Medjunarodne Ekonomske I Finansijske Institucije

UNIVERZITET U ISTOČNOM SARAJEVU
FAKULTET POSLOVNE EKONOMIJE BIJELJINA
DIPLOMSKI RAD
PREDMET: OSNOVI EKONOMIJE
TEMA: MEDJUNARODNE EKONOMSKE I FINANSIJSKE

INSTITUCIJE
Mentor: Student:
Prof. dr Zoran Mastilo Milan Trišić
Br. Indeksa: 176/2007
MEDJUNARODNE EKONOMSKE I FINANSIJSKE INSTITUCIJE
Bijeljina, Maj 2020. godina
Sadržaj:
UVOD............................................................................................................................4
1. PRAVCI RAZVOJA EKONOMSKE MISLI................................................................5
1.1. MERKANTILIZAM..............................................................................................5
1.2. FIZIOKRATIZAM................................................................................................5
1.3. KLASIČNA ŠKOLA.............................................................................................5
1.4. MARKSISTIČKA TEORIJA................................................................................6
1.5. MARGINALIZAM................................................................................................6
2. SVJETSKA TRGOVINSKA ORGANIZACIJA (WTO)...............................................7
2.1. OPŠTI SPORAZUM O TARIFAMA I TRGOVINI - GATT..................................8
2.2. ČLANSTVO U STO..........................................................................................12
2.3. FUNKCIJE STO...............................................................................................14
2.4. ORGANIZACIONA STRUKTURA I ODLUČIVANJE U STO...........................15
3. MEDJUNARODNI MONETARNI FOND (IMF).......................................................17
3.1. ORGANIZACIONA STRUKTURA, KVOTE I FINANSIRANJE MMF-A...........18
3.2. VRSTE POZAJMICA KOJE DAJE MMF..........................................................21
3.3. NEDOSTACI MMF-A........................................................................................24
3.4. SARADNJA SRBIJE SA FONDOM..................................................................25
4. SVJETSKA BANKA I NJENE AFILIJACIJE...........................................................27
4.1. MEDJUNARODNA BANKA ZA OBNOVU I RAZVOJ (IBRD)..........................28
4.2. MEDJUNARODNO UDRUŽENJE ZA RAZVOJ (IDA).....................................31
4.3. MEDJUNARODNA FINANSIJSKA KORPORACIJA (IFC)..............................32
4.4. MULTILATERALNA AGENCIJA ZA GARANTOVANJE INVESTICIJA (MIGA)
.................................................................................................................................33
4.5. MEDJUNARODNI CENTAR ZA RJEŠAVANJE INVESTICIONIH SPOROVA
(ICSID).....................................................................................................................34
5. BANKA ZA MEDJUNARODNA PORAVNANJA (BIS)...........................................35
5.1. CILJEVI OSNIVANJA, ULOGA I ČLANSTVO BIS..........................................35
5.2. KAPITAL BANKE.............................................................................................36
5.3. ORGANI I RADNA TIJELA BANKE.................................................................37
5.4. REGIONALNE FINANSIJSKE INSTITUCIJE..................................................38
2
5.4.1. EVROPSKA BANKA ZA OBNOVU I RAZVOJ (EBRD).............................38

5.4.2. EVROPSKA INVESTICIONA BANKA (EIB)..............................................39
ZAKLJUČAK...............................................................................................................40
LITERATURA:............................................................................................................42
3
UVOD
U ovom radu ću pisati o osnivanju, članstvu, funkcijama, organizacionoj strukturi,

prednostima i nedostacima medjunarodnih ekonomskih i finansijskih institucija.
Temu sam odabrao zbog sve jače saradnje zemalja kao što su Srbija i Bosna i
Hercegovina sa ovim institucijama.
Nakon Prvog svjetskog rata i velikih razaranja, izostala je saradnja zemalja, naročito
velikih sila. To je dovelo do velike ekonomske krize 30-ih godina XX vijeka. Poučene
ovim iskustvom, zemlje su shvatile da samo zajedničkim djelovanjem mogu ublažiti
štetu nastalu nakon Drugog svjetskog rata i spriječiti novu ekonomsku krizu.
Pokazana je spremnost za medjunarodnu monetarnu saradnju iako je to
ograničavalo njihovu slobodu u vodjenju monetarne politike.
Rezultat ovoga je održavanje istorijske Medjunarodne monetarne i ekonomske

konferencije u Bretton Woods-u jula 1944. godine. Na ovoj konferenciji su
učestvovale 44 zemlje koje su osnovale Medjunarodni monetarni fond (International
Monetary Fund - IMF) i Svjetsku banku (World Bank). IMF je imao cilj da osigura
stabilnost deviznih kurseva, dok je Svjetska banka radila na ubrzanju obnove i
razvoja ratom razorenih zemalja.
Do velike ekonomske krize 30-ih godina je došlo i zbog orijentisanja država na

smanjivanje uvoza i okretanja domaćoj proizvodnji. Nacionalne privrede su se
djelimično oporavile, ali je došlo do pada medjunarodnog trgovinskog sistema. Zbog
toga se javila potreba za trećom velikom institucijom koja će imati zadatak da otkloni
postojeća ograničenja i da radi na liberalizaciji svjetske trgovine.
Pregovori o osnivanju Medjunarodne trgovinske organizacije su vodjeni u periodu

1946-1947 ali se odustalo od osnivanja ove organizacije zbog odbijanja ratifikacije
sporazuma o osnivanju u više zemalja.
Ipak, 1948. godine je osnovan Opšti sporazum o carinama i trgovini (General

Agreement on Tariffs and Trade – GATT). GATT je trebalo da bude samo privremeni
sporazum ali je on postojao 47 godina i bio je jedini multilateralni instrument koji
reguliše medjunarodnu trgovinu.
GATT je postojao sve do 1995. godine kada je osnovana Svjetska trgovinska

organizacija (World Trade Organization – WTO).
4
Ovo su tri najveće medjunarodne ekonomske i finansijske institucije, a pored njih, u

ovom radu će biti opisane i Banka za medjunarodna poravnanja, Evropska banka za
obnovu i razvoj i Evropska investiciona banka, kao i pravci razvoja ekonomske misli.
1. PRAVCI RAZVOJA EKONOMSKE MISLI
U ekonomskoj literaturi postoji veliki broj različitih škola ekonomskog mišljenja

koje se mogu definisati kao pogled na ekonomsku stvarnost, odnosno kao način
posmatranja, objašnjavanja i rješavanja ekonomskih problema. 1 U ovom poglavlju ću
ukratko opisati 5 škola ekonomskog mišljenja: merkantilizam, fiziokratizam, klasičnu
školu, marksističku teoriju i marginalizam.
1.1. MERKANTILIZAM
Merkantilizam je pravac koji je vladao u većini razvijenih evropskih zemalja od

15. do 17. vijeka i isticao je ulogu države u cilju povećanja nacionalnog bogatstva.
Stav merkantilista je evoluirao od zabrane uvoza robe do toga da država ne treba da
zabranjuje uvoz robe ali mora da ima pozitivan spoljnotrgovinski bilans.
Merkantilizam predstavlja pravac koji razvija veliki broj autora, oni nemaju homogene
ideje, ali tri zajedničke koje dijele svi merkantilisti su: 2
 izvor bogatstva je novac (odnosno zlato i srebro)

 do novca se dolazi putem spoljne trgovine
 u spoljnoj trgovini izvoz mora biti veći od uvoza
1.2. FIZIOKRATIZAM
Fiziokratizam je nastao u Francuskoj u 18. vijeku kao kritika merkantilizma.

Fiziokrati smatraju da je cjelokupan život ljudi povezan sa zakonima koje je postavila
1
Z. Mastilo, A. Milojević, Osnovi ekonomije, Bijeljina, Fakultet poslovne ekonomije, 2014.godina, 27.
str.
2
str.
5
sama priroda. Po njihovom mišljenju, izvor bogatstva nije u trgovini nego u

proizvodnji, a poljoprivreda jedina stvara čist proizvod.
1.3. KLASIČNA ŠKOLA
Klasična škola ili liberalizam je pravac koji je nastao početkom 17. vijeka.
Najzaslužniji za razvoj ovog pokreta je škotski ekonomista Adam Smit koji je 1776.
godine napisao djelo ’’Bogatstvo naroda’’ koje se bavi pravima pojedinca na
ekonomsku i intelektualnu slobodu. Pristalice ovog pokreta su vjerovale da pojedinac
koji radi za svoje dobro pozitivno utiče i na opšte socijalno dobro, povećanje
proizvodnje i efikasnost ekonomije.
1.4. MARKSISTIČKA TEORIJA
Tvorac ove teorije je Karl Marks koji je u svom djelu ’’Kapital’’ kritikovao
kapitaliste. Zalagao se za besklasno društvo zvano komunizam. Ova teorija i danas
ima veliki broj neistomišljenika.
1.5. MARGINALIZAM
Marginalizam je ekonomska teorija, nastala krajem 19. vijeka, koja vrijednost

roba objašnjava granično (marginalnom) korisnošću i marginalnom produktivnošću,
tj. psihološkim faktorima, subjektivnim odnosom prema robi potrošača (otuda i naziv
teorija subjektivne vrijednosti, subjektivistička, psihološka škola). 3
Marginalizam se bavi proučavanjem ponašanja pojedinca. Umjesto proizvodnje,

naglasak je na razmjeni dobara i maksimiranju koristi u ekonomskim transakcijama.
3
str.
6
2. SVJETSKA TRGOVINSKA ORGANIZACIJA (WTO)
Svjetska trgovinska organizacija (World Trade Organization) je osnovana 1.

januara 1995. godine kao naslednik Opšteg sporazuma o carinama i trgovini
poznatijeg kao GATT (General Agreement of Tariffs and Trade). Ona je najmladja
medjunarodna ekonomska organizacija.
Svjetska trgovinska organizacija je jedina medjunarodna organizacija koja se bavi

globalnim pravilima u oblasti medjunarodne trgovine.
Svjetska trgovinska organizacija je osnovana nakon urugvajske runde multilateralnih

trgovinskih pregovora. Sporazum je potpisan 15. Aprila 1994. godine u
marokanskom gradu Marakešu.
Svi ostali sporazumi i odluke su stavljeni kao prilog (aneks) ovog osnovnog
sporazuma. U aneksu 1 se nalaze sporazumi kojima se regulišu trgovinski odnosi
država članica u oblasti trgovine robom, trgovine uslugama i trgovinskim aspektima
prava intelektualne svojine, a najznačajniji su: 4
 Opšti sporazum o carinama i trgovini iz 1994. godine (General Agreement of

Tariffs and Trade – GATT 1994)
 Opšti sporazum o trgovini uslugama (General Agreement on Trade in
Services – GATS)
 Sporazum o trgovinskim aspektima prava intelektualne svojine (Agreement on
Trade – Related Aspects on Intellectual Property Rights – TRIPS)
Aneks 2 sadrži pravila vezana za rješavanje sporova koji nastanu izmedju zemalja
članica STO po trgovinskim pitanjima (Dispute Settlement Mechanism – DSM).
Aneks 3 sporazuma o STO sadrži pravila kojima se ustanovljava Mehanizam

ispitivanja trgovinskih politika (Trade Policy Review Mechanism – TPRM) kojim se
ispituje da li su spoljnotrgovinske politike država članica STO u skladu sa pravilima
ove organizacije.5
4
B. Stakić, Medjunarodne finansijske institucije, Beograd, Univerzitet singidunum, 2012. godina, 256.
str.
5
P. Bjelić, Svetska trgovinska organizacija, Beograd, Prometej, 2002. godina, 31. str.
7
Sporazumi u okviru STO nisu konačni, o njima se povremeno pregovara i izmjene su

uvijek moguće. Trenutno je aktuelna Doha runda pregovora koja je počela u
novembru 2001. godine.
Prema podatku iz jula 2016. godine STO ima 163 zemlje članice dok oko 30-ak
zemalja ima status posmatrača. Srbija trenutno ima status posmatrača. Sjedište
organizacije je u Ženevi.
2.1. OPŠTI SPORAZUM O TARIFAMA I TRGOVINI - GATT
Svjetska ekonomska kriza 30-ih godina XX vijeka je dovela do smanjenja uvoza

roba i sve većem okretanju domaćim proizvodima. To je donekle pomoglo
nacionalnim privredama ali se loše odrazilo na medjunarodni trgovinski i finansijski
sistem. Stanje se dodatno pogoršalo nakon velikih ratnih razaranja u Drugom
svjetskom ratu. Zbog toga je bilo potrebno osnovati organizaciju koja će otkloniti
postojeća ograničenja, obnoviti sistem multilateralne trgovine i uvesti je u proces
liberalizacije.
Preko 50 zemalja je učestvovalo u pregovorima o stvaranju Medjunarodne

trgovinske organizacije (International Trade Organisation – ITO). Nacrt statuta o
osnivanju MTO-a je pored svjetske trgovine obuhvatao i neke druge oblasti kao što
su pravila o zapošljavanju, robne sporazume, medjunarodna ulaganja i usluge. Plan
je bio stvaranje Medjunarodne trgovinske organizacije na konferenciji UN-a o trgovini
i zapošljavanju 1947. godine u Havani. Za davanje legitimiteta statutu o osnivanju
MTO-a bila je potrebna ratifikacija u parlamentima zemalja učesnica pregovora, a
rok za ratifikaciju je bio 18 mjeseci.
Paralelno sa ovim pregovorima, 23 zemlje su posebno pregovarale o smanjivanju

trgovinskih i carinskih ograničenja u Ženevi 1947. godine. Ove 23 zemlje su bile dio
veće grupe od 50+ zemalja koje su pregovarale o osnivanju Medjunarodne
trgovinske organizacije.
Da prethodno usaglašene koncesije ne bi u tom roku, dok traje ratifikacija ’’procurile’’

u javnost, te tako zaustavile trgovinu u periodu dok ne stupe na snagu nove niže
carine, bilo je potrrbno što prije pronaći mehanizam za njihovu primjenu i zaštitu.
Zato je dogovoreno da se postignuti dogovori objedine s poglavljem o trgovačkoj
politici iz Havanske povelje u jedan privremeni multilateralan sporazum koji je
nazvan ’’Opšti sporazum o carinama i trgovini’’ (General Agreement on Tariffs and
Trade) ili skraćeno GATT. GATT je stupio na snagu 1. Januara 1948. godine i bilo je
predvidjeno da pretstavlja samo privremeno, prelazno rešenje za regulisanje
medjunarodne trgovine na multilateralnom nivou, sve do stupanja na snagu pravila
Medjunarodne trgovinske organizacije. Zamišljen kao privremeni trgovinski
8
sporazum, GATT u samom početku nije imao institucionalnu strukturu. Ona se

razvijala postepeno.6
GATT je usvojen oktobra 1947. godine dok je konferencija u Havani počela 21.
novembra 1947. godine. Ispostavilo se da je odluka o osnivanju GATT-a bila dobra
jer je konferencija u Havani bila neuspješna. Razlog za to je odbijanje ratifikacije
sporazuma o osnivanju MTO-a u nacionalnim parlamentima većine zemalja. Ove
zemlje su smatrale da statut o osnivanju MTO-a ugrožava njihove nacionalne
interese. Definitivan kraj nadanja usvajanja havanske povelje je bilo odbijanje
ratifikacije u američkom Kongresu iako su Sjedinjene Američke Države bile jedna od
pokretačkih snaga osnivanja MTO.
Može se zaključiti da je ova velika ideja naišla na značajan i presudan otpor od

strane velikih sila, naročito SAD, koje nisu mogle prihvatiti da nacionalnu trgovinsku
politiku podvrgnu multilateralnoj kontroli jedne nadnacionalne institucije. Posle
odbijanja američkog Kongresa da ratifikuje povelju, preostalo je okretanje
sporazumu GATT, tako što je GATT, koji je, formalno pravno, bio samo privremen
multilateralan sporazum, faktički promovisan u trajni sporazum, i istovremeno,
pretvoren u neku vrstu organizacije. Zato su zemlje koje su, stvarno, bile članice
službeno nazivane ’’ugovornim stranama’’. Tako je do osnivanja Svjetske trgovinske
organizacije (World Trade Organization – WTO) 1995. godine, GATT ostao jedini
multilateralni instrument koji reguliše medjunarodnu trgovinu. GATT je predstavljao
medjudržavni ugovor koji reguliše oblast medjudržavne trgovinske saradnje. 7
Sporazum o osnivanju GATT je bio zasnovan na 3 principa:
1. Medjunarodna trgovina trebalo bi da se vrši na principu nediskriminacije ili

klauzule najpovlaštenije nacije, reciprociteta i transparentnosti. Princip
nediskriminacije znači da zemlja članica ne može odobriti povlastice na uvoz
robe samo odredjenim zemljama, nego isto mora važiti za sve zemlje ćlanice.
2. Princip da se domaća privreda može zaštititi samo pomoću carina i nikako
drugačije
3. Princip smanjivanja carina putem multilateralnih pregovora
GATT je imao velike uspjehe u promociji i osiguranju liberalizacije svjetske trgovine

tokom svojih 47 godina postojanja. Konstantno snižavanje carina je uzrokovalo
veliki rast stope svjetske trgovine tokom 1950-ih i 1960-ih godina, u prosjeku oko
8% godišnje.
U cilju liberalizacije svjetske trgovine održano je 8 rundi multilateralnih trgovinskih

pregovora gdje se pregovaralo o uklanjanju ograničenja. Investicije i proizvodnja su
rasle sve više. Kao posledica toga, za vrijeme trajanja GATT-a, stopa rasta svjetske
trgovine je konstantno bila veća od stope rasta svjetske proizvodnje.
6
B. Hoekman, M. Kostecki, The political economy of the world trading system – from GATT to WTO,
Oxford University press, Oxford, 1995, str. 13
7
P. Bjelić, Svetska trgovinska organizacija, Beograd, Prometej, 2002. godina, str. 12
9
GATT je za vrijeme svog postojanja od večine zemalja bio posmatran kao simbol
razvoja ekonomije. Broj zemalja članica je porastao na 123 tokom Urugvajske runde
pregovora.
Ipak, manje razvijene zemlje nisu krile nezadovoljstvo.
Nerazvijene zemlje su od samog početka tvrdile da je trgovinski sistem GATT

napravljen po mjeri bogatih te da im usporava i otežava razvoj. Argument za to im je
bila i činjenica da je trgovina njihovim najvažnijim izvoznim robama sirovinama i
poljoprivrednim proizvodima, bila izuzeta od liberalizacije. U dobroj mjeri, to je bio
slučaj i s trgovinom tekstilom, odjećom i obućom, proizvodima industrija iz prve faze
industrijalizacije. Ovi sporovi i prigovori nerazvijenih zemalja doveli su na kraju i do
usvajanja četvrtog dela GATT-a, koji je nazvan ’’Trgovina i razvoj’’ i kojim je u
multilateralni trgovinski sistem uneseno načelo nereciprociteta u trgovinskim
pregovorima izmedju razvijenih i nerazvijenih zemalja. Taj dio sadrži cijeli niz
ustupaka nerazvijenim zemljama. Njime su se razvijene zemlje obavezale da neće
povećavati postojeće prepreke uvozu iz nerazvijenih zemalja (tzv. načelo ’’status
quo’’), da neće povećavati fiskalna ograničenja potrošnje primarnih proizvoda, da će
smanjivati postojeće carinske i necarinske preprekei da će se medjusobno
konsultovati i preduzimati zajedničke mjere u cilju promocije i ubrzanja trgovine i
razvoja nerazvijenih. Zbog toga neki autori govore da je, uz dosadašnja, u sistem
GATT uvedeno i ’’načelo’’ pozitivne diskriminacije.8
8
10
Grafik 1: Snižavanje procenta carine
Izvor: www.google.com
Većina rundi multilateralnih trgovinskih pregovora bila je posvećena kontinuiranom

procesu u kome je svaka zemlja trebalo da pripremi listu koncesija koje je spremna
da ponudi kao i koncesija koje želi da dobije od drugih zemalja. Kenedi runda koja je
održana sredinom šezdesetih godina bavila se i drugim pitanjima, a ne samo
redukcijom carina. Tokijska runda sedamdesetih godina predstavlja prvi značajniji
pokušaj da se reguliše primjena i drugih trgovinskih barijera (osim carina) i da se na
taj način unaprijedi multilateralni trgovinski sistem. Posljednja, urugvajska runda bila
je najduža (1968-1994) i najsveobuhvatnija, dovela je do stvaranja STO i usvajanja
niza novih sporazuma koji su prihvatile sve zemlje članice STO. Osim toga,
posljednja runda je značajno ojačala multilateralna pravila za trgovinu. Stvarni efekti
koje će postići sporazumi u medjunarodnoj razmjeni, doći će do izražaja kada se
ostvari njihova potpuna primjena.9
Tabela 1: Runde pregovora pod okriljem GATT-a

Godina Mjesto Oblast Broj
učesnika
1947 Ženeva Carine 23
1949 Anesi Carine 13
9
str.
11
1951 Torki Carine 38

1956 Ženeva Carine 26
1960- Ženeva (Dilon Carine 26
1961 runda)
1964- Ženeva (Kenedi Carine i antidamping 62
1967 runda)
1973- Ženeva (Tokio Carine, necarinske mjere, sistemski 102
1979 runda) sporazumi
1986- Ženeva Carine, necarinske mjere. pravila, usluge, 123
1994 (Urugvajska pravo intelektualne svojine, rješavanje
runda) sporova, tekstil, poljoprivreda, osnivanje
WTO
Izvor: www.wto.org
Rezultati urugvajske runde pregovora izloženi su u finalnom aktu/deklaraciji, koji je

potpisan 15. Aprila 1994. godine u Marakešu. Ciljevi deklaracije iz Punta del Estele
vidljivi su prije svega u tome što novi sporazum GATT-a iz 1994. godine zamjenjuje
sporazum iz 1947. godine, a dopunjuje se novim sporazumom o trgovini i uslugama,
Gats (General Agreement of Trade and Services – GATS). Finalni akt se sastoji od
Sporazuma o osnivanju Svjetske trgovinske organizacije (Agreement of Establishing
the World Trade Organization), sa pripadajućim aneksima, Ministarske deklaracije i
jos 25 različitih odluka.10
2.2. ČLANSTVO U STO
10
12
Slika 1: Članice STO u svijetu
Izvor: www.wto.org
Svaka država ili teritorija koja ima potpunu autonomiju u vodjenju svoje
trgovinske politike može se pridružiti u STO, ali članice STO moraju se složiti sa
uslovima. Prijava prolazi kroz 4 faze:
1. ’’Kažite nam nešto o sebi’’ - Vlada koja se prijavljuje za članstvo, mora

opisati sve aspekte svoje trgovinske i ekonomske politike koji imaju uticaja
na sporazume STO. Ovo se podnosi STO u memorandumu koji pregledava
radna grupa koja se bavi prijavom zemlje. Ove radne grupe su otvorene za
sve članove STO.
2. ’’Šta možete da nam ponudite?’’ – Kada radna grupa postigne dovoljan
napredak u vezi sa principima i politikama, započinju paralelni bilateralni
razgovori izmedju potencijalne nove članice i pojedinih zemalja. Oni su
bilateralni jer različite zemlje imaju različite trgovinske interese. Ovi razgovori
pokrivaju tarifne stope i posebne obaveze o pristupu tržištu, kao i druge
polise u pogledu robe i usluga. Obaveza nove članice je da pravilo o
nediskriminaciji primjenjuje podjednako na sve člavine STO, iako se o njima
pregovara bilateralno. Drugim riječima, razgovori odredjuju koristi (u vidu
izvoznih mogućnosti i garancija) koje druge članice STO mogu očekivati od
nove članice. Ovi razgovori mogu biti veoma komplikovani i dugi.
3. ’’Pravljenje nacrta uslova za članstvo’’ – Nakon što radna grupa završi
ispitivanje trgovinskog režima podnosioca prijave i završe paralelni bilateralni
razgovori o pristupu tžištu, radna grupa finalizira uslove pristupanja. Oni se
13
pojavljuju u izvještaju, nacrtu ugovora o članstvu (’’protokol o pristupanju’’) i

spiskovima (’’rasporedima’’) obaveza koje je preduzeo član.
4. ’’Odluka’’ – Završni paket, koji se sastoji od izvještaja, protokola i lista
obaveza, predstavljen je Generalnom vijeću STO ili Ministarskoj konferenciji.
Ako dvotrećinska većina članica STO glasa za, podnosilac prijave može
potpisati protokol i da pristupi organizaciji. U većini slučajeva parlament ili
zakonodavno tijelo zemlje moraju da ratifikuju sporazum prije nego što
članstvo bude dovršeno.11
Prednosti učlanjenja u STO su:
 Ulaskom u STO otklanja se potreba za pojedinačnim bilateralnim

sporazumima jer je zemljama članicama dozvoljeno da izmedju sebe
uvoze i izvoze dobra i usluge
 Pojedinačna država će teško sama sklopiti bolji bilateralni sporazum u
odnosu na ono što će imati u multilateralnom okviru kao što je STO
 Zemlja može učiti iz iskusatva drugih zemalja, biti dio zajednice zemalja i
uticati svojim glasom na donošenje odluka u STO
 STO pruža zaštitu od subjektivnih radnji drugih zemalja pomoću svog
sistema za rješavanje sporova
 Trgovina u okviru STO obuhvata preko 97% svjetske trgovine
Iako to pravila organizacije ne predvidjaju, STO dijeli zemlje članice na razvijene i na

zemlje u razvoju, pozivajući se u nekim članovima na podjelu UN. Ovo je bitna
podjela jer zemlje u razvoju dobijaju odredjene pogodnosti. U grupi zemalja u razvoju
se izdvajaju najmanje razvijene zemlje kojih prema mišljenju UN ima 48, od kojih su
29 članice STO. Ove zemlje imaju još veće pogodnosti u vidu tehničke pomoći i
promociji njihove trgovine. Status zemlje u razvoju se dobija tako što ga ostale
članice odobre. To povlači dodatne obaveze razvijenih zemalja u vidu:
 Smanjenja ili ukidanja prepreka uvozu iz zemalja u razvoju

 Smanjenja fiskalnih tereta na robu porijeklom iz zemalja u razvoju, i usvajanje
principa nerecipročnosti u trgovini sa zemljama u razvoju
Što se tiče Srbije, ona je podnijela zahtjev za učlanjenje decembra 2004. godine.
Najveći problem predstavlja uslov SAD da Srbija izmjeni zakon o uvozu GMO hrane.
Zakon Srbije zabranjuje i proizvodnju ove hrane. Uvoz GMO bi doveo i do otpuštanja
mnogih radnika zaposlenih u domaćoj proizvodnji sjemena. Zemlje koje imaju malu
površinu obradivog zemljišta će uvijek imati interes za organsku proizvodnju.
Ipak, Srbija kao mala zemlja ima interes da bude članica STO. Od trgovinskih koristi
koje bi imala kao zemlja u razvoju mogu se izdvojiti:
11
https://www.wto.org/english/thewto_e/whatis_e/tif_e/org3_e.htm#join
14
 Srbija neće morati da svoje trgovinske odnose sa partnerima uredjuje

bilateralnim trgovinskim sporazumima, nego kroz multilateralni trgovinski
sistem STO
 Srbija će kao članica STO donekle moći da utiče na kreiranje globalnih
trgovinskih pravila
 Koristi koje potiču od trgovanja po pravilima predvidivog i transparentnog
trgovinskog sistema koji pruža mogućnost zaštite interesa putem mehanizma
za rješavanje sporova
 Koristi od boljeg uključenja u globalni privredni sistem i medjunarodnu podjelu
rada preko članstva u STO, budući da je poznato da je STO jedan od glavnih
promotera procesa globalizacije svjetske privrede
 Koristi od članstva u STO, koje utiču na porast ugleda zemlje i ostvarenje
bolje pozicije u medjunarodnim ekonomskim ali i ukupnim svjetskim odnosima
Članstvo u STO može imati negativne efekte na zaštićene sektore domaće privrede i
zato bi svaka zemlja koja hoće da postane član trebalo da izvrši ozbiljnu analizu
kako bi bilans koristi od učlanjenja bio pozitivan.
2.3. FUNKCIJE STO
Sporazumom o osnivanju Svjetske trgovinske organizacije utvrdjena je njena

osnovna uloga koja se ogleda u sljedećem:
 Da olakša implementaciju, administriranje i djelovanje multilateralnih

trgovinskih sporazuma
 Da predstavlja forum za pregovore izmedju zemalja članica o njihovim
medjunarodnim trgovinskim odnosima
 Da rukovodi procedurom za rješavanje sporova
 Da rukovodi mehanizmom za praćenje trgovinskih politika i
 Da razvija saradnju sa medjunarodnim finansijskim institucijama, prije svega
MMF-om i Svjetskom bankom12
2.4. ORGANIZACIONA STRUKTURA I ODLUČIVANJE U STO
12
str.
15
Svjetskom trgovinskom organizacijom upravljaju zemlje članice. Sve glavne

odluke donosi članstvo, bilo preko ministara koji se sastaju bar jednom na svake
dvije godine, od strane njihovih ambasadora ili delegata koji se redovno sastaju u
Ženevi. Sve odluke se donose konsenzusom.
Deklarativno je prihvaćen princip da svaka država ima jedan glas ali u praksi nije
uvijek tako. Sve češće se odluke donose dvotrećinskom, a povremeno i
tročetvrtinskom većinom. Razvijene zemlje koriste svoju političku i ekonomsku moć
da vrše pritisak na zemlje u razvoju i najmanje razvijene zemlje. Zbog toga je došlo
do udruživanja zemalja u interesne grupe koje nastupaju jedinstveno u donošenju
odluka o stvarima gdje im se interesi podudaraju. Najznačajniju grupu predstavljaju
SAD, Kanada, Japan i EU.
Najviši organ Svjetske trgovinske organizacije je Ministarska konferencija (Ministerial

Conference) koju čine predstavnici svih zemalja članica. Sastaje se najmanje
jednom u dvije godine i može da donese bilo koju odluku u vezi sa bilo kojim
multilateralnim sporazumom. Svakodnevne poslove izmedju dvije Ministarske
konferencije obavlja Generalni savjet (General Council) koji čine predstavnici svih
zemalja članica. Za svoje poslove odgovoran je Ministarskoj konferenciji. Generalni
savjet, najmanje dva puta godišnje saziva dva potpuno odvojena foruma: Tijelo za
rješavanje sporova (Dispute Settlement Body) koje je zaduženo za nadgledanje i
rješavanje sporova i Tijelo za praćenje trgovinskih politika (Trade Policy Review
Body). Treći nivo u organizacionoj strukturi čine komiteti i savjeti na koje Generalni
savjet delegira dio svoje odgovornosti. To su: Savjet za trgovinu robama ( Council for
Trade in Goods), Savjet za trgovinu uslugama (Council for Trade on Services) i
Savjet za trgovinske aspekte prava intelektualne svojine (Council for Trade-Related
Aspects of Intellectual Property Rights).13
13
str.
16
Slika 2: Organizaciona struktura Svjetske trgovinske organizacije
Izvor: https://www.wto.org/english/thewto_e/whatis_e/tif_e/org2_e.htm
17
3. MEDJUNARODNI MONETARNI FOND (IMF)
Medjunarodni monetarni fond (International Monetary Fund) je osnovan jula 1944.

godine na medjunarodnoj monetarnoj konferenciji u Bretton Woods-u (SAD) na kojoj
su se okupili delegati iz 44 zemlje, medju kojima je bila i tadašnja Jugoslavija.
Tadašnji cilj MMF-a je bio da zaustavi vodjenje konkurentskih ekonomskih politika
izmedju velikih zemalja nakon Prvog svjetskog rata, zbog čega je došlo do velike
depresije 1930-ih godina. Trebalo je spriječiti pojavu nove velike depresije, vratiti
povjerenje u medjunarodnu ekonomsku saradnju i osigurati stabilnost deviznih
kurseva.
Fond je izgradjen na osnovu dva plana: 1) Keynes plan (britandki plan) koji je
djelimično poslužio kao dopuna za izgradnju MMF-a. Kejnzov plan je predvidjao
stvaranje medjunarodne unije i medjunarodne monetarne jedinice koja bi se zvala
BANKOR čija bi vrijednost trebalo da bude fiksna i
Slika 3: Logo IMF-a
izražena u zlatu a svaka promjena pariteta mogla
bi se izvršiti samo uz saglasnost unije. 2) Vajtov
plan (američki plan) koji je na kraju u potpunosti
prihvaćen a koji je predvidjao formiranje
medjunarodnog stabilizacionog fonda gdje je bilo
predvidjeno formiranje medjunarodne monetarne
jedinice UNITAS, čija bi vrijednost bila 10 dolara u
zlatu. Iako su planovi i ciljevi Fonda mnogo više od
samo nabrojanih rješenja, treba napomenuti da se
njihova primjena i dejstvo ne iscrpljuje u nekoliko
glavnih tačaka kao i da je polje djelovanja mnogo
šire na medjunarodnom i unutrašnjem planu.14
Može se reći da je prihvatanje američkog plana posledica gubljenja ekonomske i

monetarne nadmoći Velike Britanije i britanske funte, pa poziciju broj 1 preuzimaju
SAD i američki dolar.
MMF je počeo sa radom 1945. godine, sjedište je u Vašingtonu ali je predsjednik po

pravilu Evropljanin. Organizacija danas broji 188 članova.
Ciljevi MMF-a danas su:
 Promovisanje medjunarodne monetarne saradnje

 Da olakša širenje i uravnotežen rast medjunarodne trgovine
 Da radi na stabilnosti deviznih kurseva kako bi se izbjeglo konkurentsko
obaranje kurseva
14
str.
18
 Pomaže u uspostavljanju multilateralnog sistema plaćanja

 Da omogući članicama pristup njegovim fondovima, uz adekvatne zaštitne
mjere, kako bi riješile platno-bilansne probleme bez preduzimanja mjera koje
su štetne za nacionalno blagostanje
MMF ima 3 glavne funkcije:
 Nadzor – Da bi održao stabilnost u medjunarodnom monetarnom sistemu,

MMF prati politike zemalja članica kao i finansijska kretanja na nacionalnom,
regionalnom i globalnom nivou. Ova funkcija se vrši sprovodjenjem adekvatne
politike deviznih kurseva nacionalnih ekonomija, podizanju devizne likvidnosti
manje razvijenih zemalja, regulisanju platno-bilansnih problema. Da bi
sproveo ovu funkciju, MMF je uveo mjeru zabrane korišćenja sredstava fonda
za zemlje koje ne poštuju unaprijed prihvaćene standarde
 Finansijska pomoć – Davanje kredita zemljama koje imaju trenutne ili moguće
platno-bilansne probleme je glavna odgovornost MMF-a. Najčešći krediti su:
redovno pravo vučenja na bazi kvota, stand by aranžmani, sredstva za
finansiranje zaliha i kompenzatorne olakšice
 Tehnička pomoć – MMF pomaže zemljama članicama da izgrade bolje
ekonomske institucije. To se postiže kreiranjem i primjenom efikasnijih mjera
za oporezivanje i administraciju, upravljanje rashodima, monetarnu i politiku
deviznog kursa, nadzor bankarskog i finansijskog sistema, zakonodavni okvir i
ekonomsku statistiku
3.1. ORGANIZACIONA STRUKTURA, KVOTE I FINANSIRANJE MMF-A
Slika 4: Zgrada MMF-a
Izvor: https://www.imf.org/external/np/adm/pictures/images/bldextm.jpg
19
MMF je odgovoran svojim zemljama članicama i ta odgovornost je ključna za

njegovu efikasnost. Najviši organ je Odbor guvernera (Board of Governers) u kome
su zastupljene sve zemlje članice, od kojih svaka ima po jednog predstavnika –
guvernera i njegovog zamjenika. On odlučuje o najznačajnijim pitanjima, ali
donošenje svakodnevnih odluka delegira na Izvršni odbor (Executive Board). Njega
čine 24 izvršna direktora na čijem je čelu Generalni direktor (Managing Director).
Izvršni odbor bira generalnog direktora koji je na čelu Odbora, šef je osoblja MMF-a i
rukovodi radom fonda po direktivama Izvršnog odbora. 15
Slika 5: Organizaciona struktura MMF-a
Izvor: https://www.imf.org/external/np/obp/orgcht.htm
Od 24 izvršna direktora koje broji Izvršni odbor, 8 postavljaju članice sa najvećim

kvotama, a to su: SAD, UK, Japan, Kina, Saudijska Arabija, Rusija, Njemačka i
15
str.
20
Francuska. Ostalih 16 izvršnih direktora su predstavnici grupa zemalja, svaka grupa

bira po jednog. Srbija je u grupi zemalja koje predvodi Švajcarska, a pored ove
zemlje tu su i: Azerbejdzan, Kirgistan, Turkmenistan, Tadzikistan, Kazahstan,
Uzbekistan I Poljska.
MMF ima dvije vrste članova:
 Originalni – Sve zemlje čiji su predstavnici učestvovali na osnivačkoj

konferenciji u Bretton Woods-u i koje su se složile da budu članice fonda do
31. decembra 1945. godine
 Obični – Sve zemlje koje su postale članice nakon ovog datuma
Osnovni izvor sredstava fonda su kvote, tj. iznosi koje svaka od zemalja članica
uplaćuje MMF-u pri priključivanju organizaciji. Veličina kvote, koja se može zvati i
članarina, koju zemlja uplaćuje odredjena je njenom političkom i ekonomskom
snagom.
Najveću uplaćenu kvotu imaju SAD što im omogućava najveći udio u ukupnom broju
glasova koji iznosi 16,74%. Ovaj podatak je važan zbog činjenice da je za najbitnije
odluke fonda potrebna većina od 85% glasova, tako da SAD imaju presudan uticaj
na donošenje odluka.
Dakle, od veličine uplaćene kvote zemlje članice u kasu IMF, manje-više zavisi i
potonja mogućnost dobijanja većeg ili manjeg zajma od Fonda, uticaj na njegova
pravila i odluke i udeo pri raspodeli novokreiranih SDR. Od kada su kao
pseudovaluta formirana, vrednost SDR (poznatih i pod kolokvijalnim nazivom
„papirno zlato“) se utvrđivala prvo u zlatu (0,89 g zlata), da bi se prelaskom na
međunarodni monetarni sistem plivajućih kurseva od 1974. ona formirala kao
ponderisani prosek korpe od najpre 16 najznačajnijih valuta (čije zemlje imaju udeo u
svetskom izvozu veći od 1%), zatim pet najjačih valuta (USD, DEM, FRF, JPY i
GBP), dok se u novije vreme specijalno pravo vučenja sastoji iz 44% dolara, 34%
evra i po 11% jena i funte. Krajem 2015. godine, IMF je dao načelnu saglasnost da
se kineski juan uvrsti u koktel od uskoro opet pet najznačajnijih svetskih valuta čiji će
ponderisan prosek determinisati vrednost SDR. Kada je uvedeno, SDR je trebalo da
opsluži uvećan obim međunarodnih plaćanja i nesmanjenu svetsku likvidnost uprkos
nedovoljnoj količini monetarnog zlata i poljuljanom poverenju u vodeće
međunarodne valute, kao i da osigura pouzdan globalni denominator za iskazivanje
vrednosti nacionalnih moneta.16
Pred SDR su postavljeni ambiciozni ciljevi, ali su ostvareni rezultati relativno

skromni. Doprinos do sada kreiranog iznosa SDR povećanju nivoa medjunarodne
likvidnosti je dosta skroman: udeo u ukupnim svetskim monetarnim rezervama,
isključujući zlato, iznosi 3,6%. Danas samo osam zemalja, i to uglavnom manjih
nerazvijenih, definiše vrednost svojih valuta u SDR, i ako su Specijalva prava
16
M. Malović, Medjunarodno finansiranje i prekogranična ulaganja, Beograd, Institut ekonomskih
nauka, 2016. godina, 89. str
21
vučenja uglavnom i stvorena da bi igrala ulogu opšteg denominatora vrednosti

nacionalnih valuta kako bi se njima povećao obim medjunarodne likvidnosti. 17
Svaka od zemalja članica 25% kvote uplaćuje u Specijalnim pravima vučenja

(Special Drawing Rights – SDR) ili u nekoj od konvertibilnih valuta koje ulaze u
sastav SDR. Sve do 1978. godine, ovaj dio kvote se uplaćivao u zlatu ili dolarima.
Ostalih 75% kvote se uplaćuje u nacionalnoj valuti. Jedan SDR na dan 6.4.2020.
godine vrijedi 1.35 dolara.
Pored kvota i Specijalnih prava vučenja, izvori finansiranja MMF–a su zlato i

pozajmice.
3.2. VRSTE POZAJMICA KOJE DAJE MMF
Države se zadužuju u inostranstvu iz više potencijalnih razloga: a) zato što

njihova akumulacija nije dovoljna da isprati razvojne potrebe nacionalne privrede, b)
zato što teret pristižućih tranši prethodno preuzetog duga opterećuje devizni priliv
zemlje, c) zato što se spoljnim dugom obezbedjuje brži razvoj i profitabilnije
poslovanje nacionalne ekonomije nego što bi to bio slučaj oslanjajući se samo na
domaću akumulaciju i lokalne finansijske posrednike ili d) zato što su nepovoljnim
egzogenim okolnostima i/ili ponašanjem privatnog sektora primorane na zaduživanje
u inostranstvu.18
Članica može povući zajam u iznosu od 300% kvote, osim u nekim vanrednim
okolnostima kada je moguće povući 500% kvote.
MMF je svoje pozajmice prilagodio svim članicama, pa tako pored pozajmica datih
po tržišnim principima, postoje i one sa koncesionalnim uslovima za zemlje članice
sa niskim prihodima.
Osnovne pozajmice fonda su: zajam za makroekonomsku stabilizaciju (stand by

arrangement), prilagodljiva kreditna linija (flexible credit line), zajam iz
predostrožnosti i održanja likvidnosti radi (precautionary and liquidity line), proširena
kreditna linija (extended fund facility) i instrument ubrzanog finansiranja (rapid
financing instrument).
Osnovni i najvažniji kredit koji odobrava IMF – zajam za makroekonomsku

stabilizaciju (tzv. stand by arrangement) – iziiskuje ex ante uručeno tzv. pismo o
namerama, koje formalno piše vlada zajmotražilac Fondu a u praksi je ono izraz
gledišta i zahteva stručnjaka samog IMF. U stvari, prvu tranšu kredita od 25% kvote
17
V. Bjelica, Bankarstvo, teorija i praksa, Novi Sad, Stylos Novi Sad, 2001. godina, 229. str
18
22
je moguće povući manje – više automatski, a više tranše su uslovljene rezultatima.

Otplata običnih i stand – by kredita IMF u načelu započinje posle 3 godine i 3
meseca po podizanju prvih sredstava, intermezzo poznat pod nazivom period
počeka (eng. Grace period), i obavlja se u 8 kvartalnih rata, tj. u toku 5 god. Dakle,
pravo na finansijsku pomoć IMF ima članica sa ozbiljnim platno – bilansnim
neravnotežama koje je sprečavaju ili joj znatno otežavaju redovno izvršavanje
pristižućih medjunarodnih obaveza uz održavanje adekvatnog, predostrožnog nivoa
deviznih rezervi. Zajmovi za makroekonomsku stabilizaciju i s njima skopčani
stabilizacioni programi IMF traju po pravilu od 12 do 24 meseca. 19
Prilagodljiva kreditna linija je zajam namjenjen za spriječavanje ili ublažavanje krize

ali ga mogu tražiti samo one zemlje koje imaju stabilnu ekonomiju, rezultate u
sprovodjenju makroekonomske politike i imaju dobru istoriju vraćanja dugova.
Trajanje i dinamika isplate zajma je ista kao i kod stand by aranžmana, ali u ovom
slučaju MMF ne postavlja uslove u ispunjavanju reformi da bi se dobio zajam. Ovaj
kredit se uglavnom isplaćuje odmah, a ne u tranšama.
Zajam iz predostrožnosti i održanja likvidnosti radi mogu dobiti članice koje ne

zadovoljavaju kriterijume za dobijanje prilagodljive kreditne linije jer imaju manje ili
umjerene makroekonomske probleme. Ovaj zajam nije uslovljen sprovodjenjem
reformi i stalnim nadzorom od strane Fonda. Ročnost je od 6 mjeseci do 2 godine, a
dinamika otplate je ista kao i kod stand by aranžmana.
Proširena kreditna linija je zajam namijenjen da pomogne zemljama koje se

suočavaju sa dugoročnim platno – bilansnim problemima, za čije rješavanje su
potrebne ozbiljne ekonomske reforme. Rok zajma je od 3 do 4 godine, a rok otplate
je 4,5 do 10 godina od datuma odobravanja zajma.
Instrument ubrzanog finansiranja je stvoren da bi se finansijska podrška MMF –a

učinila fleksibilnijom za ispunjavanje različitih potreba mnogobrojnih zemalja članica.
Instrument ubrzanog finansiranja je zamijenio i unapredio stari oblik pomoći MMF –a
u vanrednim situacijama I može se koristiti u širokom rasponu okolnosti. Namijenjen
je zemljama koje imaju iznenadne platno – bilansne probleme koji zahtjevaju hitnu
finansijsku pomoć. Period otplate je od 3 godine i 3 mjeseca do 5 godina.
Pored ovih osnovnih vrsta pozajmica Fonda, postoje i tri vrste zajma za zemlje sa
niskim dohotkom koji se daju po koncesionalnim uslovima: stabilizaciona kreditna
olakšica (stand – by credit facility), proširena kreditna olakšica (extended credit
facility) i ubrzana kreditna olakšica (rapid credit facility).
Stabilizaciona kreditna olakšica zamenjuje raniju olakšicu za egzogene šokove,

predstavlja kratkoročni zajam siromašnijim članicama IMF uklopiv u čitav niz
makroekonomskih indikacija. Trenutno se odobrava besplatno, uz period počeka od

19
23
4 godine i rok otplate do 8 godina. Proširena kreditna olakšica namenjena je

članicama sa niskim dohotkom čije su platno–bilansne poteškoće skopčane i sa
imperativom redukcije siromaštva i pokretanja održivog privrednog rasta. Period
počeka iznosi 5 i po godina dok je krajnji otplatni rok 10 godina. Po ugledu na
instrument ubrzane finansijske pomoći za članice sa srednje visokim i visokim
dohotkom, ubrzana kreditna plakšica ubrizgava se u cilju gašenja munjevito
uzvitlanih kriza i zastoja u medjunarodnim plaćanjima siromašnih zemalja, sa
počekom i rokom otplate kao i u prethodnom slučaju proširene kreditne olakšice. 20
Grafik 2: Odobreni krediti MMF-a u periodu 2010-2019 prema oblicima finansiranja
Izvor: https://www.elibrary.imf.org/view/IMF011/26120-9781498321563/26120-
9781498321563/ch05.xml#ch05fig01
3.3. NEDOSTACI MMF-A
MMF dobija najviše kritika zbog uslovljavanja svojih pozajmica ekonomskim

reformama koje često dovedu do povećanja siromaštva. Jedan od uslova je i da
vlade prodaju svu državnu imovinu koju mogu, normalno, zapadnim korporacijama
po sniženim cijenama. Uslovi MMF – a su u nekim slučajevima doveli do teških
ekonomskih kriza, proisteklih iz nemogućnosti vlada da održe nacionalnu
infrastrukturu u bitnim resorima, kao što su zdravstvo, obrazovanje, bezbjednost i
drugi.
20
24
Model izlaska iz krize, koji MMF sada nudi zemljama, kreiran je prema znanjima i
vještinama iz neoklasične škole. Taj model odgovara razvijenim zemljama, a ne
odgovara zemljama u razvoju, već ih dovodi u još veću zavisnost i veće zaduživanje.
MMF nudi isti model, isto ekonomsko – političko rješenje za sve zemlje u tranziciji:
smanjenje plata radnika i uloge sindikata, smanjenje rashodne strane u državnom
budžetu, povećanje poreza, restriktivnu monetarnu politiku koja ostvaruje samo
stabilnost cijena i monetarnog sektora, ali ne podstiče proizvodnju, zaposlenost i
ekonomski rast.21
Još jedna velika zamjerka na račun MMF – a je nemogućnost Fonda da donosi

samostalno svoje odluke bez mješanja velikih sila. Već je spomenuto da je za
donošenje odluke potrebna većina od 85% glasova, dok SAD ima udio u glasovima
16,74% što znači da mogu uložiti veto na bilo koju odluku Fonda. Na ovaj način
velike sile mogu uticati na vodjenje ekonomske politike zemalja u razvoju i od njih
napraviti moderne kolonije.
Takodje je spomenuto da veličina uplaćene kvote utiče i na raspodjelu novokreiranih

Specijalnih prava vučenja (SDR). Logično, najveće kvote imaju najbogatije zemlje,
tako da one pri raspodjeli SDR valute najviše profitiraju. Sredstva ne idu zemljama u
razvoju iako su im najpotrebnija. Razlike u bogatstvu postaju sve veće tako da je
izbalansiran razvoj na ovaj način nemoguć.
Reforme MMF – a nisu pomogle Indoneziji, Maleziji i Tajlandu tokom krize u Aziji
1997. godine, a nisu pomogle ni Argentini 2001. godine. Ipak, utisak je da je najveća
šteta napravljena Grčkoj kojoj su mjere nametali zajedno MMF, Evropska komisija i
Evropska centralna banka.
Ovo rješenje, medjutim, rezultovalo je nizom kardinalnih posledica i po Grčku i po

manir i matricu ‘’rješavanja’’ krize u Evrozoni: 22
Posledica 1: Bar 45 mlrd. Evra otišlo direktno nazad stranim bankama poveriocima,
a lavovski deo ostatka injekcije je sledio sa manjom ili većom docnjom. Ergo, Grčka
je protočni bojler, E(M)U je pomogla ne Grčkoj već vlastitim bankama i preduzećima,
koji su skupa s Grcima pisali ‘’Grčki scenario’’.
Posledica 2: Laffer – ova kriva duga nas uči da kada se zemlja nadje na duboko
negativno nagnutom segmentu krive duga (kojom pratimo odnos nominalne i tržišne
vrednosti eksternih obaveza) – čak i naoko širokogrud oprost može biti optička
varka, ako nedugo nakon oprosta vrednost preostalog duga na sekundarnom tržištu
naraste više od iznosa nominalnog praštanja.
21
Z. Mastilo, A. Milojević, Osnovi ekonomije, Bijeljina, Fakultet poslovne ekonomije, 2014. godina,
405. str.
22
M. Malović, Medjunarodno finansiranje i prekogranična ulaganja, Beograd, institut ekonomskih
nauka, 2016. godina, 181. str.
25
Posledica 3: Lavovski deo obaveza pre martovskog aranžmana bio je stipuliran po

grčkom zakonu, dok je većina grčkih obveznica danas podložna britanskom pravu
(koje je znatno rigoroznije i naklonjeno poveriocima)
Posledica 4: ¾ grčkog duga u rukama javnih poverilaca, sve nove emisije

subordinirane starijim, oficijelnim potraživanjima te je novo privatno zaduživanje
skoro nezamislivo: Grčka je i formalno udaljena sa medjunarodnog finansijskog
tržišta i posve u šakama Brisela i Jezgra EMU.
Posledica 5: Nemačkim i francuskim bankama ovo nije dovoljno, pa dopingovane

izdašnim antikriznim zajmovima ECB po 1% kamate, njih i grčke otplate troše na
dalju izloženost (kupovinu) suverenih dugova GIIPS, 23 zaradjujući 6-7 puta veći
prinos, uz implicitnu supergaranciju ECB.
Posledica 6: Ubjedljivo najveći privatni držalac grčkog javnog duga posle Drugog
paketa su grčke banke.
3.4. SARADNJA SRBIJE SA FONDOM
Nakon osamostaljenja Crne Gore, Srbija je nastavila članstvo u MMF – u s

kvotom od 467,7 miliona Specijalnih prava vučenja, 0,221% od ukupnog iznosa
kvota.
Sveobuhvatna reforma kvota I upravljanja MMF – a stupila je na snagu 26. januara

2016, čime je omogućeno povećanje ukupnih kvota MMF – a za 100% u okviru 14.
opšte revizije kvota, uz prilagodjavanje relativnog učešća zemalja članica. Republika
Srbija izmirila je obaveze po osnovu povećanja svoje kvotekod MMF – a, sa 467,7
na 654,8 miliona specijalnih prava vučenja, 10. februara 2016. Na ovaj način,
srazmerno je povećan obim moguće finansijske podrške u okviru budućih
aranžmana sa MMF – om.24
U periodu od 2000. godine, saradnja Republike Srbije sa MMF-om odvijala se u

okviru sledećih aranžmana:
 20. decembra 2000. odobrena je Hitna postkonfliktna pomoć u iznosu od

116,92 miliona specijalnih prava vučenja, odnosno oko 167,19 miliona evra
(24,99% kvote Republike Srbije u MMF-u), kao podrška programu ekonomske
stabilizacije i obnavljanju institucija i administracije SR Jugoslavije
23
GIIPS grupu zemalja čine: Grčka, Italija, Irska, Portugal i Španija
24
https://www.nbs.rs/internet/latinica/40/40_1/index.html
26
 11. juna 2001. zaključen je stand-by aranžman u iznosu od 200 miliona

specijalnih prava vučenja, tj. oko 293,7 miliona evra (42,76% kvote), kao
finansijska podrška daljim makroekonomskim i strukturnim reformama
 13. maja 2002. godine odobren je trogodišnji Aranžman za produženo
finansiranje, u ukupnom iznosu od 650 miliona SPV, tj. oko 909,38 miliona
evra što predstavlja 138,98% kvote, kojim je podržan ekonomski program
stabilizacije i reformi
 16. januara 2009. zaključen je stand-by aranžman iz predostrožnosti u iznosu
od 350,77 miliona SPV (oko 400,33 miliona evra), odnosno 75% kvote, koji je
usled neočekivanog pogoršanja spoljnog finansijskog okruženja povećan 15.
maja 2009. godine na 2.619,12 miliona SPV, tj. oko 2.941,95 miliona evra, što
predstavlja 560% kvote
 29. septembra 2011. odobren je osamnaestomesečni stand-by aranžman iz
predostrožnosti, u iznosu od 935,4 miliona specijalnih prava vučenja (oko
1.076,75 miliona evra), što predstavlja 200% kvote. Ovaj aranžman zaključen
je u cilju očuvanja makroekonomske i finansijske stabilnosti u zemlji i
poboljšanja investicione klime
 23. februara 2015. odobren je stand-by aranžman u trajanju od 36 meseci u
iznosu od 935,4 miliona specijalnih prava vučenja, tj. oko 1.168,5 miliona
evra, kao podrška dogovorenom ekonomskom programu za period od 2015-
2017. godine. Aranžman je zaključen iz predostrožnosti, što znači bez namere
da se odobrena sredstva koriste, osim u slučaju platnobilansnih potreba
zemlje25
4. SVJETSKA BANKA I NJENE AFILIJACIJE
Svjetska banka (World Bank – WB) je osnovana uporedo sa MMF – om na

medjunarodnoj monetarnoj konferenciji jula 1944. godine u Bretton Woods – u.
Svjetska banka je medjunarodna finansijska institucija koja obezbjedjuje zajmove u
razvoju za kapitalne investicije. Cilj ove institucije je smanjenje siromaštva.
25
https://www.nbs.rs/internet/latinica/40/40_1/index.html
27
Slika 6: Sjedište Svjetske banke u Vašingtonu
Svjetska banka se sastoji od Medjunarodne banke za obnovu i razvoj (International
Bank for Reconstruction and Development – IBRD) i Medjunarodnog udruženja za
razvoj (International Development Association – IDA) dok se Grupa Svjetske banke
sastoji od Svjetske banke uz dodatak Medjunaronde finansijske korporacije
(International Finance Corporation – IFC), Multilateralne agencije za garantovanje
investicija (Multilateral Investment Guarantee Agency – MIGA) i Medjunarodnog
centra za rješavanje investicionih sporova ( International Center for Solving
Investment Disputes – ICSID).
ICSID ulazi u Grupu Svjetske banke iako nije finansijska institucija.
4.1. MEDJUNARODNA BANKA ZA OBNOVU I RAZVOJ (IBRD)
Medjunarodnu banku za obnovu i razvoj (International Bank for Reconstruction

and Development – IBRD), osnovale su kao prvu od institucija Svjetske banke 44
zemlje (1944. godine u Bretton Woodsu), u cilju da pod što povoljnijim uslovima od
tržišnih finansira obnovu i razvoj zemalja u razvoju (ZUR), usmjeravanjem
finansijskih sredstava iz razvijenih zemalja (RZ). Prvobitna namjena osnivanja banke
28
bila je da pomaže u finansiranju ratom razrušene Evrope, IBRD je danas postala

isključivo banka za razvoj.26
IBRD trenutno ima 188 zemalja članica. Članstvo u IBRD je uslovljeno članstvom u
MMF – u. Sjedište banke je u Vašingtonu, a njen predsjednik je po pravilu
Amerikanac.
Za razliku od MMF – a koji se bavi poslovima kratkoročnog finansiranja, Svjetska

banka se bavi poslovima srednjeročnog i dugoročnog finansiranja. Banka daje
kredite zemljama članicama za finansiranje projekata koji doprinose rastu i razvoju
nacionalne privrede. Banka ocjenjuje ekonomsku efikasnost projekata i odobrava
odredjena kreditna sredstva ukoliko takvi projekti doprinose stvaranju uslova za
plasman privatnog kapitala, proširenju medjunarodne trgovine i strukturne ravnoteže
u razvoju zemalja koje realizuju takve projekte.
Najvažniji zadaci banke su:
 Da pomaže obnovu i razvoj na teritoriji zemalja ZUR – a;

 Da podstiče privatne investicije putem garancija ili participacije u zajmovima,
sopstvenim ili pozajmljenim sredstvima;
 Da pomaže razvoj medjunarodne trgovine i održavanje ravnoteže u platnom
bilansu27
Osnovna ideja pri formiranju banke bila je da ona bude posrednik izmedju viška
privatnog kapitala i zemalja kojima je on potreban, te je alternativno ostavljena
mogućnost da banka i sama daje zajmove. Medjutim, privatni kapital, za kojeg se
smatralo da će biti osnovni nosilac finansiranja posleratnog razvoja, pokazao se kao
nedovoljan i neorganizovan. U takvim uslovima Banka je odigrala izuzetno značajnu
ulogu jer je preuzela na sebe davanje zajmova nerazvijenim zemljama iz sopstvenih
izvora. Dok je privatnom kapitalu od velike važnosti bio faktor sigurnosti, odnosno
rizika pri plasmanu sredstava, a svetu su bila potrebna ogromna finansijska
sredstva, jedino je Svjetska banka reagovala na pravi način, ublažavajući tražnju za
tim sredstvima.
IBRD je organizovan kao akcionarsko društvo. Jedan od izvora kapitala su uplaćene

kvote zemalja članica, a glasački uticaj zavisi od uplaćene kvote. Zemlje članice
uplaćuju samo 3% propisane kvote u zlatu ili nekoj od konvertibilnih valuta. Ostalih
97% se drži kod svoje centralne banke na posebnom računu, uplaćuje se u
nacionalnoj valuti i predstavlja sigurnosne rezerve. Banka može tražiti od zemlje
članice da uplati dio ovog garantnog iznosa u svojoj nacionalnoj valuti ako su joj ta
sredstva neophodna.
26
397. str.
27
397..str.
29
Organi banke su: Odbor guvernera od 188 članova po principu jedna zemlja jedan
glas, te odbor (izvršnih) direktora koga čine 25 članova (7 nacionalnih SAD, Japan,
UK, Kina, S. Arabija, Francuska I Nemačka I 18 rotirajućih ispred grupe zemalja) i
Predsednik.28
Grafik 3: Pozajmice IBRD po regionima u mil. dolara 2019. godine
Južna Azija - 4011
Srednji Istok i Sjeverna Afrika - 4872
Latinska Amerika i Karibi - 5709
Evropa i Centralna Azija - 3749
Istočna Azija i Pacifik - 4030
Afrika - 820
0 1000 2000 3000 4000 5000 6000
Izvor: IBRD Annual report 2019
Finansijsko angažovanje IBRD – a realizuje se kroz pet tipova kreditnih operacija

banke:
 Zajmovi za specifične investicije, odnosno odredjene projekte koji su

namijenjeni za izgradnju, obnavljanje i održavanje privredne, socijalne i
institucionalne infrastrukture. Iz ovih zajmova se finansiraju gotovo sve
privredne grane, a posebno poljoprivreda
 Zajmovi za pojedine sektore (zajmovi za sektorske investicije i održavanje)
kojima se pokrivaju finansiranje projekata za čitave sektore u obliku paketa
programa
 Zajmovi za strukturno prilagodjavanje uvedeni u praksu 1979. godine, služe
za povećanje ekonomske efikasnosti privrede
 Zajmovi za tehničku pomoć povećavaju institucionalni razvoj u onim oblastima
u kojima ZUR nemaju dovoljno iskustva i znanja (ocjena investicionih
projekata, obrazovanje kadrova, planiranje, kontrola spoljnog duga)

28
nauka, 2016. godina, 94. str.
30
 Zajmovi za obnovu odobravaju se samo poslije vanrednih dogadjaja kao što

su rat, civilni nemiri, elementarne nepogode i slično 29
IBRD odobrava srednjeročne i dugoročne kredite zemljama u razvoju. Projekti koji se

finansiraju ovim kreditima moraju biti rentabilni pa zbog toga ovi krediti ne
odgovaraju siromašnim zemljama. Ročnost kredita je do 20 godina, a grejs period 5
godina.
U svojoj politici plasmana banka primjenjuje kriterijum uravnoteženosti, kako u

pogledu teritorijalnog rasporeda zajmova što je prikazano na grafiku na prethodnoj
stranici, tako i u pogledu širine namjena. Dokaz za to su podaci iz sledeće tabele:
Tabela 2: Ulaganja IBRD u mil. dolara po sektorima u periodu 2015 - 2019

Sektor 2015 2016 2017 2018 2019
Poljoprivreda, ribolov I šumarstvo 843 561 754 2561 1025
Obrazovanje 1496 1788 1074 1685 1875
Energija 3361 4599 4434 3084 2847
Finansijski sektor 3433 2657 1879 764 2299
Zdravstvo 893 1181 1189 2204 1674
Industrija, trgovina I usluge 1684 3348 2694 3416 2361
Informacione I komunikacione 90 194 503 324 611
tehnologije
Javni sektor 31755111 4754 2189 5327
Socijalna zaštita 26871393 778 2091 2115
Saobraćaj 32024569 2551 2074 1485
Vodosnabdjevanje, kanalizacija i otpad 26644192 2000 2610 1571
Ukupno: 235282972 22611 2300 23191
9 2
Izvor: IBRD Annual report 2019
Top 10 zemalja korisnica kredita IBRD u milionima dolara u 2019. godini su: Indija
(3024), Indonezija (1950), Jordan (1591), Egipat (1500), Argentina (1391), Kina
(1330), Maroko (1255), Turska (1113), Ukrajina (950) i Kolumbija (930).
Finansijska sredstva za svoje zajmove IBRD pribavlja iz 4 izvora:
1) Iz zaduživanja IBRD na medjunarodnom finansijskom tržištu, zahvaljujući

AAA rejtingu jeftinije nego što bi mogle članice ponaosob
2) Na osnovu sopstvenog kapitala, tj. uplaćenih kvota
3) Iz povraćaja prethodno odobrenih zajmova
4) Iz dobiti30
29
Z. mastilo, A. Milojević, Osnovi ekonomije, Bijeljina, Fakultet poslovne ekonomije, 2014. godina,
397. str.
30
nauka, 2016 godina, 95. str
31
4.2. MEDJUNARODNO UDRUŽENJE ZA RAZVOJ (IDA)
Medjunarodno udruženje za razvoj nastalo je 1960. godine, kao afilijacija

Medjunarodne banke za obnovu i razvoj. Motiv za osnivanje ove medjunarodne
razvojne institucije je pribavljanje dodatnih izvora sredstava za mnoge siromašne
zemlje koje nisu bile u stanju da dodju do sredstava za razvoj. IDA ima preko 150
zemalja članica, podijeljenih u dvije grupe. Prva grupa su razvijene zemlje, davaoci
zajma, a druga – zemlje u razvoju, koje su korisnice kredita. 31
Zemlja mora ispuniti sledeće kriterijume da bi stekla pravo na zajmove IDA:
 Stepen relativnog siromaštva, koji se mjeri kao bruto nacionalni dohodak po

glavi stanovnika, mora biti ispod odredjene granice. Ova granica se ažurira
svake godine, a u fiskalnoj 2020 iznosi 1175 dolara
 Nedostatak kreditne sposobnosti za zaduživanje po tržišnim uslovima, pa
zbog toga moraju uzimati kredite pod koncesionalnim uslovima da bi ulagale u
razvoj zemlje
Nakon davanja zajma, IDA prati postavku i izvršenje politika koje promovišu
ekonomski rast i smanjenje siromaštva.
Krediti IDA su trenutno dostupni za 75 zemalja. Neke zemlje, poput Nigerije i

Pakistana, zadovoljavaju uslove IDA na osnovu nivoa dohotka po glavi stanovnika,
ali su i kreditno sposobni za zaduživanje kod IBRD. Svjetska banka ovakve zemlje
svrstava u mješovite zemlje.
IDA zajmove daje bez kamata (naplaćuje samo 0,75% za troškove transfera) i uz još
duže rokove otplate ili čak 85% bespovratno. Zato IDA ne pribavlja sredstva s tržišta
kapitala, nego do njih dolazi putem doprinosa i poklona razvijenih zemalja članica. 32
Ročnost kredita za zemlje u razvoju je do 35 godina, a za nerazvijene zemlje do 40

godina. Grejs period u oba slučaja je 10 godina.
Beskamatni dugoročni zajmovi najvećim dijelom služe za finansiranje strategija

održivog razvoja, izgradnji elementarneinfrastrukture, institucija privrede I civilnog
društva, podršci obrazovanju i bazičnoj zdravstvenoj zaštiti, dok bespovratne
finansijske donacije (eng. grants) služe smanjenju siromaštva i podizanju životnog
standarda najsiromašnijih kutaka planete. Medjutim, IDA se ne upušta u 100% - otno
kreditiranje već insistira na kofinansiranju iz drugih (privatnih) izvora od minimum
31
Z. Mastilo, A. Milojević, Osnovi ekonomije, Bijeljina, Fakultet poslovne ekonomije, 2014 godina, 398.
str.
32
398. str.
32
60% učešća. Za kredite medjunarodnog udruženja za razvoj nije neophodno državno

jemstvo.33
Najveći korisnici sredstava IDA do sada su bile najsiromašnije zemlje Afrike južno od
Sahare i zemlje Južne Azije. Deset najvećih korisnika IDA sredstava u milionima
dolara u fiskalnoj 2019. godini su: Etiopija (2610), Bangladeš (2237), Pakistan
(1224), Kenija (1060), Obala Slonovače (1050), Mozambik (980), Kongo (812),
Burkina Faso (797), Niger (733) i Mali (599).
Pravno gledano, IDA je odvojena od IBRD i ima sopstveni kapital, ali ima istog
predsjednika i službeno osoblje kao IBRD. Polazeći od bliskosti zadataka ovih
medjunarodnih finansijskih organizacija, došlo se do zaključka da se tako lakše i
efikasnije vodi poslovna politika, a manji su i troškovi poslovanja. Sjedište IDA je
takodje u Vašingtonu.
4.3. MEDJUNARODNA FINANSIJSKA KORPORACIJA (IFC)
Medjunarodna finansijska korporacija je osnovana 1956. godine kao afilijacija

Medjunarodne banke za obnovu i razvoj. Članstvo u IFC je uslovljeno članstvom u
Svjetskoj banci. Trenutno su 184 zemlje članice ove organizacije. IFC je osnovan na
ideji da je privatni sektor od suštinske važnosti za razvoj.
Osnovna djelatnost medjunarodne finansijske korporacije jeste da raspoloživa

finansijska sredstva investira u privatne firme, ali bez državnih garancija, mobiliše
dodatno finansiranje i daje savjete o značajnijim pitanjima razvoja privatnog sektora
koji se odnose na tržišta kapitala, strana direktna ulaganja, privatizaciju i sl. U
ostvarivanju ovog cilja IFC u saradnji sa privatnim investitorima, pruža finansijsku
pomoć kod osnivanja, modernizacije i proširivanja proizvodnih i privatnih preduzeća
koja bi trebala doprinijeti razvoju zemalja članica putem investicionih ulaganja. 34
IFC je organizovan kao akcionarsko društvo. Upravljački organi IFC su: Odbor
guvernera, Odbor izvršnih direktora i predsjednik. Svaka od zemalja članica imenuje
jednog guvernera i jednog zamjenika. Odbor guvernera je glavni organ IFC koji
većinu ovlašćenja delegira Odboru izvršnih direktora kojih je 25. Snaga glasa zavisi
od veličine kapitala koju svaki direktor predstavlja. Direktori se sastaju u sjedištu IFC
koje je u Vašingtonu gdje se analiziraju preduzete investicije i odlučuje o budućim
investicijama. Predsjednik IBRD je u isto vrijeme predsjednik IFC, ali su ove dvije
organizacije odvojene u pravnom, finansijskom i personalnom smislu.
33
34
398. str.
33
Za razliku od Svjetske banke, Medjunarodna finansijska korporacija ne daje

koncesione kredite, već posluje isključivo po tržišnim kriterijumima, bilo da je reč o
kreditiranju, savetodavnim ili posredničkim uslugama. Uprkos tome, državni organi i
lokalna poslovna zajednica rado stupaju u aranžmane sa IFC zato što medjunarodni
investitori često insistiraju na participaciji Korporacije u savetovanju privatnog
sektora na tržištima u nastajanju.35
4.4. MULTILATERALNA AGENCIJA ZA GARANTOVANJE INVESTICIJA (MIGA)
MIGA (Multilateral Investment Guarantee Agency) je najmladja članica Grupacije

svjetske banke. Osnovana je 1988. godine sa zadatkom da ohrabri kapitalne tokove
ka zemljama članicama grupacije svjetske banke, naročito onih manje razvijenih i u
razvoju, tako što će garantovati za investiciona ulaganja u te zemlje protiv
nekomercijalnih nekomercijalnih (političkih) rizika. MIGA osigurava nova ulaganja
ulagača iz bilo koje zemlje članice u projekte u projekte u nekoj zemlji u razvoju,
takodje članici MIGA.36
MIGA nudi zaštitu investitorima od nekomercijalnih rizika, poput eksproprijacije,

nekonvertibilnosti valute, kršenja ugovora, rata i ostalih rizika.
MIGA nudi i savjetodavne usluge u cilju privlačenja i zadržavanja stranih investicija,

posreduje oko investicionih sporova kako bi zaštitila trenutna ulaganja i uklonila
moguće prepreke za buduća ulaganja.
Agencija svoje članove dijeli na dvije grupe, razvijene zemlje, kojih u svom sastavu
ima 25, 156 zemalja u razvoju i područje Kosova I Metohije* po RSBUN 1244.
Članstvo u MIGA je uslovljeno članstvom u IBRD.
Organi upravljanja su Savjet guvernera, Odbor direktora i predsjednik. Sjedište

organizacije je u Vašingtonu.
4.5. MEDJUNARODNI CENTAR ZA RJEŠAVANJE INVESTICIONIH SPOROVA

(ICSID)
Medjunarodni centar za rješavanje investicionih sporova (ICSID) je osnovan

1966. godine zbog želje predsjednika i osoblja Svjetske banke da se uključe u
rješavanje investicionih sporova. ICSID je osnovan nakon ratifikaciije Konvencije o
rješavanju investicionih sporova izmedju zemalja davalaca i primalaca investicija.
35
36
399. str.
34
Upravljački organi ICSID su Administrativni savjet i Sekretarijat. Svaka od zemalja

članica ima po jednog predstavnika u Administrativnom savjetu. Sve zemlje imaju
pravo na jedan glas, a odluke se donose prostom većinom. Ovo ne važi u slučaju
usvajanja godišnjeg budzeta gdje je potrebna dvotrećinska većina. Administrativni
savjet se sastaje najmanje jednom godišnje. Sekretarijat čini oko 70 zaposlenih,
sastavljen je uglavnom od advokata.
Sjedište organizacije je u Vašingtonu ali se sporovi mogu rješavati na drugom mjestu

ako to žele obe strane koje su u sporu.
5. BANKA ZA MEDJUNARODNA PORAVNANJA (BIS)
U ovom poglavlju, pored BIS banke, biće opisane i Evropska banka za obnovu i
razvoj i Evropska investiciona banka.
35
5.1. CILJEVI OSNIVANJA, ULOGA I ČLANSTVO BIS
Banka za medjunarodna poravnanja (Bank for International Settlements – BIS) je

osnovana u Hagu 1930. godine i najstarija je finansijska institucija. Sjedište banke je
u Bazelu uz dva predstavništva u Hong Kongu i Meksiko Sitiju. Osnivači banke su
bili: Švajcarska, SAD, Japan, Njemačka, Ujedinjeno Kraljevstvo, Italija, Francuska i
Belgija.
Slika 7: Toranj BIS banke u Bazelu
Prvih godina postojanja, izmedju dva rata, BIS je imala obračunsku i propratnu
funkciju u vezi sa sprovodjenjem tzv. Young – ovog plana servisiranja ratnih
reparacija, na koje se Versajskim mirovnim sporazumom obavezala Nemačka.
Pored toga, BIS je bila I blagajnik medjunarodnih zajmovnih aranžmana (tzv. Daves
– ovi I Young – ovi krediti) kojima je delimice finansirana obnova Evrope posle
36
Prvog svetskog rata. Kako je krajem Drugog svjetskog rata reparacija prešla u
nadležnost IBRD, BIS se usredsredjuje na implementacij Bretton-Woods-kog
sistema fiksnih deviznih kurseva I koordinaciju monetarnih politika centralnih banaka
radi održavanja finansijske stabilnosti. Istorijski značajnu ulogu BIS je odigrala i kao
platni agent (posrednik I nadzornik) nekolikih medjunarodnih monetarnih aranžmana
poput Evropske platne unije (EPA), Evropskog monetarnog sporazuma (EMA) i
Evropskog monetarnog sistema (EMS).37
Današnji ciljevi banke su:
 Olakšavanje saradnje centralnih banaka

 Monetarna i finansijska stabilnost
 Služi kao agent ili povjerenik u medjunarodnim finansijskim operacijama
 Istraživanje i analiza pojava koje utiču na monetarnu i finansijsku stabilnost
BIS u svom sastavu ima 62 centralne banke mnogih zemalja koje su ujedno i njeni
vlasnici. BIS banku mnogi nazivaju centralnom bankom centralnih banaka.Centralne
banke mogu uzimati pozajmice od BIS banke, visina zajma zavisi od količine
deponovanog zlatnog pokrića.
Banka je bila na ivici ukidanja jer je to bila želja MMF-a i Svjetske banke nakon
njihovog osnivanja u Bretton Woods-u. Danas BIS uspješno saradjuje sa ove dvije
organizacije.
5.2. KAPITAL BANKE
Upisani kapital Banke za medjunarodna poravnanja iznosi 1,5 mlrd. zlatnih

franaka (zlatni franak iznosi 1,94 dolara), ali je stvarno uplaćena samo četvrtina
osnivačkog kapitala. Pri osnivanju, akcije BIS su bile na javnoj dražbi, što je uslovilo
da 14% njenog kapitala završi u privatnim rukama, ali je 2001. uz kompenzaciju tim
fizičkim i pravnim licima usvojen amandman kojim se privatnicima oduzimaju akcije a
kao mogući akcionari banke navode samo centralne banke. Krajem marta 2015.
aktiva BIS iznosi 216,8 mlrd. SDR, od čega 86% potiče od primljenih depozita njenih
klijenata (centralne banke članice). Od oko 186,7 mlrd SDR depozita, 74% je
denominovano u USD, 13% u EUR, 5% u zlatu a ostatak (8%) u drugim valutama.
Aktiva BIS sastoji se iz državnih ili kvazidržavnih obveznica i investicija preduzetih
uglavnom posredstvom reverzibilnih ugovora o rekupovini obveznica (eng. reverse
repo).38
37
38
37
5.3. ORGANI I RADNA TIJELA BANKE
Upravljačka struktura Banke za medjunarodna poravnanja se sastoji iz tri nivoa, a

to su: Odbor direktora (Board of Directors), Generalna skupština centralnih banaka
članica (General Meeting of BIS member central banks) i Menadzment banke (BIS
Management).
Odbor odredjuje strateški i politički smjer BIS–a. Može imati najviše 18 članova,
uključujući šest direktora po službenoj dužnosti, koje čine guverneri centralnih
banaka Belgije, Francuske, Njemačke, Italije, Ujedinjenog Kraljevstva i SAD-a. Oni
mogu zajednički izabrati jos jednog člana Odbora. U Odbor može biti izabrano 11
guvernera drugih centralnih banaka članica. Sastaje se bar 6 puta godišnje. Odbor
bira predsjedavajućeg koji ima mandat tri godine.
Generalna skupština centralnih banaka članica je sastavljena 62 centralne banke

članice BIS-a, svaka od njih ima pravo glasa. Generalna skupština se sastaje
jednom godišnje.
Menadzmentom BIS-a upravlja generalni direktor, koji je odgovoran Odboru

direktora.
Banka ima 6 komiteta: Komitet za globalni finansijski sistem (Committee on the

Global Financial System); Komitet za plaćanja i tržišnu infrastrukturu (Committee on
Payments and Market Infrastructures); Komitet za tržišta (Markets Committee);
Forum za upravljanje centralnom bankom (Central Bank Governance Forum);
Komitet Irvinga Fišera za statistiku centralne banke (Irving Fisher Committee on
Central Bank Statistics); Bazelski komitet za superviziju banaka (Basel Committee
on Banking Supervision).
BIS je domaćin i za tri nezavisne organizacije: Odbora za finansijsku stabilnost

(Financial Stability Board); Medjunarodnog udruženja supervizora u osiguranju
(International Association of Insurance Supervisors) i Medjunarodnog udruženja
osiguravača bankarskih depozita (International Association of Deposit Insurers).
5.4. REGIONALNE FINANSIJSKE INSTITUCIJE
Kada se radi o regionalnim finansijskim institucijama, izdvajaju se dvije evropske

banke: Evropska banka za obnovu i razvoj European Bank for Reconstruction and
Development) i Evropska investiciona banka (European Investment Bank).
38
5.4.1. EVROPSKA BANKA ZA OBNOVU I RAZVOJ (EBRD)
Evropska banka za obnovu i razvoj je osnovana 1990. godine na prijedlog

Francuske. Sjedište Banke je u Londonu.
Usmerena je prvestveno na podsticanje i finansiranje vlasničke, tržišne i

demokratske transformacije i tranzicije bivšeg socijalističkog, „istočnog“ bloka
zemalja nakon pada Berlinskog zida i raspada SSSR i Varšavskog pakta. Prema
tome, svrha njenog osnivanja bilo je eksterno kreditiranje politekonomski važnog
komšiluka, počevši s imperativom da se osigura prelazak na tržišnu privredu i
pomogne reintegracija zemalja Centralne i Istočne Evrope, uz poseban naglasak na
evrospke integracije, jačanje demokratskih institucija, vladavinu prava, korporativno
upravljanje, transparentnost i očuvanje čovekove okoline. 39
Banka je organizovana kao akcionarsko društvo. EBRD ima 69 zemalja članica i

dvije medjunarodne institucije, EU i Evropsku investicionu banku (EIB), u njihovom je
tripartitnom vlasništvu . Članice EBRD mogu biti i vanevropske zemlje, pa tako
EBRD u svom sastavu ima i npr. SAD, Kanadu ili Japan. Jedini uslov za članstvo u
EBRD je članstvo u IMF.
EBRD investira u brojne sektore, najviše na razvoj privrede, u projekte javnog

sektora, telekomunikacije, saobraćaj i energetiku. Zajmovi su obično u intervalu od 3
do 250 miliona evra, prosječan iznos zajma je oko 25 miliona evra. Uslovi za
dobijanje zajma su isplativost projekta i podrška zemlje članice u koju se investira.
Klijenti EBRD mogu biti vlade zemalja, privatna I državna preduzeća.
Kapital banke je 20 mlrd. evra, uplaćeno je 5, a ostatak je u pripravnosti. EBRD kao

finansijska institucija ima najviši AAA kreditni rejting što ona koristi da se pod
povoljnim uslovima zaduži na globalnom finansijskom tržištu. Banka zapravo iz ovih
sredstava daje zajmove, a ne iz sopstvenog kapitala.
Upravljački organi banke su Odbor guvernera, Odbor direktora i Predsjednik.
5.4.2. EVROPSKA INVESTICIONA BANKA (EIB)
Od osnivanja, Rimskim ugovorom iz 1957., Evropska investiciona banka na

neprofitnoj osnovi finansira izbalansiran razvoj Evropske zajednice (danas Unije), s
naročitim akcentom na oživljavanje nerazvijenih regiona i kutaka EU, finansiranje
inovativnih projekata za modernizaciju privrede i projekata od interesa za više
39
39
zemalja i regija. Članice EIB su članice EU, a sedište banke je u Luksemburgu. Od

1963. naovamo, EIB zajmove odobrava I pridruženim APC zemljama (bivšim afričko-
pacifičko-karipskim kolonijama istaknutih članica EU), zatim zemljama Mediterana, a
odskora i zemljama Centralne odnosno Jugoistočne Evrope. Danas EIB kofinansira
ili savetuje 150 zemalja van EU na koje otpada oko 10% njenog kreditnog portfolija. 40
EIB saradjuje i sa javnim i sa privatnim sektorom. Banka, osim ekonomskih

stručnjaka I analitičara, zapošljava i stručnjake iz drugih oblasti kao npr. inženjere i
klimatske stručnjake. Svi oni zajedno ocjenjuju isplativost projekata u koje se
investira. Banka ima visok kredibilitet tako da svaki odobren projekat od strane EIB
privlači investicije privatnog sektora. EIB učestvuje do 50% u kreditiranju projekta,
ostatak se ulaže od strane privatnog sektora i javnih finansijskih institucija.
U cilju podrške inovacijama, banka može preuzeti veći rizik nego komercijalne banke
ako procjeni da je projekat isplativ. Banka nudi i tehničku pomoć u pripremi i realizaiji
projekta.
Bankom upravljaju Odbor guvernera, Odbor direktora i Upravljački odbor.
Odbor guvernera EIB je formirao Grupu EIB koja u svom sastavu ima EIB i Evropski
investicioni fond. Evropski investicioni fond je u vlasništvu EIB (61%), Evropske
komisije (26,5%) i Zajednice evropskih banaka i finansijskih posrednika (12,5%).
Grupa EIB je osnovana da bi inovacije malih i srednjih preduzeća dobile još veću
podršku.
Osim kreditiranja, banka nudi i usluge sufinansiranja i savjetodavne usluge.
ZAKLJUČAK
Sve ove institucije imaju veliki broj članova, što implicira da one imaju veliki uticaj
na svjetsku ekonomiju.
40
40
Članstvo u Svjetskoj trgovinskoj organizaciji donosi pogodnosti izvoza domaćih

proizvoda uz niže carine, spriječavanje monopolskog položaja na domaćem tržištu i
koristi od klauzule najpovlašćenije nacije.
Članstvo u Svjetskoj trgovinskoj organizaciji može donijeti i značajne negativne

posledice po pojedine zaštićene sektore odredjene nacionalne privrede, pa bilans
koristi od učlanjenja u Svjetsku trgovinsku organizaciju može biti negativan. Svaka
država bi morala da uradi ozbiljnu analizu koja mora dati odgovore i proučiti sve
efekte od učlanjenja u ovu organizaciju i odlučiti da li je to u njenom interesu.
Što se tiče IMF-a, Svjetske banke i ostalih institucija, brojne zemlje u tranziciji koriste
njihove kredite kako bi riješile platno-bilansne probleme i uhvatile korak sa bogatijim
zemljama. Teško da postoji nacionalna ekonomija koja nije imala saradnju sa ovim
institucijama. Dakle, njihov globalni ekonomski i politički uticaj je ogroman.
IMF i Svjetska banka su doprinijele razvoju svjetske privrede i može se reći da su

većim dijelom ispunile svoje početne ciljeve. Medjutim, funkcionisanje IMF-a i
Svjetske banke ispoljilo je u znatnoj mjeri svoju neadekvatnost u savremenim
uslovima. Razvijenim zemljama odgovara postojeća struktura svjetskih monetarno-
finansijskih odnosa i zato se suprostavljaju bilo kakvim suštinskim reformama.
Zemlje u razvoju, iako čine većinu u bretonvudskim institucijama, imaju mali uticaj
zbog malih kvota i upisa kapitala u njima u odnosu prema potrebama za kreditima,
tako da ove zemlje ne mogu ozbiljnije uticati na kreiranje njihovih politika.
Kreditiranje od strane medjunarodnih institucija povlači za sobom i savremenu

ekonomsku kolonizaciju. Ovde se misli na zemlje u tranziciji, naročito na afričke
zemlje gdje se nacionalni resursi iskorišćavaju nekontrolisano i na štetu tih država,
ali zbog velikog duga ili nemogućnosti vraćanja istog te države nisu u stanju da se
bore protiv ovakvog iskorišćavanja.
Tokom globalne ekonomske krize, medjunarodne finansijske institucije su ponudile

veće iznose zajmova, uvele nove oblike kredita i prilagodile njihove uslove
specifičnim okolnostima zemalja. Globalna ekonomska kriza je povećala uticaj
medjunarodnih ekonomskih institucija. U 2020. godini se prognozira nova
ekonomska kriza što će, ako se desi, sigurno dovesti do još većeg uticaja
medjunarodnih finansijskih institucija.
Ipak, niko ne tjera države da se zadužuju kod bilo koje od ovih institucija i da
prihvataju njihove uslove. IMF je pomogao nekim državama koje su se suočavale sa
bankrotom. Brojnim zemljama je falila politička volja za izlazak iz krize, a to sigurno
nje krivica IMF-a koji je zbog svoje reputacije laka meta.
Spomenuta je Grčka koja nije profitirala od saradnje sa IMF-om. Bilo je zemalja koje
su imale drugačiji pristup u rješavanju svojih ekonomskih problema i odbijale su
saradnju sa medjunarodnim ekonomskim institucijama. Island je dobar primjer toga.
Island je svojevremeno bio raj za strane banke, pa kada su 2008. godine, tri najveće
41
islandske banke propale zbog posledica svjetske ekonomske krize, IMF i Svjetska
banka spremili su oko tri milijarde evra kako bi navodno spasili Island, a u stvari ga
uveli u dužničko ropstvo. Island je odbio tu pomoć. Država je odlučila da spašava
štediše, a da pusti da banke spasavaju njihovi vlasnici ili da propadnu. Rezultat je taj
da je zemlja, koja je bila na ivici bankrota 2008. godine, već 2016. godine imala brži
rast ekonomije od USA i Velike Britanije, a nezaposlenost je smanjena na samo
4,2%, po čemu su bili dva puta bolji od evropskog prosjeka.
Ako zemlja saradjuje sa medjunarodnim ekonomskim institucijama, veoma je važno

da se uradi temeljna analiza i da se ti krediti usmjere na bilo šta što će se isplatiti,
npr. u jačanje privatnog sektora, posebno malih i srednjih preduzeća ili na
infrastrukturu.
LITERATURA:
1. Z. Mastilo, A. Milojević, Osnovi ekonomije, Bijeljina, Fakultet poslovne ekonomije,

2014.
42
2. Marko Malović, Medjunarodno finansiranje i prekogranična ulaganja, Beograd,

Institut ekonomskih nauka, 2016.
3. Budimir Stakić, Medjunarodne finansijske institucije, Beograd, Univerzitet
singidunum, 2012.
4. Predrag Bjelić, Svetska trgovinska organizacija, Beograd, Prometej, 2002.
5. Bernard M. Hoekman, Michael M. Kostecki, The political economy of the world
trading system – from GATT to WTO, Oxford University press, Oxford, 1995.
6. Vojin Bjelica, Bankarstvo, teorija i praksa, Novi Sad, Stylos Novi Sad, 2001.
INTERNET IZVORI:
1. www.wto.org
2. www.imf.org.
3. www.nbs.rs
4. www.worldbank.org
5. www.ifc.org
6. www.miga.org
7. www.ebrd.com
8. www.eib.org
9. www.bis.org
43

Medjunarodne Ekonomske I Finansijske Institucije

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Medjunarodne Ekonomske I Finansijske Institucije

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Medjunarodne Ekonomske I Finansijske Institucije

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

UNIVERZITET U ISTOČNOM SARAJEVU

FAKULTET POSLOVNE EKONOMIJE BIJELJINA

PREDMET: OSNOVI EKONOMIJE

TEMA: MEDJUNARODNE EKONOMSKE I FINANSIJSKE

Bijeljina, Maj 2020. godina

5.4.1. EVROPSKA BANKA ZA OBNOVU I RAZVOJ (EBRD).............................38

U ovom radu ću pisati o osnivanju, članstvu, funkcijama, organizacionoj strukturi,

Rezultat ovoga je održavanje istorijske Medjunarodne monetarne i ekonomske

Do velike ekonomske krize 30-ih godina je došlo i zbog orijentisanja država na

Pregovori o osnivanju Medjunarodne trgovinske organizacije su vodjeni u periodu

Ipak, 1948. godine je osnovan Opšti sporazum o carinama i trgovini (General

GATT je postojao sve do 1995. godine kada je osnovana Svjetska trgovinska

Ovo su tri najveće medjunarodne ekonomske i finansijske institucije, a pored njih, u

1. PRAVCI RAZVOJA EKONOMSKE MISLI

U ekonomskoj literaturi postoji veliki broj različitih škola ekonomskog mišljenja

Merkantilizam je pravac koji je vladao u većini razvijenih evropskih zemalja od

 izvor bogatstva je novac (odnosno zlato i srebro)

Fiziokratizam je nastao u Francuskoj u 18. vijeku kao kritika merkantilizma.

sama priroda. Po njihovom mišljenju, izvor bogatstva nije u trgovini nego u

1.3. KLASIČNA ŠKOLA

1.4. MARKSISTIČKA TEORIJA

Marginalizam je ekonomska teorija, nastala krajem 19. vijeka, koja vrijednost

Marginalizam se bavi proučavanjem ponašanja pojedinca. Umjesto proizvodnje,

2. SVJETSKA TRGOVINSKA ORGANIZACIJA (WTO)

Svjetska trgovinska organizacija (World Trade Organization) je osnovana 1.

Svjetska trgovinska organizacija je jedina medjunarodna organizacija koja se bavi

Svjetska trgovinska organizacija je osnovana nakon urugvajske runde multilateralnih

 Opšti sporazum o carinama i trgovini iz 1994. godine (General Agreement of

Aneks 3 sporazuma o STO sadrži pravila kojima se ustanovljava Mehanizam

Sporazumi u okviru STO nisu konačni, o njima se povremeno pregovara i izmjene su

2.1. OPŠTI SPORAZUM O TARIFAMA I TRGOVINI - GATT

Svjetska ekonomska kriza 30-ih godina XX vijeka je dovela do smanjenja uvoza

Preko 50 zemalja je učestvovalo u pregovorima o stvaranju Medjunarodne

Paralelno sa ovim pregovorima, 23 zemlje su posebno pregovarale o smanjivanju

Da prethodno usaglašene koncesije ne bi u tom roku, dok traje ratifikacija ’’procurile’’

sporazum, GATT u samom početku nije imao institucionalnu strukturu. Ona se

Može se zaključiti da je ova velika ideja naišla na značajan i presudan otpor od

Sporazum o osnivanju GATT je bio zasnovan na 3 principa:

1. Medjunarodna trgovina trebalo bi da se vrši na principu nediskriminacije ili

GATT je imao velike uspjehe u promociji i osiguranju liberalizacije svjetske trgovine

U cilju liberalizacije svjetske trgovine održano je 8 rundi multilateralnih trgovinskih

Ipak, manje razvijene zemlje nisu krile nezadovoljstvo.

Nerazvijene zemlje su od samog početka tvrdile da je trgovinski sistem GATT

Grafik 1: Snižavanje procenta carine

Većina rundi multilateralnih trgovinskih pregovora bila je posvećena kontinuiranom

Tabela 1: Runde pregovora pod okriljem GATT-a

1951 Torki Carine 38

Rezultati urugvajske runde pregovora izloženi su u finalnom aktu/deklaraciji, koji je

2.2. ČLANSTVO U STO

Oxford University press, Oxford, 1995, str. 20

Slika 1: Članice STO u svijetu

1. ’’Kažite nam nešto o sebi’’ - Vlada koja se prijavljuje za članstvo, mora

pojavljuju u izvještaju, nacrtu ugovora o članstvu (’’protokol o pristupanju’’) i

Prednosti učlanjenja u STO su:

 Ulaskom u STO otklanja se potreba za pojedinačnim bilateralnim

Iako to pravila organizacije ne predvidjaju, STO dijeli zemlje članice na razvijene i na

 Smanjenja ili ukidanja prepreka uvozu iz zemalja u razvoju

 Srbija neće morati da svoje trgovinske odnose sa partnerima uredjuje