‬‬
‫وا‬ ‫ں‬ ‫ان دو‬

‫)‪(5.93‬‬ ‫‪W Q = τa sin θar = τar sin θr‬‬
‫۔‬ ‫وات ‪ 5.90‬ں‬ ‫د‬ ‫اب اس وات‬

‫)‪(5.94‬‬ ‫‪Tm = −‬‬ ‫‪τr τar sin θr‬‬
‫‪2 lg‬‬
‫۔‬ ‫وات ‪ 5.90‬وات ‪ 5.92‬اور وات ‪ 5.94‬ا‬

‫‪Tm = −‬‬ ‫‪τa τr sin θar‬‬
‫‪2 lg‬‬
‫)‪(5.95‬‬ ‫‪Tm‬‬ ‫‪=−‬‬ ‫‪τa τar sin θa‬‬
‫‪2 lg‬‬
‫‪Tm‬‬ ‫‪=−‬‬ ‫‪τr τar sin θr‬‬
‫‪2 lg‬‬
‫زاو‬ ‫د ؤ اور ان‬ ‫ں‬ ‫وڑ دو ں‬ ‫وا‬ ‫ان وات‬

‫زاو‬ ‫د ؤ اور ان دو‬ ‫د ؤ اور‬ ‫ا‬
‫ُ‬
‫۔‬
‫و د‬ ‫و‬ ‫رد‬ ‫آ‬ ‫دؤ‬ ‫وڑ دو‬ ‫ں ن‬ ‫اس ت‬

‫۔‬ ‫زاو‬ ‫اور ان‬ ‫دؤ‬ ‫اور ان‬ ‫آ‬
‫ٰا‬ ‫ر‬ ‫آ‬ ‫و‬ ‫و اور‬ ‫ت‪،‬‬ ‫د ؤ‪،‬‬

‫د ؤ ‪ τar‬اور و ں‬ ‫درز‬ ‫۔ ً‬ ‫ں‬ ‫ان وات‬
‫ُ‬
‫و ‪Bar‬‬
‫‪µ0 τar‬‬
‫)‪(5.96‬‬ ‫= ‪Bar‬‬
‫‪lg‬‬
‫ں‬ ‫آ ى و‬ ‫وات ‪5.95‬‬ ‫ل‬ ‫ا‬

‫‪P‬‬
‫)‪(5.97‬‬ ‫‪Tm = −‬‬ ‫‪πrlτr Bar sin θr‬‬
‫‪2‬‬
‫‪175‬‬ ‫وڑ‬ ‫ں‬ ‫‪ .5.7‬ار‬
‫و‬ ‫ود‬ ‫‪µ‬‬ ‫آ ں‬

‫ح‬ ‫۔ا‬ ‫ر‬ ‫اس‬ ‫و‬ ‫۔ ٰا‬ ‫ًا‬ ‫و‬
‫ا‬ ‫ا‬ ‫رو‬ ‫۔ اس‬ ‫رو‬ ‫د ؤ اس‬
‫ا‬ ‫اس‬ ‫ں‬ ‫رو اس‬ ‫۔‬ ‫م‬
‫ورى‬ ‫دو‬ ‫اس وات‬ ‫۔‬ ‫ا رر‬ ‫د ؤ اس‬ ‫۔ ٰا‬
‫۔‬ ‫ا‬ ‫ض‬ ‫وات‬ ‫اس‬ ‫ر‬ ‫وا‬
‫او‬ ‫و ‪ ϕP‬ا‬ ‫۔ا‬ ‫اب د‬ ‫ا‬ ‫اور‬ ‫وات ا‬ ‫اس‬

‫۔ ں‬ ‫‪AP‬‬ ‫ر‬ ‫با‬
‫‪ِ B‬‬ ‫و او‬
‫∫‬ ‫‪+π‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2B0‬‬
‫)‪(5.98‬‬ ‫= او ‪B‬‬ ‫= ‪B0 cos θ dθ‬‬
‫‪π‬‬ ‫‪−π‬‬
‫‪2‬‬
‫‪π‬‬
‫‪2πrl‬‬
‫)‪(5.99‬‬ ‫= ‪AP‬‬
‫‪P‬‬
‫ٰا‬
‫‪2B0 2πrl‬‬
‫)‪(5.100‬‬ ‫= ‪ϕP‬‬
‫‪π P‬‬
‫اور‬
‫(‬ ‫‪)2‬‬
‫‪π‬‬ ‫‪P‬‬
‫)‪(5.101‬‬ ‫‪Tm = −‬‬ ‫‪ϕar τr sin θr‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫۔‬ ‫رآ‬ ‫ں‬ ‫وات‬

‫دىا ل‬ ‫ب‪.5‬‬ ‫‪176‬‬
‫ب‪6‬‬
‫ں ل‪ ،‬ار‬
‫اور ر ر اس د‬ ‫ر ر‬ ‫ا‬ ‫وا‬ ‫وہ‬ ‫وا‬ ‫م‬

‫۔‬ ‫د‬ ‫دؤ‬
‫ر ر‬ ‫وا‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫ا‬

‫رت‬ ‫۔اس ار‬ ‫ت دو رہ ار رت ا ر‬ ‫رت ل‬ ‫ِ‬
‫حا‬ ‫۔ا‬ ‫اس ر ر‪ ،‬د ؤ‪ ،‬رو‪ ،‬در ارت و ہ رہ ر‬
‫رو‬ ‫رہ‬ ‫ار‬ ‫ں ۔‬ ‫اور رو‬ ‫ا در ر‬
‫ت‬ ‫ح‬ ‫۔ا‬ ‫ر‬ ‫رہ‬ ‫اور اس در ارت ا‬ ‫ر‬
‫اور اس‬ ‫ار ر‬ ‫رو ا‬ ‫ں اس‬ ‫رت ا ر‬ ‫ار‬ ‫دو رہ ا‬
‫ت‬ ‫در ن‬ ‫ار ‪ ،‬ں ر ں‬ ‫۔دو‬ ‫ا ر‬ ‫در ارت ا‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫۔‬ ‫ہ‬ ‫ں ل‪ ،‬ار‬ ‫۔اس ب‬ ‫رت‬ ‫ر‬
‫ں‬ ‫۔ ى‬ ‫ر ر‬ ‫ا‬ ‫ر‬ ‫ً ى‬ ‫آ ں‬

‫ار‬ ‫ذر‬ ‫ك ں‬ ‫اور ا‬ ‫ز دہ‬ ‫رو‬ ‫ں‬ ‫رو ا‬
‫۔‬ ‫ں‬ ‫ا‬ ‫ر‬ ‫ٰا ى ں‬
‫‪transient state1‬‬
‫‪steady state2‬‬
‫‪177‬‬
‫ل‪ ،‬ار‬ ‫ں‬ ‫ب‪.6‬‬ ‫‪178‬‬
‫ا‬ ‫رو‬ ‫ازن‬ ‫ا‬ ‫ں‬ ‫د‬

‫۔‬ ‫‪3‬‬
‫ﻣﻌﺎﺻﺮ رﻓﺘﺎر‬ ‫ج ر ر‬ ‫۔اس‬ ‫د‬ ‫ج‬ ‫دؤ‬
‫۔‬ ‫ا ر ر‬
‫ذر اس‬ ‫ں‬ ‫ك‬ ‫رو در ر‬ ‫ا‬

‫۔‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫د ے‬
‫۔‬ ‫ر ر‬ ‫اس‬ ‫د‬ ‫دؤ‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫ا‬

‫ا‬ ‫۔ا و‬ ‫ر ر‬ ‫دؤ‬ ‫ں‬ ‫اور‬ ‫ٰا‬
‫۔‬
‫د‬ ‫‪6.1‬‬
‫زاو‬ ‫‪120°‬‬ ‫ء‬ ‫ى‬ ‫۔ان‬ ‫ً‬

‫۔‬ ‫رو‬ ‫اور ان‬ ‫ا‬ ‫اس‬
‫م‬ ‫ر‬ ‫ا‬ ‫و‬ ‫ا‬

‫د‬ ‫دؤ ا‬ ‫ں‬ ‫ى‬ ‫اور اس‬
‫ى ں‬ ‫ا‬ ‫۔ اس‬ ‫ر ر‬
‫ت‬ ‫۔‬ ‫ر ر‬ ‫ر م‬ ‫ا‬
‫ُ‬
‫ں‬ ‫دؤ‬ ‫۔‬ ‫در ر‬ ‫ان‬ ‫ت اس‬ ‫ا‬
‫رو‬ ‫ﺳﺮک ﭼﮭﻠﮯ ‪ 4‬د‬ ‫‪6.1‬‬ ‫۔‬
‫اور اس‬ ‫ك ُا د ے‬ ‫۔‬ ‫د‬
‫ان‬ ‫د‬ ‫ُ ‪،‬ا‬ ‫ر‬ ‫و‬ ‫ں‬ ‫۔ ك‬ ‫ں ر‬
‫۔ا‬ ‫ں‬ ‫ُ ان ك‬ ‫ر‬ ‫۔‬ ‫د ر‬
‫‪synchronous speed3‬‬
‫‪slip rings4‬‬
‫‪179‬‬ ‫د‬ ‫‪.6.1‬‬
‫‪Ir‬‬
‫‪.‬‬ ‫ﺳﺮک ﭼﮭﻼ‬

‫ﮔﮭﻮﻣﺘﺎ ‪‬ﮭﺎ‬
‫ﮐﺎرﺑﻦ ﺑﺶ‬
‫‪Ir‬‬
‫‪Ir‬‬
‫‪Ir‬‬
‫۔‬ ‫رو‬ ‫ُ اور ك ں‬ ‫‪ :6.1‬ر‬
‫۔ اس‬ ‫ر‬ ‫ُ‬ ‫۔ ر‬ ‫رں‬ ‫اور ان‬ ‫ڑ طر‬ ‫د ؤ ان‬

‫ُ ‪5‬‬
‫۔‬ ‫ك ں اور ں‬ ‫رو ‪ ، Ir‬ر‬ ‫ح‬
‫رو‬ ‫ًا‬ ‫رو‬ ‫ا‬ ‫ے‬

‫دؤ‬ ‫۔اس‬ ‫ں ر‬ ‫اور اس‬ ‫د ے‬
‫ورت‬ ‫۔ ں ك‬ ‫دؤ‬ ‫د‬ ‫ا ا‬ ‫د ے‬
‫و‬ ‫اب‬ ‫و‬ ‫ر ۔ ك ر‬
‫۔‬
‫‪6‬‬
‫زوں‬ ‫وں‬ ‫ل‬ ‫اور م ا‬ ‫ر ر‬ ‫وا‬ ‫ُا ے‬
‫‪7‬‬
‫۔‬ ‫زوں‬ ‫وں‬ ‫وا‬ ‫ر‬ ‫ر ر دو‬ ‫ار‬
‫در ں‬ ‫‪ٰ ،‬ا‬ ‫د‬ ‫ا ا‬ ‫در ر‬

‫ہ‬ ‫ا ل‬ ‫ز دہ‬ ‫۔ا‬ ‫ا م دے ر‬ ‫و‬
‫اور ان وں ورت‬ ‫ورت‬ ‫ا‬ ‫۔ ا ّول‬
‫ے م ا‬ ‫اس ح‬ ‫۔‬ ‫ر‬
‫۔ اس رت‬ ‫ص ق‬ ‫رے م‬ ‫۔ا‬
‫‪carbon bush5‬‬
‫‪salient poles6‬‬
‫‪non-salient poles7‬‬
‫ل‪ ،‬ار‬ ‫ں‬ ‫ب‪.6‬‬ ‫‪180‬‬
‫وں‬ ‫۔‬ ‫ر‬ ‫م‬ ‫وا‬ ‫در‬ ‫رہ‬ ‫د ؤ اور ا‬ ‫رہ‬ ‫اس م ا‬
‫۔‬ ‫ڑا‬ ‫م‬ ‫ا ا‬ ‫ر‬ ‫ا‬ ‫آ‬ ‫ا‬
‫وڑ‬ ‫۔اس وات‬ ‫وڑ‬ ‫وات ‪ 5.101‬ا‬

‫ار‬ ‫۔‬ ‫ھ‬ ‫دؤ‬ ‫وا‬ ‫د‬ ‫وہ‬
‫ل‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫۔‬ ‫وڑ ا‬ ‫وڑ اور اس د ے‬
‫آ‬ ‫دؤ‬ ‫دؤ‬ ‫اور‬ ‫د ے‬
‫ُ‬
‫‪،‬‬ ‫۔‬ ‫رو‬ ‫وڑ اس رت‬ ‫۔ وات ‪5.101‬‬
‫ل ر ‪،‬‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫حا‬ ‫۔ا‬ ‫ا و ہ‬ ‫ا‬
‫۔‬ ‫ُا‬ ‫رت اس‬
‫وات‬ ‫ا‬ ‫ؤ ‪τr‬‬ ‫د‬ ‫و ‪ ϕar‬اور‬ ‫ا‬

‫ُ‬
‫۔ اب ر‬ ‫وڑ‬ ‫‪θr‬‬‫۔ ا زاو‬ ‫وڑ ‪sin θr‬‬
‫و و اس د ے‬ ‫ا‬ ‫ر ا ل ر ۔‬ ‫ا‬
‫۔ ں‬ ‫زاو‬ ‫وڑ ا‬ ‫ا‬ ‫۔‬ ‫وڑ‬
‫ورت‬ ‫آ‬ ‫اور وہ زاو‬ ‫ر ر‬ ‫و‬ ‫ورى‬
‫‪8‬‬
‫۔‬ ‫وڑ‬ ‫زاو ‪ θr‬و‬ ‫۔‬ ‫در‬
‫‪ π2‬ر‬ ‫زاو ‪ θr‬ے در‬ ‫آ‬ ‫ا‬ ‫ر‬ ‫ا‬ ‫ا‬

‫‪9‬‬
‫رت‬ ‫۔ا‬ ‫ا ر‬ ‫وڑ‬ ‫ا ا‬ ‫۔ اس‬
‫‪10‬‬
‫ﻏ‪ ‬ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫۔‬ ‫ر‬ ‫اور‬ ‫ا‬ ‫وڑ‬ ‫اس‬
‫اس‬ ‫دؤ‬ ‫و‬ ‫۔ وات‬ ‫رت ا ر‬
‫ُ‬
‫۔‬ ‫ار‬ ‫وڑ‬ ‫ا‬
‫رت‬ ‫۔‬ ‫آ‬ ‫ل‬ ‫ر ا‬ ‫رت ا‬

‫‪11‬‬
‫۔‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫د ر دور‬ ‫ا ر ےا‬
‫‪hunting8‬‬
‫‪pull out torque9‬‬
‫‪lost synchronism10‬‬
‫‪circuit breaker11‬‬
‫‪181‬‬ ‫ا‬ ‫‪.6.2‬‬
‫اور ف ا ر ر‬ ‫م‬ ‫ر ر‬ ‫ف اور ف‬ ‫ا‬ ‫د‬

‫ٰ اا ا‬ ‫وڑ ا‬ ‫رت‬
‫۔ا‬ ‫ا‬ ‫اور‬ ‫ر ر‬ ‫اور‬ ‫۔ا‬ ‫مر‬
‫آ‬ ‫ر ر‬ ‫‪ ،‬اس‬ ‫د‬ ‫‪12‬‬
‫اﻣﺎ‪ ‬ﻣﻮﭨﺮ‬ ‫ًا‬
‫۔‬ ‫د ے‬ ‫۔ا ا‬ ‫اور اس‬
‫ا‬ ‫‪6.2‬‬
‫ں‬ ‫رہ ے ۔اس ح‬ ‫اور اس‬ ‫اور‬ ‫دو‬ ‫ر‬

‫‪13‬‬
‫ر‬ ‫د ؤ ۔ا‬ ‫د ؤ‪،‬‬ ‫اور ان‬ ‫رو‬ ‫رو‪ ،‬ر‬
‫۔‬ ‫در‬ ‫آ ن‬
‫۔اس دو‬ ‫۔ اس‬ ‫د‬ ‫دو‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫‪6.2‬‬

‫۔‬ ‫دو‬ ‫‪P‬‬
‫در‬ ‫اور ا‬ ‫ل‬ ‫ا‬ ‫د‬ ‫ں‬

‫ر‬ ‫دؤ ا‬ ‫۔ اس ح‬
‫دؤ‬ ‫ٰ ا اس‬ ‫رو‬ ‫۔‬
‫دؤ‬ ‫۔ اس ح‬ ‫د‬ ‫۔‬ ‫ر‬ ‫ر‬
‫۔‬ ‫ر ر‬
‫‪14‬‬
‫‪ a‬اور‬ ‫‪t=0‬‬ ‫۔ اس ح ا‬ ‫مر‬ ‫ر‪ω‬‬ ‫ر‬ ‫ض‬
‫۔ا‬ ‫‪θ = ωt‬‬ ‫زاو‬ ‫ان‬ ‫ں‬ ‫را‬
‫اور اس ردا‬ ‫درز ں‬ ‫ر ع ۔‬ ‫‪6.2‬‬ ‫ب‬
‫‪induction motor12‬‬
‫‪line current13‬‬
‫‪phase14‬‬
‫ل‪ ،‬ار‬ ‫ں‬ ‫ب‪.6‬‬ ‫‪182‬‬
‫‪θp‬‬
‫‪a‬‬ ‫ﻣﯿﺪا‪ ‬ﮭﮯ ﮐﺎ ﻣﻘﻨﺎﻃﯿﺴﯽ ‪‬ﻮر‬
‫‪c′‬‬ ‫‪m‬‬ ‫‪b′‬‬

‫‪θ = ωt‬‬
‫‪ρ‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪ a‬ﮭﮯ ﮐﺎ ﻣﻘﻨﺎﻃﯿﺴﯽ ‪‬ﻮر‬
‫‪b‬‬ ‫‪m′‬‬ ‫‪c‬‬

‫‪ ρ‬ﺧﻼ‪ ‬درز ﮐﺎ اوﺳﻂ رداس اور‬
‫‪a′‬‬
‫‪lg‬‬ ‫‪ l‬ﻣﺸ‪ ‬ﮐﯽ ‪‬ﻮری ‪‬ﺒﺎ‪ ‬ﮨﮯ‬
‫۔‬ ‫‪،‬دو‬ ‫‪:6.2‬‬
‫او ردا‬ ‫درز‬ ‫۔ ر‬ ‫ا از‬ ‫ں ا‬ ‫۔‬ ‫‪lg‬‬

‫‪ l‬۔‬ ‫رى‬ ‫د ے‬ ‫اور‬ ‫‪ρ‬‬
‫آپ‬ ‫۔ اس‬ ‫ا از‬ ‫ں‬ ‫و‬ ‫ب‬ ‫دا‬

‫ا‬ ‫۔‬ ‫ے آزاد ر‬ ‫ں‬ ‫ان‬ ‫رو‬ ‫ں‬ ‫ر‬
‫۔‬ ‫ے آزاد ر‬ ‫ں‬ ‫آپ‬ ‫د‬ ‫دا‬ ‫ں‬ ‫آپ‬
‫دا‬ ‫‪6.2.1‬‬
‫ؤ‪τ‬‬ ‫د‬ ‫۔ ان‬ ‫‪θ‬‬ ‫د ا ‪ L‬زاو‬

‫‪4 Ni‬‬
‫)‪(6.1‬‬ ‫‪τ = kw‬‬ ‫‪cos θp‬‬
‫‪π 2‬‬
‫ں‬ ‫و‪ B‬ا‬ ‫درز‬

‫‪τ‬‬ ‫‪4 Ni‬‬
‫)‪(6.2‬‬ ‫‪B = µ0 H = µ0‬‬ ‫‪= µ 0 kw‬‬ ‫‪cos θp‬‬
‫‪lg‬‬ ‫‪π 2lg‬‬
183 ‫ا‬ .6.2
‫و‬ ‫ا‬ ‫۔ اس‬ B‫ؤ‬ ‫د‬ ِ θp ‫وات زاو‬

ُ
15
‫۔‬ ‫ں‬ ‫اس وات‬ ‫ب‬ ϕ
∫
ϕ= B · dS
∫ +π
2
= Blρ dθp
−π
2
(6.3) ∫ +π
4 Ni 2
= µ0 kw lρ cos θp dθp
π 2lg −π
2
4µ0 kw N ilρ
=
πlg
‫۔‬ ‫ ا‬kw ‫و‬ ‫و‬ 2.28 ‫وات‬ L ‫دا‬ ‫اب اس‬

2
λ kw N ϕ 4µ0 kw N 2 lρ
(6.4) L= = =
i i πlg
‫۔‬ ‫دا د‬ ‫وات اس‬

2
4µ0 kwa Na2 lρ
(6.5) Laa0 = Lbb0 = Lcc0 =
πlg
‫اور‬
2 2
4µ0 kwm Nm lρ
(6.6) Lmm0 =
πlg
‫ا‬ 6.2.2
‫۔‬ ‫و ا ر‬ ‫ف‬ ‫۔ ر‬ ‫ا‬ ‫ں‬ ‫اب دو‬

‫اور‬ 6.2 ‫۔‬ ‫ا‬ ‫ان‬ ‫ب‬ ‫رے‬ a ‫اس وہ‬
(− π2 − θ) < θp < ( π2 − θ) ‫و‬ ‫وہ‬ ‫۔اس رت‬ θ ‫زاو‬ a
surface integral15
‫ ار‬،‫ل‬ ‫ں‬ .6‫ب‬ 184
‫ں‬ ‫ود‬ 6.3 ‫وات‬ ‫ب‬ ‫و‬ ‫رے ۔ اس‬ a،

‫۔‬
∫
ϕam = B · dS
∫ 2 −θ
+π
= Blρ dθp
−π
2 −θ
(6.7) ∫ 2 −θ
+π
4 Nm im
= µ0 kwm lρ cos θp dθp
π 2lg −π
2 −θ
4µ0 kwm Nm im lρ
= cos θ
πlg
‫ا‬ ‫ان‬ ‫اس وات‬

λam kwa Na ϕam 4µ0 kwa kwm Na Nm lρ
(6.8) Lam = = = cos θ
im im πlg
‫ں‬ ‫اس‬
(6.9) Lam = Lam0 cos θ
Lam0 ‫ اور‬θ = ωt ‫ر ر‬ θ ‫ا زاو‬ ‫ذ‬ ‫ں‬

4µ0 kwa kwm Na Nm lρ
(6.10) Lam0 =
πlg
‫دو ں‬ ‫اس‬ ‫در‬ ‫اور ا‬ ‫وات ا‬ ‫ا‬

‫اب‬ ‫دو ں‬ ‫اب آ ۔ ا‬ ‫۔ دو ں‬ ‫در‬
‫ا‬ ‫آ‬ ‫ زاو‬120° b ‫ اور‬a ً ‫ں‬ ‫آ ۔ ٰ ا دو‬
2
4µ0 kwa kwb Na Nb lρ 2µ0 kwa Na2 lρ
(6.11) Lab = cos 120° = −
πlg πlg
‫ں‬ ‫۔ا‬ Nb = Na ‫ اور‬kwb = kwa ‫و‬ ‫ں‬ ‫ں دو ں‬

‫۔‬ ‫د‬ 6.5 ‫وات‬ ‫اس وات اور‬ ‫ں‬
Laa0
(6.12) Lab = Lbc = Lca = −
2
185 ‫ا‬ .6.2
‫ا‬ 6.2.3
‫د‬ ‫رو‬ ‫ں‬ ‫ا اور‬ ، ‫ں دا‬ ‫دؤ‬

‫۔‬ ‫ں‬ ‫د‬ ‫رو‬ ‫ا اور ان‬ ‫ ان‬λ ‫ں ار ط و‬ ‫۔‬
λa = Laa ia + Lab ib + Lac ic + Lam Im
λb = Lba ia + Lbb ib + Lbc ic + Lbm Im
(6.13)
λc = Lca ia + Lcb ib + Lcc ic + Lcm Im
λm = Lma ia + Lmb ib + Lmc ic + Lmm Im
ia , ib , ic ‫وف‬ ‫رو‬ ‫ں‬ ‫ان وات‬

‫۔‬ Im ‫ے ف‬ ‫رو‬ ‫ا‬
‫ح‬ ‫روں وات ا‬ ‫۔‬ ‫اور ا‬ ُ ‫ا‬ ‫ان ر وات‬

‫وات‬ ‫ں ۔ ان‬ ‫ا‬ ‫اس‬
(6.14) λa = Laa ia + Lab ib + Lac ic + Lam Im
‫را‬ ‫اس‬ ‫ر‬ ‫وات‬ ‫۔‬ ‫دا د‬ a 6.5 ‫وات‬

‫ر دو ى‬ ‫درز‬ ‫و اس‬ ‫اور‬ ‫ا‬ ‫۔‬ ‫ر‬ ‫درز‬ ‫و‬
‫ر ا‬ ‫ا ر‬ ‫۔‬ ‫آ‬ ‫ و د‬Lal ‫ر ا‬ ‫و و‬ ‫۔ا‬
‫۔‬ Laa ‫د ا‬ ‫۔ ں اس‬ ‫ح‬
ُ
(6.15) Laa = Laa0 + Lal
‫۔‬ ‫ں‬ 6.14 ‫وات‬ ‫د‬ 6.15 ‫وات‬ ‫ اور‬6.12 ‫ وات‬،6.9 ‫ وات‬،6.5 ‫وات‬
Laa0 Laa0
λa = (Laa0 + Lal ) ia − ib − ic + Lam0 Im cos ωt
(6.16) 2 2
Laa0
= (Laa0 + Lal ) ia − (ib + ic ) + Lam0 Im cos ωt
2
‫رو‬ ‫اب‬
(6.17) ia + ib + ic = 0
‫ل‪ ،‬ار‬ ‫ں‬ ‫ب‪.6‬‬ ‫‪186‬‬
‫ل‬ ‫اس ا‬ ‫وات ‪6.16‬‬ ‫ٰا‬

‫‪Laa0‬‬
‫‪λa = (Laa0 + Lal ) ia −‬‬ ‫‪(−ia ) + Lam0 Im cos ωt‬‬
‫(‬ ‫)‬ ‫‪2‬‬
‫)‪(6.18‬‬ ‫‪3‬‬
‫=‬ ‫‪Laa0 + Lal ia + Lam0 Im cos ωt‬‬
‫‪2‬‬
‫‪= Ls ia + Lam0 Im cos ωt‬‬
‫ں‬
‫‪3‬‬
‫)‪(6.19‬‬ ‫= ‪Ls‬‬ ‫‪Laa0 + Lal‬‬
‫‪2‬‬
‫۔‬ ‫‪16‬‬
‫ﻣﻌﺎﺻﺮ اﻣﺎﻟﮧ‬
‫۔و ں‬ ‫دو رہ ر ۔ دو ں‬ ‫اس وات اور وات ‪ 5.48‬ا‬

‫ُ‬
‫‪ ّ 23‬۔ دو وات‬ ‫ا‬ ‫ا ا‬ ‫اور ں‬ ‫د ؤ ‪ّ 32‬‬ ‫د ؤا‬
‫۔‬ ‫دو‬ ‫ا‬ ‫در‬
‫‪ L 2‬اس‬
‫‪aa0‬‬
‫۔ دو ا‬ ‫دا‬ ‫‪a‬‬ ‫‪Laa0‬‬ ‫۔‬ ‫ں‬ ‫ا‬
‫ازن‬ ‫ا‬ ‫اُس رت‬ ‫ں‬ ‫دو‬ ‫‪a‬‬
‫ىا‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫۔ اس ح‬ ‫ا ‪ a Lal‬ر ا‬ ‫رو ۔‬
‫ازن رو ۔‬
‫۔اس‬ ‫‪0.2 mH‬‬ ‫د ا ‪ 2.2 mH‬اور ر ا‬ ‫ل ‪ :6.1‬ا‬

‫ُ‬
‫۔‬ ‫ا‬ ‫ا اور‬ ‫ں آ‬ ‫دو‬
‫‪Lab = −1 mH‬‬ ‫د‬ ‫وات ‪6.12‬‬ ‫۔‬ ‫‪ ٰ Laa = Laa0 + Lal‬ا ‪Laa0 = 2 mH‬‬ ‫‪:‬‬
‫۔‬ ‫‪Ls = 3.2 mH‬‬ ‫د‬ ‫اور وات ‪6.19‬‬
‫‪synchronous inductance16‬‬
187 ‫وىدور ر‬ .6.3
Ra Ls
ia
.
+ +
va eam
− −
‫۔‬ ‫وىدور ر‬ :6.3
‫وىدور ر‬ 6.3
، ‫ا‬ ‫دؤ‬ λa ‫اور‬ ‫دؤ‬ Ra ‫ا‬ ‫د ؤ اس‬ a
dλa
va = ia Ra +
dt
dia
(6.20) = ia Ra + Ls − ωLam0 Im sin ωt
dt
dia
= ia Ra + Ls + eam
dt
‫ں‬
eam = −ωLam0 Im sin ωt
( )
(6.21) π
= ωLam0 Im cos ωt +
2
‫و د‬ ‫و و‬ ‫ا‬ ‫ دﺑﺎؤ‬‫ ﭘﯿﺪا ﺑﺮ‬‫ دﺑﺎؤ اﻧﺪرو‬‫ ﺑﺮ‬‫ﮨﯿﺠﺎ‬

‫۔‬ ‫د‬ 1.44 ‫وات‬ Eam,rms ‫۔ اس‬ ‫آ‬
ωLam0 Im
(6.22) Eam,rms = √ = 4.44f Lam0 Im
2
‫آ‬ ‫۔‬ ‫د‬ 6.3 ‫دور‬ ‫ ا‬6.20 ‫وات‬

‫۔ ٰا‬ ‫ے‬ ‫دؤ‬ ‫رو‬ ‫دؤ‬
‫ا‬ ‫۔‬ ‫ے‬ va ‫د ؤ‬ ia ‫رو‬ ‫اس‬
‫ت‬ ‫ا‬ ‫۔ا‬ ‫رو ا ر‬ ‫ے‬ ‫ں‬
‫ل‪ ،‬ار‬ ‫ں‬ ‫ب‪.6‬‬ ‫‪188‬‬
‫‪Ra‬‬ ‫‪Ls‬‬
‫‪ia‬‬
‫‪.‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪eam‬‬ ‫‪va‬‬
‫‪−‬‬ ‫‪−‬‬
‫۔‬ ‫وىدور ر‬ ‫‪:6.4‬‬
‫‪jXs‬‬ ‫‪Ra‬‬ ‫‪jXs‬‬

‫‪Iâ‬‬ ‫‪Iâ‬‬
‫‪.‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪Xs ≫ Ra‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪Êam‬‬ ‫‪V̂a‬‬ ‫‪Êam‬‬ ‫‪V̂a‬‬
‫‪−‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪−‬‬
‫وىدور۔‬ ‫‪:6.5‬‬
‫۔ اس رت‬ ‫ے‬ ‫د ؤ ا اور رو اس‬

‫۔‬ ‫ں‬ ‫وات ا‬ ‫۔اس‬ ‫‪6.4‬‬ ‫‪6.3‬‬
‫‪dia‬‬
‫)‪(6.23‬‬ ‫‪eam = ia Ra + Ls‬‬ ‫‪+ va‬‬
‫‪dt‬‬
‫رو‬ ‫وى دور‬ ‫رو‬ ‫وى دور‬ ‫ں د نر‬

‫۔‬ ‫وات ں‬ ‫۔اس‬ ‫ُا‬
‫)‪(6.24‬‬ ‫‪Êam = Iâ Ra + j Iâ Xs + V̂a‬‬
‫ار ‪Ra‬‬ ‫‪Xs‬‬ ‫ت‬ ‫۔ م‬ ‫د‬ ‫‪-6.5‬ا‬ ‫وات‬ ‫اس‬

‫۔‬ ‫ز دہ‬ ‫دو‬
‫‪189‬‬ ‫‪.6.4‬‬
‫رو ‪ 2100‬وو‬ ‫ا‬ ‫‪ 40‬ا‬ ‫ا‬ ‫‪50‬‬ ‫ل ‪ :6.2‬دو‬

‫۔‬ ‫ا‬ ‫ں‬ ‫ا‬ ‫ى اور‬ ‫۔اس‬ ‫دؤ ا‬
‫وات ‪6.22‬‬ ‫‪:‬‬

‫√‬ ‫√‬
‫‪2Eam‬‬ ‫‪2 × 2100‬‬
‫)‪(6.25‬‬ ‫‪Lam‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪= 0.2363 H‬‬
‫‪ωIm‬‬ ‫‪2 × π × 50 × 40‬‬
‫‪6.4‬‬
‫( ۔‬ ‫وى دور )ر‬ ‫‪6.5‬‬ ‫( اور‬ ‫وى دور )ر‬ ‫‪ 3.20‬ا ر‬

‫ف‬ ‫ں‬ ‫‪،‬ا‬ ‫در‬ ‫‪ ٰ ،‬ا ر ذ ن دو ں‬ ‫ح‬ ‫ا‬ ‫دو ں‬
‫۔‬ ‫آ ں د‬
‫ا از‬ ‫ا‬ ‫ٰ ا اس‬ ‫ز دہ‬ ‫ا‬ ‫آ ں‬

‫۔‬ ‫۔ا‬
‫‪ Êam‬اور دا‬ ‫دور‬ ‫دہ‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫‪-6.5‬ب ا‬

‫ب‬ ‫دور‬ ‫۔ اس‬ ‫‪ jXs‬ا‬ ‫ا‬ ‫دؤ‬ ‫‪V̂a‬‬
‫۔‬ ‫ں‬
‫‪ϕ‬‬ ‫ؤ ‪V̂a‬‬ ‫د‬ ‫رو ‪Iâ‬‬ ‫۔ ‪-6.6‬ا‬ ‫‪ 6.6‬دى‬ ‫‪-6.5‬ب‬

‫ى‬ ‫زاو ُا‬ ‫۔‬ ‫دؤ آ‬ ‫رو ‪ ϕ‬زاو‬ ‫‪-6.6‬ب‬ ‫اور‬ ‫زاو‬
‫دو ں زاو‬ ‫‪-‬ب‬ ‫زاو‬ ‫اور ‪σ‬‬ ‫‪ ϕ‬زاو‬ ‫ٰ ا ‪-‬ا‬ ‫ُا‬
‫۔‬
‫ں‬ ‫ر‬ ‫‪pv‬‬ ‫دا‬

‫)‪(6.26‬‬ ‫‪pv = Va Ia cos ϕ‬‬
‫ ار‬،‫ل‬ ‫ں‬ .6‫ب‬ 190
Êam
Iâ Êam
j Iâ Xs Iâ j Iâ Xs
ϕ
σ ϕ σ
.
V̂a ϕ V̂a ϕ
Iâ Iâ
‫۔‬ :6.6
‫ا‬-6.6 ‫۔‬ ‫ا‬

Êam − V̂a
Iâ = Ia ϕa =
jXs
Eam σ − Va 0
(6.27) =
Xs π2
Eam σ − π/2 − Va −π/2
=
Xs
‫اور اس‬ ‫و ُا‬ ‫۔ اس‬ ‫دو و‬ ‫۔ا‬

‫م‬ V̂a ‫و‬ ‫اس وات‬ ‫وا‬ 6.6 ‫۔‬ ‫د‬ ‫و‬ ‫و‬
‫ٰا‬
( ) ( )
Eam π Va π
Ia cos ϕa = cos σ − − cos −
Xs 2 Xs 2
(6.28)
Eam
= sin σ
Xs
6.26 ‫وات‬ ‫اس وات اور‬
Va Eam
(6.29) pv = sin σ
Xs
‫بد‬ ‫اس وات‬

3Va Eam
(6.30) pv = sin σ
Xs
17
Eam ‫۔‬ σ Eam Va ‫۔ا‬ ‫ن‬ ‫زاو‬
‫ا‬ ‫ا‬ ‫۔‬ ‫ا‬ ‫۔ا‬ ‫رو‬
power-angle law17
‫‪191‬‬ ‫‪.6.4‬‬
‫‪σ‬‬ ‫۔ دو ى‬ ‫د‬ ‫ك‬ ‫ارت‬ ‫اور اس‬ ‫م‬

‫ے ۔‬ ‫ز دہ‬ ‫ز دہ‬ ‫اور اس رت‬ ‫ے زاو‬
‫‪3Va Eam‬‬
‫)‪(6.31‬‬ ‫= ا ‪pv,‬‬
‫‪Xs‬‬
‫ے در‬ ‫ل‬ ‫ِا‬ ‫ز دہ‬ ‫اس ز دہ‬ ‫اس ح‬

‫۔‬ ‫ر‬ ‫۔ ے در‬ ‫زاو‬
‫‪1800‬‬ ‫وا‬ ‫دؤ‬ ‫ر‬ ‫‪ 2300 50‬وو‬ ‫رہ ى‬ ‫‪50‬‬ ‫ل ‪ :6.3‬ا‬

‫۔‬ ‫ا ‪ 2.1‬او‬ ‫‪-‬ا‬ ‫وو‬
‫رو ا ر‬ ‫ا‬ ‫ا اس‬ ‫دؤ‬ ‫ر‬ ‫وں ‪ 2300‬وو‬ ‫•‬

‫وڑ‬ ‫ز دہ ز دہ‬ ‫اس‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫و‬ ‫رے‬
‫۔‬
‫وا‬ ‫دؤ ا‬ ‫ر‬ ‫رہ ى ‪ 2300‬وو‬ ‫‪3000‬‬ ‫‪2‬‬ ‫• ا ا‬
‫ا ‪ 2.3‬او ۔‬ ‫‪-‬ا‬ ‫‪ 2200‬وو‬
‫رو‬ ‫ا‬ ‫دو ں ں‬ ‫ر ر‬ ‫د‬ ‫اس را‬
‫رو ں ار ر‬ ‫ا‬ ‫۔دو ں ں‬ ‫و‬ ‫ا‬ ‫ٰ‬
‫وڑ‬ ‫ز دہ‬ ‫ز دہ‬ ‫۔اس رت‬ ‫آ‬ ‫آ‬
‫۔‬ ‫دؤ‬ ‫ر‬ ‫وں‬ ‫اور اس‬
‫‪:‬‬
‫رو‬ ‫د ؤ اور‬ ‫۔‬ ‫ر ع‬ ‫اور ‪-6.7‬ب‬ ‫‪-6.7‬ا‬ ‫•‬

‫ُ‬
‫‪2300‬‬
‫‪√ = 1327.9 V‬‬
‫‪3‬‬
‫‪1800000‬‬
‫√‬ ‫‪= 451.84 A‬‬
‫‪3 × 2300‬‬
‫ ار‬،‫ل‬ ‫ں‬ .6‫ب‬ 192
jXsm
Iâ V̂s Iˆ
. a
+ +
j Iâ Xsm
V̂s Eam
Êam,m
− −
jXsg jXsm
Iâ
+ + +
Êam,g V̂s Êam,m ‫پ‬
− − −
j Iâ Xsg
Iâ
Êam,g
Êam,g j Iâ Xsg
j Iâ Xsm
Iâ V̂s
V̂s
j Iâ Xsm
Êam,m Êam,m
‫ٹ‬
‫ت‬
‫۔‬ ‫ر‬ :6.7

5
‫‪193‬‬ ‫‪.6.4‬‬
‫ٰا‬
‫‪Êam,m = V̂a − j Iâ Xs,m‬‬
‫‪= 1327.9 0° − j451.84 0° × 2.1‬‬
‫‪= 1327.9 − j948.864‬‬
‫‪= 1632 −35.548°‬‬
‫ز دہ‬ ‫ز دہ‬ ‫ا‬ ‫وات ‪6.31‬‬ ‫۔ ں‬

‫‪1327.9 × 1632‬‬
‫=ا ‪p‬‬ ‫‪= 1 031 968 W‬‬
‫‪2.1‬‬
‫اور ‪50‬‬ ‫۔‪50‬‬ ‫‪ 3 095 904‬واٹ‬ ‫ز دہ‬ ‫ں ز دہ‬ ‫۔ ں‬

‫‪fm = 2‬۔ ں‬ ‫دو‬ ‫د‬ ‫ر ر وات ‪5.51‬‬
‫ز دہ وڑ‬ ‫ز دہ‬
‫ا ‪p‬‬ ‫‪3095904‬‬
‫=ا ‪T‬‬ ‫=‬ ‫‪= 246 364 N m‬‬
‫‪2πfm‬‬ ‫‪2×π×2‬‬
‫۔‬
‫ؤ ‪2300‬‬ ‫د‬ ‫ر‬ ‫وں‬ ‫ح ں‬ ‫و‬ ‫۔‬ ‫ر ع‬ ‫‪-6.7‬پ‬ ‫•‬
‫دؤ‬ ‫ك‬ ‫۔‬ ‫د ؤ ‪ 1632‬وو‬ ‫ك‬ ‫وو اور اس‬
‫‪Êam,g = V̂a + j Iâ Xs,g‬‬
‫‪= 1327.9 0° + j451.84 0° × 2.3‬‬
‫‪= 1327.9 + j1039.233‬‬
‫‪= 1686 38.047°‬‬
‫۔‬ ‫د‬ ‫‪-6.7‬ت‬ ‫رت‬ ‫۔‬

‫‪ 90°‬زاو‬ ‫‪ Êam,g‬اور ‪ Êam,m‬آ‬ ‫ا ے‬ ‫ز دہ‬ ‫اس و ز دہ‬
‫۔‬ ‫د‬ ‫‪-6.7‬ٹ‬ ‫ں۔ ا‬
‫دؤ‬ ‫اور دو‬ ‫ا‬ ‫وار ى اور‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫وات ‪6.31‬‬ ‫اب‬
‫ز دہ‬ ‫ز دہ‬ ‫۔ ں‬ ‫دؤ‬ ‫ك‬ ‫اور‬ ‫اب‬
‫‪1686 × 1632‬‬
‫=ا ‪p‬‬ ‫‪= 625 352 W‬‬
‫‪2.3 + 2.1‬‬
‫ ار‬،‫ل‬ ‫ں‬ .6‫ب‬ 194
‫ز دہ وڑ‬ ‫اور ز دہ‬ ‫ں‬ ‫ واٹ‬1 876 056 ‫ں‬ ‫ں‬ ‫۔‬ ‫ں‬
1876056
T ‫=ا‬ = 149 291 N m
2×π×2
‫۔‬
‫ت‬ ‫ ار‬،‫ں ل‬ 6.5
‫ط‬ Im : 6.5.1
‫وات‬ ‫ں‬ ‫ب‬-6.5

(6.32) Êam = V̂a + j Iâ Xs
‫ں‬ ‫ا‬
Eam σ = Va 0 + Ia Xs π
(6.33) 2 +ϕ
18
‫۔‬ ‫ں‬ ‫ر‬ ‫ط د‬ ‫اس وات‬
( ) ( )
π π
Eam cos σ + jEam sin σ = Va cos 0 + jVa sin 0 + Ia Xs cos + ϕ + jIa Xs sin +ϕ
2 2
= Eam,x + jEam,y

‫۔‬ ‫ار ں‬ Eam Êam ‫اس وات‬
√

Êam = Eam = Eam,x
2 2
+ Eam,y
(6.34) √
2
= Va2 + (Ia Xs ) + 2Va Ia Xs sin ϕ
‫د‬ 6.8 Ia Eam ϕ ‫ ر‬Va ‫وں‬

Va ‫اور‬ ‫ص و‬ ‫ا‬ ‫ح‬ ‫اور ا‬ ‫ اہ ِ را‬Im ‫ اور‬Eam ‫۔‬
Im ‫اف‬ ‫ٰا‬ ‫اہ ِ را‬ Ia
‫۔‬
complex number18
‫‪195‬‬ ‫ت‬ ‫ل‪ ،‬ار‬ ‫ں‬ ‫‪.6.5‬‬
‫ﭘﯿﭽﮯ‬
‫‪‬ﻘﺪم‬
‫درﮐﺎر ﻣﯿﺪا‪ ‬ﺑﺮ‪ ‬رو ‪Im‬‬
‫‪ Va‬ﺑﺮﻗﺮار رﮐﮭﻨﮯ ﮐﮯ ﻟﺌﮯ‬
‫آ ﮔﮯ‬
‫ﭘﻮرا ﺑﺎر‬
‫‪.‬‬
‫ﺑﺮ‪ ‬ﺑﺎر ﯾﺎ ﻗﻮی ‪‬ﮭﮯ ﮐﯽ ﺑﺮ‪ ‬رو ‪Ia‬‬
‫‪Im‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪:6.8‬‬
‫‪Im‬‬ ‫‪Ia :‬‬ ‫‪6.5.2‬‬
‫د‬ ‫‪6.9‬‬ ‫اور اس‬ ‫( ‪ 6.3‬د‬ ‫وى دور )ر‬

‫۔‬ ‫وات ں‬ ‫اس‬ ‫ا از‬ ‫ا‬ ‫۔ اس‬
‫‪V̂a = Êam + j Iâ Xs‬‬
‫)‪(6.35‬‬ ‫‪Va 0 = Eam σ + jIa ϕXs‬‬
‫‪= Eam σ + Ia Xs π2 + ϕ‬‬
‫۔ در‬ ‫‪ V̂a ،‬زاو‬ ‫ا‬ ‫ؤ ‪V̂a‬‬

‫د‬ ‫زاو‬ ‫اس وات‬
‫‪20‬‬
‫اور ﺗﺎﺧ‪‬ی زاو‬ ‫‪19‬‬
‫ٰ ا ﭘﯿﺶ زاو‬ ‫ى ُا‬ ‫ُا‬ ‫زاو‬
‫۔‬ ‫ار ں‬ ‫ؤ ‪Eam‬‬ ‫ا د‬ ‫۔ اس وات‬
‫‪Eam σ = Va 0 − Ia Xs‬‬ ‫‪+ϕ‬‬ ‫‪π‬‬
‫)‬ ‫(‬
‫‪2‬‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪π‬‬ ‫‪π‬‬
‫‪= Va − Ia Xs cos‬‬ ‫‪+ ϕ − jIa Xs sin‬‬ ‫‪+ϕ‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪= Va + Ia Xs sin ϕ − jIa Xs cos ϕ‬‬
‫‪leading angle19‬‬
‫‪lagging angle20‬‬
‫ل‪ ،‬ار‬ ‫ں‬ ‫ب‪.6‬‬ ‫‪196‬‬
‫ﺑﺮ‪ ‬رو آ ﮔﮯ ﮨﮯ‬ ‫ﺑﺮ‪ ‬رو ﭘﯿﭽﮭﮯ ﮨﮯ‬

‫‪Iâ‬‬
‫‪ϕ‬‬ ‫‪V̂s‬‬ ‫‪V̂s‬‬

‫‪.‬‬
‫‪σ‬‬ ‫‪j Iâ Xs‬‬ ‫‪ϕ σ‬‬
‫‪j Iâ Xs‬‬
‫‪Êam‬‬ ‫‪Iâ‬‬
‫ب‬ ‫‪Êam‬‬ ‫اﻟﻒ‬
‫۔‬ ‫‪:6.9‬‬
‫‪5‬‬
‫ٰا‬
‫√‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫)‪|Eam | = (Va + Ia Xs sin ϕ) + (Ia Xs cos ϕ‬‬
‫)‪(6.36‬‬ ‫√‬
‫‪= Va2 + Ia2 Xs2 + 2Va Ia Xs sin ϕ‬‬
‫اف‬ ‫‪6.10‬‬ ‫اس وات‬ ‫‪ 25% ،0%‬اور ‪ 75%‬ر‬ ‫د ؤ اور اس‬

‫ٰا‬ ‫اہ ِ را‬ ‫ا د ؤ ‪Im‬‬ ‫۔‬ ‫‪Ia‬‬ ‫‪Eam‬‬ ‫۔‬
‫ں‬ ‫‪p‬‬ ‫ا‬ ‫۔ان‬ ‫‪Ia‬‬ ‫‪Im‬‬
‫)‪(6.37‬‬ ‫‪p = Va Ia cos ϕ‬‬
‫۔ ٰا‬ ‫‪Ia‬‬ ‫و‬ ‫ں‬ ‫‪ p‬اور ‪Va‬‬ ‫ا‬ ‫وا‬ ‫اس وات‬
‫‪ Va‬اور ‪p‬‬ ‫۔‬ ‫ں‬ ‫۔‬ ‫اف‬ ‫د‬ ‫وات ‪6.37‬‬ ‫وت ‪6.36‬‬
‫ب‬ ‫‪Eam‬‬ ‫ا ل‬ ‫وات ‪6.36‬‬ ‫۔ ان ‪ Ia‬اور ‪ϕ‬‬ ‫‪ϕ‬‬ ‫وات ‪6.37‬‬ ‫‪Ia‬‬
‫۔‬ ‫اف‬ ‫‪Ia‬‬ ‫اور ‪Eam‬‬
‫۔ ٰا‬ ‫و‬ ‫‪Im‬‬ ‫ان ط وا‬

‫ر‬ ‫‪21‬‬
‫ا‬ ‫ر‬ ‫زاو‬ ‫۔ا ا‬ ‫ﭘﯿﺶ زاو ﺗﺎﺧ‪‬ی زاو‬
‫۔‬ ‫از د ز دہ‬ ‫ا ا‬ ‫ا ل‬
‫‪capacitor21‬‬
‫‪197‬‬ ‫ِدور‬ ‫دوراور‬ ‫‪.6.6‬‬
‫‪0%‬‬
‫‪25%‬‬ ‫‪75%‬‬
‫ﻗﻮی ‪‬ﮭﮯ ﮐﯽ ﺑﺮ‪ ‬رو ‪Ia‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬
‫ﻣﯿﺪا‪ ‬ﮭﮯ ﮐﯽ ﺑﺮ‪ ‬رو ‪Im‬‬
‫‪Ia‬‬ ‫‪Im :‬‬ ‫‪:6.10‬‬
‫دوراور ِدور‬ ‫‪6.6‬‬
‫ں‬ ‫۔ دو‬ ‫زم‬ ‫م‬ ‫و‬ ‫اس‬ ‫وى دور‬

‫ا ات‬ ‫اب‬ ‫ں‬ ‫۔ان‬ ‫اور ِ دور‬ ‫دور‬ ‫۔ا‬
‫ُ دور‬ ‫د‬ ‫۔و ں‬ ‫ا‬ ‫ا ر‬ ‫۔‬ ‫آ‬
‫‪22‬‬
‫رو‬ ‫اس‬ ‫ِ دور‬ ‫دؤ‬ ‫اس‬
‫۔‬ ‫۔ ں ا‬
‫ُ دور‬ ‫‪6.6.1‬‬
‫ُ‬
‫ا‬ ‫وں‬ ‫‪Im‬‬ ‫ر ر‬ ‫اور ا‬ ‫ے ُ ر‬
‫ُ دور‬ ‫۔‬ ‫د‬ ‫‪-6.11‬ا‬ ‫اف‬ ‫۔ان دو‬ ‫ؤ ‪Va‬‬ ‫د‬
‫۔‬ ‫وا‬ ‫۔‬
‫‪design22‬‬
‫ل‪ ،‬ار‬ ‫ں‬ ‫ب‪.6‬‬ ‫‪198‬‬
‫‪Va‬‬
‫ﮐﮭﻠﮯ ﺳﺮے ﺑﺮ‪ ‬دﺑﺎو‬

‫ﭘﻮری‪V‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺳ‪‬اب ﮨﻮﻧﮯ‬
‫ﻣﺮﮐﺰی ﺿﯿﺎع‬
‫ﮐﯽ ﻧﺸﺎ‪‬‬
‫‪Va‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪Im‬‬

‫ب‬ ‫ﮐﮭﻠﮯ ﺳﺮے ﺑﺮ‪ ‬دﺑﺎو‬ ‫‪Im0‬‬
‫اﻟﻒ‬
‫ى ع۔‬ ‫‪ ُ :6.11‬دور اور‬
‫و‬ ‫اس‬ ‫د ؤا‬ ‫‪2.8‬‬ ‫اس ب‬

‫۔ا‬ ‫وا‬ ‫‪-‬ا‬ ‫۔اس ا‬ ‫اب‬ ‫ا‬
‫د ؤ اور اس در ر‬ ‫را‬ ‫۔‬ ‫وى‬ ‫د‬ ‫اب‬
‫۔‬ ‫رو ‪ Im0‬د‬
‫ع‬ ‫و ا د ے‬
‫‪p1‬‬
‫ع‬ ‫اور‬ ‫ع و‬ ‫‪،‬‬ ‫ر و‬ ‫۔ اس‬ ‫ا‬
‫اور‬ ‫ا دى‬ ‫ً‬ ‫۔ در‬ ‫و‬
‫‪23‬‬
‫دو ں‬ ‫دار‬ ‫اور‬ ‫۔‬ ‫ك‬ ‫ٰ اا‬ ‫د ے‬
‫ے‬ ‫ع‬ ‫ر‬ ‫ں‬ ‫ع‬ ‫ر‬
‫اس‬ ‫ر‬ ‫‪Im‬‬ ‫اس‬ ‫دو رہ‬ ‫۔ اب ا‬ ‫ص‬
‫) ‪(p1 − p2‬‬ ‫ق‬ ‫۔ان دو‬ ‫ا‬ ‫ع‬ ‫و‬ ‫‪ p2‬ف ر‬
‫ع‬ ‫۔‬ ‫ا‬ ‫ع‬ ‫ع اور‬
‫ى ع ا‬ ‫۔ اس ح‬ ‫ر‬ ‫ع‬ ‫ً‬ ‫اور اس‬
‫۔‬ ‫‪-6.11‬ب د‬
‫ِدور‬ ‫‪6.6.2‬‬
‫‪Im‬‬ ‫ے ِ دور‬ ‫اس‬ ‫ر‬ ‫ر ر‬

‫ِ دور‬ ‫۔‬ ‫د‬ ‫‪-6.12‬ا‬ ‫اف‬ ‫۔ ان دو‬ ‫رو ‪Ia‬‬ ‫ِ دور‬
‫۔‬ ‫د ے آ‬ ‫اوراس‬ ‫آ‬ ‫ا‬ ‫‪23‬‬
‫‪199‬‬ ‫ِدور‬ ‫دوراور‬ ‫‪.6.6‬‬
‫‪Va‬‬ ‫‪Ia‬‬
‫ﮐﮭﻠﮯ ﺳﺮے ﺑﺮ‪ ‬دﺑﺎو‬
‫ﮐﺴﺮ دور ﺑﺮ‪ ‬رو‬

‫‪Va0‬‬
‫‪Ia0‬‬
‫‪Im‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪Im‬‬

‫‪Im0‬‬ ‫‪Im0‬‬
‫دور ۔‬ ‫‪ِ :6.12‬دور اور‬
‫ك‬ ‫ار‬‫ا‬ ‫‪Ia‬‬ ‫د نر‬ ‫و‬ ‫۔‬ ‫د‬

‫‪24‬‬
‫ور‬ ‫ورى‬ ‫ر‬ ‫ار‬ ‫ار اس د‬ ‫‪Ia‬‬ ‫رے‬ ‫ٰ اا‬ ‫ھ‬
‫رہ‬ ‫دہ د ؤ ‪ ،‬ف دس‬ ‫‪،‬ڈ ا‬ ‫۔ ِ دور‬ ‫ہ‬ ‫م‬
‫ا‬ ‫درز‬ ‫دؤ‬ ‫۔ا‬ ‫رو وع‬ ‫اس‬ ‫دؤ‬
‫۔‬ ‫و در ر‬
‫د‬ ‫ِ دور‬ ‫‪6.13‬‬ ‫۔ا‬ ‫دور د‬ ‫وى‬ ‫‪6.5‬‬

‫وا‬ ‫۔ ں‬
‫)‪(6.38‬‬ ‫‪Êam = Iâ Ra + j Iâ Xs‬‬
‫۔‬ ‫ں‬ ‫ا‬ ‫اس وات‬ ‫ا از‬ ‫‪Ra‬‬

‫‬ ‫‬
‫‬ ‫‬
‫ ‪Êam‬‬ ‫‪Eam‬‬
‫)‪(6.39‬‬ ‫= = ‪Xs‬‬
‫ˆ‬
‫ ‪Ia‬‬ ‫‪Ia‬‬
‫دؤ ۔‬ ‫رو اور ‪ Êam‬اس ا ل ا دور ا‬ ‫اس وات ‪ ِ Iâ‬دور‬

‫‪ Êam‬اور ‪ V̂a‬ا ں ۔‬ ‫ا ‪Iâ‬‬ ‫۔ وات ‪ 6.32‬وا‬ ‫‪Iâ‬‬ ‫دور‬
‫‪Xs‬‬ ‫اور ان‬ ‫‪ Ia0‬اور ‪-6.12‬ب ‪ Va0‬م‬ ‫‪-6.12‬ا‬ ‫‪Im0‬‬ ‫ٰا‬
‫‪،‬‬ ‫ب‬
‫‪Va0‬‬
‫)‪(6.40‬‬ ‫= ‪Xs‬‬
‫‪Ia0‬‬
‫‪full load24‬‬
‫ل‪ ،‬ار‬ ‫ں‬ ‫ب‪.6‬‬ ‫‪200‬‬
‫‪Ra‬‬ ‫‪jXs‬‬
‫‪Iâ‬‬
‫‪.‬‬
‫‪Êam = Iâ Ra + j Iâ Xs‬‬
‫‪+‬‬
‫‪≈ j Iâ Xs‬‬ ‫‪Xs ≫ Ra‬‬
‫‪Êam‬‬
‫| ‪|Êam‬‬
‫‪−‬‬ ‫= ‪Xs‬‬
‫| ‪|Iâ‬‬
‫ا ۔‬ ‫‪:6.13‬‬
‫ا‬ ‫اب‬ ‫م‬ ‫دؤ‬ ‫رے‬ ‫ً‬ ‫ا‬

‫۔‬ ‫ا‬ ‫۔‬
‫و‬ ‫۔ ٰ اا‬ ‫‪Xs‬‬ ‫اس‬ ‫ر‬ ‫رہ‬ ‫ا‬

‫√‬ ‫‪25‬‬
‫دؤ‬ ‫‪3‬‬ ‫ں ا‬ ‫دؤ‬ ‫ر‬
‫‪،‬‬ ‫ا ل‬ ‫وات‬
‫ر‪V‬‬
‫)‪(6.41‬‬ ‫‪V‬‬ ‫√=‬
‫‪3‬‬
‫دور‬ ‫وا‬ ‫رہ ى ‪ 415‬وو‬ ‫‪-‬ا‬ ‫‪ 75‬وو‬ ‫ل ‪ :6.4‬ا‬

‫۔‬ ‫۔‬ ‫اور ِ دور‬
‫۔‬ ‫‪ = 415 V:‬ر‪ V‬اور ‪Im = 3.2 A‬‬ ‫دور‬ ‫•‬

‫اور‬ ‫رو ‪2.48 A‬‬ ‫ا‬ ‫رو ‪104 A‬‬ ‫ى‬ ‫‪:‬‬ ‫• دور‬
‫۔‬ ‫رو ‪3.2 A‬‬ ‫ا‬ ‫رو ‪126 A‬‬ ‫ى‬
‫۔‬ ‫ا‬ ‫اس‬

‫‪line voltage25‬‬
‫‪201‬‬ ‫ِدور‬ ‫دوراور‬ ‫‪.6.6‬‬
‫دؤ‬ ‫‪:‬‬
‫ر‪V‬‬ ‫‪415‬‬
‫‪V‬‬ ‫‪= √ = √ = 239.6 V‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫رو ‪126‬‬ ‫ِ دور‬ ‫رو‬ ‫ا‬ ‫۔ا‬ ‫رو‬ ‫ا‬ ‫د ؤ ‪ 3.2‬ا‬ ‫دور‬ ‫۔‬
‫ا‬ ‫ٰا‬ ‫ا‬
‫‪239.6‬‬
‫= ‪Xs‬‬ ‫‪= 1.901 Ω‬‬
‫‪126‬‬
‫۔‬
‫ع‬ ‫ِ دور‬ ‫‪p3‬‬ ‫و ا د ے‬ ‫ِ دور‬

‫ُ‬
‫دو ں ں‬ ‫ع‪،‬‬ ‫پ ۔اس‬ ‫رو ‪Ia,3‬‬ ‫ِ دور‬ ‫و‬ ‫۔ ‪p3‬‬
‫ع ‪p2‬‬ ‫ر‬ ‫۔اب ا اس‬ ‫ع‬ ‫ع اور ر‬
‫را رو‪،‬‬ ‫ِ دور‬ ‫۔ اُو ض‬ ‫ع‬ ‫ع اور‬ ‫ں‬
‫در ر‬ ‫دؤ‬ ‫اور ا‬ ‫ف دس‬ ‫رے د ؤ‬
‫ح‬ ‫۔ا‬ ‫ا از‬ ‫ع‬ ‫و‬ ‫۔ا‬ ‫وا‬
‫اور ا‬ ‫ع‬ ‫ع‬ ‫ِ دور‬
‫‪ 6.14‬ا‬ ‫۔‬ ‫ا‬ ‫ع‬ ‫ٰ ا ) ‪(p3 − p2‬‬ ‫۔‬ ‫ا از‬
‫۔ ٰا‬ ‫د‬ ‫ا‬
‫‪p3 − p2 = Ia,3‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Ra‬‬
‫۔‬ ‫ں‬ ‫وى ا‬ ‫اس وات‬

‫‪p3 − p2‬‬
‫)‪(6.42‬‬ ‫= ‪Ra‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪Ia,3‬‬
‫رو‬ ‫رے‬ ‫وا‬ ‫‪ 415‬وو‬ ‫‪ 75‬وو ‪-‬ا‬ ‫ل ‪ :6.5‬ا‬

‫۔‬ ‫ا‬ ‫۔ اس‬ ‫ع ‪ 2.2‬واٹ‬ ‫ِ دور‬
‫ُ‬
‫ل‪ ،‬ار‬ ‫ں‬ ‫ب‪.6‬‬ ‫‪202‬‬
‫ﻃﺎﻗﺖ ﮐﺎ ﺿﯿﺎع‬
‫‪.‬‬ ‫‪Ia‬‬
‫ﮐﺴﺮ دور ﺑﺮ‪ ‬رو‬
‫ع۔‬ ‫‪ِ :6.14‬دور‬
‫‪2200‬‬
‫رو‬ ‫رى‬ ‫۔‬ ‫‪3‬‬ ‫ع ‪= 733.33 W‬‬ ‫‪:‬‬
‫‪75000‬‬
‫√‬ ‫‪= 104.34 A‬‬
‫ر‪3V‬‬
‫۔ ٰا‬
‫‪733.33‬‬
‫= ‪Ra‬‬ ‫‪= 0.067 Ω‬‬
‫‪104.342‬‬
‫۔‬
‫د‬ ‫دور‬ ‫رہ ى‬ ‫‪4،‬‬ ‫‪50 ،‬‬

‫‪ 500 6.15‬وو‬ ‫ل ‪:6.6‬‬
‫‪0.92‬‬ ‫۔ رے‬ ‫‪ 0.01‬او‬ ‫ا‬ ‫ا ‪ 0.1‬او اور ى‬ ‫۔اس‬
‫‪26‬‬
‫ع‬ ‫ا‬ ‫ع اور‬ ‫ر‬ ‫۔ رے‬ ‫ا‬ ‫‪ 1000‬ا‬ ‫ى و‬
‫ع ‪ 25‬واٹ ۔‬ ‫‪ 30‬واٹ‬
‫۔‬ ‫م‬ ‫ر ر‬ ‫•‬
‫۔‬ ‫رو‬ ‫ا‬ ‫دؤ‬ ‫وں ‪ 500‬وو‬ ‫•‬

‫‪lagging power factor26‬‬
‫‪203‬‬ ‫ِدور‬ ‫دوراور‬ ‫‪.6.6‬‬
‫‪V‬‬
‫ﮐﮭﻠﮯ دور ﺑﺮ‪ ‬دﺑﺎو‬
‫‪600‬‬
‫‪400‬‬
‫‪200‬‬
‫‪.‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪A‬‬
‫ﻣﯿﺪا‪ ‬ﺑﺮ‪ ‬رو‬
‫دور ۔‬ ‫‪:6.15‬‬
‫‪500‬‬ ‫وں‬ ‫دا‬ ‫‪ 1000 ،‬ا‬ ‫ى و‬ ‫‪0.92‬‬ ‫•ا‬

‫۔‬ ‫رو در ر‬ ‫ا‬ ‫ار ر‬ ‫وو‬
‫۔ان دو‬ ‫ر‬ ‫ا‬ ‫ك‬ ‫اس‬ ‫ر‬ ‫ا‬ ‫رے‬ ‫•‬
‫۔‬ ‫‪27‬‬
‫ﮐﺎرﮔﺰاری‬
‫۔‬ ‫دؤ‬ ‫وں‬ ‫اس‬ ‫اس‬ ‫دم‬ ‫• ا‬
‫وں ‪ 500‬وو‬ ‫دا‬ ‫وا‬ ‫و‬ ‫‪0.92‬‬ ‫‪ 1000‬ا‬ ‫• ا‬

‫۔‬ ‫رو در ر‬ ‫ا‬ ‫ار ر‬
‫رو‬ ‫ا‬ ‫ز دہ‬ ‫ں‬ ‫و‬ ‫اور‬ ‫ى و‬ ‫• ان دو ‪ 1000‬ا‬

‫۔‬ ‫ز دہ م‬ ‫۔‬
‫‪:‬‬
‫۔‬ ‫‪25 × 60 = 1500‬‬ ‫= ‪fm‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪4‬‬ ‫‪× 50 = 25‬‬ ‫= ‪fe‬‬ ‫‪P‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪fm‬‬ ‫•‬
‫۔‬ ‫ً ‪ 2.86‬ا‬ ‫رو‬ ‫ا‬ ‫در ر‬ ‫‪ 500‬وو‬ ‫‪6.15‬‬ ‫•‬

‫‪efficiency27‬‬
‫ل‪ ،‬ار‬ ‫ں‬ ‫ب‪.6‬‬ ‫‪204‬‬
‫‪500‬‬
‫√‬
‫۔ رہ‬ ‫‪ V‬وو‬ ‫=‬ ‫√‬
‫‪3‬‬
‫‪= 289‬‬ ‫= ر‪V‬‬ ‫‪3V‬‬ ‫دو‬ ‫• رہ‬
‫دو‬ ‫۔ و‬ ‫رہ‬
‫رو اور ر رو ا‬ ‫ڑ‬
‫‪−1‬‬
‫وں د و ‪289 0°‬‬ ‫ٰ اا‬ ‫‪cos 0.92 = 23.07°‬‬ ‫۔‬ ‫ن‬
‫ا‬ ‫۔ ں ‪ 6.4‬وات ‪ 6.24‬ا رو‬ ‫رو ‪1000 −23.07°‬‬ ‫ى دورى‬
‫دو‬
‫) ‪Êa = V̂a + Iâ (Ra + jXs‬‬

‫)‪= 289 0° + 1000 −23.07°(0.01 + j0.1‬‬
‫‪= 349 14.6°‬‬
‫√‬
‫ا‬ ‫‪6.15‬‬ ‫۔‬ ‫ا ر د و ‪ 3 × 349 = 604‬وو‬ ‫ا رو‬
‫رو در ر ۔‬ ‫ا‬ ‫‪4.1 A‬‬ ‫دو‬
‫اس رت‬ ‫•‬
‫√‬
‫=‪p‬‬ ‫‪3V̂a · Iâ‬‬
‫√‬
‫=‬ ‫‪3 × 500 × 1000 × 0.92‬‬
‫‪= 796 743 W‬‬
‫ك‬ ‫ر‬ ‫ا‬

‫‪pm = 796.743 + 30 + 25 = 851.74 kW‬‬
‫۔‬ ‫=‪η‬‬ ‫‪796.743‬‬

‫‪851.74‬‬ ‫ارى ‪× 100 = 93.54%‬‬ ‫ر‬ ‫ٰ ا اس‬ ‫ر‬ ‫ا‬
‫۔‬ ‫دو‬ ‫وں ‪ 604‬وو‬ ‫اس‬ ‫اس‬ ‫دم‬ ‫•ا‬
‫رت‬ ‫و‬ ‫•‬

‫) ‪Êa = V̂a + Iâ (Ra + jXs‬‬
‫)‪= 289 0° + 1000 23.07°(0.01 + j0.1‬‬
‫‪= 276 20.32°‬‬
‫√‬
‫‪6.15‬‬ ‫۔‬ ‫ا رو ا ر د و ‪ 3 × 276 = 478‬وو‬ ‫در ر‬
‫رو در ر ۔‬ ‫‪ 2.7 A‬ا‬ ‫ا دو‬
‫‪205‬‬ ‫ِدور‬ ‫دوراور‬ ‫‪.6.6‬‬
‫اس‬ ‫ا‬ ‫۔ ا‬ ‫رو در ر‬ ‫ا‬ ‫ز دہ‬ ‫ى و‬ ‫•‬

‫ں ز دہ م ۔‬ ‫اور‬ ‫ز دہ‬ ‫و‬
‫وا‬ ‫‪50 ،‬‬ ‫رہ ى ‪ 0.8‬و‬ ‫ل ‪ :6.7‬ا ‪ 415‬وو ‪ 40 ،‬وو ‪-‬ا‬

‫ا‬ ‫ں‬ ‫ا از ۔اس ر اور‬ ‫ا‬ ‫اس‬ ‫ا ‪ 2.2‬او‬
‫‪0.8‬‬ ‫اور‬ ‫ى‬ ‫‪ 12.2‬واٹ‬ ‫ى ع ‪ 800‬واٹ ۔‬ ‫واٹ‬ ‫عا‬
‫۔‬ ‫ر‬ ‫رہ‬ ‫ا‬ ‫۔ در‬ ‫ر‬ ‫و‬
‫ا رو‬ ‫۔‬ ‫رو ‪Iâ‬‬ ‫رو ‪ Iˆt‬اور ى‬ ‫۔ر‬ ‫• اس‬

‫۔‬ ‫ؤ ‪Êa‬‬ ‫د‬
‫۔اس رت‬ ‫د‬ ‫آ‬ ‫آ‬ ‫رو‬ ‫ا‬ ‫•‬

‫۔‬ ‫وا‬ ‫ر ِد‬
‫۔‬ ‫دؤ‬ ‫ا رو‬ ‫رو اور‬ ‫رو‪ ،‬ر‬ ‫ى‬ ‫• اس د‬

‫۔‬ ‫و‬
‫‪:‬‬
‫‪415‬‬
‫ر‬ ‫زاو‬ ‫√‬
‫‪3‬‬
‫و ‪= 239.6 V‬‬ ‫د‬ ‫وں‬ ‫• رہ ى‬
‫‪ 0.8‬زاو‬ ‫۔ و‬ ‫ں ‪V̂sa = 239.6 0°‬‬ ‫۔‬ ‫رو زاو ن‬
‫اس‬ ‫۔‬ ‫رو ﭘﯿﺶ زاو‬ ‫۔ ں ر‬ ‫‪36.87°‬‬
‫ا‬ ‫ع‬ ‫اور‬
‫‪12 200 W + 1000 W + 800 W = 14 000 W‬‬
‫ل‪ ،‬ار‬ ‫ں‬ ‫ب‪.6‬‬ ‫‪206‬‬
‫‪Iâ‬‬ ‫‪Iâ‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪36.87◦ V̂sa‬‬
‫‪j Iâ Xs‬‬
‫◦‪8.96‬‬
‫‪Êa‬‬
‫۔‬ ‫دار‬ ‫‪:6.16‬‬
‫رو‬ ‫در ر ر‬
‫‪p‬‬
‫√ = ‪It‬‬
‫‪3Vt cos θ‬‬
‫‪14 000‬‬
‫√=‬
‫‪3 × 415 × 0.8‬‬
‫‪= 24.346 A‬‬
‫رو زاو‬ ‫۔ ں‬ ‫ا‬ ‫رو‬ ‫رو ر‬ ‫ى‬ ‫۔ رہ ى‬

‫ا‬
‫‪Iâ = Iˆt = 24.346 36.87°‬‬
‫۔‬
‫د‬ ‫‪6.3‬‬ ‫وى دور‬ ‫دؤ‬ ‫ا رو‬
‫‪Êa = V̂a,s − jXs Iâ‬‬
‫‪= 239.6 0° − j2.2 × 24.346 36.87°‬‬
‫‪= 276 −8.96°‬‬
‫۔‬ ‫د‬ ‫د‬ ‫ت‬ ‫‪6.16‬‬ ‫م رت ل‬ ‫۔‬
‫ى‬ ‫۔ اس رت‬ ‫در ر‬ ‫ز دہ‬ ‫•‬

‫ار‬ ‫د ؤ ‪Êa‬‬ ‫ا رو‬ ‫و‬ ‫رو‬ ‫رو ھ ۔ ا‬
‫وں‬ ‫ار‬ ‫‪Êa‬‬ ‫۔‬ ‫ا اس زاو‬
‫رو اور ں‬ ‫ى‬ ‫زاو‬ ‫د ؤ ‪ V̂a‬اور ‪Êa‬‬
‫۔ ں‬ ‫ك دار ل دا ہ ر‬ ‫‬
‫‪Êa‬‬
‫‬
‫۔‬ ‫‪ 6.17‬د‬ ‫۔ا‬
‫ˆ ‬ ‫‬
‫ھ ر ٰ ا در‬ ‫‪Xs‬‬ ‫۔‬ ‫ ‪j Ia Xs‬‬ ‫۔زاو‬ ‫ل‬ ‫اس‬
‫۔‬ ‫د‬ ‫ات‬ ‫۔ز دہ‬ ‫رو ھ‬ ‫ى‬
‫‪207‬‬ ‫ِدور‬ ‫دوراور‬ ‫‪.6.6‬‬
‫‪Iâ‬‬
‫‪Iâ′‬‬
‫‪V̂sa‬‬ ‫‪j Iâ Xs‬‬
‫‪.‬‬
‫‪Êa‬‬
‫‪Êa′‬‬ ‫‪j Iâ′ Xs‬‬
‫زﯾﺎدہ ﻣﯿﮑﺎ‪ ‬ﺑﺎر‬
‫ا ۔‬ ‫‪:6.17‬‬
‫‪ 24400 + 800 + 1000 = 26200‬واٹ ‪ 26.2‬واٹ‬ ‫•د‬

‫ُ‬
‫۔ وات ‪ 6.29‬د‬ ‫در ر‬
‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬
‫‪−1‬‬ ‫‪pXs‬‬ ‫‪−1‬‬ ‫‪26200 × 2.2‬‬
‫‪σ = sin‬‬ ‫‪= sin‬‬ ‫‪= 16.89°‬‬
‫‪3Va Ea‬‬ ‫‪3 × 239.6 × 276‬‬
‫رو‬ ‫اور ى‬ ‫ؤ ‪276 −16.89°‬‬ ‫د‬ ‫ا رو‬ ‫ں‬

‫‪V̂a − Êa‬‬
‫= ‪Iâ‬‬
‫‪jXs‬‬
‫‪239 0° − 276 −16.89°‬‬
‫=‬
‫‪j2.2‬‬
‫‪= 38 17.4°‬‬
‫۔‬ ‫‪cos 17.4° = 0.954‬‬ ‫و‬ ‫۔‬ ‫ا‬ ‫‪Iˆt‬‬ ‫۔ رہ ڑ و‬

‫ل‪ ،‬ار‬ ‫ں‬ ‫ب‪.6‬‬ ‫‪208‬‬
‫ب‪7‬‬
‫ا‬
‫وں‬ ‫ا‬ ‫۔اس ا‬ ‫ان‬ ‫‪1‬‬

‫ﻗﻮی اﻟﯿﮑ‪‬اﻧﮑﺲ‬ ‫ں‬
‫وع ۔ ں‬ ‫رو وں‬ ‫ں‬ ‫ر‬ ‫ا اور ں ان وں‬ ‫ر ر‬ ‫ر‬
‫ر ر‬ ‫ا ل‬ ‫رو‬ ‫ر وں‬ ‫ر را‬ ‫ں‬ ‫ں اس‬
‫ا آ ں‬ ‫۔ س ل‬ ‫آ ن‬ ‫ر‬
‫اور د م‬ ‫وں‬ ‫ں۔ ا‬ ‫ن د ر‬ ‫وع ۔ آج‬
‫د۔‬ ‫ا‬ ‫ر ر‬ ‫ان‬ ‫ا‬ ‫۔ ىا‬
‫ى‬ ‫ا ر‬ ‫ا ا‬ ‫ں‬ ‫اور‬ ‫ا‬ ‫ا ر‬ ‫ا‬

‫ا ر‬ ‫اور‬ ‫ا ا‬ ‫ا ر‬ ‫۔ ںا‬
‫ں‬ ‫اس‬ ‫دى‬ ‫ں و‬ ‫۔‬ ‫ں‬ ‫ى‬
‫۔‬ ‫اس م ا‬ ‫۔ا‬ ‫مآ‬ ‫دؤ‬ ‫اا‬ ‫ج‬ ‫ء‬
‫۔ د‬ ‫ر‬ ‫ت‬ ‫اس‬ ‫‪2‬‬

‫رﯾﺎﺿﯽ ‪‬ﻮﻧﮧ‬ ‫وى دور‬ ‫ا‬ ‫اس ب‬
‫۔‬ ‫ح‬ ‫وى دور‬ ‫ان وى دور ا ر‬
‫‪power electronics1‬‬
‫‪mathematical model2‬‬
‫‪209‬‬
‫ب‪.7‬ا‬ ‫‪210‬‬
‫۔اس‬ ‫ے‬ ‫رہ‬ ‫اور اس‬ ‫اور‬ ‫دو‬ ‫ر‬ ‫ں‬

‫۔ا‬ ‫دؤ‬ ‫د ؤ‪،‬‬ ‫اور ان‬ ‫رو‬ ‫رو‪ ،‬ر‬ ‫ں‬ ‫ح‬
‫۔‬ ‫در‬ ‫ر آ ن‬
‫ج‬ ‫ں‬ ‫‪7.1‬‬
‫اس‬ ‫ح‬ ‫ں‬‫۔‬ ‫ا‬

‫ں ازن‬ ‫۔ا ان‬ ‫ں‬ ‫اس‬ ‫ا‬
‫وات ‪ 5.48‬د‬ ‫د‬ ‫ج‬ ‫دؤ‬ ‫ا‬ ‫ن‬ ‫رو‬
‫دو رہ د‬ ‫۔ دو ں وات ں د د‬ ‫ر رد‬ ‫۔ وات ‪ 5.51‬اس ج‬
‫۔‬ ‫اور ‪θ0‬‬ ‫د ‪ωe‬‬ ‫رو‬ ‫ں‬ ‫۔ ں‬
‫‪3τ0‬‬
‫= )‪τs+ (θ, t‬‬ ‫) ‪cos(θ − ωt‬‬
‫)‪(7.1‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪2‬‬
‫‪fm‬‬ ‫‪= fe‬‬
‫‪P‬‬
‫ہ‬ ‫ں‬ ‫اور‬ ‫‪7.2‬‬
‫ں‬ ‫۔‬ ‫ح‬ ‫ا‬ ‫ہ‬ ‫۔‪P‬‬ ‫ر ر‬ ‫دو‬

‫‪fe‬‬ ‫ر ر‬ ‫ج‬ ‫دو‬ ‫۔ وات ‪5.51‬‬ ‫د ‪fe‬‬ ‫رو‬
‫ں ‪f < fe‬‬ ‫مر‬ ‫ج‬ ‫‪f‬‬ ‫ر‬ ‫۔ اب‬
‫ج‬ ‫۔اس‬ ‫ك‬ ‫ج‬ ‫و‬ ‫۔ اس رت‬
‫۔‬ ‫ں‬ ‫ر ر‬
‫‪fs − f‬‬ ‫‪fe − f‬‬
‫)‪(7.2‬‬ ‫=‪s‬‬ ‫=‬
‫‪fs‬‬ ‫‪fe‬‬
‫‪211‬‬ ‫ہ‬ ‫ں‬ ‫اور‬ ‫‪.7.2‬‬
‫‪3‬‬
‫۔‬ ‫۔اس وات‬ ‫پ‬ ‫ك‬ ‫ں‪s‬‬
‫)‪f = fs (1 − s) = fe (1 − s‬‬
‫)‪(7.3‬‬
‫)‪ω = ωs (1 − s) = ωe (1 − s‬‬
‫‪f‬‬ ‫ر ر‬ ‫زاو‬ ‫مر‬ ‫ر ر‬ ‫ج ‪ fe‬زاو‬ ‫و‬ ‫۔‬ ‫ں ر‬

‫ا‬ ‫۔‬ ‫مر‬ ‫ج ) ‪ (fe − f‬ر ر‬ ‫و‬ ‫ا‬ ‫۔‬
‫۔ ں‬ ‫مر‬ ‫و ج ) ‪ (fe − f‬ا ر ر‬ ‫ر‬
‫ں‬ ‫د ‪fr‬‬ ‫دؤ‬ ‫) ‪ (fe − f‬۔ وات ‪ 7.3‬د اس ا‬ ‫د‬ ‫دؤ‬ ‫ا‬
‫۔‬
‫)‪(7.4‬‬ ‫‪fr = fe − f = fe − fe (1 − s) = sfe‬‬
‫۔ ں ان‬ ‫ِ دور ر‬ ‫اس‬ ‫ر‬ ‫ل‬ ‫ر ا‬ ‫ا ا‬ ‫ا‬

‫د ؤ اور ں ر وٹ‬ ‫اا‬ ‫ں‬ ‫ار‬ ‫د ‪ sfe‬اور ان‬ ‫رو‬ ‫ں‬
‫۔‬ ‫د‬ ‫۔ ں ر وٹ رو‬
‫‪ s = 1‬اور ں اس‬ ‫ا‬ ‫ك‪s‬‬ ‫اس‬

‫ج‬ ‫دؤ‬ ‫رو ا‬ ‫‪ fe‬د‬ ‫ں‬ ‫۔‬ ‫د ‪fe‬‬ ‫رو‬ ‫ں‬
‫رو‬ ‫ں‬ ‫ح‬ ‫ا‬ ‫۔‬ ‫ر ر‬ ‫دے‬
‫ر ر‬ ‫جا‬ ‫دؤ‬ ‫دو ں‬ ‫اور‬ ‫۔ ٰا‬ ‫آ‬ ‫جو د‬ ‫دؤ‬
‫ان‬ ‫ح‬ ‫ں‬ ‫دو‬ ‫دؤ‬ ‫۔ دو‬
‫د ے‬ ‫۔ا‬ ‫ب وات ‪5.90‬‬ ‫۔ ں ﻣﺮوڑ ا‬
‫‪4‬‬
‫زاو‬
‫ار‬ ‫ا‬ ‫۔اس ر ر‬ ‫ا دہ وڑ‬ ‫ے‬
‫ں‬ ‫اس ر ر اس‬ ‫ر ر‬ ‫ر ر‬ ‫۔ا‬
‫دؤ ا‬ ‫ا‬ ‫ں‬ ‫اور‬ ‫ج‬ ‫دؤ‬ ‫ں‬
‫۔‬
‫ا‬ ‫رو‬ ‫۔ ان‬ ‫د ‪sfe‬‬ ‫رو‬ ‫ں‬ ‫اس‬

‫د‬ ‫رو‬ ‫ر ر‬ ‫‪ sfe‬ر ر‬ ‫ا‬ ‫ج‬ ‫دؤ‬
‫‪slip3‬‬
‫‪torque4‬‬
‫ب‪.7‬ا‬ ‫‪212‬‬
‫) ‪(f + sfe‬‬ ‫ء‬ ‫ج در‬ ‫ٰا‬ ‫مر‬ ‫از د ‪ f‬ر ر‬ ‫۔اب‬ ‫ا‬
‫۔ وات ‪7.4‬‬ ‫ر ر‬
‫)‪(7.5‬‬ ‫‪f + sfe = f + fe − f = fe‬‬
‫ا‬ ‫ں‬ ‫‪،‬‬ ‫مر‬ ‫ر ر‬ ‫وات‬ ‫۔‬ ‫ا‬ ‫ا‬

‫۔‬ ‫ج ر ر‬ ‫دؤ‬ ‫ا‬ ‫ں‬ ‫ج‬ ‫دؤ‬
‫رى‬ ‫‪ 15‬واٹ ا‬ ‫وا ا‬ ‫‪ 415 ،‬وو‬ ‫ى ‪50‬‬ ‫رہ‬ ‫ر‬ ‫ل ‪ :7.1‬ا‬

‫۔‬ ‫ك‬
‫۔‬ ‫ر ر‬ ‫• اس‬
‫۔‬ ‫ر ر‬ ‫اس‬ ‫• رے‬
‫۔‬ ‫اد ار ش‬ ‫• رے‬
‫۔‬ ‫وڑ‬ ‫د ے‬ ‫ے‬ ‫• رے‬
‫‪:‬‬
‫‪25 × 60 = 1500‬‬ ‫= ‪fm‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪4‬‬ ‫ر ‪× 50 = 25‬‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫وات ‪7.1‬‬ ‫•‬
‫۔‬
‫۔‬ ‫ِر‬ ‫ر ر‬ ‫ٰ ا اس ر ر‬ ‫ك‬ ‫ا‬ ‫• رے‬

‫‪1425‬‬ ‫‪f = 25(1 − 0.05) = 23.75‬‬ ‫د‬ ‫ر ر وات ‪7.3‬‬
‫۔‬
‫۔‬ ‫ش ‪fr = 0.05 × 50 = 2.5‬‬ ‫اد ار‬ ‫•‬
‫‪p‬‬ ‫‪15000‬‬
‫۔‬ ‫= ‪Tm‬‬ ‫‪ωm‬‬ ‫=‬ ‫‪2×π×23.75‬‬ ‫وڑ ‪= 100.5 N m‬‬ ‫د ے‬ ‫• اس‬
‫‪213‬‬ ‫دؤ‬ ‫ا‬ ‫ں‬ ‫‪.7.3‬‬
‫دؤ‬ ‫ں ا‬ ‫‪7.3‬‬
‫دؤ‬ ‫۔‬ ‫ج‬ ‫دؤ‬ ‫ا دہ‬ ‫ں‬ ‫و‬ ‫وات ‪7.1‬‬

‫۔ا‬ ‫و )‪ B + (θ‬ا‬ ‫وں‬ ‫ت )‪ H + (θ‬ا ے‬ ‫درز‬
‫‪lg‬‬ ‫درز رداس‬ ‫اس‬
‫)‪τ + (θ‬‬
‫‪B + (θ) = µ0 H + (θ) = µ0‬‬
‫‪lg‬‬
‫)‪(7.6‬‬ ‫‪3µ0 τ0‬‬
‫=‬ ‫)‪cos(θ − ωe t‬‬
‫‪2lg‬‬
‫)‪= B0 cos(θ − ωe t‬‬
‫ں‬ ‫ج )‪B + (θ‬‬ ‫ح ۔ ں وات ‪ 5.72‬اس‬ ‫وات ‪5.4‬‬ ‫وات‬

‫۔‬ ‫ے ۔ وات ں دو رہ د ر‬ ‫دؤ‬ ‫ا دہ ا‬
‫)‪eas (t) = ωe Ns ϕ0 cos(ωt − 90°) = Es cos(ωt − 90°‬‬
‫)‪(7.7‬‬ ‫)‪ebs (t) = ωe Ns ϕ0 cos(ωt + 150°) = Es cos(ωt + 150°‬‬
‫)‪ecs (t) = ωe Ns ϕ0 cos(ωt + 30°) = Es cos(ωt + 30°‬‬
‫اور‬ ‫ں ‪Ns‬‬
‫)‪(7.8‬‬ ‫‪Es = ωe Ns ϕ0‬‬
‫‪5‬‬
‫‪a‬‬ ‫اور ‪،s‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪،a‬‬ ‫ز‬ ‫ں )‪eas (t‬‬
‫ج اس‬ ‫دؤ‬ ‫۔‬ ‫ت آ‬ ‫‪a‬‬ ‫۔ا‬ ‫دؤ‬ ‫ا‬
‫۔‬ ‫د ؤ )‪ eas (t‬ا‬ ‫ا‬
‫دؤ‬ ‫اا‬ ‫ر راوران‬ ‫ا‬ ‫ں‬ ‫ج‬ ‫ں‬ ‫‪7.4‬‬
‫‪6‬‬
‫۔اس ج‬ ‫دؤ ج‬ ‫ا دہ‪،‬‬ ‫ں‬ ‫ُ‪،‬‬ ‫وات ‪7.1‬‬
‫‪t‬‬ ‫اور‬ ‫زاو‬ ‫اس‬ ‫۔ ں‬ ‫ا‬ ‫ں )‪(θ − ωe t‬‬ ‫اس م‬
‫۔‬ ‫فس آواز ‪s‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪peak6‬‬
‫ب‪.7‬ا‬ ‫‪214‬‬
‫‪θz‬‬ ‫ﮔ‬
‫ﮭﻮﻣﺘﺎ‬
‫‪‬ﮭﺎ‬
‫ﮔﮭﻮﻣﺘﮯ ‪‬ﮭﮯ ﮐﯽ ﻣﻮج‬ ‫‪a‬‬
‫‪′‬‬ ‫‪ωe t‬‬
‫‪c‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪τs+‬‬
‫‪θz = ωe t − ωt‬‬ ‫‪b′‬‬ ‫‪ωt‬‬
‫‪.‬‬
‫‪dθz‬‬ ‫‪b‬‬
‫‪= ωe − ω‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪r′‬‬
‫‪= ωz‬‬ ‫‪c‬‬
‫‪a′‬‬
‫۔‬ ‫دؤ‬ ‫اوراس‬ ‫‪:7.1‬ا‬
‫ا‬ ‫ج زاو‬ ‫دؤ‬ ‫ں‬ ‫۔‬ ‫‪ωe t‬‬ ‫زاو‬ ‫اس ج‬

‫دار ُا‬ ‫۔اس ح زاو‬ ‫‪a‬‬ ‫زاو‬ ‫۔ اس ب‬
‫د‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫۔اس‬ ‫د‬ ‫۔ ‪ 7.1‬ا‬
‫۔‬
‫‪f‬‬ ‫۔‬ ‫د‬ ‫فا‬ ‫ا‬ ‫ح‬ ‫ا‬

‫‪،‬‬ ‫زاو‬ ‫‪a‬‬ ‫‪t=0‬‬ ‫۔ ر‬ ‫مر‬ ‫زاو ر ر‬
‫۔‬ ‫ا ُا‬ ‫ج‬ ‫دؤ‬ ‫ں‬ ‫اس‬ ‫دار ُا‬
‫م زاو ‪ωt‬‬ ‫۔ا د‬ ‫ج زاو ‪ωe t‬‬ ‫‪t‬‬ ‫اب د‬
‫۔ ٰ ا ‪ t‬ج اور‬ ‫د‬ ‫۔‬ ‫ر ر‬ ‫زاو‬ ‫ں ‪ω = 2πf‬‬
‫در ن زاو ‪θz‬‬
‫)‪(7.9‬‬ ‫‪θz = ωe t − ωt‬‬
‫)‪(ωe t − ωt‬‬ ‫ف زاو‬ ‫اس‬ ‫ا‬ ‫‪ ωe t‬زاو‬ ‫ج‬ ‫ا‬

‫۔‬ ‫ر ر ‪ωz 8‬‬ ‫‪ 7‬زاو‬ ‫اس ج ا‬ ‫ا‬ ‫ح‬ ‫۔ا‬
‫‪dθz‬‬
‫)‪(7.10‬‬ ‫= ‪ωz‬‬ ‫‪= ωe − ω‬‬
‫‪dt‬‬
‫۔‬ ‫‪ ،z‬ا ك فض آواز‬ ‫ز‬ ‫‪ωz 7‬‬

‫‪relative angular speed8‬‬
‫‪215‬‬ ‫دؤ‬ ‫اا‬ ‫راوران‬ ‫ر‬ ‫ا‬ ‫ں‬ ‫ج‬ ‫ں‬ ‫‪.7.4‬‬
‫۔‬ ‫ں‬ ‫د‬ ‫وات ‪7.4‬‬ ‫اس‬

‫)‪(7.11‬‬ ‫‪ωz = 2π(fe − f ) = 2πsfe = sωe‬‬
‫۔اس ج‬ ‫ك‪s‬‬ ‫ج ر ر‬ ‫ا‬ ‫وات‬

‫دى‬ ‫وات ‪7.4‬‬ ‫وات‬ ‫ج‬ ‫ا‬ ‫ا۔ اس ح‬ ‫ا‬
‫۔‬
‫)‪(7.12‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪Bs,rz‬‬ ‫)‪(θ, t) = B0 cos(θ − ωz t) = B0 cos(θ − sωe t‬‬
‫‪+‬‬
‫د‬ ‫‪ 9 s, rz‬اس ت‬ ‫ز‬ ‫ج‬ ‫‪ + Bs,rz‬ن ى ُا‬
‫ا‬ ‫رواں ں‬ ‫آ اور ا‬ ‫و د‬ ‫ں و‬ ‫ج‬ ‫د‬
‫۔‬ ‫ا‬ ‫د ‪sωe‬‬ ‫دا‬ ‫اس وات‬ ‫ر ۔‬ ‫د‬
‫‪10‬‬
‫د ‪ωz = sωe t‬‬ ‫ان‬ ‫ح‬ ‫وات ‪7.7‬‬ ‫دؤ‬ ‫ا‬ ‫ں‬ ‫ں‬
‫)‪earz (t) = sωe Nr ϕ0 cos(sωe t − 90°) = sEr cos(sωe t − 90°‬‬
‫)‪(7.13‬‬ ‫)‪ebrz (t) = sωe Nr ϕ0 cos(sωe t + 150°) = sEr cos(sωe t + 150°‬‬
‫)‪ecrz (t) = sωe Nr ϕ0 cos(sωe t + 30°) = sEr cos(sωe t + 30°‬‬
‫اور‬ ‫‪Nr‬‬ ‫ان وات‬

‫)‪(7.14‬‬ ‫‪Er = ωe Nr ϕ0‬‬
‫‪11‬‬
‫رو ‪iarz‬‬ ‫ں‬ ‫دؤ‬ ‫۔ ا‬ ‫ِ دور د‬ ‫ں‬ ‫اب ر‬
‫‪12‬‬
‫‪ Rr‬اور اس‬ ‫ا‬ ‫ح‪،‬‬ ‫۔‬ ‫د ‪sωe‬‬ ‫و ہ ا ے‬
‫۔‬ ‫ں‬ ‫‪ jsωe Lr‬۔ا‬ ‫ا ‪Lr‬‬
‫)‪(7.15‬‬ ‫‪jsωe Lr = jsXr‬‬
‫كا‬ ‫‪ jXr ،‬اس‬ ‫ا‬ ‫ں ‪jωe Lr jXr‬‬

‫ا‬ ‫ں‬ ‫رو ‪ 7.2 iarz‬د‬ ‫ں‬ ‫ا ۔‬
‫۔‬ ‫د ؤ )‪ earz (t‬وات ‪ 7.13‬د‬
‫۔‬ ‫ض‬ ‫اور‪ z‬ا‬ ‫‪ r،‬رواں ر‬ ‫س‬ ‫‪s9‬‬
‫۔‬ ‫‪z‬‬ ‫‪r‬اورا‬ ‫‪ a‬۔‬ ‫‪earz 10‬‬
‫د ۔‬ ‫اس رو د‪،‬ا‬ ‫اور‪z‬اس ت دد‬ ‫‪ 11‬ں‪r‬‬
‫۔‬ ‫۔ ںا ‪r‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ى ز‬ ‫ا ح‬ ‫‪ 12‬ا ر‬
‫ا‬.7‫ب‬ 216
Rr jsXr
iarz Zr = Rr + jsXr
.
sXr
+ ϕz = tan−1
Rr
earz
Ê
− Iârz =
arz
Zr
iarz (t) = sEr

|Z| cos(sωe t − 90◦ − ϕz )
= I0r cos(sωe t − 90◦ − ϕz )
‫د رو۔‬ ‫وىدوراوراس ا‬ :7.2
‫رو دے‬ ‫ اس‬1.53 ‫ٰ ا وات‬ ‫ح‬ 1.14
(7.16)
sEr
iarz (t) = √ cos (sωe t − 90° − ϕz ) = I0r cos(sωe t + θ0 )
Rr2
+ s2 Xr2
sEr
ibrz (t) = √ cos (sωe t + 150° − ϕz ) = I0r cos(sωe t − 120° + θ0 )
Rr + s2 Xr2
2
sEr
icrz (t) = √ cos (sωe t + 30° − ϕz ) = I0r cos(sωe t + 120° + θ0 )
Rr2 + s2 Xr2
13
‫۔ا‬ ‫ ر وٹ زاو‬ϕz ‫۔ ں‬ ‫ زاو ر‬120° ‫آ‬ ‫رو‬
‫۔ ں‬ ‫و‬ ‫آپ‬ ‫ا‬
θ0 = −90 − ϕz
(7.17) sEr
I0r = √
Rr + s2 Xr2
2
‫ا‬ ‫ا‬ ‫وا‬ 7.2
2
(7.18) pr = Ior Rr
‫م ے ۔‬ ‫اس ا‬ ‫ارت‬ ‫۔‬ ‫ع‬

‫۔‬ ‫۔ ں‬ ‫ل‬ ‫ا‬ϕz ‫ر وٹ زاو‬ ‫د‬ 13
‫‪217‬‬ ‫ج‬ ‫دؤ‬ ‫ں‬ ‫‪.7.5‬‬
‫ج‬ ‫دؤ‬ ‫ں‬ ‫‪7.5‬‬
‫د‬ ‫ج‬ ‫دؤ‬ ‫رو‬ ‫ں ‪ fe‬د‬

‫‪sfe‬‬ ‫ں‬ ‫دور‬ ‫ح‬ ‫۔ا‬ ‫زاو ر ر‬ ‫‪fe‬‬ ‫ا‬ ‫اس‬
‫‪+‬‬
‫‪ sfe‬زاو‬ ‫ا‬ ‫اس‬ ‫د‬ ‫‪τrz‬‬ ‫ج‬ ‫دؤ‬ ‫رو ا‬ ‫د‬
‫۔‬ ‫ر ر‬
‫‪4 Nr I0r‬‬
‫)‪(7.19‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪τrz‬‬ ‫‪(θ, t) = kw‬‬ ‫) ‪cos (θ − sωe t − θ0‬‬
‫‪π 2‬‬
‫ٰا‬ ‫مر‬ ‫از د ‪ f‬زاو ر ر‬ ‫۔اب‬ ‫د‬ ‫وات ‪7.17‬‬ ‫ں ‪ I0r‬اور ‪θ0‬‬
‫وات ‪7.3‬‬ ‫۔ اس ر ر‬ ‫) ‪ (f + sfe‬زاو ر ر‬ ‫ج ء‬ ‫دؤ‬ ‫ا دہ‬ ‫اس‬
‫۔‬ ‫ں‬ ‫د‬
‫)‪(7.20‬‬ ‫‪f + sfe = fe (1 − s) + sfe = fe‬‬
‫۔‬ ‫ں‬ ‫ا‬ ‫ں‬ ‫ج‬ ‫دؤ‬ ‫ں‬ ‫ٰا‬

‫‪4 Nr I0r‬‬
‫)‪(7.21‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪τr,s‬‬ ‫‪(θ, t) = kw‬‬ ‫) ‪cos (θ − ωe t − θ0‬‬
‫‪π 2‬‬
‫‪+‬‬
‫‪ r, s‬اس ت و‬ ‫ز‬ ‫ج‬ ‫ن ى ُا‬ ‫‪+‬‬ ‫‪τr,s‬‬
‫ا‬ ‫ں‬ ‫ا‬ ‫آ‬ ‫و د‬ ‫ں و‬ ‫رواں‬ ‫ج‬
‫۔‬ ‫ر‬ ‫د‬
‫‪،‬‬ ‫مر‬ ‫ر ر‬ ‫د‬ ‫وات ‪7.21‬‬ ‫۔‬ ‫ذرا ر‬ ‫ںو‬

‫۔ ٰا‬ ‫ا دہ ج ر ر‬ ‫ج‬ ‫دؤ‬ ‫ا دہ‬ ‫اس‬
‫وات ‪5.89‬‬ ‫۔‬ ‫مر‬ ‫ر ر‬ ‫ا‬ ‫دؤ‬ ‫دو‬
‫د دو‬ ‫۔ ٰ اا‬ ‫زاو‬ ‫ان‬ ‫ا‬ ‫د‬ ‫دؤ‬ ‫دو‬
‫اس‬ ‫۔ا‬ ‫زاو‬ ‫ں‬ ‫ار ان دو‬ ‫اور اس‬ ‫ا‬
‫۔‬ ‫اور ں در ر ا‬ ‫زاو ر‬ ‫ان دو ں‬ ‫ے‬
‫ا‬.7‫ب‬ 218
Rr
s jXr
if s (t) Zf s = Rr
+ jXr
. s
( )
+ −1 Xr
ϕz = tan Rr
ef s (t) s
− sXr
= tan−1
Rr
‫دور۔‬ ‫ں‬ :7.3
‫وى‬ ‫ں‬ 7.6
‫ں‬ Nr ‫ں‬ ‫۔ا‬ ‫ع آ‬ ‫اب دو رہ ا‬

14
‫دؤ ا‬ ‫ح ان ا‬ 7.7 ‫وات‬
eaf s (t) = ωe Nr ϕ0 cos (ωe t − 90°) = Er cos (ωe t − 90°)

(7.22) ebf s (t) = ωe Nr ϕ0 cos (ωe t + 150°) = Er cos (ωe t + 150°)
ecf s (t) = ωe Nr ϕ0 cos (ωe t + 30°) = Er cos (ωe t + 30°)
jXr ‫ اور‬Rs r
‫ا‬ ‫ں‬ ‫ان‬ ‫ض‬
Rr
(7.23) Zf s = + jXr
s
‫رو‬ ‫ان‬ ‫د‬ 7.3 ‫دؤ‬ ‫د‬ 7.22 ‫وات‬ ‫ا ان‬
‫۔‬ ‫ف‬ f ‫ان وات ز‬14

219 ‫دور‬ ‫وى‬ ‫ا‬.7.7
‫۔‬
(7.24)
Er
iaf s (t) = √( )2 cos (ωe t − 90° − ϕZ ) = Ior cos (ωe t + θ0 )
Rr
s + Xr2
Er
ibf s (t) = √( )2 cos (ωe t + 150° − ϕZ ) = Ior cos (ωe t − 120° + θ0 )
Rr
s + Xr2
Er
icf s (t) = √( )2 cos (ωe t + 300° − ϕZ ) = Ior cos (ωe t + 120° + θ0 )
Rr
s + Xr2
‫ و‬ϕZ ‫ر وٹ زاو‬ ‫د نر‬ ‫۔اس وات‬ ‫ل‬ ‫ ا‬7.17 ‫ں وات‬
X sX
(7.25) ϕf Z = tan−1 ( ) = tan−1 = ϕZ
R R
s
‫۔‬ ‫ج‬ ‫ا دہ‬ ‫اور ان‬ ωe ‫د‬ ‫رو‬ ‫ان‬

4 Nr I0r
(7.26) τf+s,s (θ, t) = kw cos(θ − ωe t − θ0 )
π 2
+
‫۔‬ τr,s (θ, t) ‫ج‬ ‫ج‬
‫دور‬ ‫وى‬ ‫ا‬ 7.7
15
‫ اور اس ر‬R1 ‫ا‬ ‫ں‬ ‫دور‬ ‫ا ا‬ ‫ا ر‬
‫۔‬ ‫ ا‬Ê1 ‫د ؤ‬ ‫ا‬ ‫و اس‬ ‫و‬ ‫۔ ا ر‬ jX1
‫ں‬
(7.27) V̂1 = Iˆ1 (R1 + jX1 ) + Ê1
‫ا‬.7‫ب‬ 220
Rs jXs
Iˆs Iˆs = Iˆφ
.
Iˆφ Iˆφ = Iˆc + Iˆm
+ Iˆc Iˆm +
V̂s Ês
− Rc jXm −
‫دور۔‬ ‫وى‬ ‫ں‬ ‫ا‬:7.4
‫ا‬ ‫۔ د‬ ‫دؤ‬ ‫و‬ ‫ ا ا‬V̂1 ‫ں‬

‫۔‬ ‫وات‬
‫۔‬ ‫دؤ‬ ‫ں‬ ‫اور اس‬ ‫دور‬ ‫ر‬

‫ ا ے‬τs+ (θ, t) ‫ج‬ ‫دؤ‬ ‫رو ا‬ ‫رواں‬ ‫ں‬ ‫اس رت‬
‫۔‬ ‫دى‬ 7.1 ‫وات‬
‫ر ع‬ 7.4 ‫۔ ں‬a ً ، ‫ِ ر‬ ‫ا‬ ‫اس‬ ‫ب‬

16
‫ﮐﺮﺧﻮف‬ vs (t) ‫د ؤ‬ ‫و‬ ‫ اور اس‬jXs ‫ اور‬Rs ‫ا‬ ‫۔ا‬
‫ن‬ ‫دؤ‬
dis
(7.28) vs (t) = is Rs + Ls + es (t)
dt
‫ر‬ ‫۔ا‬ ‫دؤ‬ ‫اا‬ ‫دى اس ج‬ 7.7 ‫وات‬ es (t)

‫۔‬ ‫ں‬
(7.29) V̂s = Iˆs (Rs + jXs ) + Ês
‫ا‬ ‫ ر‬17 ‫دور‬ ‫۔ا‬ ‫لآ‬ ‫ا ر‬

‫دے‬ φs ‫و‬ Iˆφ ‫رو‬ ‫ف‬ ‫۔‬ τs+ (θ, t) ‫ج‬ ‫دؤ‬
leakage reactance15
Kirchoff’s voltage law16
open circuited17
‫‪221‬‬ ‫دور‬ ‫وى‬ ‫‪.7.7‬ا‬
‫و م‬ ‫دى و اور ر‬ ‫اس‬ ‫‪18‬‬

‫۔ ﻓﻮرﺋ‪‬‬ ‫رو ‪Iˆφ‬‬ ‫۔‬
‫م‬ ‫د ؤ ‪V̂s‬‬ ‫و‬ ‫‪،Iˆc‬‬ ‫۔ا‬ ‫دو‬ ‫دى و‬ ‫۔ اس‬
‫ˆ‬
‫۔ ‪Iφ‬‬ ‫ر‬ ‫زاو‬ ‫ے در‬ ‫‪V̂s‬‬ ‫اور دو ا‬ ‫ع‬ ‫اور‬
‫و دى و‬ ‫۔ ں‬ ‫‪Iˆm‬‬ ‫ا‬ ‫و‬ ‫‪Iˆc‬‬
‫۔‬ ‫و ‪ φs‬ا‬ ‫اور‬ ‫و‬ ‫رے ر‬ ‫اور‬
‫)‪(7.30‬‬ ‫‪Iˆφ = Iˆc + Iˆm‬‬
‫ب‬ ‫۔ ان دو ں‬ ‫اور ‪jXφ Iˆm‬‬ ‫‪Rc‬‬ ‫ا‬ ‫‪Iˆc‬‬ ‫وى دور‬ ‫ا‬
‫ؤ ‪Ês‬‬ ‫د‬ ‫د اور ا‬
‫‪Ês‬‬ ‫‪Es‬‬
‫= ‪Rc‬‬ ‫=‬
‫‪Iˆc‬‬ ‫‪Ic‬‬
‫ ‬
‫)‪(7.31‬‬ ‫ ‬
‫ ‪Ês‬‬ ‫‪Es‬‬
‫= = ‪Xφ‬‬
‫ˆ‬
‫ ‪Im‬‬ ‫‪I‬‬ ‫‪m‬‬
‫ا ر وٹ‬ ‫وات ‪7.29‬‬ ‫دؤ ا ے ۔‬ ‫ا‬ ‫ج )‪τs+ (θ, t‬‬ ‫دؤ‬

‫دؤ‬ ‫ا رو ا‬ ‫د ؤ اور‬ ‫و‬ ‫ا از‬ ‫دؤ‬
‫رو ر‬ ‫ان‬ ‫۔ا‬ ‫ِ دور د‬ ‫ر‬ ‫ں ۔اب‬ ‫ا‬
‫‪+‬‬
‫دے ۔ اس ج‬ ‫دى‬ ‫وات ‪7.21‬‬ ‫‪τr,s‬‬ ‫ج )‪(θ, t‬‬ ‫دؤ‬
‫ِ‬
‫رت‬ ‫۔ ا‬ ‫ر‬ ‫ا‬ ‫دؤ‬ ‫اور ں‬ ‫د ؤ ‪Ês‬‬ ‫ا‬
‫۔‬ ‫ل‬
‫۔‬ ‫دؤ‬ ‫ر‬ ‫ا‬ ‫دؤ‬ ‫د ؤ‪،‬‬ ‫ا‬

‫‪+‬‬
‫دؤ‬ ‫د‬ ‫‪τr,s‬‬ ‫)‪(θ, t‬‬ ‫دؤ‬ ‫ار ں ر‬ ‫دؤ‬
‫ں‬ ‫۔ ج ا‬ ‫د‬ ‫ر‬ ‫ا‬ ‫اس‬ ‫ج ا‬ ‫ا‬
‫۔‬ ‫رو‬ ‫ں ا‬ ‫) ‪(Iˆφ + Iˆr′‬‬ ‫ھ‬ ‫رو ‪Iˆφ‬‬
‫‪i′ar (t) = Ior‬‬

‫‪′‬‬
‫) ‪cos(ωe t + θ0‬‬
‫‪′‬‬ ‫‪′‬‬
‫)‪(7.32‬‬ ‫‪ibr (t) = Ior‬‬ ‫) ‪cos(ωe t − 120° + θ0‬‬
‫‪′‬‬ ‫‪′‬‬
‫) ‪icr (t) = Ior cos(ωe t + 120° + θ0‬‬
‫ا‬.7‫ب‬ 222
Rs jXs
Iˆs Iˆr′
.
Iˆφ
+ Iˆc Iˆm +
V̂s Ês
− Rc jXm −
‫۔‬ ‫رو‬ ‫ وىدورا‬:7.5
‫ج‬ ‫دؤ‬ ‫د‬ ‫رو‬ ‫ان ا‬

′
4 Ns I0r
(7.33) +
τ(r) (θ, t) = kw cos(θ − ωe t − θ0 )
π 2
‫رو‬ ‫ٰ ا دو ں‬ ‫ا‬ ‫رو‬ ‫ں‬ ‫رو‬ ‫ا‬ ‫ں‬

19
‫ ا‬7.21 ‫وات اور وات‬ ‫۔‬ ‫ں‬ ‫م‬
′
(7.34) Ns I0r = Nr I0r
‫۔‬ ‫ٰ ا ان‬
( ) ( )
′ Nr Nr sEr
(7.35) I0r = I0r = √
Ns Ns Rr2 + s2 Xr2
‫م‬ ‫ں‬ ‫ذر‬ ‫ج ا‬ ‫دؤ‬ ‫د‬ ‫آپ‬

‫دور‬ ‫وى‬ ‫ا‬ ‫۔ ں‬ ‫رو‬ ‫دؤ‬ ‫اور وہ اس‬ ‫ا‬
‫۔‬ ‫د‬ 7.5
‫۔ اس‬ ‫ر ع‬ 7.6 ‫ں ذرہ‬

( )2
Ns
Rr′ = Rr
Nr
(7.36) ( )2
Ns
Xr′ = Xr
Nr
in-phase19
223 ‫دور‬ ‫وى‬ ‫ا‬.7.7
Rr′
jXr′ ( )2
Iˆr′ s
. Rr′ = Ns
Rr
Nr
+ ( )2
Xr′ = Ns
Xr
Ês Nr
i′a (t) = √ sEs

cos(sωe t − θ0 − ϕz )
Rr′2 +s2 Xr′2
‫ا اور وىدور۔‬ :7.6
‫ں ۔‬ ‫رو‬ ‫ٰ ا ان‬ Ês ‫ؤ‬ ‫د‬ ‫ں ا‬

sEs
i′a (t) = √ cos(ωe t − 90° − ϕZ )
Rr + s2 Xr′2
′2
sEs
(7.37) i′b (t) = √ cos(ωe t + 150° − ϕZ )
Rr + s2 Xr′2
′2
sEs
i′c (t) = √ cos(ωe t + 30° − ϕZ )
Rr′2 + s2 Xr′2
‫۔‬ ‫ں‬ ‫۔اس‬ ‫ا‬ ‫وات‬ ‫ان‬

( )
sEs sωe Ns ϕ0 Nr ′
(7.38) √ = √( ) = I0r = I0r
Rr′2 + s2 Xr′2 Ns
2
2 2 2
Ns
Nr (Rr + s Xr )
‫۔‬ ‫ اس ح‬7.37 ‫ٰ ا وات‬

′
i′a (t) = I0r cos(ωe t − 90° − ϕZ )
(7.39) i′b (t) = I0r
′
cos(ωe t + 150° − ϕZ )
′ ′
ic (t) = I0r cos(ωe t + 30° − ϕZ )
‫ازى‬ Ês ‫ؤ‬ ‫د‬ ‫ں ا‬ 7.5 ‫۔ ٰ اا‬ ‫ح‬ 7.32 ‫وات‬ ‫وات‬
‫ا‬ ‫رو رواں‬ ‫ا‬ ‫ُا‬ ‫ں‬ ‫ا‬ ‫ ڑا‬7.6
‫ ا‬،‫دور‬ ‫د‬ ‫ٰا‬ ‫ ا‬7.7 ‫۔‬ ‫ں و‬
‫دور ۔‬ ‫وى‬ ‫۔ ا‬
‫ا‬.7‫ب‬ 224
Rs jXs jXr′
Iˆs Iˆr′
.
Iˆφ
+ Iˆc Iˆm +
V̂s Ês Rr′
s
− Rc jXm −
‫دور۔‬ ‫وى‬ ‫ا‬:7.7
‫ر‬ ‫دور‬ ‫وى‬ 7.8
‫د‬ 7.38 ‫ اور‬7.36 ‫وات‬ ‫۔‬ ‫ع‬ ‫ ا‬7.18 ‫وات‬

‫۔‬ ‫ں‬ ‫ا‬
( )( )
2 Ns2 ′2 Nr2 ′ ′2 ′
(7.40) p‫= ع‬ I0r Rr = I R = I0r Rr
Nr2 0r Ns2 r
‫ا‬ 7.7
ُ
′2 Rr′
(7.41) pr = I0r
s
‫ر‬ ‫اور‬ ‫ا‬ p‫ع‬ ‫دى‬

‫د ے‬
′2 Rr′ ′2 ′
′
′2 Rr
(7.42) p = I0r − I0r Rr = I0r (1 − s) = pr (1 − s)
s s
‫ا‬ ‫اس‬ ‫ں‬

′2 Rr′
(7.43) p = 3I0r (1 − s) = 3pr (1 − s)
s
‫ے اور‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫كا‬ ‫ا‬ ‫وا‬ ‫اس وات‬

‫م‬ ‫م ے ۔ ں‬ ‫ا‬ ‫رى اس‬ ‫وہ رى‬ ‫ر‬ ‫ا‬
‫‪225‬‬ ‫دور ر‬ ‫وى‬ ‫‪.7.8‬‬
‫ﺑﺮ‪ ‬ﺿﯿﺎع‬
‫‪Rs‬‬ ‫‪jXs‬‬ ‫‪jXr′‬‬ ‫‪Rr′‬‬
‫ˆ‬ ‫‪Iˆr′‬‬
‫‪.Is‬‬
‫‪Iˆφ‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪Iˆc‬‬ ‫‪Iˆm‬‬ ‫‪+‬‬ ‫ﻣﯿﮑﺎ‪ ‬ﻃﺎﻗﺖ‬
‫) (‬
‫‪V̂s‬‬ ‫‪Ês‬‬ ‫‪Rr′ 1−s‬‬
‫‪s‬‬
‫‪−‬‬ ‫‪Rc‬‬ ‫‪jXm −‬‬
‫دور۔‬ ‫ا اور وى‬ ‫‪:7.8‬ا‬
‫ر‬ ‫ك‬ ‫ا‬ ‫د‬

‫۔ آپ اس وات‬ ‫ا ن‬
‫ح‬ ‫‪7.8‬‬ ‫دور‬ ‫وى‬ ‫ے ۔ ا‬ ‫ا‬ ‫ِ ل‬ ‫ور‬
‫‪′‬‬
‫‪R‬‬
‫ں‬ ‫‪ s‬دو‬ ‫ا‬ ‫‪r‬‬
‫‪ 7.7‬د‬ ‫۔ اس‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪Rr′‬‬ ‫‪1−s‬‬
‫‪= Rr′ + Rr′‬‬
‫‪s‬‬ ‫‪s‬‬
‫) ‪( 1−s‬‬
‫‪Rr′‬‬ ‫‪s‬‬ ‫ا‬ ‫ع‬ ‫‪′2 ′‬‬
‫‪I0r‬‬ ‫ع ‪Rr‬‬ ‫‪Rr′‬‬ ‫ا‬ ‫‪7.7‬‬ ‫ں‬
‫‪′2 ′‬‬
‫) ‪( 1−s‬‬
‫ں‬ ‫۔ در‬ ‫درا‬ ‫‪I0r‬‬ ‫‪Rr‬‬ ‫‪s‬‬ ‫ع‬
‫۔‬ ‫بد‬
‫دى‬ ‫وات ‪7.3‬‬ ‫ر ر‬ ‫زاو‬ ‫۔ا‬ ‫ر ر‬ ‫زاو‬ ‫ب‬

‫‪ ،‬وڑ ِ‬
‫۔ ں‬ ‫ر ر ‪ ωsm‬دى‬ ‫وات ‪5.51‬‬
‫)‪(7.44‬‬ ‫‪p = Tm ω = Tm × 2πf = Tm × 2π(1 − s)fs = Tm (1 − s)ωsm‬‬
‫ٰا‬
‫‪p‬‬ ‫‪3I ′2 R′‬‬
‫)‪(7.45‬‬ ‫= ‪Tm‬‬ ‫‪= 0r r‬‬
‫‪(1 − s)ωsm‬‬ ‫‪ωsm s‬‬
‫ِر‬ ‫وڑ اس‬ ‫د ے‬ ‫ع اور د و ت‬ ‫ں‬ ‫ى ع‪،‬‬ ‫ر ‪،‬‬ ‫ا‬

‫۔‬
‫ب‪.7‬ا‬ ‫‪226‬‬
‫‪Rs‬‬ ‫‪jXs‬‬ ‫اﻟﻒ‬ ‫‪jXr′‬‬ ‫‪Rr′‬‬

‫‪.‬‬
‫‪+‬‬
‫) ‪( 1−s‬‬
‫‪V̂s‬‬ ‫‪jXm‬‬ ‫‪Rr′‬‬ ‫‪s‬‬
‫‪−‬‬
‫ب‬
‫اس ﮐﺎ ﻣﺴﺎوی ‪‬ﻮﻧﻦ ﻣﺴﺎوی دور ﺑﻨﺎﺋ‪‬‬
‫۔‬ ‫ا از‬ ‫ى ع‬ ‫دہدور۔‬ ‫‪:7.9‬ا‬
‫ا‬ ‫۔ا‬ ‫ا از‬ ‫و ‪ Rc‬اور ‪Xm‬‬ ‫وى دور‬ ‫دہ‬ ‫ا ر‬

‫دؤ‬ ‫ز دہ‬ ‫و ا‬ ‫درز‬ ‫وں‬
‫رو‬ ‫س‬ ‫رے رو‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫۔‬ ‫در ر‬
‫اور ا‬ ‫ز دہ‬ ‫اس ِر ا‬ ‫درز و‬ ‫۔‬ ‫در ر‬ ‫ن‬
‫۔‬ ‫‪ 7.9‬د‬ ‫ا از‬ ‫‪Rc‬‬ ‫وى دور‬ ‫۔ا‬ ‫ا از‬
‫ر‬ ‫ا‬ ‫۔ا‬ ‫وى ِ دور‬ ‫دار‬ ‫اس‬
‫۔‬ ‫۔ اب ا‬ ‫آ ن‬
‫وى دور‬ ‫وا ‪ 15‬واٹ ا‬ ‫اور ‪ 415‬وو‬ ‫س‬ ‫ل ‪ :7.2‬رہ ى‬

‫ا اء‬
‫‪Rs = 0.5 Ω,‬‬ ‫‪Rr′ = 0.31 Ω,‬‬ ‫‪Xs = 0.9 Ω,‬‬ ‫‪Xr′ = 0.34 Ω,‬‬ ‫‪Xm = 0.22 Ω‬‬
‫ر‬ ‫۔ اس ا‬ ‫ر‬ ‫ى ع ا‬ ‫ع ‪ 600‬واٹ ۔‬ ‫ر‬

‫ر ر‪ ،‬اس‬ ‫۔اس‬ ‫ر‬ ‫ك‬ ‫در ر وو اور اد ار ش دو‬ ‫۔‬
‫۔‬ ‫ر ارى‬ ‫رو اور اس‬ ‫‪ ،‬اس‬ ‫د ے ا وڑ اور‬
‫۔دو‬ ‫‪16.66 × 60 = 1000‬‬ ‫= ‪fm‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪6‬‬ ‫ر ‪× 50 = 16.66‬‬
‫ر‬ ‫‪:‬‬
‫‪16.33 × 60 = 979.8‬‬ ‫ر ر ‪f = 16.66 × (1 − 0.02) = 16.33‬‬ ‫ك‬
‫۔‬
‫‪227‬‬ ‫دور ر‬ ‫وى‬ ‫‪.7.8‬‬
‫دا‬ ‫‪7.9‬‬
‫‪1−s‬‬ ‫‪Rr′‬‬ ‫‪0.31‬‬
‫‪jXr′ + Rr′ + Rr′‬‬ ‫‪= jXr′ +‬‬ ‫‪= j0.34 +‬‬ ‫‪= j0.34 + 15.5‬‬
‫‪s‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪0.02‬‬
‫وى ر وٹ‬ ‫۔ان‬ ‫اور ‪ jXm‬ازى ے‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫=‬ ‫‪+‬‬
‫‪Z‬‬ ‫‪15.5 + j0.34 j22‬‬
‫‪Z = 10.147 + j7.375 = R + jX‬‬
‫رو‬ ‫۔ ں‬ ‫‪ 415‬وو‬
‫د ؤ ‪√ = 239.6‬‬
‫‪3‬‬
‫‪V̂s‬‬
‫= ‪Iˆs‬‬
‫‪Rs + jXs + Z‬‬
‫‪239.6‬‬
‫=‬
‫‪0.5 + j0.99 + 10.147 + j7.375‬‬
‫‪= 17.6956 −38.155°‬‬
‫وات ‪7.41‬‬ ‫۔‬ ‫ر‬ ‫وٹ ‪Z‬‬ ‫ر‬ ‫ر‬ ‫و‬ ‫۔اس‬
‫۔‬ ‫ں‬
‫‪′2‬‬ ‫‪Rr′‬‬
‫‪p = Ior‬‬ ‫‪= Is2 R = 17.69562 × 10.147 = 3177.37 W‬‬
‫‪s‬‬
‫ا رو‬ ‫وات ‪7.43‬‬ ‫۔‬ ‫ار ‪ 3 × 3177.37 = 9532‬واٹ‬ ‫ا‬
‫د‬
‫‪p‬‬ ‫‪= 9532 × (1 − 0.02) = 9341 W‬‬
‫د ے‬ ‫۔‬ ‫‪ 9341 − 600 = 8741‬واٹ رہ‬ ‫ع‬ ‫اس‬

‫وڑ‬ ‫د ے‬
‫‪8741‬‬
‫= ‪T‬‬ ‫‪= 85.1 N m‬‬
‫‪2 × π × 16.33‬‬
‫۔‬
‫√‬
‫۔ ں‬ ‫‪ 3 × 415 × 17.6956 × cos(−38.155) = 10001.97‬واٹ‬
‫ُ‬
‫‪8741‬‬
‫‪ 10001.97‬۔‬ ‫ر ارى ‪× 100 = 87.39 %‬‬ ‫اس‬
‫ب‪.7‬ا‬ ‫‪228‬‬
‫‪Rs‬‬ ‫‪jXs‬‬ ‫‪Rs‬‬ ‫‪jXs‬‬

‫‪.‬‬ ‫اﻟﻒ‬ ‫اﻟﻒ‬
‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪V̂s‬‬ ‫‪jXm‬‬ ‫‪V̂t‬‬ ‫‪jXm‬‬ ‫‪Zt‬‬
‫‪−‬‬ ‫‪−‬‬
‫ب‬ ‫ب‬
‫‪‬ﻮﻧﻦ ﺑﺮ‪ ‬دﺑﺎو ﺣﺎﺻﻞ ﮐﺮﯾﮟ‬ ‫‪‬ﻮﻧﻦ رﮐﺎوٹ ﺣﺎﺻﻞ ﮐﺮﯾﮟ‬
‫دور۔‬ ‫دؤ‬ ‫‪ ِ :7.10‬ر وٹاور ِ‬
‫دور ر‬ ‫وى‬ ‫ا‬ ‫‪7.9‬‬
‫ا ر وٹ اور ا‬ ‫وں‬ ‫دو‬ ‫دور ‪ 21‬اس‬ ‫دہ‬ ‫‪20‬‬

‫‪‬ﻮِﻧﻦ‬
‫اس وى ِ‬ ‫وى ِ دور‬ ‫۔اس وى دور‬ ‫وى دور‬ ‫دؤ‬
‫۔‬ ‫دؤ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ر وٹ اور د ؤ‬ ‫دور ر وٹ‬
‫دؤ‬ ‫اس دور ا رو‬ ‫ِ ر وٹ‬ ‫وں‬ ‫دور دو‬

‫۔ ر وٹ‪ ِ ،‬ر وٹ ۔ا‬ ‫ر وٹ م‬ ‫وں‬ ‫ان دو‬ ‫ِ دور‬
‫د ؤ ار ر ان دو وں‬ ‫دور ا رو‬ ‫د‬ ‫دؤ‬ ‫وں ِ‬
‫دور‬ ‫د ؤ ۔ او ت ا‬ ‫ِ‬ ‫د ؤ در‬ ‫۔‬ ‫دؤ م‬
‫ر‬ ‫دور اس‬ ‫و‬ ‫۔ا‬ ‫وى ِ دور‬ ‫ص‬ ‫ا‬
‫وى ِ ر وٹ اور ِ‬ ‫دو وں ا اور‬ ‫‪ 7.10‬وا‬ ‫۔ ں‬
‫۔‬ ‫دؤ‬
‫‪(Rs + jXs ) jXm‬‬
‫= ‪Zt‬‬ ‫‪= Rt + jXt‬‬
‫‪Rs + jXs + jXm‬‬
‫)‪(7.46‬‬
‫‪jXm V̂s‬‬
‫= ‪V̂t‬‬ ‫‪= Vt θt‬‬
‫‪Rs + jXs + jXm‬‬
‫‪22‬‬
‫اس‬ ‫۔‬ ‫د ‪jXt‬‬ ‫د ‪ Rt‬اور ا‬ ‫ح ‪ Zt‬ا‬ ‫ط د‬
‫‪Thevenin theorem20‬‬
‫‪linear circuit21‬‬
229 ‫دور ر‬ ‫وى‬ ‫ا‬.7.9
‫اﻟﻒ‬
Rt jXt jXr′
.
+ Iˆr′
‫ ﮐﯽ اس‬‫ﻧﻘﻄﮧ دار ﻟﮑ‬
Rr′
V̂t ‫ﻮﻧﻦ‬ ‫ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺴﺎوی‬ s
− ‫دور اﺳﺘﻌﻤﺎل ﮨﻮا ﮨﮯ‬
‫ب‬
‫وىدور۔‬ ‫ا‬ ‫ل‬ ‫ ِ دورا‬:7.11
‫۔‬ ‫وات‬
‫ل‬ ‫ا‬ ‫ں‬ ‫ح‬ 7.11 ‫دور‬ ‫وى‬ ‫ںا‬

‫۔‬ Iˆr′ ‫رو‬ ‫ر ذ‬
V̂t
Iˆr′ = Rr′
Rt + jXt + + jXr′
s
(7.47)
ˆ′ Vt
Ir = Ir′ = √( ) 2
R′ 2
Rt + sr + (Xt + Xr′ )
‫ل‬ ‫ا‬V 0 V̂t ‫دور‬ ‫ٰ ا وى‬ ‫ا‬ ‫زاو‬ V̂t Ir′

‫۔‬ ‫ا‬ ‫ب‬ ‫۔‬
‫وڑ‬ ‫ں‬ 7.45 ‫وات‬

( )
Rr′
1 3Vt2 s
T = ( )2
ωsm Rr ′ 2
Rt + s + (Xt + Xr′ )
(7.48) ( ′)
R
1 3Vt2 sr
= Rr′2 Rr′ 2
ωsm
s2 + 2Rt s + Rt2 + (Xt + Xr′ )
complex number22
‫ب‪.7‬ا‬ ‫‪230‬‬
‫‪T‬‬
‫‪100%‬‬
‫‪2‬‬ ‫ﺑﺮﯾﮏ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻣﻮﭨﺮ‬ ‫‪0‬‬ ‫‪−1‬‬ ‫‪s‬‬
‫‪.‬‬
‫‪−1‬‬ ‫ﺟ‪‬ﯾ‪‬‬ ‫‪ω‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪ωs‬‬
‫۔‬ ‫ك‬ ‫وڑ‬ ‫‪:7.12‬ا‬
‫د‬ ‫ر ر‬ ‫ر ر‬ ‫۔ اس‬ ‫د‬ ‫‪7.12‬‬ ‫اس وات‬

‫ِر ر‬ ‫ر ر‬ ‫اور اس ر ر‬ ‫ج‬ ‫۔ از د‬
‫ً‬ ‫و ا‬ ‫را ل‬ ‫۔ا‬ ‫اب‬ ‫ر ارى‬ ‫۔ز دہ ك‬
‫ً‬ ‫ا رى‬ ‫ا‬ ‫ں‬ ‫ان‬ ‫ك‬
‫۔‬ ‫ك‬
‫ز دہ ر ر‬ ‫ر ر‬ ‫ج‬ ‫ں‬ ‫ز د‬ ‫ا‬

‫۔ا‬ ‫در ر‬ ‫و‬ ‫۔ا‬ ‫وع‬ ‫م‬ ‫ر‬ ‫ا‬
‫ر‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫ر ا ل‬ ‫م ر‬ ‫ا‬
‫۔‬ ‫رآ‬
‫۔ا‬ ‫ز دہ‬ ‫ں كا‬ ‫د‬ ‫ر ر‬ ‫‪7.12‬‬

‫۔‬ ‫ج ُا‬ ‫دؤ‬ ‫ں‬
‫۔ اس ح‬ ‫ُا د‬ ‫ں آ‬ ‫دو‬ ‫دؤ‬ ‫۔‬ ‫ں‬
‫ا‬ ‫وع‬ ‫ج م ُا‬ ‫ں‬
‫دو ى‬ ‫ر‬ ‫اور‬ ‫آ‬ ‫۔اس ح‬ ‫مر‬
‫‪23‬‬
‫۔‬ ‫ل‬ ‫ا‬ ‫ً ر‬ ‫ڑى‬ ‫ںر‬ ‫۔ا‬ ‫دى‬ ‫دؤ‬ ‫اس‬
‫اور ‪1 < s‬‬ ‫ر‬ ‫رت‬ ‫‪0 < s < 1،‬‬ ‫ر‬ ‫رت‬ ‫‪s<0‬‬ ‫ںا‬
‫۔‬ ‫م‬ ‫ر‬ ‫رت‬
‫‪brake23‬‬
‫‪231‬‬ ‫دور ر‬ ‫وى‬ ‫‪.7.9‬ا‬
‫ز دہ‬ ‫ز دہ‬ ‫۔ وڑ ُا‬ ‫ں‬ ‫ز دہ وڑ وات ‪7.48‬‬ ‫ز دہ‬ ‫ا‬

‫‪24‬‬
‫ز دہ‬ ‫۔ز دہ‬ ‫ز دہ ز دہ‬
‫‪Rr′‬‬
‫ع اس و ز دہ ز دہ‬ ‫‪s‬‬ ‫ا‬
‫√‬
‫ ‪Rr′‬‬ ‫‬
‫= ‪= Rt + jXt + jXr′‬‬
‫‪2‬‬
‫)‪(7.49‬‬ ‫) ‪Rt2 + (Xt + Xr′‬‬
‫‪s‬‬
‫۔‬ ‫ں‬ ‫ك ‪sz‬‬ ‫ز دہ‬ ‫ز دہ‬ ‫۔اس وات‬

‫‪Rr′‬‬
‫)‪(7.50‬‬ ‫√ = ‪sz‬‬
‫‪2‬‬
‫) ‪Rt2 + (Xt + Xr′‬‬
‫ل‬ ‫ا‬ ‫وات ‪7.49‬‬ ‫‪Rt2 + (Xt + Xr′ )2‬‬ ‫وات ‪7.48‬‬
‫ز دہ وڑ ں‬ ‫ز دہ‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪Rr′‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪3Vt2‬‬ ‫‪s‬‬
‫= ‪Tz‬‬ ‫‪Rr′2‬‬ ‫‪Rr′‬‬ ‫‪Rr′2‬‬
‫‪ωsm‬‬ ‫‪+ 2Rt‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪s2‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪s2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪3Vt2‬‬
‫=‬ ‫(‬ ‫)‬
‫)‪(7.51‬‬ ‫‪ωsm 2 R +‬‬ ‫‪Rr′‬‬
‫‪t‬‬ ‫‪s‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪3Vt2‬‬
‫=‬ ‫(‬ ‫√‬ ‫)‬
‫‪ωsm‬‬ ‫‪2‬‬
‫) ‪2 Rt + Rt2 + (Xt + Xr′‬‬
‫۔‬ ‫ل دو رہ‬ ‫وات ا‬ ‫ںآ ى م‬
‫۔‬ ‫ا‬ ‫ں‬ ‫ز دہ وڑ اس‬ ‫ز دہ‬ ‫ا‬ ‫اس وات‬

‫۔آ‬ ‫ز دہ ز دہ وڑ در ر ر ر‬ ‫ا‬ ‫ل‬ ‫ا‬ ‫ت‬ ‫ا‬ ‫ا‬
‫۔‬ ‫د‬
‫ں ان‬ ‫‪26‬‬
‫ذر‬ ‫‪25‬‬
‫ﺳﺮک ﭼﮭﻠﻮں‬ ‫وں‬ ‫ں‬ ‫ا‬
‫و ‪Rr + R‬‬ ‫ھ‬ ‫ا‬ ‫ں‬ ‫۔اس ح‬ ‫ڑى‬ ‫ا‬ ‫وار و‬
‫‪maximum power theorem24‬‬
‫‪slip rings25‬‬
‫۔‬ ‫‪26‬‬
‫ب‪.7‬ا‬ ‫‪232‬‬
‫‪T‬‬
‫زﯾﺎدہ ﺳﮯ زﯾﺎدہ ﻣﺮوڑ‬
‫‪200 %‬‬
‫اﻟﻒ‪Rr,‬‬
‫ب‪Rr,‬‬
‫‪100 %‬‬
‫پ‪Rr,‬‬
‫اﻟﻒ‪ > Rr,‬ب‪ > Rr,‬پ‪Rr,‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪ω‬‬
‫‪ωs‬‬
‫‪0.2‬‬ ‫‪0.4‬‬ ‫‪0.6‬‬ ‫‪0.8‬‬ ‫‪1‬‬
‫ط ا ات۔‬ ‫ك‬ ‫وڑ‬ ‫ا‬ ‫‪ :7.13‬و‬
‫زاو ر ر‬ ‫ز دہ وڑ ً ز دہ ك‬ ‫ز دہ‬ ‫وات ‪7.49‬‬ ‫۔ا‬

‫و ز دہ ز دہ وڑ‬ ‫پ‪Rr,‬‬ ‫ا‬ ‫‪7.13‬‬ ‫۔‬
‫ز دہ‬ ‫۔‬ ‫ز دہ ا‬ ‫دار‬ ‫۔اس ح‬
‫اس ر ر‬ ‫اور‬ ‫ز دہ د‬ ‫ٰ ا اس ح‬ ‫ر ارى اب‬ ‫ك‬
‫ے ِ دور د‬ ‫ں‬ ‫ُے و ا‬ ‫‪ ،‬اس‬ ‫ھ‬
‫۔‬
‫ع‬ ‫۔ر‬ ‫ل‬ ‫ا‬ ‫اس ل‬ ‫دى ا‬ ‫ل ‪7.2‬‬ ‫‪226‬‬ ‫ل ‪:7.3‬‬

‫ا از ۔‬
‫ر‬ ‫ك‬ ‫در ر وو اور اد ار ش‬ ‫•ا‬

‫۔‬ ‫اور وڑ‬ ‫ا رو‬ ‫رو ‪ Ir′‬اور‬
‫۔‬ ‫ر ر‬ ‫ا وڑ اور اس وڑ‬ ‫ز دہ ا رو‬ ‫ز دہ‬ ‫•‬
‫‪233‬‬ ‫دور ر‬ ‫وى‬ ‫‪.7.9‬ا‬
‫۔‬ ‫‪Ir′‬‬ ‫اس‬ ‫وڑ اور ا‬ ‫•‬
‫‪:‬‬
‫د‬ ‫وات ‪7.46‬‬ ‫ل‬ ‫‪ 415‬ا‬

‫د ؤ ‪√ = 239.6‬‬
‫‪3‬‬
‫•‬
‫‪(0.5 + j0.99) j22‬‬
‫= ‪Zt‬‬ ‫‪= 0.4576 + j0.9573‬‬
‫‪0.5 + j0.99 + j22‬‬
‫‪j22 × 239.6 0°‬‬
‫= ‪V̂t‬‬ ‫‪= 229.2 1.246°‬‬
‫‪0.5 + j0.99 + j22‬‬
‫‪Rr′‬‬
‫ل‬ ‫ا‬ ‫‪s‬‬ ‫‪= 10.3333‬‬ ‫ك‬ ‫وات ‪7.47‬‬
‫‪229.2 1.246°‬‬
‫= ‪Iˆr′‬‬ ‫‪= 21.1 −5.6°‬‬
‫‪0.4576 + j0.9573 + 10.3333 + j0.34‬‬
‫ ‬
‫ ‬
‫‪Ir′ = Iˆr′ = 21.1 A‬‬
‫ل‬ ‫‪ 229.2 0°‬ا‬ ‫‪229.2 1.246°‬‬ ‫وات‬ ‫ر‬ ‫ں رك‬

‫۔‬ ‫‪Ir′‬‬
‫د‬ ‫وات ‪ 7.43‬اور ‪7.44‬‬
‫‪3 × 21.12 × 0.31‬‬
‫= ‪pm‬‬ ‫‪× (1 − 0.03) = 13 387.46 W‬‬
‫‪0.03‬‬
‫‪13387.46‬‬
‫= ‪T‬‬ ‫‪= 131.83 N m‬‬
‫‪(1 − 0.03) × 2 × π × 16.66‬‬
‫ك‬ ‫ز دہ‬ ‫ز دہ‬ ‫وات ‪7.50‬‬ ‫•‬

‫‪0.31‬‬
‫√ = ‪sz‬‬ ‫‪= 0.1638‬‬
‫‪0.45762 + (0.9573 + 0.34)2‬‬
‫۔‬ ‫ر ‪1000 × (1 − 0.1638) = 836.2‬‬ ‫ر‬ ‫اور اس‬

‫‪Rr′‬‬
‫اور ں‬ ‫‪s‬‬ ‫ٰ ا ‪= 0.31‬‬ ‫كا‬ ‫•‬
‫‪229.2 1.246°‬‬
‫= ‪Iˆr′‬‬ ‫‪= 152.07 −58.14°‬‬
‫‪0.4576 + j0.9573 + 0.31 + j0.34‬‬
‫‪Ir′ = 152 A‬‬
‫ب‪.7‬ا‬ ‫‪234‬‬
‫وڑ‬ ‫اس‬
‫‪3 × 152.072 × 0.31‬‬
‫= ‪T‬‬ ‫‪= 205 N m‬‬
‫‪2 × π × 16.66‬‬
‫رہ‬ ‫ر ر‬ ‫‪2975‬‬ ‫ا‬ ‫وا‬ ‫رہ ا س‬ ‫ل ‪ :7.4‬دو‬

‫۔‬ ‫وڑ‬ ‫ك اور د ے‬ ‫ا ۔‬ ‫واٹ‬
‫۔ ں ك‬ ‫‪50 × 60 = 3000‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪P‬‬ ‫= ‪fe‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪2‬‬ ‫ر ‪× 50 = 50‬‬ ‫ر‬ ‫‪:‬‬
‫‪2975‬‬ ‫‪3000−2975‬‬
‫ٰا‬ ‫‪60‬‬ ‫ر ‪= 49.5833‬‬ ‫ر‬ ‫۔‬ ‫= ‪0.833 s‬‬ ‫‪3000‬‬ ‫‪= 0.00833‬‬
‫‪12000‬‬
‫۔‬ ‫‪2×π×49.58‬‬ ‫وڑ ‪= 38 N m‬‬ ‫د ے‬ ‫اس‬
‫ا ا‬ ‫‪7.10‬‬
‫د‬ ‫ں ‪Nr‬‬ ‫‪Nr‬‬ ‫ں‬ ‫۔‬ ‫ں‬ ‫ذرا ر‬

‫اس‬ ‫۔اب‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫رت ‪ Nr‬ا‬ ‫۔ دہ‬
‫ں‬ ‫ر ا‬ ‫ف‬ ‫اور‬ ‫ف‬ ‫ں‬
‫وں‬ ‫ں ا‬ ‫خ ر د اور اس ح‬ ‫ا‬ ‫ف‬
‫ا‬ ‫وں‬ ‫ح دو ى‬ ‫ِ دور د اور ا‬ ‫خ‬ ‫ا دا ہ‬
‫وں‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫۔ا‬ ‫ا‬ ‫ں‬ ‫ِ دور د ۔ اس ح‬ ‫خ‬ ‫دا ہ‬
‫۔‬ ‫ا ا‬
‫اور‬ ‫س‬ ‫ا‬ ‫ر ‪ 27‬ڈا‬ ‫ں‬

‫۔ اس ح‬ ‫ح اور ا ِ و‬ ‫اِ‬ ‫وا‬ ‫ِ دور‬ ‫دا ہ‬ ‫۔دو ں ا اف‬
‫‪copper, aluminium27‬‬
‫‪235‬‬ ‫اور‬ ‫‪.7.11‬‬
‫۔ا‬ ‫ل ا‬ ‫ا ا‬ ‫و‬ ‫۔ا‬ ‫ط‬ ‫ا‬

‫اور‬ ‫۔ وں‬ ‫اور م ز‬ ‫م‬ ‫ل‬ ‫د‬ ‫ں‬
‫۔‬ ‫اِ‬
‫اور‬ ‫‪7.11‬‬
‫و‬ ‫دور‬ ‫وى‬ ‫اس‬ ‫۔ا‬ ‫م‬ ‫ں‬ ‫ر د دو‬ ‫ا‬

‫۔‬ ‫ہ‬ ‫ں‬ ‫ان‬ ‫ل‬ ‫دور ا‬ ‫۔‬
‫‪7.11.1‬‬
‫رو اور‬ ‫نا‬ ‫۔اس‬ ‫ح‬ ‫ا ر‬

‫۔‬ ‫ت‬ ‫ع‬
‫ؤ ‪Vbb 28‬‬ ‫د‬ ‫وى‬ ‫ا‬ ‫اس‬

‫دؤ‬ ‫رے‬ ‫ا‬ ‫۔‬ ‫رو ‪Is,bb‬‬ ‫نا‬ ‫ع ‪ pbb‬اور اس‬
‫۔‬ ‫د‬ ‫اور‬
‫در ر ۔ا‬ ‫ع و‬ ‫ر اور د‬ ‫وڑ ا‬ ‫فا‬ ‫ا‬

‫ك ‪Ir′‬‬ ‫۔ وات ‪7.47‬‬ ‫ك‬ ‫وڑ‬
‫‪224‬‬ ‫۔ا ت‬ ‫ا از‬ ‫ع‬ ‫ں‬ ‫اور اس‬
‫‪Rr′‬‬
‫ز دہ‬ ‫‪s‬‬ ‫ا‬ ‫ك‬ ‫ں وا‬ ‫‪ 7.7‬د‬
‫۔‬ ‫‪-7.14‬ا‬ ‫۔ا‬ ‫ُ دور‬ ‫اور اس‬
‫۔‬ ‫‪bb‬‬ ‫وفباورب ز‬ ‫‪Vbb 28‬‬
‫ا‬.7‫ب‬ 236
‫ب د‬-7.14 ‫وار دور‬ ‫وى‬ ‫ازى دور‬ jXm ‫ اور‬Rc ‫ا‬-7.14

Zm ‫۔ ازى دور ر وٹ‬ ‫ز دہ‬ Xm ‫اس‬ Rc ‫ا‬ ‫۔‬
‫۔‬ ‫ ں ل‬Zs ‫وار ر وٹ‬ ‫وى‬
Rc jXm
Zm =
Rc + jXm
Rc jXm Rc − jXm
=
Rc + jXm Rc − jXm
jRc2 Xm + Rc Xm
2
(7.52) =
Rc2 + Xm2
2 2
jRc Xm + Rc Xm
≈ Rc ≫ Xm
Rc2
X2
= jXm + m = jXm + Rc∗ = Zs
Rc
‫وں‬ ‫ا‬ ‫۔‬ ‫ا از‬ ‫ع‬ ‫ں‬ ‫ا ا‬ ‫ا ر وں‬

‫ا از‬ ‫ع‬ ‫ں‬ ‫ٰ ا ان‬ ‫ز دہ‬ ‫رو‬ ‫نا‬
‫اس‬ ‫ع‬ ‫ں‬ ‫ا‬ pbb ‫ا‬ ‫۔‬
‫ع ب‬
(7.53) p‫ = ع‬pbb − 3Is,bb
2
Rs
‫۔‬ ‫ر‬ ‫ں‬ ‫دار‬ ‫اور‬ ‫ع‬
‫۔‬ ‫ب‬-7.14
pbb
Rbb = 2
3Is,bb
Vbb
Zbb =
(7.54) Is,bb
√
2
Xbb = |Zbb | − Rbb
2
Xbb = Xs + Xm
Xs ‫ح‬ ‫۔ا‬ Xbb ‫ں اس‬

‫۔‬ ‫ ا ازہ‬Xs ‫۔ا‬ Xm ‫اس وات‬ ‫م‬
‫‪237‬‬ ‫اور‬ ‫‪.7.11‬‬
‫‪Rs‬‬ ‫‪jXs‬‬ ‫‪Rs‬‬ ‫‪jXs‬‬

‫‪Iˆs,bb‬‬ ‫‪Iˆs,bb‬‬
‫‪.‬‬
‫∗‪Rc‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪V̂bb‬‬ ‫‪V̂bb‬‬
‫‪−‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪Rc‬‬ ‫‪jXm‬‬
‫‪jXm‬‬
‫‪Zbb = Rs + jXs + Rc∗ + jXm‬‬ ‫‪Rc ≫ Xm‬‬

‫‪= Rbb + jXbb‬‬ ‫ب‬ ‫اﻟﻒ‬
‫۔‬ ‫ا‬ ‫‪:7.14‬‬
‫‪7.11.2‬‬
‫۔ا‬ ‫ت‬ ‫ِر ا ں‬ ‫ح ۔ اس‬ ‫ِ دور‬ ‫ا ر‬

‫اب‬ ‫د اور‬ ‫ں‬ ‫ِر ا‬ ‫۔ا‬ ‫ذرا ز دہ ہ‬ ‫ا‬
‫۔‬
‫ں‬ ‫ز د روك د‬ ‫ا‬ ‫اس‬

‫ر‬ ‫۔ا‬ ‫رو ‪Is,rk‬‬ ‫ں‬ ‫‪ prk‬اور‬ ‫ؤ ‪Vrk‬‬ ‫د‬ ‫و‬
‫ت در ر ں۔‬ ‫ر‬ ‫ِ‬ ‫ت‬ ‫اُن‬
‫اور اس‬ ‫ا‬ ‫كا‬ ‫اس‬ ‫ا‬

‫در ر ں‬ ‫‪ ٰ ،‬ا ا اس‬ ‫رو ‪It=0 29‬‬ ‫م د ‪fe‬‬ ‫ں‬
‫رو ‪It=0‬‬ ‫ں‬ ‫اس‬ ‫دؤ‬ ‫م د ‪ fe‬ا‬ ‫ں‬
‫ك ‪ s‬اور اس‬ ‫در ر ں‬ ‫دار‬ ‫حا م‬ ‫۔ا‬
‫ار ا‬ ‫اور اس‬ ‫د ؤا ل‬ ‫‪ sfe‬د‬ ‫رو ‪It→∞ 30‬‬ ‫ں‬
‫وں‬ ‫ً ‪20 kV A‬‬ ‫ں ∞→‪ It‬رو و د آ ۔‬ ‫ر‬
‫۔‬ ‫دؤ‬ ‫‪ fe‬د‬ ‫ٰ ا ان‬ ‫ا از‬ ‫ِ‬ ‫ا ات‬ ‫د‬
‫‪t=0‬‬ ‫و‬ ‫رو‬ ‫‪29‬اس‬
‫۔‬ ‫ارر ر‬ ‫اور ا‬ ‫د‬ ‫∞ → ‪t‬اس ت‬ ‫‪30‬ز‬
‫ا‬.7‫ب‬ 238
Rs jXs Rs jXs jXr′

Iˆs,rk Iˆs,rk
.
+ R∗ +
Rr′
V̂rk V̂rk jXm 1
− −
jXr′
Zrk = Rs + jXs + R∗ + jXr′

= Rrk + jXrk ‫ب‬ ‫اﻟﻒ‬
‫۔‬ ‫ر ا‬:7.15
‫۔ر‬ ‫دو رہ‬ ‫ ر‬7.7 ‫ د‬224 ‫ں‬

‫دؤ‬ ‫دؤ م‬ ‫اس‬ ‫۔‬ ‫ا‬ ‫كا‬
‫ى ع‬ ‫دور‬ Rc ‫۔‬ ‫ا از‬ ‫ى ع‬ ‫دؤ‬ ‫۔ا‬
‫ٰ ا اس‬ s=1 ‫۔‬ ‫ا‬-7.15 ‫ادف ۔ا‬ ‫ا از‬
Rr′
‫۔‬ Rr′ s
‫ب‬-7.15 ‫وار دور‬ ‫( ازى ے ۔ ان وى‬Rr′ +jXr′ ) ‫ اور‬jXm ‫ا‬-7.15

‫۔‬ ‫ ں‬Zs ‫وار ا‬ Zm ‫۔اس ازى دور ا‬ ‫د‬
jXm (Rr′ + jXr′ )
Zm =
R′ + j(Xm + Xr′ )
(r )( ′ )
jXm Rr′ − Xm Xr′ Rr − j(Xm + Xr′ )
=
Rr′ + j(Xm + Xr′ ) Rr′ − j(Xm + Xr′ )
(7.55) jXm Rr′2 + Xm Rr′ (Xm + Xr′ ) − Xm Xr′ Rr′ + jXm Xr′ (Xm + Xr′ )
=
Rr′2 + (Xm + Xr′ )2
2 ′
Xm Rr j(Xm Rr′2 + Xm
2
Xr′ + Xm Xr′2 )
= ′2 ′
+
Rr + (Xm + Xr ) 2 Rr + (Xm + Xr′ )2
′2
= Rs∗ + jXs∗ = Zs
‫۔‬ Xm ≫ Xr′ ‫ اور‬Xm ≫ Rr′ ‫ا ان وات‬

( )2
Xm
(7.56) Rs∗ ≈ Rr′
Xm + Xr′
Xm Rr′2 X2 X′ Xm Xr′2
(7.57) Xs∗ =≈ 2
+ m2 r + 2
≈ Xr′
Xm Xm Xm
‫‪239‬‬ ‫اور‬ ‫‪.7.11‬‬
‫‪Xr′‬‬ ‫‪Xs‬‬
‫‪0.5Xrk‬‬ ‫‪0.5Xrk‬‬ ‫ا‬ ‫ر د‬ ‫ا‬

‫‪0.5Xrk‬‬ ‫‪0.5Xrk‬‬ ‫ما ا وڑ‪ ،‬ما ا رو‬ ‫وٹ‪A‬‬
‫‪0.6Xrk‬‬ ‫‪0.4Xrk‬‬ ‫ما ا وڑ‪ ،‬ا ا رو‬ ‫وٹ‪B‬‬
‫‪0.7Xrk‬‬ ‫‪0.3Xrk‬‬ ‫ز دہا ا وڑ‪ ،‬ا ا رو‬ ‫وٹ‪C‬‬
‫‪0.5Xrk‬‬ ‫‪0.5Xrk‬‬ ‫ز دہا ا وڑ‪،‬ز دہ ك‬ ‫وٹ‪D‬‬
‫۔‬ ‫ں‬ ‫اور‬ ‫ول‪:7.1‬‬
‫‪-7.15‬ب‬ ‫اروں اور‬ ‫اس‬

‫‪Vrk‬‬
‫= ‪Zrk‬‬
‫‪Is,rk‬‬
‫‪prk‬‬
‫)‪(7.58‬‬ ‫‪Rrk‬‬ ‫‪= 2‬‬
‫‪3Is,rk‬‬
‫√‬
‫‪2‬‬
‫‪Xrk‬‬ ‫‪= |Zrk | − Rrk‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ ،‬اس‬ ‫ر وٹ‬ ‫رو‬ ‫د ؤ اور‬ ‫و‬ ‫۔ اس وات‬

‫۔‬ ‫ا اور ے‬ ‫دو ے و‬
‫وا‬ ‫‪-7.15‬ب‬ ‫اب‬

‫)‪(7.59‬‬ ‫‪Xrk = Xs + Xr′‬‬
‫ں در‬ ‫ا‬ ‫آ‬ ‫۔ م آد‬ ‫ر‬ ‫ت‬ ‫ا‬

‫ا م ‪ A, B, C, D‬اور ا‬ ‫ا ا‬ ‫ول ‪7.1‬‬ ‫۔‬ ‫ى‬
‫۔اس ول‬ ‫د‬ ‫ں‬ ‫اور‬ ‫‪Xrk‬‬ ‫ِر‬ ‫‪،‬‬
‫‪-7.15‬ب وا‬ ‫ح‬ ‫۔ا‬ ‫ا‬ ‫اور‬ ‫وا‬ ‫‪،‬‬
‫‪31‬‬
‫اوﮨﻢ ﻣﯿ‪‬‬ ‫آ‬ ‫ا‬ ‫‪ Rs‬اہ ِ را‬ ‫ا‬ ‫‪ ٰ Rrk = R∗ + Rs‬ا ا‬
‫)‪(7.60‬‬ ‫‪R∗ = Rrk − Rs‬‬
‫‪Ohm meter31‬‬
‫ب‪.7‬ا‬ ‫‪240‬‬
‫‪Rs‬‬
‫‪Rs‬‬ ‫‪.‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪Rs‬‬ ‫‪Rs‬‬ ‫‪R‬‬
‫‪Rs‬‬
‫‪Rs‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪R = Rs + Rs = 2Rs‬‬
‫‪R‬‬ ‫=‬ ‫‪Rs +‬‬ ‫‪2Rs‬‬
‫ل۔‬ ‫د‬ ‫او‬ ‫ا‬ ‫ں‬ ‫وں‬ ‫ى‬ ‫‪ :7.16‬رہاور‬
‫ا‬ ‫ں ‪Xm‬‬ ‫وات ‪7.56‬‬ ‫اور اب ‪Rr′‬‬

‫۔‬
‫۔‬ ‫ى‬ ‫رہ‬ ‫ورى‬ ‫و‬ ‫ا‬ ‫د‬ ‫او‬
‫او‬ ‫رہ ى‬ ‫‪Rs‬‬ ‫ا‬ ‫۔ا‬ ‫دو ں ح ا د‬ ‫‪7.16‬‬
‫‪2‬‬
‫دے ۔‬ ‫ا‬ ‫‪3 Rs‬‬ ‫ى‬ ‫دے‬ ‫‪ 2Rs‬ا‬
‫۔‬ ‫وا‬ ‫اور ‪ 415‬وو‬ ‫س‬ ‫ل ‪ :7.5‬رہ ى ر‬

‫۔‬ ‫اب د‬ ‫‪ 0.55‬او‬ ‫وں‬ ‫دو‬ ‫۔او‬ ‫ى‪A‬‬ ‫وٹ در‬
‫۔‬ ‫ع ‪906 W‬‬ ‫رو ‪ 4.1 A‬اور‬ ‫‪ 50 Hz‬اور ‪415 V‬‬
‫۔اس‬ ‫ع ‪850 W‬‬ ‫رو ‪ 13.91 A‬اور‬ ‫‪ 15 Hz‬اور ‪50 V‬‬
‫۔‬ ‫ك اس ا رو‬ ‫اور‬ ‫وى دور‬
‫‪0.55‬‬
‫= ‪Rs‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪= 0.275 Ω‬‬ ‫ا‬ ‫رہ ى‬ ‫اب‬ ‫‪ :‬او‬
‫‪415‬‬
‫√‬
‫‪3‬‬
‫ؤ ‪= 239.6 V‬‬ ‫د‬ ‫۔‬
‫‪906‬‬
‫= ‪Rbb‬‬ ‫‪= 17.965 Ω‬‬
‫‪3 × 4.12‬‬
‫‪239.6‬‬
‫= | ‪|ZB‬‬ ‫‪= 58.439 Ω‬‬
‫‪√4.1‬‬
‫‪Xbb = 58.4392 − 17.9652 = 55.609 Ω = Xs + Xm‬‬
‫‪241‬‬ ‫اور‬ ‫‪.7.11‬‬
‫۔‬ ‫‪Xm‬‬ ‫‪Xs‬‬ ‫ٰ ار‬

‫رو‬ ‫اس‬ ‫ا‬
‫ُ‬
‫‪2‬‬
‫‪3Ibb‬‬ ‫‪Rs‬‬ ‫‪= 3 × 4.1 × 0.275 = 13.87 W‬‬
‫‪2‬‬
‫۔‬ ‫ع ‪ 906 − 13.86 = 892‬واٹ‬ ‫ٰ ا ر اور د‬ ‫ع‬

‫ں اس‬ ‫د ؤ ‪ √503 = 28.9‬وو‬ ‫ر‬
‫‪850‬‬
‫= ‪Rrk‬‬ ‫‪= 1.464 Ω‬‬
‫‪3 × 13.912‬‬
‫‪28.9‬‬
‫= | ‪|Zrk‬‬ ‫‪= 2.07 Ω‬‬
‫‪13.91‬‬
‫√‬
‫‪Xrk,15 = 2.072 − 1.4642 = 1.46 Ω‬‬
‫ٰ ا ‪50‬‬ ‫د ‪15‬‬ ‫۔ اس‬

‫‪50‬‬
‫= ‪Xrk,50‬‬ ‫‪× Xrk,15 ≈ 4.9 Ω‬‬
‫‪15‬‬
‫ٰا‬ ‫ں‬ ‫اور‬ ‫ى‪ A‬ا‬ ‫۔در‬
‫‪4.9‬‬
‫= ‪Xs = Xr′‬‬ ‫‪= 2.45 Ω‬‬
‫‪2‬‬
‫ں‬
‫‪Xm = Xbb − Xs = 55.609 − 2.45 = 53 Ω‬‬
‫ٰا‬ ‫‪ Rs = 0.275‬او‬
‫‪Rr′ = Rrk − Rs = 1.464 − 0.275 = 1.189 Ω‬‬
‫۔‬ ‫د‬ ‫‪7.17‬‬ ‫دور‬ ‫وى‬ ‫۔‬

‫ل‬ ‫وى دور ا‬ ‫ِ‬ ‫ك ا رو‬
‫‪Vt = 229 0.2833°‬‬
‫‪Zt = 0.251 + j2.343‬‬
‫ ‬
‫ ‪ ˆ′‬‬
‫‪Ir = 11.8 A‬‬
‫)‪3 × 11.82 × 0.974 × (1 − 0.05‬‬
‫= ‪pm‬‬ ‫‪= 7730 W‬‬
‫‪0.05‬‬
‫ب‪.7‬ا‬ ‫‪242‬‬
‫‪0.275‬‬ ‫‪j2.45‬‬ ‫‪j2.45‬‬

‫‪.‬‬
‫‪1.189‬‬
‫‪j53‬‬ ‫‪s‬‬
‫دور۔‬ ‫وى‬ ‫‪:7.17‬ا‬

‫ب‪8‬‬
‫رو‬
‫۔‬ ‫رو‬ ‫ا‬ ‫‪1‬‬

‫رو‬ ‫ﯾﮏ ‪ ‬رو ﻣﺸ‪‬‬
‫ز‬ ‫ا ل‬ ‫ا‬ ‫اور ان‬ ‫ر‬ ‫ر‬ ‫وں ا‬ ‫رو‬
‫دہ‬ ‫درا‬ ‫ڑ ں‬ ‫۔ دہ دور‬ ‫‪2‬‬
‫ﻗﻮی اﻟﯿﮑ‪‬اﻧﮑﺲ‬
‫دؤ‬ ‫ك‬ ‫دؤ‬ ‫ك‬ ‫ڈاﯾﻮڈ ‪ 3‬ان‬ ‫ا ر‬ ‫رو‬
‫۔‬ ‫د‬
‫آ ں‬ ‫وا‬ ‫رر‬ ‫۔‬ ‫آ ں‬ ‫دو‬ ‫اس ب‬

‫۔‬ ‫ى‬ ‫ا‬
‫دى ر د‬ ‫ر‬ ‫‪8.1‬‬
‫‪4‬‬
‫‪‬ﺖ ﮐﺎر‬ ‫ا ر‬ ‫۔‬ ‫ا‬ ‫دؤ‬ ‫رو‬ ‫دى ر‬
‫دؤ‬ ‫وں‬ ‫اور ں‬ ‫رو‬ ‫رو‬ ‫اس‬
‫۔‬
‫‪dc, direct current1‬‬
‫‪power electronics2‬‬
‫‪diode3‬‬
‫‪commutator4‬‬
‫‪243‬‬
‫رو‬ ‫ب‪.8‬‬ ‫‪244‬‬
‫ﻣﯿﮑﺎ‪ ‬ﺘﮑﺎر‬
‫‪+‬‬ ‫ﮔﮭﻮﻣﻨﮯ ﮐﯽ ‪‬ﺖ‬
‫‪S‬‬
‫‪+‬‬
‫د‬ ‫د‬
‫اﯾﮏ ﭼﮑﺮ ‪‬ﮭﺎ‬ ‫‪.‬‬ ‫‪e = − dλ‬‬
‫‪dt‬‬
‫ڈ‬
‫ڈ‬ ‫‪−‬‬
‫‪N‬‬
‫‪−‬‬
‫ﮐﺎرﺑﻦ ﺑ‪‬ﺶ‬
‫ر۔‬ ‫‪:8.1‬‬
‫ا‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ى‬ ‫۔ اس‬ ‫‪ 8.1‬د‬ ‫ر‬

‫ں‬ ‫د اور ڈ‬ ‫ر‬ ‫وں د اور ڈ‬ ‫۔ ى‬ ‫ا‬
‫اور ں ا‬ ‫د ے‬ ‫را‬ ‫ُ ے ۔ ى اور‬
‫ان ُا‬ ‫۔‬ ‫مر‬ ‫ان‬ ‫دو ں ى ُا‬ ‫۔ ر‬
‫ُ ‪،‬ا‬ ‫ر‬ ‫ر‬ ‫۔‬ ‫ار وں د‬ ‫‪S‬‬ ‫‪N‬‬
‫روں ذر‬ ‫د ؤ ونِ‬ ‫ُ ں‬ ‫۔ان ر‬ ‫د د ر‬
‫۔‬ ‫‪−‬‬ ‫ن‬ ‫ن ‪ +‬اور‬ ‫۔ان ُ ں‬
‫۔ ں‬ ‫اڈ‬ ‫اور اس‬ ‫اد‬ ‫د ؤ‪ e‬و‬ ‫ا‬ ‫د‬

‫اور ‪ −‬ن وا ُ‬ ‫‪ +‬ن وا ُ‬ ‫ر‬ ‫ڈ‬ ‫اور اس‬ ‫د‬ ‫ر‬
‫‪ 8.2‬د‬ ‫۔‬ ‫اف آ‬ ‫د اور ڈ ا‬ ‫ء‬ ‫۔ آد‬
‫ُ ے ۔ اس‬ ‫د اور ڈ ں‬ ‫ر‬ ‫د اور ڈ ا اف اب‬ ‫۔‬
‫ر‬ ‫۔ ں‬ ‫د‬ ‫ف‬ ‫اور اب اس د ف اور ڈ‬ ‫د ؤ ُا‬
‫اور ‪ −‬ن وا ُ اب‬ ‫‪ +‬ن وا ُ اب‬ ‫ر‬ ‫اور د‬ ‫آ‬ ‫ر د‬
‫رى دا ں‬ ‫۔‬ ‫دؤ‬ ‫وں اب‬ ‫و‬ ‫۔ ں‬
‫۔‬ ‫د ا دو ں اور د ے دور ر‬ ‫ٰ ا ان‬ ‫دؤ‬
‫ُے‬ ‫دو ں ُ ں‬ ‫ر‬ ‫دو ں دا‬ ‫ر‬ ‫آ‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫و‬
‫اس ح ر‬ ‫ُ‬ ‫۔ ر‬ ‫ِ دور‬ ‫ُ‬ ‫ر‬ ‫اس‬
‫‪245‬‬ ‫دى ر د‬ ‫ر‬ ‫‪.8.1‬‬
‫‪+‬‬
‫‪S‬‬
‫‪+‬‬
‫ڈ‬ ‫ڈ‬
‫‪.‬‬ ‫‪e = − dλ‬‬
‫د‬ ‫‪dt‬‬
‫د‬ ‫‪−‬‬
‫‪N‬‬
‫‪−‬‬
‫۔‬ ‫‪ُ+‬‬ ‫‪:8.2‬آد‬
‫ان ‪‬ﺎت ﭘﺮ ‪‬ﺖ ﮐﺎر ﮐﮯ‬

‫‪e‬‬ ‫دﻧﺪے ﮐﺴﮯ دور ‪‬۔‬
‫‪.‬‬
‫د ؤ۔‬ ‫ر‬ ‫‪:8.3‬دود وں‬
‫ِ دور ے۔‬ ‫ُ‬ ‫ر‬ ‫ا‬ ‫دؤ‬

‫۔اس ح‬ ‫ن‬ ‫ِ دور‬ ‫ٰ اا‬ ‫دؤ‬ ‫ا دہ‬ ‫اس‬
‫۔‬ ‫‪ 8.3‬د‬ ‫دؤ‬
‫۔‬ ‫ى د‬ ‫ا‬ ‫در ن‬ ‫ر اور دو‬ ‫ں دو د وں وا‬

‫د ے ں ۔‬ ‫ر‬ ‫اور ا‬ ‫ں‬ ‫رے‬
‫ان‬ ‫ىآ ں‬ ‫ا‬ ‫ان‬ ‫آ ں‬
‫۔‬ ‫ہ‬ ‫دو ں‬ ‫۔‬ ‫ا‬ ‫ا‬
‫۔‬ ‫ر د‬ ‫ا‬ ‫اب ز دہ د وں‬
‫ر‬ ‫‪8.1.1‬‬
‫‪8.4‬‬ ‫۔ ں‬ ‫ً ر‬ ‫اس‬ ‫۔ اس‬ ‫دى ر د‬ ‫ر‬

‫۔‬ ‫ں‬ ‫ر د وں‬ ‫د‬ ‫ا ر‬ ‫۔اس‬ ‫ر ع‬
‫رو‬ ‫ب‪.8‬‬ ‫‪246‬‬
‫ﮔﮭﻮﻣﺘﮯ ‪‬ﮭﮯ ﮐﯽ ﻣﻘﻨﺎﻃﯿﺲ‬
‫‪8‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪6‬‬ ‫‪8‬‬
‫ﻣﯿﺪان‬ ‫‪N‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪i.‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪S‬‬ ‫ﻣﯿﺪان‬
‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬
‫ر۔‬ ‫ِدور‬ ‫ر د وں‬ ‫ُ‬ ‫‪ :8.4‬ر‬
‫ں‬ ‫۔ ں‬ ‫رو‬ ‫ونِ‬ ‫ُ د‬ ‫ر‬ ‫ر ا ر‬

‫فا‬ ‫ف ۔اس ح ا ا‬ ‫آ‬ ‫اس‬ ‫دو‬ ‫۔اس‬
‫ُ‬
‫ا دو ف‬ ‫۔‬ ‫د ف دو ے‬ ‫ف ڑ‬
‫۔‬ ‫اور ا‬ ‫ً فا‬ ‫ا‬
‫دى‬ ‫۔‬ ‫اور‬ ‫رو‬ ‫ں‬ ‫د‬ ‫ں‬

‫ف‬ ‫۔ ں‬ ‫ن اس ُا‬ ‫ر‬
‫۔‬ ‫ا ر‬ ‫دى ر‬ ‫رو‬
‫ُا‬ ‫دا‬ ‫ر‬ ‫‪،‬‬ ‫د‬

‫ف ا ر‬ ‫۔‬ ‫ف دو د‬
‫ے‬ ‫ف‬ ‫ے‬ ‫۔ ف‬ ‫ڑ‬ ‫۔‬
‫ح دو دو ے اور‬ ‫۔ا‬ ‫د‬ ‫دار‬ ‫۔اس ت‬ ‫دا‬
‫دو ا‬ ‫ف‬ ‫اور‬ ‫دو ے ف ا ر‬ ‫۔ان ا‬ ‫ں‬
‫ف اور‬ ‫۔ دار‬ ‫ف ا ر‬ ‫اور‬ ‫ے ف‬ ‫دو‬
‫ف ف‬ ‫ا‬ ‫۔‬ ‫ا‬ ‫ں‬ ‫۔آپ د‬ ‫د‬ ‫ف‬
‫ر‬ ‫۔‬ ‫دور د ف‬ ‫اور اس دو ى ف ا‬ ‫ا ر‬
‫‪ 8.5‬د‬ ‫ُ ا ۔آپ ں ر‬ ‫د‬ ‫ف‬ ‫دا‬
‫‪247‬‬ ‫دى ر د‬ ‫ر‬ ‫‪.8.1‬‬
‫ث‬ ‫ج‬ ‫‪i‬‬

‫‪2‬‬
‫ٹ‬ ‫‪7‬‬ ‫چ‬ ‫ﭼﭩﮭﯽ ﺷﮕﺎف ﻣ‪ ‬ﺑﺎ‪‬ﺮ ﺟﺎﻧﺐ‬

‫‪6‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪‬ﻠﯽ ﺷﮕﺎف ﻣ‪ ‬اﻧﺪر ﺟﺎﻧﺐ‬
‫‪5‬‬ ‫‪i.‬‬ ‫‪1‬‬
‫ت‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ﭘﺎ‪‬ﻮﯾﮟ ﺷﮕﺎف ﻣ‪ ‬ﺑﺎ‪‬ﺮ ﺟﺎﻧﺐ‬

‫‪3‬‬ ‫اﻟﻒ‬
‫‪i‬‬
‫پ‬ ‫ب‬ ‫‪2‬‬
‫ے ۔‬ ‫ر‬ ‫‪:8.5‬‬
‫ں ا ‪،‬ب‪،‬پ‬ ‫۔اس‬ ‫د‬ ‫در‬ ‫اور‬ ‫رو‬

‫اور‬ ‫ُ‬ ‫۔ر‬ ‫ں‬ ‫د وں‬ ‫ر‬ ‫و ہ مد‬
‫۔‬ ‫ےد‬ ‫دا‬
‫اروں‬ ‫دو ا‬ ‫دا‬ ‫ر‬ ‫رو‬ ‫ر ُ‬ ‫اس‬

‫ں‬ ‫وار ے ا ‪ ،‬ب‪ ،‬پ اور ت‬ ‫دو ں ازى را ں رے ۔ا را‬
‫ازى ے‬ ‫وار را آ‬ ‫۔ دو‬ ‫وار ے ٹ‪ ،‬ث‪ ،‬ج اور چ ں‬ ‫دو ا را‬
‫رو ا‬ ‫ر‬ ‫۔دو ازى را ں‬ ‫وا‬ ‫دار‬ ‫۔ رو‬
‫ذر‬ ‫ے ر ُ‬ ‫دا‬ ‫ر‬ ‫اور‬ ‫ا‬ ‫دو رہ‬
‫دے‬ ‫دؤ‬ ‫رو‬ ‫ں‬ ‫د‬ ‫ں‬ ‫۔ آپ د‬
‫ى‬ ‫د ؤد ے‬ ‫۔ دو‬ ‫د‬ ‫‪8.4‬‬ ‫دى‬ ‫دؤ‬
‫ى‬ ‫ر‬ ‫ل‬ ‫ر ا‬ ‫۔ ںا‬ ‫وڑ ا‬
‫رو د‬ ‫اس‬ ‫د ؤ اس‬ ‫و‬ ‫ُ‬ ‫ر‬ ‫۔اس رت‬
‫۔‬
‫و‬ ‫ى ُا‬ ‫اور ا‬ ‫ر‬ ‫ل‬ ‫ر ا‬ ‫ا‬ ‫ر‬ ‫اب‬

‫د‬ ‫‪8.6‬‬ ‫ا‬ ‫ر آد دا‬ ‫ر ۔ ں‬
‫ں ر‬ ‫اور دو ے دا‬ ‫ر‬ ‫دا ں ر ُ‬ ‫۔اس‬ ‫ا ر‬
‫رو‬ ‫ب‪.8‬‬ ‫‪248‬‬
‫ﮔﮭﻮﻣﺘﮯ ‪‬ﮭﮯ ﮐﯽ ﻣﻘﻨﺎﻃﯿﺲ‬
‫‪1‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪1‬‬
‫ﻣﯿﺪان‬ ‫‪N‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪i.‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪S‬‬ ‫ﻣﯿﺪان‬
‫‪5‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪5‬‬
‫۔‬ ‫ِدور ر‬ ‫ر د وں‬ ‫ُ‬ ‫‪ :8.6‬ر‬
‫ِ دور‬ ‫د‬ ‫ں‬ ‫اور‬ ‫۔ ں‬ ‫ُ‬ ‫دا‬ ‫اور‬ ‫ُ اس‬

‫د ؤ اب‬ ‫رو‬ ‫ل‬ ‫ِ‬ ‫ں‬ ‫د‬ ‫ں‬
‫۔‬ ‫ز دہ وا‬ ‫‪8.7‬‬ ‫رت‬ ‫۔اس‬ ‫دى‬ ‫دؤ‬ ‫ح‬
‫ُ‬ ‫دا‬ ‫ُ دو ے اور‬ ‫ر‬ ‫ا‬ ‫دا‬ ‫ا‬ ‫ر‬

‫رو‬ ‫ں‬ ‫ُا‬ ‫رو‬ ‫ں‬ ‫اور‬ ‫۔‬
‫۔‬ ‫ُا‬ ‫د ؤ اب‬ ‫ں‬ ‫۔‬ ‫ار ر‬
‫رو‬ ‫ں‬ ‫ان‬ ‫و‬ ‫ا‬ ‫ِ دور‬ ‫ُ دو ں‬ ‫ر‬

‫۔ا‬ ‫ر‬ ‫رو و‬ ‫اس دوران‬ ‫۔‬ ‫ُا‬
‫ا‬ ‫ں‬ ‫دور‬ ‫۔‬ ‫رہ‬ ‫ُ‬ ‫رں‬ ‫ُ‬ ‫ر‬
‫اور ر‬ ‫۔‬ ‫م‬ ‫رے‬ ‫رو ا‬ ‫ں‬ ‫د ؤا‬
‫۔‬ ‫رو‬ ‫ا اس‬
‫اور ا‬ ‫ل‬ ‫را‬ ‫وا‬ ‫دا‬ ‫در‬

‫ں ۔‬ ‫ز دہ‬ ‫دو‬ ‫اس‬
‫‪249‬‬ ‫دؤ‬ ‫‪.8.2‬‬
‫ج‬
‫‪i‬‬
‫ث‬ ‫چ‬ ‫‪2‬‬
‫ٹ ‪‬ﮭﮯ ﮐﻮ ﺑﺶ ﻧﮯ‬ ‫‪7‬‬ ‫‪8‬‬ ‫اﻟﻒ ‪‬ﮭﮯ ﮐﻮ ﺑﺶ ﻧﮯ‬

‫ﮐﺴﺮ دور ﮐﯿﺎ ﮨﻮا ﮨﮯ‬ ‫ﮐﺴﺮ دور ﮐﯿﺎ ﮨﻮا ﮨﮯ‬
‫‪6‬‬ ‫‪1‬‬
‫ٹ‬ ‫‪i.‬‬ ‫اﻟﻒ‬
‫‪5‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬
‫ت‬ ‫ب‬
‫‪i‬‬
‫پ‬
‫‪2‬‬
‫۔‬ ‫دور ر‬ ‫دود وں‬ ‫‪ :8.7‬ر‬
‫دؤ‬ ‫‪8.2‬‬
‫ح ٹ‪ ،‬ث‪ ،‬ج اور چ‬ ‫۔ا‬ ‫وار ے‬ ‫‪ 8.5‬ا ‪ ،‬ب‪ ،‬پ اور ت‬

‫۔‬ ‫ك د ؤ ‪ e1‬د‬ ‫وات ‪ 5.23‬ا‬ ‫‪5.3‬‬ ‫۔‬ ‫وار ے‬
‫۔‬ ‫دو رہ د‬ ‫ں دد‬ ‫ا‬
‫)‪(8.1‬‬ ‫‪e1 = ωN ϕm = ωN ABm‬‬
‫‪8.4‬‬ ‫۔ ں‬ ‫دؤ ا‬ ‫ا ك‬ ‫ں‬ ‫ں‬ ‫ار‬ ‫‪Bm‬‬ ‫درز‬ ‫ا‬

‫ك دؤ ر‬ ‫د ؤ‪e‬ا‬ ‫ك‬ ‫د‬
‫ُ‬
‫ت‪ + e‬پ‪ + e‬ب‪ + e‬ا ‪e = e‬‬
‫)‪(8.2‬‬ ‫چ‪ + e‬ج‪ + e‬ث‪ + e‬ٹ‪= e‬‬
‫‪= 4ωN ABm‬‬
‫لآ‬ ‫د ؤز ِا‬ ‫ں‬ ‫ف‬ ‫د‬ ‫‪8.6‬‬
‫ت‪ + e‬پ‪ + e‬ب‪e = e‬‬

‫)‪(8.3‬‬ ‫چ‪ + e‬ج‪ + e‬ث‪= e‬‬
‫‪= 3ωN ABm‬‬
‫رو‬ ‫ب‪.8‬‬ ‫‪250‬‬
‫‪e‬‬ ‫ﻏ‪ ‬ﺿﺮوری ‪‬ﺮ‬
‫‪4ωN ABm‬‬
‫‪3ωN ABm‬‬
‫‪.‬‬
‫د ؤ۔‬ ‫ر‬ ‫‪:8.8‬آ د وں‬
‫۔اس‬ ‫د ؤد‬ ‫ر‬ ‫‪ 8.8‬اس آ د وں وا‬

‫‪8.5‬‬ ‫ں‬ ‫‪n‬‬ ‫ڑى‬ ‫ا‬ ‫۔ا‬ ‫آر‬ ‫ورى‬ ‫د ؤ ار‬
‫ُ‬ ‫‪n‬‬
‫دؤ ا ے ۔‬ ‫وار ں‬ ‫ح دو ‪2‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬
‫)‪(8.4‬‬ ‫=‪e‬‬ ‫‪ωN ϕm = ωN ABm‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫ً‬ ‫دؤ‬ ‫ورى‬ ‫اس رت‬

‫ُ‬
‫‪ωN ϕm‬‬ ‫‪2‬‬
‫)‪(8.5‬‬ ‫‪n‬‬ ‫= ‪× 100‬‬ ‫‪× 100‬‬
‫‪2 ωN ϕm‬‬ ‫‪n‬‬
‫د ؤ ز دہ ار‬ ‫اد‬ ‫د وں‬ ‫ا‬ ‫۔آپ د‬

‫۔‬ ‫ا از ں‬ ‫ِ‬ ‫ورى‬ ‫اور‬
‫۔اس‬ ‫ں‬ ‫ار‬ ‫‪Bm‬‬ ‫درز‬ ‫د‬ ‫‪8.4‬‬ ‫ر‬ ‫اب‬

‫۔اس ح‬ ‫زاو ں‬ ‫وات ‪8.1‬‬ ‫ك دؤ‬ ‫ں‬ ‫رت‬
‫ا‬ ‫دؤ‬ ‫ك‬ ‫وار ں‬ ‫دؤ ر‬
‫ُ‬
‫)‪(8.6‬‬ ‫‪e = e1 + e2 + e3 + e4‬‬
‫۔‬ ‫دؤ‬ ‫ك‬ ‫ں‬ ‫· · · ‪e1 , e 2 ,‬‬ ‫ں‬
‫دو رہ‬ ‫ے اس‬ ‫د ے ا‬ ‫فا‬ ‫۔ا‬ ‫ر‬ ‫‪8.4‬‬ ‫اب‬

‫اد‬ ‫د وں‬ ‫ر‬ ‫۔ا‬ ‫دو رہ و‬ ‫دؤ‬ ‫اور اس‬
‫و ارى‬ ‫ِ‬ ‫درز‬ ‫۔ اب ا‬ ‫ِ ا از‬ ‫ز دہ دى‬
‫اور اس ا‬ ‫آ‬ ‫ص‬ ‫ار‬ ‫‪Bm‬‬ ‫ا‬ ‫ا‬
‫‪251‬‬ ‫‪ .8.3‬وڑ‬
‫‪Ni‬‬
‫‪2‬‬
‫‪.‬‬
‫‪− N2i‬‬
‫د ؤ۔‬ ‫ِ‬ ‫‪:8.9‬آرىد وں‬
‫دؤ‬ ‫ك‬ ‫ے اس‬ ‫اس ا‬ ‫۔ ںا‬ ‫ر‬ ‫ں‬ ‫ا‬

‫۔ ںا‬ ‫ر‬ ‫دؤ‬ ‫د ؤ ‪ e1‬اُس اس ا‬ ‫۔‬
‫دى‬ ‫وات ‪8.6‬‬ ‫‪ ٰ ،‬ا اس رت‬ ‫ار‬ ‫ان‬ ‫· · · ‪ e1 , e2 ,‬آ‬
‫۔‬ ‫ار‬ ‫دؤ‬
‫ك‬ ‫رى‬ ‫‪ Bm‬ارى‬ ‫درز‬ ‫ا‬ ‫د‬

‫آ ں‬ ‫۔‬ ‫ورى‬ ‫ر‬ ‫‪Bm‬‬ ‫وں‬ ‫۔ رو‬ ‫دؤ‬
‫۔ او ذ‬ ‫ارى‬ ‫ا‬ ‫ىآ ں‬ ‫‪ Bm‬ں ر‬ ‫درز‬
‫ف دو‬ ‫وں ر‬ ‫ں‬ ‫ر د وں‬ ‫ا ً‬
‫‪8.9‬‬ ‫۔‬ ‫د وں‬ ‫د ؤ آرى‬ ‫درز‬ ‫ں‬ ‫۔ اس ح ر‬ ‫ر‬
‫۔‬ ‫د‬
‫وات ‪8.4‬‬ ‫دؤ‬ ‫ا‬ ‫ڑے‬ ‫ا‬ ‫اور‬ ‫ز دہ‬

‫۔ ں ز دہ‬ ‫اد‬ ‫ر د وں‬ ‫ڑے‬ ‫ں‪n‬ا‬
‫۔‬ ‫ازى ڑا‬ ‫وار‬ ‫دؤ‬ ‫ڑ ں‬
‫وڑ‬ ‫‪8.3‬‬
‫۔ا‬ ‫دؤ‬ ‫درز‬ ‫د ؤ اور وڑ‬ ‫آ ں ا‬

‫دؤ‬ ‫ى‬ ‫د‬ ‫‪8.9‬‬ ‫۔‬ ‫ر‬ ‫دؤ‬ ‫درز‬ ‫ان‬
‫رو‬ ‫ب‪.8‬‬ ‫‪252‬‬
‫‪5‬‬
‫و‬ ‫دى ر‬
‫‪8 NI‬‬
‫)‪(8.7‬‬ ‫= ‪τq‬‬
‫‪π2 2‬‬
‫وڑ وات‬ ‫ٰ ا ان‬ ‫د ؤ دى‬ ‫ں‬ ‫اور‬ ‫۔ ں‬

‫ح‬ ‫‪5.101‬‬
‫(‬ ‫‪)2‬‬
‫‪π‬‬ ‫‪P‬‬
‫)‪(8.8‬‬ ‫‪T =−‬‬ ‫‪ϕm τq‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫۔‬
‫۔ا‬ ‫ى‬ ‫ر‬ ‫رہ د وں‬ ‫ل ‪ :8.1‬دو‬

‫۔‬ ‫مر‬ ‫ر ر‬ ‫‪3600‬‬ ‫۔‬ ‫و ‪ 0.0442‬و‬ ‫ر‬
‫۔‬ ‫دؤ‬ ‫ورى‬ ‫دؤ‬ ‫ا‬ ‫• اس‬

‫ُ‬
‫۔‬ ‫دؤ‬ ‫•‬
‫‪:‬‬
‫۔‬ ‫‪2‬‬
‫‪n‬‬ ‫= ‪× 100‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪12‬‬ ‫‪× 100 = 16.66‬‬ ‫ورى‬ ‫وات ‪8.5‬‬ ‫•‬
‫‪3600‬‬
‫دؤ‬ ‫د‬ ‫وات ‪8.4‬‬ ‫ں‬ ‫‪60‬‬ ‫ر ‪= 60‬‬ ‫ر‬ ‫•‬
‫‪12‬‬
‫=‪e‬‬ ‫‪× 2 × π × 60 × 20 × 0.0442 = 1999.82 V‬‬
‫‪2‬‬
‫۔‬
‫‪fundamental Fourier component5‬‬

‫‪253‬‬ ‫ن‬ ‫ناور د‬ ‫و‬ ‫‪.8.4‬‬
‫‪′‬‬
‫‪Rm‬‬
‫ﺟ‪‬ﯾ‪ ‬ﻗﻮی ‪‬ﮭﺎ‬ ‫‪.‬‬
‫ﺟ‪‬ﯾ‪‬‬ ‫ﻗﻮی ‪‬ﮭﺎ‬
‫‪Rm‬‬
‫ﺑ‪‬و‪V‬‬
‫ب‪ :‬ﺧﻮد ﮨﯿﺠﺎن‬ ‫اﻟﻒ‪ :‬ﺑ‪‬و‪ ‬ﮨﯿﺠﺎن‬
‫۔‬ ‫ناور د ن‬ ‫‪ :8.10‬و‬
‫ناور د ن‬ ‫و‬ ‫‪8.4‬‬
‫‪7‬‬
‫ﺧﻮد ﮨﯿﺠﺎن‬ ‫دؤ‬ ‫و‬ ‫ا‬ ‫‪6‬‬
‫ﺑ‪‬و‪ ‬ﮨﯿﺠﺎن‬
‫۔‬ ‫دؤ‬ ‫ا دہ ك‬ ‫ا‬ ‫اس‬ ‫ا‬
‫۔‬ ‫ن‬ ‫ر د اس‬
‫‪9‬‬
‫دہ‬ ‫۔ ا‬ ‫دى‬ ‫آ‬ ‫ا‬ ‫‪ 8‬اور‬ ‫ى‬ ‫‪-8.10‬ا‬
‫ر‬ ‫۔ ں ى‬ ‫د ؤ دى‬ ‫ا دہ‬ ‫ں‬ ‫ان‬ ‫در‬
‫۔‬ ‫ح‬
‫دؤ‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫اس‬ ‫د ؤ دى‬ ‫ں‬ ‫ا اور ى‬

‫ا‬ ‫ا‬ ‫۔اس‬ ‫د ؤ ا ا از‬ ‫دو ے‬
‫۔‬ ‫ا ا از‬ ‫ا‬ ‫دى‬ ‫اس‬
‫۔ ں‬ ‫و‬ ‫ا‬ ‫ن‬ ‫و‬ ‫‪-8.10‬ا‬

‫ِ‬ ‫و ‪ ϕm‬اور‬ ‫ا‬ ‫د ؤ ‪،τm‬‬ ‫ا‬ ‫اس‬ ‫رو‬ ‫ا‬
‫‪separately excited6‬‬
‫‪self excited7‬‬
‫‪armature coil8‬‬
‫‪filed coil9‬‬
‫رو‬ ‫ب‪.8‬‬ ‫‪254‬‬
‫‪eq0‬‬ ‫‪ϕm‬‬
‫‪ ω0‬رﻓﺘﺎر‬ ‫ﺑﻘﺎﯾﺎ ﻣﻘﻨﺎﻃﯿﺴﯽ ‪‬ﺎو‬
‫‪..‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬
‫‪Im‬‬ ‫‪Nm Im‬‬

‫۔‬ ‫دؤ‬ ‫رو‬ ‫‪ :8.11‬ا‬
‫وات ‪8.1‬‬ ‫دؤ‬ ‫ك‬ ‫۔ ں‬ ‫و ‪Bm‬‬

‫۔‬ ‫وات ‪8.8‬‬ ‫وڑ‬
‫وع‬ ‫۔ ں رو‬ ‫وا‬ ‫‪8.11‬‬ ‫اب‬ ‫رو‬

‫ب‬ ‫۔‬ ‫ز دہ رو ا‬ ‫رو اہ ِ را‬ ‫ك د ؤ اور ا‬
‫اس‬ ‫‪eq0‬‬ ‫دؤ‬ ‫‪e‬‬ ‫۔اس‬ ‫ے‬ ‫ُ‬
‫ر ر ‪ω0‬‬ ‫اور ا‬ ‫دؤ ى‬ ‫ا‬ ‫ت دد‬
‫وات ‪ 8.4‬د‬ ‫ؤ ‪eq‬‬ ‫د‬ ‫اور ر ر ‪ ω‬اس‬ ‫۔ا‬
‫‪n‬‬
‫‪eq‬‬ ‫‪2 ωN ABm‬‬ ‫‪ω‬‬
‫)‪(8.9‬‬ ‫=‬ ‫‪n‬‬ ‫=‬
‫‪eq0‬‬ ‫‪2 ω0 N ABm‬‬ ‫‪ω0‬‬
‫‪rpm‬‬
‫)‪(8.10‬‬ ‫= ‪eq‬‬ ‫‪eq0‬‬
‫‪rpm0‬‬
‫‪10‬‬
‫در‬ ‫وات ف اُس رت‬ ‫۔ در‬ ‫ںر ر‬
‫۔‬ ‫ان‬
‫د‬ ‫ا‬ ‫۔‬ ‫ور‬ ‫اس‬ ‫ا‬

‫‪255‬‬ ‫ن‬ ‫ناور د‬ ‫و‬ ‫‪.8.4‬‬
‫ﻣﯿﺪا‪ ‬ﮭﺎ‬ ‫ﻣﯿﺪا‪ ‬ﮭﺎ‬
‫ﺟ‪‬ﯾ‪ ‬ﻗﻮی ‪‬ﮭﺎ‬ ‫ﻣﯿﺪا‪ ‬ﮭﺎ‬ ‫‪.‬‬

‫ﺟ‪‬ﯾ‪‬‬ ‫ﻗﻮی ‪‬ﮭﺎ‬
‫ب‪ :‬ﻣﺮﮐﺐ ﺟﮍی‬ ‫اﻟﻒ‪ :‬ﺳﻠﺴﻠﮧ وار ﺟﮍی‬
‫۔‬ ‫ى د ن‬ ‫واراور‬ ‫‪:8.12‬‬
‫د ؤ ا ے ‪11‬۔‬ ‫ن‬ ‫ا‬ ‫۔ ںا‬

‫۔‬ ‫رو د‬ ‫ا‬ ‫دؤ ب‬
‫دؤ‬ ‫۔اس ك‬ ‫دؤ ا‬ ‫ل‬ ‫د ن‬ ‫ا‬

‫ذرا ز دہ ن‬ ‫ان ا‬ ‫اور ں‬ ‫رو رواں‬ ‫ا‬
‫رى ك د ؤ ا‬ ‫۔اس ح‬ ‫ھ‬ ‫دؤ‬ ‫اور ں اس‬
‫۔‬ ‫ر ر ھر‬ ‫ا ا‬ ‫۔‬ ‫وع‬
‫ازى ُ ے ۔ اس ح‬ ‫ا اور ى‬ ‫د‬ ‫د ن‬ ‫‪-8.10‬ب‬

‫ا‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫۔اس‬ ‫‪12‬‬
‫ﺧﻮد ﮨﯿﺠﺎن ﻣﺘﻮازی ﺟﮍی‬ ‫ى‬
‫و ن‬ ‫رو‬ ‫ا‬ ‫۔اس ا‬ ‫وار ى‬
‫۔‬ ‫وڑ‬ ‫دؤ‬ ‫ح‬
‫ﺧﻮد ﮨﯿﺠﺎن ﺳﻠﺴﻠﮧ وار ﺟﮍی‬ ‫۔ا‬ ‫دو اور‬‫د‬ ‫د ن‬ ‫‪8.12‬‬

‫وار ُ ے‬ ‫ا اور ى‬ ‫وار ى‬ ‫۔‬ ‫اور دوﺳﺮی ﺧﻮد ﮨﯿﺠﺎن ﻣﺮﮐﺐ‬
‫ازى اور دو ا اس‬ ‫ى‬ ‫ا‬ ‫دو‬ ‫ا‬ ‫۔ﻣﺮﮐﺐ ﺟ‪‬ﯾ‪‬‬
‫وار‬ ‫ى‬ ‫ازى ُ ا‬ ‫۔‬ ‫وار ُ ے‬
‫اور دو ى رت دور‬ ‫رت ا ﻗﺮﯾﺐ ﺟﮍی ﻣﺮﮐﺐ‬ ‫۔‬ ‫دور ُ ا‬ ‫دو ى‬
‫۔‬ ‫دو ں ا ل د‬ ‫‪8.13‬‬ ‫۔‬ ‫ﺟﮍی ﻣﺮﮐﺐ‬
‫ر‬ ‫وا‬ ‫۔‬ ‫چر‬ ‫‪11‬آپ‬

‫‪parallel connected12‬‬
‫رو‬ ‫ب‪.8‬‬ ‫‪256‬‬
‫‪Nms‬‬ ‫‪Nms‬‬
‫‪Ims‬‬ ‫‪Ims‬‬
‫‪Imm‬‬ ‫‪Imm‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬
‫ﺟ‪‬ﯾ‪‬‬ ‫‪V‬‬ ‫‪.‬‬
‫ﺟ‪‬ﯾ‪‬‬ ‫‪V‬‬
‫‪Nmm‬‬ ‫‪Nmm‬‬
‫‪−‬‬ ‫‪−‬‬
‫ب‪ :‬دور ﺟﮍی‬ ‫اﻟﻒ‪ :‬ﻗﺮﯾﺐ ﺟﮍی‬
‫دور ى د ن‬ ‫ىاور‬ ‫‪:8.13‬‬
‫ن‬ ‫و‬ ‫وں‬ ‫ح ى دو‬ ‫‪8.10‬‬ ‫۔‬ ‫ح رے‬ ‫ا‬

‫رو‬ ‫رو‬ ‫ى‬ ‫۔‬ ‫اور د ن ازى ى‬
‫۔‬ ‫ُا‬
‫ا‬ ‫رو‬ ‫ب‬ ‫ا‬ ‫د ؤ اس‬ ‫ا‬ ‫ح ى‬
‫)‪(8.11‬‬ ‫‪τ = Nm Im‬‬
‫ى ا‬ ‫رو اس اور اس‬ ‫ا‬ ‫د ن ازى ى‬ ‫‪8.10‬‬

‫‪V‬‬ ‫‪′‬‬
‫= ‪ Im‬ں د ن ازى ى‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R = Rm +‬‬ ‫‪Rm‬‬ ‫ا‬
‫۔‬ ‫ں‬ ‫اس وات‬
‫‪Im V‬‬
‫)‪(8.12‬‬ ‫= ‪τm,m‬‬ ‫‪′‬‬
‫‪Rm + Rm‬‬
‫اس‬ ‫ٰ ا اس رت‬ ‫ا‬ ‫رو‬ ‫ى‬ ‫رو‬ ‫ا‬ ‫وار ى‬

‫۔‬ ‫وات ں‬
‫)‪(8.13‬‬ ‫‪τm,s = Nm Iq‬‬
‫ا‬ ‫ازى ے‬ ‫‪Nmm‬‬ ‫۔اس‬ ‫د ؤ دو‬ ‫ا‬ ‫‪8.13‬‬

‫ٰا‬ ‫رو ‪Ims‬‬ ‫وار ے ا‬ ‫رو ‪ Imm‬اور ‪Nms‬‬
‫)‪(8.14‬‬ ‫‪τm,mk = Nms Ims + Nmm Imm‬‬

‫‪257‬‬ ‫ر د‬ ‫‪.8.5‬‬
‫ﻣﺘﻮازی‬
‫‪100%‬‬ ‫ﺑ‪‬و‪‬‬
‫ﻣﺮﮐﺐ‬
‫‪‬ﺮک ﺑﺮ‪ ‬دﺑﺎو‬ ‫ﺳﻠ‬

‫ﮧ‬‫ﺴﻠ‬
‫وار‬
‫‪.‬‬
‫ﺑﺮ‪ ‬ﺑﺎر‬ ‫‪100%‬‬
‫۔‬ ‫دؤ‬ ‫ك‬ ‫‪:8.14‬‬
‫ر د‬ ‫‪8.5‬‬
‫دؤ‬ ‫‪8.5.1‬‬
‫‪8.14‬‬ ‫ے‬ ‫ان‬ ‫دؤ‬ ‫وں‬ ‫ُے‬ ‫ں‬

‫ف‬ ‫وڑ‬ ‫و‬ ‫۔د ے‬ ‫ر‬ ‫ر ر‬ ‫۔‬ ‫د‬
‫۔‬ ‫ا‬
‫‪-8.15‬ا‬ ‫دور‬ ‫وى‬ ‫ر‬ ‫ن‬ ‫و‬ ‫ان‬

‫‪13‬‬
‫رو ‪ Iq‬ر‬ ‫‪Rq‬‬ ‫ا‬ ‫ى‬ ‫اس‬ ‫د‬ ‫ن‬ ‫۔ و‬ ‫دى‬
‫ِر‬ ‫د ؤ ‪Eq‬‬ ‫ك‬ ‫ا رو‬ ‫د ؤ ‪،V‬‬ ‫۔ ٰا‬ ‫دؤ‬ ‫اس‬
‫)‪(8.15‬‬ ‫‪V = Eq − Iq Rq‬‬
‫ر ن‬ ‫ا‬ ‫ن‬ ‫و‬ ‫۔‬ ‫دؤ‬ ‫‪Iq‬‬

‫۔‬ ‫رآ‬ ‫اور و ت‬ ‫۔‬
‫ا‬ ‫ى‬ ‫د‬ ‫ر ن ۔ ازى ى‬ ‫ازى ى‬

‫رو‬ ‫ا‬ ‫دؤ‬ ‫ا‬ ‫۔ ں اس‬ ‫دؤ‬
‫رو‬ ‫ب‪.8‬‬ ‫‪258‬‬
‫‪Iq‬‬
‫‪+‬‬
‫‪Iq‬‬
‫‪Rq‬‬
‫‪+‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪Rq‬‬
‫ﺟ‪‬ﯾ‪E ‬‬ ‫‪Rm‬‬ ‫‪V‬‬
‫‪V‬‬
‫‪−‬‬ ‫‪Rm‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪.‬‬
‫ﺟ‪‬ﯾ‪E ‬‬
‫‪−‬‬ ‫‪−‬‬
‫‪−‬‬
‫دور۔‬ ‫وى‬ ‫ناور ازى ى‬ ‫‪ :8.15‬و‬
‫‪Rm‬‬
‫‪Iq‬‬
‫‪+‬‬
‫‪′‬‬ ‫‪Rm‬‬
‫‪Rm‬‬ ‫‪Iq‬‬
‫‪Rq‬‬
‫‪+‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪Rq‬‬
‫ﺟ‪‬ﯾ‪E ‬‬ ‫‪Rm‬‬ ‫‪V‬‬
‫‪V‬‬
‫‪−‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪.‬‬
‫ﺟ‪‬ﯾ‪E ‬‬
‫‪−‬‬ ‫‪−‬‬
‫‪−‬‬
‫ب‪ :‬ﻣﺮﮐﺐ‬ ‫اﻟﻒ‪ :‬ﺳﻠﺴﻠﮧ وار‬
‫دور۔‬ ‫وى‬ ‫واراور‬ ‫‪:8.16‬‬

‫‪259‬‬ ‫ر د‬ ‫‪.8.5‬‬
‫دؤ‬ ‫۔اس ح ان‬ ‫دؤ‬ ‫ك‬ ‫۔ اس‬

‫۔‬ ‫ز دہ‬ ‫ن‬ ‫ڈ ن و‬
‫ا‬ ‫وار ى‬ ‫۔‬ ‫وى داو د‬ ‫وار اور‬ ‫‪8.16‬‬

‫دؤ‬ ‫ا‬ ‫۔اس ح‬ ‫ر‬ ‫رو‬ ‫ے‬
‫ان‬ ‫ًا ل‬ ‫د ر ۔اس ح ُ ے‬ ‫۔اس‬ ‫دؤ‬ ‫ك‬
‫۔‬ ‫ز دہ‬ ‫د ؤ‪،‬‬
‫۔‬ ‫وں‬ ‫وار اور ازى ى‬ ‫ر د‬ ‫ى‬

‫۔ ں‬ ‫د ؤ را‬ ‫ا‬ ‫دؤ‬ ‫و‬ ‫ى‬
‫۔‬ ‫ے‬ ‫د ؤ اس‬
‫د‬ ‫رو‬ ‫ازى ى‬ ‫دؤ‬ ‫وں‬ ‫ى‬ ‫ن‪ ،‬ازى اور‬ ‫و‬
‫۔‬ ‫و‬
‫اور اس‬ ‫ر‬ ‫ٰا‬ ‫رو ا‬ ‫در ر‬ ‫ى‬

‫ٰا‬ ‫ر‬ ‫رو‬ ‫رى‬ ‫ا‬ ‫وار‬ ‫۔‬ ‫ً‬
‫رو ر‬ ‫رے‬ ‫ا‬ ‫۔ آ ں‬ ‫ر‬
‫۔‬ ‫ً ز دہ‬ ‫اور اس‬ ‫ر‬ ‫ر‬ ‫ٰا‬
‫وڑ‬ ‫ر ر‬ ‫‪8.5.2‬‬
‫د ۔‬ ‫ُا‬ ‫رو‬ ‫ا‬ ‫‪ 8.15‬اور ‪ 8.16‬ر ع‬ ‫ں‬

‫ں‬ ‫د ؤ دى‬ ‫و‬ ‫۔‬ ‫ُے‬ ‫ں‬ ‫ح‬ ‫وں‬
‫ٰا‬ ‫ى‬ ‫۔ رو‬ ‫رو‬
‫‪V = Eq + Iq Rq‬‬
‫)‪(8.16‬‬ ‫‪V − Eq‬‬
‫=‪I‬‬
‫‪Rq‬‬
‫۔‬ ‫فق‬ ‫ى‬ ‫‪q‬‬ ‫‪ Rq‬ز‬ ‫‪13‬‬
‫رو‬ ‫ب‪.8‬‬ ‫‪260‬‬
‫رﻓﺘﺎر‬
‫وار‬
‫ﻣﺮﮐﺐ‬
‫ﺴﻠﮧ‬
‫ﺳﻠ‬
‫ﺑ‪‬و‪ ‬ﯾﺎ ﻣﺘﻮازی‬
‫‪100%‬‬
‫‪.‬‬
‫ﺑﺮ‪ ‬ﺑﺎر‬ ‫‪100%‬‬
‫۔‬ ‫ر ر‬ ‫‪:8.17‬‬
‫ا‬ ‫ٰا‬ ‫دؤ ا‬ ‫و‬ ‫ار‬ ‫ا‬ ‫وں‬ ‫ن اور ازى ى‬ ‫و‬
‫ى‬ ‫وات ‪8.8‬‬ ‫ا‬ ‫۔‬ ‫ا‬ ‫و‬
‫ى‬ ‫د‬ ‫۔ وات‬ ‫رو‬ ‫اس‬ ‫۔‬ ‫و‬
‫۔ ں‬ ‫ر ر‬ ‫ٰا‬ ‫ر ر‬ ‫۔ ‪Eq‬‬ ‫ا‬ ‫ؤ ‪Eq‬‬ ‫د‬
‫۔‬ ‫د‬ ‫‪8.17‬‬ ‫۔‬ ‫ر ر‬
‫رى‬ ‫۔اس ر ر‬ ‫ار ر‬ ‫ر ر‬ ‫ً‬ ‫ن‬ ‫و‬ ‫ازى ى‬

‫ا‬ ‫آ‬ ‫وں ر ر‬ ‫۔ان‬ ‫ً ف‬ ‫دار‬ ‫ح‬
‫وار ى ا‬ ‫ا‬ ‫۔ا‬ ‫رو‬
‫دؤ‬ ‫و‬ ‫۔‬ ‫وں‬ ‫۔ان ر ر ں و‬
‫۔‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ً ىا‬ ‫۔ا‬ ‫ر ر‬
‫رو‬ ‫ز دہ وڑ ى‬ ‫وڑ اور ان ز دہ‬ ‫ل‬ ‫ان‬

‫۔‬ ‫ر‬
‫۔‬ ‫رو‬ ‫ں‬ ‫ا‬ ‫ى اور‬ ‫اس‬ ‫ى‬ ‫وار ى‬

‫۔‬ ‫ر ر‬ ‫‪Eq‬‬ ‫اور وات ‪8.16‬‬ ‫و‬ ‫ا‬
‫ں ز دہ وڑ‬ ‫ں‬ ‫ان‬ ‫۔ا‬ ‫ر ر ز دہ‬ ‫ان‬
‫ز دہ‬ ‫وڑ‬ ‫ان در ر‬ ‫ان ر ر‬ ‫وڑ‬ ‫در ر ۔‬
‫۔‬
‫‪261‬‬ ‫ر د‬ ‫‪.8.5‬‬
‫۔ا‬ ‫ھ‬ ‫ك‬ ‫ر ر‬ ‫وار ى‬ ‫ورى‬ ‫ں اس ت ذ‬

‫دار ر ۔‬ ‫ورى‬ ‫ص لر‬ ‫اس ت‬ ‫و‬ ‫ا ل‬
‫۔ ں‬ ‫و ا‬ ‫ز دہ‬ ‫ز دہ‬ ‫‪Iq‬‬ ‫و‬

‫دار‬ ‫۔ ا ا‬ ‫ز دہ‬ ‫وڑ‬ ‫و‬
‫۔‬ ‫آ ن‬
‫دار‬ ‫۔ ں‬ ‫ت‬ ‫وں‬ ‫ں‬ ‫ان دو‬ ‫وں‬

‫۔‬ ‫رآ‬ ‫وں‬ ‫ر‬ ‫وار‬ ‫ر ر‬ ‫ورى‬
‫ازى ى‬ ‫وا‬ ‫ر ر‬ ‫ل ‪ :8.2‬ا ‪ 75‬واٹ ‪ 415‬وو اور ‪1200‬‬

‫۔‬ ‫ا ‪ 83.2‬او‬ ‫ا‬ ‫ا ‪ 0.072‬او اور اس‬ ‫ى‬
‫۔‬ ‫ر‬ ‫‪ 112‬ا‬ ‫ر ر‬ ‫‪1123‬‬ ‫اس‬ ‫ا‬
‫۔‬ ‫رو‬ ‫رو اور ى‬ ‫ا‬ ‫•‬
‫۔‬ ‫دؤ‬ ‫ا دہ‬ ‫ا رو‬ ‫•‬

‫ر ر‬ ‫رو‬ ‫ى‬ ‫دى‬ ‫‪ 100.2‬او‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫•ا‬
‫۔‬ ‫ا از‬ ‫ا‬ ‫۔‬
‫‪:‬‬
‫رو‬ ‫ا‬ ‫۔‪ 415‬وو‬ ‫ر ع‬ ‫‪8.18‬‬ ‫•‬

‫‪V‬‬ ‫‪415‬‬
‫= ‪Im‬‬ ‫‪′‬‬
‫‪Rm +Rm‬‬ ‫=‬ ‫‪= 4.988 A‬‬
‫‪83.2‬‬
‫۔‬ ‫رو ‪Iq = Ib − Im = 112 − 4.988 = 107.012 A‬‬ ‫۔ ں ى‬

‫رو‬ ‫ب‪.8‬‬ ‫‪262‬‬
‫‪Rq‬‬
‫‪Iq‬‬ ‫‪Ib‬‬
‫‪+‬‬
‫‪′‬‬
‫‪Rm‬‬
‫‪Im‬‬
‫‪+‬‬
‫‪Eq‬‬ ‫‪.‬‬
‫ﻣﻮﭨﺮ‬ ‫‪Rm‬‬ ‫‪V‬‬
‫‪−‬‬
‫‪Lm‬‬
‫‪−‬‬
‫ل۔‬ ‫‪:8.18‬‬
‫دؤ‬ ‫ا دہ‬ ‫ا رو‬ ‫• ں‬

‫‪Eq = V − Iq Rq = 415 − 107.012 × 0.072 = 407.295 V‬‬
‫۔‬
‫دى‬ ‫‪ 100.2‬او‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫•ا‬

‫‪V‬‬ ‫‪415‬‬
‫= ‪Im‬‬ ‫‪′‬‬
‫=‬ ‫‪= 4.1417 A‬‬
‫‪Rm + Rm‬‬ ‫‪100.2‬‬
‫۔‬
‫ر‬ ‫رو ‪ 107.012‬ا‬ ‫ى‬ ‫•ا‬
‫‪Eq = V − Iq Rq = 415 − 107.012 × 0.072 = 407.295 V‬‬
‫۔‬ ‫ر‬
‫ا‬ ‫و‬ ‫دؤ‬ ‫ا دہ‬ ‫ا رو‬ ‫د‬ ‫وات ‪8.4‬‬ ‫•‬

‫و اور ر روں اس وات‬ ‫۔ان دو‬ ‫ر ر‬ ‫ٰا‬
‫‪n‬‬
‫‪Eq1‬‬ ‫‪2 ω1 N ϕm1‬‬
‫=‬ ‫‪n‬‬
‫‪Eq2‬‬ ‫‪2 ω2 N ϕm2‬‬
‫‪263‬‬ ‫ر د‬ ‫‪.8.5‬‬
‫ا از‬ ‫ا‬ ‫ى‬ ‫۔‬ ‫‪ ٰ Eq1 = Eq2‬ا ‪ω1 ϕm1 = ω2 ϕm2‬‬

‫ں‬ ‫۔ ٰ ا اس آ ى وات‬ ‫رو‬ ‫ا‬ ‫از د‬ ‫ا دؤ‬ ‫و‬
‫۔‬
‫‪ω1‬‬ ‫‪rpm1‬‬ ‫‪ϕm2‬‬ ‫‪Im2‬‬
‫=‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪ω2‬‬ ‫‪rpm2‬‬ ‫‪ϕm1‬‬ ‫‪Im1‬‬
‫ر ر‬
‫‪Im1‬‬ ‫‪4.988‬‬
‫= ‪rpm2‬‬ ‫= ‪× rpm1‬‬ ‫‪× 1123 = 1352.47‬‬
‫‪Im2‬‬ ‫‪4.1417‬‬
‫ر ر‬ ‫رو‬ ‫ا‬ ‫د‬ ‫۔اس ل‬

‫۔‬
‫ى‬ ‫ازى ى‬ ‫‪1000 ،‬‬ ‫ل ‪ :8.3‬ا ‪ 60‬واٹ‪ 415 ،‬وو‬

‫۔ ا‬ ‫ر ر ‪1000‬‬ ‫۔‬ ‫‪ 60‬او‬ ‫ا ‪ 0.05‬او اور ا‬
‫۔‬ ‫‪1000‬‬
‫۔‬ ‫م‬ ‫اس ر ر‬ ‫اس و‬ ‫ر‬ ‫ا‬ ‫•‬
‫۔‬ ‫م‬ ‫اس ر ر‬ ‫• ‪ 140‬ا‬
‫۔‬ ‫م‬ ‫اس ر ر‬ ‫• ‪ 210‬ا‬
‫۔‬ ‫وڑ اف‬ ‫ر ر‬ ‫• اس‬
‫‪:‬‬
‫رو‬ ‫ب‪.8‬‬ ‫‪264‬‬
‫‪Ib‬‬
‫‪Iq‬‬ ‫‪Im‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪Rq‬‬ ‫‪Rm‬‬
‫‪0.05 Ω‬‬ ‫‪60 Ω‬‬
‫‪415 V‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪Lm‬‬
‫‪.‬‬
‫ﻣﻮﭨﺮ‬
‫‪E‬‬
‫ﭼﮑﺮ‪1000‬‬
‫‪−‬‬
‫‪−‬‬
‫ل۔‬ ‫‪ :8.19‬ازى ى‬
‫رﻓﺘﺎر )ﭼﮑﺮ ‪ ‬ﻣﻨﭧ(‬
‫‪1,000‬‬
‫‪980‬‬
‫‪960‬‬
‫‪940 .‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪400‬‬ ‫‪600‬‬ ‫‪800‬‬
‫‪ N m‬ﻣﺮوڑ‬
‫وڑ۔‬ ‫‪:8.20‬ر ر‬
‫‪265‬‬ ‫ر د‬ ‫‪.8.5‬‬
‫ق‬ ‫د‬ ‫رو‬ ‫ا‬ ‫۔ ازى‬ ‫د‬ ‫‪8.19‬‬ ‫•‬

‫ى‬ ‫ر‬ ‫ں ۔‬ ‫دار‬ ‫اور‬ ‫و‬ ‫ا‬ ‫۔ ٰا‬
‫۔اس ح وات ‪ 8.16‬اور وات ‪8.10‬‬ ‫ا از‬ ‫ِ‬ ‫رو ‪Iq‬‬
‫‪Eq = V − Iq Rq = 415 − 0 × Rq = 415 V‬‬

‫‪V‬‬ ‫‪415‬‬
‫= ‪Im‬‬ ‫=‬ ‫‪= 6.916 A‬‬
‫‪Rm‬‬ ‫‪60‬‬
‫۔‪ 70‬ا‬ ‫‪16.66‬‬ ‫ر ‪1000‬‬ ‫دؤ ر‬ ‫‪ 415‬وو‬

‫‪Im = 6.916 A‬‬
‫‪Iq = Ib − Im = 70 − 6.916 = 63.086 A‬‬
‫اس رت‬ ‫وات ‪8.16‬‬ ‫ٰا‬

‫‪Eq = V − Iq Rq = 415 − 63.086 × 0.05 = 411.8458 V‬‬
‫( ں‬ ‫ر ر)‬ ‫وات ‪8.10‬‬ ‫اور‬

‫‪eq‬‬ ‫‪411.8458‬‬
‫= ‪rpm‬‬ ‫= ‪rpm0‬‬ ‫‪× 1000 = 991.95‬‬
‫‪eq0‬‬ ‫‪415‬‬
‫۔‬ ‫ں ‪Ib = 140 A‬‬ ‫۔‬ ‫دو رہ‬ ‫•‬

‫‪Iq = Ib − Im = 140 − 6.916 = 133.084 A‬‬
‫‪Eq = 415 − 133.084 × 0.05 = 408.3458 V‬‬
‫‪408.3458‬‬
‫= ‪rpm‬‬ ‫‪× 1000 = 983.96‬‬
‫‪415‬‬
‫۔‬ ‫ں ‪Ib = 210 A‬‬ ‫•‬
‫‪Iq = Ib − Im = 210 − 6.916 = 203.084 A‬‬
‫‪Eq = 415 − 203.084 × 0.05 = 404.8458 V‬‬
‫‪404.8458‬‬
‫= ‪rpm‬‬ ‫‪× 1000 = 975.83‬‬
‫‪415‬‬
‫ا‬ ‫ا‬ ‫۔ ں اس‬ ‫ا از‬ ‫ع‬ ‫•‬

‫ا‬
‫)‪(8.17‬‬ ‫‪eq Iq = T ω‬‬
‫رو‬ .8‫ب‬ 266
70 T0 = 0 N m ‫وڑ‬ ‫د‬ ‫ات‬ ‫و‬ ‫ں‬

‫وڑ‬ ‫ا‬
e q Iq 411.8458 × 63.086
T70 = = = 250 N m
ω 2 × π × 16.5325
‫ح‬ ‫۔ا‬ 16.5325 ‫ر ر‬ 991.95 ‫ں‬ ‫۔‬

e q Iq 408.3458 × 133.084
T140 = = = 527 N m
ω 2 × π × 16.399
e q Iq 404.8458 × 203.084
T210 = = = 805 N m
ω 2 × π × 16.26
‫۔‬ ‫اف‬ 8.20

earth, 95 ampere-turn, 32
eddy current loss, 62 armature coil, 133, 253
eddy currents, 62, 128 axle, 163
electric field
intensity, 10 carbon bush, 179
electrical rating, 59 cartesian system, 3
electromagnet, 132 charge, 9, 138
electromotive force, 61, 139 circuit breaker, 180
emf, 139 coercivity, 44
enamel, 62 coil
energy, 42 high voltage, 56
Euler, 21 low voltage, 56
excitation, 61 primary, 55
excitation current, 51, 60, 61 secondary, 55
excitation voltage, 61 commutator, 167, 243
excited coil, 61 conductivity, 25
conservative field, 110
Faraday’s law, 37, 127 core, 55, 128
field coil, 133, 253 core loss, 62
flux, 29 core loss component, 64
Coulomb’s law, 9
Fourier series, 63, 143
cross product, 13
frequency, 132
cross section, 8
fundamental, 144
current
fundamental component, 64
transformation, 66
cylindrical coordinates, 5
generator
ac, 162 delta connected, 93
ground current, 95 design, 197
ground wire, 95 differentiation, 18
dot product, 16
harmonic, 144
harmonic components, 64 E,I, 62
267
268
parallel connected, 255 Henry, 38

permeability, 25 hunting, 180
relative, 26 hysteresis loop, 45
phase current, 95
phase difference, 23 impedance transformation, 72
phase voltage, 95 in-phase, 70
phasor, 21 induced voltage, 37, 48, 61
pole inductance, 38
non-salient, 141
salient, 141 Joule, 42
power, 42
power factor, 23 lagging, 22
lagging, 23 laminations, 31, 62, 128
leading, 23 leading, 22
power factor angle, 23 leakage inductance, 79
power-angle law, 190 leakage reactance, 79
primary line current, 95
side, 55 line voltage, 95
linear circuit, 228
rating, 97, 98 load, 99
rectifier, 167 Lorentz law, 138
relative permeability, 26 Lorenz equation, 104
relay, 103
reluctance, 26 magnetic constant, 25
residual magnetic flux, 44 magnetic core, 31
resistance, 25 magnetic field
rms, 48, 166 intensity, 11, 32
rotor coli, 106 magnetic flux
rpm, 158 density, 32
leakage, 79
saturation, 45 magnetizing current, 64
scalar, 1 mmf, 29
self excited, 253 model, 82, 209
self flux linkage, 41 mutual flux linkage, 41
self inductance, 41 mutual inductance, 41
separately excited, 253
side name plate, 98
secondary, 55 non-salient poles, 179
single phase, 23, 59
slip, 211 Ohm’s law, 26
slip rings, 178, 231 open circuit test, 87
star connected, 93 orthonormal, 3
269
unit vector, 2 stator coil, 106, 129

steady state, 177
VA, 75 step down transformer, 58
vector, 2 step up transformer, 58
volt, 139 surface density, 11
volt-ampere, 75 synchronous, 132
voltage, 139 synchronous inductance, 186
DC, 167 synchronous speed, 158, 178
transformation, 66
Tesla, 32
Watt, 42 theorem
Weber, 32 maximum power transfer, 231
winding Thevenin theorem, 228
distributed, 142 three phase, 59, 93
winding factor, 149 time period, 101, 144
torque, 168, 211
pull out, 180
transformer
air core, 59
communication, 59
ideal, 65
transient state, 177
‫‪270‬‬
‫ں‪62،‬‬ ‫ا ا‬
‫را ‪199،‬‬ ‫‪55،‬‬
‫‪80،‬‬ ‫‪55،‬‬
‫زاو ‪22،‬‬ ‫ار ط و‪37،‬‬
‫ا اد‪97،98،‬‬
‫ىزاو ‪22،‬‬ ‫ا‬
‫د ؤ‪95،‬‬ ‫ر‬ ‫زاو ر ر‪214،‬‬
‫رو‪95،‬‬ ‫ر‬ ‫‪2،‬‬ ‫ا‬
‫‪28،‬‬ ‫ا ‪38،‬‬
‫د‬ ‫د ؤ‪،48،37،‬‬ ‫ا‬
‫ر وٹ‪72،‬‬ ‫‪239،‬‬ ‫او‬
‫‪98،‬‬ ‫ں‪62،‬‬ ‫ا ‪،‬‬
‫ق‪115،‬‬ ‫ر‬ ‫‪59،‬‬ ‫ا‬
‫د‪132،‬‬ ‫ا ‪32، -‬‬
‫‪180،‬‬
‫ق‪18،‬‬ ‫ر‪138،‬‬
‫وى‪18،‬‬ ‫ار ‪177،101،‬‬
‫‪19،‬‬ ‫ا اد‪59،‬‬
‫ڑ‪93،‬‬ ‫ر‪138،9،‬‬
‫ا ‪42،‬‬ ‫د ؤ‪139،28،‬‬
‫‪93،59،‬‬ ‫د ‪66،56،‬‬
‫ك‪139،‬‬
‫ا ر‬ ‫‪187،‬‬
‫د ؤ‪59، ،‬‬ ‫‪167،‬‬
‫دار‪69،‬‬ ‫رو‪28،‬‬
‫وا ‪59،‬‬ ‫ر ‪128،‬‬
‫د ؤ ‪58،‬‬ ‫د ‪66،‬‬
‫د ؤ ‪58،‬‬ ‫نا ‪51،‬‬
‫ذرا ا غ‪59،‬‬ ‫ان‪10،‬‬
‫رو‪59، ،‬‬ ‫ت‪27،10،‬‬
‫‪65،‬‬ ‫‪179،‬‬
‫‪32،‬‬ ‫وٹ‪87،‬‬
‫ى ر‪95،‬‬ ‫دى و‪144،64،‬‬
‫‪99،‬‬
‫‪55،‬‬ ‫ى‬ ‫‪116،‬‬
‫ر‬
‫ول‪42،‬‬ ‫رو‪62،‬‬
‫و‬ ‫ع‪62،‬‬
‫و‪149،‬‬ ‫رو‪128،‬‬ ‫ر‬
‫‪23،‬‬ ‫و‬ ‫‪60،‬‬
‫‪23،‬‬
‫ى‪23،‬‬ ‫ى‪128،31،‬‬
‫‪271‬‬
‫‪183،‬‬
‫‪11،‬‬ ‫رو‪162،‬‬
‫وار‪147،‬‬ ‫ڑ‬
‫ر‪243،‬‬ ‫‪93،‬‬
‫‪167،‬‬ ‫رہ ‪93،‬‬
‫‪167،‬‬
‫‪2،‬‬ ‫‪128،‬‬
‫‪213،‬‬
‫دىا ‪3،‬‬
‫ر ر‪104،‬‬
‫ا ‪45،‬‬
‫دور‪228،‬‬
‫ب ‪13،‬‬ ‫دار ط و‪41،‬‬
‫ب ‪16،‬‬ ‫دا ‪41،‬‬
‫‪42،‬‬ ‫ن‬ ‫دا‬

‫زاو ‪190،‬‬ ‫وار‪255،‬‬
‫ل ج‪19،‬‬ ‫ازى‪255،‬‬
‫‪255،‬‬
‫رت‪177،‬‬ ‫ر‬ ‫‪255،‬‬ ‫دور ى‬
‫دى اش‪8،‬‬ ‫دور ‪180،‬‬
‫ر ‪8،‬‬ ‫دورى ‪144،101،‬‬
‫د ا‪163،‬‬
‫‪180،‬‬
‫ر‬
‫ر ‪252،‬‬ ‫ا ‪79،‬‬
‫‪143،63،‬‬ ‫ر‬ ‫‪79،‬‬
‫اڈے‬ ‫‪219،‬‬ ‫ر‬
‫ن‪127،37،‬‬ ‫ر ر‬
‫زاو ‪214،‬‬ ‫ا‬
‫ن‬ ‫رو ‪62،‬‬
‫او ‪26،‬‬ ‫‪209،82،‬‬ ‫ر‬
‫‪9،‬‬ ‫ِر ‪103،‬‬
‫ر ‪138،‬‬
‫ان‪110،‬‬ ‫ا‬ ‫‪23،‬‬ ‫و‬ ‫زاو‬
‫‪255،‬‬ ‫ى‬ ‫‪95،‬‬ ‫ز‬
‫رو‪95،‬‬ ‫ز‬
‫ا ے‪179،141،‬‬ ‫ر‪95،‬‬ ‫ز‬
‫ار‪179،141،‬‬
‫ىا ا ‪243،209،‬‬ ‫‪129،106،‬‬
‫ى ‪253،‬‬ ‫رہ ڑ‪93،‬‬
‫ك‪211،‬‬
‫‪179،‬‬ ‫ر‬ ‫ك ‪231،178،‬‬
‫‪272‬‬
‫‪228،‬‬ ‫ر ارى‪203،‬‬
‫‪،‬‬ ‫ز دہ ز دہ‬ ‫‪196،‬‬
‫ار طا ‪41،‬‬
‫ا ‪41،‬‬ ‫رو‪27،‬‬
‫‪132،‬‬ ‫و‬
‫ا ‪186،‬‬ ‫‪44،‬‬
‫ر ر‪178،158،‬‬ ‫دور‪38،‬‬
‫دور‪87،‬‬ ‫م ر‪95،‬‬
‫ارى‪1،‬‬ ‫‪106،‬‬
‫‪132،‬‬
‫ل دا ہ‪45،‬‬ ‫ا ا ‪55،‬‬
‫ت‪44،‬‬ ‫‪142،‬‬
‫رو‪64،‬‬ ‫ار‪39،‬‬
‫و‪29،‬‬ ‫ى‪55،‬‬
‫ر ‪79،‬‬ ‫ز دہ د ؤ‪56،‬‬
‫‪32،‬‬ ‫‪106،‬‬
‫ل‪51،‬‬ ‫‪135،‬‬
‫د ؤ‪29،‬‬ ‫ى‪133،‬‬
‫‪143،‬‬ ‫د ؤ‪56،‬‬
‫‪55،31،‬‬ ‫‪106،‬‬
‫ا ‪133،‬‬
‫‪168،25،‬‬
‫و‪30،26،‬‬
‫د‬
‫ان‬
‫‪3،‬‬ ‫ر‬
‫ت‪32،11،‬‬
‫‪5،‬‬
‫‪48،19،‬‬
‫ك د ؤ‪61،‬‬
‫‪166،‬‬
‫ر‪163،‬‬
‫و‪144،64،‬‬
‫ط د‪194،‬‬
‫‪25،‬‬
‫‪188،21،‬‬
‫‪253،‬‬ ‫ا‬
‫ق‪23،‬‬
‫واٹ‪42،‬‬ ‫‪255،‬‬
‫وو ‪139،‬‬ ‫‪128،‬‬
‫وو ‪-‬ا ‪75،‬‬ ‫ى ع‪62،‬‬
‫و ‪32،‬‬ ‫و‪64،‬‬
‫و ‪37، -‬‬ ‫وڑ‪211،168،‬‬
‫ا ‪180،‬‬
‫‪29،26،‬‬ ‫ا ‪25،‬‬
‫م‪70،‬‬ ‫وات ر ‪104،‬‬
‫ن‪61،‬‬
‫‪273‬‬
‫رو‬ ‫و ‪253،‬‬
‫‪243،‬‬ ‫د‪253،‬‬
‫‪23،‬‬ ‫‪61،‬‬
‫د ؤ‪95،‬‬ ‫نا‬
‫رو‪95،‬‬ ‫د ؤ‪61،‬‬
‫وات‪21،‬‬ ‫رو‪61،‬‬
‫رو‪60،‬‬ ‫نا‬
‫د ؤ‪187،‬‬

Barqi Aalaat PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Barqi Aalaat PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Barqi Aalaat PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

‫آت‬

‫‪1‬‬ ‫دى‬ ‫‪1‬‬

‫‪1‬‬ ‫دىا ں ‪. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫‪1.1‬‬

‫‪1‬‬ ‫ارى ‪. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫‪1.2‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫‪1.3‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫د‪،‬‬ ‫‪1.4‬‬

‫‪3‬‬ ‫م ‪. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫د‬ ‫ر‬ ‫‪1.4.1‬‬

‫‪4‬‬ ‫م ‪. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫د‬ ‫‪1.4.2‬‬

‫‪7‬‬ ‫‪. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ر‬ ‫‪1.5‬‬

‫‪8‬‬ ‫دى اش ‪. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ر‬ ‫‪1.6‬‬

‫‪9‬‬ ‫ان ‪. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫اناور‬ ‫‪1.7‬‬

‫‪9‬‬ ‫ت ‪. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ان‬ ‫اناور‬ ‫‪1.7.1‬‬

‫‪11‬‬ ‫ت ‪. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ان‬ ‫اناور‬ ‫‪1.7.2‬‬

‫‪11 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫اور‬ ‫‪1.8‬‬

‫‪11‬‬ ‫‪. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫‪1.8.1‬‬

‫‪12 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫‪1.9‬‬

‫‪13 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ب‬

‫‪13‬‬ ‫‪. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ب‬ ‫‪1.10.1‬‬

‫‪16‬‬ ‫‪. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ب‬

‫قاور وى ق ‪18 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫‪1.11‬‬

‫‪19 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫‪1.12‬‬

‫‪19 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫‪1.13‬‬

‫‪21 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫‪1.14‬‬

‫‪25‬‬ ‫ادوار‬ ‫‪2‬‬

‫‪25 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫اور‬ ‫ا‬ ‫‪2.1‬‬

‫ت ‪26 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ان‬ ‫رواور‬ ‫ِ‬ ‫‪2.2‬‬

‫ادوار ‪28 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫‪2.3‬‬

‫اول ‪29 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫دور‬ ‫‪2.4‬‬

‫ت ‪31 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ان‬ ‫واور‬ ‫ِ‬ ‫‪2.5‬‬

‫دوم ‪34 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫دور‬ ‫‪2.6‬‬

‫‪37 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ا اور ا‬ ‫دا ‪،‬‬ ‫‪2.7‬‬

‫ت ‪43 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫دہ‬ ‫‪2.8‬‬

‫‪47 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ن ہ‬ ‫‪2.9‬‬

‫‪56 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ا‬ ‫ا ر‬ ‫‪3.1‬‬

‫ا م ‪59 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ا ر‬ ‫‪3.2‬‬

‫د ؤ ‪60 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ا‬ ‫‪3.3‬‬

‫ى ع ‪62 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫رواور‬ ‫نا‬ ‫‪3.4‬‬

‫ت ‪65 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫رو‬ ‫د ؤاور د‬ ‫د‬ ‫‪3.5‬‬

‫ا ‪68 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ا ا‬ ‫ى‬ ‫‪3.6‬‬

‫‪69 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ں‬ ‫ا ر‬ ‫‪3.7‬‬

‫ر وٹ د ‪70 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫‪3.8‬‬

‫‪75 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫‪-‬ا‬ ‫وو‬ ‫ا ر‬ ‫‪3.9‬‬

‫وىدور ‪77 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ا اوراس‬ ‫‪ 3.10‬ا ر‬

‫‪77‬‬ ‫‪. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ہ‬ ‫اوراس‬ ‫ا‬ ‫‪3.10.1‬‬

‫‪79‬‬ ‫‪. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫‪ِ 3.10.2‬ر ا‬

‫‪79‬‬ ‫ا ات ‪. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫رواور‬ ‫ى‬ ‫‪3.10.3‬‬

‫‪81‬‬ ‫دؤ ‪. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ا‬ ‫ى‬ ‫‪3.10.4‬‬

‫‪82‬‬ ‫ا ات ‪. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫اور‬ ‫ا‬ ‫ى‬ ‫‪3.10.5‬‬

‫‪82‬‬ ‫‪. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫د‬ ‫ى‬ ‫‪ 3.10.6‬ر وٹ ا ا‬

‫‪84‬‬ ‫وىدور ‪. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫دہ‬ ‫ا ر‬ ‫‪3.10.7‬‬

‫‪86 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫اور ِدور‬ ‫دور‬ ‫‪3.11‬‬

‫‪87‬‬ ‫‪. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫دور‬ ‫‪3.11.1‬‬

‫‪89‬‬ ‫‪. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ِدور‬ ‫‪3.11.2‬‬

‫ا ر ‪93 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫‪3.12‬‬

‫ر ‪101 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫رو‬ ‫ز دہ‬ ‫‪ 3.13‬ا ر‬

‫‪103‬‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫اور‬ ‫‪4‬‬

‫تاور وڑ ‪104 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫م‬ ‫‪4.1‬‬

‫م ‪109 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫د ا وا ا‬ ‫‪4.2‬‬