‫بسم هللا الرّحمن الرّحیم‬

‫گزارش کار آزمایشگاه مکانیک سیاالت مهندسی شیمی‬

‫آزمایش وسایل اندازه گیری شدت جریان‬

‫سینا رادفر ‪ -‬محمد نادری ‪ -‬فرهنگ پازانی‬ ‫اعضای گروه ‪:A‬‬

‫سه شنبه ‪16 - 17:30‬‬ ‫روز و زمان ارائه درس‪:‬‬
‫پویا حسن نسب‬ ‫استاد مربوطه‪:‬‬
‫‪1392 / 12 / 20‬‬ ‫تاریخ تحویل گزارش کار‪:‬‬

‫‪:‬مقدمه‬

‫وسایل مختلفی برای اندازه گیری دبی جریان (یا سرعت سیال) در یک کانال باز یا بسته وجود دارند که در صنعت بسته به مورد از آن ها‬
‫‪ ...‬استفاده می شود‪ .‬پارامترهای تعیین کننده عبارتند از‪ :‬افت فشار‪ ،‬دقت اندازه گیری و‬

‫تقسیم‌بندی جریان سنج‌ها‬

 ‫وسایلی که بر پایه‌اندازه گیری وزن یا حجم عمل می‌کنند‪ .‬این وسایل بسیار ساده‌اند و کاربرد چندانی را در صنعت ندارند‪.‬‬ ‫‪.1‬‬

‫وسایل اندازه گیری جریان از نوع هدهای متغیر‪ ،‬متداول‌ترین و بیشترین کاربرد را در صنعت دارند‪ .‬مانند اوریفیس متر‪ ،‬ونتوری‬ ‫‪.2‬‬
‫متر ‪ ،‬لوله پیتو و‪...‬‬

‫وسایل اندازه گیری جریان و سطح که در آن ها‪ ،‬جزئی با سرعت معین و اعمال شده‌از طرف سیال در دستگاه جابجا می‌شود‪ ،‬مانند‬ ‫‪.3‬‬
‫رتامترها که جزو مساحت سنج‌ها هستند‪.‬‬

‫وسایل اندازه گیری جابجایی مثبت‪ ،‬شامل انواع پمپ های اندازه گیر‪ ،‬مانند دوزینگ پمپ های انتقال سیال به حالت مایع‬ ‫‪.4‬‬

‫وسایل اندازه گیری از نوع مغناطیسی که بر اساس حرکت سیال و ایجاد پتانسیل الکتریکی در داخل یک میدان مغناطیسی تولید‬ ‫‪.5‬‬
‫شده‪ ،‬عمل می‌کنند‪.‬‬

‫‪:‬هدف آزمایش‬

‫آشنایی با عملکرد دستگاه های اندازه گیری دبی جریان در صنعت به نام های ونتوری متر‪ ،‬اوریفیس متر و رتامتر و نیز آشنایی با میزان‬
‫دقت اندازه گیری و افت انرژی در مسیر عبور جریان و دستگاه های مختلف مثل زانویی‪ ،‬ونتوری متر‪ ،‬انبساط مخروطی‪ ،‬اوریفیس متر و‬
‫‪.‬رتامتر‬

‫‪:‬شرح دستگاه‬

‫برای بدست آوردن ضرایب تخلیه و دبی واقعی و مقایسه آن ها در این آزمایش از دستگاه شکل زیر استفاده می شود‪ .‬دستگاه آزمایش از‬
‫قسمت های ونتوری متر‪ ،‬انبساط مخروطی‪ ،‬اوریفیس متر‪ ،‬زانویی ‪ 90‬درجه و رتامتر تشکیل شده است که به ابتدا و انتهای هر یک از این‬
‫وسایل یک مانومتر نصب شده است که با استفاده از اختالف ارتفاع مانومترها دبی جریان و همچنین افت انرژی در هر یک از این قسمت ها‬
‫مشخص می شود‪ .‬همچنین ضریب تخلیه و ضریب افت انرژی برای هر کدام از دبی سنج ها‪ ،‬دیفیوزر و زانویی نصب شده در دستگاه‬
‫‪.‬محاسبه و مقایسه می گردند‬
 ‫دستگاه آزمایش‬

‫قطر قسمت های مختلف‬

‫مقطع‬ ‫‪a‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪c‬‬ ‫‪d‬‬ ‫‪e‬‬ ‫‪f‬‬ ‫‪g‬‬ ‫‪h‬‬

‫قطر (‬
‫‪26‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪51‬‬ ‫‪51‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪51‬‬ ‫‪26‬‬
‫‪)mm‬‬

‫‪:‬تئوری آزمایش‬

‫با توجه به اینکه می توان از روابط یک بعدی مکانیک سیاالت‪ ،‬دبی جریان را در دستگاه های مختلف محاسبه کرد‪ ،‬به صورت اجمالی به‬
‫‪:‬نتایج به دست آمده از این روش (یا ترکیب این نتایج با مشاهدات تجربی) اشاره می کنیم‬

‫‪:‬ونتوری متر ‪1.‬‬

‫این جریان سنج از چند مانومتر تشکیل شده‌است که در مسیر یک خط جریان قرار داده می‌شود تا به کمک آن‪ ،‬سرعت جریان سیال اندازه‬
‫گیری شود‪ .‬در این وسیله ابتدا سطح مقطع کاهش و سپس افزایش می یابد تا در آن هد فشار به هد سرعت تبدیل شده و سپس بازیابی شود ‪.‬‬
‫به این ترتیب تغییرات سرعت و فشار بررسی می شود‪ .‬هرگاه سیالی با دانسیته ‪ρ‬از لوله‌ای با سطح مقطع بزرگترعبور کند و سپس سیال از‬
‫گلوگاه لوله با سطح مقطع کوچکتر بگذرد و این قسمت ها به مانومتر وصل باشند و مایع داخل مانومتر جیوه باشد‪ ،‬با به کار گیری معادله‬
‫برنولی و معادله پیوستگی می‌توان سرعت و دبی جریان را در سطح مقطع ‪ A‬محاسبه نمود و می توان به سادگی نشان داد که دبی جریان به‬
‫صورت زیر به فشار استاتیکی و نسبت سطح مقطع ها بستگی دارد‪:‬‬

‫)‪2 g(h1 −h2‬‬

‫‪Q=C d A2‬‬

‫√‬ ‫‪1−‬‬
‫‪A2 2‬‬
‫) (‬
‫‪A1‬‬
‫)‪(1‬‬

‫‪C‬بین ‪ 0.95‬و‪ 1‬است‪.‬‬ ‫‪d‬‬ ‫در این فرمول‬

 ‫‪.‬در بدست آمدن معادله باال از افت انرژی در طول ونتوری متر صرف نظر شده است‬

‫‪V 2‬‬
‫‪k14.6‬خواهد بود‪.‬‬
‫=‬ ‫‪∆ P= k‬بنویسیم‪ ،‬مقدار‬ ‫از دید افت انرژی در ونتوری متر می توان گفت که اگر افت را به صورت‬
‫‪2g‬‬

‫ونتوری متر‬

‫‪ .2‬اوریفیس متر‪:‬‬

‫اوریفیس متر اصوالً مشابه با ونتوری متر عمل می‌کند‪ ،‬اما چند اختالف مهم دارد‪:‬‬

‫صفحه سوراخ‌دار آن را می‌توان با توجه به سرعت های متفاوت جریانی سیال‪ ،‬به‌راحتی تعویض نمود؛ در حالی که قطر دهانه یا‬ ‫‪‬‬
‫گلویی یک ونتوری متر ثابت و غیر قابل تعویض است‪.‬‬

‫اوریفیس متر همواره دارای مقادیر افت فشار نسبتا ً باالست که در اثر جریانات گردابی در پشت صفحه سوراخ‌دار و نزدیک دیواره‬ ‫‪‬‬
‫داخلی لوله به وجود می‌آیند‪ .‬در حالی که یک ونتوری متر اجازه به وجود آمدن چنین گرداب هایی را نمی‌دهد‪.‬‬

‫در یک اوریفیس متر معموالً شیرهایی برای کنترل خروج جریان سیال وجود دارد که محل اتصال مانومتر نیز می‌باشد‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫در اوریفیس متر به کمک ایجاد یک تغییر ناگهانی (پله) در سطح مقطع با توجه به اینکه افت انرژی در دستگاه ناچیز نیست‪ .‬برای جریان‬
‫تراکم ناپذیر می توان معادله برنولی را بین نقطه (‪ )1‬قبل از اریفیس و نقطه (‪ )2‬سطح انقباض کامل فواره نوشت‪:‬‬

‫‪V 21 P 1‬‬ ‫‪V 22 P 2‬‬

‫= ‪+ +Z‬‬
‫‪1‬‬ ‫= ‪+ + Z 2 (Z‬‬
‫=‪1 Z‬‬
‫)‪2 0‬‬
‫‪2g γ‬‬ ‫‪2g γ‬‬

‫از معادله پیوستگی داریم‪:‬‬

‫‪D 21‬‬ ‫‪D 22‬‬

‫× ‪V‬‬
‫=‪1 A‬‬
‫‪1 V 2× A 2 V 1× π‬‬ ‫× ‪=V‬‬
‫‪2 π‬‬
‫→‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪k‬می توان‬ ‫با توجه به اینکه افت انرژی به وجود ﺁمده ناچیز نیست و خود در اختالف فشار موﺛراست در نتیجه با در نظرگرفتن ضریب تخلیه‬
‫معادله برنولی را به صورت زیرساده نمود‪:‬‬
 ‫‪2 g (h−‬‬
‫)‪2 h 1‬‬ ‫‪2 g (h−‬‬
‫)‪2 h 1‬‬
‫‪Q= k× A‬‬

‫√‬
‫‪2‬‬
‫‪A22‬‬
‫) ( ‪1−‬‬
‫‪A1‬‬
‫‪= k× A‬‬ ‫‪2‬‬

‫√‬ ‫‪D 2 4‬‬

‫) ( ‪1−‬‬
‫‪D 1‬‬

‫در معادله باال قطر مقطع یک برابر با ‪ 51‬میلی متر و قطر مقطع دو برابر با ‪ 20‬میلی متر است و ‪k‬ضریب تخلیه دستگاه می باشد‪.‬‬

‫به صورت خالصه برای دبی جریان می توان نوشت‪:‬‬

‫‪Q=etc‬‬ ‫) ‪√ h −1 h 2(3‬‬
‫‪1‬‬
‫انرژی سینتیک در ورودی ونتوری متر است و‬ ‫با توجه به نسبت سطح مقطع ها می توان گفت که انرژی سینتیک ورودی به اریفیس‬
‫‪61‬‬
‫نیز می توان افت را از طریق پیزومترها اندازه بگیریم‪.‬‬

‫اوریفیس متر‬

‫‪ .3‬رتامتر‪:‬‬

‫رتامتر وسیله اندازه گیری با سطح مقطع متغیر است که شامل یک لوله شفاف واگرا و یک شناور اندازه گیری (سنگین تر از مایع) می‬
‫باشد‪ .‬این شناور وقتی جریان رو به باال باشد‪ ،‬به طرف باال حرکت می کند‪ .‬لوله شفاف نیز مدرج است و مستقیما ً می توان دبی را روی آن‬
‫خواند‪ .‬وجود شکاف هایی بر روی شناور باعث چرخش آن شده و لذا همواره در مرکز لوله باقی می ماند‪ .‬هرچه دبی جریان بیشتر باشد‪،‬‬
‫شناور ارتفاع باالتری خواهد داشت‪ .‬در دستگاه های سنجش سرعت جریان هدهای متغیر‪ ،‬مساحت سطح مقطعی که سیال به حالت فشرده‌از‬
‫آن عبور می‌کند‪ ،‬ثابت می‌ماند و افت فشار با سرعت جریان تغییر می‌کند؛ اما در رتامتر افت فشار تقریبا ً ثابت و مساحت سطح مقطع سیال‬
‫فشرده تغییر می‌کند‪ .‬سیال به طور عمودی‌و از پایین به باال از میان رتامتر که قطر لوله آن کم‌کم عریض می‌شود‪ ،‬عبور می‌کند و شناور در‬
‫آن تحت اثر فشار ناشی از سرعت سیال به باال حرکت کرده و در یک شرایط تعادلی قرار می‌گیرد‪ .‬به‌ازای این سرعت جریان‪ ،‬حلقه‌مانند سیال‬
‫که‌از اطراف شناور می‌گذرد‪ ،‬فشار الزم را تأمین می‌کند‪ .‬هرگاه سرعت جریان افزایش یابد‪ ،‬شناور در قسمت باالتری قرار می‌گیرد که سطح‬
‫حلقه‌مانند اطراف آن نیز وسیع‌تر می‌شود‪ .‬اگر حجم کنترلی انتخاب کنیم که شامل مخروط شناور باشد و تعادل نیروهای وارد بر حجم کنترل‬
‫(که شامل وزن مخروط شناور‪ ،‬وزن آب داخل حجم کنترل و نیروهای فشاری هستند) را بنویسیم‪ ،‬در می یابیم که افت انرژی ثابت است و به‬
‫طول ستون آب بستگی ندارد و نیز سرعت آب در محیط قاعده مخروط شناور ثابت است‪ .‬در حالی که دبی جریان به صورت خطی با محل‬
‫ایستادن مخروط مربوط می شود و برای هر رتامتری می توان یک نمودار خطی را به عنوان منحنی مشخصه کالیبراسیون در نظر گرفت‪.‬‬

‫جسم مخروطي شكل‪:‬‬

‫يك جسم مخروطي مانع كه به عنوان اصالح كننده جريان منقطع به كار مي رود‪ ،‬براي محاسبه سرعت جريان با اندازه گيري اختالف فشار‬
‫در مركز لوله نصب شده است و با استفاده از اندازه گيري اختالف فشار و نيز ميزان انحراف جسم در راستاي مستقيم مي توان سرعت سيال‬
‫در لوله را حساب كرد‪.‬‬

‫مزایاي رتامتر عبارتند از‪:‬‬

‫‪ -1‬قابلیت خوب درجه بندی‬
‫‪ -2‬قیمت نسبتا ً کم‬
‫‪ -3‬مناسب برای اندازه گیری شدت جریان های کم‬
‫‪ -4‬هیچ گونه محدودیتی در رابطه با لوله کشی برای ورودی و خروجی وجود ندارد‬
‫‪ -5‬افت فشار کم نیاز دارد‬
‫‪ -6‬طراحی هایی وجود دارد که سیستم را ایمن از ویسکوزیته می کند‬
‫‪ -7‬در بعضی از دوغابه های کم دانسیته می توان استفاده نمود‬

‫معایب روتامتر عبارتند از‪:‬‬

‫‪ -1‬نوع شیشه ای آن احتمال شکستگی باالیی دارد‬
‫‪ -2‬برای سرویس پالستی مناسب نیست‬
‫‪ -3‬باید به طور عمودی نصب گردد‬
‫‪ - 4‬به طور عمده محدود به لوله های با قطر کم است مگر از نوع روتامتر به همراه کنارگذر استفاده نمود‬
‫‪ -5‬محدود به دماهای نسبتا ً پایین‬
‫‪ -6‬دقت نسبتا ً کم‬
‫‪ -7‬نیاز به نصب در خط دارد (مگر نوع کنار گذر)‬

‫رتامتر‬

‫بحث در مورد مشخصات وسایل اندازه گیری دبی‪:‬‬

‫ضرایب تخلیه و منحنی کالیبراسیون به نحوه تشکیل انقباض ونا و خفگی ایجاد شده در گلوگاه‚ بستگی دارند‪ .‬در ونتوری متر این اثر تقریبا ً‬
‫قابل صرف نظر کردن است ولی در اوریفیس متر این پارامتر تأثیر قابل توجهی دارد‪ .‬ضریب تخلیه اوریفیس متر به موقعیت صحیح لوله‬
‫های اندازه گیری فشار ( ‪ F) ,E‬نیز بستگی دارد‪ .‬همچنین آزمایش های انجام گرفته‪ ،‬وابستگی عملکرد دبی سنج ها را به یکنواخت بودن‬
‫جریان در باال و پایین دست نشان می دهد‪ .‬مثالً در دستگاه مورد آزمایش‪ ،‬تعیین دبی از طریق رتامتر به خاطر وجود زانویی قبل از آن به‬
 ‫توزیع سرعت ورودی حساس می باشد‪ .‬یا در اوریفیس متر به علت وجود مخروطی قبل از آن‪ ،‬دبی به جریان ورودی حساس می باشد‪.‬‬
‫بنابراین اگر لوله مستقیم و درازی در باالدست این وسایل قرار گیرد‪ ،‬کالیبراسیون آن ها مقداری فرق خواهد کرد‪.‬‬

‫محاسبات مربوط به افت هد‬

‫ونتوری متر‪:‬‬

‫از آن جایی که قطر لوله در مقطع ورودی و خروجی ونتوری متر یکسان است‪ ،‬افت فشار را می توان به صورت زیر بدست آورد‪:‬‬

‫‪h A− h C= ∆H CA‬‬

‫‪V 2‬‬
‫با تقسیم افت هد بر انرژی سینتیک ورودی ( ) می توان آن را به صورت بی بعد در آورد که انرژی سینتیک ورودی از رابطه زیر بدست‬
‫‪2g‬‬
‫می آید‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫‪V 2 A‬‬ ‫‪h A− h B‬‬
‫) (‬
‫]) ( [‬
‫‪B‬‬
‫=‬ ‫‪2‬‬
‫‪2g A‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪1−‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪A‬‬

‫می باشد‪ ،‬بنابراین انرژی سینتیک ورودی در این دستگاه به صورت زیر در می آید‪:‬‬

‫‪AB‬‬
‫‪873.0‬‬
‫=‬
‫‪AA‬‬

‫‪V 2‬‬
‫‪761.0‬‬
‫=‬ ‫) ‪(h A− h B‬‬
‫‪2g‬‬

‫اوریفیس متر‪:‬‬

‫از رابطه تجربی زیر می توان افت هد ایجاد شده در اوریفیس متر را بدست آورد‪:‬‬

‫) ‪∆H FE=8.0 3 (h E− h F‬‬

‫با توجه به اینکه قطر لوله ورودی اوریفیس متر تقریبا ً دو برابر قطر لوله ورودی به ونتوری متر می باشد‪ ،‬بنابراین هد سینتیک ورودی‬
‫‪1‬‬
‫ونتوری متر می باشد‪.‬‬ ‫اوریفیس متر‬
‫‪61‬‬

‫مخروطی (دیفیوزر)‪:‬‬

‫با نوشتن معادالت برنولی در ورود و خروج مخروطی می توان افت فشار را بدست آورد‪:‬‬

‫‪V C2‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪∆H= X +‬‬
‫‪2g‬‬ ‫(‬
‫‪1−‬‬
‫‪61‬‬ ‫) ‪) ,(X= h − h‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬

‫انرژی سینتیک ورودی دیفیوزر برابر انرژی ورودی به ونتوری متر می باشد‪.‬‬

‫زانویی ‪ 90‬درجه‪:‬‬
 ‫‪H‬برابر ‪ 26‬میلی متر می باشد‪ .‬با به کار بردن معادله برنولی می توان افت‬ ‫قطر ورودی زانویی ‪G‬برابر ‪ 51‬میلی متر و قطر آن در خروج‬
‫هد ایجاد شده را بدست آورد‪:‬‬

‫‪P g V 2g P h V 2h‬‬
‫= ‪+‬‬ ‫‪+ +∆H hg‬‬
‫‪gρ 2 g gρ 2 g‬‬

‫روش آزمایش‪:‬‬

‫اندازه گیری دبی جریان‪:‬‬

‫دستگاه اندازه گیری دبی در میز هیدرولیکی به صورت اهرمی است با نسبت ‪ 3‬به ‪ .1‬به این معنی که طول میله در سمتی که وزنه می گذاریم‬
‫سه برابر طول آن در سمت مخزن آب است‪ .‬به این ترتیب وزن آب در مخزن باید سه برابر وزن وزنه ها شود تا تعادل برقرار شود و میله به‬
‫نشانگر تعادل برخوردکند‪ .‬مخزن هنگامی که اهرم سمت وزنه بدون حضور نشانگر تعادل در باالترین مکان قرار گیرد خالی می شود‪ .‬برای‬
‫اندازه گیری دبی اهرم را در باالترین موقعیت قرار می دهیم تا مخزن خالی شود‪ .‬سپس آن را رها کرده و نشانگر را در مسیر اهرم وارد می‬
‫کنیم‪ .‬مخزن کم کم از آب پر می شود و زمانی که به نشانگر برخورد کرد کرنومتر را فعال می کنیم و وزن معینی (‪ 4‬کیلوگرم) به اهرم می‬
‫آویزم‪ .‬زمانیک ه دوباره اهرم به نشانگر برخورد کرد کرنومتر را متوقف می کنیم‪ .‬حال وزن مورد نظر برابر است با سه برابر وزن وزنه ها‪.‬‬
‫دبی واقعی جریان از تقسیم وزن مورد نظر بر زمان بدست می آید‪.‬‬

‫آزمایش‪:‬‬
‫ابتدا شیر مربوط به هوا در باالی لوله ارتباطی مانومترها را محکم می کنیم و شیر خروجی دستگاه را باز می کنیم و پمپ را روشن می کنیم‬
‫و سپس شیر میز هیدرولیکی را کمی باز می کنیم‪ .‬شیر کنترل جریان را طوری تنظیم می کنیم تا جسم شناور رتامتر در وسط مقیاس قرار‬
‫بگیرد و سطوح آب در مانومترها را یکسان می کنیم‪ .‬سپس با باز کردن شیر تغذیه و شیر خروجی سعی می کنیم که بیشترین اختالف بین‬
‫سطوح برقرار شود (بیشترین ارتفاع ‪ 24‬و کمترین ارتفاع ‪ ،8‬لذا اختالف ‪ 16‬است)‪ .‬شناور رتامتر را مبنا قرار داده و ارتفاع آن را بر تعداد‬
‫مراحل آزمایش یعنی ‪ 8‬تقسیم می کنیم‪ .‬در هر مرحله دبی را با بستن شیر خروجی آن قدر کم می کنیم تا در هر مرحله از ارتفاع رتامتر به‬
‫اندازه حاصل تقسیم (که برابر ‪ 2‬شد) کم گردد‪ .‬سپس ارتفاع مانومترها و درجه رتامتر و دبی بدست آمده از میز هیدرولیکی را یادداشت می‬
‫کنیم و سپس به تعداد مراحل‪ ،‬با کم کردن جریان توسط شیر خروجی‪ ،‬دبی و ارتفاع مانومترها و هم چنین ارتفاع رتامتر را یادداشت می کنیم‬
‫و سپس شیر خروجی را کامالً بسته و پمپ را خاموش می کنیم‪.‬‬

‫نتایج آزمایش‪:‬‬

‫‪ .1‬جداول زیر را تکمیل کنید‪.‬‬

‫جدول ‪ :1‬ارتفاع مانومترها بر حسب میلی متر‬

‫زمان (‬ ‫جرم (‬ ‫‪Ha‬‬ ‫‪Hb‬‬ ‫‪Hc‬‬ ‫‪Hd‬‬ ‫‪He‬‬ ‫‪Hf‬‬ ‫‪Hg‬‬ ‫‪Hh‬‬ ‫عدد‬
‫مرحله‬
‫‪)s‬‬ ‫‪)kg‬‬ ‫)‪(mm‬‬ ‫)‪(mm‬‬ ‫)‪(mm‬‬ ‫)‪(mm‬‬ ‫)‪(mm‬‬ ‫)‪(mm‬‬ ‫)‪(mm‬‬ ‫)‪(mm‬‬ ‫رتامتر‬
‫‪1‬‬ ‫‪24.21‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪360‬‬ ‫‪58‬‬ ‫‪307‬‬ ‫‪324‬‬ ‫‪337‬‬ ‫‪83‬‬ ‫‪137‬‬ ‫‪58‬‬ ‫‪24‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪26.81‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪359‬‬ ‫‪110‬‬ ‫‪314‬‬ ‫‪328‬‬ ‫‪338‬‬ ‫‪128‬‬ ‫‪175‬‬ ‫‪107‬‬ ‫‪22‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪28.12‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪354‬‬ ‫‪148‬‬ ‫‪318‬‬ ‫‪327‬‬ ‫‪337‬‬ ‫‪164‬‬ ‫‪203‬‬ ‫‪149‬‬ ‫‪20‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪31.50‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪350‬‬ ‫‪183‬‬ ‫‪320‬‬ ‫‪330‬‬ ‫‪336‬‬ ‫‪196‬‬ ‫‪229‬‬ ‫‪184‬‬ ‫‪18‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪36.21‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪345‬‬ ‫‪213‬‬ ‫‪322‬‬ ‫‪330‬‬ ‫‪333‬‬ ‫‪224‬‬ ‫‪250‬‬ ‫‪215‬‬ ‫‪16‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪40.65‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪341‬‬ ‫‪238‬‬ ‫‪323‬‬ ‫‪330‬‬ ‫‪331‬‬ ‫‪248‬‬ ‫‪268‬‬ ‫‪240‬‬ ‫‪14‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪47.93‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪336‬‬ ‫‪258‬‬ ‫‪322‬‬ ‫‪327‬‬ ‫‪329‬‬ ‫‪266‬‬ ‫‪282‬‬ ‫‪260‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪55.68‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪334‬‬ ‫‪277‬‬ ‫‪325‬‬ ‫‪326‬‬ ‫‪327‬‬ ‫‪281‬‬ ‫‪295‬‬ ‫‪280‬‬ ‫‪10‬‬
 ‫جدول ‪ :2‬دبی بر حسب کیلوگرم بر ثانیه‬

‫مرحله‬ ‫میز هیدرولیکی‬ ‫ونتوری متر‬ ‫اوریفیس متر‬

‫‪1‬‬ ‫‪0.0004956‬‬ ‫‪0.0005286‬‬ ‫‪0.0005990‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪0.0004475‬‬ ‫‪0.0004799‬‬ ‫‪0.0005447‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪0.0004267‬‬ ‫‪0.0004365‬‬ ‫‪0.0004943‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪0.0003809‬‬ ‫‪0.0003930‬‬ ‫‪0.0004447‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪0.0003314‬‬ ‫‪0.0003494‬‬ ‫‪0.0003924‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪0.0002952‬‬ ‫‪0.0003087‬‬ ‫‪0.0003424‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪0.0002503‬‬ ‫‪0.0002686‬‬ ‫‪0.0002983‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪0.0002155‬‬ ‫‪0.0002296‬‬ ‫‪0.0002549‬‬
‫نمونه محاسبه شده برای مرحله اول‪:‬‬

‫‪m‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪−4‬‬‫‪m 3‬‬

‫= =‪Q‬‬ ‫‪659.4‬‬
‫=‬ ‫‪×01‬‬ ‫الف) میز هیدرولیکی‬
‫‪tρ0001 12.42‬‬
‫×‬ ‫‪s‬‬

‫ب) ونتوری متر با فرض یک بودن ضریب تخلیه‬

‫‪2 g (h −‬‬
‫)‪1 h 2‬‬ ‫×‪2‬‬
‫‪18.9 063.0‬‬
‫‪× ( 850.0‬‬

‫√‬
‫‪−‬‬ ‫)‬

‫√‬
‫‪−4‬‬ ‫‪−4‬‬
‫‪Q= C dA‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪10.2‬‬
‫=‬ ‫‪×01‬‬ ‫‪682.5‬‬
‫=‬ ‫‪×01‬‬
‫‪A2 2‬‬ ‫‪10.2‬‬ ‫‪×01‬‬ ‫‪−4 2‬‬
‫‪1−‬‬ ‫) (‬
‫‪A1‬‬
‫‪1−‬‬ ‫(‬
‫‪13.5‬‬ ‫‪×01‬‬ ‫‪−4‬‬ ‫)‬
‫ج) اوریفیس متر با فرض یک بودن ضریب تخلیه‬

‫‪2 g (h−‬‬
‫)‪2 h 1‬‬ ‫×‪2‬‬
‫‪18.9 380.0‬‬
‫‪× ( 733.0‬‬

‫√‬
‫‪−‬‬ ‫)‬

‫√‬
‫‪−4‬‬ ‫‪−4‬‬
‫‪Q= k× A‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪41.3‬‬
‫=‬ ‫‪×01‬‬ ‫‪099.5‬‬
‫=‬ ‫‪×01‬‬
‫‪A22‬‬ ‫‪41.3‬‬ ‫‪×01‬‬ ‫‪−4 2‬‬
‫) ( ‪1−‬‬
‫‪A1‬‬
‫‪1−‬‬ ‫(‬
‫‪40.2‬‬ ‫‪×01‬‬ ‫‪−4‬‬ ‫)‬
‫جدول ‪ :3‬نسبت افت انرژی به انرژی جنبشی ورودی ( )‪K‬‬
‫مرحله‬

‫ونتوری متر‬ ‫انبساط مخروطی‬ ‫اوریفیس متر‬ ‫زانویی ‪ 90‬درجه‬

‫سینتیک‬ ‫افت‬ ‫‪K‬‬ ‫سینتیک‬ ‫افت‬ ‫‪K‬‬ ‫سینتیک‬ ‫افت‬ ‫‪K‬‬ ‫سینتیک‬ ‫افت‬ ‫‪K‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0.0504‬‬ ‫‪0.053‬‬ ‫‪1.0515‬‬ ‫‪0.0504‬‬ ‫‪0.0302‬‬ ‫‪0.5992‬‬ ‫‪0.0031‬‬ ‫‪0.2108‬‬ ‫‪68.0064‬‬ ‫‪0.0031‬‬ ‫‪0.0317‬‬ ‫‪10.0634‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪0.0415‬‬ ‫‪0.045‬‬ ‫‪1.0843‬‬ ‫‪0.0415‬‬ ‫‪0.0249‬‬ ‫‪0.6‬‬ ‫‪0.0025‬‬ ‫‪0.1743‬‬ ‫‪69.72‬‬ ‫‪0.0025‬‬ ‫‪0.029‬‬ ‫‪11.6‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪0.0344‬‬ ‫‪0.036‬‬ ‫‪1.0465‬‬ ‫‪0.0344‬‬ ‫‪0.0232‬‬ ‫‪0.6744‬‬ ‫‪0.0021‬‬ ‫‪0.1435‬‬ ‫‪68.3333‬‬ ‫‪0.0021‬‬ ‫‪0.0217‬‬ ‫‪10.3333‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪0.0278‬‬ ‫‪0.03‬‬ ‫‪1.0791‬‬ ‫‪0.0278‬‬ ‫‪0.0160‬‬ ‫‪0.5755‬‬ ‫‪0.0017‬‬ ‫‪0.1162‬‬ ‫‪68.3529‬‬ ‫‪0.0017‬‬ ‫‪0.0189‬‬ ‫‪11.1176‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪0.022‬‬ ‫‪0.023‬‬ ‫‪1.0454‬‬ ‫‪0.022‬‬ ‫‪0.0126‬‬ ‫‪0.5738‬‬ ‫‪0.0013‬‬ ‫‪0.0904‬‬ ‫‪69.5384‬‬ ‫‪0.0013‬‬ ‫‪0.0143‬‬ ‫‪11‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪0.0172‬‬ ‫‪0.018‬‬ ‫‪1.0465‬‬ ‫‪0.0172‬‬ ‫‪0.0091‬‬ ‫‪0.5305‬‬ ‫‪0.001‬‬ ‫‪0.0688‬‬ ‫‪68.8‬‬ ‫‪0.001‬‬ ‫‪0.0118‬‬ ‫‪11.8‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪0.013‬‬ ‫‪0.014‬‬ ‫‪1.0769‬‬ ‫‪0.013‬‬ ‫‪0.0071‬‬ ‫‪0.5528‬‬ ‫‪0.0008‬‬ ‫‪0.0522‬‬ ‫‪65.3625‬‬ ‫‪0.0008‬‬ ‫‪0.0098‬‬ ‫‪12.25‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪0.0095‬‬ ‫‪0.009‬‬ ‫‪0.9473‬‬ ‫‪0.0095‬‬ ‫‪0.0079‬‬ ‫‪0.8322‬‬ ‫‪0.0005‬‬ ‫‪0.0381‬‬ ‫‪76.36‬‬ ‫‪0.0005‬‬ ‫‪0.009‬‬ ‫‪18‬‬
‫نمونه محاسبه شده برای مرحله اول‪:‬‬

‫ونتوری متر‬ ‫‪‬‬

‫الف) سینتیک‪:‬‬

‫‪V 2‬‬
‫‪761.0‬‬
‫=‬ ‫‪(h−‬‬
‫‪a h‬‬
‫‪761.0‬‬
‫=‪b‬‬‫‪) 063.0( 850.0‬‬
‫‪− 4050.0‬‬
‫)=‬
‫‪2g‬‬
 ‫ب) افت‪:‬‬

‫‪∆H= h −‬‬
‫‪a 063.0‬‬
‫=‪h‬‬‫‪c‬‬ ‫‪703.0‬‬
‫‪− 0350.0‬‬
‫=‬

‫ج) ‪:K‬‬

‫‪∆ H 0.053‬‬
‫=‪K‬‬ ‫=‬ ‫‪=1.0515‬‬
‫‪V 2 0.0504‬‬
‫‪2g‬‬
‫انبساط مخروطی‬ ‫‪‬‬
‫الف) سینتیک‪ :‬انرژی سینتیک ورودی به انبساط مخروطی (دیفیوزر) برابر انرژی سینتیک ورودی به ونتوری متر می باشد‪.‬‬
‫ب) افت‪:‬‬
‫‪V C2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪∆H= h( −‬‬
‫‪c h d+‬‬
‫)‬ ‫‪2g‬‬ ‫(‬
‫‪1− 703.0‬‬
‫‪61‬‬ ‫)‬
‫‪= ( 423.0‬‬
‫‪− 4050.0‬‬
‫)‪+‬‬ ‫(‬
‫‪× 1− 2030.0‬‬
‫‪61‬‬
‫=‬ ‫)‬
‫ج) ‪:K‬‬

‫‪∆ H 0.0302‬‬
‫=‪K‬‬ ‫=‬ ‫‪=0.5992‬‬
‫‪V 2 0.0504‬‬
‫‪2g‬‬
‫اوریفیس متر‬ ‫‪‬‬
‫الف) سینتیک‪:‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫اوریفیس‬
‫متر‬ ‫سینتیکورودی‬ ‫ونتوری=هد‬
‫متر‬ ‫سینتیکورودی‬ ‫‪ × 4050.0‬هد‬
‫=‬ ‫‪× 1300.0‬‬
‫=‬
‫‪61‬‬ ‫‪61‬‬
‫ب) افت‪:‬‬
‫‪∆H FE3=8.0‬‬ ‫‪(h−e h 38.0‬‬
‫=‬
‫)‪f‬‬ ‫‪733.0‬‬
‫‪× ( 380.0‬‬
‫‪− 8012.0‬‬
‫)=‬

‫ج) ‪:K‬‬

‫‪∆ H 0.21082‬‬
‫=‪K‬‬ ‫=‬ ‫‪=68.0064‬‬
‫‪V2‬‬ ‫‪0.0031‬‬
‫‪2g‬‬
‫زانویی ‪ 90‬درجه‬ ‫‪‬‬
‫الف) سینتیک‪:‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫اوریفیس‬
‫متر‬ ‫سینتیکورودی‬ ‫ونتوری=هد‬
‫متر‬ ‫سینتیکورودی‬ ‫‪ × 4050.0‬هد‬
‫=‬ ‫‪× 1300.0‬‬
‫=‬
‫‪61‬‬ ‫‪61‬‬
‫ب) افت‪:‬‬
‫‪V 2g V 2h‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪∆H= −‬‬
‫‪2 g 2g‬‬
‫‪+ h−‬‬
‫=‪g h‬‬
‫‪h 4050.0‬‬
‫‪61‬‬
‫×‬ ‫(‬ ‫‪−‬‬‫)‬
‫‪4050.0‬‬ ‫‪731.0‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪850.0‬‬
‫‪− 7130.0‬‬
‫=‬

‫‪1‬‬
‫و خروجی برابر هد سینتیک ونتوری است‪.‬‬ ‫که هد سینتیک ورودی‬
‫‪61‬‬
 ‫ج) ‪:K‬‬

‫‪∆ H 0.0317‬‬
‫=‪K‬‬ ‫=‬ ‫‪=10.0634‬‬
‫‪V 2 0.00315‬‬
‫‪2g‬‬

‫‪ . 2‬از رسم نمودار دبی تئوری جریان در اوریفیس متر و ونتوری متر بر حسب دبی واقعی جریان چه نتیجه ای می گیرید؟ دالیل اختالف دبی‬
‫سنج ها با دبی واقعی چیست؟‬

‫ن‚مودا‚ر دب‚ی ت‚ئ‚وری‚ و دب‚ی وا‚قع‚ی ب‚را‚ی‚ ا‚وری‚فی‚س مت‚ر‬

‫‪0‬‬

‫‪0‬‬

‫‪0‬‬

‫‪0‬‬

‫‪0‬‬

‫‪0‬‬

‫‪0‬‬

‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪8‬‬

‫ن‚مودا‚ر دب‚ی ت‚ئ‚وری‚ و دب‚ی وا‚قع‚ی ب‚را‚ی‚ ون‚ت‚وری‚ مت‚ر‬

‫‪0‬‬

‫‪0‬‬

‫‪0‬‬

‫‪0‬‬

‫‪0‬‬

‫‪0‬‬

‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪8‬‬

‫به دلیل افت فشار توسط افت های اصحکاکی و موضعی ایجاد شده در وسایل اندازه گیری شدت جریان‪ ،‬دبی واقعی از دبی تئوری‬ ‫‪‬‬
‫کمتر است‪.‬‬

‫‪ . 3‬مزایا و معایب سه وسیله باال را با هم مقایسه کنید (دقت و کارایی)‪ .‬اثر طول قبل از وسیله را چگونه بررسی می کنید؟‬

‫سطح داخلي ونتوري متر‪ ،‬صاف و صيقلي و مناسب براي اندازه گيري دبي مي باشد؛ در مقابل ساخت‪ ،‬تعمير و نگهداري اين‬ ‫‪‬‬
‫وسيله وقت گير و هزينه بر مي باشد‪.‬‬
‫تهيه‪ ،‬بازديد و نگهداري اوريفيس متر به مراتب آسان تر از ونتوري متر مي باشد؛ اما بر اثر اصطكاك و برخورد با مواد سنگين و‬ ‫‪‬‬
‫خورنده‪ ،‬لبه هاي روزنه اي اوريفيس كنده شـده و محاسبات اوليه را با خطا مواجه مي كند‪.‬‬
‫استفاده از روتامتر براي محاسبات دبي با توجه به نبود فرمول تئوري و داشتن منحنـي كاليبراسيون براي اين امر همراه با خطاي‬ ‫‪‬‬
‫عملياتي مي باشد‪ ،‬اما در مقياس هاي بزرگ با توجه به دبي باالي جريان مي توان از اين خطاي جزئي چشم پوشي نمود‪.‬‬

‫‪∆H‬‬
‫=‪K‬‬
‫‪ .4‬از رسم منحنی تغییرات انرژی ( ‪( ) V 2‬انرژی سینتیک ورودی ‪ /‬افت انرژی) بر حسب انرژی سینتیک ورودی برای ونتوری متر و‬
‫‪2g‬‬
‫اوریفیس متر چه نتیجه ای می گیرد؟ (جدول ‪)3‬‬

‫م‚ن‚حن‚ی ت‚غ‚ی‚یرا‚ت ا‚ن‚رژی جنب‚شی ب‚ر حسب ا‚ن‚رژی‚ سی‚ن‚ت‚ی‚ک ورودی‚ ب‚را‚ی‚ ون‚ت‚وری‚ م‚ت‚ر‬
‫‪1.1‬‬

‫‪50.1‬‬

‫‪1‬‬
‫ان‚ر‚ژ‚ی جن‚ب‚شی‬

‫‪59.0‬‬

‫‪9.0‬‬

‫‪58.0‬‬
‫‪50.0‬‬ ‫‪40.0‬‬ ‫‪30.0‬‬ ‫‪30.0‬‬ ‫‪20.0‬‬ ‫‪20.0‬‬ ‫‪10.0‬‬ ‫‪10.0‬‬

‫من‚حن‚ی ت‚غ‚ی‚ی‚را‚ت ا‚ن‚رژی‚ جن‚ب‚شی ب‚ر حسب ا‚ن‚رژی‚ سی‚ن‚ت‚ی‚ک ورودی‚ ب‚را‚ی‚ ا‚وری‚فی‚س م‚تر‬
‫‪87‬‬
‫‪67‬‬
‫‪47‬‬
‫‪27‬‬
‫‪07‬‬
‫ان‚ر‚ژ‚ی جن‚ب‚شی‬

‫‪86‬‬
‫‪66‬‬
‫‪46‬‬
‫‪26‬‬
‫‪06‬‬
‫‪85‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪ . 5‬ضرایب تخلیه اوریفیس متر و ونتوری متر را بدست آورید‪ .‬آیا این ضرایب به دبی جریان بستگی دارند؟‬

‫با تقسیم دبی واقعی بر دبی ونتوری متر و اوریفیس متر‪ ،‬ضرایب تخلیه آن ها بدست می آید‪.‬‬ ‫‪‬‬
 ‫‪Cd‬‬ ‫‪K‬‬
‫‪0.9375‬‬ ‫‪0.8273‬‬
‫‪0.9327‬‬ ‫‪0.8215‬‬
‫‪0.9775‬‬ ‫‪0.8632‬‬
‫‪0.9692‬‬ ‫‪0.8565‬‬
‫‪0.9484‬‬ ‫‪0.8445‬‬
‫‪0.9562‬‬ ‫‪0.8621‬‬
‫‪0.9318‬‬ ‫‪0.8390‬‬
‫‪0.7280‬‬ ‫‪0.8454‬‬
‫مقدار ضریب تخلیه تابع‬

‫‪    .1‬محل دقیق فشارسنج ها‬

‫‪    .2‬عدد رینولدز‬

‫‪    .3‬نسبت قطر لوله به قطر اریفیس‬

‫لذا مقدار ضرایب تخلیه به دبی بستگی ندارد‪.‬‬

‫‪ .6‬منحنی کالیبراسیون رتامتر را رسم کنید‪.‬‬

‫من‚حن‚ی ک‚الی‚ب‚را‚سی‚ون رت‚ام‚ت‚ر‬

‫‪03‬‬

‫‪52‬‬

‫‪02‬‬
‫عدد ر‚ت‚امت‚ر‚‬

‫‪51‬‬

‫‪01‬‬

‫‪5‬‬

‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬

‫نتیجه گیری‪:‬‬

‫بین نقاط ‪ C‬و ‪ D‬تغییر قطر از ‪ 26‬به ‪ 15‬داریم ولی تلفات بسیار کمی در آن وجود دارد‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫بین نقاط ‪ D‬و ‪ E‬یک لوله مستقیم داریم ولی تلفات آن کم می باشد چون داخل آن خیلی صاف است و سطح مقطع آن ثابت می باشد‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫سرعت در اوریفیس به طور فوق العاده ای افزایش می یابد که در اثر کاهش سطح مقطع است‪.‬‬ ‫‪‬‬
 ‫هر چه دبی کم می شود اختالف بین مانومترها کم می شود‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫ونتوري متر و رتامتر وسايل نسبتا ً مناسبي در اندازه گيري شدت جريان مي باشند و از بين اين دو وسيله ونتوري متر دقت بيشتري نسبت به‬ ‫‪‬‬
‫ديگري دارد‪.‬‬
‫با كاهش دبي ورودي جريان‪ ،‬ميزان افت انرژي در ونتوري متر و اوريفيس متر نيز كاهش مي يابد‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫خطاي اندازه گيري اوريفيس متر در دبي هاي پايين كم و با افزايش دبي ورودي زياد مي شود‪.‬‬ ‫‪‬‬