Faruk Čupović

Izrada zupčanika u AutoCAD-u

Upotrebom računala nacrtati zupčanik i zupčastu letvu prema slici.

Slika1-Zupčanik i zupčasta letva

Osnovni zahtjev pri izradi zupčanika je definisanje profila boka zupca. Za profil zupca se
koriste krive nastale kotrljanjem, kao što su cikloida i evolventa. Uglavnom se koriste
evolventni zupčanici. Mjere zupčanika zavise od dva parametra: broj zubaca „Z“ i modula
„m“

Slika 2-Mjere zupčanika

Zavisnost mjera zupčanika od modula i broja zubaca data je u tabeli 1.

Tabela1

R.br Parametar Jedinica Formula Opis-naziv parametra

(oznaka)

1 α Ugaona 20o Napadni ugao

(stepen) 10o≤a≤20o

2 m milimetar -- modul

3 Z Cijeli broj -- Broj zubaca (5≤Z≤200)

4 p milimetar m*π Korak zubaca zupčaste letve

5 e milimetar p/2 Lučna debljina zubca, mjerena na

podionom prečniku

8 r milimetar Z*m/2 Poluprečnik podionog kruga

9 rk milimetar r+m Poluprečnik spoljašnjeg kruga

10 rf milimetar r-1,25m Poluprečnik podnožnog kruga

11 rb milimetar r*cos (a) Poluprečnik osnovnog kruga

12 rr milimetar 0,38*m Poluprečnik zaobljenja podnožnog

(korjenog) zaobljenja

13 t Broj tačaka Parametar evolventne krive

dodira
(plutajućih) 0≤t≤1

14 x milimetar rb * ( cos(t * π) + X koordinata tačke evolvente profila

sin(t * π) * t * π ) zupca date parametrom t

15 y milimetar rb * ( sin(t * π) - Y koordinata tačke evolvente profila

cos(t * π) * t * π ) zupca date parametrom t

Za crtanje zupčanika potrebno je nacrtati profil jednog zupca i umnožiti ga, odnosno jedan
bok. Konstrukcija evolvente je komplikovan način. Mnogo jejednostavnije odrediti tačke
evolvente koristeći parametarske jednačine za x i y i kroz te tačke nacrtati krivu.

Primjer:

Nacrtati zupčanik i zupčastu letvu, ako je m=4 mm i z=20 zubaca.

Prvo je potrebno izračunati vrijednost poluprečnika i koordinata tačaka evolvente za date
vrijednosti modula i broja zubaca.

α m z r rb Pi t t*PI x y rk rf rr
37,58 0,000
20 4 20 40 37,5877 3,141593 0 0 8 44 35 1,52
38,04
            0,05 0,15708 9 0,048
39,39
            0,1 0,314159 7 0,385 Koordinate tačaka
41,53 evolvente
            0,15 0,471239 2 1,282
44,29
            0,2 0,628319 1 2,987
47,45
            0,25 0,785398 3 5,704
50,75
            0,3 0,942478 3 9,586
0,111 39,80
        Kontaktna tačka 0,349066 8 0,526

=/180=20/180
Crtanje :

a) Nacrtati profil boka zupca, odnosno evolventu kroz date tačke:

- Sa palete alata Draw izabrati alat Spline ( )
- Nazahtjev: Specify first point or [Object]: unijeti koordinate tačaka:
- 37.588,0
- 38.049,0.048 Evolventa
- 39.397,0.385
- 41.532,1.282
- 44.291,2.987
- 47.191,5.704
- 50.753,9.586
b) Nacrtati podnožni i spoljašnji (tjemeni) krug polumjera rk i rf, sa centrom u
koordinatnom početku (0,0)
- Sa palete alata Draw izabrati Citcle
- 0,0 (centar)
- 35 (poluprečnik rf)
- Ponoviti naredbu Circle
- 0,0
- 44 (poluprečnik rk)
c) Produžiti nacrtanu evolventu do podnožnog kruga:
- Označiti evolventu,
- „uhvatiti“ početnu čvornu tačku (lijevi klik na nju-mijenja boju od plave u crvenu) i
pomjeriti je do podnožnog kruga (lijevi klik) tako ovaj produžetak bude „prirodni“
nastavak nacrtane evolvente : pri izboru druge tačke isključiti OSNAP

d) Uraditi podnožno zaobljenje upotrebom alata Fillit sa palete Modify

- Izabrati Fillit
- Desni klik u radni prostor i izabrati Trim

- Izabrati Trim (ili upisati u komandnu liniju t)

 - Desni klik u radni prostor i izabrati Radius (ili u komandnoj liniji: r)
- 1.52 (radijus rr)
- Na zahtjev: select first object or: Izabrati evolventu i
- Na zahtjev: select second object or:Izabrati podnožni krug

-
- Odrezati (Trim) višak evolvente, dio koji je van vanjskog kruga
- Rezultat:

Sada imamo profil jednog boka zupca potrebno je ovaj kopirati i dobiti drugi.

Jedan zubaz zajedno sa jednim međuzubljem čine korak zupčanika. Ugao koraka je 360º/z. U
ovom slučaju je to 360/20=18º, ugao debljine zupca na podionom prečniku je pola tog ugla
18/2=9º, odnosn simetrala zupca je pod uglom 9/2=4,5º.
Ovo je prikazano na slici 1, a dio oko kontaktne tačke prikazan je na sljedećoj slici.

Prema tome tzreba nacrtati linije označene na crtežu kao Contact, start i median plane.

e) Formiranje zupca
Kontaktna ravan (Contact plane) prolazi kroz koordinatni početak i kontaktnu
tačku (data u tabeli):
- line
- 0,0
- 39.808,0.526 (koordinate kontaktne tačke iz tabele)

- Naredbom Array dodati liniju pod uglom od 4,5º u odnosu na nacrtanu, a

kroz koordinatni početak
 2
3 4 1

- Redosljed radnji:
1. Izabrati Array
2. Izabrati Polar Array (umnožavanje po krugu)
3. Izabrati centar oko kojeg se umnožava (izabrtai koordinatni početak, nakon
klika na pokazani tabulator ili upisati 0,0 za x i y)
4. Klik na gumb Select objects→izabrati liniju(enter); ovo nije neophodno ako
se prije aktiviranja naredbe Array izabere linija
5. Izabrati opciju Total number of items  Angle between items i u odgovarajuća
polja upisati 2 i 4,5
6. OK
Napomena: može se desiti da pokazuje 5 iako ste upisali 4.5, jer pri kreiranju
šablona nije podešeno decimalno prikazivanje vrijednosti ugla.

Rezultat umnožavanja prikazan je na sljedećoj slici.

- Ponoviti postupak za vrijednost ugla -4.5 ili umnoženu liniju preslikati oko

početne upotrebom alata Mirror .

f) Preslikavanje profila boka zupca:

- Izabrati evilvetu i podnožno zaobljenje (select)
- Izabrati alat Mirror
- Izabrati dvije tačke na gornjoj liniji (Median plane)
- Enter

- Izbrisati srednju lniju

- Preslikati donju liniju (Start plane) oko gornje (Median plane) upotrebom alata
Mirror

- Izbrisati srednju liniju

- Koristeći krajnje linije i bokove zupca odrezati (Trim) viškove krugova, tako da
ostane samo jedan zubac:
1. Izabrati Trim
2. Označiti linije kojima režemo (evolvente zajedno sa podnožnim zaobljenjim i
vanjske linije)

3.  (enter)-završetak prvog označavanja

4. Izabrati linije koje treba rezati (klikati redom na njih
5.  (završetak trimovanja)

6. Izbrisati pomoćne lnije

g) Umnožavanje zupca
- Izabrati Array i podesiti kao na sljedećoj slici:
- Polar Array
- Koordinate centra 0,0
- Opcija Total number of items  Angle to fill (20-broj zubaca i 360-puni krug)
- Klik na taster Select objects (nestaje dijalog prozor)→označiti profil zupca
razvlačenjem pravougaonika selekcije-enter
- OK

- Rezultat akcije bi trebao biti zupčanik:

- Potrebno je još nacrtati krug koji predstavlja rupu za vratilo (osovinu) i dodati
središnjice i podioni krug (linija za središnjice) radijusa r=m∙z/2=4*20/2=40 mm.
Centar oba kruga uzeti u koordinatnom početku 0,0. Prečnik rupe uzet je 5m=20
mm (poluprečnik 10).