Professional Documents
Culture Documents
რიდერი - ლექცია #1
რიდერი - ლექცია #1
სარჩევი
სტერეოტიპებისა და ცრუ რწმენების (prejudice) განსაზღვრა.................................................................1
ეტიოლოგია....................................................................................................................................................6
ცრუ რწმენა და პიროვნული ნიშნები (The Prejudiced Personality)...........................................................9
ზეგენერალიზაცია. თანამედროვე კონცეპტები (ცნებები) უფრო მარტივი უნდა იყოს, მაგრამ არა
ისეთი მარტივი დონის, რომ დაიკარგოს ცნებების არსი.
ცრუ რწმენის კლასიკური განსაზღვრება შეოიტანა ოლპორტმა (1954), რომელმაც დაწერა, რომ
„ცრუ რწმენა არის ანტიპათია, რომელიც დაფუძნებულია არასწორ და რიგიდულ
განზოგადებაზე. ის შეიძლება იყოს როგორც გამოხატული, ისე მხოლოდ განცდილი. ის
შეიძლება მიემართებოდეს როგორც მთლიან ჯგუფს, ასევე ცალკეულ ინდივიდებს, როგორც
ჯგუფის წვრებს“. ბევრი თანამედროვე ფსიქოლოგი მიუთითებს განსაზღვრების ისეთ ზოგად
მახასიათებლებზე, როგორებიცაა კატეგორიზაცია (გენერალიზაცია) და სამიზნე ჯგუფისადმი
ნეგატიური განწყობა. ცრუ რწმენის/პრეჯუდისის ატრიბუციისას მნიშვნელოვანია იმ
რელევანტური კატეგორიის განსაზღვრა, რომელსაც ანტიპათია მიემართება. მაგალითად,
ადამიანებს შეიძლება არ ჰქონდეთ ნეგატიური წინასწარ განწყობა/ცრუ რწმენა/პრეჯუდისი
ზოგადად ქალების მიმართ, მაგრამ ისინი საკმაოდ ნეგატიურად შეიძლება იყვნენ განწყობილი
3
სტერეოტიპები ჯგუფების მიმარ უფრო მეტად აღწერით ანალიზს მოიცავს, ნეგატიური ცრუ
რწმენა კი უფრო მეტად გლობალურ შეფასებით ასპექტებს, აფექტურ კომპონონეტებს
გულისხმობს. სტერეოტიპები ყოველთვის ნეგატიური არაა. სტერეოტიპები არა მხოლოდ
ჯგუფებზე მიწერილ მახასიათებლებს წარმოადგნენ, არამედ ჯგუფის შესახებ მსჯელობისას
კაუზალურ ჯაჭვებსაც ქმნიან (Wittenbrink, Gist, & Hilton; Murphy & Medin, ). მაგალითად,
ღარიბი ჯგუფის წევრები სტერეოტიპულად აღიქმებიან უუნაროებად, უუნაროებად იმიტომ,
რომ განათლება ვერ მიიღეს, გაუნათლებელი არიან, იმიტომ რომ ზარმაცები არიან და ა.შ. ეს არა
მხოლოდ სტერეოტიპების ჩამონათვალია, არამედ შესაბამისი ჯგუფის მიმართ გარკვეულ
სისტემურ წარმოდგენას ქმნის, თუ როგორ უნდა იყოს ეს ჯგუფი აღქმული.
4
კატეგორიზაციას აღძრავს სიმარტივის სურვილი (Ford & Stangor, 1992; Macrae, Hewstone, &
Griffihs, 1993; Macrae, Milne, & Bodenhausen, 1994; Tajfel, 1981; Tajfel & Wilkes, 1963). ჩვენ
მივისწრაფვით, რომ რაც შეიძლება მეტად განსვასხვავოთ ადამიანები სხვადასხვა კატეგორიის
ფარგლებში და ერთ კატეგორიაში მოქცეულნი კი მაქსიმალურად მსგავსად აღვიქვათ. ეს
პროცესი განსაკუთრებით საგულისხმოა მაშინ, როდესაც კატეგორიზაციის განზომილება შიდა
ჯგუფის გარე ჯგუფებისაგან გამოყოფას უკავშირდება, რადგან სოციალური იდენტობის
შენარჩუნებასთანაა კავშირში (Brewer & Campbell, 1976; Fein & Spencer, 1997; A. Haslam, Oakes,
Reynolds, & Turner, 1999; S. Haslam et al., 1998; Mummendey, 1995). სოციალური იდენტობა ცრუ
რწმენებისა და დისკრიმინაციის განვითარების ფუნდამენტული მოტივაციაა, თუმცა, ამასთან
დაკავშირებული ლიტერატურა საკმაოდ ფართო, კომპლექსური და ურთიერთსაწინააღმდეგოა,
რაც საკითხის მარტივ შეჯამებას ართულებს (Abrams & Hogg, 1990; Deaux, Reid, Mizrahi, & Ethier,
1995; Ellemers, Spears, & Doosje, 1999; Jackson & Smith, 1999; Roccas & Brewer, 2002).
კატეგორიზაცია, რა თქმა უნდა, მოიცავს სელფის ცნებას - თვით-კატეგორიზაციის პრინციპს
(Hogg & McGarty, 1990; Turner, 1987; Turner, Oakes, Haslam, & McGarty, 1994; Turner & Oakes,
1989). თვითკატეგორიზაცია განსაზღვრავს ინდივიდის ინტერაქციის გზებს სხვა ადამიანებთან
მიმართებით. ჩვენ ზოგჯერ ვმოქმედებთ როგორც ინდივიდები, მაგრამ სხვა დროს შეიძლება,
რომ უფრო მეტად ვმოქმედებდეთ, როგორც სოციალური ჯგუფის წარმომადგენლები.
კოგნიტურ კომპონენტებთან ერთად, ჩვენი ატიტუდები მნიშვნელოვნადაა დაფუძნებული
6
ემოციურ რეაქციებზეც (Bodenhausen, Kramer, & Sasser, 1994; Fiske, 1982; Mackie, Devos, & Smith,
2000; Mackie & Hamilton, 1993). აფექტური კომპონენტი კატეგორიზაციაზე იმავე ან უფრო მეტ
ზეგავლენასაც ახდენს, ვიდრე კოგნიცია; შესაბამისად, მნიშვნელოვან როლს თამაშობს
სტერეოტიპებსა და ცრუ რწმენებთან დაკავშირებული პროცესების შესწავლაშიც.
სტერეოტიპები, ნაწილობრივ, ცრუ რწმენების რაციონალიზაციას უწყობს ხელს (Jost & Major,
2001; Sinclair & Kunda, 2000). ემოციური კომპონენტის გაზომვა უფრო მეტ სირთულეებს
უკავშირდება, ადამიანებს უჭირთ მათი გადმოცემა თვითაღწერის საზომებში. კოგნიციასთან
შედარებით, ემოციის გასაზომი ტექნიკების არსენალი მწირია. ემოციური კომპონენტის
გაზომვაში მნიშვნელოვან წილს შეიტანს ტვინის აქტივობის კვლევის სოციალურ
ნეირომეცნიერული ტექნიკები (Olsson & Phelps, 2007).
ეტიოლოგია
საიდან მოდის ჩვენი სტერეოტიპები და ცრუ რწმენები? ისინი, რა თქმა უნდა, ისევეა
განვითარებული, როგორც ყველა სხვა კოგნიტური რეპრეზენტაციები, კოგნიტური პროცესების
მონაწილეობით (Bigler, 1995; Bigler & Liben, 1992). ბავშვებს აქვთ თანდაყოლილი და აქტიური
ინტერესი იმისა, რომ შეისწავლონ სოციალური კატეგორიები და სტერეოტიპები, ასევე, გაიგონ,
თუ როგორ არგებენ თავიან თავს არსებული კატეგორიზაციის სისტემაში (Ruble & Martin, 1998;
Stangor & Ruble, 1989). შედეგად, ბავშვები ადრეული პერიოდიდან სწავლობენ სტერეოტიპებს,
რაც მათი ცვლილებისადმი რეზისტენტობას განაპირობებს. ბავშვები ამ თვალისზრისით უფრო
ფლექსიბური ხდებიან 10 წლის შემდეგ (Bigler & Liben, 1992; Signorella, Bigler, & Liben, 1993). რაც
შეეხება სტერეოტიპების შინაარს, ამის შესახებ ცოდნა მომდინარეობს მშობლებისაგან,
თანატოლებისა და მედია საშუალებებიდან. თუმცა, სტერეოტიპების შინაარსის შესახებ
კვლევები ორაზროვანია. Frances Aboud, სტერეოტიპების განვითარების შემსწავლელი ექსპერტი,
მსჯელობს, რომ კავშირი არაა შვილებისა და მშობლების რასობრივ ატიტუდებს შორის (Aboud,
1988; Aboud & Amato, 2001). სხვა მონაცემების მიხედვით, გარკვეული კორელაციები შეინიშნება
(Stangor & Leary, 2006). სხვა მოსაზრების მიხედვით, ნეგატიური ცრუ რწმენები ევოლუციური
ხასიათისაა - ჩვენ მოგვწონს მსგავსები და დამხმარეები და ვახდენთ მათ სტიგმატიზაციას, ვინც
სოციალურ გაცვლაში ნაკლებად უნარიანი არიან, ემუქრებიან ჩვენი ჯგუფის კეთილდღეობას,
ღირებულებებს, ავად არიან და ა.შ (Collinet al., 2006; Maner et al., 2005). ასეთი ახსნა
შესაძლებელია, იმ ჯგუფების შემთხვევაში მაინც, რომლებსაც კონფლიქტური
ურთიერთქმედების ისტორია აქვთ. რა თქმა უნდა, მედიაც მნიშვნელოვან როლს თამაშობს
ჯგუფთაშორისი რწმენების ფორმირების პროცესში. მედია არა მარტო აყალიბებს
სტერეოტიპებს, არამედ რელევანტური სოციალური ნორმების შესახებ აწვდის ინფორმაციას
საზოგადოებას (Ruscher, 2001).
ასეთი მიდგომა ინფორმატიული ჩანს - ჩვენ შეგვიძლია გავიგოთ ცრუ რწმენების საფუძვლად
მდებარე მოტივების შესახებ პიროვნულ ცვლადებზე დაყრდნობით, უფრო მეტიც, სოციალურ
ჯგუფებთან დაკავშირებული ჩვენი რწმენები ჩვენს საფუძვლად მდებარე პოლიტიკური და
სოციალური ღირებულებებითი ორიენტაციების განუყეფელი ნაწილია (Biernat, Vescio, & Theno,
1996; Biernat, Vescio, Theno, & Crandall, 1996; Jost et al., 2003; Schwartz, 1992). ამ მიმართულებით
10
გამოყენებული ლიტერატურა:
Nelson, T. (2009). Handbook of Prejudice, Stereotyping, and Discrimination. Psychology press. Ch.1