se DaLUYAN Songgunian it Drsiyon Panama Papo ng Vik, roa hen Stn Hallo, lO.) Tati Langin Cot USA: Hale HedePbleon ‘not dah “ego eg We AyonntapiePihingntoncen al aes Moke emia ‘arm Te Rog oC elie al els and ses Thane He USK Cone DALYAN X:2 2001) 95.101 Fertato Sel Ang Paggamit ng Filipino sa Agham KNILANGAN angagham x icknolohiys para pog-unad ng saumang ‘bans. Mapiging ltos ang pakinabang natn alias na yaman ny ning bbansa kung lat ag mamamayan ay sanay sa aghamn at ehnolohin: Madaling maintindihan ang mga sstemang pangekolohiys bing aakaknunawa ang nya taongkzlaran ng aghamattlnalohiya Mahi ang kakayahan ng mgaindustriyas patsloy ang pagyabong ny haligres satulong ng makabagong aghamn at chnolchiys abso ang gb gang uring pongo pin sgtiyensiyascknobbiya S81). Nakakabals pagonad ane pyiing ‘apamahiin ng talaarami, ang mapaniwslasabisang umes seg oy saa kapangyaritanng mga expirtuaba pang hokospokus Kalangong ‘matutuban ng mts ng paramarang sientipiko a papltas ng problons ‘mula sa papkilala ng slirania x pagsusus ng mga dahilan np proslony hangeang 3 papsisip g mga posible solusyon. Dapat nay mapas © analtikal, at hindi pabilabiga, cayong lahat sa palutis sy ose problem.Ang paaganap oghukurang pangagham ss atng bayan ynakatlay ‘= pags gag sling wika sa mpatalikayan syentipika Seopayon aagagham ay cltita—navonavaun lamang gga marunong ong eg ‘Hindi nakakeabot sa masa ang kaslamang agham dalilitoaytneekoy ‘isang wikang mahirpnilang maintndihan Najpaghakaitcvnabearnc, angsiyempikong pais dail banyagaangwikang giaagamit tne Nabihispan ang mga kabatzanginngihin ang agham dahitinaro ito kanilss2wikang Ingles. Ang ms akfatns ginagamit parse ‘sigpatorang aghamaykadalason nakarlata Ingles, Dabo, woking 225 Karamar ngmga mopar ghar Hid hakagoulat ne elon 4 bulhan ang Pilipinas a talaa ng renulte ng TIMSS (Thitd Ines ‘ional Mathematics and Science Study) soong 097, ung Filipino ag gaamitns paeaturo ag ham, hgit ma madaling ‘aintndihan ag nga nudyant ang mgaipinalivanagngkanang mgs uro, Kung angmgstalikayan ungkols4agham a tchnolohiaay ee {2Flipino hig a mara (kung hind lak) ang makakasalsceaeloyen Maiintindihan ng karaniwang to kung ano ang pinag-susapan at hoocs sh mating malolokog mgaehspenong dajhanoPlipino, Magaganst ‘eg higit na maraming tao ang kealarang aghamn ss pangearawrseee os abuhayan, Magiging pars shat angagham, staal angling sient aap Flin appt ata s2paruarogaghnm bata ag sng apna Fan only a parssumabien pagan ind nila sp aaind agg gap a paptorone phos ‘aramian og mavunldaabanss tad gfopns even Tact Germany Fac Spinat sarap a Maplag progeny Flipino loge, pero guar yohctnad ng akeetiog ae Sng in hg aan en sshapthpy ng lathe tng ploy a pepnlens ana soba, FP*UOY mpepong ean fotteperroemiant eeepc neahnay srawngholtpakkpapapnyan nina cep mane hecho, 2y eli nca ng bong manda haan ninth 1 poakabgong halaman ss spam at ehnolbiys ee sone ‘obalaaanpittaplage pus ajo maaliak ngebeinges ek SEVILLA/FILIPINO 64 AGHAN 97 sgangtholegan ns Ingles lang ang dapat nating gomiins4 mga dlskussong siyentpikoa, hind dapat gamitin ang sai ng mike oe rs re eatin tien Subalithirap ngayon ang mea kabstaang umiatingl ng aples, Dail ito, mabagal slang satuc s mga asignacurang agham na halos sy ‘kingtaros Ingle Maaki ngayon an pangangilngang iro ang aghar ‘Filipino, Maliki aayon sng pangangilangan par sa mga kata psc angagham, May slang hattabo a masrngcumuginasailengbonseptong teknikalsngonit hind to hanged natengaap dil dake oh ‘eka ang haranivang pant gmp atenpito Hines») sop ‘erminong peweden katt ng wavdengh abs elon, aonee ‘pang nooapund long smi hom tang naam pupobo og naliwanagang big sbhin aio. Rong storia ma ong shang ike, skit matin au pir ang nays Katong Epes Iida ato ea hg, balimbawaay eltngmasting wma salegvncy, es pone Eangang pita sgug lon ds Masa tong macnn hcg ‘Peimiin pra bin kunglag lon on dada ning pst ‘Subuli,minsan ay may dala tayong lita ma masatin gain prs ag Konseptong eknikal tulad ng melting pagrunaw at paghisey dalawangsltang Filipino ay puede ring uma sali nes 1a dssolving. Kungisipin nating mabut, malikita natin ns likido nm kinalabasan ng dalswang proteco, kaya hinds nakahapagtskang pindgpepalicpaltang amit ng dalawangslitang to. Subalit, maraming98 DALUYAN siyetipkong Filipino ang umayon na papibshin an salitang pagan ‘para sadalawang mahalegang prsesong it: pagvnaw parassdaslving 25¢paplsaw pars sa melting, Kaya, sinasabina ang ask a asin ap ‘sttuoawsatubig aang elo oangmantllysay mallow hangin 1s pag halimbawaay ang dalawang salitan Filipino paras speed ils strain. a pst, may sang Konseptongkatulad ng speed: elocy, na 2ngphakabu sn nang sata ay ang poputkoy i lrhsyon ng gw, "Nopagkayarian ng mga pisiko na gemitin aig bli pasa speeds pasa veloc, Maing ltangFipino ag galng sa wikng Eipnyol Kaan Sind un umanalayanoakind to tatubenpalt del agents soseat aging bah bokabslryon Filipina Gams me pop panakon ag ating ms ll’ lol, (Napulak aati aman oe Slang Espanyol ang avo chim), Dat do ayo ‘masagesp top pasgamit ng mes Konseptonsientike. Atanas to ang mga altang inamit 5 patuturo sa mga paralan at unibersdad noong panahon ag Kasia dito #3 Pilipinas. Kaya walang tumutatal kuag marin ala sg mga salitag galing sa Espanyol dail maintindihan ng karamihan ang ib, sabihin ng ma ito. Kabilang dito ay ang mga suinusunod natalie sys, mika, pis, biyolohiya, matematiks, metal lik, solido, jukto, a mara pang iba. "Noong ded sen ay mayansienptong mpangkan lank ag bagong sala para mgs Konseptong eka ng anematy swaguyia. Neg rogintong eg auatang iin ore van paling Espanya) pang gomavangiangbgong alte Tag talmbawaag mga slang pinande yang pa meron Kapa (pings sanghapsthanayan, parvo chemty) haya ging ‘kay at aneyan paras biology ot knaya ulings ira fanape pre saphysis rl Gling a maanga in pasa stow la igs man ras cl amr pn be Ma -ngromutvel pagan ngsiemang it dak ming banyepang ingsala at mahirap dw mattshan, Makinp matushansg gsc ‘maka-Ingles, Et si Pee ‘Sangayon, pinairl ang wikang Flipino, ro ang wikang gnagami t ‘aiintindihan ng nakararam. Dahil sa katanayan ng mga to Ingles, ‘maramingslita ang hiram mula sa wikang Ingles a ginagewaag Fil SEVILLA/FILIPINO SA AGHAM 99 pi tng Baty lee tg ng sil Ieuyuns hands ape veayos melden oy Lites puree emagy i cel meal ogee Flat hinapingknggeahengiglepeng whe Pipe pet ne indeed nmetiper tad aidan oa pupeing allie adi ngs mn nan ao rkhngtisboy el aah May chaperothGod pnsva su wikang Filipino: ang paghoha ng sagt aegis tggitaminryeeAh Punto Seto Witte Fipino ng Universidad ng Pipi “Tipuunecn eng ar paangwpe sangha tonpel shes ‘tony anglers ket ganar ee ; Spates nha pinging soto les yeni pa fn ne aliog pier Suan og stony Tati at tin apet pant, Salt Rong au anor pereascenpey fais gpa on ad itn kyo cient om pega tang ite hindi gramongstaeo sg tpt sayaggingribang akan peng logon Brat Pipins ethos am sutrone Kung pallawakin natin ang 2ing pagtanaw ng wikang Filipino, masasabi nating hindlivo maghululang ng mgs slits paras konseptong pang-agham. Ang kulang o ang wala ay ang isang, kompletong Aiksiyonaryong naga ng mg katawageng Filipino na katumbossa tga lang eka Ingles May lang ginswang iksiyonaryocleksion ‘arasa gham, ubalilimitadoangamga kopyangmalimbag kaya kas {ng nakakaslam vungkol sa mgt ibrong ito. Kabilang sito ay ang ‘umuranod 1. Talabgyng Parag Inge Plipino na sinulat noong 197 i jose “Reyes Syrangeo sang doktor mula sa Unibersidad ng Santo Tom (UST). Simuporahan sng proyektong ito ng UST Research Center ‘naaking pinamunvan, Moipapmamalaki ko ang ibrong ito, kit na rmaramiang salisang hind naisama dito, dail binibigaynito ang fharaming katumbas ng ian saltang Ingles: mula sistemang Maugnayin, # ilang wikang katutvbo (Tagalog, Hokano, Kaparnpangan, longo, atiba pa) sa wikaag Espanyol asa vikang, Ingles na enayroon a walang papbabago og ispeling.‘ahkemiss a Unibeniad ng Pilipinas Snuporahanangheeychcny oneNatonl Research Counc ofthe Pilppine (REN), easing pinamonuan ang Sangey para sa Rimi Staking pagutorong mga matatas ad signaturang kmika, halos lahat og aking panayam ay Filipino, naan ngimga enadyanc hens imbilis ilangnalintdhan ang aking pagpapaliwana sa Filipino hoya ant lektyur agit lng properor na lnglesang ginegamip Trading tendons aging aaw kunghilantuloyuloy akong eaplagle, oa ‘maraming bees kinslangang mag iip bago ako maincedios 2Noong nebula kong gumamit ng Flipino aking pagtturo ng emit mas maraming peghabanda ang kalaagan Kong ganinfevovokic oagult ang sking paghihiap dahil madalngnatuto ang sing mye ‘sturane x mas malayaat maga ang ang akayanNosag vee, ‘Tatlshang aking patsasli, noni dakan-dahang hamomt snaking Patlpaclipa sa wikang ingest maging puro ang aking pagg ne Flipzo Saaming Searong Pananaiksik para sa Agham Pangkalikasan (Re search Center for Natural Sciences) a UST ay hintikayat ko sng sige ‘Pananalisk a moghigay ng isang panayam oa teknal se lipno fees, ‘Gen dilawang propeior ang nagibigny agen eye tungkol any ‘masulongnapakss saghamat tckaolohiya, tulad ng temieomdehon SEVILLA/FILIPINO 54 AGHAM 101 biklang panglew optic fiber} araikong meal anghap nen balunangpenannot koncnwotal nese apektolegs Rees ‘lan pebondang halugin ag opaopaietegee olen 2 petyam, dala ang esperylanyon ny Stain ely Pelaundaaghalingn stp phanog skein usps slag nual porate ms sbnngIooene Relea Nea ils eo ia lag pyhey nso Mikinene nc dato mupndig aganse mening ap enlongcern Nopstinye nil eka niagtopyurn fps Oooh sanyo gua ip shanfag Mahala na maharcon tayo ng mga librong pang-agham Filipino Saangayon, Filipinonga ang ginagemit ko sa aking panayan ss Nove gusit Ingles ang ibrong binabata ng mga etodyamte ke. Ingles sp sinagamit nila a papkuha ng tala habang ako ay nalelckayur. ingles ang aking ginagamit sa laaten na iinibigay ka, Genito ang aking langnren Aah walang allt 2 manavinggamitinnarakasult a Figen, Kang araing ents ng inp agli agile aso ‘3 Filipino, mas mari aghinp mopula nFlipmotunghal cope Masti nating ihn na achina psn ting blr sngropacs Ingles man olin, Malak ang sing pghangau eee ne bro pang aha Flint biabs ko angSetone Wiens Pi gino spahihikayaaila ng mga poms magilat ng mga tno Pre. Pogtatapos Hiatiang mea siyentna cungkol a papgamit ng Pilipino sa aghern. Sa ‘tang ulit ma tinatalakay sa aunangpaiipon ng mgakmiko an psoang ‘ungkol a wikang Fipinonagigingemoxyonal ang dkusyon hood ‘agkakarundoanglbat, Soaking plagay ay gunitorin ang stwasyor oo ibang arangenngagham tulad ng biyoahya x pis, Angiang ssreong syon ay nagkatundona magpatuloy gumanit ng Filipinos kann pgtaturo at mapsubek na sumulat ng mga ult naka ala lips smagbuo ng isang alata kik na nakaslat 4 Fipin esp fam na magiging mabegl ito, ngunit ang rnahalag ay hia does humo,