Cmentarz Centralny w Wiedniu

Cmentarz Centralny w Wiedniu (niem. Wiener Zentralfriedhof) – Cmentarz Centralny w Wiedniu

główna nekropolia Wiednia, jeden z największych cmentarzy Europy

Spis treści
Geneza
Historia
Architektura i układ cmentarza
Budynki w głównej części Cmentarza Centralnego
Cmentarz Centralny w Wiedniu
Stare Arkady
Państwo  Austria
Główna Brama (nr 2) i budynki pogrzebowe.
Kościół św. Karola Boremeusza i Nowe Arkady Miejscowość Wiedeń
Stan cmentarza czynny
Krypta prezydencka
Groby honorowe na Cmentarzu Centralnym (politycy, ludzie nauki i Powierzchnia cmentarza 250 ha
sztuki) Liczba pochówków 3,3 mln

Cmentarze i sektory wyznaniowe na Cmentarzu Centralnym Data otwarcia 1874

Stary i nowy cmentarz żydowski Położenie na mapie Wiednia
Cmentarz ewangelicki
Cmentarze chrześcijan kościołów ortodoksyjnych.
Cmentarze wyznawców islamu
Cmentarz wyznawców buddyzmu
Polskie groby na Cmentarzu Centralnym
Cmentarze i pomniki wojenne w obrębie Cmentarza Centralnego Cmentarz Centralny w
Wiedniu
Pomnik żołnierzy saskich z wojny 1866
Cmentarze z okresu I wojny światowej
Cmentarze i pomniki z okresu II wojny światowej 48°08′58″N 16°26′28″E (https://tool
Cmentarz jako park krajobrazowy s.wmflabs.org/geohack/geohack.php?la
nguage=pl&pagename=Cmentarz_Cent
Pochowani ralny_w_Wiedniu&params=48.1494444
44444_N_16.441111111111_E)
Przypisy

Geneza
Trzeci pod względem powierzchni (2,5 km²) i największy pod względem liczby pochowanych (3,3 mln) cmentarz
Europy. Pod względem zajmowanej powierzchni większe są od niego jedynie cmentarze Ohlsdorf w Hamburgu i
Brookwood pod Londynem. Znajduje się tu około 330 000 grobów. Powstał w rezultacie obowiązującego od
czasów cesarza Józefa II ustawodawstwa zakazującego pochówku na cmentarzach znajdujących się w obrębie
miasta.W 1784 powstało pięć cmentarzy zlokalizowanych w pasie podmiejskim: St. Marks, Hundsturm,
Matzleinsdorfer, Währinger, Schmelzer[1]. W połowie XIX wieku wobec stale rosnącej ludności Wiednia a tym
samym rosnącej także liczby pochówków Rada Miasta podjęła decyzję w 1863 o założeniu centralnego
cmentarza, znajdującego się daleko poza miastem a jednocześnie na tyle rozległego aby nie mógł być szybko
zapełniony[1]. Decyzję tę umożliwiła zmiana prawa, pozbawiającego Kościół katolicki wyłączności w zakresie
prowadzenia cmentarzy i pozwalającego na powstawanie cmentarzy należących do wspólnot gminnych i
miejskich. Po długotrwałych poszukiwaniach miejsca i korzystnej ekspertyzie wydanej przez cesarski Instytut
Geologiczny w 1869 ostatecznie gmina Wiedeń zakupiła działki na terenie wsi Kaiserebersdorf i Simmering[1]. W
1870 ogłoszono konkurs na urządzenie cmentarza - który wygrał zespół pochodzących z Frankfurtu architektów:
Karla Jonasa Myliusa i Alfreda Friedricha Bluntschliego. Według ich projektu po zaledwie trzech latach budowy
(1871–1874) zbudowano nowe „miasto umarłych” w Wiedniu[1].

Historia
Przy podjęciu decyzji w 1863 o budowie Centralnego Cmentarza określono jego międzywyznaniowy charakter a
także możliwość stworzenia na jego terenie oddzielnych sektorów poszczególnych wspólnot religijnych.Decyzje
te budziły sprzeciw dostojników Kościoła katolickiego ale ostatecznie status cmentarza został przez nich
zaakceptowany, a nawet 30 października 1874 odbyło się uroczyste poświęcenie części cmentarza[2]. Pierwszy
pogrzeb odbył się na nim 1 listopada 1874 (zachował się grób pochowanego wówczas Jakoba Zelzera)[2].
Cmentarz od momentu powstania był siedem razy przebudowywany. Do dzisiaj pozostaje czynny i wciąż
odbywają się tu pochówki.

Początkowo lokalizacja cmentarza budziła powszechną krytykę przede wszystkim z powodu złego
skomunikowania z centrum Wiednia. Aby przeciwdziałać temu negatywnemu wizerunkowi i zwiększyć
atrakcyjność cmentarza, Rad Miasta podjęła w 1881 decyzję o wzniesieniu honorowego kompleksu grobowego.
W tym celu na centralny cmentarz przeniesiono prochy różnych wybitnych postaci z innych cmentarzy, w tym
Ludwiga van Beethovena i Franza Schuberta z cmentarza Währinger. W 1910 roku cmentarz otrzymał kościół
cmentarny św. Karola Boromeusza. Cały czas ale z oporami trwały prace nad skomunikowaniem go z resztą
miasta - w ich wyniku powstała specjalna linia kolejowa a także linia tramwajowa (istniejące do dziś)[3]. Od
końca XIX wieku przybywało także zwolenników kremacji - stąd mimo sprzeciwu czynników kościelnych
naprzeciwko bramy głównej cmentarza powstało w 1922 działające do dziś krematorium przy ul. Simmering.

Do dziś widoczne są na cmentarzu ślady okresu rządów nazistów i II wojny światowej. W trakcie pogromu
ludności żydowskiej (Noc kryształowa) 9 listopada 1938 zostały wysadzone sale ceremonii oraz zniszczone liczne
groby na starym i nowym cmentarzu żydowskim[2]. W okresie 1938-1945 chowano na nim członków ruchu
oporu i dezerterów z Wehrmachtu którzy decyzją Sądu Okręgowego w Wiedniu byli rozstrzeliwani i chowani w
masowych grobach szybowych na zamkniętej dla ludności części cmentarza. Krewni ofiar nie byli
poinformowani o miejscu ani czasie pochówku. Obecnie sektor 40 gdzie znajdują się te groby decyzją władz
Wiednia stanowi pomnik historii[2].

Podczas bitwy pod Wiedniem w kwietniu 1945 cmentarz został poważnie uszkodzony podczas bombardowań
miasta (w pobliżu znajdowała się np. rafineria ropy naftowej w Schwechat) a także w trakcie walk między Armią
Czerwoną a jednostkami niemieckimi. Po zakończeniu wojny na terenie cmentarza było około 550 kraterów
bombowych i ponad 12 000 zniszczonych grobów. Zniszczona została również kopuła kościoła Karola
Boremeusza, której odbudowa trwała do końca lat 50. XX wieku. Od lat sześćdziesiątych stopniowo
odrestaurowano część zniszczonych grobów na starym cmentarzu żydowskim oraz zbudowano od nowa budynek
ceremonii pogrzebowych na nowym cmentarzu żydowskim[2].

Architektura i układ cmentarza

Cmentarz Centralny został zbudowany na wcześniej niezagospodarowanym terenie, stąd jego architekci mieli
dużą swobodę w projektowaniu. Już na planie charakteryzuje się linią geometrycznych i uporządkowanych alei.
Główna aleja prowadząca od znajdującej się na północy bramy głównej prowadzi poprzez Stare Arkady i sektory
grobów honorowych do znajdującego się w centrum cmentarza kościoła do którego symetrycznie przylegają
Nowe Arkady. Od bramy głównej odchodzą też dwie aleje pod około 45° stanowiące ramę centrum
cmentarza.Oprócz części międzywyznaniowej na której w dużej części pochowani są rzymscy katolicy wydzielono
sektory zawierające: cmentarz ewangelicki, nowy i stary cmentarz żydowski, sektor islamski, sektor
prawosławnych z Syrii, sektor muzułmańsko-egipski, sektor koptyjsko-ortodoksyjny, sektor greckokatolicki,
rosyjski cmentarz prawosławny, rumuński cmentarz prawosławny, serbski cmentarz prawosławny. Na
Cmentarzu Centralnym znajdują się też wydzielone sektory, cmentarze wojenne i pomniki konfliktów
militarnych które dotknęły tę część Europy.

Budynki w głównej części Cmentarza Centralnego

 Zespół budynków w głównej części
cmentarza powstawał w kilku etapach.
Najpierw powstały Stare Arkady. Po
rozstrzygnięciu konkursu w 1899 na
projekt ukończenia budowy kompleksu
cmentarnego na rzecz koncepcji Maxa
Hegele - związanego ze środowiskiem
Secesji Wiedeńskiej skupionej wokół
Otto Wagnera[4]. W latach 1900-1908
powstały brama główna oraz dwie sale
pogrzebowe. W latach 1905–1907
zbudowano Nowe Arkady, a w ostatnim
etapie w latach 1908-1910 wybudowano
kościół cmentarny.

Stare Arkady

Cmentarz Centralny w Wiedniu - plan

Stare Arkady (Alte Arkaden)
Najstarszymi budynkami na Cmentarzu Centralnym są powstałe w latach
1879-1881 Stare Arkady położone symetrycznie na lewo (sektor 31 A) i
prawo (sektor 13 A) od głównej alei prowadzącej od bramy głównej (nr 2) do kościoła cmentarnego. Budynek ma
charakter eklektyczny, w stylu dominującego wówczas historyzmu. Zaprojektowany został przez twórców
Cmentarza Centralnego Karla Jonasa Myliusa i Alfreda Friedricha Bluntschliego[1]. Stare Arkady mieściły
pierwotnie grobowce arystokratycznych rodów austriackich, obecnie chowani w nich są także ludzie zasłużeni
dla miasta Wiednia.

Główna Brama (nr 2) i budynki pogrzebowe.

Główna brama Centralnego Cmentarz powstała w 1905 roku. Składa się z

dwóch symetrycznie zbudowanych pylonów. Jeden jest poświęcony
cesarzowi Franciszkowi Józefowi I drugi burmistrzowi Wiednia Karlowi
Luegerowi. Wraz z bramą powstały wówczas wybudowane w stylu
secesyjnym dwie sale pogrzebowe (kostnice) znajdujące się w sektorze 2;
większa nr 1 na lewo od Starych Arkad i mniejsza nr 2 znajdująca się na
prawo od Starych Arkad (obecnie muzeum cmentarza). Wszystkie te obiekty Brama Główna (nr 2) na Cmentarzu
wybudowano według projektu Maxa Hegele. Ciekawym obiektem Centralnym
związanym z cmentarzem jest znajdujące się poza jego obrębem
naprzeciwko bramy głównej przy ulicy Simmering krematorium (Feuerhalle
Simmering), zbudowane według projektu Clemensa Holzmeistera w stylu ekspresjonistycznym z orientalnymi
wpływami. Prawie pół wieku później, od 1965 do 1969 roku, Holzmeister przeprowadził rozbudowę i
przebudowę obiektu, wówczas m.in. dodano nowe sale pogrzebowe, a freski zaprojektowane przez Antona
Koliga w 1927 roku przeniesiono do kopuły[5]. Na terenie cmentarza znajdują się jeszcze jedna sala pogrzebowa
(kostnica) nr 3 zbudowana w 1924 przez ucznia Wagnera Karla Ehna w sektorze 68 B.
 Budynek Budynek Budynek Budynek
pogrzebowy pogrzebowy pogrzebowy pogrzebowy
(kostnica) nr 1 - (kostnica) nr 1 - (kostnica) nr 1 - (kostnica) nr 2 -
widok ogólny wewnątrz kandelabr widok ogólny

Krematorium Budynek
Simmering pogrzebowy
(kostnica) nr 3 -
widok ogólny

Kościół św. Karola Boremeusza i Nowe Arkady

Dominantę dla Cmentarza Centralnego stanowi kościół cmentarny św.

Karola Boromeusza, Zbudowany w latach 1908–1910, jest obecnie jednym z
najważniejszych budynków secesyjnych Wiednia. Przed wybudowaniem Kościół św. Karola Boremeusza z
kościoła w latach 1905–1907 zbudowano Nowe Arkady. W pierwotnym Nowymi Arkadami od strony
założeniu miały one obejmować półkoliście cały plac przed wschodniej
kościołem.Ostatecznie zbudowane zostały tylko położone w południowej
części placu, stanowiące obecnie skrzydło lewe i prawe. Obecnie podzielone
są na 70 sklepień arkadowych, dwa mauzolea i 768 kolumnadowych wnęk.
Zarówno kościół jak i Nowe Arkady zbudowane zostały według projektu
Maxa Hegele.
Kościół św. Karola Boremeusza z
Nowymi Arkadami od strony
zachodniej
 pierwotny plan Nowe Arkady część Kościół św. Karola Nowe Arkady część
Nowych Arkad wschodnia (lewa) - Boremeusza - po zachodnia (prawa) -
(1910) widok współczesny bokach widać Nowe widok współczesny
Arkady; skrzydło
wschodnie i
zachodnie

Nowe Arkady -
wewnątrz

Krypta prezydencka

Bezpośrednio na północ od kościoła cmentarnego niego znajduje się sektor

mieszczący kryptę Prezydencką (niem. Präsidentengruft) w której
pochowano prezydentów Drugiej Republiki: Karla Rennera (1870-1950),
Theodora Körnera (1873-1957), Adolfa Schärfa (1890–1965), Franza Jonasa
(1899-1974), Rudolfa Kirchschlägera (1915-2000), Thomasa Klestila (1932–
2004), Kurta Waldheima (1918-2007)[6]. Od krypty w kierunku bramy
rozciągają się sektory mieszczące groby arystokracji oraz ludzi polityki,
nauki i sztuki.
Krypta prezydencka

Groby honorowe na Cmentarzu Centralnym (politycy, ludzie

nauki i sztuki)

Od 1885 rozpoczęto na cmentarzu budowę grobów honorowych aby zwiększyć atrakcyjność pochówku na
cmentarzu. Te grupy grobów znajdują się w sektorach 32 A, 14 A, 32 C, 14 C, 33 G. Jest tu ponad 350 grobów
tego typu. Od 1954 powstają także groby honorowe w sektorze 40 (Ehrenhain) oraz sporadycznie w innych
sektorach cmentarza. Powstało takich grobów ponad 600.

Niektóre osoby pochowane w grobach honorowych

 Nazwisko i imię żył w latach dziedzina działalności
Victor Adler 1852–1918 polityk
Jean Améry 1912–1978 pisarz
Franz Antel 1913–2007 reżyser, producent i aktor
Ludwig Anzengruber 1839–1889 pisarz
Ludwig van Beethoven 1770–1827 kompozytor
Max (Maxi) Böhm 1916–1982 aktor
Ludwig Bösendorfer 1835–1919 pianista
Ludwig Boltzmann 1844–1906 matematyk, fizyk i filozof
Johannes Brahms 1833–1897 kompozytor
Gerhard Bronner 1922–2007 artysta kabaretowy, muzyk
Elfi von Dassanowsky 1924–2007 piosenkarz, pianista i producent
Nicolaus Dumba 1830–1900 przemysłowiec, mecenas, polityk
Franz (Ferry) Dusika 1908–1984 rowerzysta
Falco (Johann Hölzel) 1957–1998 muzyk
Karl Farkas 1893–1971 pisarz i artysta kabaretowy
Fatty George 1927–1982 muzyk jazzowy
Peter Fendi 1796–1842 malarz i litograf
Leopold Figl 1902–1965 polityk
Carl von Ghega 1802–1860 Inżynier, budowniczy kolei Semmering
Hans Gillesberger 1909–1986 dyrektor chóru, nauczyciel muzyki
Alexander Girardi 1850–1918 aktor
Christoph Willibald Gluck 1714–1787 kompozytor
Ludwig Gottsleben 1836–1911 pisarz i aktor
Ferdinand Grossmann 1887–1970 dyrektor chóru, i kompozytor
Theophil von Hansen 1813–1891 architekt (budynki wzdłuż Ringu)
Karl von Hasenauer 1833–1894 architekt
Hans-Peter Heinzl 1942–1996 aktor i artysta kabaretowy
Josef Hoffmann 1870–1956 architekt i projektant
Paul Hörbiger 1894–1981 aktor
Feliks Jabłonowski 1808-1857 feldmarszałek
Ernst Jandl 1925–2000 pisarz i poeta
Curd Jürgens 1915–1982 autor
Udo Jürgens 1934–2014 kompozytor, pianista, śpiewak
Joachim Kemmer 1939–2000 aktor i artysta kabaretowy
Ludwig von Köchel 1800–1877 kompozytor i pisarz, botanik
Karl Kraus 1874–1936 pisarz
Bruno Kreisky 1911–1990 polityk
Josef Kriehuber 1800–1876 malarz i litograf
Carl Kundmann 1838–1919 rzeźbiarz
Hermann Leopoldi 1888–1959 kompozytor i artysta kabaretowy
György Ligeti 1923–2006 kompozytor
Theo Lingen 1903–1978 aktor
Adolf Loos 1870–1933 architekt
Paul Löwinger 1904–1988 artysta ludowy
Siegfried Marcus 1831–1898 wynalazca i pionier motoryzacji
Carl Merz 1906–1979 pisarz i artysta kabaretowy
Hans Moser 1880–1964 aktor
Alois Negrelli von Moldelbe 1799–1858 inżynier, zaplanował Kanał Sueski
Johann Nestroy 1801–1862 aktor i dramaturg
Julian Niedzielski 1849–1801 architekt
Peter von Nobile 1774–1854 architekt
Eduard van der Nüll 1812–1868 architekt (Opera Wiedeńska)
Friedrich Ohmann 1858–1927 architekt
Elfriede Ott 1925–2019 aktorka, reżyserka
Hans Pemmer 1886–1972 twórca muzeum miasta Wiednia
Ida Pfeiffer 1797–1858 pisarka
Marcel Prawy 1911–2003 dramaturg i krytyk operowy
Helmut Qualtinger 1928–1986 Aktor, artysta kabaretowy
Julius Raab 1891–1964 polityk
Erwin Ringel 1921–1994 lekarz i psycholog
Annie Rosar 1888–1963 aktorka
Antonio Salieri 1750–1825 kompozytor
Emil Jakob Schindler 1842–1892 malarz
Friedrich von Schmidt 1825–1891 architekt (ratusz wiedeński)
Arnold Schönberg 1874–1951 kompozytor
Leopold Schrötter von Kristelli 1837–1908 lekarz
Franz Schubert 1797–1828 kompozytor
Karl Seitz 1869–1950 polityk
Matthias Sindelar 1903–1939 piłkarz
Albin Skoda 1909–1961 aktor
Erich Sokol 1933–2003 ilustrator i karykaturzysta
Robert Stolz 1880–1975 kompozytor
Franz Stoß 1909–1995 artysta i reżyser teatralny
Johann Strauss (ojciec) 1804–1849 kompozytor
Johann Strauss (syn) 1825–1899 kompozytor
Franz von Suppé 1819–1895 kompozytor
Friedrich Torberg 1908–1979 pisarz
Ernst Waldbrunn 1907–1977 aktor i artysta kabaretowy
Karl Waldbrunner 1906–1980 polityk
Peter Wehle 1914–1986 kompozytor i aktor
Hans Weigel 1908–1991 pisarz
Max Weiler 1910–2001 malarz
Franz Werfel 1890–1945 pisarz
Hugo Wiener 1904–1993 kompozytor i autor tekstów
Anton Wildgans 1881–1932 poeta
Hugo Wolf 1860–1903 kompozytor
Fritz Wotruba 1907–1975 rzeźbiarz
Joe Zawinul 1932–2007 pianista jazzowy, kompozytor
Karl Zeller 1842–1898 kompozytor
Helmut Zenker 1949–2003 pisarz i scenarzysta
Helmut Zilk 1927–2008 polityk

grób Johannesa grób Ludwiga van grób Jonanna grób Johanna

Brahmsa Beethovena Straussa (ojca) Straussa (syna)

grób Ludwiga grób Falco grób Ludwiga grób Karla von

Boltzmanna Anzengrubera Hasenauera

grób Theophila von grób Carla von grób Ernsta Jandla grób Karla
Hansena Ghegi Waldbrunnera

grób Nikolausa grób Arnolda grób Franza Werfela grób Paula

Dumby Schönberga Hoerbigera
 grób Christopha grób Josefa grób Emila Jakoba grób Fatty George'a
Willibalda Glucka Hoffmanna Schindlera

grób Hansa Weigela grób Matthiasa grób Joe Zawinula grób Erwina Ringela
Sindelara

Cmentarze i sektory wyznaniowe na Cmentarzu Centralnym

Stary i nowy cmentarz żydowski

Stanowią największe cmentarze wyznaniowe na Cmentarzu Centralnym.

Było to odzwierciedlenie faktu, że społeczność żydowska była w Wiedniu
największą po katolikach społecznością wyznaniową. Wydzielony cmentarz
żydowski (tzw. stary) powstał w 1879, pięć lat po założeniu Cmentarza
Centralnego. Położony jest w zachodniej części cmentarza. Obejmuje sektory
5 B, 6, 7, 19, 20, 49, 50, 51, 52, 52 A, 53 B, 76. Wejść można do niego od
północy przez bramę nr 1 (od ulicy Simmering), a od południa bramami 11 i
12 przy stacji kolejowej Zentralfriedhof. Przy bramie nr 1 znajdowała się dziś
nieistniejąca sala ceremonii pogrzebowych (wysadzona przez nazistów Odbudowana Sala Ceremonii na
podczas Nocy Kryształowej w 1938). Na cmentarzu pochowana została elita Nowym Cmentarzu Żydowskim
żydowska dziewiętnastowiecznego Wiednia. Znajdują się tu m.in.groby
Arthura Schnitzlera, Friedricha Torberga, Gerharda Bronnera i Viktora
Frankla. W południowej części w sektorze 76 znajduje się cmentarz żołnierzy żydowskich z okresu I wojny
światowej wraz z Mauzoleum bohaterów armii austro-węgierskiej. W 1916 powodu braku miejsca na nowe
pochówki otwarto osobny Nowy Cmentarz Żydowski we wschodniej części Cmentarza Centralnego, wejście do
niego znajduje przez 4 bramę (od ulicy Simmering). W latach 1926-1928 wybudowano na nim nową salę
ceremonii pogrzebowych zaprojektowaną przez architekta Ignaza Reisera (1863–1940)[7]. Podobnie jak na
cmentarzu starym została zniszczona przez nazistów podczas Nocy Kryształowej w 1938). Spośród
znaczniejszych osobistości jest tu pochowany m.in. Otto Soyka.W okresie rządów nazistowskich a potem także
nalotów bombowych w 1945 cmentarze, a szczególnie stary zostały poważnie zniszczone - na tym ostatnim
przestało istnieć około 3000 grobów. Następne dziesięciolecia przyniosły kolejne szkody. Od 1991
stowarzyszenie „Schalom" prowadzi na cmentarzu starym szerokie prace konserwacyjne, w ramach których
zaczęto rekonstruować zniszczone groby i odtwarzać inskrypcje grobowe.
Stary Cmentarz Stary Cmentarz Stary Cmentarz Stary Cmentarz
Żydowski - 01 Żydowski - 02 Żydowski - 03 Żydowski - 04

Stary Cmentarz Stary Cmentarz Stary Cmentarz Grób Ludwiga

Żydowski - 05 Żydowski - 06 Żydowski - 07 Augusta Frankla

Stary Cmentarz Stary Cmentarz Stary Cmentarz Stary Cmentarz

Żydowski - Żydowski - Żydowski - Żydowski -
grobowiec rodziny grobowiec Maxa grobowiec rodziny grobowiec rodziny
Bosel Fleischera Gutmanów Hirschów

Nowy Cmentarz Nowy Cmentarz Nowy Cmentarz Nowy Cmentarz

Żydowski - 01 Żydowski - 02 Żydowski - 03 Żydowski - grób
Jana Gala

Cmentarz ewangelicki
Wspólnota kościołów protestanckich została zalegalizowana w 1856, po
zawarciu przez cesarstwo austriackie konkordatu z Watykanem w 1855. Od
1858 wyznawcy kościołów ewangelickich byli chowani na cmentarzu w
Matzleinsdorf. Ponieważ dalsza jego rozbudowa nie była możliwa, a od 1876
władze domagały się jego zamknięcia wobec tego jedynym wyjściem był
budowa nowego cmentarza. Pod koniec XIX wieku wiedeńskie zbory
ewangelików augsburskich i ewangelików reformowanych nabyły za
wschodnim murem Centralnego Cmentarza w Simmering działkę zajmującą
250 hektarów. Oficjalnie został otwarty w 1904 roku i do dzisiaj jest
administrowany przez komitet cmentarny zborów ewangelickich. Można do Kościół cmentarny na cmentarzu
niego wejść przez bramę nr 3 (od ulicy Simmering). Od 1917 od wschodu ewangelickim
przylega do niego Nowy Cmentarz Żydowski. Autorami planu cmentarza
oraz wybudowanych w 1904 neogotyckiego kościoła cmentarnego
(Heilandskirche) oraz Sali Pogrzebowej są Karl Friedrich Wolschner i Rupert Diedtel. Ze względu na wąską
działkę istnieje tylko jedna centralna ścieżka, po obu stronach której znajdują się groby. Cmentarz jest nadal
czynny, a jego powierzchnia wykorzystana jest w zaledwie 40%

Brama wejściowa na Cmentarz Cmentarz Cmentarz

Cmentarz Ewangelicki - anioł Ewangelicki - aleja Ewangelicki - grób
Ewangelicki cmentarny centralna Alfreda Grünfelda

Cmentarz
Ewangelicki - groby
ewangelików
reformowanych

Cmentarze chrześcijan kościołów ortodoksyjnych.

Najstarszym z nich jest uruchomiony w 1895 cmentarz wyznawców rosyjskiego kościoła prawosławnego (sektor
21) wokół cerkwi św. Łazarza. Obecnie obok niego funkcjonują na Cmentarzu Centralnym wyodrębnione
oddziały wyznawców wschodnich kościołów kościołów ortodoksyjnych: bułgarskiego (sektor 22), greckiego
(sektor 30 A), koptyjskiego (sektor 27), rumuńskiego (sektor 38), serbskiego (sektor 38 B) i syryjskiego (sektor
27 A).

Cmentarze wyznawców islamu

 Muzułmanie są chowani na Cmentarzu Centralnym od końca
XIX wieku . Pierwszy oddział islamski powstał w połowie lat
70-tych (sektor 27 B), a następnie dodatkowy oddział
islamsko-egipski (sektor 27 A). Groby są - niezależnie od
przebiegu chodników - zorientowane zgodnie z kierunkiem
modlitwy Qibla zalecanym przez Koran , tj. W kierunku
Mekki. Ponieważ obydwa te oddziały wkrótce zostaną
zapełnione władze miasta Wiednia utworzyły nowy cmentarz
muzułmański w 23 dzielnicy Wiednia - Liesing, otwarty 3
października 2008.

Wejście do sektora
buddyjskiego Cmentarz wyznawców buddyzmu cerkiew cmentarna św.
Cmentarza Centralnego
Łazarza
Od 2005 roku istnieje również oddział buddyjski na
Cmentarzu Centralnym. Projekt powstał na podstawie
projektu architekta Christofa Riccabona. Grupy grobów są tworzone w postaci ośmioramiennego koła wokół
stupy, osiem segmentów koła symbolizuje szlachetną ośmiokrotną ścieżkę buddyzmu. Dwanaście kamieni
umieszczonych wzdłuż ścieżki wokół rośliny reprezentuje przyczyny warunkowego wschodzenia, a tym samym
odrodzenia. Wyznawcy buddyzmu są chowani zarówno w trumnach jak i urnach.

Polskie groby na Cmentarzu Centralnym

Wiedeń przez cały wiek dziewiętnasty i początek dwudziestego pozostawał miastem stołecznym także dla części
ziem polskich: Galicji i Śląska Cieszyńskiego. Będąc w latach 1867-1918 stolicą cesarstwa austriackiego
(Przedlitawii) był miejscem pracy wielu polskich urzędników i wojskowych Austro-Węgier. Liczba Polaków w
Wiedniu wzrosła wielokrotnie w latach pierwszej wojny światowej gdy do Wiednia przybyły rzesze polskich
uchodźców wojennych z zajętej przez Rosjan Galicji. Na Cmentarzu Centralnym obecność Polaków w Wiedniu
zaznaczyła się licznymi grobami, z których część zachowała się do dzisiaj. Należą do nich m.in. groby: fundatorki
Domu Polskiego Heleny i uczestnika Wiosny Ludów oraz ministra dla Galicji Floriana Ziemiałkowskich (sektor
47 A - grób nr 21)[8], lekarza - chirurga, profesora uniw. wiedeńskiego Jana Hofmokla (sektor 47 A - grób nr
22)[9], pisarza, badacza historii i kultury włoskiej, ministra dla Galicji - Kazimierza Chłędowskiego (Nowe
Arkady - lewa strona, nr katakumby 31)[10], feldmarszałka armii austriackiej Edmunda Zaremby i jego żony
Gizeli (sektor 71 B - grób 83)[11], architekta Juliana Niedzielskiego (sektor 14 A - grób honorowy nr 10)[12], posła
do parlamentu austriackiego i członka Izby Panów Jana Kantego Krasickiego (sektor 41 A - grób 4)[13], inżyniera
i profesora Politechniki Wiedeńskiej Ludwika Przerwy-Tetmajera (sektor 14 B - grób honorowy nr 35)[14],
rosyjskiego kompozytora polskiego pochodzenia Siergieja Bortkiewicza (sektor 30 A - grób honorowy nr 5)[15],
feldmarszałka armii austriackiej Feliksa Jabłonowskiego (sektor 0 - grób honorowy nr 9)[16], pianisty i
kompozytora Teodora Leszetyckiego (sektor 0 - grób honorowy nr 94)[17], rodziny Majewskich (sektor 12 C -
grób 5)[18], rodziny Kotowskich (sektor 71 B - grób 11)[19], rodzin Kowalskich i Jaroszów (sektor 15 E - grób nr
33)[20], rodziny Sikorskich (sektor 82 A - grób 26)[21]. W okresie II wojny światowej w Austrii Dolnej pojawili
się znowu liczni Polacy, przede wszystkim jako jeńcy wojenni i robotnicy przymusowi. Część z nich zmarła i
została pochowana na Cmentarzu Centralnym. Ich miejsce pochówku specjalnie wyodrębnione tworzy polski
cmentarz wojenny (sektor 88). Licznie emigrowali także Polacy do Wiednia w drugiej połowie XX wieku,
zwłaszcza po wydarzeniach stanu wojennego w Polsce. Również oni byli i są chowani na Cmentarzu Centralnym
- przykładem jest grób polskiego pisarza Adama Zielińskiego i jego żony Zofii pochowanych w Starych Arkadach
(krypta 22)[22], czy grób redaktora naczelnego portalu "AUSTRIAPOL Dialog - Magazin - interkulturellen
Dialog" Adama Kiss-Orskiego (Sektor 4 - grób 43)[23]. Osobną grupę polskich grobów stanowią te które nie
dotrwały do naszych czasów, należą do nich miejsca pochówku m.in. posła do parlamentu austriackiego
Seweryna Smarzewskiego, członka austriackiej Izby Panów Stanisława Stadnickiego, Krajowego Weterynarza
Galicji Ludwika Timoftiewicza, posła do austriackiej Rady Państwa, urzędnika austriackiego ministerstwa
rolnictwa Władysława Struszkiewicza i wielu innych.
 grób feldmarszałka Grób Teodora Grób rodziny Grób rodziny
Feliksa Leszetyckiego Ziemiałkowskich - Ziemiałkowskich-
Jabłonowskiego widok ogólny tablica

Grób Ludwika Grób Siergieja Grób Juliana

Przerwy-Tetmajera Bortkiewicza Niedzielskiego

Cmentarz polskich Stare Arkady - grób

żołnierzy - jeńców pisarz Adama
wojennych z lat Zielińskiego i jego
1939-1945 żony Zofii

Cmentarze i pomniki wojenne w obrębie Cmentarza

Centralnego
W obrębie Cmentarza Centralnego w Wiedniu znajdują się liczne pomniki
oraz wyodrębnione cmentarze wojenne na których pochowani są uczestnicy
konfliktów które dotknęły tę część Europy. Najważniejszymi spośród nich
są:

Pomnik żołnierzy saskich z wojny 1866

Pochowano tu żołnierzy saskich którzy walczyli razem z Austriakami Pomnik żołnierzy saskich z 1866
podczas wojny prusko-austriackiej 1866 o hegemonię w Rzeszy Niemieckiej.

Cmentarze z okresu I wojny światowej


Wejście na cmentarz ofiar I wojny
światowej
Cmentarz ofiar I wojny światowej - położony w południowej części
Cmentarza Centralnego. Pochowani na nim zostali żołnierze armii austro-
węgierskiej oraz jeńcy z armii włoskiej, rosyjskiej, serbskiej, rumuńskiej
zmarli w latach 1914-1918. Na cmentarzu pochowanych jest w sumie
kilkadziesiąt tysięcy żołnierzy oraz jeńców wojennych. Został bardzo
zniszczony podczas II wojny światowej, tak że część jego obszaru powróciła
do stanu dzikości - w którym jest utrzymywana do dziś. Pierwotnie
znajdowały się na nim wydzielone kwatery poszczególnych rodzajów broni, a
także niektórych jednostek a także narodowości służących w armii państwa
habsburskiego. Były także wydzielone kwatery żołnierzy armii
nieprzyjacielskich - jeńców wojennych. Z tego założenia ocalały jego
niektóre elementy i groby wraz z monumentalnym pomnikiem ku czci Matki
Bożej Bolesnej, zaprojektowanym przez Antona Hanaka w 1925 (sektor 91)

Osobne cmentarze

cmentarz żołnierzy armii austro-węgierskiej Żydów - wraz z Mauzoleum

bohaterów armii austro-węgierskiej znajduje się w sektorze 76.

cmentarz żołnierzy rosyjskich jeńców - sektor 68 A.

Pomnik Matki Boskiej Bolesnej
cmentarz żołnierzy rumuńskich jeńców - sektor 68 A.

cmentarz żołnierzy włoskich jeńców - sektor 68 A.

Zbiorowy grób Zbiorowy grób Zbiorowy grób grupa grobów

jeńców włoskich, żołnierzy armii rosyjskich jeńców rumuńskich jeńców
serbskich, austro-węgierskiej wojennych wojennych
czarnogórskich i różnych
rumuńskich narodowości

cmentarz Żydów - Pomnik Żydów -

żołnierzy armii bohaterów armii
austro-węgierskiej austro-węgierskiej
(od wewnątrz)

Cmentarze i pomniki z okresu II wojny światowej

Pomnik Ofiar Wolnej Austrii 1934–1945 (Mahnmal für die Opfer für
ein freies Österreich 1934–1945) - pomnik autorstwa Fritza Cremera,
Wilhelma Schütte i Margarete Schütte-Lihotzky ufundowany przez miasto
Wiedeń dla tych, którzy „zginęli w walce z nazistowskim faszyzmem i dla
wolnej, niepodległej Austrii” - został postawiony w 1948 (sektor 41)

Pomnik bojowników czeskiego ruchu oporu zamordowanych

przez nazistów 1938-1945 - pomnik 72 uczestników czeskiego
pochowanych w sektorze 42 G.
Pomnik Wiednia dla ofiar faszyzmu
Cmentarz ofiar nazizmu 1938-1945 - stanowi go sektor 40. W okresie
1938-1945 chowano na nim członków ruchu oporu i dezerterów z
Wehrmachtu którzy decyzją Sądu Okręgowego w Wiedniu byli rozstrzeliwani i chowani w masowych grobach
szybowych na zamkniętej dla ludności części cmentarza. Krewni ofiar nie byli informowani o miejscu ani czasie
pochówku[2].

Cmentarz ofiar bombardowania Wiednia 1944-1945 - położony w sektorze 40. W okresie 1944-1945
chowano tu ofiary nalotów lotniczych

Cmentarz polskich żołnierzy - jeńców wojennych 1939-1945 - położony w sektorze 88. W okresie 1939-
1945 chowano tu zmarłych polskich jeńców wojennych

Cmentarz jugosłowiańskich żołnierzy - jeńców wojennych 1941-1945 - położony w sektorze 88. W

okresie 1941-1945 chowano tu zmarłych jugosłowiańskich jeńców wojennych

Cmentarz żołnierzy francuskich - jeńców wojennych 1940-1945 - Położony jest w sektorze 88. W
okresie 1940-1945 chowano tu zmarłych francuskich jeńców wojennych. Na cmentarzu znajduje się symboliczny
pomnik żołnierzy francuskich którzy zmarli podczas walk i okupacji Wiednia w trakcie wojny V koalicji
antyfrancuskiej z Napoleonem..

Cmentarz żołnierski z lat 1939-1945 (Soldatenfriedhof 1939-1945) - położony w południowej części

Cmentarza Centralnego. Pochowani na nim są żołnierze armii niemieckiej (Wehrmachtu) w liczbie 7 031 osób,
znajduje się w sektorze 97

Cmentarz żołnierzy Armii Czerwonej 1945 (Friedhof der Soldaten der Roten Armee 1945) - położony na
południe od kościoła Karola Boremeusza ( w sektorze 44 A). Pochowanych zostało tu 2 624 żołnierzy Armii
Czerwonej poległych podczas walk o zdobycie Wiednia w 1945.
grób Karla Lisetza - Grób Leopoldine Grób Anny Herbrich Grób rodziny
zamordowanego Kovarik - - zamordowanej Kleknerów -
przez nazistów zamordowanej przez nazistów zamordowanych
przez nazistów przez nazistów

Pomnik bojowników Masowy grób ofiar Cmentarz polskich Cmentarz żołnierzy

czeskiego ruchu nalotów lotniczych żołnierzy - jeńców francuskich - jeńców
oporu na Wiedeń (1944- wojennych 1939- wojennych 1940-
1945) 1945 1945
 Pomnik Grób Savo Lazisa - Wejście na Krzyż na cmentarzu
upamiętniający żołnierza cmentarz żołnierski żołnierskim 1939-
żołnierzy jugosłowiańskiego 1939-1945 1945
jugosłowiańskich
którzy zmarli
podczas niewoli

Groby na cmentarzu Groby na cmentarzu Cmentarz żołnierzy Cmentarz żołnierzy

żołnierskim 1939- żołnierskim z lat Armii Czerwonej Armii Czerwonej
1945 1939-1945 1945 - część 1945 - część
centralna północna

Cmentarz jako park krajobrazowy

Cmentarz Centralny jest częścią wschodniego zielonego pasa otaczającego Wiedeń. Rośnie tu około 17 000
drzew. Imponujące założenie poprzecinane alejami drzew takich platany oraz porośnięte rzadkimi okazami
drzew i krzewów tworzy w istocie unikalny park krajobrazowy. Z części cmentarza (sektor 23) przy bramie nr 3
uczyniono park publiczny (Park de Ruhe und Kraft) zaś między sektorami 91 i 97 znajduje się obszar dzikiej
przyrody - ostoja miejscowej zwierzyny. Cmentarz jest domem dla różnorodnej fauny. Najczęstsze są liczne
wiewiórki , które Wiedeńczycy nazywają „Hansi” i są względnie ufne, ponieważ goście cmentarza często karmią
je orzechami. Do największych zwierząt tu występujących należy około 20 jeleni. Znajdują się tu siedliska
pustułek, chomików, borsuków, kun, żab i innych małych zwierząt. Bite ścieżki wewnątrz cmentarza stanowią
ponad 80 kilometrową sieć naturalnych ścieżek rowerowych.

Pochowani

Przypisy
1. Werner T. Bauer: Wiener Friedhofsführer. Genaue Beschreibung sämtlicher Begräbnisstätten nebst einer
Geschichte des Wiener Bestattungswesens. Wien 2004, ISBN 3-85439-335-0.
2. Hedwig Abraham Guide, Geschichte des Wiener Zentralfriedhofes - Kunst und Kultur in Wien, online
[17.12.2019]
3. Alfred Horn: Wiener Stadtbahn. 90 Jahre Stadtbahn, 10 Jahre U-Bahn. Bohmann-Verlag, Wien 1988,
ISBN 3-7002-0678-X, S. 24.
4. Friedrich Achleitner: Österreichische Architektur im 20. Jahrhundert. Ein Führer in vier Bänden, Band III / 1,
Residenz-Verlag, Salzburg und Wien 1990, ISBN 3-7017-0635-2, S. 291 f.
 5. Friedhöfe Wien -Feuerhalle Simmering online (https://www.friedhoefewien.at/eportal3/ep/channelView.do/pa
geTypeId/75472/channelId/-53332) [30.12.2019]
6. Robert S. Budig, Gertrude Enderle-Burcel, Peter Enderle: Ehrengräber am Wiener Zentralfriedhof, Wien
2006, ISBN 3-900607-26-5
7. Das neue Zeremoniengebäude des israelitischen Friedhofes. In: 'Das interessante Blatt', Nr. 41, 11. Oktober
1928, S. 20. - online bei ANNO (http://anno.onb.ac.at/cgi-content/anno?apm=0&aid=dib&datum=19281011&
seite=20).
8. Grab Florian i Helena Ziemiałkowscy Friedhöfe Wien - Info online (https://www.friedhoefewien.at/grabsuche?
submitHidden=true&name=Ziemia%C5%82kowski&friedhof=046&jdb_von=1900&jdb_bis=1900&historischer
Grab=false&latitudeWGS84_y=&longitudeWGS84_x=) [4.01.2020]
9. Grab Johann Hofmokl - Friedhöfe Wien - Info online (https://www.friedhoefewien.at/grabsuche?submitHidden
=true&name=Hofmokl&friedhof=-1&jdb_von=&jdb_bis=&historischerGrab=false&latitudeWGS84_y=&longitu
deWGS84_x=) [25.03.2020]
10. Grab Kazimierz Chłędowski - Friedhöfe Wien - Info online (https://www.friedhoefewien.at/grabsuche?submit
Hidden=true&name=Ch%C5%82%C4%99dowski&friedhof=-1&jdb_von=1850&jdb_bis=2015&historischerGr
ab=false&latitudeWGS84_y=&longitudeWGS84_x=) [4.01.2020]
11. Grab Edmund i Gizela Zaremba - Friedhöfe Wien - Info online (https://www.friedhoefewien.at/grabsuche?sub
mitHidden=true&name=Zaremba+Ritter+Von+Edmund+Franz&friedhof=-1&jdb_von=1850&jdb_bis=2019&hi
storischerGrab=false&latitudeWGS84_y=&longitudeWGS84_x=) [4.01.2020]
12. Ehrenhalber gewidmete und Historische Grabstellen in Wiener Zentralfriedhof poz. 597 - online (https://www.
friedhoefewien.at/media/files/2019/wiener%20zentral_293141.pdf) [4.01.2020]
13. Grab Jan Krasicki - Friedhöfe Wien - Info online (https://www.friedhoefewien.at/grabsuche?submitHidden=tru
e&name=Krasicki+Johann&friedhof=046&jdb_von=1850&jdb_bis=2015&historischerGrab=false&latitudeWG
S84_y=&longitudeWGS84_x=) [4.01.2020]
14. Ehrenhalber gewidmete und Historische Grabstellen in Wiener Zentralfriedhof poz. 839 - online (https://www.
friedhoefewien.at/media/files/2019/wiener%20zentral_293141.pdf) [4.01.2020]
15. Ehrenhalber gewidmete und Historische Grabstellen in Wiener Zentralfriedhof poz. 86 - online (https://www.fr
iedhoefewien.at/media/files/2019/wiener%20zentral_293141.pdf) [4.01.2020]
16. Ehrenhalber gewidmete und Historische Grabstellen in Wiener Zentralfriedhof poz. 357 - online (https://www.
friedhoefewien.at/media/files/2019/wiener%20zentral_293141.pdf) [4.01.2020]
17. Ehrenhalber gewidmete und Historische Grabstellen in Wiener Zentralfriedhof poz. 496 - online (https://www.
friedhoefewien.at/media/files/2019/wiener%20zentral_293141.pdf) [4.01.2020]
18. Grab Majewski - Friedhöfe Wien - Info online (https://www.friedhoefewien.at/grabsuche?submitHidden=true&
name=Majewski+Felix&friedhof=046&jdb_von=1850&jdb_bis=2015&historischerGrab=false&latitudeWGS84
_y=&longitudeWGS84_x=) [4.01.2020]
19. Grab Kotowski - Friedhöfe Wien - Info online (https://www.friedhoefewien.at/grabsuche?submitHidden=true&
name=Kotowski+Viktor&friedhof=046&jdb_von=1850&jdb_bis=2015&historischerGrab=false&latitudeWGS84
_y=&longitudeWGS84_x=) [4.01.2020]
20. Grab Kowalski i Jarosz - Friedhöfe Wien - Info online (https://www.friedhoefewien.at/grabsuche?submitHidde
n=true&name=Kowalski+Kasimir&friedhof=046&jdb_von=1850&jdb_bis=2015&historischerGrab=false&latitu
deWGS84_y=&longitudeWGS84_x=) [4.01.2020]
21. Grab Adolf Sikorski - Friedhöfe Wien - Info online (https://www.friedhoefewien.at/grabsuche?submitHidden=tr
ue&name=Sikorski+Adolf&friedhof=046&jdb_von=1850&jdb_bis=2015&historischerGrab=false&latitudeWGS
84_y=&longitudeWGS84_x=) [4.01.2020]
22. Grab Adam Zieliński - Friedhöfe Wien - Info online (https://www.friedhoefewien.at/grabsuche?submitHidden=
true&name=Zielinski+Adam&friedhof=046&jdb_von=1850&jdb_bis=2015&historischerGrab=false&latitudeW
GS84_y=&longitudeWGS84_x=) [4.01.2020]
23. Grab Adam Kiss-Orski - Friedhöfe Wien - Info online (https://www.friedhoefewien.at/grabsuche?submitHidde
n=true&name=Kiss-Orski+Adam&friedhof=-1&jdb_von=1850&jdb_bis=2019&historischerGrab=false&latitude
WGS84_y=&longitudeWGS84_x=) [4.01.2020]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Cmentarz_Centralny_w_Wiedniu&oldid=59482642”

Tę stronę ostatnio edytowano 18 kwi 2020, 10:07. Tekst udostępniany na licencji Creative Commons: uznanie autorstwa, na tych
samych warunkach (http:https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/deed.pl), z możliwością obowiązywania dodatkowych
ograniczeń. Zobacz szczegółowe informacje o warunkach korzystania
(http:https://foundation.wikimedia.org/wiki/Warunki_korzystania).