Woda rzeźbiarzem

powierzchni Ziemi
„Kropla drąży kamień”, „cicha woda brzegi rwie” –
przysłowia te wskazują na sposób, w jaki działa woda –
cierpliwie, wytrwale i długoterminowo. Działając w ten
sposób, powoli i systematycznie zmienia teren, przez który
przepływa. Dzięki temu wpływowi powstają jaskinie,
wąwozy i doliny rzeczne.
 Zjawiska krasowe
Niektóre skały, z których zbudowana jest
skorupa ziemska, są podatne na chemiczne
działanie wody. Do takich skał należą między
innymi wapienie. Woda przenikając przez
znajdujące się w ich obrębie szczeliny,
rozpuszcza je i wypłukując rozpuszczone
minerały, przyczynia się do powstawania coraz
większych szczelin, komór, a konsekwencji
jaskiń i podziemnych korytarzy. Jaskinie łącza
się ze sobą, tworząc nierzadko
wielokilometrowe skomplikowane systemy.
Niektóre z jaskiń mają swoje ujścia na
powierzchni ziemi, ale wiele z nich pozostaje
całkowicie ukryte.
Zdarza się potok płynący na powierzchni
wypłukuje przejście do znajdującej się pod
powierzchnią ziemi komory i nagle znika. Takie
miejsce nazywamy „ponorem”. Potok może też
nagle wypłynąć w innym miejscu na powierzchnię
i taki wypływ nazywamy „wywierzyskiem”, które
różni się od zwykłego źródła tym, że prowadzi
znaczne ilości wody. Woda rzeźbi również
powierzchnię skał, tworząc rozmaite wzory. W
zależności od kierunku spływu i składu
chemicznego skał tworzą się niecki, zagłębienia,
dziurki lub bardzo charakterystyczne podłużne
„rowki krasowe”. W Polsce najbardziej znanym
rejonem występowania zjawisk krasowych jest
Jura Krakowsko-Częstochowska i Tatry.
 Wąwozy i przełomy
Długotrwałe działanie większych cieków wodnych, takich jak potoki i rzeki, w
terenie o zróżnicowanej budowie geologicznej z nagromadzeniem skał o różnym
składzie, twardości i odporności na działanie wody, prowadzi do powstawania
wąwozów. W takich przypadkach działa najczęściej mechaniczna siła wody –
miękki materiał jest wypłukiwany, a pozostają wypreparowane twardsze,
odporniejsze skały. Potoki kształtują skomplikowane wąwozy, natomiast rzeki
przebijają się przez masywy skalne tworząc przełomy. Dzięki takim działaniom
wody powstały bardzo atrakcyjne widokowo wąwozy skalne znane z Tatr i Pienin
(najbardziej znanymi jest Wąwóz Sobczański i Wąwóz Homole w Pieninach oraz
Wąwóz Kraków w Tatrach), przełomy dużych górskich rzek (Dunajca w Pieninach i
Popradu w Beskidzie Sądeckim) oraz pojedyncze wypreparowane skały znane z
Jury Krakowsko-Częstochowskiej (np. Maczuga Herkulesa w Pieskowej Skale).
 Doliny rzeczne
Duża rzeka, płynąc w otwartym terenie, prowadzi swoje
wody najdogodniejszym dla siebie torem. W okresach z
niskim stanem wody kształtuje jedynie dno koryta,
natomiast w czasie wezbrań powodziowych rozlewa się
szeroko, podmywa brzegi, czasem zmieniając przebieg
koryta. Rzeka zachowuje się jak żywy organizm –
podlega rytmicznym zmianom, a do swojej egzystencji
potrzebuje odpowiedniej przestrzeni. Taką przestrzeń
nazywamy terenem zalewowym i powinna ona
pozostawać do „dyspozycji” rzeki. Człowiek może ją
wykorzystywać w postaci łąk i pastwisk, ale w
momencie, gdy pojawia się fala powodziowa musi
oddać ją rzece.
Niestety, często zdarza się, że człowiek próbuje nieumiejętnie ujarzmić
rzekę, żeby zabrać dla siebie zajętą przez nią przestrzeń. Poprzez
nadmierną regulację (betonowe dno, progi, wały i prostowanie koryta)
próbuje wtłoczyć ją w krępujące, zbyt ciasne „ubranie”. Takie działanie
często kończy się powodzią i jeszcze większymi zniszczeniami w
dolnym biegu rzeki. Pamiętajmy, że rzeka potrzebuje dla siebie
odpowiedniej przestrzeni – nie zabierajmy go jej przez zamianę
obszarów zalewowych na tereny budowlane, zabezpieczmy tylko to co
niezbędne, czyli sąsiedztwo istniejących już miejscowości. Woda się nie
kurczy i w czasie powodzi musi gdzieś się rozlać. Lepiej żeby były to łąki
i pastwiska niż wsie i miasta ze zwartą zabudową.
 KONIEC
Natalia Rusek i Dominika Saran II G