Amrica1 PDF

You might also like

Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 30

‫متنمت‬

‫ئايةتا قورئانا ثريوز‬

‫أ‬
‫‪ -‬بةشىَ ئيَكىَ‪ :‬زاراظىَ ئةنفاىلَ‪ ،‬ميَذوويا وىَ‬
‫تةوةرىَ ئيَكىَ‪ :‬زاراظىَ ئةنفاىلَ‬
‫‪ -1‬رةنطة ضةمك ثيَناسا ئةنفاىلَ ذاليىَ زمانى وزاراظةى تا ظى دةمىَ نوكة ثرتيا خةلك تشتةكىَ نةديار‬
‫دبيت‪ .‬وناظةروكا وىَ و وثةراسيونةكا ئةشكةرا نةبيت‪ .‬و بطرة هةر وةختةكى ئةف ثةيظة عةرةبا‬
‫ب شيَوةيةكىَ نةباش و نةزةالل بةحس كربيت وئةو دميةنىَ وان دةهان هزاران مروظيَن كورد ييَت‬
‫بىَ تاوان بينة بةرضاظ و ثروسةيا يةكا داريَذراو و نةخشةيةك بوو كيَشا بيت ذاليىَ رذيَما عرياقىَ‬
‫ظة بل ضةند قوناغيَن جوجا جودا ثاشى دىَ بةحس كةين(‪.)1‬‬
‫(‪)2‬‬
‫ئةنفال ذاليىَ زمانى ظة كويا (نةفةل) ب مانا (غةنيمة) دةست كةفتيَن‬

‫‪ -2‬دةمىَ ش ةر وتاالنكرنىَ دا بدةستىَ شةر كةران دكةظت ذاليىَ زاراظى ظة رامانةكا زيَدة دةست كةفت‬
‫دطةهينت ئةوذى ئةو مال وسامانةية ئةوان ب شةرى ذكافر و مشركا تيَن‪ .‬ودظى بارى دا بووضونيَن‬
‫ئيسالمى بوو ضةنكىَ (ئةنفال) ئةوة‪.‬‬

‫رامان ئةو بوو بوسرمانيَت شةركةر ئةو مالة دةست كةفت‪ ،‬وئةنفال ب تيَطةهىَ ئيسالما ثريوز ئةو‬
‫مالة ئةوىَ موسلمانان ب هيَز وشةرى ذ موشركان و بت ثةرستان دستينن(‪.)3‬‬

‫* ئةنفال ل نافىَ سورةتا هةشتىَ ية ذ قورعانا ثريوز وثرتيا ئاياتيَن وىَ بةحسىَ شةرى وجيهادىَ يىَ‬
‫كرى دذى موشركا وكافرا وقورةيشييَن بىَ باوةر دكةت و((خودايىَ)) مةزن دةستثيَكا سورةتيَدا‬
‫دبيَذت (( ويسألونك عن األنفال قل األنفال هلل والرسول فاتقوا اهلل وأصلحوا ذات بينكم وأطيعوا اهلل‬
‫ورسوله إن كنتم مؤمنني)) (‪ :)4‬رامان دةربارةى ئةنفال دىَ ثسيارا وة كني مةبةست (ثيَغةمبةر) (س)‬
‫بيَذت ئةنفال يا خودىَ ية وثيَغة مبةر ترسا خوَدىَ دا كاريَت باش بكةن ناظبةرا خودا وملكىَ خودىَ‬
‫وثيَغةمبةرا بن ئةطةر هني باوةردار بن‪ .‬هةر دظىَ سورةتيَدا خودايىَ مةزن بةحسىَ ضةوانيا‬
‫دابةشكرنا دةست كةفتنان دكةت ئةو موسلمانيَت شةريدا دطةل بىَ باوةران وسةنةم ثةرستان دةست‬

‫‪ -1‬خليل بن امحد الفراهيدي‪ ،‬كتاب املني‪ ،‬طبعة الثانية‪ ،‬موسسة دار اهلجرة‪1990 ،‬م‪ ،‬ج‪ ،8‬ص‪.325‬‬
‫‪ -2‬حممد مجال الدين القامسي‪ ،‬حماسن التاويل‪ ،‬دار الكتب العلمية‪ ،‬بريوت‪1997 ،‬م‪ ،‬ج‪ ،5‬ص ‪.253‬‬
‫‪ -3‬سورة االنفال االية (‪)1‬‬
‫‪ -4‬سورة االنفال االية (‪)41‬‬

‫‪1‬‬
‫دكةظت ودبيَذت (( وأعلم وا أمنا غنمتم من شيء فإن هلل مخسه وللرسول ولذي القربى واليتامى‬
‫( ‪)1‬‬
‫رامان بزانني ئةو دةس كةفتيَن دشةراندا دةست وة دكةظن ثيضنجةك‬ ‫واملساكني وابن السبيل))‬
‫يانكو بةشةك بوَ خودىَ وثيَغةمبةر وخزم وكةسوكار ويتيم وهةذاران وضوار بةشيَن دى سةر‬
‫شةركةران دابةشكةن‪ .‬ديارة ئةطةرىَ هاتنا خارا ظىَ سورةتىَ بها دانا خودىَ وثيَغةمبةرى ب مةسةال‬
‫وةستيانىَ وهةروةسا ب شيَوةيةكى زانستى بابةتى شى بكن‪.‬‬

‫تةوةرىَ دووىَ‪ :‬ميَذوويا ئةنفاالن وقركردنا مروَظان‬

‫ميَذوويا قركردنا مروَظان ويا دهيضتة نافكرن ب ئةنفال نة تشتةكىَ ل ظى سةردةمى دةركةفتية‪،‬‬
‫بةلكو هةر ل دةركةفتنا كوَمةليَن مروَظان‪ ،‬خرابى وقركردنا مروَظان يا دةركةفتى‪ ،‬ئةطةر ئةم ل‬
‫ميَذوويىَ بزظرين دىَ طةلةك منوونةيان لسةر ظىَ ضةندىَ بينني‪.‬‬

‫ل ساال(‪) 612‬ب‪.‬ز بابلى وميديان قةساخبانةيةك ل باذيَرىَ نةينةوا بوَ ئاشوريان ضيَكر وهذمارةكا‬
‫مةزن ذوان كوشت و باذيَرىَ نةينةوا خراب وتاالنكر‪ ،‬هةتا هوسا وان باذيَرىَ نةينةوا خرابكر ل‬
‫دةمىَ سةركردةيىَ يونانى زةيزةفون ل ساليَن (‪)335 -427‬ب‪.‬ز‪ ،‬ل ويَريَدا دبوريت كو ثشتى ‪ 27‬ساالن‬
‫ل سةر خرابكرنا باذيَرىَ نةينةوا ب دةستىَ بابليان وميديان‪ ،‬بوَ سةركردةيىَ يونانى زةيزةفونى‬
‫ديارنابيت كو روَذةكىَ ئةظ باذيَرة يىَ ئاظاكرى بوو(‪.)2‬‬

‫هةروةسا ل ساال (‪)586‬ب‪.‬ز نةبوخوز نةسرى مةلكىَ بابليان ميَرنشينا ئيسرائيل ذنافرب وخرابكر‬
‫وهذمارةكا جوهيان ئيَخسري كرن وئينانة باذيَرىَ ئور(‪.)3‬‬

‫‪ -1‬بسام العسلي‪ ،‬احلرب واحلضارة‪ ،‬املوسسة العربية للدراسات النشر‪ ،‬بريوت‪ ،‬ص‪.138‬‬
‫‪ -2‬حممد سليم غزورى‪ ،‬جرمية ابادة اجلنس البشري‪ ،‬مطبعة التوفيق‪ ،‬عمان‪ ،1980 ،‬ص‪.10-9‬‬
‫‪ -3‬ابو يزيد املتبث‪ ،‬تطور الفكر السياسي‪ ،‬االسنكدرية‪ ،1970 ،‬ص ‪.51‬‬

‫‪2‬‬
‫ثشتى ظىَ ضةندىَ ئيمرباتورىَ رومانى (قلرثانوس)ى ل ساال (‪)284‬ز هذمارةكا مةزن ذ قبتييَن مسرىَ‬
‫كوشت وسيَدارةدان‪ ،‬ذبةر ظىض ضةندىَ قبتى دبيَذن ظىَ ساىلَ ساال شةهيدان(‪.)1‬‬

‫ل ئةظا بوريدا دياربوو قركرنا مللةتان ذ زةمانىَ كةظن وةرة يا هةى وهةتا نوكةذى ئةظ ضةندة‬
‫بةردةوامة ول ميَذوويا نويدا قركرنا ئةرمةنان ل سةر دةستىَ عومسانيادا يا ضيَبووى‪ ،‬بوَ منوونة‬
‫دناظبةرا ساليَن (‪)1895 -1894‬ز عومسانيان كوشنت وتاالنكرن بسةرىَ ئةرمةنان ئينان و(‪ )159‬طونديَن‬
‫وان خرابكرن و(‪)13‬هزار ذى ذوان كوشنت وماىلَ وان تاالنكرن وذئةطةرىَ ظىَ كوشتنىَ (‪ )50‬هزار زاروَك‬
‫مامة ئيَتيم(‪.)2‬‬

‫ل دةمىَ شةرىَ جيهانى ئيَكىَ دا جارةكا دى مللةتىَ ئةرمةن توشى قركرنةكا دى بوون ل سةر دةستىَ‬
‫عومسانيان‪ ،‬ل بهارا ساال ‪ 1915‬زاينى بوَ ماوىَ سالةكىَ عومسانى ل سةر كوشنت وتاالنكرنا ئةرمةنان‬
‫بةردةوام بوون وهذمارةكا مةزن ذ ئةرمةنان بةرةف روسيا ومسرىض رةظني ول دوماهيىَ نيَزيك (‪)1‬‬
‫مليون ئةرمةن هاتن كوشنت(‪.)3‬‬

‫هةروةسا ل ‪ 13‬ئةيلةال ساال ‪1922‬ز موستةفا كةمال ئةتاتوركى ل ثيَش ضاظيَن دةولةتيَن هةظثةميان‬
‫(‪ )100‬هزار يونانى ل ئةزمري كوشنت‪ ،‬دطةل ظىَ ضةندىَ ذى دةولةتيضن هةظثةميان بيَدةنط بوون‬
‫لسةر كريارا وى(‪.)4‬‬

‫هةروةسا ئاريان ذى بسةر كردايةتيا هيَتلةرى ل جةنطىَ دووىَ جيهانيدا طةلةك كوشتيارةك مةزن‬
‫بسةرىَ جوهيان ئينان ونيَزيكى (‪ )500‬سةربازطةهـ ضيَكرن ذبوَ دروستكرنا ذناظربنا مروَظان‬
‫وخةلكيضن مةدةنى تيَدا دكةشنت وئيَك ذوان سةربازطةهان بناظىَ (ئةوشزظيتض ‪)Aushswitz‬‬
‫بوو‪ ،‬هذمارةكا مةزن ذ خةلكىَ هةذار وئيَخسريَن شةرى دظىَ سةربازطةهيَدا ييضن هاتني كوشنت‪،‬‬

‫‪ -1‬كةمال ئةمحةد‪ ،‬كوردست ان لة سالةى نى شةرى يةكةمى جيهان‪ ،‬ضاثخانةى كورى زانيارى كوردي‪ ،‬بةغداد‪ ،1975 ،‬الثةر‬
‫‪109-107‬‬
‫‪ -2‬كةمال مةزهةر ئةمحةد‪ ،‬هةمان ذيَدةر‪ ،‬الثةر ‪.115-114‬‬
‫‪ -3‬وليد محدي‪ ،‬الكورد يف الوثائق الربيطانية‪ ،‬لندن‪1992 ،‬م‪ ،‬ص‪.30‬‬
‫‪ -4‬عبدالوهاب حومد‪ ،‬االجرام الدولي‪ ،‬مطبوعات جامعة الكويت‪ ،1978 ،‬ص‪.219-218‬‬

‫‪3‬‬
‫هةتا ب طازا ذةهراوى خةلك دكةشنت‪ ،‬هةتا وى رادةى فةرمانراوىَ وىَ سةربازطةهىَ دانثيَدانىَ دكةت‬
‫كو (‪ )2.5‬مليون مروَظ ييَن كوشتني ونيَزيكى نيظ مليون مروَظ ذى ذ برسا ييَن كوشتني(‪.)1‬‬

‫هةروةسا ل دةمىَ نازى ضووين دناظ ئاخا فرةنسادا طةلةك طونديَن وان قركرن و خراب كرن وحزبا‬
‫بةعس ذى ئةظ ضةندة دطةل طونديَن كوردان كرن ل ساليَن هةشتياندا‪ ،‬ئةو مروَظ ومللةتيَن ب‬
‫دةستىَ حزبا نازى هاتني كوشنت دطةهنة (‪ )21‬مليون مروَظ‪ ،‬نازيان (‪ )7‬مليوَن خةلكىَ ثولونى كوشنت‬
‫و (‪ )6‬مليوَن روسى كوشنت و(‪ )1‬مليون و(‪ )300‬هزار يوطسالفى كوشنت و(‪ )400‬هزار فرةنسى كوشنت‬
‫و(‪ )150‬هزار هولةندى كوشنت و(‪ )100‬هزار يونانى كوشنت و(‪ )90‬هزار ضيكوسلوفاكى كوشنت و(‪)70‬‬
‫هزار بةجليكى كوشنت و(‪ )13‬هزار كةس ل لوكسومبورط كوشنت و(‪ )10‬هزار نةروجيى كوشنت و (‪)10‬‬
‫هزار دانيماركى كوشنت‪ ،‬ذبلى كو هذمارةكا مةزن ذ جوهيان ييَن كوشتني‪ ،‬كو هندةك دبيَذن (‪)6‬‬
‫مليون جوهى ييَن كوشتني(‪.)2‬‬

‫منوونةييَن قركرنا مللةتان دزوَرن وئةم نةشيَن دظىَ ظةكولينىَ دا هةميان دياربكةين‪ ،‬بةلكو ئةوا‬
‫جهىَ ئاماذة كرنىَ ية كو قركرن وذناظربنا طةلةك مللةتان ونةتةوةيان يا هاتى كرن زدميَذوويىَ دا‪.‬‬

‫‪ -1‬عبدالوهاب حومد‪ ،‬املصدر السابق‪ ،‬ص‪.190-189‬‬


‫‪ -2‬حممد سةنطاوى‪ ،‬بريةوةريةكانى سةنطاوى‪ ،‬سليمانى‪2004 ،‬ز‪ ،‬الثةر‪.292‬‬

‫‪4‬‬
‫ثشكا دوويَ‬
‫قؤناغني ئةنفاليَ ل كوردستانيَ ‪ ۲۳‬شوباتىَ – ‪ 6‬ئةيلوىَ ‪۱۹۸۸‬‬
‫‪ -1‬حكومةتا عيَراقىَ ئةف ئؤثةراسيونة ل دةظةريَن دوال جاظايةتي د ناف كوراتيا ضياييَن ثاريَزطةها‬
‫سليَماني ل سنووريَ قةزا و ناحييَن دوكان‪ ،‬بنطرد‪ ،‬ضوارتا‪ ،‬قةالضوالن‪ ،‬سةرضنار و سورداش‪ ،‬كو‬
‫ئةف دةفةرة شاه دةماريَن ئيَكةتيَ نيَشتيَمانيَ كوردستان بوو‪ ،‬هيَرشا خؤ دةست ثيَكر‪ ،‬بارةطةهئ‬
‫سةركردايةتيا ئيكةتيَ ل طونديَ بضوكيَ (ياخسةمةر) بوو و ئيَزطيَ راديوييَ و نةخوشخانة ل طونديَ‬
‫(بةرطةلو) و بارةطةهئ مةلبةنديَ ‪ ۲‬ل (سةرطةلو) بوو) بةريَ دةستثيَكرنا هريشي بؤ سةر فئ‬
‫دةفةريَ‪ ،‬حكومةتا عيَراقيَ هيَزيَن كومكرن‪ ،‬دشةفةكا سار وباران خةلكىَ طوندة ذ دةنطيَ توث و‬
‫راجيما هشياربوون‪ ،‬وبروذ هيَرشكرنىَ بضةكىَ كيَميايي‪ ،‬اليةنيَن كوردى شيان خةلكىَ دةربازى سةر‬
‫سنوريَن ئريانىَ بكةن‪ ،‬بةىلَ ئةو خيَزانيَن ماين دستىَ حكومةتا عيَراقىَ دا هةمى كوشنت(‪ )1‬دةمىَ‬
‫هيَرشا وان دةمذميَر ‪ 2‬سثيَدىَ بوو‪ .‬هيَزيَن حكومةتيَ ئةوين بةشداريَ ديف نوثةراسيونيدا كرى ب‬
‫سةركردايةتيا ليوا روكن سولتان هاشم ئةمحةد و د ثيَكهاتيبوون ذ‪:‬هزيَن جةحفةليَ نشتيَمانيَ ئيك‪،‬‬
‫هيزين بةدر‪ ،‬هزين قةعقاع‪ ،‬هيزين موعتةسم و فةوجني جاشان‪ ،‬فرقا ثيَادةيا ‪ ۳۸‬كو يَا نافدار بو‬
‫ب هيزا (عومةريَ كوريَ عةبدولعةزيز )‪ ،‬فرقا ئاىل يا يا نافدار بو ب هيزا (حمةمةد قاسم)‪ ،‬فرقا‬
‫ثيادة ‪ ۸‬يا نافدار بو ب هيزا (موسةنا)‪ ،‬فرقا ثيادا ‪ ۲‬يا نافدار ب هيزا (خاليدىَ كوريَ وةليدي)‪،‬‬
‫فرقا ‪.))2(۳۳‬‬

‫‪ -2‬بةلطةنامةيني حكومةتا عيَراقي هوسا دياردكةن كو هيزين وان هةموو شيوازةك دذي ثيَشمةرطةي‬
‫ب كاردئينان و زيدةباري ب كارئينانا ضةكىَ كيَميايي و توثبارانكرنا زؤر طران‪ ،‬ديسان ئاطر بةردا‬

‫‪ -1‬عةىل تةتةر نريوةيي ‪،‬سياسةتي حكومةتيَ عيَراق لةكوردستان لةسايةتى بةلطةنامة فةرمييةكاندا‪،۱۹۹۱ – ۱۹۷۰‬‬
‫بةرطي يةكةم‪ ،‬بةرطى دووةم‪ ،‬سةنتةرى ظةكولينيَن كورديَ و ثاراستنا بةلطةنامان زانكويَا دهوك‪ ،‬دهوك‪ ،۲۰۱۰ ،‬ل ‪- 102‬‬
‫‪.103‬‬
‫‪ -2‬هةمان ذيَدةر‪.‬‬

‫‪5‬‬
‫طوندين دةظةريَ(‪ ،)1‬ذ بةر كو وةسا دانا بوو ئةطةر د يف هريشيَدا سةركةفتنىَ بينن‪ ،‬هوسا ب ساناهيَ‬
‫د َى شني ل قوناغيَن و دةفةريَن ديَرتدا سةركةفتنئ ئيَنن(‪ ،)2‬لةورا‬

‫‪ -3‬ثةالماريَن لةشكةريَ عيَراقيَ بو سةر دةفةريَ د بةردةوامبوون و بو هندى بةرةييَ شةريَ‬


‫بةرفرهةتر ىل بكةن‪ ،‬ضةندين دةفةرين ديرت كرنة ئارمانج وب ريَيا فروكةيان هيَرش برنةسةر‪ ،‬بو‬
‫ي ئادارا ‪ ۱۹۸۸‬دةظةرا ميَرطةسور(‪ )3‬ول ‪َ 11‬‬
‫ي ئاداريَ ‪ ۱۹۸۸‬طونديَن (ئةسثيندارة‪ ،‬ئاكويان‬ ‫ويَنةل ‪َ 1‬‬
‫سةري و ذيَري بوردومانكرن‪ .‬ديسان ل ‪15‬ي ئاداريَ هيَرش برنةسةر طونديَن (مانطيَش‪ ،‬نازةنيَن‪،‬‬
‫هيَران‪ ،‬دوال مساقوىل و وةرتيَ) (‪ .)4‬ديسان بو هندىَ حكومةت سنوورةكيَ بو ضاالكيَ و بزاظني‬
‫ثيشمةرطيَن ضاالك بدانيت‪ ،‬كةس و كارين وان ثيَشمةرطان زيندانكرن تا ناضار بكةت كو دةست ذ‬
‫ضاالكييَن خو ييِن زيَدة بةردةن(‪.)5‬‬

‫‪ -4‬حكومةتا عيَراقيَ هةموو ريَيةك طرتنةبةر بؤ نةهيالنا كورديَن دةرظةريَ دةستهةالتا خؤ‬
‫ذاليةكيفة هيَرش دبرنةسةر باذيَرك و طونديَن كوردستانيَ‪ ،‬ذ اليَةكيَ ديظة د بةردةوامبوون ل سةر‬
‫ي ئاداريَ‬
‫نةهيالنا هةر بزاظةكا ذاليىَ كوردافة بةرامبةر هةر بزاظ وضاالكيةكا‪ .‬ل روذا ‪َ ۲۱‬‬
‫دهيَتةكرن‪ ،‬ب تايبةت ذاليىَ قوتابييَن زانكويَظة‪ ،‬كو ل بةرة دظيَ روذيَدا خوثيَشاندانا بكةن‪ ،‬لةورا‬
‫ثيَدظيية زيَرةظانيا وان بهيَتةكرن(‪ .)6‬ديسان عةرةبكرنا باذيَريَن كوردي ذ خاليَن دييَن سةرةكي ييَن‬
‫نةهيالنا كوردا بووينة‪ ،‬ب تايَبةت باذيَريَ كةركووكيَ‪.‬‬

‫‪ -5‬ب دريَذاهيا يف ماوىَ هاتية تةرخانكرن بو فئ ئؤثةراسيونيَ‪ ،‬طونديَن (ثيَربايز ‪ ،‬قةمضوخة‪،‬‬


‫شاخةرةش‪ ،‬دولةرووت‪ ،‬ئاسؤس‪ ،‬قةرةضةتان‪ ،‬شةدةلة‪ ،‬ثريةمةطروون‪ ،‬زيَويَ‪ ،‬طةرةديَ‪ ،‬دابان‪ .‬مةرطةو‬
‫شارستني) ديسان (سةرطةلو‪ ،‬بةرطةلو‪ ،‬كاني توو‪ ،‬ضاالوة‪ ،‬ياخيان‪ ،‬ضةمخاخ‪ ،‬ياخسةمةر‪ ،‬قةيوانا‬

‫‪ -1‬عةىل تةتةر نريوةيي‪ ،‬بزاظى رزطارخيوازي نةتةوةيي كورد لةكوردستاني عيَراق لةسالةكاني جةنطي عيَراق ‪ -‬ئيَران دا‬
‫‪ )۱۹۸۸ - 1۹۸۰‬دةزطاى سثرييَز‪ ،‬دهوك‪2008 ،‬ز‪ ،‬الثةر‪.18‬‬
‫‪ -2‬يوسف دزةيى‪ ،‬ئةنفال كارةسات‪ ،‬ئةجنام ورةهةندةكانى‪ ،‬هةولَيَر‪2001 ،‬ز‪ ،‬الثةر‪.18‬‬
‫‪ -3‬لةتيف فاتح فةرةج‪ ،‬جينوسايد وكالبوونةوة‪ ،‬سليَمانى‪2004 ،‬ز‪ ،‬الثةر‪.95‬‬
‫‪ -4‬هةمان ذيَدةر‪.‬‬
‫‪ -5‬عةىل تةتةر نريوةيي ‪،‬سياسةتي حكومةتيَ عيَراق لةكوردستان‪ ،‬الثةر ‪.92‬‬
‫‪ -6‬هةمان ذيَدةر‪.‬‬

‫‪6‬‬
‫سةرى وذيَرى سنطر‪ ،‬ميَواالكة‪ ،‬طاثليلون‪ ،‬باخل‪ ،‬طويَزيلى‪ ،‬هةلةدن‪ ،‬سيَكانيان‪ ،‬ضاالخ‪ ،‬قومةرغان‪،‬‬
‫كويَرةكانيَ‪ ،‬سيَدةر و والخ لوو) كةفتنةبةر هريشني سوثاييَ عيَراقيَ‪.‬‬

‫حكومةتيَ روذ ب روذيَ هيَرشيَن خو توندتر ىل دكرن و هةواييَ دةفةريَ ذيَ ب ضةكيَ كيَميايي‬
‫طةلةك ذةهراويَ ببوو‪،‬‬

‫‪ -6‬هةواييَ ئازادكرنا هةلةبضة‪ ،‬ورةيا ثيَشمةرطيَن دوال جافايةتي بةرز بكةت‪ ،‬لةشكريَ عيَراقيَ ل‬
‫يف‬
‫ي ئادارا ‪ ۱۹۸۸‬ول دةمذميَر ‪ 11:30‬سثيَديَ ئيَك ذ مةزنرتيَن تاوانان بةرانبةر مروفايةتييَ د َ‬
‫‪َ 16‬‬
‫سةردةميَدا ئةجنامدا ب ضةكيَ كيَميايي هيَرش كرة سةر باذيَرىَ هةلةبضة‪ ،‬د ئةجنامدا نزيَكيَ ‪5000‬‬
‫كةسان طيانيَ خو ذدةست دا و ب هزاران ذي بريَنداربوون ‪.‬‬

‫‪ -7‬هريشيَن سوثاي عيَراقيَ بيي بيَهنظةدان روذ ب روذيَ توندتر دبوون‪ .‬دةميَ بةرطري نامومكني‬
‫بووي‪ ،‬ثيَشمةرطةي ب باشرت زاني كو دةفةرى ضول بكةت و بارةطةهيَن خو بةرةف (سونيَ‪،‬‬
‫ي ئادارا ‪ ۱۹۸۸‬ب ريَيا ئيزطىَ‬
‫قامسةرةش و زةىل) ب ظةطوهيَزيت‪ .‬مةكتةبا سياسيا ئيَكةتي روذا ‪َ ۱۸‬‬
‫دةنطيَ طةىلَ كوردستان بةيانةك بةالفكر ب ضوولكرنا دةفةرين دوال جافايةتي و ظةكيَشانا هيَزيَن‬
‫وان بو ثاشداتر‪ .‬دظىَ بةيانيَدا بظفي جوريَ زيَانني يف ئؤثةراسيؤنى باسكربوون‪ :‬كوشتنا زيدةتر ذ‬
‫‪ ۸۰۰۰‬ضةكداران ذ هيَزيَن عيَراقيَ‪ ،‬ذ وانا ذيَ ‪ 400‬ئةفسةر وب دهةان فةرماندين فةوج و سريان‪.‬‬
‫ب ديلطرتنا ‪ 150‬ي كةسان ذ جاش و سةربازان‪ .‬برينداركرنا زيَدةتر ذ ‪ 10000‬كةسان‪ .‬هةروةسا‬
‫تيَكشكاندنا ب دةهان تانك و زريثوش و ب دةستكةفتنا سةدان ثارضيَن ضةكىَ سفك‪.‬‬

‫بةشىَ دووىَ‪ :‬قوناغيَن ئةنفاىلَ ل كوردستانىَ ل ‪23‬ى شوباتىَ – ‪6‬ى ئةيلوىلَ ساال‪1988‬‬

‫ئؤثةراسيؤنا ئةنفاال دوويَ‪۲۲ :‬يَ ئادار ‪ 1 -‬ي نيسان ‪۱۹۸۸‬‬


‫سوثاي عيَراقيَ ذ ئةجنامى وان سةركةفتنني د هيَرشني ئةنفاال ئيَكيَدا ب دةستظةئيناين‪ ،‬ورةيا وان‬
‫زور بلند ببوو‪ .‬حكومةتا عيَراقيَ ض دةرفةتةك نةدا ثيَشمةرطةي‪ ،‬بةلكو ثشيتَ ‪ ۳‬روذا ذ دووماهيا‬
‫ئؤثةراسيَونا ئةنفاال ئيَكىَ وب ئامادةكرنا هيزةكا نوي و هيَرشةكا توندا ئةمساني و بومبةبارانكرنا‬
‫كيَميايي ب رةنطةكيَ بةرفرهةل ضياييَن دةظةرا قةرةداغ‪ ،‬نوثةراسيونا ئةنفاال دووىَ دةست ثيَكر‪،‬‬
‫‪7‬‬
‫كو ل دةظةرين طلةزةرد‪ ،‬عةربةت‪ ،‬قةرةداغ‪ ،‬دةربةندخيان سةر ب ثاريَزطةها سليمانييَ ظةب‬
‫ريظةضوو‪.‬‬

‫بةري دةستثيَكرنا هيَرشيَ بو سةر ظىَ دةظةريَ حكومةتا عيَراقيَ هيَزةكا زور ل دةفةرىَ كومظةكر‪،‬‬
‫ل دةفةرا (زةرايةن‪ ،‬بةخشي‪ ،‬داري قةالن و سةر بةحركة)‪ .‬هةروةسا ل جادا زةرايةن – دةربةندخيان‬
‫حكومةتا عيَراقيَ حةز دكر مفاي ذ كاودانيَن دةرووني ييَ هيَزيَن خو و هزيَن ثيَشمةرطةي‬
‫وةربطريت و دريَذيَىَ ب وان سةركةفتنان بدةت ئةوين د ئةنفاال ئيَكيَدا ب دةستفةئيناين و‬
‫نةخشةكىَ دارشيتَ و هيَزيَن ثيَديفَ بو جيَبةجيَكرنا يف ثةالماريَ ديار و ئامادةكربوون(‪ .)1‬هيَزيَن‬
‫هاتينة ئامادةكرن بو جبهئينانا يف ئوثةراسيونىَ د ثيَكهاتيَبوون ذ (‪ )۲۷‬فرقيَن لةشكةري و فةوجيَن‬
‫جاشا ل ذيَر سةركردايةتيا ليوا روكن (ئةياد خةليل زةكى)‪ ،‬ئةفة و ب ثالثشيت يا هيَزا ئةمساني و‬
‫تانك و دوو كةتيبني توثا (‪)135( ،)175‬ملم‪ .‬هيَزيَن حكومةتا عرياقيَ ب ظي رةنطي ول دةمذميَر ‪6‬آ‬
‫ئيَفاري يا ‪۲۲‬ي ئادارا ‪ ۱۹۸۸‬دةظةر كيميا بارانكر و نيَزيكي ‪ 40‬موشةكان ليَدان‪ ،‬د ئةجنامدا نيَزيكي‬
‫‪ ۷۸‬كةسان بوونة قورباني و زيَدةتر ذ‪ ۱۱4‬كةسان برينداربوون‪ .‬هةروةسا دهةمان دةمدا طونديَن‬
‫(تةكية بةلةك جار) و دهةمان شةظدا طوندىَ (دوكاني قةرةداغ) ب توثان كيميا بارانكرن و ضةندين‬
‫هةوالتيان طيانيَ خو ذ دةستدا‪ ،‬هةروةسا طونديَ (ضاف ران) نزيك قةرةداغ بو ماويَ سيَ روذان ب‬
‫بومبيَن كيميايي و ب ريَيا فروكةيان بومبة بارانكرن‪ .‬ل روذا دووىَ هيَرشا زةمينى بو سةر دةظةريَن‬
‫د ناظبةرا قةرةداغ و دةربةندخيان دهةمان دةمدا ب هةليكوثتةران بوردوومان كرن و خةلكى ظان‬
‫طوندان نةضاربوون طونديَن خو هيَالن و بو اليىَ سليَمانيَ برةظن(‪.)2‬‬

‫ثاشي حكومةتا عيَراقيَ ئاطةهداريا طشت يةكةييَن سةربازييَن خو كر كو خةلكيَ بطرن‪ ،‬ب ترومبيَالن‬
‫رةوانةي بارةطايىَ هيَزا تةنطافيا ‪ 4‬ل سليَمانييَ كرن ثشتى ظةكوليينَ ناظيَن وان نظيسني و ناسنامةو‬
‫كةل و ثةليَن ب بها ذىَ وةرطرتن‪ ،‬طةنج هةمى برن ونةزظراندن ذطونديَ (سريكو) ‪ ۹۰‬كةس‪ 4 ،‬كةس‬
‫ذ طونديَ (تةكية)‪ 4 ،‬كةس ذ طونديَ (بةلةك جار)‪ ۲ ،‬كةس خةلكىَ (بريداي)‪ ۳ ،‬ذ (كوشك)‪۲ ،‬‬

‫‪ -1‬عةىل تةتةر نريوةيي ‪،‬سياسةتي حكومةتيَ عيَراق لةكوردستان‪ ،‬الثةر ‪.120‬‬


‫‪ -2‬هةردى عةىل‪ ،‬ترا ذيدياى مةطر جينوسايد – بةعسا‪ -‬ئةنفال‪ ،‬طةظارى‪ ،‬روشنطةرى‪ ،‬ذمارة (‪ ،)8-7‬زستان وبةهار‪2000 ،‬ز‪،‬‬
‫الثةر ‪.241‬‬

‫‪۸‬‬
‫ذ(دوالنا ذيري)‪ ۳ ،‬ذ (ديوانة)‪ ۹ ،‬كةس ذ (ميتسة ضويَر) و ‪ 5۰‬كةس ذي خةلكيَ (ضةميَ مسور)‪،‬‬
‫( ‪)1‬‬
‫بةرزةكرن و ب شيَوةيَةكيَ طشيتَ ‪ ۸۰‬طونديَن قةرةداغ تووشي ظىَ ئةنفاليَ بوون سوثاييَ عيَراقيَ‬
‫ي ئادارا ‪ ۱۹۸۸‬مةزنرتين ثةالمار ذهةموو اليةكيَفة برةسةر دةظةرا قةرةداغ و ضةند‬
‫ل ‪َ ۲۹‬‬
‫دةمذميَرةكا شةر د ناظبةرا وان و ثيَشمةرطةيدا دروست بوو‪ ،‬هيَرشا فروكةيان و توثبارانكرن هندا‬
‫دذوار بوو كو ئاكنجييَن طونديَن دةظةرى ناضاربوون ماليَن خو ب جه هيَالن و بةرةف باكووريَ‬
‫قةرةداغ و كومةلطةهيَن نزيك سليمانييَ رةظني‪.‬‬

‫ئةنفاال دووىَ ل ‪ 1‬ي نيسانيَ ‪ ۱۹۸۸‬ب دووماهي هات و هيَزيَن ثيَشمةرطةي تووشي شكةستنىَ‬
‫بوون؛ ضونكي هيَزيَن ثيَشمةرطةي هةر ئةو هيَزبوون ئةويَن دذي ئوثةراسيونا ئةنفاال ئيَكيَ دا‬
‫بةشدا بووين(‪.)2‬‬

‫ئةنفاال سيىَ‪۲۰ -۷ :‬يَ نيسان ‪۱۹۸۸‬‬


‫ئةو ئؤثةراسيونةثشتى هةفتيةكىَ ذ دووماهي هاتنا ئةنفاال دووىَ ل دةفةرا طةرميان‪ ،‬ل دةظةرين‬
‫ضةمضةمال‪ ،‬سةنطاو‪ ،‬قادر كةرهم‪ ،‬كفري‪ ،‬كةالر‪ ،‬ثيَباز و تيلةكو بريَفةضوون‪.‬‬

‫حكومةتا عيَراقيَ زور ب درندانة بةرببوو طيانيَ خةلك َى ئاكنجي َي ل دةفةران هوزيَن زةنطةنةو‬
‫جةباري ضونكة دةفةرا وان جهةكيَ سرتاتيذي و طرنط بوو بؤ شؤرشا كوردي و هيَزا ثيَشمةرطةي‬
‫ذظىَ دةظةريَ زؤر ضاالكيَ ئةجنامددان و ئةف دةظةرة ن َيزيك باذيَرىَ كةركووكيَ بوون(‪ ،)3‬ل دويَف‬
‫ئامارةكىَ ل دةظةرا جةبارى ‪ 539‬كةس ئةنفال كريَنة‪ .‬ول طونديَن (قريضةي طول) ‪۱۰۰‬مال بون‬
‫سوثاي عيَراقيَ خةلك كومفةكرن و ثاشيَ زةالم و ذن و زارك ذيَك جوداكرن و ب ترومبيلني ذ‬
‫جوريَ ئيفا فةطوهاسنت ذن و زارو و ثري رةوانةى كةمثان كرن و ميَر ذي بةرزةكرن‪ ،‬ودةظةرا زةنطةنة‬
‫ذ سةرجةميَ ‪ 339‬ماال‪ 795 ،‬كةس ئةنفال كريَن)‪ .‬حكومةتى ل ‪10‬ى نيسانيَ طونديَ (ضوار شاخ) ذي‬
‫داطريكر‪.‬‬

‫‪ -1‬حممد رئوف‪ ،‬ئةنفال ورةهةندة سوسيولوجيكان‪ ،‬سليمانى‪1998 ،‬ز‪ ،‬الثةر‪.95‬‬


‫‪ -2‬عةىل تةتةر نريوةيي ‪ ،‬بزاظة رزطارى خوازى‪ ،‬الثةر ‪.490‬‬
‫‪ -3‬زمان عةبدة‪ ،‬مةرطةساتى ئةنفال‪ ،‬هةوليَر‪2010 ،‬ز‪ ،‬الثةر ‪.56‬‬

‫‪۹‬‬
‫طونديَ (زينانة) ذ هيَرشيَن سوثاي عيَراقيَ رزطار نةبوو‪ ،‬خةلكى طونديَ هةموو رابوون و طوند‬
‫بةردان‪ ،‬هندةكا ل (ملة سورة) خو تةسليمي حكومةتيَ كرن‪ ،‬ثاشي ئةو خةلكة برنة(ئورةتوو)‪،‬‬
‫وثاشي برنة(توث زاوا)‪ ،‬ل ويرىَ سةرباز هاتن زةالم ذوان جودا كرن و ذن و زارك كرنةد ئيك هؤلظة‪،‬‬
‫نيَزيكي ‪ 5‬شةظان ئةو مانة ل ويَرىَ و بارودوخىَ وان زوريَ نةخوش بوو‪ ،‬ثاشي برنة (دوبز) بو ماوى‬
‫‪ 6‬هةيظان هيالنة د (بةندخيانا دوبز) ظة‪ ،‬ب سةرو بةرةكيَ زوريَ خراب كو زارك ذ برساندا مرن‪.‬‬
‫ثشتى ويَرانكرنا طةلةك طوندا ل ظان جةظةرا وكوشتنا طةلةك زةالمان ومرنا طةلةك زاروكان ذ برسا‬
‫حكومةتا عيَراقىَ طوندى (فةقى مستةفا) دووماهيَ طوند بوو ل ‪ ۲۰‬نيسانيَ هاتة ويرانكرن‪ ،‬هيَزيَن‬
‫حكومةتيَ ب سةر طوندئ وان داطرت وخةلكىَ طوندى برنة (قاالوة)‪ ،‬هةفتيةكىَ هيَالنة ل ويرىَ‬
‫برسيَ و تيَهين‪ ،‬ثاشيَ برنة(توث زاوا) شةفةكيَ مانةل ويَريَ‪ ،‬ذن و ميَر ذيَكجوداكرن و سثيَديَ زوو‬
‫سياري زيالن كرن و برنة (نوطرة سةملان) و بو ماوى ‪ 6‬هةيظان هيَالنة ل ويَرىَ‪.‬‬

‫‪1۰‬‬
11
‫بةشىَ دووىَ‪ :‬قوناغيَن ئةنفاىلَ ل كوردستانىَ‬

‫تةوةرىَ ضارىَ ‪ :‬ئةنفاال ضارىَ ‪۸ - ۳‬ي طوالنىَ‬


‫‪ -‬ئةف ئوثةراسيونة جودا جودا خبو ظة طرتن وتةوةر بظى رةنطى بني‪.‬‬

‫‪ -‬ذ ضةمضةمال بوو كانيَ عةرةبان‪ ،‬تليَان‪ ،‬تيَذة‪ ،‬مةمحةد خان‪.‬‬

‫‪ -‬ذضةمضةمال بوو شيخ ثالةوان‪ ،‬تةوةكل‪ ،‬ئاغجةلةر‪.‬‬

‫‪ -‬ذ ضةمضةمال بوو ئاغجةلةر‪ ،‬طوثتةثة‪ ،‬طةلناغاج‪ ،‬سةرضنار‪.‬‬

‫‪ -‬ذ ضةمضةمال بوو بطرش‪ ،‬فهقيَ ميَرزا‪.‬‬

‫‪ -‬ذ تةق تةق بةرةف قةرنا و كينك‪ ،‬قةسروك‪ ،‬طرد خةبةر‪ ،‬كانيَ هةجنري وئيرباهيم ئاغا(‪.)1‬‬

‫‪ -‬ذتةق تةق بوو شيوة سور‪ ،‬توركمان‪ ،‬كاريَزة‪ ،‬باغ‪.‬‬

‫‪ -‬ذتةق تةق بوو كونة طورط‪ ،‬باغةجنيَر‪ ،‬طةرمك‪ ،‬تةكةلتو‪.‬‬

‫‪ -‬ذتةق تةق بوو خمةرةس‪ ،‬مةال زياد‪ ،‬دةم زي‪ ،‬طومشني‪ ،‬قزلو‪.‬‬

‫‪ -‬ذ كومةلطةها طوثالة كو دكةظيتة سةر ريا سليَماني ل دوال بازيان بوو سةروضاو‪ ،‬كانييبَ‪،‬‬
‫طةورةديَ‪.‬‬

‫‪ -‬ذسوسيَ بوو شيلةخان‪ ،‬عةوداالن‪ ،‬زةرزيَ‪ ،‬قوج بالغ‪.‬‬

‫‪ -‬ذسوسيَ بوو سةرد‪ ،‬دةرةنار‪ ،‬ضةميَ سور قاوشان‪.‬‬

‫‪ -‬ذ قةزا دوكان بةرةف كةلكة مساق‪ ،‬كانيَ سور‪ ،‬عكيسة‪ ،‬يوطد‪ ،‬كانييب ل دةشتا كؤية(‪.)2‬‬

‫‪ -‬ذ كويَسنجق بةرةف با مورتاكان‪ ،‬شةوكر‪ ،‬باجوان‪ ،‬ناسر ئاغا‪.‬‬

‫‪ -1‬جاسم حممد حممد علي‪ ،‬ئةنفاىل طةرميان ليَكولينةوةيةك لة هوكارةكانى زوريى يىَ سةر شوينكردنى خةلكى طةرميان‪،‬‬
‫سليمانى‪ ،2002 ،‬الثةر ‪.56‬‬
‫‪ -2‬هةمان ذيَدةر‪.‬‬

‫‪12‬‬
‫‪ -‬ذ كويَسنجق بةرةف بناريَ حاجي قةال‪ ،‬داوود ئاوا‪.‬‬

‫‪ -‬ذ كويَسنجق قةسريَ‪ ،‬تيَمار‪ ،‬دوندار‪.‬‬

‫‪ -‬ذ ناحيا شوان بةرةف طونديَن جوحلان‪ ،‬ثاثيَالن‪ ،‬طورطان‪ ،‬قةفار‪.‬‬

‫ب يف رةنطي لةشكةريَ عرياقيَ‪ ،‬ثةالمارا فان دةظةرا دان و ضةكيَ كيَميايي هيَرش كرنة سةر خةلكىَ‬
‫سظ َيل‪ ،‬بةرامبةر دا ثيَشمةرطةي ل دةظةريَن دي هةرضةندة زانني كو نةشيَن بةرامبةر ضةكيَ‬
‫كيَميايي بةرطرييَ بكةن‪ .‬وان ذى ضةكىَ كيميايى بكار دئينا لسةر خةلكىَ سظيَل داكو وريا‬
‫ثيشمةرطةى بيَتة خار‪.‬‬

‫ي طوالنيَ دةستثيَكر‪،‬‬
‫ئةظىَ ئةنفاليَ بو كيَميا بارانكرنا طونديَ (طوثتةثة)‪ ،‬ل دةمذمري ‪ 5:40‬ئيَفارى ل ‪َ 3‬‬
‫دةمىَ خةلكىَ ظى طوندي خو بو فتارا رةمةزانيَ ئامادةدكر‪ ،‬و فروكيَن جةنطى ب حةفت بومبان‬
‫ي ذىَ دهات كو بوو ئةطةرئ‬
‫هاظيَنت وديكيَلةكا سثي هات‪ ،‬بيَهن بةالفبوو وةكو بيَهنا سيَظ َي و سري َ‬
‫مرنا دةهان كةسان دئةجنامدا ‪ 154‬كةس بوونة قورباني‪.‬‬

‫هةروةسا طوجنىَ (خةرةبة) ل ‪4‬ى طوالنىَ كةفتة بةر هيَرشيَ ئةظ طوندة نيَزيكى ‪ 50‬ماالن بوو‪،‬‬
‫هندةك ذوان خيَزانان قةستا رةظينىَ كر بةىلَ ل دةشتىَ حكمةتا عرياقىَ طرتن هةرضةندة هيضزيَن‬
‫ثيَشمةرطةى ل ضيايىَ (تةكةلتو) بةرهنطارى زور هاتة كرن بةىلَ حكمةتا عرياقىَ ب توندى وب‬
‫ضةكىَ كيَميايى ضيا بوردومانكر‪ /‬هيَزيَن ثيَشمةرطةى نةضاربني خو ظةكيَشان(‪.)1‬‬

‫ه َيزيَن حكومةتىَ ثشتى روذهةالتا تةق تةق ب ئيَكجاري ويَرانكري‪ ،‬و ثاشي بةرةف شوان ضوون كو‬
‫‪ 76‬طوند ب خوظة دطرتن‪ ،‬ل ‪ 5‬ي طوالنا ‪ ۱۹۸۸‬ه َيزيَن عرياقيَ ب سةر طوندىَ (دةلو) طرت كو‬
‫نيَزيَكيَ ‪ ۸۰‬خيَزان تيَدا دذيان‪ ،‬ثشتى بةرطريةكا دذوار ذاليىَ ميَريَن ظى طوندى ظة ‪ ۲۸‬كةس هاتنة‬
‫طرتن و ‪ ۱۰‬كةس ذي هاتنة كوشنت دظان هيَرشاندا‪.‬‬

‫‪ -1‬ميدل ئيَست ووض‪ ،‬عيَراق وتاوانى جينوسايد شاماوى ئةنفال دذى كورد‪ ،‬و‪ :‬مجال مريزا‪ ،‬برلني‪2000 ،‬ز‪ ،‬الثةر‪.249‬‬

‫‪13‬‬
‫ل طوندىَ (دةرمانا) و (قةرةسامل يىَ ذيَرى) (ئةسكةندةر بةط) (كليا‪ ،‬بوكرد‪ ،‬قيزلو‪ ،‬كانة هةجنري)‬
‫دئةجنامىَ طشتى دا نيَزيكى ‪ 2855‬كةس وةك ديل هاتن طرتن ‪ 250‬طوند هاتن سوتن و سةركردايةتيا‬
‫فةيلةقا (‪7 )1‬ى طوالنىَ ‪ / 1988‬ب سوتنا طوندان ئارماجنا ئةنفاال ضارىَ بي(‪.)1‬‬

‫* بةشىَ دووىَ‪ :‬قوناغيَن ئةنفاىلَ ل كوردستانىَ‬

‫تةوةرىَ ثيَنجىَ‪ :‬ئةنفاال (‪ )7 – 6 – 5‬ل ‪15‬ى طوالنىَ – ‪16‬ى ئاب ‪1988‬‬

‫ظىَ ئوثةراسيةنىَ طةلةك ناوضة ودةظةر ب خوَظة طرتن بظى شيَوةى‪:‬‬

‫‪ -‬ذ جادا ثشتطرييان بوَ طوندىَ وةرتىَ‪.‬‬

‫‪ -‬ذ ثرا حافز بةرةف ديطةلة‪ ،‬سرات‪ ،‬كليتة‪.‬‬

‫‪ -‬ذرواندوز بةرةف هندرين‪.‬‬

‫‪ -‬ذرواندوز بةرةف ئاكوويان‪ ،‬فةقيان‪ ،‬كةسرةوان‪.‬‬

‫‪ -‬ذرواندوز بةرةظ ضياييَ دوسكات‪ ،‬شريوانا مةزن‪ ،‬ئاوي شامريان‪.‬‬

‫‪ -‬ذ كةناريَ حرير بةرةف سيساوة‪ ،‬شيَخ مةمحووديان‪ ،‬ضياي هةوري‪.‬‬

‫‪ -‬ذ كةنارى خةليفان بةرةف ضياييَ كورةك‪ ،‬بلنداهييَن جوانةكان‪.‬‬

‫‪ -‬ذ خةليفان بةرةف دوال ئاالنة‪.‬‬

‫‪ -‬ذ بيتوانة بةرةف شرييَ‪ ،‬مةلةكان‪.‬‬

‫‪ -‬ذ بيتوانة بةرةف باليسان‪.‬‬

‫‪ -‬ذ شةقالوة بةرةف هريان‪ ،‬نازةنني‪ ،‬طومةسثان‪ ،‬سوالوك‪ ،‬كيشكة‪.‬‬

‫‪ -‬ذ ديَطةلة بةرةف عةلياوة‪.‬‬

‫‪ -‬ذ كوية بةرةف زجنريا ضياييَ باوةجي‪ ،‬كروش‪.‬‬

‫‪ -1‬ميدل ئيَست ووض‪ ،‬عيَراق وتاوانى جينوسايد شاماوى ئةنفال دذى كورد‪ ،‬و‪ :‬مجال مريزا‪ ،‬برلني‪2000 ،‬ز‪ ،‬الثةر‪.249‬‬

‫‪14‬‬
‫‪ -‬ذ هيزوب بةرةف قاقا و طردي طوران(‪.)1‬‬

‫دةمىَ ظان ئوثةراسيونا بو ظان دةظةرا بةرطريا ثيَشمةرطةي بو ماوىَ (‪ )3‬هةيظا ظةكيشا و ئةطةر‬
‫جةنطيَ ئريان َى و عرياقيَ ب دوماهى نةهاتبا‪ ،‬زور ب زةمحةت بوو كو حكومةتا عرياقىَ لسةر هيَزيَن‬
‫ثيَشمةرطةي سةر كةفتبا‪.‬‬

‫هيَرشيَن حكومةتا عرياقيَ ل ناظةراستا هةيظا طوالنا ‪ ۱۹۸۸‬طةهشتنة دوال باليسان و ثةالمارا‬
‫دةظةريَ دا‪ ،‬وخةلكيَن دةوروبةريَ طونديَن خو جبهـ هيَالن ودظىَ ثةالماريَدا ظةطوهاسنت و كوشتنا ب‬
‫كومةال بووية طرنطيا سوثاي َي عيَراقيَ نيَزيكى ‪ 17‬ذ زةالمان و‪ 19‬ذى ذن هاتنة كوشنت‪ .‬وتةرمىَ ‪33‬‬
‫كةسا ب كومى هاتنة ظةشارتن‪ .‬هةروةسا كيَميا بارنكرنا طونديَن (بلىَ يا ذيرى) سىَ زارةك هاتن‬
‫كوشنت ول طوندىَ (نازةنني) ذى (‪)2‬كةس بونة قوربانى وطونديَن (سويرة وئاكوبان) كو مةزنرتين‬
‫طوند ييَن ل دةظةرىَ ل طةل رةشة يانةذى كةفتنة بةر هيَرشا كيَميايى‪ .‬و هةروةسا باذيَرىَ (ديانا‬
‫ورةواندوز) ذى كةفتنة بةر هيَرشيَن كيَميايى‪ .‬رةواندوز بتنىَ ‪ 87‬زاروك وذن طرتن و‪ 11‬خانى ذى‬
‫سوتن‪ .‬وديان ناحيا حريرى ذى ‪ 47‬كةس طرتن وبىَ سةروشني كرن‪ .‬وثشتى ئةنفاال ثيَنجىَ بدوماهيك‬
‫هاتى نةخشة بو ئةنفاال شةشىَ هاتنة دةيناتن وئامادةكارى بو هاتنة كرن‪.‬‬

‫ىلَ ئةف ئةنفاال شةشىَ بوَ ماوةيةكى هاتة راوةستاندن ذ ئةطةرىَ فشارا ثيَشمةرطةى‪ ،‬دةمىَ خةلك‬
‫ضووين لسةر سنووريَن ئريانىَ وحكومةت بظىَ ثالنىَ ئاطةهدار بى رابى ب فروكيَن جةنطى هيَرش‬
‫كرن‪ ،‬سةر طونديَن (بناوى وشارسنة‪ ،‬خةتى‪ ،‬دةراس‪ ،‬بالوكاوة‪ ،‬باليسان‪ ،‬نازةنني) وطةلةكيَن دى ب‬
‫بوجسيَن كيميايى توث بارانكى‪ .‬بوو ئةطةرىَ كوشتنا ‪ 227‬كةسان و ‪ 91‬زاروك – ‪ 42‬ثريةذن‪ 94 ،‬كةنج‪.‬‬
‫حكومةتا عرياقىَ بو ماوىَ ئةنفاال ثيَنجىَ وشةش دحةفتييَدا زيَدةتر ذ ‪ 52‬طوندا ل ناحييَن خةليفان‬
‫ورةواندوز وخوشناو ويَرانكرن سةرجةم خيَزانيَن وان ‪ -2602‬خيَزان بني‪ ،‬هةروةسا ‪ -24‬قوتاخبانة‪،‬‬
‫‪ 52‬مزطةفت خرابكرن‪ ،‬ئةظة وذبلى سوتن وتاالنكرنا تةرش وتةواىل كوشنت وبرينداركرن ستنا مالو‬
‫سامانىَ خةلكيَن وان طوندا ذ ئةطةرىَ كيَميا بارانكرنىَ بوَ سةر ظان طوندان بظى شيَوةى ئةنفاال‬

‫‪ -1‬ميدل ئيَست ووض‪ ،‬عيَراق وتاوانى جينوسايد شاماوى ئةنفال دذى كورد‪ ،‬و‪ :‬مجال مريزا‪ ،‬برلني‪2000 ،‬ز‪ ،‬الثةر‪.149‬‬

‫‪15‬‬
‫ثيَنجىَ وشةشىَ وحةفتىَ ذى ل ‪26‬ى تةباخىَ ‪ 1988‬بدوماهيك هات وئةظ دةظةرة بتوندترين شيَوة‬
‫ودرندةترين خار ذ اليىَ حكومةتا عرياقىَ ظة هاتنة كرن(‪.)1‬‬

‫* بةشىَ دووىَ‪ :‬قوناغيَن ئةنفاىلَ ل كوردستانىَ ‪23‬ى شوباتىَ‪6 -‬ى ئةيلوىلَ ساال ‪1988‬‬
‫‪ -‬تةوةرىَ هةشتىَ‪ :‬ئةنفاال شةشىَ ‪ 25‬ئاب‪6 -‬ئةيلول ‪1988‬‬
‫ئةظ ئةنفالة ل دةظةريَن بادينان دئيَنة هذمارتن (خامت االنفال)‬

‫ثالنا عرياقىَ بوَ دةظةريَن بادينان بظى شيَوةى بوون‬

‫‪ -‬ذ زاخو بةرةف طةلناسكيَ و ضياييَ بيَخريى‪.‬‬

‫‪ -‬ذ زاخو بةرةف دةشتا خابور‪.‬‬

‫‪ -‬ذ كاني ماسيَ بةرةف زيَوةو ئاميَدييَ و رةشافا‪.‬‬

‫‪ -‬ذ بيَطوظا بةرةف ئيَكماليَ و بامةرنيَ و ضيايَ مةتينا‪.‬‬

‫‪ -‬ذ بالندا بةرةف شةمدينان و بيَبوو‪.‬‬

‫‪ -‬ذ شريوانة بةرةف بارزان‪.‬‬

‫‪ -‬ذ دينارتة بةرةف بلىَ و بارزان‪.‬‬

‫‪ -‬ذ بيَطوظا بةرةف مانطيَشكيَ و زاويتة‪.‬‬

‫‪ -‬ذ سةرسينكىَ بةرةف مريطةتيَ و ضياي َي طارة‪.‬‬

‫‪ -‬ذ ناحيا ئةترووش َى بةرةف طونديَن سيار و سثيندارا‪.‬‬

‫‪ -‬ذسيارةتيكا بةرةف سثيندار و ئةتروش‪.‬‬

‫‪ -1‬يوسف دزةيى‪ ،‬ئةنفال وكارةسات‪ ،‬الثةر ‪.128‬‬

‫‪16‬‬
‫هيَزيَن حكومةتىَ بوَ ضاظ ترساندنىَ ل ‪ 24‬تةباخىَ ‪ 1988‬طوندىَ (سثيندارىَ) ل ضياى طارةى ب‬
‫بومبيَن بىَ هوشىَ توث بارانكرن (‪ )2‬زاروك كوشنت وةكى طوندى بةرةف سنورى توركيا رةظني‪.‬‬
‫نةخشىَ حكومةتىَ دا هاتية بو ويَرانكرنا (‪ )400 -300‬طونديَن ظان دةظةرا(‪.)1‬‬

‫حكومةتا عرياقىَ ئوثةراسيونةك ل (‪ )25‬تةباخىَ ليَدانا موشةكيَن كيَميايى بو سةر (طةلسيىَ زيَوة)‬
‫ل دةظةرا نريوة ئةجنامدا ‪ 3‬ثيَشمةرطة كوشنت و ‪ 4‬برينداركرن بتنىَ ثاريَزطةها دهوكيَ وطونديَن وىَ‬
‫وةك تويكا‪ ،‬بليَجانيَ‪ ،‬بابرييَ‪ ،‬طةرةطوهىَ‪ ،‬وةرميَليَ‪ ،‬ئيكماىلَ‪ ،‬هيسيَ‪ ،‬ئاسهيَ‪ ،‬بانكا ئةرزا‪ ،‬برجيينَ‪،‬‬
‫كةفريَ‪ ،‬طوهةرزيَ‪ ،‬بيَمناش‪ ،‬سياريَ شيَرانة‪ ،‬وطةلةكيَن دى دماوىَ دةمذميَر ‪ 6:30 -6:00‬نيَزيكى‬
‫سةدان هزاران زوالم وذن بونة قوربانى‪ .‬ل ‪ 25‬تةباخىَ طوندىَ (بةركةظرىَ‪ ،‬وةرميَلىَ‪ ،‬بليَجانىَ‪ ،‬رب‬
‫ض بانيىَ) ب فروكان كيَميا بارانكرن‪ .‬وزوربةيا خةلكى ظان طوندا بو سةر سنورىَ توركيا رةظني‪.‬‬
‫ولديف نةخشةى دارشتى فةيلةق (‪ )5‬بو دةظةرا زاخو باتيفا وهةتا مانطيَشكىَ و رةتال (‪ )6‬بوَ‬
‫داطريكرنا (بةروشكا ذيرى وذورى) بظىَ ضةندىَ خةلك رةظى بوَ دةظةرا بةرواريا بةىلَ ريَك نةبى‬
‫حكومةتىَ طرتبى خةلك نةضاربى ديسا زظرى حكومةتىَ ل ‪28‬ى تةباخىَ طوند طرتن ذن وميَر ذيَك‬
‫جوداكرن زةالم ثرت ذ ‪ 70‬دانة اليةكى وهةمى ريَزكرن وميالزمةكىَ هةمى تةث بارانكرن(‪.)2‬‬

‫ثشتى توثيَن كيَميايى لظان طوند وناحيان خةلك نةضاربى بضن سةر سنورىَ توركيا بةىلَ جةندرميَن‬
‫توركيا نةهيَالن دةربازى ناف ئاخا توركيا بنب هةتا فةرمان بو دهيَت وخةلك طةلةك دمينن ل سةر‬
‫سنورى و حكومةتا عرياقىَ نيَزيك بى بةىلَ خةلك ذ ترسا خو هاظيَت ناظ ئاخا توركيا وكونرتول ذ‬
‫دةست توركيا دةركةت هةمى برن كةمثاظة دناملكةيةكا ب ناظىَ فةيلةق (‪ )5‬ئةوا هاتيب راسثاردن‬
‫بو ئةنفاال بادينان دبيَذت كو زيانيَن كورد بظى رةنطى بني ‪ 580‬كوشتى وهذمارا بريندارا وطرتيا‬
‫(‪ )5531‬زةالم وذن ‪ 4361‬و ‪ 11013‬زاروك‪ .‬سةرجةمى هةميا ‪ 20905‬كةس وثشتى بظى شيَوةيىَ درندانة‬
‫ئةنفاال بادينان يا كو تيَتة نياسني (خامت االنفال) بدوماهيك هات ل ‪ 25‬ئاب – ‪6‬ئةيلوىلَ(‪.)3‬‬

‫‪ -1‬يوسف دزةيى‪ ،‬ئةنفال كارةسات‪ ،‬الثةر‪.141-140‬‬


‫‪ -2‬ميدل ئيَست ووض‪ ،‬عيَراق وتاوانى جينوسايد شاماوى ئةنفال دذى كورد‪ ،‬و‪ :‬مجال مريزا‪ ،‬برلني‪2000 ،‬ز‪ ،‬الثةر‪149‬‬
‫‪ -3‬علي نيب صاحل الدوسكى‪ ،‬عمليات االنفال‪ ،‬ص‪.201‬‬

‫‪17‬‬
‫بةشىَ سيىَ‪ :‬كاريطةريا ئةنفال َي لسةر كوردان‬
‫تةوةرىَ ئيَكىَ‪ :‬ذرووييَ كؤمةاليةتيظة‬
‫كاريطةريا ئةنفاىلَ بوو ئةطةر َى هةلوةشينا ثشكةك ذ كومةلطةها كوردي‪ ،‬و كولتوور و دابو و نةريتيَن‬
‫كوردى كريداية ب سانسور ئاينى ظة وئايني رول خو دبينيت بىَ ئةنفاىلَ سةرجةم ئةف بنةمايَن‬
‫( ‪)1‬‬
‫كومةاليةتى شيَالن وخيَزان بوو هيَلةكا زور خراب برظة ودذيانا خةلكى طةلةك دذوار وسةخت بوو‬
‫ريَذةكا زور يا سةرثةرشتى كرنىَ يا خيَزانىَ سةرمليَن بابى بوو وريَذةكا كيَم لسةر مليَن دةيكىَ بوو‬
‫بةىلَ بةىلَ دةيكىَ دمال دا كار هةبوون بةىلَ ثشتى ئةنفال هاتى ئةجنامدان زةالميَن كورد هاتنب‬
‫كوشنت ودةربةدةر كرن‪ .‬ئةطةر زةالم نةهاتبا كوشنت ذى يان زيندان كرن يان كيَم ئةندام بوو‬
‫ذئةطةرىَ ضةكىَ كيَمييى يىَ دذوار لةورا هةمى ئةركيَن ئابورى وكومةاليةتى بةرو ظاذى زظرين بو‬
‫سةر مليَن ذنكىَ زيَدةبارى ئةركىَ مال ئةركيَن ديذى ييَن زةالمى ذاليىَ ئابورى وكومةاليةتى هةمى‬
‫كةفتنة سةر مليَت ذنكىَ وذيارا وان زور بزةمحةت كةفت(‪.)2‬‬

‫هةروةسا ذن نةضار دبيت بضيت كارى ودةمىَ كارى زن دةردكةظيت زيَدةبارى زيان ب زاروكا دكةت‬
‫زيان ب ذنكىَ خبو ذى دكةت ضونكة ذن توشى طريو طرظتيَن جورة حور دبى مينا كاريَن وسكسى‬
‫ذاليىَ خودانيَن كارى ظة وذبلى ظىَ ضةندىَ كو ذن نةضارى ظان كار بكةت داكو نانى بو زاروكيَن خو‬
‫ثةيدا بكةت ونةمينن برسى هةروةسا ذبلي ظىَ ضةندىَ ذن توشى شةرو ئاذاوان ذى دبى ذاليىَ‬
‫خودانيَن كارى ظة ذبةر كيَميا موضةى(‪.)3‬‬

‫ئيَطومان ئوثةراسيونا ئةنفاليَ كاريَطةريا خو هةبوو ل سةر هةموو ضني و تويَذيَن كومةلطةهىَ‬
‫هةبوون‪ .‬زورترين نةخوشيَ و دةردةسةريَ ب بةركةفنت‪ ،‬ئو ذن بو ماال بابىَ ظةدطةريا(‪ )4‬ثيَتظية‬
‫ديَذةيةكىَ بةرضاظ بكني ذقوربانيَن ذن وزةالمان ييَن بوينة قوربانييَن ئةنفاىلَ (‪ )78094‬ذ زةالمان‬
‫زنيَت و‪47‬ان ئةنفال بووينة و (‪ )%88‬ذ ذنا زةالميَن وان ئةنفال بووينة‪.‬‬

‫‪ -1‬ساالر مةمحود‪ :‬ئةنفال ودادطا‪ ،‬سليمانى‪ ،2007 ،‬الثةر‪.47‬‬


‫‪ -2‬لةتيف فاتح فةرةج‪ ،‬جينوسايد وكالبوونةوة‪ ،‬سليمانى‪ ،2004 ،‬الثةر‪.93‬‬
‫‪ -3‬هةمان ذيَدةر‪.‬‬
‫‪ -4‬ساالر مةمحود‪ :‬الثةرة ‪.49‬‬
‫‪1۸‬‬
‫ذنةك بؤ مة بةحسَ طوندى (وةرة خةلدا) دكةت ناظىَ وىَ (هةدية ساحل سليمان) دبيَذيَت ‪ 14‬بيك ل‬
‫دةميَ دوىَ هةيظيَدا هاتبوونة فةطوهاسنت‪ ،‬زةالمني وان هاتنة ئةنفالكرن و تا نهو ذيَ دروينشتينةو‬
‫نةشوى كرينة(‪.)1‬‬

‫هةروةسا نةجيبا يووسف دبيَذيَت ض كار نةماينةوان نةكرين وةكو زةالمان دضوونة كريَكاري َي و‬
‫ملمالنىَ يا زةالمان كرية بو كارى بو هندى بشني زاروك َين خو خودان بكةن‪ ،‬و هةر كارةكيَ هةبا‬
‫زيَدةتر تاقةتا وىَ دكر وةك كاريَ درينا طةمنيَ و كوجني و نوكان بو هندىَ كو نانىَ روذىَ يىَ زاروكيَن‬
‫خو ثةيدا بكةن‪.‬‬

‫‪ ME.W‬ئاماذةب ويَ ضةندىَ داية ئةو ذن َين ل ئةنفاالن هاتينة طرتن دةمىَ هاتني جودا كرن‬
‫ذزةالمان توشى طةلةك جوريَن ئازاردانىَ لةشى وسفكاتى بووينة وسةربازيَن عيَاقى دةست دريَذى‬
‫كرية سةر ناميسا وان(‪.)2‬‬

‫‪ ME.W‬ئامازة بوىَ ضةندىَ ذى كرية كو كضيَن كورد دةمىَ سةربازيَن عيَراقىَ دةست دريَذى كرية‬
‫سةر ناميسا وان وبزورى ل وىَ كضىَ هاتية كرن وثاشى ب ضةقووىَ هاتية كوشنت بةلطة هةنة هةتا‬
‫بكاتبيَن ميَذوويىَ هاتنة توماركرن(‪.)3‬‬

‫سةرةراى هندىَ وكاريَن مة بةحس ىلَ كرى كارةكىَ ديذي ئةوذى كو سةربازيَن حكومةتا عيَراقىَ ذن‬
‫وكضيَن كوردا فروتنة دةولةتيَن عةرةبى كو مينا كويلة هاتبوونة فروتن‪ ،‬وزور بةلطة هةنة كو‬
‫ئةفسةريَن عيَراقىَ كضيَن كورد فروتينة دةولةتيَن عةرةبى بتايبةت دةولةتيَن كةنداظى(‪.)4‬‬

‫‪ -1‬ضافثيكةفنت د طةل هةديا سليمان‪ ۲۰۱۱ ،‬دهوك‪ .‬ل ساال ‪ ۱۹۰۰‬ل طوندئ وةرةخةل ل دةظةرا نيَروةو ثيكان ذ‬
‫دايكبووية‪ ،‬ذ ئةجناميَ توثةراسيونني ئةنفاىل حةفت كةس ذ خيزانا ويَ ب بةر فان توثةراسيَونا كةفنت و هاتنة‬
‫ئةنفالكرن‪.‬‬
‫‪ -2‬حممد رةئوف‪ :‬هةمان ذيَدةر‪ ،‬الثةر ‪.106‬‬
‫‪ -3‬هةمان ذيَدةر‪.‬‬
‫‪ -4‬ضافثيكةفنت دطةل نةجيبا يووسف‪ ،۲۰۱۱ ،‬كفريَ‪ .‬ل ساال ‪ ۱۹۳۹‬ل طوندئ بةلةكةي َي مةزن ذ دايكبووية‪ ،‬طوندى‬
‫وانذيَ ئيك ذ وان طوندان بوو ب لبةر ئةنفاالن كةفيتَ و د ئةجنامدا زةالم و كور و براييَن وى هاتينة ئةنفالكرن و ب‬
‫تينَ ئةو و دوو كض مابوون‪ ،‬ذيانةكا ثري رةزالةت برية سةري تا ئةو زارويني وي يني ماين ب خودان كرين‪.‬‬
‫‪1۹‬‬
‫هةر وةسا نةخويندةواري ئيك ذ ديارديَن ئةجناميَ ئوثةراسيونيَن ئةنفاىلَ بى ذ ئةجناميَ وان هةذاريَ‬
‫و طهورينا جهي ئاكنجي بني(‪.)1‬‬

‫هةروةسا بارودوخيَ ئابووريَ و كومةاليَةتيَ نةشيان خواندنا خو ببةنة سةرى دا كو بشيَن هاريكاريا‬
‫خيَزانيَن خو بكةن بشيَن ذيانا خو بنب سةرى هةروةسا ئةو كةسيَن هاتني طرتن وزيندان كرن ثسوال‬
‫خارنىَ ذىَ وةردطرت وناسناميَن وان ذى ذىَ بىَ بةهر بوون(‪.)2‬‬

‫ئةنفال بوو ئةطةريَ طهوريَنا دابونةريتيَن كومةاليَةتيَ و تيَكشكاندنا كولتووريَ رةسةنيَ كورد هواري‬
‫و هةلوةشاندنا دابونةريتيَن وان وةك طهورينا جل و بةرطان‪ ،‬رىَ ورةمسيَن جةذنيَ‪ ،‬جؤريَن دةهوةتان‬
‫ي ئاخفتينَ(‪.)3‬‬
‫و سرتان طوتينَ‪ ،‬شيَواز َ‬

‫ئةنفاىلَ طةلةك نةخوشى بسةرىَ كوردا ئينان وةك دابونةريت وبسةدان شاعري وبةيت بيَذ وضيَروك‬
‫بيَذ كوشنت ومةقام بيَذ وئةنفاىلَ زيانةكا مةزن طةهاندة فلكلور وئةدةبا كوردان(‪.)4‬‬

‫هةر وةسا ذبلى ظىَ ضةندىَ هةمى ذى تيَك دانا جهيَن ثريوزيَن كوردا وةك قةبرستان وجهيَن ميَرزوىَ‬
‫ئيَك ئيَك ييَن ئةنفاىلَ بووة‪.‬‬

‫بةشىَ سيىَ‪ :‬كارى طةريا ئةنفاىلَ لسةر كوردان‪.‬‬


‫تةوةرىَ دووىَ‪ :‬كارى طةريا ئةنفاىلَ ذاليىَ ئابورى ظة حكومةتا عرياقىَ زيَدةبارى تاالنكرن وسوتنا‬
‫طوندان دئةجنامدانا ئةنفاىلَ دا‪ .‬ذاليىَ ئابورى ذى ظة طةلةك كار تىَ كرن هةبوو‪ .‬بوض كيضم كرنا‬
‫ذيانا وان يا ئابورى ئةظةذى دزظريت بوو دوو ئةطةران‪ :‬يةكةم بو هندىَ ض جارا كورد تيَر نةبن‬
‫وذروويىَ ئابورى ظة ب حكومةتا ناوةند بهيَتة طريَدان وبري دسياسةتىَ د دةستهةالتىَ نةكةن‪ .‬وديسان‬
‫بو هندىَ كوردان نةضار بكةن وةك جاش بةرانبةر برةكىَ ثارةى ثىَ بهيَتة دان‪ .‬ذاليةكيَ ديظة‬
‫تيَكدانا طوندان وةك ذيَدةرةك بو ثيَشمةرطةى هةظكاريا ثيَشمةرطةى نةهيَتة دان(‪.)5‬‬

‫‪ -1‬علي نيب صاحل الدوسكى‪ ،‬عمليات االنفال‪ ،‬ص‪.201‬‬


‫‪ -2‬يوسف دزةيى‪ ،‬ذيَدةبىَ بةرىَ‪ ،‬الثةر ‪.215‬‬
‫‪ -3‬هةمان ذيَدةر‪ ،‬الثةر ‪.216‬‬
‫‪ -4‬عةىل تةتةر نريوةيي ‪ ،‬بزاظة رزطارى خوازى‪ ،‬الثةر ‪.491‬‬
‫‪ -5‬هةمان ذيَدةر‪.‬‬

‫‪2۰‬‬
‫ئاكنجييَن كوردستانىَ ل بةرى ئةنفاىلَ ريَذا (‪ )%81‬ذبارىَ ئابورى وان خوش بوو وهةر ئيَك هذمارةكا‬
‫زور يا ثةزان هةبوون(‪ )1‬ىلَ ذ ئةجنامىَ ئةنفاىلَ هةموو كوشنت يان تاالن كرن(‪.)2‬‬

‫هةروةسا ئاريشةك دى هةبى ل دةمىَ ورد وطايانظة ضونكة بةهرا ثرت ثروسيَن ئةنفاىلَ بو سةر‬
‫طونديَن كوردستانىَ بوو‪ ،‬طونديا زور شارةزاى دكشتوكاىل دا هةبوو و زور يا بزةمحةت بوو كارةكىَ‬
‫دى بكةن(‪.)3‬‬

‫كاظل كرنا طونديَن كوردستانىَ ب تنىَ كاريطةرى ل سةر بارىَ ئابورىَ كوردستانىَ كر‪ ،‬بةلكو ل سةر‬
‫ئابورىَ عرياقىَ ب خوذى كر‪ ،‬بةشةكىَ زورىَ كارطةهيَن عرياقىَ ثشت بةست ل سةر خافيَن‬
‫كوردستانىَ دبةست‪ ،‬وئةظ كارطةهة هةمى كةرةستيَن وان كيَم بوون يان كةرةستة نةبني وذكار‬
‫كةفتنا ونرخ زور طران لسةر وان راوةستان(‪.)4‬‬

‫بىَ طومان طونديَن كوردستانىَ نيَزيكى ‪ 200‬طوندا كارىَ ضاندنىَ وضاندنا تووتنىَ ئارازاى هةبوو‬
‫ئةظةذى ل ساال ‪ 1980‬ول ظان طوندا نيَزيكى ‪ 60.000‬كةسان كار دكر كارىَ ضاندنىَ و تووتنىَ دكر‬
‫وبةرهةمىَ وان دساىلَ دا ‪ 900‬هزار تةن بوون ىلَ ذ ئةطةرىَ تيَكدانا طوندان ساال ‪ 1988‬بةرهةمىَ‬
‫كوردستانىَ زور كيَم بوو طةهشتة ‪ 1800‬تةنان دريَذا ‪ %81‬ئةظ ريَذة هات خوارىَ بةرامبةر ساال ‪.)5(1988‬‬

‫هةروةسا بةرهةمىَ طةمنى ل كوردستانىَ ‪ %70‬ذبةرهةمىَ طةمنىَ عرياقىَ ثيَك دئينا‪ ،‬وئةظ بةرهةمة‬
‫ثيَدظييضن ئاكنجييَن عرياقىَ ئامادةدكر‪ ،‬وذيَدةرةكىَ سةرةكى بوو بو ئاكنجييَن عرياقىَ‪ .‬وهةروةسا‬
‫ثشتى ئةنفاىلَ كارطةها لةظةنيَت شةكرىَ ذدةرظة بينن وب نرخةكىَ طران لسةر سةكنني(‪.)6‬‬

‫اليةنةكىَ دى يىَ الوازكرنا ئابوورى تيَكدانا كةرتىَ طةشت وطوزارى‪ ،‬مينا ويَرانكرنا شينواريَن ديَرين‬
‫بطرة ذ ثةيكةران‪ ،‬شكةفتان‪ ،‬وسةيرانطةهان‪ ،‬وجهيضن طةشت وطوزارى ذيَدةرةكىَ زورىَ طرنطىَ‬

‫‪ - 1‬عةدالةت عومةر ساحل‪ ،‬ئةنفال وئافرةتى كورد‪ ،‬هةوليَر‪ ،2002 ،‬ل‪.97‬‬


‫‪ -2‬ميدل ويَست ووض‪ ،‬عيَراق وتاوانى جينوسايد‪ ،‬ل‪.2004‬‬
‫‪ -3‬هةمان ذيَدةر‪.‬‬
‫‪ -4‬سةدرةدين حميَدين كةلورى‪ ،‬يادةوةرييةكانى كضة كورديَكى ئةنفالكراو‪ ،‬ج‪ ،3‬سليمانى‪ ،2005 ،‬ل‪.52-39،44‬‬
‫‪ -5‬عةدالةت عومةر‪ ،‬الثةر‪98‬‬
‫‪ -6‬هةمان ذيَدةر‪.‬‬

‫‪21‬‬
‫ئابوورية‪ ،‬وحكومةتا عرياقىَ ب ويَرانكرنا طوند وباذيَريَن كوردستانىَ زور جهيَن طةشتوطوزارى ذى‬
‫تيَكداينة(‪.)1‬‬

‫دزةكولينةكا مةيدانيدا دياركرية بةرى ئوثةراسيونا ئةنفاىلَ ريَذا (‪ )%96.2‬ذن‪ ،‬كض ماىلَ بوون وذدةرظة‬
‫ض كار نةدكر (‪ ) %2.8‬كارى جوتيارى وكشتوكاىل دكر وةك هةظكار كرن دخيَزانىَ دا هةروةسا ريَذا‬
‫(‪ )%1‬ل داموو دةزطةهيَن حكومى وخزمةتطوزارى فةرمانبةربوون(‪ )2‬ىلَ ثشتى ئوثةراسيونا ئةنفاىلَ‬
‫طوهورين بسةر ظان ريَذا هات (‪ )%44.9‬ذن وكض ناف ماىلَ ض كارا ناكةن‪ )%13.6( ،‬دكاريَن ئازاد دا‬
‫كاردكةن وريَذا (‪ )%10.4‬قوتابينة (‪ )%8.1‬ثيَشمةرطةنة (‪ )%7.5‬دكاريَن حكوميدا كاردكةن (‪ )%1.2‬و‬
‫(‪ )%0.4‬دكاريَن كشتوكاىل دا وخودانكرنا ئاذةالن(‪.)3‬‬

‫ئاريشةك دى ذ ئةجنامىَ ئةنفاىلَ ئةوبى كاظلكرنا طوند وباذيَريَن كوردستانىَ تووشى ئابوورىَ‬
‫كوردستانىَ وعرياقىَ بوينة بيَكارية‪ ،‬كو هذمارةكا زورا ذ كريَكاريَن كوردستانىَ وعرياقىَ تووشبووينة‪.‬‬

‫ئةنفاىلَ كاودانيَت زور نةخوش ييَت ئابورى لديظ خو هيَالن هةتا وى رادةى تا دةمةكىَ دريَذ ريَذا‬
‫(‪ )%25.3‬ذظان خيَزانا ذاليىَ ريَكخراويَن مروظى ظة ييَن نافخويى دبيانى ظة هاريكارى دطةلدا دهاتة‬
‫كرن(‪.)4‬‬

‫تةوةرىَ سيىَ‪ :‬كاريطةريا ئةنفاىلَ ذاليىَ دةروونيظة‪:‬‬


‫مةبةستا مة ثىَ ئةو نةخوشية نةكو ذ ئةجناميَ ئةطةريَن كومةاليةتى وئابورى واتة ذ ئةطةرىَ‬
‫رودانيَن ذيانىَ مروظ توش دبيتىَ‪ .‬دياردة ونةخوشييَن دةرونى ل وى دةمى ثةيدا دبن كو كةسةك‬
‫تووشى رووداوةكا دةملدةست يان يا ضاظةرىَ نةكرى دبيت و دئةجنامدا شيانيَن كةسى بو‬

‫‪ - 1‬فاتح سةنكاوى‪ ،‬املصدر السابق‪ ،‬ص‪.359-358‬‬


‫‪ - 2‬عةدالةت عومةر ساحل‪ ،‬ئةنفال وئافرةت‪ ،‬الثةر‪.194‬‬
‫‪ - 3‬عةىل تةتةر نريوةيي ‪ ،‬بزاظة رزطارى خوازى‪ ،‬الثةر ‪.490‬‬
‫‪ - 4‬هةمان ذيَدةر‪.‬‬

‫‪22‬‬
‫بةرنطاربوونا هةر كريارةكىَ كينا ب طوىلَ برينداربوون‪ ،‬ئازار وئةشكةجنادان‪ ،‬دةستدريَذيا سكسى‪،‬‬
‫مرنا دةملدةست كةسةكىَ خوشتظى ونيَزيك نامينيت‪ ،‬و ل دةمىَ نةخوشيا دةروونى نةهيَتة‬
‫ضارةسةركرن خودانىَ وىَ تووشى ضةندين فشاريَن دةرونييَن ديرت دبيت‪ ،‬بو كيَمكرنا ظىَ نةخوشيىَ‬
‫ريَيا ضاريا كاريطةر نابينيت ونةخوشييَت دةرونى دىَ ل دةف ظى كةسى زور بن(‪.)1‬‬

‫دماوىَ ئوثةراسيونيَن ئةنفاالندا‪ ،‬تيَكدان وسوتنا مال وسامانىَ خةلكىَ كوردستانىَ‪ ،‬كوشنت‬
‫وئةنفالكرنا كةس وكاريَن وخوشتظيان ثيَش ضاظيَن وان‪ ،‬ثشتى مانا بةهرا ثرتيا وان ل‬
‫(بةندخيانةييَن نوطرة لسةملان‪ ،‬دوبز وسةاليىَ) بو ماوىَ ضةند هةيظان و ب برسى وترسىَ ظة وةكر‬
‫ئةنفالكرى دبارةكىَ دةروونىَ ولةشيىَ طةلةك توند دا بذين وتوشى جورةها نةخوشيان بنن‪ ،‬مينا(‪.)2‬‬

‫خةموكى‪:‬‬

‫كو زوربةيا رزطاربووييَن ئةنفاالن ذ ئةجنامىَ وان بارودوخيَن تايبةتيَن ل دةمىَ ثروسيََسا ئةنفاىلَ‬
‫ودبةندخيانةييَن حكومةتا عرياقيَظة ديتني‪ ،‬هةموو طاظان دخوموكييَدا دذين(‪.)3‬‬

‫دلة راوكىَ‪:‬‬

‫دظةكولينةكيَدا دياربووية كو ريَذا (‪ )%26.98‬ذ ذنيَن خيَزانيَن كةس وكاريَن ئةنفالكريان توشى ظىَ‬
‫نةخوشيىَ بووينة‪.‬‬

‫ترس‪:‬‬

‫دظةكولينةكيَدا دياربووية كو ريَذا (‪ ) %26‬ذ ذنيَن كةس وكاريَن ئةنفالكريا توشى ترسىَ بووينة‪،‬‬
‫هةروةسا (‪ )%32.77‬ذ طةجنان دبيَذن هةمو دةما ترس ل دةف مة هةية كو ئةظ روودانيَن ئةنفاالن‬
‫جارةكا دى دووبارة بنةظة‪ ،‬ديسان (‪ ) %25.74‬دبيَذن هةرطاظا مة ضاظ ب طةلةك مروظان دكةظيت ئةم‬
‫دترسني‪ ،‬هةروةسا بتنىَ ئوثةراسيونيَت ئةنفاىلَ ذى كةسو كاريَن ئةنفالكريان ب تايبةت ذن‪ ،‬ذيانا‬

‫‪ - 1‬فاتح سةنكاوى‪ ،‬املصدر السابق‪ ،‬ص‪.359-358‬‬


‫‪ - 2‬يوسف دزرةيى‪ ،‬ذيَدةرىَ بةرىَ‪ ،‬الثةر ‪194‬‬
‫‪ - 3‬عةدالةت عومةر ساحل‪ ،‬ئةنفال وئافرةت‪ ،‬الثةر‪.194‬‬

‫‪23‬‬
‫وىَ بةردةوام دمةترسيىَ داية وئةظة ذى بيَطومان ذ نةوةيةكىَ بوض نةوةيةكىَ دى دهيَتة‬
‫ظوطوهاسنت(‪.)1‬‬

‫ذبريظةضوون‪:‬‬

‫ريَذا (‪ )%7.44‬ذ ذن وكةس وكاريَن ئةنفالكريان تووشى ظىَ نةخوشيىَ ببون وشيَوازىكىَ خرابكر بوو‬
‫سةربارىَ خيَزانىَ ودةروونيىَ كةس وكاريَن ئةنفالكريان(‪.)2‬‬

‫ذبريكرن‪:‬‬

‫ذوان نةخوشييَن هذمارةكا كةس وكاريَن ئةنفالكريان تووشبوويينَ ذبريكرن بووية‪ ،‬ريَذا (‪ )%15.17‬ذ‬
‫ذنا ذ كةس وكاريَن ئةنفالكريان توشى ذبريضوونىَ بوون‪.‬‬

‫ثشتى ظةكولينةكىَ دن اظ كةس وكاريَن ئةنفالكريان زوربةيا وان دبيَذن ل دةمىَ وان طوهـ ل ثةيظا‬
‫ئةنفال دبيت هةست ب (توورة بوون‪ ،‬خةمبارى‪ ،‬طريان‪ ،‬خةموكى وتةنيايى‪....‬تاد) دكةن‪ ،‬ل ظيَرىَ‬
‫ل ديظ روىلَ جياوازىَ ذن وزةالمى وكومةلطةها كورديدا دىَ بينني بارىَ تورةبوون وكةربىَ زورتر ب‬
‫سةر زةالمان دا زال دبيت ودبيتة ئةطةرىَ دروستبوونا هةستىَ حةزكرنىَ ب تولظةكرنىَ ذ‬
‫ئةجنامدةريَن ئةنفاىلَ(‪ .)3‬دظةكولينةكا دى دا هاتية دياركرن ريَذا (‪ )%35.74‬ذطةجنان دبيَذن هزريَن‬
‫تولظةكرنىَ لدةف مة ثةيدابووينة ذ ئةجنامدةريَن ظىَ تاوانىَ‪ .‬ريَذا (‪ )%22.34‬دبيَذن بةهرا ثرتا دةمى‬
‫ئةم تورةينة(‪.)4‬‬

‫تةوةرىَ ضارىَ‪ :‬كاريطةريا ئةنفاىلَ ذاليىَ دميوكرافيظة‬


‫‪ -‬طهورينا بارودوخىَ دميوكرافيىَ دةظةريَن كوردستانىَ ئيَك بوو ذ بنةماييَن سةرةكييَن سياسةتا‬
‫ثاقذكرنا رةطةزىَ ئةوا ذاليىَ حكومةتا عرياقيَظة دذى كوردان دهاتة جىَ بةجىَ كرن‪ ،‬حكومةتا‬

‫‪ - 1‬عةدالةت عومةر ساحل‪ ،‬ئةنفال وئافرةت‪ ،‬الثةر‪.196‬‬


‫‪ - 2‬هةمان ذيَدةر‪.‬‬
‫‪ - 3‬فاتح سةنكاوى‪ ،‬املصدر السابق‪ ،‬ص‪.359-358‬‬
‫‪ - 4‬هةمان ذيَدةر‪.‬‬

‫‪24‬‬
‫عرياقىَ دظيا موركا كوردايةتيىَ ل دةظةريَن كوردستانىَ هيَدى هيَدة نةهيَلن‪ ،‬تا دئةجنامدا هةبوونا‬
‫ميللةتةكىَ بناظىَ كورد ول سةر ظىَ ئاخىَ نةمينيت ول جهيَ وان عةرةب وكلتورىَ وان زالبيت(‪.)1‬‬

‫هةروةسا نةهيَالنا كوردان بو هندىَ بوو بةالنسا طةشةكرنىَ وزيَدةبوونا ئاكنجيا دعرياقيَدا زيَدةتر‬
‫الى زوربةيا عةرةبا ب خوظة بطريت(‪.)2‬‬

‫حكومةتا عرياقىَ زور هةولدان دكرن كو سروشتىَ هةريَما كوردستانىَ بطوهوريت ذ روويىَ ئاكنجيان‬
‫ظة هذمارا كوردان كيَم بكت‪ ،‬ضونكة ئةطةر ئةم ذ روويىَ دميوكرافيظة بةرىَ خو بدةينة ريَذا‬
‫ئاكنجيان دكوردستانيَدا ل ديف وان سةر ذميَريَن دعرياقيَدا هاتينة كرن‪ ،‬دىَ بينى ريَذا دايك بوونىَ‬
‫ثرتة ل هةريَما كوردستانىَ ثرت ذ يا ناظةراستا باشورىَ عرياقىَ(‪.)3‬‬

‫هةروةسا ريَذا مرنىَ ذى دهةريَما كوردستانيَدا كيَم ترى ذ يا ناظةراستا باشورىَ عرياقىَ ئةف‬
‫ضةندةذى دزظريت بو هندىَ طور هةبوونا ضيا هةبوونا ئاظا ثاقذ وهةوايةكىَ ثاقذ وكيَم نةخوشيا‬
‫ذبةر ظان ئةطةران ريَذا ئاكنجييَن هةريَما كوردستانىَ ثرت ىلَ هاتن وحكومةتا عرياقىَ بري لظىَ ثالنىَ‬

‫كر داكو ذمارا كوردان كيَم بكت‪ .‬و ئوثةراسيونا ئةنفاىلَ بوو كيَم كرنا ريَذا كوردان ب طشتى وتةخا‬
‫طةجنان بتايبةتى(‪.)4‬‬

‫‪ -‬ظةطوهاستنا كوردان‪:‬‬

‫حكومةتا عرياقىَ بو كيَمكرنا ريَذا ئاكنجييَن كوردا ل هةريَما كوردستانيَدا تايبةت باذيَرىَ كوركووكىَ‬
‫هةر زى دةست ب ظةطوهاستنا كوردان كر‪ ،‬بةلطةنامة قةرمى ئاماذىَ بوىَ ضةندىَ دن‪ .‬هذمارةكا زور‬
‫يا كوردان ل مةلبةندىَ كةركوك‪ ،‬دةظةريَن شيَروانة‪ ،‬قةرة حسةن وقادر كةرةم‪ .‬هةردوو ثاريَزطةهيَن‬

‫‪ - 1‬ساالر حممود‪ ،‬ئةنفال ودادطا‪ ،‬سليمانى‪ ،2007 ،‬ل‪.47‬‬


‫‪- 2‬طوران شيَخ موستةفا‪ ،‬ذيَدةرىَ بةرىَ‪ ،‬ل‪.126‬‬
‫‪- 3‬هةمان ذيَدةر‪.‬‬
‫‪- 4‬لةتيف فاتح فةرةج‪ ،‬جينوسايد وكالبوونةوة‪ ،‬سليمانى‪ ،2004 ،‬ل‪.92‬‬

‫‪25‬‬
‫هةوليَر وسليَمانى ظةطوهاسنت(‪ ،)1‬هذمارا خيَزانيَن هاتني ظةطوهاسنت ل طونديَن سةر كةركوكىَ ظة‬
‫دطةهشتنة ‪ 27726‬خيَزانيَن جوتيار وهةر خيَزانةك ذظان كيَمى ‪ 5‬زاروكا هةبوون‪.‬‬

‫ئينان وئاكنجيكرنا عةرةبان‪ :‬حكومةتا عرياقىَ بو دةظةريَن كوردى كو عةرةبان ىلَ ئاكنجى بكن‬
‫طةلةك ثيَنطاظ هاظيَنت وجورةها ءئاسانكارى ثيَشكيَشى وان خيَزانيَن عةرةب وةك زةظى بو جوتيارا‬
‫و زةرباطةهيَن نيَزيكى جهىَ ئاكنجى كرنا وان(‪.)2‬‬

‫طهورينا ناسناما نةتةوايةتى‪:‬‬

‫ئةظةذى ل دةمىَ دةستهةالتا عرياقىَ لذيَر فشارا ظةطوهاستنىَ ودةربةدةركنىَ هندةك خيَزانيَن كورد‬
‫نةضاركرن كو رةطةزناما خو يا نةتةوايةتى بطهورن ذ كوردى بو عةرةبى‪ .‬ئةظةذى لذيَر ناظىَ راست‬
‫كرنا نةتةوايةتى دئةجنامدا ضةند خيَزانيَن كوردى ناسناما خو طوهارت بو عةرةبى‪ .‬و ثةنا برنا‬
‫كوردان بو ظى كارى ئةوبى دا كو خو ذ ضةوساندنا دةست هةالتداريَن عرياقىَ رزطاربكةت‪ .‬وهةمان‬
‫مافىَ خاندنىَ هةبني هةروةسا ض جاران ب ضاظىَ يةكسانيىَ بةرىَ خو نةدان كوردان(‪.)3‬‬

‫‪ - 1‬لةتيف فاتح فةرةج‪ ،‬ذيَدةرىَ بةرىَ‪ ،‬ل‪.92‬‬


‫‪ - 2‬هةمان ذيَدةر‪.‬‬
‫‪ - 3‬طوران شيَخ موستةفا‪ ،‬ذيَدةرىَ بةرىَ‪ ،‬ل‪.127‬‬

‫‪26‬‬
‫ليستا ذيَدةرا‬
‫‪ -1‬قورئانا ثريوز‬

‫‪ -2‬ثةرتووك‬
‫‪ .1‬ابو يزيد املتبث‪ ،‬تطور الفكر السياسي‪ ،‬االسنكدرية‪.1970 ،‬‬
‫‪ .2‬بسام العسلي‪ ،‬احلرب واحلضارة‪ ،‬املوسسة العربية للدراسات النشر‪ ،‬بريوت‪.1995 ،‬‬
‫‪ .3‬جاسم حممد حممد علي‪ ،‬ئةنفاىل طةرميان ليَكولينةوةيةك لة هوكارةكانى زوريى يىَ سةر‬
‫شوينكردنى خةلكى طةرميان‪ ،‬سليمانى‪.2002 ،‬‬
‫‪ .4‬خليل بن امحد الفراهيدي‪ ،‬كتاب املني‪ ،‬طبعة الثانية‪ ،‬موسسة دار اهلجرة‪1990 ،‬م‪.‬‬
‫‪ .5‬زمان عةبدة‪ ،‬مةرطةساتى ئةنفال‪ ،‬هةوليَر‪2010 ،‬ز‪.‬‬
‫‪ .6‬ساالر مةمحود‪ :‬ئةنفال ودادطا‪ ،‬سليمانى‪.2007 ،‬‬
‫‪ .7‬سةدرةدين حميَدين كةلورى‪ ،‬يادةوةرييةكانى كضة كورديَكى ئةنفالكراو‪ ،‬ج‪ ،3‬سليمانى‪،2005 ،‬‬
‫ل‪.52-39،44‬‬
‫‪ .8‬عبدالوهاب حومد‪ ،‬االجرام الدولي‪ ،‬مطبوعات جامعة الكويت‪.‬‬
‫‪ .9‬عةدالةت عومةر ساحل‪ ،‬ئةنفال وئافرةتى كورد‪ ،‬هةوليَر‪.2002 ،‬‬
‫‪ .10‬عةىل تةتةر نريوةيي ‪،‬سياسةتي حكومةتيَ عيَراق لةكوردستان لةسايةتى بةلطةنامة‬
‫فةرمييةكاندا‪ ،۱۹۹۱ – ۱۹۷۰‬بةرطي يةكةم‪ ،‬بةرطى دووةم‪ ،‬سةنتةرى ظةكولينيَن كورديَ‬
‫و ثاراستنا بةلطةنامان زانكويَا دهوك‪ ،‬دهوك‪.۲۰۱۰ ،‬‬
‫‪ .11‬عةىل تةتةر نريوةيي‪ ،‬بزاظى رزطارخيوازي نةتةوةيي كورد لةكوردستاني عيَراق لةسالةكاني‬
‫جةنطي عيَراق ‪ -‬ئيَران دا ‪ )۱۹۸۸ - 1۹۸۰‬دةزطاى سثرييَز‪ ،‬دهوك‪.2008 ،‬‬
‫‪ .12‬كةمال ئةمحةد‪ ،‬كوردستان لة سالةى نى شةرى يةكةمى جيهان‪ ،‬ضاثخانةى كورى زانيارى‬
‫كوردي‪ ،‬بةغداد‪.1975 ،‬‬
‫‪ .13‬لةتيف فاتح فةرةج‪ ،‬ذيَدةرىَ بةرىَ‪.‬‬
‫‪ .14‬حممد مجال الدين القامسي‪ ،‬حماسن التاويل‪ ،‬دار الكتب العلمية‪ ،‬بريوت‪.1997 ،‬‬
‫‪ .15‬حممد رئوف‪ ،‬ئةنفال ورةهةندة سوسيولوجيكان‪ ،‬سليمانى‪1998 ،‬ز‪.‬‬

‫‪27‬‬
‫‪ .16‬حممد سةنطاوى‪ ،‬بريةوةريةكانى سةنطاوى‪ ،‬سليمانى‪2004 ،‬ز‪.‬‬
‫‪ .17‬حممد سليم غزورى‪ ،‬جرمية ابادة اجلنس البشري‪ ،‬مطبعة التوفيق‪ ،‬عمان‪.1980 ،‬‬
‫‪ .18‬ميدل ئيَست ووض‪ ،‬عيَراق وتاوانى جينوسايد شاماوى ئةنفال دذى كورد‪ ،‬و‪ :‬مجال مريزا‪،‬‬
‫برلني‪2000 ،‬ز‪ ،‬الثةر‪.149‬‬
‫‪ .19‬هةردى عةىل‪ ،‬ترا ذيدياى مةطر جينوسايد – بةعسا‪ -‬ئةنفال‪ ،‬طوظارى‪ ،‬روشنطةرى‪ ،‬ذمارة (‪-7‬‬
‫‪ ،)8‬زستان وبةهار‪2000 ،‬ز‪.‬‬
‫‪ .20‬وليد محدي‪ ،‬الكورد يف الوثائق الربيطانية‪ ،‬لندن‪1992 ،‬م‪.‬‬
‫‪ .21‬يوسف دزةيى‪ ،‬ئةنفال كارةسات‪ ،‬ئةجنام ورةهةندةكانى‪ ،‬هةو َليَر‪2001 ،‬ز‪.‬‬

‫‪ -3‬ضافثيَكةفنت‬
‫‪ .1‬ضافثيكةفنت د طةل هةديا سليمان‪ ۲۰۱۱ ،‬دهوك‪ .‬ل ساال ‪ ۱۹۰۰‬ل طوندئ وةرةخةل ل‬
‫دةظةرا نيَروةو ثيكان ذ دايكبووية‪ ،‬ذ ئةجناميَ توثةراسيونني ئةنفاىل حةفت كةس ذ خيزانا‬
‫ويَ ب بةر فان توثةراسيَونا كةفنت و هاتنة ئةنفالكرن‪.‬‬
‫‪ .2‬ضافثيكةفنت دطةل نةجيبا يووسف‪ ،۲۰۱۱ ،‬كفريَ‪ .‬ل ساال ‪ ۱۹۳۹‬ل طوندئ بةلةكةييَ‬
‫مةزن ذ دايكبووية‪ ،‬طوندى وانذيَ ئيك ذ وان طوندان بوو ب لبةر ئةنفاالن كةفيتَ و د ئةجنامدا‬
‫زةالم و كور و براييَن وى هاتينة ئةنفالكرن و ب تينَ ئةو و دوو كض مابوون‪ ،‬ذيانةكا ثري‬
‫رةزالةت برية سةري تا ئةو زارويني وي يني ماين ب خودان كرين‪.‬‬

‫‪2۸‬‬

You might also like