All

15 INSTRUMENTY GEODEZYJNE

INSTRUMENTY GEODEZYJNE WYKORZYSTYWANE DO

GEODEZYJNEJ OBSŁUGI BUDOWY I WZNOSZENIA OBIEKTÓW

Wybrane przyrządy do wytyczania budynków

1. Ławice drutowe/sznurowe.
Służą do wytyczenia w terenie osi konstrukcyjnych - w sposób trwały,
zapewniający możliwość odtworzenia osi w czasie trwania budowy. Po
wyznaczeniu przez geodetę obrysu budynku, lokalizuje się je prostopadle
do osi, w „bezpiecznej” odległości od wykopu (od kilku do kilkunastu
metrów). Dzięki oddaleniu ław od obrysu nie zostaną one zniszczone w
trakcie prac budowlanych.

Osie utrwalone wbitym

gwoździem

Rys. 1. Przeniesienie punktów osiowych na dno wykopu. Rys. 2. Poziom „0”

Istnieje możliwość, choć jest to rzadko praktykowane, by geodeta

wytyczył posadowienie poziomych desek ław na wysokość równą
poziomowi zera budynku (Rys. 2.). Powoduje to większy nakład pracy,
jednak dzięki temu możliwe jest późniejsze odmierzanie głębokości
posadowienia fundamentów bezpośrednio od sznurków rozpiętych na
wytyczonych gwoździach.
GEODEZJA SEM.I i II
mgr inż. Wiesław Laska
1
All
15 INSTRUMENTY GEODEZYJNE

2. Piony – Pozwalają określić odchylenia od pionu.

a. Drążkowy - 2 rurki metalowe wsuwane jedna w drugą. Do
centrowania instrumentu używamy pionu drążkowego z libellą
okrągłą obracaną dookoła wspólnej osi rurek, dokładność od 1 do 2
mm.
b. Sznurkowy - różnego kształtu ciężarek metalowy zakończony
ostrzem stożkowym i zawieszony swobodnie ma sznurku, kierunek
pionu wyznacza oś sznurka gdy ciężarek jest w stanie spoczynku
(warunek ten sprawdzamy obracając sznurek dookoła jego osi i
obserwujemy czy ostrze jest nad danym punktem tzw. centrowanie
instrumentu, dokładność ustawienia przyrządu od 2 do 6mm)
c. Optyczny - pion sznurkowy lub drążkowy, swobodnie zawieszony
przyjmuje zawsze w przestrzeni położenie pionowe.

Libella - służy do wyznaczania prostych i płaszczyzn w położeniu

poziomym lub pionowym oraz do pomiaru małych kątów pionowych.
Zasada libelli polega na zastosowaniu właściwości swobodnej
powierzchni cieczy układającej się zawsze poziomo.
Wyróżniamy:
o Libella okrągła (sferyczne, pudełkowe) - szklany walec zamknięty u
góry czaszą kulistą i osadzony w metalowej oprawie. Środek czaszy
kulistej jest punktem głównym libelli G. wokół punktu głównego
naniesione są na stronie zewnętrznej naczynia okręgi.

Punkt główny
libelli

Pęcherzyk
libelli
Jedna z 3 śrub
ustawczych

Rys. Budowa libelli i jej główne elementy.

o Libella rurkowa - rurka szklana (ampułka) o wyszlifowanej
wewnątrz powierzchni obrotowej, powstałej przez obrót łuku
kołowego o promieniu (r) dookoła cięciwy, stanowiącej oś rurki. Oś
libelli jest pozioma, gdy środek pęcherzyka znajduje się w punkcie
głównym.

GEODEZJA SEM.I i II
mgr inż. Wiesław Laska
2
All
15 INSTRUMENTY GEODEZYJNE

Pęcherzyk
libelli

Rys. Budowa libelli i jej główne elementy.

Wybrane przyrządy do pomiarów liniowych

Pomiary liniowe, stanowią taki rodzaj pomiarów, przy których
podstawowym elementem pomiarowym jest linia pomiarowa.
Polegają w zasadzie na określeniu długości linii pomiarowych
tworzących układ najprostszych figur geometrycznych.

1. Taśma miernicza - stalowa wstęga szerokości 1-3 cm. Długość taśmy:

20÷50 m.
Taśmy mają podział decymetrowy. Każdy decymetr jest oznaczony
otworkiem. W co piątym otworku (co 0,5 m) jest umieszczony nit, a co
1m - blaszki z opisem liczby metrów.
Do każdej taśmy stalowej dołączony jest komplet jedenastu szpilek
założonych na stalowe pierścienie.

Rys. Taśma stalowa i szpilki.

2. Szpilki - stalowe pręty o średnicy ok. 5mm i długości 30cm. Wbija się je w
ziemię, oznaczając kolejne położenia końców taśmy.
3. Ruletka - może być wykonana z taśmy stalowej o szerokości ok. 1cm lub
z tworzywa sztucznego wzmocnionego włóknem szklanym. Długość
taśmy: 10-50m.
Taśma w ruletce jest nawijana na oś za pomocą korbki i całkowicie chowa
się wewnątrz okrągłego futerału lub nawija na widełki.
Co jakiś czas taśmę należy sprawdzić. Sprawdzanie (tzw. kompereacja)
polega na porównaniu rzeczywistej długości taśmy ze wzorcem, którego
długość jest dokładnie określona.

Rys. Ruletka geodezyjna.

4. Dalmierz – urządzenie służące do pomiaru odległości. Wykonany nim
pomiar jest znacznie bardziej dokładny niż taśmą lub ruletką. Pomiar

GEODEZJA SEM.I i II
mgr inż. Wiesław Laska
3
All
15 INSTRUMENTY GEODEZYJNE

polega na wycelowaniu dalmierza na łatę. Istnieje wiele rodzajów

dalmierzy w tym np.:
o Dalmierze kreskowe – wmontowane w lunety tachimetrów lub
niwelatorów. Są to dwie poziome nitki lub kreski wytrawione na
płytce szklanej, osadzone w płaszczyźnie krzyża nitek lunety w
jednakowych odległościach. Znając różnicę l odczytów na łacie
między kreskami dalmierza – widocznymi w lunecie podczas
pomiarów – i stałe danego urządzenia (c,k), oblicza się długość L
odcinka.
o Dalmierze laserowe – o zasięgu ponad 100 m.

Wybrane urządzenia do wyznaczania kątów

1. Węgielnice optyczne - używane do wyznaczania kątów prostych. Są to
przyrządy do wyznaczania kierunków prostopadłych do danej prostej
prostej lub wtyczania się na prostą. Mogą być pryzmatyczne i
zwierciadlane (już niemal nie używane).

Rys. Węgielnice optyczne: a) zwierciadlana b) i c) pryzmatyczne

2. Teodolit - instrument geodezyjny przeznaczony do pomiaru kątów

poziomych oraz kątów pionowych. W lunetę teodolitu zwykle
wbudowany jest dalmierz, służący do pomiarów odległości - wtedy
urządzenie to nazywamy Tachimetrem.

GEODEZJA SEM.I i II
mgr inż. Wiesław Laska
4
All
15 INSTRUMENTY GEODEZYJNE

Rys. Budowa teodolitu dwuosiowego.

Składa się głownie z:
 Alidada: ruchoma część mogąca się obracać względem
spodarki i limbusa,
 Luneta –ruch w pionie,
 Pierścień ostrości oglądanego przedmiotu,
 Pierścień ostrości krzyża nitek, celowniki,
 2 limbusy + poziomy Hz
+ pionowy V
 lusterko – do wprowadzania światła,
 2 libele:
o pudełkowa, okrągła - poziomowanie płaszczyzny,
o podłużna, rurkowa - poziomowanie jednej prostej,

 Kąt poziomy α mierzy się rzutując jego ramiona – za pomocą pionowych

płaszczyzn rzutujących – na poziomą płaszczyznę odniesienia. Wartość
zmienia się od 0 do 360°.
 Kąt pionowy γ zawiera się w płaszczyźnie pionowej – między płaszczyzną
poziomą a danym kierunkiem. Może być dodatni lub ujemny, w zależności
od położenia kierunku względem płaszczyzny poziomej. Wartość od 0 do
+/-90°

Przebieg pomiaru:
a. Ustawić instrument na przedłużeniu ściany budynku, w odległości
od krawędzi większej niż wysokość budynku.
b. Wypoziomować, a w trakcie pracy kontrolować libelle.
c. Przy krawędzi budynku ustawić poziomo łatę z zerem z lewej
strony np. na wys. Gzymsu.
d. Zmierzyć odległość przyrządu od krawędzi.

GEODEZJA SEM.I i II
mgr inż. Wiesław Laska
5
All
15 INSTRUMENTY GEODEZYJNE

e. Wycelować na punkt. Wykonać odczyt na kole V z dokładnością

minutową oraz na kole Hz odczyt z dokładnością sekundową.
Zwolnić sprzęg pionowy i opuścić lunetę na poziomą łatę –
wykonać na niej odczyt z dokładnością milimetrową.
f. Czynności powtarzać celując na kolejne punkty pośrednie krawędzi
budynku, aż do najwyższego.
g. Kolejnym etapem jest przejście do drugiego położenia lunety
(przerzucenie lunety przez zenit i obrót o półpełny kąt w poziomie) i
wykonanie takich samych obserwacji jak w pierwszym położeniu
lunety. Wyniki pomiarów zapisywać w odpowiednio
przygotowanych formularzach.

Urządzenia do niwelacji
1. Łata niwelacyjna - listwa o przekroju 10x3 cm wykonana z drewna,
tworzyw sztucznych lub aluminium. Na jednej płaszczyźnie łata ma
naniesioną podziałkę centymetrową - malowaną na przemian farbą białą i
czarną lub czerwoną- oraz oznaczenia cyfrowe kolejnych decymetrów
metrów. Łaty mają zwykle podział szachownicowy, co ułatwia odczyt i
zwiększa jego dokładność. Mogą być wyposażone w libelle. Podczas
pomiarów łatę ustawia się pionowo, zerem podziałki do dołu, na
specjalnej podstawce (tzw. żabce)umieszczonej na reperze lub
ustabilizowanym punkcie osnowy.

2. Niwelator - instrument, mocowany na trójnożnym statywie,

umożliwiający pomiar różnicy wysokości (niwelacji) pomiędzy punktami
terenowymi. Przy wykorzystaniu łat geodezyjnych, ustawionych pionowo
na punktach terenowych – pikietach, wykonywane są odczyty.  Różnica
odczytów z łat geodezyjnych określa różnicę wysokości między punktami
terenowymi. Jeśli luneta niwelatora jest wyposażona w dalmierz, można
też używać go do pomiaru odległości.

GEODEZJA SEM.I i II
mgr inż. Wiesław Laska
6
All
15 INSTRUMENTY GEODEZYJNE

Rys. Budowa niwelatora

hAB=h1 + h2
+h3

Rys. Sposób wyznaczenia wysokości między dwoma punktami jeśli wartość hAB
przekracza długość łaty.
.
Przykłady: np. obliczenie spadku chodnika, ustalenie profili podłużnych
terenu, warstwic.
3. Laser rurowy – urządzenie z samopoziomowaniem służące do układania
rur ze spadkiem.

Inne urządzenia
1. Planimetr – przyrząd umożliwiające graficzne całkowanie i służą przede
wszystkim do wyznaczania pola figur płaskich, ograniczonych liniami
dowolnego kształtu.
Dokładność tej metody jest równoważna metodzie graficznej.
o biegunowe – dla obiektów powierzchniowych
o wózkowe- dla obiektów liniowych

GEODEZJA SEM.I i II
mgr inż. Wiesław Laska
7
All
15 INSTRUMENTY GEODEZYJNE

Ogólna konstrukcja:
Połączone ze sobą przegubowo ramię biegunowe (1) i ramię wodzące (2).
Jeden koniec to szpliki (3). Drugi koniec wbija się w powierzchnię, dzięki
czemu urządzenie jest unieruchomione – jest to tzw. Biegun panimetru. Z
ramieniem wodzącym związane są rolka miernicza, linijka (4) oraz kolec
(5), za pomocą którego obwodzi się kontur wykresu.

GEODEZJA SEM.I i II
mgr inż. Wiesław Laska
8