1984

Επιμέλεια : Ιάσων Τζιέρας

1ο ΓΕΛ Γλυφάδας Β τάξη
Βιογραφία : George Orwell

O Έρικ Άρθουρ Μπλαιρ, γνωστός περισσότερο με το συγγραφικό του

ψευδώνυμο Τζωρτζ Όργουελ,
ήταν Βρετανός συγγραφέας, λογοτέχνης και δημοσιογράφος. Το έργο του
χαρακτηρίζεται από ξεκάθαρο πεζό λόγο, συνειδητότητα των κοινωνικών
ανισοτήτων, αντίθεση στα ολοκληρωτικά καθεστώτα και αφοσίωση στο δημοκρατικό
σοσιαλισμό.Συχνά ταξινομείται ως ένας από Άγγλους συγγραφείς του 20ου αιώνα με
τη μεγαλύτερη επιρροή και ως ένας από τους πιο σημαντικούς χρονικογράφους της
Αγγλικής κουλτούρας της γενιάς του. Ο Όργουελ έγραψε κριτικές λογοτεχνίας,
ποίηση, μυθιστορήματα και πολεμικές ανταποκρίσεις. Είναι διάσημος για το
δυστοπικό μυθιστόρημα 1984 (1949) και την αλληγορική νουβέλα Η Φάρμα των
Ζώων (1945). Το βιβλίο του Φόρος Τιμής στην Καταλωνία (1938), είναι μία
καταγραφή των εμπειριών του από τον Ισπανικό Εμφύλιο και είναι ευρέως
αναγνωρισμένο, όπως και τα πολυάριθμα δοκίμιά του πάνω σε θέματα πολιτικής,
λογοτεχνίας, γλώσσας και πολιτιστικά. Το 2008, οι Times, τον κατέταξαν ως δεύτερο
στη λίστα με τους "50 κορυφαίους Βρετανούς συγγραφείς από το 1945".
Το έργο του Όργουελ συνεχίζει να επηρεάζει τη μαζική και πολιτική κουλτούρα και ο
όρος Οργουελικός, περιγραφικός ολοκληρωτικών και απολυταρχικών πρακτικών,
εντάχθηκε στο λεξιλόγιο μαζί με αρκετούς από τους νεολογισμούς του,
συμπεριλαμβανομένων των ακόλουθων: ψυχρός πόλεμος, Μεγάλος
Αδελφός, Αστυνομία Σκέψης, Δωμάτιο 101, διπλή σκέψη και έγκλημα σκέψης.
Βίος
Ο Τζωρτζ Όργουελ γεννήθηκε στο Μοτιάρι της Βρετανοκρατούμενης Ινδίας το 1903
γιος κατώτερου διοικητικού υπαλλήλου. Η οικογένειά του επέστρεψε
στην Αγγλία το 1911.
Ο προπάππους του, Τσαρλς Μπλαιρ, ήταν ένας εύπορος κύριος από το Ντορσέτ, που
νυμφεύθηκε τη Λαίδη Μαίρη Φέην, θυγατέρα του Τόμας Φέην, 8ου Κόμη του
Γουέσμορλαντ και ήταν εισοδηματίας, καθότι γαιοκτήμονας φυτειών στην Τζαμάικα.
Ο παππούς του, Τόμας Ρίτσαρντ Άρθουρ Μπλαιρ, ήταν κληρικός. Αν και οι τίτλοι
ευγενείας κληροδοτήθηκαν στις επόμενες γενεές, δε συνέβη το ίδιο και με την
οικονομική ευμάρεια. Ο ίδιος ο Έρικ Μπλαιρ, περιέγραφε την οικογένειά του, ως
«κατώτερο μέρος της ανώτερης και μεσαίας τάξης». Ο πατέρας του, Ρίτσαρντ
Γουόλμσλεϊ Μπλαιρ, εργάστηκε στην Ινδική Δημόσια Υπηρεσία, στο Τμήμα Οπίου.
Η μητέρα του, Άιντα Μέιμπλ Μπλαιρ, μεγάλωσε στο Μουλμέϊν της Βιρμανίας, όπου
ο Γάλλος πατέρας της είχε αναμιχθεί σε κερδοσκοπικές δραστηριότητες. Ο Έρικ είχε
δύο αδελφές, την Μάρτζορι, 5 ετών μεγαλύτερή του και την Αβρίλ, 5 ετών μικρότερή
του. Όταν ήταν ενός έτους, η μητέρα του, τον πήγε μαζί με τη μεγαλύτερη αδερφή
του στην Αγγλία.  Το σπίτι των προγόνων του στο Μοτιάρι της Ινδίας έχει
ανακηρυχθεί προστατευόμενο μνημείο ιστορικής σημασίας.

Ωριμότητα
Τα τελευταία χρόνια της ζωής του έγραψε τα δύο βιβλία που του χάρισαν τη μεγάλη
του φήμη. Το 1944 ολοκλήρωσε τη Φάρμα των Ζώων, πολιτική αλληγορία
εμπνευσμένη από τη Ρωσική Επανάσταση και τη σταλινική περίοδο της ΕΣΣΔ. Το
βιβλίο τον έκανε πλούσιο και διάσημο. Το 1949 κυκλοφόρησε το τελευταίο του έργο,
το περίφημο 1984, κορυφαία ίσως στιγμή του συγγραφέα και πολιτικού στοχαστή.
Με τη δράση τοποθετημένη στο μελλοντικό τότε έτος 1984, σκιαγραφεί
αριστουργηματικά όσο και εφιαλτικά το ολοκληρωτικό αστυνομικό κράτος, όπου τα
πάντα εξελίσσονται υπό την παρακολούθηση του Μεγάλου Αδελφού.
Ο αντικομμουνισμός του Όργουελ έφτασε σε τέτοιο σημείο, που το 1949 παρέδωσε
38 ονόματα συμπαθούντων την Αριστερά στην Βρετανική κυβέρνηση, όπως ο Τσάρλι
Τσάπλιν και άλλοι.
To 1950, λίγο πριν τον θάνατό του, μακριά από το αγαπημένο του νησί Τζούρα, ο
Βρετανός λογοτέχνης απαγόρευσε ρητά τη συγγραφή της βιογραφίας του, κάτι που
τελικά δεν τηρήθηκε από τους πολυάριθμους βιογράφους του.
Ο Τζορτζ Όργουελ πέθανε τον Ιανουάριο του 1950 σε νοσοκομείο του Λονδίνου, σε
ηλικία 47 ετών.
Το 1958 η χήρα του Σόνια σε συνεργασία με τον Ίαν Άνγκους επιμελήθηκε και
εξέδωσε σε τέσσερις ογκώδεις τόμους το σύνολο σχεδόν των δοκιμίων, των άρθρων,
των βιβλιοκρισιών, των επιστολών αλλά και των ημερολογίων που κράτησε κατά
καιρούς ο Όργουελ.
Σύνοψη
Το «1984» περιγράφει την ιστορία του Ουίνστον Σμιθ σε ένα εναλλακτικό μέλλον
στον Διάδρομο Προσγείωσης 1 της Ωκεανίας, δηλαδή στην Βρετανία η οποία έχει
καταστραφεί από τον πόλεμο, τις εσωτερικές διαμάχες και την επανάσταση. Ο
κόσμος έχει χωρισθεί σε τρεις υπερδυνάμεις : την Ωκεανία , την Ανατολική Ασία και
την Ευρασία οι οποίες βρίσκονται σε διαρκή πόλεμο μεταξύ τους πότε η μια εναντία
της άλλης. Οι υπερδυνάμεις αυτές έχουν απολυταρχικούς τρόπους διακυβέρνησης και
ειδικότερα για την Ωκεανία όλες οι εξουσίες, οι νόμοι και γενικότερα ο τρόπος ζωής
εξαρτώνται από το κόμμα. Το κόμμα ,με την εικονική φιγούρα του αρχηγού του τον
Μεγάλο Αδερφό, είναι αδιαμφισβήτητο, απόλυτο και όποιος αποπειράται εναντίον
του τιμωρείται. Η κοινωνία της Ωκεανίας είναι αυστηρά ιεραρχημένη με την ύπαρξη
των τριών ακόλουθων τάξεων : του προλεταριάτου , των μελών του εξωτερικού
κόμματος και των μελών του εσωτερικού κόμματος .Ο πρωταγωνιστής είναι μέλος
του εξωτερικού κόμματος που ζει σε ένα μικρό διαμέρισμα στο Λονδίνο. Οθόνες,
κρυμμένα μικρόφωνα και κάμερες βρίσκονται σε κάθε γωνιά, παρακολουθώντας τους
πάντες με σκοπό να ξεσκεπάσουν όσους δυσανασχετούν ή συνωμοτούν εναντίον του
κόμματος. Εργάζεται στο υπουργείο της Αλήθειας, όπου η καθημερινή του εργασία
είναι να αλλάζει διαρκώς τα ιστορικά αρχεία, έτσι ώστε τα λεγόμενά τους να
συνάδουν με την ιστορία που θέλει προβάλλει το κόμμα και να καλύπτουν
οποιαδήποτε πράξη που μπορεί να ζημιώσει το κράτος, όπως είναι εκτελέσεις,
αλλαγές στην εξωτερική πολιτική και ανακοινώσεις σχετικά με τα οικονομικά του
κράτους , ενώ τα πρωτότυπα αρχεία καταστρέφονται. Η επαφή αυτή με κομμάτια της
ιστορίας, τον προβληματίζει, αφού έρχεται αντιμέτωπος με ξεκάθαρες αντιφάσεις
σχετικά με την ιστορία του κράτους και τον ωθεί στο να ανακαλύψει περισσότερα για
το παρελθόν. Σε ένα μέρος του σπιτιού του όπου η οθόνη δεν μπορεί να τον
καταγράψει, αρχίζει να κρατάει ημερολόγιο καταγράφοντας τα καθημερινά γεγονότα
και κριτικάροντας το κόμμα και τον Μεγάλο Αδερφό. Η πράξη αυτή ήταν μεγάλο
έγκλημα και αν αποκαλυπτόταν στην Αστυνομία της Σκέψης, την μυστική υπηρεσία
η οποία ήταν υπεύθυνη για την τιμωρία των αντιφρονούντων, θα φυλακιζόταν και
πιθανότατα θα τον εκτελούσαν. Η Τζούλια , επίσης εργαζόμενη στο υπουργείο της
Αλήθειας, εξομολογείται την αγάπη της μέσω σημειώματος και παρόλο που αρχικά ο
Ουίνστον είναι διστακτικός φοβούμενος πως η ίδια είναι μυστική πράκτορας της
Αστυνομίας της Σκέψης, ύστερα από συνάντησή τους, συνάπτουν ερωτική σχέση.
Συνειδητοποιεί ότι μοιράζονται αντίστοιχες απόψεις και της εμπιστεύεται το μίσος
του για το κόμμα. Προκειμένου να συναντιούνται πιο συχνά και μακριά από τα
βλέμματα του κοινού ,καθώς η σχέση τους αποτελούσε επίσης έγκλημα, νοικιάζουν
ένα διαμέρισμα πάνω από ένα βιβλιοπωλείο στην περιοχή του προλεταριάτου όπου
δεν υπήρχε τόσο μεγάλος έλεγχος. Ο Ο’Μπριεν μέλος του εσωτερικού κόμματος και
υψηλό στέλεχος στο υπουργείο Αλήθειας, παρουσιάζεται ως επαναστάτης και
πλησιάζει τον Ουίνστον και την Τζούλια με σκοπό να τους εντάξει στην Αδελφότητα,
μυστική οργάνωση κατά του κράτους ιδρυμένη από τον πρώην συνεργάτη του
Μεγάλου Αδερφού, Δρ. Εμμανουήλ Γκόλντσταιν. Αφού και οι δύο ορκίζονται
αφοσίωση στην Αδελφότητα και στον σκοπό της, δηλαδή στην καταστροφή του
κόμματος, παίρνουν το σύγγραμμα του Δρ. Γκόλντσταιν όπου εξηγεί τις βασικές
αξίες πάνω στις οποίες στηρίζεται το κόμμα όπως τα συνθήματα «Ο πόλεμος είναι
ειρήνη», «Η ελευθερία είναι σκλαβιά» και «Η άγνοια είναι γνώση». Αποδεικνύεται
όμως πως τελικά ο Ο’Μπριεν είναι πράκτορας της Αστυνομίας της Σκέψης, ο οποίος
παρακολουθούσε τον Ουίνστον για χρόνια. Το ζευγάρι χωρίζεται και οδηγούνται στο
υπουργείο της Αγάπης, όπου υπόκεινται σε μια σειρά έντονων βασανιστηρίων. Ο
Ουίνστον μετά από την απόλυτη ψυχοσωματική του εξουθένωση, ομολογεί σε όλα τα
εγκλήματα που διέπραξε κατά του κόμματος αλλά παρόλα αυτά καθώς δεν πρόδωσε
την αγάπη του για την Τζούλια, οδηγείται στο δωμάτιο 101 για να υποστεί το
σκληρότερο βασανιστήριο και το τελευταίο στάδιο της επανένταξής του, να βάλει το
κεφάλι του μέσα σε ένα κλουβί πεινασμένων αρουραίων, το μεγαλύτερό του φόβο.
Απεγνωσμένος ουρλιάζει «Κάντο στην Τζούλια» προδίδοντάς την. Στην συνέχεια
απελευθερώνεται και συναντιέται με την Τζούλια, η οποία επίσης είχε βασανιστεί και
τον είχε προδώσει. Στην τελευταία σκηνή του έργου ο Ουίνστον κάθεται μόνος σε μια
καφετέρια παρακολουθώντας ειδήσεις. Έξω ακούγονται πανηγυρισμοί λόγω μιας
νίκης στο μέτωπο της Αφρικής. Ο Ουίνστον νιώθει ότι τελείωσε το μίσος του για το
κόμμα και επιτέλους μπορεί να «απολαύσει» την αγάπη του στοργικού Μεγάλου
Αδερφού.
Κριτική
Το «1984» αποτελεί ένα από τα καλύτερα μυθιστορήματα του προηγούμενου αιώνα
έχοντας επηρεάσει καθοριστικά την λογοτεχνία, την αντίληψη για την πολιτική και
την παγκόσμια κουλτούρα. Όροι όπως η Αστυνομία της Σκέψης, ο Μεγάλος
Αδερφός, δωμάτιο 101 που πρωτοεμφανίστηκαν στο βιβλίο, έχουν εισαχθεί στο
καθημερινό λεξιλόγιο και έχουν αλλάξει τον τρόπο σκέψης και αντιμετώπισης της
κρατικής εξουσίας. Γράφτηκε μετά το τέλος του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου και
αποτελεί μανιφέστο κατά του κομμουνισμού και του απολυταρχισμού και όπως ο
ίδιος ο συγγραφέας αναφέρει «δεν είναι προφητεία του μέλλοντος αλλά
προειδοποίηση για την πορεία της ανθρωπότητας». Παρόλα αυτά ιδέες που
αποτυπώνονται στο έργο του έχουν πολύ εύστοχα προβλέψει και περιγράψει
χαρακτηριστικά της σύγχρονης κοινωνίας. Η εισβολή της τεχνολογίας στην
καθημερινότητα και η ουσιαστική κατάργηση της ιδιωτικής ζωής, σε μια εποχή όπου
όλα είναι συνδεδεμένα με το Διαδίκτυο και μπορούν να δημοσιοποιηθούν σε ευρύ
κοινό είναι ένα από τα φλέγοντα προβλήματα της σύγχρονης κοινωνίας. Η κρατική
παρακολούθηση μέσω της τεχνολογίας είναι ένα αμφιλεγόμενο ζήτημα το οποίο
έχουν θίξει ακτιβιστές των ανθρώπινων δικαιωμάτων αλλά και διάφοροι
πληροφοριοδότες όπως ο Εντουαρντ Σνόουντεν. Από την άλλη η χειραγώγηση της
τεχνολογίας για την εξάπλωση προπαγάνδας και τον μαζικό έλεγχο της κοινής
γνώμης είναι γεγονός που κυριαρχεί σήμερα σε μια εποχή καταιγισμού πληροφοριών.
Αν και σε λιγότερο φανερή εκδοχή το καθεστώς των σύγχρονων Μέσων Μαζικής
Ενημέρωσης, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και η προπαγάνδα του Διαδικτύου
διασπείρουν λανθασμένες πληροφορίες ,σε επίπεδο συκοφαντίας, κατευθύνουν τις
μάζες και έχουν αλλοτριώσει την σχέση του ανθρώπου με την αλήθεια. Με τον
βομβαρδισμό από αντικρουόμενα μηνύματα προκαλείται μια έντονη καχυποψία
απέναντι σε οποιαδήποτε πληροφορία ενώ οι άνθρωποι τοποθετούνται σε μια
κατάσταση λήθαργου αυτό που ο συγγραφέας συμπυκνώνει τέλεια στην φράση
doublethink, δηλαδή στην πίστη δύο αμοιβαία αποκλειόμενων συνθηκών η οποία
τελικά οδηγούν στην πνευματική αποχαύνωση. Ουσιαστικά καθώς προβάλλονται
με μεγάλη πειθώ και οι δύο όψεις ενός ζητήματος, λόγω της εύκολης
κοινοποίησης της άποψης του καθενός μέσω της τεχνολογίας, ο ανθρώπινος νους
δεν μπορεί να αντιληφθεί τι πραγματικά ισχύει, εγκλωβίζεται και παραλύει κάθε
μέσο αντίδρασής του. Αυτό εξυπηρετεί τις κυβερνόντες δυνάμεις οι οποίες όπως
και στο έργο, παγιώνονται στην εξουσία με την εξάπλωση τους σε κάθε πτυχή
του οικοδομήματος της κοινωνίας. Σε τελική ανάλυση οι πετυχημένοι πολιτικοί
της εποχής μας αναδείχτηκαν σχεδόν αποκλειστικά από την άριστη χρήση και
χειραγώγηση των μέσων επικοινωνίας Μια άλλη ιδέα που καθιστά αυτό το βιβλίο
κορυφαίο είναι με πόση ακρίβεια περιγράφει την ιδέα του συνεχούς πολέμου που
επικρατεί και σήμερα. Οι τρεις μεγάλες υπερδυνάμεις του μυθιστορήματος
βρίσκονται σε μια διηνεκής εμπόλεμη κατάσταση χωρίς όμως ξεκάθαρα μέτωπα,
αίτια ή συμμάχους. Όλα γίνονται για να συντηρήσουν ένα σύνθετο οικονομικό
μοντέλο το οποίο εξυπηρετεί μια «χούφτα» ανθρώπων. Το ίδιο συμβαίνει και στις
μέρες μας. Πιστεύουμε αφελώς πως βρισκόμαστε σε περίοδο ειρήνη γιατί δεν υπάρχει
κάποιος άμεσος αντίκτυπος στην καθημερινή μας ζωή. Αν αναλογιστούμε και
επεξεργαστούμε όμως το παγκόσμιο πολιτικό σκηνικό, θα αντιληφθούμε πως στην
πραγματικότητα επικρατεί μια άλλη κατάσταση. Ο πόλεμος στη Συρία, στην
Ιορδανία, στην Παλαιστίνη ,στην Μέση Ανατολή είναι μάχες που διεξάγονται για
πολλά χρόνια για ασαφείς λόγους, με ασαφείς μέτωπα, με ασαφή στρατόπεδα τα
οποία διαρκώς μεταβάλλονται και χωρίς καμία αντίδραση ή ευαισθητοποίηση της
πλειονότητας της κοινωνίας λόγω αφενός αυτού του αόριστου κλίματος και αφετέρου
της παρατεταμένης χρονικής τους διάρκειας. Θα πρέπει να σημειώσουμε πως μερικές
από τις περιοχές αυτές ανήκουν στην ζώνη που περιγράφει ο Οργουελ ως το κέντρο
των μαχών των τριών υπερδυνάμεων. Επιπλέον, η προφητική αντίληψη που
καταγράφεται στο μυθιστόρημα και είναι κατά την γνώμη μου ο μεγαλύτερος
κίνδυνος που αντιμετωπίζει η κοινωνία στις μέρες μας, είναι η προσπάθεια
ομογενοποίησης της κοινωνίας. Στο μυθιστόρημα όλοι οι πολίτες φορούν τις ίδιες
ολόσωμες φόρμες, καλύπτουν τα χαρακτηριστικά του φύλου τους ενώ η γλώσσα που
μιλούν σταδιακά αντικαθιστάται από μια ενοποιημένη, απλουστευμένη διάλεκτο της
μητρικής τους, η οποία δεν θα επιτρέπει την ανάπτυξη σύνθετων νοημάτων και
καταργεί έννοιες εχθρικές προς το κράτος. Αντίστοιχο στόχο έχει και το σύγχρονο
φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης (το οποίο φυσικά έχει και άλλου είδους
προεκτάσεις) με την κατάργηση της εθνικής, πολιτιστικής και γλωσσικής ταυτότητας
του κάθε ατόμου, με σκοπό την ενσωμάτωση πανομοιότυπων ατόμων σε μια
ενοποιημένη, απρόσωπη κοινωνία. Χαρακτηριστικά αναφέρεται στο μυθιστόρημα ότι
στο νέο λεξικό της καινούριας αυτής διαλέκτου λέξεις όπως δημοκρατία, ελευθερία
και αγάπη θα έχουν καταργηθεί ή το νόημά τους θα έχει αποκλίνει σημαντικά από
την πυρηνική τους έννοια. Για να ολοκληρώσει όμως αυτό το μίγμα δυσοίωνων
προβλέψεων δεν αναιρεί κομμάτια του ανθρώπινου χαρακτήρα. Δεν ξεχνά αλλά δίνει
πρωταγωνιστικό ρόλο στα αναλλοίωτα ανθρώπινα ένστικτα όπως στην αμφισβήτηση
και ανάγκη για επανάσταση, στην αγάπη, στην αυτοβουλία του καθενός, στην
μοναδικότητα της κάθε προσωπικότητας, στις απλές χαρούμενες στιγμές. Το
παραπάνω θεωρώ πως είναι από τα δυνατότερα σημεία του βιβλίου. Παρόλο που το
τέλος δεν ήταν καλό, ο συγγραφέας μας βεβαιώνει έμμεσα πως μια τέτοια κατάσταση
είναι αναστρέψιμη καθώς ανεξάρτητα των συνθηκών θα υπάρχουν πάντα άνθρωποι
που θα αντιδράσουν, θα προσπαθήσουν να ανατρέψουν το κατεστημένο και αν δεν το
καταφέρουν θα σπείρουν το μήνυμα της ελπίδας στις επόμενες γενιές, έτσι ώστε
αυτές να ολοκληρώσουν το έργο τους. Τέλος δεν θα μπορούσα να παραλείψω την
γνώμη μου σχετικά με την τεχνική του μυθιστορήματος. Είχα την δυνατότητα να
διαβάσω το «1984» στην πρωτότυπη γλώσσα έκδοσής του και πραγματικά θα πρέπει
να επισημάνω την άριστη χρήση της γλώσσας για την καταγραφή σύνθετων εννοιών
οι οποίες γίνονται κατανοητές και από έναν μη ιθαγενή της αγγλικής, τις ζωντανές
περιγραφές και την υποβλητική ατμόσφαιρα ενός καταθλιπτικού εναλλακτικού
μέλλοντος καθώς και τις δραματικές αφηγήσεις και την τέλεια σχεδιασμένη ροή της
πλοκής. Είναι ένα αξέχαστο αριστουργηματικό ανάγνωσμα το οποίο αν και είναι
περιττό να ακουστεί από εμένα το συνιστώ ανεπιφύλακτα !!!