NOWOROCZNE ZWYCZAJE I ZABAWY
Uczty i zabaw y noworoczne wyw'odzą się z odległej sta ro ż y t­ statków , tam ty m dostojeństw , rodzicom pociechy z dziatek, pannom
ności, zw łaszcza z Rzymu, gdzie urządzano je w czasach pogańskich
ku czci bogów. W i*3ligijny c h a ra k te r tych św iąt w platano huczną
wesołość aż do w yuzdania. W starożytnym Rzymie dzień 1 stycznia
obchodzono jako św ięto radości. P rzy spotkaniu uściskiem dłoni
i pocałunkiem życzono sobie szczęścia. Jedzono dużo słodyczy i słod­
kich owoców. Poniew aż wierzono, że ja k się spędzi pierw szy dzień
nowego roku, ta k i będzie cały rok, sta ra n o się więc uczynić go
w m iarę możności najprzyjem niejszym . D rzw i domu strojono gałę-
żmi w aw rzynu, a wieczorem zapalano n a nich lam pki. nocy u rz ą ­
dzano huczne uczty z udziałem licznych gości. N a uljcf^h yo^brzmię-
w ały śpiewy i krzyki. W karczm ach i różnych spętUinkaęh pehio
było pijanych opryszków. N ierzadko zdarzały się tej nocy jiapa<jy
i kradzieże. P rzebierano się w skóry zwierzęce, najczęściej w jele­
nie, a naw et za bogów. G rano nam iętnie w kości, a grom ady k ugla­
rzy i błaznów chodziły od domu do domu i w yłudzały pieniądze.
Składano też sobie upominki, zw yczaj ten był prak ty k o w an y we
w szystkich w arstw ach społeczeństwa. W yżsi urzędnicy składali da­
ry sw ym podwładnym , dzieci swym nauczycielom i wychowawcom,
znajom i znajom ym , a naw et najbiedniejsi składali je swym bogatym
opiekunom. Cesarze przyjm ow ali d ary od swych poddanych i od­
w zajem niali im się. Były one najrozm aitsze, skrom ne i bogate; były
gałązki i liście w aw rzynu, owoce, miód, pla­
cek, były pieniądze i różne złote przedm ioty
z odpowiednimi napisam i.
Zw yczaje te, w pewnej nieco zmienionej
formie, istniały w średniowieczu praw ie we
w szystkich k ra ja c h europejskich. N iższy kler,
chłopcy i żacy mieli swoje specjalne święta.
Podczas tych św iąt i uroczystości śpiewano
różne nieprzystojne pieśni i pozw alano sobie
n a grube żarty. Były one szczególnie rozpo-
wszeclinione we F ra n cji i trw ały aż do czasów
rewolucji.
W daw nej Polsce także istniał zw yczaj
rozdaw ania podarków w N o ^ Rok. Szczegól­
nie królowie składali swym dworzanom boga­
te dary, zw ane „kolendą". Znane je st opowia­
danie o Stańczyku, trefnisiu króla Z ygm unta
A ugusta, k tó ry nie otrzym aw szy za jak iś zło­
śliw y ż a rt „ k o lę d y " od króla, powiedział:
„Dla mnie rok nie nowy, bo suknie stare".
U słyszaw szy to Z ygm unt A ugust uśm iechnął
się i kazał dać Stańczykow i nowe szaty.
W Niem czech psoty i figle noworoczne
są n a porządku dziennym. P rzypom inają one
sw ym charak terem zw yczaje starorzym skie.
N a wsi, gdy gospodarz -wstaje rankiem w No­
wy Rok to nieraz się zdarza, że m usi szukać
w rót albo w oza w szczerym polu, hen za wsią.
S tare kroniki podają, że w daw nych cza­ Andriolli.
sach żegnano w Polsce s ta ry rok w skupieniu
i m odlitw ą dziękczynną do B oga za łaski, doznane w ciągu roku.
W W arszaw ie słynne były. uroczyste nabożeństw a, zwłaszcza
w kościele św iętego K rzyża i u Bem ardjm ów , n a ssakończenie roku
odpraw iane, n a któ re schodziły się wielkie tłu m y ludzi z całego
niiasta,
Z końcem X VII w ieku przedostała się z Zachodu do Polski
m oda spędzania ostatniego dnia roku wesoło, n a ucztach i zabaw ach.
W cichych dw orkach święcono S ylw estra uroczyście, nie ^wy­
ru szając z domów, w gronie bliskich sercu gości.
S zlachta obrzucała się ziarnem , najczęściej owsem, aby w przy-
sztym roku dopisała obfitość zboża. Ja d ąc do sąsiadów z powinszo»-
w aniem , sypali owies w rękaw icę, a przybyw szy n a miejsce, sk ła­
dali go po szczypcie w każdym rogu stołu, zastaw ionego suto m ię­
siwem, tru n k am i i bakaliam i. N a każdym stole już od św itu leżał
bochen Chleba żytniego, jako symbol obfitości i urodzajów przez
cały rok. P rz y pow inszow aniach w ręczano sobie bogate podarunki,
ja k : konie, szable, pierścienie, kołpaki sobolowe, pasy lite, puchary
i r m § y złote łub srebrne. Czeladź w inszow ała panom , czekając na
„kolędę".
D aw niej n a Nowy Rok życzono sobie: „Bóg cię sty k a j"! P o­
lecano ;Się tym i słow am i błogosław ieństw u boskiemu. Z nam ienit­
szym członkom rodziny, dla których pozostali m ięli obowiązki, albo
k o m u ^ r z e z to uszanow anie chciano okazać, dzieci praw iły oracje,
żaki perory, dw oracy sadzili się n a koncepty, a proboszcz z ambony,
kończąc kazanie, składał życzem a parafianom i dziedzicowi. Po­
dobnie za pow rotem z kościoła n a obiad zaproszeni goście składali
życzenia gospodarzom , by w nowym roku służyło im zdroMde
i szczęście i n a w zajem dziękowali za odbierane życzenia. Ci, k tó ­
rych a ę spodziewano, a nie mogli przybyć, skłiądali życzenia listow ­
nie przez um yślnych posłańców i otrzym yw ali listow ną odpowiedź
i życzenia. W iedziano, co każdem u życzyć w ypada, a więc tym , do­
i kaw alerom szczęścia m ałżeńskiego, a w szystkim błogosławieństwa
W szechmocnego i długiego życia.
W ieczorem parobcy po w siach poprzebierani w różne postacie,
wiodąc z sobą w ypchanego tu r a albo wilka, obchodzili po kolei z m u­
zy k ą i śpiewem gospodarzy, otrzym ując od nich za to w darze róż­
ne św iąteczne potraw y, śpiew ano ta k długo, aż gospodarz wyniósł
d atk i w naturze. N a podziękowanie śpiewano znowu pieśni, życząc —
jeżeli otrzym ali obfitą kolędę — wszelkich pomyślności i urodzajów
gospodarzom . W przeciw nym razie w ym aw iano im skąpstw o w dow­
cipnych, a nieraz i w bardzo złośliwych rym ach. To też rzadko kto
n ara żał się kolędnikom, woląc uniknąć przycinków. Poprzebierani
za dziadów, cyganów, żydów, w skóry zwierzęce — niedźwiedzia,
wilka, czy choćby b arana, naśladow ali głosy różnych zw ierząt i p ta ­
ków, ja k kozy, krowy, bociana, a dziew częta udaw ały przed nimi
w ielki strach . W niektórych okolicach do dziś podobno gospodynie
w ypiekają specjalny g atunek pieczyw a zw any „szczodrakam i", m a­
jący k sz tałt różnych zw ierząt i ptaków .
Gdy szlachta po dw orach spostrzegła się, że przyjm owanie
okazałych kom panij ze z g ra ją służby i koni, karm ienie ich i poje­
nie, które rozpoczęte w wieczór sylw estrow y, tydzień cały nieraz
po tym trw ało, drożej kosztuje i dla gospodarzy bardziej je st ucią­
żliwe, niż zabaw a w mieście, zaczęto ściągać n a zabaw y redutowe
do W arszaw y. Poznania, Lwowa lub Wilna,
^ a redutę nie godziło się wejść bez „larw y"
czyli m aski. Służyła ona na to „aźieby rów-
■^ośę m iędzy kom panią za równe pieniądze się
baw iącą zachow ana była". Póki człowiek n a­
w et podłej kondycji był pod m aską, n ik t nim
nie \m<5gł pogardzać i krzyw dy mu czynić.
S zew c,' kraw iec i jakikolw iek rzemieślnik
u k ry ty pod m aską, m ógł się bawić pospołu
z państw em . Osoby „dystyngow ane", które
chodziły n a reduty, pilnie się strzegły, żeby
ich nie poznano pod m aską. Wielce się lubo­
w ały w ukryw aniu swej tajem nicy i bałam u­
ceniu bliźnich. Jed n ak równość i na reducie m ia­
ła swoje gram ce. Gdy k toś zbytnim hałasem za­
kłócał zabawę, b rali go między siebie Stróże,
stojący u drzwi, i aw an tu rn ik m usiał się zdem a­
skować. Jeżeli się okazało, że to była osoba
dobrze urodzona, puszczano ją wolno, zadow a­
la jąc się tym , że już nie mógł wejść z powro­
tem na redutę. Jeżeli jednak aw anturnik po­
chodził „z gm inu", to zdarzało się, że zaraz
na m iejscu zostaw ał obity kijam i, albo dla od­
poczynku i uspokojenia pakowano go do kozy.
M iastp i ludzie odmieniali się w wdeczór
sylwestro\vy. W szyscy młodnieli, promienieli,
w szystko w ydaw ało się weselsze, bogatsze,
ustrojono się w co k to m iał najlepszego, nie
Kolędnicy żałowano ostatniego grosza na zabawę, ta ń ­
czono do u tra ty tchu, pito do u tra ty przy­
tomności. Szał jednych poryw ał drugich. S tarzy jakby za dotknię­
ciem różdżki czarodziejskiej staw ali się na tę noc młod 3mii. Do
najw iększego napięcia dochodziła zabaw a o godzinie dwunastej,
w chwili w itania Nowego Roku. W inszowano sobie, wygłaszano
przemówienia. Tańce i p ija ty k a przeciągały się do białego dnia. P rzy
kielichu w ęgrzyna zapom inano dawnych uraz, padano sobie w ob­
jęcia i polecano się w zajem nie opiece boskiej. ; .
' D ziatw a ze szkół i żaki obchodzili domy, najczęściej z jaseł­
kam i i szopką, śpiew ając piosenki okolicznościowe i zbierając obfi­
te nieraz datki, któ re im starczały przez długie miesiące na życie.
W szkółkach parafialn y ch zakonnice i księża układali wierszyki
i rym ow ane powinszowania' dla dziatw y, prześcigając się w cięto­
ści i satyrycznym zabarw ieniu sw ych utworów.
Do dnia Nowego Ro^u przyw iązany je st szereg przesądów,
a m ianowicie: to, co w Nowy Rok robiłeś, będziesz robić przez cały
rok. J a k ci się wiedzie w Nowy Rok, ta k ci się będzie wiodło przez
cały rok. Jeśli odbierasz lub w ydajesz pieniądze, będziesz je w yda­
w ać lub odbierać przez cały rok. Do szczególnie proroczych należał
Nowy Rok. W różono sobie: „N ow y Rok pogodny, zbiór będzie do­
rodny", „Jak i pierwszy, drugi ćmi, tak ie sierpnia, w rześnia dni".
Albo: „N a Nowy Rok jasno, w gum nach będzie ciasno". Są jeszcze
przysłow ia, odnoszące się do przy ro stu dnia: „N a Nowy Rok przy­
było dnia n a zajęczy skok". Słptny Nowy Rok uważano za niedobrą
przepowiedmę wilgotnego lata. Do zabaw styczniowych należało
między innym i chodzenie po domach z szopką, turoniem lub gwiaz­
dą. Była to p o ra sąsiedzkich kuligów, hucznych zabaw, tańców
i w szelakiego w esela — zaczynał się karnaw ał!
 Bok X. Warszawa, 1 stycznia 1939 roku. Nr 1

NA PROGU NOWEGO ROKU

Mamy więc już poza sobą rok 1938, pamiętny rok szerszej, bo państwowej, potrzebny jest wysiłek powszech­
dwudziestolecia niepodległości, rok, brzemienny w histo­ ny. Obok rządu, który planuje i daje inicjatywę, musi sta­
ryczne wydarzenia i związane z nimi doświadczenia. Na nąć całe społeczeństwo, przeniknięte w najszerszych ma­
przestrzeni minionych dwudziestu lat naszego samodziel­ sach zrozumieniem dla tej inicjatywy i obywatelskim du­
nego życia państwowego chyba tylko lata 1920 i 1935 za­ chem dobrej woli, z jaką trzeba poprzeć słuszne, celowe,
pisały się wydarzeniami o równym czy wyższym ciężarze a więc i pożyteczne zamierzenia czynników kierujących
gatunkowym. Z okazji dwudziestolecia dokonaliśmy na ła­ państwem.
mach naszego pisma przeglądu naszego dorobku, w któ­ Gdy więc w tej chwili sprawa rozbudowy naszych sił
rym osiągnięcia roku 1938 zajęły niemałą rolę. Nie bę­ obronnych stoi na czele zamierzeń najwyższych, kierowni­
dziemy przeto wracali do tych spraw jeszcze raz dziś, na czych czynników państwowych, gdy — z drugiej strony —
przełomie lat kalendarzowych. Podkreślimy jednak, że wa­ dla sprawy tej cały naród ma głębokie zrozumienie, to jak­
ga najistotniejszych wydarzeń ubiegłego roku mieści się że wielkie obowiązki spadają w związku z tym na nas
nie tylko w bezpośrednich skutkach tych wydarzeń, ale wszystkich, na wojsko, które jest najistotniejszym repre­
także w doniosłych doświadczeniach, jakie wtedy poczy­ zentantem obronności. My — wojsko — musimy kroczyć
niliśmy. Stwierdziliśmy bowiem jeszcze raz, że w obliczu w pierwszym szeregu wielkiej rzeszy narodowej, pracują­
powagi chwili naród nasz potrafi zjednoczyć się, potrafi za­ cej dla wielkości i lepszej przyszłości Polski. Musimy mieć
pomnieć o nieistniejących zresztą zaporach, dzielących go ambicję, aby się stać wyjątkowym, wzorowym wojskiem,
na codzień. I stwierdziliśmy także, jak wielkie znaczenie stanowiącym godne dopełnienie tych wszystkich wielkich
w rozstrzyganiu sporów między narodami ma wojsko, ja­ inwestycyj, czynionych przez rząd i naród dla wzmożenia
ko przejaw siły państwa. naszego potencjału obronnego.
Te doświadczenia trzeba brać bardzo skrupulatnie w I to dla każdego z nas, wojskowych, powinno być wy­
rachubę przy planowaniu prac na przyszłość. Musimy je tyczną wszystkich planów i zamierzeń, czynionych na pro­
wziąć pod uwagę zwłaszcza my wszyscy, którzy pracuje­ gu nowego roku.
my w wojsku czy dla wojska, którzy służymy w Polsce W jakim kierunku należy w naszej pracy w wojsku
wielkiej sprawie obrony państwa. obrócić największe wysiłki?
Dzień Nowego Roku jest okazją do spojrzenia w przy­ Wydaje nam się, że na to pytanie znajdziemy odpo­
szłość. Każdy z nas w dniu tym przeżywa chwilę zastano­ wiedź we wspomnianej już wyżej mowie sejmowej' wice­
wienia nad pytaniem, co ten nadchodzący rok nam przy­ premiera Kwiatkowskiego, który powiedział:
niesie, usiłuje przewidywać i układać plany. „Największe i najprawdziwsze bogactwo Polski to lu­
Rozważmy to pytanie w skali najszerszej i zastanów­ dzie. Toczy się na ziemiach polskich walka, jedyna walka,
my się nad obowiązkami, jakie ciążą na każdym z nas w jaką toczyć warto. Walka o charakter człowieka, który
związku z rolą, przypadającą dziś wojsku w państwie. niebawem dojrzeje w Polsce“.
Spojrzawszy prawdzie śmiało w oczy, musimy sobie Otóż właśnie: „Jedyna walka, jaką toczyć warto“ !
powiedzieć otwarcie, że sytuacja międzynarodowa na tle Na nic się nie zdadzą wielkie inwestycje, potężny sprzęt
wypadków zeszłorocznych bynajmniej nie układa się w wojenny, najwymyślniejsze maszyny, jeśli za tym wszyst­
sposób, który by upoważniał nas do optymizmu. Coraz to kim nie będzie stał człowiek mocny duchem, człowiek cha­
nowe, nieprzewidziane zadrażnienia międzypaństwowe, nie rakteru i czynu, odważny i przejęty wolą zwycięstwa w
obejmują co prawda Polski bezpośrednio, nakazują nam • każdej walce i w każdej okoliczności życiowej.
jednak nieustającą czujność i gotowość, świadcząc wciąż Wojsko musi podjąć hasło wychowania takiego wła­
o wysokim naładowaniu atmosfery politycznej. W tych śnie człowieka, a raz podjąwszy — wcielać je konsekwent­
warunkach w każdej chwili może nastąpić wyzwolenie ol­ nie w czyn. W dzisiejszych warunkach jest to praca o naj­
brzymich sił, pośpiesznie gromadzonych przez wszystkie większej doniosłości nie tylko dla wojska, ale i dla przy­
niemal państwa świata w obecnym wyścigu zbrojeniowym. szłości Polski. Tę pracę podjąć muszą w wojsku wszyscy
Okoliczność ta sprawia, że zagadnienie obronności w wychowawcy, pamiętając, że każdy młody żołnierz powi­
państwie urasta do wielkości pierwszorzędnej. Prawdę tę nien opuszczać szeregi jako pełnowartościowy, w nowocze­
naród nasz zrozumiał dawno, kierując wszystkie wysiłki snym duchu urobiony obywatel swego kraju, który żoł­
na pomnożenie swej siły zbrojnej. Sprawa obronności zna­ nierskie zalety promieniować będzie na swe najbliższe oto­
lazła się też na pierwszym miejscu w rządowym progra­ czenie, stając się w ten sposób czynnikiem odrodzenia du­
mie inwestycyjnym, ujawnionym ostatnio w expose sej­ cha narodu.
mowym wicepremiera Kwiatkowskiego. Jak wiadomo, Zdajemy sobie sprawę, że praca to ciężka, że w związ­
wzmożenie potencjału obronności ma być według tego pro­ ku z nią obowiązki podoficera są trudne. Ale tym nie mniej
gramu zasadniczym celem prac inwestycyjnych pierwsze­ musimy te obowiązki wziąć na swe barki i musimy je wy­
go trzylecia. pełnić do końca.
Jest rzeczą oczywistą, że dla osiągnięcia pełnego po­ Na progu nowego roku życzmy sobie, aby je wypełnić
wodzenia jakiejkolwiek pracy, prowadzonej w skali naj­ jak najlepiej ku chwale i pożytkowi naszej Ojczyzny.
 (POGADANKA NA NOWY ROK)

Zaczyna się nowy rok. Na całym świecie ludzie skła­ Rok w wojsku jest rokiem dobrze spędzonym i żoł­
dają sobie życzenia, każdy się czegoś spodziewa, jakiejś nierz może go sobie i swoim kolegom szczerze powinszować.
odmiany w swym życiu, czegoś lepszego, niż było dotąd. Ale szczególnie — żołnierz polski.
Zdaje się, jakby się wszyscy cieszyli, że Bóg pozwolił im
Przecież to jeszcze niedawno, dwadzieścia lat temu,
przeżyć rok miniony i zacząć nowy.
ten kraj polski był w niewoli u obcych i zajęty przez obce­
Radość ta jest słuszna. go żołnierza. Kiedy nadchodził Nowy Rok, każdy Polak
Życie ludzkie jest tak niedługie, że jeden rok, 365 modlił się w duszy o to najwięcej, żeby jego Ojczyzna od­
dni, dużo znaczy. Wiele, wiele dobrego może się stać przez zyskała wolność i stała się niezależnym państwem. Po ko­
taki przeciąg czasu i wiele złego. Czy więcej złego, czy ściołach i domach, gdzie tylko wróg nie szpiegował,
dobrego? Któż to wie? Życie ludzkie jest jakby wieńcem, brzmiała pieśń błagalna: „Ojczyznę, wolność, racz nam
plecionym ze złego i dobrego, ze szczęścia i nieszczęścia. wrócić Panie!“ A jakże teraz jest inaczej w Polsce!
Jeden poeta powiedział, że „nierówno do tegoż wieńca
pleciono; więcejże daleko człowiek frasunków czuje, niż Teraz każdy rok nowy jest rokiem w wolnym kraju,
radości“. Ale potem wytłumaczył, że*to się tylko tak czło­ w państwie własnym, wielkim i potężnym. Teraz w dzień
wiekowi zdaje pewnie, dlatego, że każdy więcej do serca Nowego Roku wyrywa się z serca polskiego modlitwa
bierze złe, niż dobre i dlatego dłużej złe pamięta. dziękczynna za odzyskaną wolność, za to największe szczę­
ście ludzkie, jakim jest wolność. I nie tylko ludzkie — boć
Ale przecież człowiek nie zawsze wie, co jest dobre
przecież każde stworzenie, najlichsze nawet, boi się niewoli
a co złe dla niego. Bo naprawdę dobre jest nie to tylko, co
jak śmierci, ucieka przed każdym, kto je chce schwytać
jest przyjemne. Często rzeczy ciężkie i przykre wychodzą
i uwięzić! Teraz Polak co rok oblicza, jak rośnie siła pol­
człowiekowi na dobre, a przyjemne do złego prowadzą.
ska, jak przybywa blisko pół miliona ludzi rocznie, jak
Nieszczęście jest właściwie dobrym nauczycielem człowie­
wzrastają miasta, pomnaża się ilość kolei, dróg i wszelkie
ka, uczy go żyć i poznawać swoje siły.
bogactwa, jak zwiększa się poszanowanie dla Polski u ob­
Dlatego na Nowy Rok ludzie właśnie nie powinni so­
cych. I także serce polskie rośnie, rośnie z dumy i radości,
bie życzyć samego szczęścia, ale tylko sił do przetrwania
że Polacy doczekali się na nowo po stu z górą latach należ­
złego i dobrego, i nie powinni pragnąć tylko lepszego ro­
nego im miejsca na świecie.
ku, ale tego, żeby sami stawali się co rok lepsi.
A w tych rozmyślaniach i obliczeniach, które naród
Żołnierz dobrze rozumie — bo się uczy tego w służbie
polski robi na Nowy Rok, znowu wielkie, może największe
wojskowej — że tylko ciężką pracą i panowaniem nad so­
bą dochodzi się do dobrego. Służba wojskowa, ten rok czy miejsce dzisiaj zajmuje żołnierz, wojsko polskie. Bo to
dwa, spędzone w wojsku, to jakby osobne, małe życie. , przecież jest siła narodu, jego obrona, jego ufność; bo
W tych murach koszar, na tym dziedzińcu ile ciężkiego przecież pod tą osłoną naród może używać pokoju, rozwi­
trudu przejść musi nieraz żołnierz, ile namęczyć się do jać swoje wsie i miasta, pracować na roli i w fabrykach,
siódmego potu! Niejedna nawet przykrość go spotka, nie­ w urzędach i warsztatach. Na straży całego kraju stoi żoł­
raz i niemiłe słowo usłyszy. nierz polski, — ten, który jest pod bronią i ten, który każ­
Ale po skończonej służbie wojskowej rozumie już, że dej chwili za broń chwycić gotowy, kiedy go władza pań­
właśnie ten trud i to, co się mu wydawało złe i przykre, stwa powoła.
wyszło mu na dobre, jako żołnierzowi i człowiekowi. Czuje Dlatego w dzień Nowego Roku cała Polska myśli o
się silniejszy, zdrowszy, ruchliwszy. Rozumie potrzebę po­ swoich żołnierzach i życzy im serdecznie zdrowia i siły,
rządku i karności. Nie jest już niedołęgą. Jest prawdzi­ na pożytek własny i całej Ojczyzny.
wym mężczyzną, odważnym i mocnym. A nade wszystko
przybyła mu jedna zdolność: zdolność do obrony Ojczyzny
z bronią w ręku. Dlatego żołnierz odtąd jest dumny z po­
wodu zaszczytnego, honorowego zaliczenia do obrońców
kraju.
 Wspomnienia z kampanii powstania wielkopolskiego
N ow ozorganizow any oddział pow stańców , pod nazw ą „4 kom ­
p an ia gnieźnieńska", w yruszył dnia 14 stycznia 1919 roku n a odci­
nek fro n tu północno-zachodniego w rejon Szubin — K cynia. P ierw ­
szego dnia kompania, d o tarła do miejscowości Pińsk, pow iat Szubin,
gdzie zajęła kw atery, oczekując dalszych rozkazów. Ubezpieczo­
na placów kam i, przeprow adza w yw iad przedpola i okolicznych m iej­
scowości, w w yniku którego ustalono, że z w yjątkiem drobnych p a ­
troli, nieprzyjaciel nie posiada w iększych sił na tym odcinku.
B yła to ta k zw ana cisza przed burzą, bo już dnia 17 stycznia
nagle zaalarm ow ana kom pania w yrusza m arszem przyśpieszonym
na p rzełaj przez las w kierunku na zachód — rzekom o n a spotkanie
przeciw nika. Po przebyciu około 3 kilom etrów , zatrzy m u je się na
sk ra ju lasu. N astępuje k ró tk i rozkaz — padnij i dowódcy w ychodzą
na obserw ację. W krótce słychać głuche strza ły karabinów , których
odgłos zdradzał, że p ad a ją w przeciw nym kierunku. To jedna z kom ­
panij poznańskich rozpraw iała się z grenzschutzem w ilości jednego
pułku, nadciągającym szosą K cynia — Poznań. Czołowe oddziały
P rusaków d otarły do m iejscowości Słyną w y (Zalzdorf), gdzie sk u ­
tecznie odpierała ich kom pania z Pakości. N asza kom pania w ilości
około 270 ludzi znalazła się na tyłach siły głów nej przeciw nika, skąd
w ykonała natarcie. Zaskoczeni P ru sa cy niespodziew anym n a ta r ­
ciem znaleźli się w jednej chwili zam knięci z trzech stron, to też
a rm a ty i k arab in y m aszynow e nie zastąpiły opuszczonych nerw ów
przeciw nika i po kilkum inutow ej w alce cały ich pułk znajdow ał się
w rozsypce. R a tu ją c się ucieczką, pozostaw ia n a polu zabitych i ra n ­
nych oraz dużo sprzętu wojennego, ja k 8 arm at, 36 karabinów m a­
szynowych, k arab in y ręczne, am unicję, tabor, kuchnie, a naw et czę­
ści m undurow e — porzucone przez uciekających. Był to odw et na Zdzieranie flag przy „Grandce" w Poznaniu
czasie, za poniesioną porażkę naszych pow stańców w dniu 13 stycz­
nia. Tego sam ego dnia kom pania w yrusza na Rynarzew o, po raz gólne wyróżnienie w te j w alce zasłużył nasz kochany dowódca kom ­
drugi zajęte przez P rusaków dnia 13 stycznia. P osuw ając się m a r­ panii ś. p. chorąży m a ry n a rk i W achtel, k tó ry będąc ciężko ranny,
szem ubezpieczonym około godziny 16-ej oddział straż y przedniej resztk am i sił rw ał się naprzód, zachęcając podw ładnych do o sta­
zajął przedm ieście i po kilku strza ła ch P ru sa cy opuścili m iasto, w y­ tecznego zw ycięstw a. T rafiony śm iertelnie serią pocisków k arab in a
cofując się w kierunku Bydgoszczy. m aszynow ego u m iera z pieśnią n a u stach : .,Jeszcze P olska nie
Tu zapow iadało się n a dłuższy postój; to też dobrze um ieszczo­ zginęła".
ne placów ki i patrole m iały pole do popisu, szczególnie piaców ka B ohaterski czyn tego nieocenionego żołnierza i n ieustraszone­
n a dw orcu kolejow ym i moście noteckim . N iejednokrotnie odpierały go bojow nika o wolność O jczyzny ta k w płynął n a pow stańców , że
one nagłe n a ta rc ia przeciw nika. Położenie nasze było niekorzystne, ani n a chwilę nie załam ały się szeregi w alczących. Prow adzeni du­
ponieważ n a odległości 400 m etrów przed nam i był las, k tó ry u tru d ­ chem tego nieodżałow anego dowódcy pow stańcy rzu c ają się do
niał obserw ację przedpola, to też gotow ość bojow a ta k n a placów ­ szturm u. W reszcie po ośmiogodzinnej w alce zdobyw am y o godzi­
kach, ja k i w odwodzie w każdej porze dnia była konieczna. Tym nie 15.30 pociąg w raz z całym uzbrojeniem , skład ający m się z 7 k a ­
więcej, że przechodzący przez las to r kolejow y przyniósł nam nie­ rabinów m aszynow ych, 2 moździerzy, 1 a rm a tk i oraz dużej ilości
jedną niespodziankę, bo już drugiego dnia po zajęciu m ia sta n a tle am unicji.
ciemnego lasu u k az ał się sm ok stalow y (pociąg pancern y ). S trzały R a tu ją c się ucieczką, załoga pozostaw ia n a polu zabitych
naszych karabinów były bezskuteczne, jednak dzięki uszkodzeniu i rannych.
przez nas to ru kolejowego, pociąg nie m ógł się dalej posuwać, a u si­
łowanie n apraw y likw idow aliśm y celnym ogniem. N iedługo potem w yruszył w stronę Szubina nasz pociąg, za­
Podobne w izyty znienaw idzony sm ok składał nam bardzo czę­ bierając na sw ym pokładzie ran n y ch i tych, k tó rzy nie zaw ahali się
sto, siejąc spustoszenie i niszcząc mienie spokojnej ludności Ryna- oddać swego życia w ofierze ukochanej Ojczyźnie. B yła to jedna
rzewa. z najcięższych w alk n a ty m odcinku, gdzie pow stańcy dobrze się
N adeszła w reszcie godzina porachunku. dali P ru sak o m we znaki, udaw adniając, że nie potęga, a duch zw y­
cięża.
D nia 16 lutego o godzinie 7.30 sta ry m zw yczajem rano w ynu­
rza się z ciemnego lasu, poprzedzony obserw atorem , i zdąża na u p a­ W ojciechowski Fr., sierżant
trzone stanow isko, by w krótce rozpocząć ogień. Czekaliśm y z nie­
cierpliwością, aby coś tajem niczego ja k najrychlej się stało. N agle
ogrom ny huk rozerw ał ciszę leśną i sm ok znalazł się w pułapce — Z walk w Poznaniu. Pierwszy atak przed Bazarem
zaczyna się szam otać, jednak beznadziejnie. O dcięty w ielkim lejem
i zabarykadow any o statnim w agonem z a trz 3m iuje się po naszej
stronie.
D um ni ze swego dzieła saperzy poznańscy, przy współudziale
naszej placówki, m ieszczącej się n a dw orcu kolejowym, rozpoczy­
n ają gw ałtow ne natarcie, jednak zasypani gęstym ogniem k a ra b i­
nów m aszynow ych i a rm a te k m uszą się cofać.
Tym czasem pod m iastem słychać rozkazy; „szw erm uj się!",
zą m n ą m arsz, m arsz! — to odwód nasz w sile około 120 ludzi, pod
dowództwem naszego dzielnego dowódcy ś. p. chorążego m a ry n a rk i
W achtla, nadbiega z pomocą. P oderw ani n a duchu n a widok nad-
ciąg ającej potęgi (ja k n a te n czas), zryw am y się po ra z drugi do
n atarcia , jednak i tym razem bezskutecznie. N iezłam ani p rzew agą
ogniow ą przeciw nika oraz poniesioną s tra tą , pow tarzam y n atarcie
jeszcze trzykrotnie.
N araz daleko nad lasem w idać sm ugę dym u — to n a pewno
posiłek dla P rusaków ! I rzeczyw iście za p arę m inut u k azał się na
sk ra ju lasu cały batalion piechoty. Gorączkow e ruchy zd radzają, że
P ru sa cy przygotow ują natarcie. W szystko stracone! — m yślą w y­
czerpani d ługotrw ałą w alką i w yraźnym brakiem am unicji pow stań­
cy. W tem ja k pioruń z jasnego nieba doszła w szystkich wieść, że
jedna z kom panii poznańskich śpieszy nam z pom ocą — je st
w mieście.
O garnięci radosną now iną pow stańcy, rzu c ają się 6 -ty i o s ta t­
ni raz do n atarcia. Był to w ysiłek nadludzki. P rażen i z dwóch stro n
ogniem nieprzyjacielskich karabinów m aszynov/ych i broni tow a­
rzyszącej, m im o ciężkich stra t, p rą bezustannie naprzód. N a szcze-
W ACŁAW L IP IŃ S K I
Kryzys wojny światowej w 1918 roku
W ojna św iatow a, ro zgryw ająca się głównie n a obszarach E u ­
ropy, trw a ją c a długie cztery lata, od sierpnia 1914 do listopada
1918 roku — posiada swoje w yraźne okresy, zaznaczone linią u pad­
ków i wzniesień, ja k linią gorączki, w których w ażą się jej d ram a­
tyczne losy. Pierw szym tak im okresem o olbrzym im napięciu, zn a­
czonym linią najw yższego wzniesienia, m ającym zadecydow ać o w y­
niku całej wojny, była bitw a nad M arną, stoczona w końcu sierpnia
i początku w rześnia 1914 roku przez 84 dywizje F ra n c ji i Anglii
przeciw 80 dywizjom niemieckim . Gdy bitw a ta nie dała rezu lta­
tu, gdy zakończyła się k a ta stro fą planów niemieckiego sztabu ge­
neralnego, późniejsze operacje o bardzo znacznym natężeniu, toczą­
ce się n a Wschodzie, czy to będzie bitw a nad jezioram i M azurskim i
we w rześniu tegoż roku, czy klęska arm ii au striack iej pod Lwo­
wem, czy w reszcie ta k a operacja ja k bitw a pod Łodzią — już w cią­
gu m iesięcy 1914 roku nie m ogły doprowadzić do rozstrzygnięcia
ani też tego rozstrzygnięcia nie sprowadziły.
Rok 1915 również nie przyniósł rozstrzygnięcia. Główne dzia­
łania w ojny św iatow ej, które toczą się te ra z n a froncie wschodnim,
a więc uporczywe forsow anie K arp at przez w ojska rosyjskie, a póź­
niej olbrzym ia ofensyw a p aństw centralnych, w yrzucająca R osjan
z obszarów K rólestw a Polskiego i zakończona operacjam i pod M ita-
w ą i nad Dźwiną, odrzucająca daleko na wschód siły rosyjskie —
nie są w stan ie doprowadzić do zniszczenia przeciw nika, nie*^są
w stanie w ywołać kryzysu, w którym w ażyłby się los wojny. Mimo
zajęcia tych obszarów na wschodzie, mim o wielkich zw ycięstw od­
niesionych przez w ojska niem ieckie i austriackie, losy w ojny po­
nownie zasty g ły n a liniach stałych okopów zarów no n a froncie za­
chodnim, ja k i n a wschodnim.
Rok 1916 znów przynosi ponowne próby szukania ro zstrzy ­
gnięć, dokonyw ane z obydwu stron. Przeciw nicy p rag n ą potężnym
uderzeniem przerw ać front, by doprowadzić znów do w ojny rucho­
wej i w pobiciu żyw ych sił nieprzyjacielskicn szukać stanow czego
i decydującego rozstrzygnięcia. T ak więc N iem cy w drugiej poło­
wie lutego 1916 roku rozpoczynają słynne uderzenie na Verdun, bę­
dące przez szereg m iesięcy n ajstraszliw szą hekatom bą ludzkiej krwi,
ja k ą kiedykolw iek złożono n a ołtarzu w ojennego boga. Również
i potężna ofensyw a w ojsk koalicyjnych w drugiej połowie tego ro­
ku, przeprow adzona na zachodzie nad Sommą, a na wschodzie przez
Brusiłow a n a Wołyniu, nie doprow adza do rozstrzygnięcia, nie do­
prow adza do podw ażenia frontu i w ojna — mimo przystąpienia
W łoch i Rum unii do państw koalicji — trw a dalej, niezmiennie,
uporczywie, krw aw o i beznadziejnie.
W łaściw y przełom wojenny, którego rezu ltaty okazały się do­
piero pod koniec 1918 roku, rozpoczyna się n a długo przed tym , już
w początkach 1917 roku. „Mimo w szelkich zew nętrznych powo­
dzeń — pisze h istoryk niem iecki — dały się już w roku 1916 odczuć
w yraźne ślady osłabienia w ew nętrznej siły odpornej Niemiec, żoł­
nierz był przemęczony. Poczucie zw ycięstw a, które mimo k a t ^ t r o -
fy nad M arną aż po lato 1916 roku ożywiało wojsko niemieckie,
z w olna zatracało się w wielkich s tra ta c h masowych. P rzy g n ęb iają­
ce w rażenie^ól"bT tevT pod’ V erdun i'n a d Som m ą*zaciążyły n a stałe
nad duszam i żołnierskim i. W ojna n a w yczerpanie, n a k tó rej koalicja
opierała swe nadzieje, robiła swoje".
Tej złow rogiej dla Niem ców koncepcji, koncepcji m ającej na
celu powolne w yczerpanie sił, koncepcji k tó rej nie p o trafił przeciw ­
staw ić się dotychczasow y szef sztabu geralnego gen. F alk en h ay n —
m iał się te ra z w drugiej połowie w ojny przeciw staw ić opromieniony
sław ą zw ycięstw H indenburg i przeciw staw ić się m iały doniosłe w y­
darzenia, zm ieniające dotychczasow y układ sił po obydwu w alczą­
cych stronach. O znaką tego przełom u sta je się z jednej stro n y m a r­
cow a rew olucja rosy jsk a 1917 roku i w konsekw encji stopniowe od­
padanie Rosji od udziału w wojnie, z drugiej zaś strony, przystą­
pienie do w ojny Stanów Zjednoczonych Północnej Ameryki.
W ciągu jednak 1917 roku znam iona tego przełom u jeszcze
się nie uw ydatniły, jakkolw iek siły niemieckie na froncie zachod­
nim poczynają już w tedy w yraźnie w zrastać. N a początku tego ro­
ku koalicja rozporządza n a froncie zachodnim 170 dywizjami prze­
ciwko 125 dywizjom niemieckim, rozporządza więc przew agą 45 dy-
wizyj, przew agą olbrzym ią, ale odporna siła wojsk niemieckich jest
jeszcze ta k znaczna, iż ta potężna przew aga liczebna i materiałow a
nie je st w stanie doprowadzić do rozstrzygnięcia na rzecz koalicji.
Pięciomiesięczna, niezw ykle krw aw a ofensyw a w ojsk angielskich
na błotnistych obszarach Y pres i Paschandelle doprow adza co praw ­
da do kolosalnego znużenia w ojska niemieckie, ale nie sprowadza
oczekiwanego rozstrzygnięcia. N adzieje na jego uzyskanie przeno­
szą się te ra z z lądu na morze. Niem cy og łaszają nieograniczoną
wojnę łodziam i podwodnymi, k tó ra w ciągu pierw szych miesięcy
daje fan tasty czn e w ręcz rezultaty, ale w momencie kiedy zdawał
się nadchodzić kryzys sił i kryzys w ojny — koalicja p o trafiła zna­
leźć środki niweczące złowrogie działania łodzi podwodnych. P u n k t
ciężkości przenosi się znów n a ląd i za w arty zostaje w pytaniu:
w jakim stopniu przybyw ające zza oceanu dywizje am erykańskie
p o trafią zrównoważyć przybytek sił niemieckich, nadciągających
z fro n tu w schodniego? Rozpoczyna się te ra z w yścig o przewagę
liczebną, w yścig trw ają cy od końca 1917 do końca 1918 roku, a więc
do końca w ojny św iatow ej.
R aptow ny zw rot w tym względzie następuje w grudniu 1917
roku. N iem cy po zaw arciu zawieszenia broni na wschodzie z bol­
szew icką Rosją, m ogą te ra z przerzucać swoje siły z Rosji na front
zachodni. W alcząc tu ta j do niedaw na przeciw 225 dywizjom rosyj­
skim zaledwie 124 dywizjami, m ogą te ra z stopniowo przerzucać
ciężar swego w ysiłku na zachód, gdzie Główna K w atera niemiecka
pragnie znaleźć stanow cze i ostateczne rozstrzygnięcie. Przygoto­
w ania doń toczą się n a olbrzym ią skalę. W drugiej połowie roku
1917 przerzucono n a fro n t zachodni 25 dywizyj, pozostaw iając na
froncie wschodnim 99. W następnych m iesiącach 1918 roku, mimo
konieczności okupow ania ogrom nych obszarów białoruskich i u k ra ­
ińskich n a wschodzie, ilość dywizyj użytych n a tam tejszym terenie
zm niejsza się z m iesiąca n a miesiąc. W 1918 roku je st już tam 86
dywizyj, w m arcu ilość ta spada do 70-ciu i spadając stopniowo
z każdym m iesiącem dochodzi pod koniec w ojny do liczby 34 dy­
wizyj, pozostaw ionych przez p ań stw a centralne na froncie wscho­
dnim.
Zwolnione ze w schodu dywizje przechodziły n a fro n t zachodni.
N astępuje tu ta j k o n cen tracja olbrzym iej ilości wojsk, dochodząca
w lipcu 1918 roku do najw yższej cyfry ja k ą kiedykolw iek wysta­
w iły N iem cy na froncie zachodnim, to je st do cyfry 201 dywizyj.
Ale przeciw ko 200 dywizjom niemieckim , co stanow iło maksy­
m alny wysiłek, n a ja k i m ogły się zdobyć Niem cy — koalicja wy­
staw ia ze swej .strony coraz to nowe dywizje, napływ ające ze S ta­
nów Zjednoczonych. Ilość przetransportow anych dywizyj przez
ocean zaczyna te ra z w zrastać z szybkością nieoczekiwaną, nieocze­
kiw aną zw łaszcza przez Główną K w aterę niem iecką. W pierwszych
trzech m iesiącach 1918 roku do starczają S tan y Zjednoczone po pięć
dywizyj, w kw ietniu i m aju już po dziewięć, w czerwcu przybywa
osiemnaście, w lipcu dwadzieścia pięć, w sierpniu dwadzieścia dzie­
więć, we w rześniu trzydzieści pięć dywizyj, by w październiku dojść
do trzydziestu dziewięciu i w listopadzie do czterdziestu dywizyj
przysłanych n a fro n t zachodni przez ocean, co razem stanowiło
90 świeżych, o wielkich stan ach liczebnych dywizyj. W tych w arun­
k ach w yścig o przew agę sił n a froncie zachodnim jest dla Niemiec
nie do w ygrania. P rzeciw ko m aksym alnem u ich wysiłkowi, przeciw­
ko — ja k się już mówiło — dw ustu dywizjom skoncentrowanym w
 lipcu 1918 roku na froncie zachodnim — w ystaw ia koalicja dwie­
ście pięć dywizyj. P rzew ag a więc cyfrow a pozornie je st nieznaczna,
jednak należy w ziąć pod uw agę, iż w skład tych 205 dywizyj wcho­
dziło dziew ięćdziesiąt świeżych, o pełnych stan ach liczebnych, dy­
wizyj am erykańskich. S kładały się one co praw da z żołnierza nie­
doświadczonego, jednak pełnego niezużytej siły m oralnej, św ietnie
wyekwipowanego, znakom icie uzbrojonego, co wobec w yczerpania
czteroletnią w ojną dyw izyj niem ieckich i ich słabych stanów liczeb­
nych, wobec nadw ątlonych sił m oralnych żołnierza wygłodzonego,
walczącego coraz gorszym sprzętem , składającego się z coraz m łod­
szych roczników, m usiało w rezultacie w ytw orzyć ja sk ra w ą prze­
w agę liczebną, fizyczną i m oralną po stronie koalicji.
W tych w arunkach rozpoczynają się w roku 1918 obustronne
działania, któ re w rezultacie doprow adzają do kryzysu w ojny św ia­
tow ej i do jej zakończenia.
Ju ż 21 m a rc a 1918 roku rozpoczynają N iem cy olbrzym ią ofen­
sywę na szerokim , dw ustokilom etrow ym froncie, na któ ry m skon­
centrow ano 70 dywizyj, skierow anych do uderzenia w kierunku
Amiens. H u ra g an ognia i żelaza zw alił się na F rancuzów i A ngli­
ków, ofensyw a, przeprow adzona z olbrzym im rozm achem , dopro­
w adziła po kilku dniach do w ybicia potężnego klina we froncie k o a­
licyjnych w ojsk n a głębokość 60 i n a szerokość 75 kilom etrów.
Rozm ach uderzenia i jego siła była ta k potężna, rez u ltaty ta k znacz­
ne, iż k ryzys w ojenny w n ajtragiczniejszej dla koalicji postaci zbli­
żał się z każdą nieom al godziną. W te j sytuacji, gdy znów poczęto
ew akuow ać P aryż, żelazna wola w ytrw ania Clemenceau i F och‘a
pow strzym uje klęskę. Pod naciskiem okoliczności Foch obejm uje
naczelne dowództwo nad całością sił koalicyjnych, ściąga w szyst­
kie rezerw y i zatrzym u je ofensywę niem iecką. F ro n t znów za­
krzepł — ale nie n a długo. W kw ietniu uderzają N iem cy pod A r-
m entiers, po czym w końcu m a ja przeprow adzają potężne uderze­
nie, w czasie którego docierają znów ja k na początku w ojny aż do
M arny, by w lipcu przeprow adzić znów n astęp n ą ofensywę pod
Soissons. T u ta j jednak uderzenie niem ieckie pochwycone zostało
przez F och‘a, k tó ry z decydującym natarciem oczekiwał n a napływ
dyw izyj am erykańskich. P rzeciw n atarcia Francuzów , A nglików i
A m erykan, poparte potężnym i oddziałam i czołgów, k tó ry ch b rak
Dawigródek - poleski Biskupin
P ra sa codzięnna inform uje nas od czasu do czasu o postęp u ją­
cych p racach w ykopaliskow ych i nowych odkryciach w Biskupinie.
N ato m iast o w ykopaliskach, nie m niej w ażnych ja k biskupińskie,
któ re są prowadzone w D aw idgródku na Polesiu przez doc. dr. Ro­
m ana Jakim ow icza, dy rek to ra P aństw ow ego Muzeum Archeologicz­
nego w W arszaw ie, pisze się mało. Ju ż sam f a k t prow adzenia prac
w ykopaliskow ych przez człowieka nauki i badacza, jakim je st dr. J a ­
kimowicz, św iadczy o znaczeniu, jakie je st przyw iązyw ane do tych
odkryć, „Znaczeniu w prost w yjątkow ym dla historii wczesnego śred­
niow iecza Polesia", o któ rym przecież ta k m ało wiemy.
D aw idgródek, posiadający około 10 tysięcy ludności, położony
je st z dala od nowoczesnych szlaków kom unikacyjnych. Bowiem do
najbliższej sta cji kolejowej, Łachwy, trzeb a jechać około dwudzie­
stu kilku kilom etrów w yn ajętą ,,telegą" poleską, drogą prow adzącą
przez b ag n a w dorzeczu rzeki H orynia, k tó ra w okresie roztopó\f
wiosennych, czy to jesiennych, je st nie do przebycia. Przepraw iw szy
się prom em przez Prypeć, w m iejscu gdzie je st nowozbudowane
schronisko dla am atorów tu ry sty k i wodnej, droga prow adzi w ynio­
słą groblą wzdłuż rzeki śm ierć (lewy dopływ P rypeci), skąd roz­
koszować się m ożna rozległym widokiem bagnistych łąk, porosłych
trzcin ą i szuw aram i; gdzie niegdzie dym, unoszący się ponad sza­
łasem pastuszym , w skazuje na pobyt człow ieka strzegącego krów,
koni i owiec niezaganianych do wsi przez całe łato.
*) A rty k u ł opracow any na podstaw ie broszurki dr. R. J a k i­
m owicza pod tytułem ,,Tajem nice G óry Zam kowej w Dawid­
gródku".
było Niemcom, nie tylko p araliżu ją uderzenie Niemców, ale odrzu­
cają ich głęboko w tył.
„B itw a pod Soissons — pisze h isto ry k niem iecki — była pierw ­
szym ogniwem w łańcuchu ciosów srogiego losu, k tó re spadły n a
wojsko niemieckie. Zm aganie się o rozstrzygnięcie osiągnęło p u n k t
zw rotny. N aczelne dowództwo, — piszej dalej — przesiąk n ięte do­
tychczas żelazną wolą zw ycięstw a, zdało sobie spraw ę, że n atarcie
nie udało się i że trzeb a było przejść do obrony. Ćwierć roku upły­
nęło od początku ofensywy. Stoczono we F ra n c ji i we W łoszech
pięć wielkich bitew, dla w yw alczenia zw ycięstw a w ystaw iono i zu­
żyto o statn ie siły, wojsko dokonało tego, czego od niego żądano. Tu
i ówdzie m ożna było zauw ażyć pew ne osłabnięcie; widok pełnych
m agazynów nieprzyjacielskich spowodował gdzie niegdzie zanik
karności u w ygłodzonych żołnierzy niem ieckich. Były to jednak
nieliczne w yjątki, gdyż całość p rzed staw iała obraz najw iększego
m ęstw a i ofiarności.
Mimo to jednak nie osiągnięto spodziewanego powodzenia.
F ro n t nieprzyjacielski trzy m ał się mocno. W idoki n a pom yślny w y­
nik ofensyw y znikły; co do tego nie było żadnych złudzeń w N a­
czelnym Dowództwie. S tra ty były ogromne. Chociaż były m niejsze
niż s tra ty koalicji, dotkliw sze były jednak dla p ań stw centralnych,
gdyż nie m ożna ich było w yrów nać. Dywizje w prow adzano k ilk a­
krotnie; każda bitw a kosztow ała około jednej trzeciej stanów li­
czebnych; odpadał najlepszy żołnierz".
W tych w aru n k ach n astęp u je ro zstrzy g ające uderzenie w ojsk
francusko-angielskich i am erykańskich na całym froncie zachodnim.
P rzew ag a sił koalicyjnych je st te ra z decydująca. Niemcy, k tórzy
jeszcze w lipcu rozporządzali dw ustu dyw izjam i, te ra z m a ją już
tylko 182 dywizje, w yczerpane, znużone, w alczące już bez w iary
w zwycięstwo, podczas gdy siły koalicyjne z 205-ciu dyw izyj uro­
sły do 222-ch, o siągając przew agę 38 d 5rwizyj o w ysokich stan ach
liczebnych, zasilonych kilkom a ty siącam i czołgów, m iażdżących
okopy niemieckie, w dzierających się w linie pozycji, siejących
śm ierć i zniszczenie.
K ryzys w ojny zbliżał się nieuchronnie. Jak o ż najbliższe dni
przyniosły dram atyczne, pełne napięcia jego rozw iązanie, zakończo­
ne ostatecznie w dniu 11 listopada 1918 roku k ap itu la cją Niemiec.
Samo m iasto po­
łożone je st n a p ra ­
wym brzegu rzeki Ho-
ryń, w odległości prze­
szło 10 kilom etrów od
jego u jścia do P ry p e­
ci, na skrzyżow aniu
dwóch wielkich dróg
wodnych.
Jed n a z nich, cią­
gnąca się z zachodu
na wschód, z punKr
tern wyjściow ym w
Brześciu nad Bugiem,
łączyła Polskę — zie­
mię Lachów — ze
wschodem dalszym aż
po Kijów, gdzie za­
czynały się tu wielkie
szlaki wodne i lądo­
we, szlaki solany, za-
lożny i grecki".
D rugi szlak połud­
niowy szedł H ory-
niem, nad którego
brzegam i lub w bli­
skiej odległości nad
w iększym i jego do­
pływam i, m ożem y o-
 glądać niezwykłe skupisko
grodów książęcych z w. XI
i XII, ja k : Dorohohuż, Pero-
sopnica. Stepań, D ąbrow ica
i Horodno,
Nic też dziwnego, że D a­
w idgródek, położony na
skrzyżow aniu tych szlaków,
niejako w rozwidleniu
dwóch spław nych rzek P ry ­
peci i H orynia, m usiał być
uw ażany w średniowieczu
za w ażny p u n k t strateg icz­
ny n a Polesiu. To też w e­
dług dr. R. Jakim ow icza,
k tó ry w broszurce pod ty ­
tułem „Tajem nice Góry
Zam kowej w D aw idgródku"
sta ra ł się odtw orzyć na pod­
staw ie w ykopalisk i szczu­
płych danych historycznych
zaw artych w latopisie hipa-
ciejowskim, historię tego
grodu, czytam y jego dzieje:
,,...W roku 1100 książę
Dawid Igorowicz, otrzym u­
je dzielnicę Pohoryńską.
Jego stolica Dorohobóż, le­
ży w praw dzie nad Hory-
niem, nad wspom nianym
już w ażnym szlakiem h a n ­
dlowym, lecz zdała od ta k
T rum ny drew niane, na k tó re n a tra ­
w ażnego punktu, jakim jest
fiono w czasie kopania skrzyżow anie szlaku horyń-
skiego ze szlakiem prypec-
kim. Możemy więc przypuścić, z dużą dozą praw dopodobieństw a, że
w łaśnie on zakłada n a północnej granicy swego k sięstw a nowy
gród. Z akłada go tam , gdzie je st b ram a na św iat, n a wielkie szlaki
światowe. Gród otrzym uje nazw ę od im ienia swego założyciela i n a ­
zyw a się H orodkiem Dawidowym, w odróżnieniu od wielu innych
zw ykłych Horodków, które nie były stolicam i książęcym i. N azw a
skrócona utrzym uje się dla D aw idgródka praw ie stale i w ystępuje
zarówno w ak tac h z w. XVI i XVII, ja k i dziś jeszcze je st w uży­
ciu w u stach m ieszkańców tego m ia sta i okolicy".
Skąd pow stało zainteresow anie się D aw idgródkiem i jego w y­
kopaliskam i ?
W czasie wielkiego pożaru, k tó ry nawiedził Daw idgródek
w roku 1936, spłonęła też św iątynia praw osław na, zbudow ana na
Górze Zam kowej w roku 1840. W czasie kopania rowów pod fu n ­
dam enty nowej m urow anej św iątyni natrafiono na ,,k ilka trum ien
drew nianych (około 10 ) o dziwnej strukturze, zbudow anych z dę­
bowych łupanych dranic (grubości 5—7 centym etrów bez użycia
gwoździ, naw et drew nianych), na w ielką ilość czerepów z naczyń
glinianych i kości zwierzę-
--------- --- ■ ■ cych, n a pozostałości sta ro ­
Sposób noszenia zawojów, w zorow a­ żytnych budowli oraz na
nych n a ubiorach ta ta rsk ic h studnię, ocem brow aną d re­
w nianym zrębem ".
Oprócz ułam ków ceram i­
ki, doskonale się przecho­
w ały przedm ioty z rogu i
kości, kaw ałek bransolety
szklanej, pół osełki kam ien­
nej i kości zwierzęce, które
„zgodnie w skazują na okres
w czesnohistoryczny w. XI,
X II i X III naszej ery".
Trum ny były umieszczo­
ne w ścianach wykopów, o-
kalających podwórzec zam ­
kowy, równolegle w kilku
szeregach. ,,N ieboszczycy le­
żeli naw znak, głowam i
zwróceni n a zachód, sto p a­
mi n a wschód, z rękam i
skrzyżow anym i n a pier-
siacn". P rzy szkieletach ro­
botnicy nic nie znaleźli,
oprócz kaw ałków płótna i
resztek skórzanego obuwia,
„..pantofle niskie, w ykrojo­
ne koło kostki, zeszyte dra-
tw ą z 2 kaw ałków skóry,
bez podeszwy".
J a k tw ierdzi d r Jak im o ­
wicz, w trum n ach byli po­
chowani „książęta dzielnico­
wi i ich starszy zn a drużyno­
wa, a więc zm arły w 1112
roku Dawid Igorowicz, k sią­
żę włodzimierski, a potem
pohoryński, założyciel gro­
du, jego żona, o k tó rej
wspomina latopis, n astęp ­
nie syn jego książę Wsze-
wołodko „iz H orodka" z żo­
ną, dalej wnukowie, trzej
k siążęta horodeńscy: Borys,
Hleb i Mścisław, zapewne
razem z żonami".
J a k więc widzimy, były
to groby książęce (z X II
w ieku), ja k również i sam
D aw idgródek był grodem
książęcym , położonym w
dobrych w arunkach obron­
nych: „...z jednej strony
rzeka Horyń, z pozostałych
bagna i trzęsaw isk a prze­
cięte tylko dwoma suchszy­
mi przesm ykam i", broniły
dostępu ze stro n y lądu.
Prócz tego gród ten był o-
toczony p u nktam i obronny­
mi, ja k : uroczysko Horo- Pozostałości starożytnych budowli
dziec od wschodu przy dro­ drew nianych (zam ku obronnego) po
dze do Turow a, wieś Horo- odkopaniu
dziec od zachodu p rzy daw ­
nej drodze lądowej do P ińska, od północo-zachodu grodzisko
owalne zw ane Zam czyskiem i dalej ku północy p rzy ujściu W ietli­
cy do P rypeci ur. Horodziec i z drugiej stro n y P rypeci ur. Hrady,
a w reszcie p rzy ujściu rzeki Cny do Prypeci kopiec obronny, zw a­
ny W idzium Hora.
W arto je st więc turyście, a jeszcze bardziej am atorow i tu ry ­
sty k i wodnej, odwiedzić ten zak ątek Polesia, d ostając się doń czy
to koleją i drogą kołową, czy też statk iem z Pińska, lub też k a ja ­
kiem szlakam i wodnymi z dowolnego m iejsca. Bo w Dawidgródku,
oprócz ciekaw ych w ykopalisk i grodzisk rozrzuconych w jego oko­
licy, możemy zetknąć się z jego m ieszkańcam i i zaobserwować spo­
sób noszenia zawojów na modłę ta ta rs k ą u kobiet starszych, zawo­
jów, k tó re p rzy uroczystościach są bardziej w ym yślne i charakte­
rystyczne. Gdyż nie należy zapominać, że duży procent ludności w
tym mieście je st pochodzenia ta tarsk ie g o i orm iańskiego. Lodziarze
daw idgródeccy w okresie letnim , rozpływ ają się po całej Polsce,
a b u ty m yśliw skie od szewców z D aw idgródka są słynne nawet w
A m eryce (szewców około 600).
Jed n ą z nowoczesnych budowli tego m ia sta jest jedyny ko­
ściół w D aw idgródku — kościół p arafialn y rzym sko-katolicki, wznie­
siony p rzy ofiarnej pomocy oficerów i podoficerów miejscowego
batalionu K orpusu Ochrony Pogranicza oraz okolicznego ziemiań-
stw a.
R ealizacja budowy tego kościoła była pow zięta już dawniej
przez okolicznych obywateli, lecz zo stała doprowadzona dopiero, gdy
n a czele kom itetu sta n ął ks. C zajka Józef i m ajo r Trzęsiński Józef
z K orpusu O chrony Pogranicza.
II. Nuszkiewłcz, plutonowy
Kościół w D aw idgródku, wzniesiony przy ofiarnej pomocy oficerów
i podofieerów miejscowego batalionu KOP
 ją określić tym nieśm iertelnym zdaniem naszego wieszcza: ,,Niech
KazimierzLasocki na całym świecie w ojna, aby polska wieś spokojna".
P cza genialnym i zdolnościami m alarskim i Lasockiego w ybit­
K tóry ze zm ysłów ludzkich, poza w zrokiem i słuchem, jest ną jego cechą są w artości społeczne: je st to człowiek o n ader w y­
w ażniejszy ? A teraz z tych dwóch, k tó ry je st dla nas cenniejszy ? sokim poczuciu koleżeństw a, co p rzy jego dobrym sercu, a zarazem
Niech każdy sam sobie odpowie... O braz i melodia, widok i głos - w prost genialnej łatw ości współżycia, zarazem im prow izatorsko-
oto są dw a zjaw iska, które nas od pierw szej chwili naszego istnie­ n arracy jn y m talencie stw arza z niego człowieka nader pożądanego
nia zachw ycają i do o statniej — zajm ują. A jeśli już doszliśmy i cennego we w szelkich środowiskach.
do tych wniosków, że w łaśnie te dw a zm ysły d ają nam najw ięcej „,jest“
pożytku, a co za tym idzie i radości, to cóż znów w uczuciach, w y­
w ołanych przez nie, je st dla nas najbardziej dostępne, a przez to (F otografie: Ja n Ryś)
sam o zrozum iałe i spraw iające nam najw ięcej radości i zadowole­
n ia ? Je st to swojskość, nikom u nie obca i tylko n a tu ry zw yrodnia­
łe m ogą szukać zadowolenia w pojęciach spaczonych.
Można by na ten te m a t napisać całe foliały, lecz nie jest to
naszym celem, chcem y tylko tym i słów kilkom a podzielić się w ra­
żeniami, jakie w yw ołują w nas obrazy m a larza K azim ierza L a­
sockiego, tego m istrz a sw ojskości przede w szystkim — w oddaw a­
niu nam zapom ocą pędzla całego uroku ziemi mazowieckiej. I tak,
ja k Szopen w muzyce odtw orzył nam i uwiecznił sk arb y polskich
ludowych melodyj, ta k Lasocki w m alarstw ie dzieli się z nam i poezją
Mazowsza. Szopen w yczarow ał ją w dźwiękach, a Lasocki zbiera
tę pośw iatę: piasków, lasów, dróg, wód i równin — na płótno.
U trw ala urok te j ziemi w raz z jej przyrodą, m ieszkańcam i i p ra ­
cą, n a te j niezbyt wdzięcznej roli, w raz z jej radością i bólem.
W ielki te n syn ziemi m azow ieckiej (wielki nie tylko przez swój
w zrost), urodził się 1 m arca 1871 roku w m a jątk u Gombinie i od
za ran ia swego dzieciństw a, jako że pochodzi z rodziny rolników,
przyśw iecało mu w pełni słońce mazowieckie. Słońce to karm iło
go przez tę ziemię, k tó rą ta k ukochał i zw łaszcza ono odgryw a
w jego sztuce ta k w ielką dziś rolę. Tak, ja k b y chciał mu się od­
wdzięczyć za tę opiekę, k tó rą go otaczało od pierw szych dni jego
dzieciństw a, gdy w ygrzew ał się w jego dobroczynnych prom ieniach
ja k o niemowlę, leżące w bruździe, podczas gdy jego rodzice p r a ­
cowali n a w łasnym zagonie. M azowsze zalane słońcem, w czasie żniw.
W ywdzięcza się też po m agnacku tej sw ej ukochanej ziemi,
zw raca jej w pełni swego olbrzym iego ta len tu to, co od niej o trzy ­
mał. W eszła ona do jego duszy ta k głęboko, że kiedy po długich
w ędrów kach po ziem iach obcych b rał się do pędzla, aby uw iecz­
nić n ad er m alownicze krajobrazy, to we w spaniałych g ajach oliw­
nych W łoch w yraźnie p rzebija się nasza poczciwa i skrom na w ierz­
ba, z k tó rej fu ja rk i daw ały tyle natchnienia Szopenowi.
T alent Lasockiego m a olbrzym ią rozpiętość i ogrom ne możli­
wości techniczne; czasam i podchodzi on do człow ieka lub zw ierzę­
cia jak o sz tafarzu w krajobrazie, lub też je st on głów ną treścią,
a k rajo b raz tylko nikłym tłem . Dawne jego obrazy: „Pierw szy
ogień", „M ojżesz", „R ew olucjonista", „W nętrze pracow ni", ,,Nudna
nauka", „A kt divy K. N ." itp.
A sław ne jego krowy, woły, psy. konie, koty, świnie, a o sta t­
nio — lw y? M alując je bezpośrednio, w śród nich, jako ,,Daniel w
lwiej jam ie", które w końcu swego tre n e ra — poszarpały!...
Również specjalnością jego, przez nikogo nie przewyższoną,
są płytkie wody, sączące się po rów ninach mazowieckich, jako też
kałuże z przeglądającym się dnem i śladam i zw ierząt, k tó re się
tam poiły.
P iękne są też jego sceny rodzajow e w m ieszkaniu p rzy oświe­
tleniu lam py naftow ej: ,,P o rtre t żony", ,,Student, napraw iający u b ra ­
nie", „P rzy sam ow arze" i inne.
Lecz przede w szystkim sz tu k a Lasockiego je st rom antyczna,
daje on nam życie M azow sza takim , jakim było ono w jego dzie­ Rozsłonecznioną wieś, pełna upalnego znoju z pow racającym i do
ciństwie. M a on upodobanie w życiu wsi, że się ta k w yrażę, ,,przed­ swych zagród krowam i...
w ojennym ", gdy się w idziało jeszcze w polu: woły w sochach, drew ­
niane brony itd., to je st życie, któ re było bliżej natu ry , niźli w obec­
nie zm odernizow anych czasach.
A rty sta je st w pełni sił i m am y nadzieję, że n as obdarzy je ­
szcze niejednym arcydziełem w rodzaju tych, któ re tu reproduku­
jemy, a któ re są praw dziw ą ozdobą obecnego salonu w Zachęcie.
A więc przede w szystkim w idzim y to jego ukochane Mazowsze,
zalane słońcem, je st to czas żniw i m am y przed sobą rozśw ietloną
równinę m azow iecką, owe sław ne ,,30 m il niczego", a jednak jest
tu p rzy kucnięta poezja i ciche, a wdzięczne łany, te żywicielki ludz­
kości.
D rugi obraz przedstaw ia nam rozsłonecznioną wieś, pełną u p al­
nego znoju z pow racającym i do sw ych zagród krow am i. W idzimy
tam scenę rodzajow ą ta k nam bliską — kroczące poważnie krowy,
ja k b y w prześw iadczeniu swego zadania, aby nie zm ącić czasem
m leka, którym za chwilę w yw dzięczą się sw ym gospodarzom . J a k ­
że w spaniały je st g est zau fan ia i w prost radości, z ja k ą podchodzi
ta k ró w ka do sw ej gosposi! A ten piesek, strzegący bacznie powie­
rzonego sw ej pieczy obejścia; nie obchodzi go w łasna krow a, lecz
p a trz y n a obce, aby czasem nie v/targnęły n a jego podwórko.
P oza tym w idzim y znów obraz ta k dla nas sw ojski: krowy,
dążące do wodopoju. Woda, słońce, drzew a i kładka, któż z nas
nie biegał w dzieciństw ie po ta k ich k ład k ach ? Krow y dążące do wodopoju.
I w reszcie: polską m azow iecką wieś, k tó ra aż się prosi, aby
 Przegląd prasy
,JUxpress Poranny** podkreśla znaczenie trzydniowej
wizyty burmistrza stolicy Litwy p. Merkysa w Warszawie:
„Nie była to w izyta polityczna, choć gość W arszaw y — to w y­
bitny litew ski m ąż stanu. W polityce swego k ra ju odegrał już du­
żą rolę, sp raw ując różne w ażne funkcje państw owe. Stanow iąc jed­
n ak m anifestację przyjaznej w spółpracy i w zajem nego zaintereso­
w ania stolic obu państw , były te odwiedziny przejaw em nowej a t ­
m osfery, k tó ra zapanow ała w stosunkach polsko - litew skich.
Isto tą praw dziw ie sąsiedzkich, przyjaznych stosunków między
dw om a narodam i nie je st stopień ich dyplom atycznej zażyłości.
W spółpraca dwu p aństw nie je st wiele w arta, gdy opiera się tylko
n a aktach, przez kancelarie dyplom atyczne opracowanych. Budo­
w ać m ożna ją na solidnym fundam encie szczerej przyjaźni i zau fa­
n ia dwu społeczeństw. To zaś w ym aga przede w szystkim lepszego
poznania się wzajem nego.
W tym też kierunKU idą w ysiłki Polski i Litwy, a naw iązanie
bezpośredniego k o n tak tu m iędzy stolicam i obu p aństw i dalsza ich
w spółpraca stanow ić będzie niew ątpliw ie jeden z terenów pogłębie­
nia w zajem nej znajomości.
W te j dziedzinie, ja k w każdej innej, konieczne je st poznanie
dorobku sąsiada, będące źródłem podniety w w yścigu p racy tw ó r­
czej".
„Gazeta Pomorska** pisze:
„D yskusja o zasięgu św iatow ym n a te m a t em igracji żydow­
skiej obejm uje coraz szersze kręgi. K ażdy niem al dzień vmosi do
niej nowe wypowiedzi. Spotkać też m ożna w te j już m iędzynarodo­
w ej debacie szereg projektów , zm ierzających do znalezienia w iel­
kich terenów , n a których bądź to uchodźcy niemieccy, bądź to
w ogóle em igranci żydowscy z E uropy mogliby się osiedlać.
Jeden z tak ich projektów — ostatnio wyłonionych — je st po­
chodzenia holenderskiego.
P odstaw ą tego projektu je st m yśl w spółpracy 10 pań stw eu­
ropejskich. 5 z nich reprezentuje kolonie, 5 zaś nad m iar ludności
żydowskiej. Do pierw szej g rupy zaliczają się: A nglia, F ran cja, Ho­
landia, Belgia, P ortugalia, do drugiej: Polska, Niemcy, Czechosło­
w acja, W ęgry i Rum unia.
P ro je k t w ysuw a najsposobniejszy teren celem otw orzenia ży­
dowskiego ośrodka terytorialnego. A mianowicie teren ten obejmo­
w ałby b ry ty jsk ą i fra n cu sk ą G ujanę oraz holenderską posiadłość
Surinam . T erytorium to, obejm ujące 500.000 kilom etrów kw adrato-
^vych, mogłoby w chłonąć znaczną część nadm iaru ludności żydow­
skiej w Europie".
Projekt ustawy antyżydowskiej posła Stocha wywołał
najrozmaitsze komentarze.
Agencja Kabel przeprowadziła z autorem projektu
wywiad, z którego dajemy wyjątki:
„Chciałbym przede w szystkim sprostow ać szerzone przez nie­
które koła poglądy, jakobym przez ogłoszenie tego p ro jek tu doko­
n ał jak iejś dem onstracji. D em onstracja to ruch pozorny. J a zaś
osobiście zbyt poważnie tra k tu ję to zagadnienie, by ograniczyć się
do ruchów taktycznych".
Na zapytanie, co sądzi o argumentacjach, że projekt
jest sprzeczny z konstytucją, p. Stoch odpowiedział:
„Bezwzględnie subtelni praw nicy m ogą znaleźć pewne prze­
pisy konstytucji, któ re będą poparciem dla ich argum entacji. Ale
zn ajd ą również tak ie przepisy, n a podstaw ie których będzie można
w yargum entow ać, że tej sprzeczności nie ma. Przecież ogólna za­
sad a konstytucji, że dobro pań stw a je st w yłącznym k ry teriu m dla
oceny w łaściw ego rozw oju naszych stosunków, m a tak że moc obo­
w iązującą. Głoszone obaw y co do sprzeczności z k o n sty tu cją p rzy­
pom inają m i opow iadania z czasów rew olucji niem ieckiej 1918 roku,
kiedy to zrew oltow ani N iem cy om ijali kw ietniki, bo figurow ał ną
nich napis: „Przejście policyjnie wzbronione".
„Gazeta Polska**, „Kurier Poranny** i „Polska Zbroj­
na** ogłosiły komunikat Polskiej Informacji Politycznej
w sprawie emigracji żydowskiej. Komunikat zaznacza
w omówieniu obecnej fazy tego zagadnienia:
„W ytw orzyła się w reszcie ta k a p aradoksalna sytuacja, że Pol­
sk a z klasycznego k ra ju em igracji żydow skiej sta ła się w skutek
przypływ u uchodźców z Niemiec krajem żydow skiej im igracji".
Taktyka bierności — pisze Polska Informacja Poli­
tyczna — stosowana przez niektóre państwa, zaostrzyć
musi problemat żydowski.
„Zaostrzenie tak ie nie leży, oczywiście, w interesie państw a,
k tó re chce rozw iązać zagadnienie w oparciu o akcję k o n stru k ty w ­
ną. Zaostrzenie tak ie nie może jednak również w yjść n a dobre mo­
carstw om , których interesy polityczne p rzek raczają zasięgi lokal­
ne: dlatego też uw zględnienie żyw otnych potrzeb naszego państw a,
stającego się politycznie i ekonomicznie z każdym dniem coraz w a­
8
żniejszym czynnikiem w polityce m iędzynarodowej, jest dla państw
tych tylko uwzględnieniem ich w łasnego interesu".
Cieszyński „Dziennik Polski**, podnosząc iż, skoro tyl­
ko Zaolzie wróciło do Ojczyzny, wszyscy niemal Polacy
skorzystali z możności przysłania swych dzieci do polskiej
szkoły, zwraca uwagę na osobliwe zachowanie się niektó­
rych Żydów.
„Ogólne zdziwienie wywołuje fak t, że żydzi, gnębieni i prze­
śladow ani w Rzeszy, zapisali swe dzieci w wielu w ypadkach do
szkoły niemieckiej. Im ponuje im prawdopodobnie ta k ultura, od k tó­
rej d o stają najdotkliw sze cięgi.
W ywołuje to oburzenie naszej ludności, narażonej n a wyzysk
ze stro n y elem entu żydowskiego, k tó ry — jej zdaniem — powinien
zniknąć z terenu Zaolzia".
„ABC** prz}d:acza szczegóły, dotyczące projektu usta­
wy w sprawie ochrony przymiotnika „polski", wniesione­
go na posiedzeniu Sejmu przez posła Jóźwiaka.
A rty k u ł pierw szy ustaw y postanaw ia, że przym iotnik „pol­
ski" otacza się szczególną ochroną praw a.
K onsekw encją te j zasady będzie, że zarów no osoby fizyczne
obcej narodowości, ja k i osoby praw ne, któ rej właściciele nie są
narodowości polskiej, względnie których k ap itał nie je st polski, nie
m ogą określać swoich wytw orów oraz sw ych przedsiębiorstw przy­
m iotnikiem „polski". Z akaz więc odnosi się do zrzeszeń, przedsię­
biorstw " i wytworów, pozostających pod w pływ am i ta k osobistymi,
ja k i finansow ym i k ap itału pochodzenia obcego. Dalej wedle p ro jek tu :
Osobą niepolskiego pochodzenia w rozum ieniu ustaw y jest
k ażd a osoba, nie zw iązania z narodem polskim węzłem spólności ję­
zyka, trad y c ją k u ltu ry polskiej i gotow ością niesienia ofiar na rzecz
polskiej spólnoty narodowej. K apitałem niepolskim w zrozumieniu
niniejszej ustaw y je st każdy kapitał, którego praw nym właścicie­
lem je st osoba, nie zw iązana z narodem polskim, lub którego dyspo­
zycyjność leży w rękach osoby lub osób tego rodzaju.
Na czołowym miejscu przynosi ostatni na grudzień
numer „Młodej Polski** artykuł p. mjr. E. Galinata, ko­
mendanta głównego ZMP, który między innymi tak for­
mułuje credo ideowe dorastającego pokolenia:
,.W ierzymy w pełne wyzwolenie naszych sił tw órczych na dro­
dze jednolitego ruchu narodowego.
Złączeni tą w iarą rozpoczęliśmy w alkę ze w szystkim , co tłu ­
mi żyw otną energię narodu, co go wyniszcza, eksploatuje, zaraża
obcością jego duszę, dezorganizuje wolę i kładzie przeszkody na
drodze do w ielkich przeznaczeń.
W alczym y z m ałością m yśli i pragnień ty ch m as naszego mło­
dego pokolenia, któ re w epoce najgłębszych przeobrażeń światowych
i niebyw ałych m obilizacji energii narodów pionierskich — chciałyby
szukać dosytu i niezam ąconego k o rzy stan ia ze swojego minimum
egzystencji.
W alczym y z bezradnością, z system am i napraw iania rzeczy­
w istości półśrodkam i, gdyż isto tn ą treścią każdej napraw y jest
zawsze m iernota.
Jeżeli rzeczyw istością Polski dzisiejszej m iałoby być tylko
łatan ie dziur — to to nie może w ystarczać. Nie w ystarczy nam,
młodym, k tó rzy jesteśm y gotow i oddać swe siły budowie Polski
zaborczej i władczej.
Tylko nacjonalizm , w dzisiejszej epoce, je st pełnym wyrażeń
woli wielkości narodu, tylko nacjonalizm je st tw órczym świato­
poglądem zorganizow anego zespołu, k tó ry zm usza jednostkę do wy­
siłków, p rzerastający ch dążenia przeciętnego ludzkiego istnienia.
Tylko nacjonalizm je st b o h atersk ą p ostaw ą wspólnoty, która
poryw a jednostkę ku coraz w yższym poziomom i osiągnięciom, nie
dając jej spocząć w bezruchu i małości przeciętnych indywidual­
nych pragnień, k tó re w łaściwie m ogą być zasp ak ajan e pod każdą
szerokością geograficzną i dla których Polska nie je st koniecznością.
Tylko ta k a p ostaw a powiąże w szystkie wielkie dążenia Pola­
ków z P olską i przez n ią da pełnię w yrazu duchowego i materialne­
go rozwoju jednostki. Spraw i też, że dziś rozproszone i odizolowane
w ysiłki Polaków zo stan ą sprzęgnięte w jedną tw órczą całość, któ­
r a przekuje n aszą rzeczyw istość n a siły, niezbędne Polsce w marszu
do wielkości.
W alka o wielkość to nie tylko realizacja naszych ideałów,
lecz przede w szystkim w yraz zdrow ego in sty n k tu samozachowaw­
czego narodu, k tó ry w wyścigu p otęg n a arenie św iata nie chce być
zmiażdżony.
W ierząc w polski nacjonalizm czynu, m usim y się zastrzec ka­
tegorycznie przeciw jakiem ukolw iek łączeniu go z prądam i zewnętrz­
nymi. N asz nacjonalizm spełni sw^ą rolę tylko wówczas, gdy będzie
się rozw ijał n a rdzennie polskim gruncie, wolny od wszelkich wpły­
wów i naleciałości zew nętrznych.
M usimy się też zastrzec przeciw łączeniu go z jakimkolwiek
objawem chorego nacjonalizm u partyjnego, k tó ry do wielkich spraw
podchodzi z p u n k tu w idzenia p arty jn ej kapliczki. Pragniem y być
zw iązani najściślej z wojskiem, zbrojnym ram ieniem narodu i z Wo­
dzem N aczelnym, oraz zapoczątkow anym przez Niego dziełem zjed­
noczenia w szystkich zdrow ych sił polskich".
 O d K in g -te-tch in d o K orca
P iękna porcelana, z k tó rej ta k
izęsto jesteśm y dumni, k tó ra bawi n a ­ jako cenna osobliwość zam orska, z w ielkim też pietyzm em i ostroż­
sze oko i za sp ak aja nasze poczucie a r ­ nością była przechow yw ana w skrzyniach i kredensach w ielkopań-
tystyczne pochodzi, ja k wiele innych
pięknych wyrobów, z D alekiego W scho­
du. Początkam i sw ym i sięga drugie­
go stulecia przed naszą erą.
C harakterystyczną b arw ą n a j­
starszej porcelany chińskiej je st b a r­
w a niebieska, od kilku dopiero wieków
jej zasadniczym kolorem je st kolor żół­
ty, barw a dynastii cesarskiej. Głównym
ośrodkiem fab ry k acji porcelany było
m iasto K ing-te-tchin. W ubiegłym stu ­
leciu, zanim K ing-te-tchin dotknięte
zostało klęską pożaru, m iasto to doszło
do najw iększego rozkw itu swego prze­
m ysłu ceramicznego, posiadając z gó­
r ą 3000 pieców;
Chińczycy w yrabiali z porcelany
nie tylko naczynia o niezw ykłej nieraz
P orcelana chińska cienkości, ale i kilkocalowe cegły. P o­
danie mówi, że zburzona w 19 stule­
ciu olbrzym ia w ieża w N ankinie była
zbudow ana z sam ej cegły porcelanowej. M asy
porcelanow ej używ ano również do w yrobu d a­
chówek n a pokrycie chińskich pagód.
Pierw szych dokładniejszych wiadom ości o
w yrobie porcelany dostarczył E uropie słynny
podróżnik M arco Polo (X III w iek). O dtąd por­
celana chińska coraz częściej i w w iększych
ilościach zaczęła przenikać do Europy. Rolę po­
średników w rozpow szechnianiu wschodniej por­
celany odgryw ali zarów no podróżnicy, ja k i m i­
sjonarze, w yjeżdżający n a D aleki Wschód.
W yroby, sprow adzane z Chin, nasuw ały
Europejczykom podobieństwo do muszel. Sądzili
oni naw et, że porcelana je st w yrabiana z tłu ­
czonej m asy m uszli m orskich. Tym też tłu m a­
czy się jej nazw a, w yw odząca się od łacińskie­
go porcella (m uszla). W w iększej ilości sprow a­
dzili do E uropy porcelanę chińską P o rtugalczy­
cy i Holendrzy. Ci ostatn i pierw si zaczęli pró­
bować fab ry k acji porcelany w Europie, nieste­
ty, z b rak u w sw ej glinie ta k zw anego kaoli­
nu, składnika, niezbędnego dla w yrabiania n a j­
wyższego g atu n k u porcelany, m usieli z tego zre­
zygnow ać i zadowolić się wyrobem gorszego g a ­
tu n k u ceram iki, zw anej fajansem .
Do XVI w ieku palm ę pierw szeństw a w w y­
robie ceram iki trzym ali Włosi. Szczególnie buj­ W azon porcelanow y w yrobu fab ry k i mi S tanisław a A ugusta, Kościuszki i innych.
ny rozkw it tej produkcji był w okresie Odro­ koreckiej
dzenia. N a m isach i dzbanach um ieszczano cha­
rak tery sty czn e dla tego okresu przedstaw ienia scen mitologicznych
i alegorycznych. B arw y są intensyw niejsze.
W szystkim dotychczasow ym w yrobom porcelany w Europie
b ra k było pod względem technicznym i artystycznym w ytw orności
wyrobów chińskich. Praw dziw y przew rót w fab ry k acji porcelany
w E uropie zaszedł dopiero n a początku X V III wieku. N adw orny
alchem ik księcia saskiego, a późniejszego króla polskiego A u g u sta II,
J a n F ry d ery k B o ttg er otrzym ał od księcia trudne zadanie do w y­
konania: m iał wynaleźć sposób fab ry k acji złota. Zam knięto go i m ia­
no trzy m ać pod ścisłym nadzorem ta k długo, dopóki nie dokona
w ym aganego w ynalazku.
Chociaż B o ttg er nie uczynił zadość życzeniu księcia, to jed­
n ak został zwolniony i w dodatku jeszcze sowicie wynagrodzony.
W czasie bowiem swego w ięzienia w ynalazł m asę porcelanow ą o w y­
sokim gatunku. A ugust II w ybaczył m u niewypełnienie swego po­
lecenia i w ybudow ał mu potem fab ry k ę porcelany w Miśni (Meis-
sen). P orcelana m iśnieńska niczym praw ie nie różniła się od chiń­
skiej, nic też dziwnego, że w krótce zasłynęła n a całą Europę. Se­
k re t jej w yrobu pozostał długo w łasnością fab ry k i w Miśni.
Po udoskonaleniach technicznych podniesiono produkcję fa ­
b ryki w M eissen i w artość a rty sty cz n ą jej wyrobów. A rtyzm jej opie­
ra ł się w znacznej m ierze na ornam entacjach figuralnych. P róby
o trzym ania w ysokow artościow ej porcelany, ponaw iane w Europie
od początku XV w ieku niem al we w szystkich państw ach, uwieńczo­ kłego koła garncarsk ieg o w y ra­
ne zostały pom yślnym wynikiem.
W ten sposób E u ropa zaw dzięcza sw ą najlepszą porcelanę
czystem u przypadkow i, m ożnaby powiedzieć — kaprysow i książę­
cemu. Za Sasów dopiero rozpow szechnia się porcelana w w ysokich
i arty stycznych gatunkach, w yrugow ując n a dw orach m agnackich
naczynia kruszcowe.
W Polsce znana była porcelana chińska jeszcze w w ieku XV
skich. Popularnie nazyw ano ją naczyniam i tureckim i, co, być może,
w skazuje n a tureckie pośrednictw o handlowe w jej dostarczaniu.
F ab ry k a m iśnieńska również bardzo liczyła się z rynkiem polskim
i w ornam entacjach uw zględniała te m aty i m otyw y polskie.
Je d n ą z pierw szych fab ry k porcelany zak ład a w Polsce w roku
1791 książę Józef C zartoryski w Korcu. Do upadku Rzeczypospoli­
tej była ona zakładem państw ow ym , potem przeszła n a w łasność
okolicznych m agnatów . Z arządzali n ią b racia Mezerowie (Polacy),
robotnicy częściowo byli sprow adzeni z Saksonii. Dzięki odkryciu
tajem nicy produkcji porcelany saskiej i doskonałości m ateriału,
sprow adzanego z pobliskiej Dąbrówki, fab ry k a szybko się rozbudo­
w ała. W dw a la ta po jej założeniu w sam ej m alarni pracow ało 70
artystów . W cztery la ta w yroby koreckie dorów nały sw ą w artością
saskim i w rów nej m ierze z tam ty m i były poszukiwane, a dla swej
ceny były znacznie od tam ty ch dostępniejsze.
Rok 1797 przynosi upadek fabryce koreckiej. C ała fab ry k a
w raz z m agazynam i m ateriału i wykończonymi arty sty czn y m i w y­
robam i sta ła się p astw ą płomieni. Spłonęła również i m alarn ia z ol­
brzym im bogactw em wzorów chińskich, saskich i francuskich. W kil­
k a la t potem odbudowano fab ry k ę i oddano w zarząd fran cu sk ie­
m u chemikowi M erault, przybyłem u ze sław ­
nych zakładów sew rskich. W yroby koreckie te ­
go okresu cechuje c h a rak te r francuski, p rzeja­
w iający .się szczególnie w ornam entacjach. Je d ­
n ak fab ry k a nie odzyskała już daw nej św iet­
ności.
W ielkim protektorem rozw oju ceram iki
polskiej był książę A dam C zartoryski. Korzon
wspomina, że w pałacyku pow ązkowskim księ­
cia był pokój ta k zw any porcelanowy, którego
ściany były zbudowane z 3000 tafel porcelano­
wych, każda w artości 3 dukaty.
Porcelanę korecką cechow ała ogniotrw a-
łość, zdolność krzeszenia ognia, piękne i trw ałe
malowidło. Główny skład porcelany koreckiej
był w K onstantynow ie. Znakiem fabryczn 5rm by­
ło ta k zw ane ,,oko opatrzności".
Jeśli chodzi o w yroby zagraniczne, spro­
w adzane na początku XIX w ieku do Polski, w y­
p ad a zaznaczyć, że podobnie, ja k to było z por­
celaną saską, ta k i inne w ytw órnie europejskie
porcelany dość często naw iązyw ały w swych
tem atach i zdobnictwie do motywów polskich.
Z wyrobów berlińskich zw racają na siebie n a ­
szą uw agę przeróżne figurki, przedstaw iające
polskie ty p y szlacheckie, filiżanki z podobizna­
Podobne te m aty m ożna znaleźć również n a w y­
robach francuskich (książę Józef, alegorie
polskie itp.).
O statnie la ta panow ania S tanisław a A u g u sta są okresem
najbujniejszego rozwoju fa b ry k a ­
cji porcelany w Polsce. Sam król
był gorącym p rotektorem jej roz­
woju, a jeszcze przed pow staniem
fao ry k i koreckiej zak ład a w roku
1770 fab ry k ę porcelany w Belwe­
derze. W krótce potem pow staje w
W arszaw ie fab ry k a W olffa, a w
B aranów ce nad Słuczą fab ry k a o
produkcji pokrew nej w zoram i w y­
robom popularnej fab ry k i ko­
reckiej.
W jak i sposób odbyw ała się
produkcja w yrobów koreckich i na
czym opierała się ich w ysoka
w artość ?
Dziś, w w ieku m echanizacji
m oglibyśm y powiedzieć, że zasad­
niczy proces w yrobu porcelany
był nieco prym ityw ny. Z zapraw y
porcelanow ej p rzy pomocy zw y­
biano przeróżnego k sz tałtu naczy­
nia. Jeśli chodziło o nadanie im
w ykw intniejszych k ształtów lub
jednostajnego w n ętrza całemu
szeregowi wyrobów, używ ano
form , odlanych z gipsu. K ształt W azon fab ry k i w Belwederze
zew nętrzny i ozdoby wykonyw ano po pro­
stu palcam i, używ ając przy tym wody
i stalow ego rylca.
U kształtow ane już naczynia lub fi­
g u rk i pozostaw iano n a czas dłuższy na
wolnym pow ietrzu, dla zupełnego ich w y­
schnięcia. Potem dopiero przystępow ano
do najbardziej trudnej i niebezpiecznej
czynności — w ypalania w piecu. Ale w y­
suszonych już naczyń nie w ystaw iano
w prost na działanie ognia; groziło to, je­
śli nie pow ażniejszym uszkodzeniem, to
przynajm niej spękaniem lub również nie­
pożądanym okopceniem.
D latego też dla każdej sztuki uży­
wano glinianego futerału, nazyw anego
„kapsułą". Był on o tw arty na górze, a na
środku dna posiadał m ały otwór. Aby
porcelana w czasie wj^^palania nie przy­
lgnęła do „kapsuł", posypywano ich dna
piaskiem i do każdej w staw iano tylko jed­
no naczynie.
G rupa porcelanow a sask a (m otyw polski) w yrobu
fab ry k i Miśni
A sztu k a zdobnicza w ytw órni korec­
kiej była przedm iotem zazdrości i podzi­
wu zagranicznych fabryk.
Nie m a ta k intensyw nej zieleni, peł­
nego jasności koloru żółtego, delikatnego
błękitu, mocnej czerni, ognistej purpury,
ani żaru ognia, których nie dało się prze­
nieść na barw ne w yroby koreckie. Wszy­
stkie one po prostu przem aw iają do na­
szego poczucia artystycznego wielką ra ­
dością i pogodą życia.
żad n a też z polskich fab ry k nie
w yrabiała ta k wysoko wartościowego to­
w aru, ja k korecka. Cechował go subtelny
styl swoisty, w ytw orny wdzięk, cechy ro­
dzime polskie oraz lekka skłonność do
form klasycznych. Zalety te przyniosły
wyrobom koreckim podobną popularność,
ja k ą cieszyły się daw niej przeróżne chiń-
szczyzny, a ponad to ułatw iły im zwycię­
stwo nad w yrobam i obcymi nie tylko na
rynkach krajow ych, ale i poza granicą.
Cz. Mączewski

często z w yrażeniam i, obow iązującym i w w ojsku w pewnych wa­

O n a tu ra ln o ś c i ję z y k a
Zdajem y sobie w szyscy spraw ę z tego, że kiedy się zw racam y
do przełożonych ustnie czy pisemnie, w yrażam y się inaczej, bardziej
staran n ie i z v/yszukaniem, niż kiedy rozm aw iam y z kolegą. Rzecz
to zrozum iała, że inaczej przem aw iam y n a uroczystym zebraniu,
a inaczej, kiedy mówimy przy stole rodzinnym w czasie obiadu,
inaczej w chwilach radości, a inaczej w sm utku, inaczej się w y ra­
żamy, kiedy piszem y list, a inaczej, kiedy mówimy ustnie.
Ale we w szystkich w ypadkach konieczny je st um iar, język
m usi być naturalny, zrozum iały i popraw ny, bo inaczej zam iast od­
powiedniego n astro ju wywoła śmieszność.
A w ykroczenia pod tym względem byw ają u nas bardzo czę­
ste. Zw łaszcza w m eldunkach ustnych wobec przełożonych, a jeszcze
więcej w korespondencji służbowej dużo się spotyka w yrażeń
sztucznych i pretensjonalnych, niepotrzebnie utrudniających zrozu­
mienie treści.
Jednym z najpospolitszych tak ich wyrażeń, spotykanych zw ła­
szcza w m eldunkach ustnych, je st jako albo jako że, zam iast pro­
stego że, ja k w zdaniu ,,melduję, jako (że) się spóźniłem z powo­
du...". Spójnik jako je st tu zupełnie nie n a miejscu.
T ak sam o niewłaściwe je st słówko li przy w yrazie tylko. J e ­
śli chodzi o w yrażenie nacisku, to służy do tego w yraz jedynie.
B ardzo rozpowszechniony jest, zw łaszcza w korespondencji
służbowej, zaim ek takow y, zupełnie niepotrzebnie używ any w ta ­
kich zdaniach, ja k „spotkał przechodnia i takow ego zapytał", za­
m iast po prostu „...i spytał go...“.
Niem niej często byw a używ any przym iotnik powyższy. W pew ­
nych w ypadkach może być potrzebny, ale zazw yczaj lepiej je st
przytoczyć odpowiedni rzeczownik, jeśli się może nasuw ać w ątpli­
wość, o co chodzi, albo jeśli tak iej w ątpliw ości nie ma, użyć po
pro stu zaim ków on, ona. K rążą też dowcipy o nieporozumieniach,
w ynikłych z nadużyw ania takich w yrażeń pretensjonalnych nic nie
mówiących.
Podobnie niepotrzebnie używ a się określenia ten ostatni, z a ­
m iast przytoczenia odpowiedniego rzeczow nika czy zaim ka, na
przykład „przejeżdżając przez Toruń i Grudziądz, w tym ostatnim
trochę się zatrzym ał", zam iast prościej „i... w G rudziądzu trochę
się zatrzym ał".
Do tych pretensjonalnych w yrażeń kancelaryjnych należą też
tak ie zw roty, ja k m ieć miejsce, zam iast zdarzyć się, zajść, ta k sa­
mo być w stanie zam iast móc, potrafić, umieć, często się nadużyw a
czasowników posiadać zam iast prostego m ieć i znajdow ać się z a ­
m iast być.
R ażą sztucznością takie, w yrażenia niewolniczo na obcych wzo­
rowane, ja k czasokres zam iast okresu, drugostronnie zam iast na
odwrocie, w yżej naprow adzony zam iast w yżej przytoczony, za ist­
nieć zam iast pow stać, zdarzyć się, nastąpić, odnośnie tego zam iast
co do tego, albo co się tyczy tego, w przedmiocie zam iast w spraw ie,
na zasadzie zam iast n a podstaw ie, w w ypadku lub przypadku za­
m iast w razie. Przysłów ek względnie (używ any popraw nie w takich
w ypadkach, ja k „on je st względnie zam ożny") nabiera preten sjo ­
nalnej urzędowości, kiedy go się używ a w znaczeniu spójników, i to
różnych, a więc: i, albo, lub, czy, czy też, przez co w prow adza się
niejasność treści.
R azi nadużyw anie pod wpływem obcym zaim ków on, ona
w w ypadkach, gdzie w cale nie są potrzebne, ja k w zdaniu ,,żebj^
się ze m ną porozumieć, zadzwonił on do mnie".
T akie w yrazy i zw roty popraw ne i n atu raln e m ogą psuć n a ­
turalność języka, kiedy się ich nadużyw a. Z darza się to zwłaszcza
runkach, ale niepotrzebnym i w innych.
Do tak ich należy często nadużyw any czasownik meldować, za­
m iast donosić, zawiadom ić, podać do wiadomości. T ak sam o obser-
w'ować zam iast zauw ażyć, ja k w zdaniu „idąc ulicą zaobserwował
nadjeżdżającą dorożkę-, gdzie odpowiedniejszy by był czasownik
zauw ażył, bo tu przecież nie było obserw acji. Podobnie je st z kon­
centracją, k tó ra oznacza pewne działanie w wojsku, ale poza tym
w ystarcza skupienie. Po co więc p retensjonalna koncen tracja uwagi,
skoro w ystarczy skupienie uw agi.
Podobnie, ja k w yrazy p su ją popraw ność języka tak że formy,
używ ane w nieodpowiednich okolicznościach. N ależy tu nadużywa­
nie strony biernej, podczas gdy język polski woli czynną, a biernej
używ a fzadko. Z am iast więc mówić „pismo zostało wysłane", lepiej
powiedzieć ,,pism o w ysłano", zam iast „oddziałom zo stają przydzie­
lone kw atery", lepiej „oddziałom przydziela się kw atery". Nieraz
jednak tru d n o uniknąć stro n y biernej i w tedy się jej używa, byle
nie nadużywać.
Również do niepotrzebnych cech języka, niby urzędowego, na­
leży używ anie przym iotników w narzędniku zam iast w mianowniku,
zw łaszcza p rzy czasowniku jest, n a przykład „on je st dobrym",
„ona je st młodą", zam iast „on je st dobry", „ona je st młoda". W na­
rzędniku staw ia się zasadniczo przym iotnik, kiedy on jest przy
rzeczowniku, a więc „on je st dobrym człowiekiem", „ona jest mło­
dą dziewczyną", ale „on je st dobry", „ona je st młoda".
Sztucznie też brzm ią w yrażenia zrozum iałym jest, jasnym
jest, zam iast zrozum iałe jest, jasn e jest, albo jeszcze lepiej po pol­
sku rozum ie się, oczywiście, widocznie.
W yrazy obce, ta k często u nas przez wielu nadużywane, ucho­
dzą w języku urzędowym często z a szczególnie trafne, choć wiele
z nich w yrządza językow i szkody, a jednocześnie treść zaciemnia.
Nie znaczy to bynajm niej, żeby należało usuw ać z języ k a wszyst­
kie w yrazy obce, bo to niepotrzebne i niemożliwe, gdyż każdy ję­
zyk m a ich pew ną ilość, ale chodzi o to, żeby nie używ ać tych,
które nie są potrzebne,
Do tak ich należą w zakresie języ k a urzędowego dezyderat, za­
m iast życzenia, żądania, personalny zam iast osobowy (niekiedy oso­
b isty ), aserw ow ać zam iast przechować, urgens, zam iast przyna­
glenie, ekw iw alent zam iast rówmoważnik, reso rt zam iast zakres
działania, indeks zam iast skorowidz, m onit i adm onicja zamiast
upomnienie, kolaboracja zam iast w spółpraca, cedować zamiast
ustąpić, kolacjonow ać zam iast spraw dzać, respektow ać zamiast
przestrzegać, kolektyw ny zam iast zbiorowy, circa zam iast około
i inne.
Ulubionym w yrazem w języku kancelaryjnym je st ewentualnie,
któ re znaczy czasem w razie możności, czasem w razie potrzeby,
niekiedy lub, czy, co zarazem dowodzi, ja k niedokładny je st ten wy­
raz, m ający tyle różnych znaczeń. O ileż lepiej je st zam iast wyrazu
obcego użyć bardziej zrozum iałego polskiego. I język n a tym zy­
skuje, i m yśl je st jaśniej w yrażona. A to sam o dotyczy wyrazów
rodzim ych z brzm ienia, ale wzorow anych w budowie n a obcych, lub
też zbudow anych samodzielnie i zupełnie popraw nych, ale użjrwa-
nych w nieodpowiednich w arunkach.
Błędny bowiem je st pogląd, że język wojskow y je st inny od
powszechnie używanego. Wojsko polskie mówi ty m sam ym językiem
ogólnopolskim, co w szyscy Polacy, ale m a ponadto pew ną ilość
w yrazów technicznych, w prowadzonych regulam inam i i innymi dro­
gam i, ta k samo, ja k m a pew ną ilość tak ich w yrażeń odrębnych
medycyna, inżynieria, kolejnictwo, radiotechnika i inne dziedziny
techniczne. Poza ty m jednak je st jeden wspólny język polski, dla
w szystkich Polaków zrozumiały, i ta k im pow inniśm y się. posługiwać.
Józef Bossowskl

10
 C zy m ożn a w ych ow ać boh atera?
w niem ieckim czasopiśmie w ojskow ym „M ilitar - W ochenblatt"
u k azał się a rty k u ł m ajo ra P o n ath ‘a ze szkoły wojennej w Dreźnie
pod ty tułem „W ychowanie pokojowe a w ojenna rzeczyw istość".
W arty k u le tym a u to r rzuca myśl, wedle któ rej ,,p rac a wychow aw ­
cza w czasie pokoju staw ia sobie za zadanie, by z dokładnie w y­
szkolonego żołnierza n a czas w ojny ukształtow ać bohatera". Z tym
zdaniem polem izuje pułkow nik B raun, zam ieszczając w jednym z dal­
szych num erów w spom nianego czasopism a ciekawe uwagi, dotyczące
problem u bohaterstw a, pisząc: * kom panii k azał w ejść im do schronu i każdego z nich ją ł obrzu­
„Jako w ykładow ca ta k ty k i od roku 1930 do 1934 w szkole pie­
choty, zajm ow ałem się gruntow nie problem em wychowawczym, m a­
ją c do czynienia z m łodym narybkiem oficerskim . Niech więc bę­
dzie m i wolno dołączyć jedną tylko, lecz w ażną myśl, zdobytą z mego
doświadczenia.
W ykłady swe kończyłem zw ykle tem atem „10 m inut ducha
frontow ego". Te dziesięć m inut w ypełniały przykłady z wojny, czer­
pane najczęściej z w łasnych obfitych przeżyć frontow ych.
C entralnym punktem rozw ażań było zaw sze nienaganne postę­
pow anie dowodzącego i zdecydowane postanow ienie w chwili nie­
bezpieczeństwa.
W yczuw ałem tysiące nici, które łączyły m nie z moimi słucha­
czami, w yczuw ałem dusze m ych chłopców, m aszerujące razem
ze m ną.
P a trz ą c przy końcu moich czteroletnich zajęć n a dokonaną
pracę, odniosłem w yraźne przekonanie, że młodzież w dzięczniejsza
mi by ła za owe 10 m inut frontow ego ducha, niż za sery jn ą fa b ry ­
kację batalionow ych i kom panijnych rozkazów, które w praw dzie ta k ­
że były konieczne, ale jednak mimo całego w ysiłku, by je ożywić,
nosiły znam iona bezkrw istej, suchej teorii.
Nie brakło k ry ty k i z powodu tego odstąpienia od zw ykłego
planu wykładów , jednak odwołanie z obozu m ych przew idujących
przełożonych nie nadchodziło.
T ak więc pod względem m etody stoję n a wspólnym gruncie
z m ajorem P o n a th ‘em. Je d n ak w jednym punkcie rozchodzą się n a ­
sze sądy. N igdy sobie nie w yobrażałem , by m ożna było wychować
bohatera. J a chciałem u rabiać jedynie ludzi i dowódców, którzy
m a ją w ysokie poczucie obowiązku, k tó rzy każdej chwili za reag u ją
n a rzucone hasło: „O jczyzna oczekuje, by każdy w ypełnił swój obo­
w iązek".
Czy potem kto z nich n a b o h atera w yrośnie, to już je st w rę ­
ku Boga. B ohaterów nie wychow uje się, oni w y ra sta ją w potrzebie
sam i z gleby spełnienia obowiązku, z w łasnej mocy, niesieni rozpę­
dem rasy, krw i, charakteru.
S tarzy frontow i żołnierze najlepiej wiedzą, ja k rzadko spoty­
k a się praw dziw ych bohaterów i że ci najczęściej u ra s ta ją na „ t y ­
tan ó w czynu", po k tórych najm niej m ożnaby było się tego spo­
dziewać. Cóż to je st bowiem b o h ater?
B ohaterem je st m ężczyzna czynu, człowiek o najw yższej m o­
raln ej i cielesnej karności, człowiek — w zór nienaganny, człowiek,
k tó ry w godzinie najw yższego niebezpieczeństw a pozostanie nieza­
chw iany.
Mocny ch a rak te r, k tó ry w niebezpieczeństw ie śm ierci w szyst­
kich ja k m agnes grom adzi wokół siebie, bez rozkazu, bez szem rania.
Człowiek, k tó ry złoci k u rk a n a wieży kościełnej lub człowiek, co
z dziesięciom etrow ej tram ppU ny w ykona powójne salto m a tylko
odwagę. Do b o haterstw a droga je st dalsza.
P rzytoczę tu przykład z wojny, gdyż je st to najlepszy dowód
praw dy. W m ojej kom panii jeden był tylko bohater. Był to sam
dowódca, nadporucznik E rn e st Muller, poległy n a polu chwały. Ob­
ją ł on kom panię już jesienią 1914 roku, gdy czynny szef padł już
w pierw szych bojach. D ługo nam yślano się, rozw ażano, nim powie­
rzono dowództwo tem u cichemu, m arzycielskiem u, często u p artem u
człowiekowi. J a byłem jego najm łodszym pomocnikiem.
Z w iosną 1915 roku leżeliśm y w łuku rzeki Y pres przed St.
Cloi. W oda dochodziła nam do kolan. Z tysięcy w orków z piaskiem
budow aliśm y sobie liche osłony. A ngielska a rty le ria praw ie codzień
zm iatała te osłony, któ re znów nocą mozolnie odbudowywaliśmy.
Było to gorzkie i pełne s tr a t w ylegiw anie się we flan d ry jsk ich
błotach.
W środku naszego odcinka znajdow ał się schron, n a jego
drzw iach um ieszczony był pobożny napis: „Czuw ajcie i módlcie się".
T ak zw ane „zabezpieczenie" przed bom bam i osiągnięte zo sta­
ło przez k ilk a grubych pali, obłożonych z w ierzchu d arn ią (o beto­
nowej budowie pojęcia jeszcze nie m ieliśm y).
Schron używ any był również jako p u n k t obserw acyjny. N ie­
m iecka a rty leria m iała wówczas ta k m ało am unicji, że każdy strza ł
m usiał być w dyw izji m eldow any i uzasadniony.
Pew nego dnia, w iosną tegoż roku, zasiadł nadporucznik M ul­
ler na punkcie obserwacyjnym, w ty m schronie, by zbadać w łasne
i nieprzyjacielskie stanow iska i zastanow ić się nad konieczną po­
p raw ą zniszczonych osłon. W tym czasie przydzielono do n as z b a ­
talionu grupę m łodych żołnierzy, rek ru tó w z ojczyzny. Dowódca
cać bacznym spojrzeniem . Zaledwie rozpoczął sw ą czynność, a r ty ­
leria angielska, k tó ra oczywiście dostrzegła ruchy g ru p y w row ach
strzeleckich, rozpoczęła swój zw ykły ogień. Z początku były to
15 - centym etrow e g ran aty , potem lżejsza m ieszanina strzałów , w re­
szcie zupełnie ciężkie 20 - centym etrow e ładunki.
Z p rzerażający m wyciem spadła burza ogniowa na nasze le­
we skrzydło i zm iotła je doszczętnie. N asze ,,zabezpieczone" stan o ­
wisko drży i chwieje się w posadach. Ju ż pierw sze bale zmiotło,
drzw i w y sk ak u ją z zawiasów.
Ale nadporucznik siedzi n a ławce i z nieporów nanym spokojem
zadaje dalsze swe p y tan ia: „S kąd pochodzisz? Kim je st tw ój ojciec?
Czy m asz przyjaciół w kom p an ii?"
J a siedzę ja k tru sia tu ż obok i spoglądam n a chłopców. W i­
dzę w ich oczach błysk śm iertelnej trw ogi, lek k ą bladość tw arzy,
drżenie kolan — był to pierw szy w ystęp n a krw aw ej scenia p raw ­
dziwej wojny. Odpowiedzi n astęp u ją lękliwe, uryw ane; gdy z w y­
ciem rozerw ał się g ra n a t tu ż nad naszym i głowami, jeden z m ło­
dych rzucił się dowódcy do stóp. C ałą długą godzinę trw a ła t a peł­
na m ęki scena. P raw ie w szystko wokół schronu obróciło się w d rzaz­
gi, ale — cud czy przypadek — nikom u włos nie spadł z głowy.
I znów pada z hukiem ch m ara granatów . Dowódcy grupy
i jednem u z ludzi odryw a głowy, inni w ychodzą cało.
I ja już dłużej nie mogę znieść tego przeraźliw ego napięcia
i rzucam się ja k inni, ta rg a n y nędznym strach em n a ziemię. Je d ­
n ak nadporucznik siedzi wciąż jeszcze na ławce cicho i wyniośle, ja k
posąg ze szlachetnego m arm uru.
N igdy w życiu bardziej się nie w stydziłem , niż w owym mo­
mencie, że nie zdołałem ta k ie j postaw y utrzym ać.
Po kilku godzinach „było znów w szystko dobrze". P okój p a ­
now ał we F landrii.
U dałem się do dowódcy, by porozm aw iać z nim o m inionych
przejściach, w ylać trochę żółci w rozmowie, ja k ą m ożna chyba ty l­
ko n a wojnie prow adzić ze swym przełożonym.
Spytałem go, dlaczegóż m ieliśm y pozwolić się pow ystrzelać
w ty m idiotycznym kącie zupełnie za n ic? Dlaczego dowódca kom ­
panii, porucznik i cała g ru p a m iała dać głowę zupełnie bez pożytku ?
Dlaczego nie usunęliśm y się ze trz y sta m etrów bądź w praw o, bądź
w lewo, gdzie nie było o gnia? Przecież głów ną rzeczą było, byśm y
tylko u trzy m ali nasze stanow isko. O stre słow a p adały ta k z jednej,
ja k i z drugiej strony. Lecz pod koniec rozm ow y stałem przed swym
dowódcą ja k sztu b ak przed nauczycielem. Odpowiedział m i m niej
więcej w ty m sensie:
„Ci chłopcy m a ją spełnić swój obowiązek i słuchać. W naj-
pierw szym momencie sw ej tw ard ej służby nie m ogli ujrzeć mnie,
szefa kom panii, słabym . Nie przyszło mi to łatw o. Ale zachow ania
mego w ym agało w ykształcenie w nich poczucia obowiązku. Z tą
grupą, panie poruczniku, nie będzie p an m iał żadnych tro sk ".
P o ty m w yjął swego N ietzschego z kieszeni i, ja k zwykle,
przeczytał m i k ilk a ustępów.
I rzeczyw iście nie było w te j grupie tchórza. W iększość ich
spoczyw a dziś n a cm entarzu w Hollebeeke. Nie było m iędzy nimi
b o h atera; gdyż tylko jeden b o h ater był w naszej kom panii. Ale
byli t o ludzie, k tó rzy n a każde me zaw ołanie byli n a miejscu.
Bohaterow ie w y ra sta ją n a wojnie sami, w czasie pokoju, nie­
stety, ani ich rozpoznać, ani w ychow ać nie podobna".
11
Muzyka i śpiew
U PROGU NOWEGO ROKU
P raw ie m i się nie chce wierzyć, że to już Nowy Rok, że w raz
ze św iętem kościelnym zbliża się nowy rok pracy, wysiłków, osią­
gnięć. Przepracow aliśm y dzielnie przez tych k ilka miesięcy, jakie
nam m inęły wspólnie n a łam ach „W iarusa". Zdaje mi się, że zrozu­
m ieliśm y się dobrze, zżyli ze sobą i pokochali. Wiecie, że duchem
jestem w ciąż z W ami, nie tylko wtedy, kiedy niespodzianie zjaw iam
się w pułkach raz n a wschodzie, to znów w W ielkopolsce, a innym
razem na północnych rubieżach k raju. Nie tylko wtedy, kiedy z W a­
mi rozm aw iam , kiedy się dopytuję o W aszą wiedzę i W asze plany,
ale w ierzcie mi, że nie m a dnia, abym w serdecznej trosce nie w y­
biegał m yślam i naprzeciw W as. Znam dobrze W asze prace i nie­
pokoje, rozum iem w alkę, ja k ą toczy polski o rk iestra n t o piękne ju ­
tro polskiej m uzyki wojskowej, kocham W as narów ni z W aszym i
bezpośrednim i dowódcami i przełożonym i za ten ofiarny trud, jak i
niesiecie dla chw ały Polski.
Kiedy się obejrzę w stecz na ten rok pracy, k tó ry m am y za so­
bą, to dum a rozpiera me serce i radość wielogłośna z tego, czego-
ście dokonali. Gdybyście mogli tak , ja k ja, obserwować, ja k się pod­
niosła w artość podoficera o rk iestra n ta i o ile wyżej w porów naniu
z daw nym i czasy stoi nasz młody uczeń orkiestralny, musielibyście
w raz ze m ną dzielić się dum ą i zadowoleniem, jakie daje św iado­
mość dobrze spełnionego obowiązku. Ale nie w szystko jeszcze zro­
bione. Szerokie horyzonty pracy i rozległe pola zam iarów i planów
o tw ierają się przed nam i z tym Nowym Rokiem. Czeka nas jeszcze
wiele w ysiłków i jeszcze sporo aktów sam ozaparcia się i w ytężenia
woli, abyśm y mogli powiedzieć sobie, że jesteśm y u szczytu poczy­
nań. Nie tu m iejsce n a rozw ażania, co nam robić w ypada, bo życie
sam o nam narzuci treść naszych prac. Jakieś w skazania n a p rzy­
szłość brzm iałyby z m ojej strony, ja k sztyw ny apel i ja k wezwanie
do podw ojenia i potrojenia w ysiłków z W aszej strony. A tak ich ży­
czeń now orocznych nie chciałbym W am dzisiaj nieść w dani, bo do­
brze znam W aszą pracę i trud. Jeśli jednak przez porównanie weź­
m iem y pod uw agę w ym agania dzisiejszej szkoły polskiej, k tó rej n a j­
w ażniejszym celem je st wychowanie praw ego, rozum nego i św iado­
mego sw ych obowiązków obyw atela, to mimowoli stan ąć m usim y
w obliczu zagadnienia, ja k ą drogą polski o rk iestra n t n a ty m polu
w ycnow ania obyw atelskiego osiągnie tak ie rezultaty, aby m ógł stać
się wzorem godnym naśladow ania dla w szystkich m uzyków polskich.
W walce o pierw szeństwo, ja k a toczy się od la t między m u­
zykam i cywilnymi, a wojskowymi, zw ycięstw o przypadnie orkie-
stran to m wojsKOwym, jeżeli ich postaw a m oralna i etyczna będzie
w zorow a i jeśli ich w ycnowanie ooyw atelskie stanie na w ysokim po­
ziomie. Tu czeka naszego orK iestranta zarowno podoiicera, ja k i ucz­
nia, ciężka, u p a rta praca. Pod górnym znakiem tej pracy, idzie N o­
wy Rok!
Bogusław Sidorowicz
FANTAZJA I WIĄZANKA
Kiedy się szpera po bibliotekach nutow ych w orkiestrach, nie­
podobna nie zauw ażyć pewnej chaotyczności w książkach inw enta-
rycznych i w spisach posiadanych utw orów. Szczególnie rażący jest
ten stan, o ile chodzi o zam ieszczenie ta k zw anych fan ta zy j i w ią­
zanek w jednym z działów bibliotecznych, o jakich mówi in stru k ­
cja o ork iestrach z 1930 roku. W ydaw ałoby się, że nie m a vr tej
m ierze żadnych trudności, tym czasem spraw a do tego stopnia jest
skom plikow ana, że dla w yjaśnienia jej trzeb a sobie zadać pytanie,
co to je st fan tazja. W najogólniejszym słow a znaczeniu je st to utw ór
m uzyczny o swobodnej form ie, nie m ający ta k iej zw artości i spoi­
stości konstrukcji, ja k na przykład sym fonia lub sonata. T ak okre­
śla fan ta zję najw iększy niem iecki teoretyk m uzyczny Riem ann w
sw ym ,,Leksykonie". Ale określenie to odnosi się do utw orów koncer­
towych, pisanych przez wielkich kompozjrtorów bądź to na fo rte­
pian, bądź n a skrzypce z orkiestrą, lub naw et n a sam ą orkiestrę.
T u należą tak ie dzieła, ja k S chum anna F a n ta z ja C-dur (op. 17),
S chuberta fa n ta z ja n a skrzypce i fortepian, Czajkowskiego dwie
fan ta zje n a fo rtepnian z o rk iestrą itp. F an ta zje m ogą być pisane
nie tylko n a te m aty oryginalne, ale też n a dowolnie w ybrane te ­
m a ty ze znanych oper lub z pieśni ludowych. Do tak ich trzeba
zaliczyć Chopina fan ta zję n a te m at Don Ju a n a na fo rtep ian z or­
k iestrą, lub tegoż kom pozytora fan tazję n a tem aty polskich pieśni.
Pod tym względem trudno fan ta zję oddzielić od rapsodii, która, m a­
jąc również form ę swobodną, opiera się n a tem atach, zaczerpnię­
tych z m otywów ludowych, ja k na przykład JOteyki „R apsodia pol­
ska", D w orzaka ,,Rapsodie słow iańskie", L iszta powszechnie znane
i przesadnie spopularyzow ane „Rapsodie w ęgierskie" i mnóstwo
innych.
W szystkie te utw ory należą do poważnej m uzyki koncertow ej,
bo odznaczają się w ysoką w artością artystyczną. Obok tego typu
fan ta zy j istnieje jednak inna odm iana fantazyj, że ta k powiem: po­
pularna. Je s t to ta k zw ana fa n ta z ja operowa, k tó ra nie je st niczym
innym, ja k zbiorem melodii z danej opery czy operetki, m niej lub
więcej zgrabnie zebranych w całość. T u ta j poszczególne melodie
12
nie są zmienione, ale w chodzą w skład „fan tazji" tak, ja k brzm ią
w danej operze, a m ogą być tylko skrócone lub przytoczone w in­
nej tonacji. T ak a fa n ta z ja nie różni się niczym od ta k zwanego
potpourri (czytaj popuri z akcentem n a ri!), k tó ra je st też swo­
bodną m ieszaniną melodyj. Tu trzeb a zauw ażyć, że poszczególni
aran żerzy tak ich potpourri czy fan tazy j z dzieł scenicznych, s ta ­
ra ją c się o pew ną oryginalność w doborze nazw, n ad a ją im różne
ty tu ły ; celują w tym zw łaszcza Niemcy, k tó rzy zam iast napisać po
prostu potpouri lub fa n ta z ja z „Lohengrina" czy T annhausera przy­
b ierają swe utw ory w tak ie nazwy, ja k : skarbiec melodyj lub wie­
niec najpiękniejszych dźwięków z danej opery itp., nie trzeba ta ­
kich określeń brać zbyt poważnie.
Jakkolw iek nazw alibyśm y ta k i zbiór, nie będzie on przecież
niczym innym, ja k potpourri z danej opery czy operetki. Dlatego
też tego rodzaju utw ory powinny być w bibliotece m uzycznej umie­
szczone w jednym dziale, k tó ry m ożna nazw ać: F an ta zje z oper
w odróżnieniu od działu: F an ta zje koncertowe, w którym powinny
się znaleźć utw ory, o których mówiłem na początku artykułu.
W Polsce istnieje jeszcze określenie: „w iązanki", k tó re nie n a ­
leżycie zrozum iane przez bibliotekarzy, w prow adza wiele zam ętu do
zbiorów i katalogów muzycznych. W iązanka może być dwojakiego
rodzaju: albo je st ona zbiorem melodii z opery, n a przykład wiązan­
k a z „H alki", a w tedy niczym się nie różni od potpouri i należy do
działu „fan tazje operowe" albo też je st zbiorem pieśni i melodii róż­
nych, a wówczas m usi w ejść do działu specjalnego, k tó ry mogliby­
śm y nazw ać: potpourri. M am tu n a m yśli — co podkreślam w yraź­
nie — nie zbiory melodii z jednego dzieła scenicznego, lecz wiązan­
ki melodii, złożonych w całość m niej lub więcej barw ną, bez usiło­
w ania u trzy m an ia jak iejś jednolitości au to ra i stylu. Tu należą pot­
pourri i w iązanki z różnych pieśni ludowych, w tym dziale też jest
m iejsce n a tak ie utw ory popularne, ja k „S ałatk a legionowa" śle-
dzińskiego, ja k św ietne dwie w iązanki legionowych pieśni A. Sikor­
skiego, ja k „N ajpiękniejsze k w iaty z polskich łąk i pól" w opraco­
w aniu a u to ra niniejszego arty k u łu i ja k całe m nóstw o w iązanek pie­
śni polskich, rosyjskich, czeskich, niem ieckich itd.
Do tego sam ego działu należą też nie m ające zbyt wielkiej
w artości arty sty czn ej, ale popularne i potrzebne fantazje, czy pot­
pourri, zaw ierające pstrokaciznę melodii różnych autorów , powią­
zanych w jedną całość, ja k n a przykład A. Sikorskiego „W iązanka
hum orystyczna", albo S chreinera „D ur und Moll", lub też masowo
przez Niemców produkow ane potpourri z tytularni: ,,Od Mozarta
do W agnera", „Od Rossiniego do Yerdiego", „Od O ffenbacha do Le-
h ara " itd. W reszcie należałoby pomieścić w tym dziale rozmaite
potpourri, złożone z melodii poszczególnych kompozytorów, jak:
S cnubertiana, W agneriana, bardzo słaba w iązanka (Jhopiniana itp.
M ożnaby tu przyKiady cytow ać w nieskończoność.
W rezultacie starałem się w ykazać, że istn ieją trz y typy tych
fan ta zji m uzycznych i że należałoby stw orzyć trz y dziaiy w porząd­
nie prow adzonej bibliotece m uzycznej dla każdego typu odrębnie.
Chyba, że ktoś je st zwolennikiem m ieszania w szystkiego w jednym
kotle! W tedy jednak nie należy — ja k to się niestety często dzieje —
rozbijać potpourri z oper n a fan tazje i w iązanki i nie oddzielać rze­
czy pow ażnych od lekkich, lecz w szystko razem zmieścić w jednym
dziale. Nie będzie to an i przejrzyście, ani porządnie, ale przynaj­
m niej zbliżony będzie ten bigos do m ało w sobie zw artej form y mu­
zycznej, ja k ą stanow i w najszerszym znaczeniu potpourri, bez
w zgięau n a to, ja k je st nazw ane.
Bg. Sid.
W Poznaniu odbył się Tydzień M uzyki Polskiej, w czasie któ­
rego w ystaw iono z w ielkim powodzeniem operę L u cjan a Kamień­
skiego pod ty tu łem „D am y i huzary". Kompozytor, k tó ry jest pro­
fesorem muzykologii n a uniw ersytecie poznańskim , u tra fił dosko­
nale w sty l fredrow skiej komedii, tw orząc — św ietną operę komicz­
ną. Poniew aż ten rodzaj twórczości, zw łaszcza w Polsce, nie ma
wielu reprezentantów , należy oczekiv/ać, że opera Kamieńskiego ry­
chło stanie się popularna.
W cale znaczne sukcesy przy pulpicie kapelm istrzow skim od­
nosi jedyna polska dyrygentka, p. Zofia Godlewska, zaangażowana
do K onserw atorium Polskiego T ow arzystw a Muzycznego w Toru­
niu. P. Godlewska je st absolw entką klasy dyrygentów w Państwo­
wym K onserw atorium w W arszaw ie, a poza ty m studiow ała sztu­
kę dyrygow ania u Scherchena, jednego z naw ybitniejszych kapelmi­
strzów niemieckich.
F eliks N owowiejski w ystąpił w czasie Tygodnia Muzyki Pol­
skiej w Poznaniu z swym nowym dziełem, sym fonią pod tytułem
„P raca i ry tm ". Tym razem Now owiejski u b rał swój utw ór w sza­
tę m odernistyczną, jak b y celowo chciał zaim ponow ać słuchaczom, że
um ie w ładać też inną form ą niż tą, w k tó rej się w swych dziełach
dotychczas wypowiadał. U tw orem , najeżonym trudnościam i i wy­
m agającym potężnego a p a ra tu orkiestralnego, dyrygow ał Zygmunt
Latoszewski, młody, św ietny d y rek to r O pery poznańskiej.
Z t y g o d n ia
Ks. pułkow nik H um pola dokonał pośw ięcenia drogi im ienia
P rezy d en ta M ościckiego w Zakopanem , w iodącej do Kuźnic.
W ram ach uroczystego o tw arcia sezonu w Zakopanem , o tw ar­
to tak że now ą w spaniałą skocznię n a rc ia rsk ą n a K rokw i i oddano
do u żytkow ania dla publiczności, zbudow aną w rekordow ym czasie
kolejkę n a Gubałówkę.

D nia 20 g rudnia P apież P ius X I rozpoczął 60 rok swego k a ­

płaństw a. Ojciec św. odpraw ił w tym dniu dziękczynną mszę św iętą
w sw ej kaplicy. Do W atykanu nadeszły tysiące telegram ów z całe­
go św iata. S tan zdrow ia P apieża, w brew pogłoskom, ja k zapew nia­
ją ko ła w atykańskie, je st najzupełniej zadow alający.

W B urgos, stolicy narodow ej Hiszpanii, ogłoszono dekret, p rzy ­

w racający byłem u królow i hiszpańskiem u. Alfonsowi X III, p raw a
cywilne oraz posiadane w H iszpanii m ajątki.

W Szydłowcu koło R adom ia z funduszów m iejskich wybudo­

w any został piękny dom społeczny im. M arszałka Śm igłego-Rydza
z salą te atraln ą, św ietlicą, biblioteką, klubem oraz rem izą stra ż a c ­
ką. Dom społeczny posiadać będzie c h a ra k te r pom nika. W Berlinie wręczono sztandar pułkowi saperów kolejowych, który
jest pierwszą jednostką tego rodzaju w składzie wojska niemieckiego
W Płocku odbyło się uroczyste otw arcie i poświęcenie nowo- (Pr.P h.S .)
zbudow anego m ostu drogowo-kolejowego n a Wiśle. Jednocześnie od­
dano do użytku odcinek linii kolejowej, k tó ry połączy ze sobą po­
przez nowy m ost końcowe stacje, znajdujące się po brzegach W i­ były podsek retarz stan u G rigore Gafencu. Nowy m inister złożył
sły, a mianow icie .stację kolejow ą w Płocku i stację kolejow ą przysięgę n a ręce króla, w obecności prem iera, p a tria rc h y M irona.
Płock — Radziwie.
N ow ootw arty m ost otrzym ał nazw ę im. Legionów. P rzed 125 la ty u zy sk ała H olandia z pow rotem sw ą niezaw i­
słość. K siążę W ilhelm O rański, późniejszy W ilhelm I, powrócił po
A ngielska Izba Gmin zakończyła dyskusję w spraw ie narodo­ 19 la tac h do k ra ju nad m orzem i w ylądow ał w Schveningen. N a
w ej służby ochotniczej. W niosek, popierający stanow isko rządu w p am iątk ę tego dnia odbyły się ta m wielkie uroczystości.
te j spraw ie, sform ułow any przez lorda ta jn e j pieczęci A ndersona,
został p rzy ję ty 270 głosam i przeciw ko 9-ciu.
M inister w ojny H orę Belisha oświadczył w Izbie Gmin, że
w bieżącym roku budżetow ym przew idziany je st w erbunek 40.000
rekrutów , w roku zaś przyszłym — 60.000.

W roku 1939 m a się rozpocząć we F ra n c ji budowę 45 nowych

jednostek m orskich o pojem ności 334.705 ton.
W raz z nadzw yczajnym kontyngentem budowy okrętów na
rok 1938 o trzym a flota fra n cu sk a razem 130 jednostek, w tym
4 pancerniki, 2 lotniskow ce, 3 krążow niki, oraz liczne k o n trto r-
pedowce, torpedowce, łodzie podwodne i m niejsze jednostki.
P an P rezydent Rzeczypospolitej n a sk u tek prośby kom itetu
obchodu ku czci Juliusza Słowackiego w yraził zgodę n a obięcie pro­
te k to ra tu honorowego nad uroczystościam i, któ re odbędą się we
w rześniu bieżącego roku w K rzem ieńcu.
W szyscy m ieszkańcy E stonii m uszą 2 aopatrzyć się w m aski
przeciw gazow e. T akie rozporządzenie m in istra spraw w ew nętrznych
w krótce się ukaże, a policja nie tylko m a czuwać nad w ypełnieniem
tego rozporządzenia, ale również spraw dzać, czy m aski przeciw ­
gazowe są w należyt 5mn porządku.
W ciągu nadzwj^czajnego posiedzenia w ęgierskiej rad y m ini­
stró w uchw alono now ą ustaw ę żydowską. N ow a u sta w a obniży
udział ludności żydow skiej w poszczególnych zaw odach do 7 procent.
R ad a m ia sta Zakopanego postanow iła nadać p. w icem inistro­
wi Bobkow skiem u obyw atelstw o honorowe Zakopanego, w uznaniu
zasług, jakie położył dla rozw oju tego m iasta.
Z dniem 1 stycznia osoby dziedzicznie obciążone, podlegać
będą w byłej A ustrii przym usow ej sterylizacji. U staw a przew iduje
sterylizow anie osób um ysłowo chorych, alkoholików, ułom nych itd.
P o la cy za g ra n icą
NA L IT W IE
S tan oszczędności Polaków na Litwie, w edług w kładów w pol­
skich in sty tu cjach kredytow ych, określany je s t n a około 5 m ilio­
nów litów, p rzy czym sum a w kładów w jednym tylko, n ajw ięk­
szym P olskim T ow arzystw ie D robnego K redytu w Kownie, w yno­
siła na dzień 1 listo p ad a r. b. — 3.272.829 litów.
HARCERSTW O PO L SK IE W PÓŁN O CN EJ F R A N C JI POSIA D A
SWÓJ OŚRODEK
S taran iem hufcow ego d ru h a Dobrowolskiego pow stał Ośrodek
H arcerski w H ersin Coupigny. A k tu pośw ięcenia dokonał ks. dzie­
k an Szewczyk, v/obec licznie zebranej młodzieży harcerskiej, człon­
ków KPH , gości i przedstaw icieli prasy. Przem ów ienia w ygłosili:
p. K w iatkow ski z Lens, w im ieniu „N arodow ca", ks. dziekan Szew­
czyk, dru h n a Niedżwiecka, k o m endantka O kręgu H arcerek, p. Gida-
szew ski w im ieniu „W iarusa Polskiego". W szyscy m ów cy podkre­
ślali znaczenie takiego ośrodka, jako szkoły w ychow ania młodzie­
ży na dobrych Polaków . P rz y tej okazji odbyło się u roczyste p rzy ­
rzeczenie h arcerzy i obietnica zuchow a n a ręce k o m endanta O krę­
gu H arcerzy.
W uroczystości wzięli rów nież udział skauci francuscy, k tó rzy
podziwiali piękny w ynik p racy chłopców polskich.

M inister sp raw zagranicznych Włoch, hr. Ciano, baw ił z ofi­
cjaln ą w izytą w Budapeszcie. T em atem rozm ów włoskiego m in istra
z w ęgierskim i m ężam i stan u była sp raw a dalszego rozw oju polityki
w ęgierskiej z polityką osi Berlin — Rzym, kw estia m niejszości w ę­
gierskiej w R um unii i możliwości układu m iędzy B ukaresztem a B u­
dapesztem , a w reszcie spraw a R usi P odkarpackiej.
W W arszaw ie zm arł nagle w 70 roku życia prezes Polskiej
A kadem ii Um iejętności, profesor U niw ersytetu Jagiellońskiego,
d r S tan isław W róblewski, były prezes N ajw yższej Izby K ontroli
P ań stw a, jeden z najw ybitniejszych w spółczesnych znaw ców praw a
rzym skiego, a u to r wielu dzieł naukow ych.
M inistrem sp raw zagranicznych Rum unii został m ianow any
BIBLIO TEK A ZW I 4 ZKU NARODOW EGO POLSKIEG O W CH I­
CAGO — J E D N 4 Z N A JSTA RSZYCH W CHICAGO
B iblioteka Zw iązku Narodow ego Polskiego w Chicago, nale­
ży do najbogatszych i n ajstarszy ch księgozbiorów w m. Chicago:
liczy z g ó rą 20.000 dzieł i istn ieje la t 47, je s t więc s ta rs z a od m iej­
skiej biblioteki publicznej, egzystującej zaledwie od 42 lat. Równole­
gle z biblioteką pow staje nowe M uzeum Zw iązku N arodow ego P ol­
skiego, ja k również w tej sam ej sali znajduje się czytelnia obfi­
cie zaopatrzona w czasopism a i w ydaw nictw a periodyczne, w ycho­
dzące w A m eryce, ja k i w Polsce. Jeżeli jed n ak chodzi o księgo­
zbiory, to istotnie Z. N. P. m a się czym poszczycić: w śród dzieł
w artościow ych w różnych językach znajdujem y wiele tzw. „k ru ­
ków", tzn. książek rzadkich.

13
S p r a w y z a g r a n i c z n e W ten sposób w Rum unii zapanow ał system m onopartyjny. Do
CZECHOSŁOWACJA
P rem ier czechosłowacki B eran w swym ostatnim exposć w y­
raził życzenie u trzym ania dobrych stosunków z sąsiadam i. Tym cza­
sem p ra sa czechosłow acka publikuje całe serie artykułów na te ­
m a ty ukraińskie.
Tego rodzaju m anew ry zaczynają przypom inać politykę p. Be­
nesza, k tó ra doprow adziła P ra g ę do zupełnej k atastro fy . Obecni
„w ładcy" Czechosłowacji dążą do uczynienia z niej ośrodka tw orze­
nia się pań stw a ukraińskiego kosztem Sowietów, Rumunii, Polski
i W ęgier, oraz północnej Słowacji.
Tego rodzaju p rak ty k i m ogą w krótkim czasie doprowadzić
P rag ę do nowej k atastro fy . Zorganizowane na zasadach rzeczowej
i pozytyw nej p racy państw o czechosłowackie mogłoby liczyć na po­
w szechną sym patię, o ile by prowadziło politykę, odpow iadającą
jego możliwościom i rzeczyw istym potrzebom, oraz trzym ało się
szczerze zasad dobrego sąsiedztw a.
Obecny sta n zm usił rząd polski do zw rócenia uw agi rządowi
Czechosłowacji w drodze urzędowej na sta n rzeczy, w ytw arzający
się w skutek istnienia i działania pew nych ośrodków i organizacji na
terytorium republiki Czechosłowackiej oraz przestrzeżenia przed
konsekw encjam i, jakie dalsze istnienie tego stan u rzeczy może spo­
wodować w układzie stosunków m iędzy P olską a now ą Czechosło­
w acją.
Tym czasem Ruś P o d karpacka zm aga się dalej z terorem cze­
skim i czeka na wyzwolenie. W alki pow stańcze trw ają, a fale uchodź­
ców coraz liczniej napływ ają na W ęgry.
WĘGRY
Nowym m inistrem spraw zagranicznych został m ianow any hr.
Csaky. W ażnym m om entem w życiu politycznym W ęgier je st w izy­
ta w Budapeszcie m in istra spraw zagranicznych W łoch hr. Ciano,
k tó ry ta m przybył w dniu 14.XII. Podczas w izyty były om awiane:
1 ) sy tu a cja w ytw orzona przez a rb itra ż wiedeński, ze szczególnym
uw zględnieniem problem atu Rusi P odkarpackiej, oraz widoki p rze­
prow adzenia n a tym terytorium plebiscytu. 2) Stosunek polityki W ę­
g ier do Niem iec — tym ważniejszy, że hr. Csaky w ybiera się z wi­
zy tą do Berlina. 3) Stosunek W ęgier do F ra n cji — p rzy czym B u­
dapeszt chce utrzym yw ać dobre stosunki z Paryżem , a to wobec
konfliktu w łosko-francuskiego w ym aga omówienia. 4) Stosunek
W ęgier do Rum unii i Jugosław ii, przy czym Włochom zależy tu na
stosunkach dobrych. 5) E w entualne w ystąpienie W ęgier z Ligi N a­
rodów. 6 ) Stosunek W ęgier do p ak tu antykom unistycznego. 7) P o­
ruszony m iał być również stosunek obu państw do pewnych pom y­
słów „ukraińskich". N iew ątpliw ie doszło tu do zupełnej zgodności
poglądów, ponieważ W łochy nie są bynajm niej zainteresow ane w
tw orzeniu „U krainy", a dla W ęgier je st to zagadnienie bardzo nie­
bezpieczne.
N ależy zanotow ać, że przed w yjazdem do B udapesztu m inister
Ciano odbył długą rozmowę z am basadorem Polski generałem Wie-
niawą-Długoszowskim .
LITWA 1
Odbyły się w ybory do sejm iku kłajpedzkiego, k tó re m ożna n a ­
zwać b atalią niem iecko-litew ską. N a niem iecką listę głosowało
87.3% wyborców (zdobytych 24 m andaty), a n a litew ską 12.7%
(4 m an d aty ). Stanow i to niewielki przyrost głosów niem ieckich w
stosunku do poprzednich wyborów. W ynik więc wyborów nie m a w y­
niku plebiscytu, albowiem nie przyniósł zm iany istotnej w dotych­
czasowym układzie sił. Zmianom natom iast uległ stosunek rządu ko­
w ieńskiego wobec spraw Kłajpedy. Uczyniono ostatnio dużo, by nie
dać powodów do sk a rg na nieszanow anie s ta tu tu autonom icznego
okręgu Kłajpedy. W idać tu ta j daleki odblask historii sudeckiej.
Po złożeniu przysięgi prezydent Sm etona w ygłosił przemówienie, w
którym ocenił pesym istycznie obecną sytuację międzynarodową.
,,Małe państw a, pragnące zachow ać niepodległość, pow inny być b ar­
dzo ostrożne". — L itw a pow inna prowadzić politykę realistyczną,
uzależniając swe decyzje bardziej, niż uprzednio od najbliższych oko­
liczności, dbając o stosunki ze swymi bezpośrednim i sąsiadam i,
z którym i m a najw ięcej w spólnych spraw . „Po ustaleniu stosunków
dyplom atycznych z Polską, zaw arto — ja k wiadomo — wiele u k ła­
dów. Obecnie prowadzone są rokow ania handlowe, które, ja k należy
mieć nadzieję, zakończą się pomyślnie".
L itw a przechodziła ostatnio pewne trudności wew nętrzne, m a­
jące swój w yraz w aresztow aniu szeregu sym patyków byłego p re­
m iera W aldem arasa.
P obyt prezydenta m iasta Kowna w gościnie W arszaw y — to
nowy dowód pomyślnego norm alizow ania się stosunków polsko-li­
tewskich.
RUMUNIA
U kazał się dekret królew ski, pow ołujący do życia nową, a obec­
nie jedyną, p artię polityczną „F rontul R enasterii N ationale" —
„F ro n t odrodzenia narodowego". Jednocześnie zostały rozw iązane
i zakazane w szelkie inne p artie i ugrupow ania polityczne, a w szelka
działalność polityczna, poza stw orzonym ,,Frontem ", zo stała u zna­
n a za przestępstw o i będzie k a ra n a u tr a tą praw obyw atelskich.
14
„F ro n tu " może należeć każdy Rum un, w yjąw szy wojskowych służ­
by stałej i sądowników. Głównym celem nowego obozu, je st konty­
nuow anie rozpoczętej w lutym 1938 roku ak cji sanacji życia poli­
tycznego. Do nowego obozu zapisali się już w szyscy byli m inistro­
wie, najw ybitniejsi generałow ie w stanie spoczynku i czołowe oso­
bistości ze św iata nauki, tudzież politycy i działacze społeczni. N or­
m alne zapisy członków rozpoczęły się w całym k ra ju 19.XII.1938
roku i przyjm ow ane będą w zarządach gminnych.
F ro n t Odrodzenia N arodowego kierow any będzie nie przez jed­
nego szefa, ale przez 4-osobowy d yrektoriat.
SOWIETY
U stąpienie kom isarza spraw w ew nętrznych — szefa GPU —
M ikołaja Jeżow a i m ianow anie na jego miejsce G ruzina Beri, jest
dalszym etapem czystki, prowadzonej osobiście przez Stalina. Ko­
m isarz Beri w trącił już do więzienia wielu najbliższych współpra­
cowników swego poprzednika, a wielu z nich zdążył wyprawić na
ta m te n św iat.
Po dym isji Jeżow a n astąp iła reo rg an izacja R ady Komisarzy
Ludowych ZSRR. Zwolniony został ostatnio kom isarz gospodarstw a
kołhoźniczego Ju rk in , na którego miejsce m ianow ano Łabanowa.
N a miejsce dotychczasowego kom isarza lekkiego przem ysłu Szesta-
kow a m ianow ano Akimowa.
Od stycznia 1938 roku je st to 15 z kolei zm iana w składzie rzą­
du. Sześciu zwolnionych kom isarzy stanie w najbliższym czasie przed
sądem wojennym, oskarżonych o działalność antypaństw ow ą.
ANGLIA
P rem ier Cham berlain wygłosił przemówienie, w którym pozy­
tyw nie ocenił system osobistych kontaktów , jak o sposobu załatw ia­
nia spraw międzynarodowych. Nowym przejaw em tego systemu ma
być projektow ana podróż p rem iera do Rzymu. P rem ier podkreślił
znaczenie handlowego porozum ienia anglo-am erykańskiego i iden­
tyczność interesów politycznych F ra n cji i Anglii, oraz stale w zra­
sta ją c ą siłę m ilitarn ą W ielkiej B rytanii. Te w łaśnie m om enty uw a­
ża Cham berlain za najlepszą gw arancję pokoju.
Mówiąc o możliwości konfliktu niemiecko - angielskiego, pre­
m ier w yraził przypuszczenie, że niemieccy mężowie stanu biorą
pod uw agę w sw ych przew idyw aniach nie tylko siły zbrojne Anglii,
ale i jej zasoby finansow e. W typow ej dla współczesności wojnie
długotrw ałej przew aga tych zasobów może się stać łatw o czynni­
kiem decydującym.
Zasługuje na zaznaczenie, iż Cham berlain przytoczył Polskę
jako najbardziej klasyczny przykład polityki realistycznej.
Pomimo najbliższej w spółpracy francusko-angielskiej, premier
Cham berlain stw ierdził w Izbie Gmin, że w razie ag resji włoskiej
przeciw F ra n cji W ielka B ry tan ia nie m a umownego zobowiązania
udzielenia F ra n cji pomocy.
M inister kolonii M. Mac Donald stw ierdził w Izbie Gmin, że
A nglia nie u stąp i nikom u swych terytoriów kolonialnych ani man­
datowych.
Bardzo w ażnym w ydarzeniem je st w prowadzenie w życie ukła­
dów angielsko-w łoskich, k tó re u zn ają im perium włoskie i podbój
Abisynii. S kłada się na nie osiem następujących punktów głównych:
1 ) potw ierdzenie ta k zw anego gentlem an agreem ent, to jest de­
k laracji z 2 stycznia 1937 roku, dotyczącej m orza śródziemnego,
oraz not, wymienionych wówczas w spraw ie sta tu s quo n a morzu
śródziem nym i w H iszpanii; 2) układu, przew idującego wymianę
inform acyj wojskow ych; 3 ) układu, dotyczącego pew nych stref na
ta k zw anym średnim wschodzie, to je st niorzu Czerwonym i w kra­
jach arabskich; 4 ) d eklaracji o zaprzestaniu nieprzyjaznej propa­
gandy; 5) d eklaracji w spraw ie jeziora Tana, którego wody, spły­
w ające przez Nil niebieski, nie zostaną zagrożone przez Włochy;
6 ) deklaracji, dotyczącej w ojskow ych zobowiązań tubylców w Afry­
ce wschodniej; 7 ) d ek laracji w spraw ie swobód religijnych i upraw­
nień bry ty jsk ich tow arzystw w A fryce wschodniej; 8 ) deklaracji,
dotyczącej swobody tra n z y tu przez k an a ł Sueski.
W ten sposób następuje wielkie odprężenie n a odcinku angiel­
sko - włoskim i faza w spółpracy m iędzy Rzymem a Lon­
dynem.
W KILKU ZDANIACH
Stosunki włosko - francuskie są w dalszym ciągu naprężone.
Prawdopodobnie w czasie swej styczniowej w izyty w Rzymie pre­
m ier C ham berlain będzie pracow ał n ad ich w yrównaniem . Wydaje
się jednak, że zakończą się one ustępstw am i ze strony Francji.
Podczas generalnej debaty w parlam encie nad polityką zagranicz­
n ą rządu. M inister Bonnet stw ierdził m iędzy innymi, że deklaracją
niem iecko-francuska nie zm ienia zobow iązań F ra n cji wobec Polski.
Rząd p rem iera Stojadinowicza odniósł w w yborach do Skup-
czyny (parlam entu) decydujące zw ycięstw o (Jugosław ia).
N adzw yczajny budżet w ojskowy W łoch 'A^nosi 10 miliardów
lirów.
 Most Legionów Józefa Piłsudskiego
19 grudnia 1938 roku odbyło się w obecności m in istra kom uni­
kacji pułkow nika U lricha uroczyste poświęcenie i otw arcie nowo-
zbudowanego przez W isłę w Płocku m ostu drogowo-kolejowego im.
Legionów Józefa Piłsudskiego. Jednocześnie oddany został do u ży t­
ku publicznego świeżo w ybudowany odcinek linii kolejowej, k tó ry
połączył z sobą poprzez nowy m ost końcowe stacje, znajdujące się
po obu brzegach Wisły, a mianowicie stację kolejow ą w Płocku
1 stację kolejow ą Płock—Radziwie.
Nowozbudowany m ost służyć będzie dwum celom. Z jednej
stro n y nowy m ost zastąpił istniejący dotąd prowizoryczny m ost
drogowy, nie odpow iadający już obecnie nowoczesnym potrzebom
kom unikacyjnym , z drugiej zaś strony, jeśli chodzi o w zględy ko­
m unikacji kolejowej, nowy m ost umożliwi połączenie w jedną ca­
łość linij kolejowych K utno—Płock-Radziw ie na lewym brzegu W i­
sły z linią kolejow ą Brodnica— Sierpc—Płock na praw ym brzegu
Wisły, stw arzając jednocześnie nowe przecięcie W isły linią kolejo­
wą, którego dotąd nie było n a przestrzeni pomiędzy W arszaw ą a To­
runiem.
Budowę m ostu w Płocku zapoczątkow ano w iosną 1937 roku.
Jednocześnie rozpoczęto również roboty n a łą c z n ic y " k o le jo '^ j
Płock—Płock Radziwie, oraz n a dojazdach drogowych do mostu.
P onadto budowa m ostu w Płocku w yw ołała konieczność przepro­
w adzenia całego szeregu robót w sam ym mieście w zakresie k a n a ­
lizacji, wodociągów, przebudowy ulic, sieci elektrycznej itd., oraz
robót regulacyjnych brzegów W isły powyżej i poniżej nowego mostu.
Budowie sam ego m ostu należy się kilka słów szczególnej uwagi.
Je st to bowiem inw estycja z dziedziny budowli mostowych, k tó ra
swymi rozm iaram i, trudnością niezbędnych do rozw iązania zagad­
nień technicznych, a przede w szystkim tem pem jej realizacji prze­
w yższyła w szystkie dotychczasowe
Pod względem długości, jeśli chodzi o mosty, zbudowane w
o statn im dwudziestoleciu, m ost płocki ustępuje tylko toruńskiem u,
posiada bowiem około 700 m etrów długości, w yróżnia się zaś spo­
śród w szystkich dotąd wybudow anych oryginalnością konstrukcji,
k tó rą trzeb a było dostosować do lokalnych w arunków terenowych.
Dla pokonania znacznej różnicy poziomów obu brzegów W isły za­
stosowano odpowiednie pochylenie jezdni. Aby zaś filary znajdow ały
się n a jednym poziomie, a konstru k cja m ostu w ypadła jednocześnie
ekonomicznie, rozstaw iono fila ry w coraz to zw iększających się od­
stępach, w m iarę w znoszenia się jezdni.
Nie koniec jednak na tym trudności technicznych, które trze­
ba było pokonać. N ajw iększe z nich okazały się przy budowie fila­
rów. A by oprzeć je n a odpowiednio w ytrzym ałych w arstw ach g ru n ­
tu, trzeb a było opuścić filary n a bardzo znaczne głębokości, docho-
Dojazd do m ostu na W iśle od strony Płocka
M ost im. Legionów Józefa Piłsudskiego w Płocku
dzące naw et do 30 m poniżej zw ierciadła wody. T ak wielkie głębo­
kości, w Polsce dotąd niespotykane, należą w ogóle do rzadkości,
zastosow ana zaś w danym w ypadku m etoda fundow ania za pomo­
cą sprężonego pow ietrza, którego ciśnienie podnosić trzeb a było do
3 atm osfer ponad norm alne, co stanow i praw ie granicę stosow alno­
ści tej metody, w ym agała zachow ania niezw ykłych ostrożności dla
zapew nienia prawidłowego postępu robót i bezpieczeństw a p ra ­
cowników.
N a podkreślenie zasługuje również rozw iązanie dojazdów dro­
gowych do mostu, w szczególności zaś dojazdów praw obrzeżnych
po stronie m iasta. Nie tylko bowiem należało mieć na uw adze przy
projektow aniu tych dojazdów w zględy dogodnej kom unikacji z m ia­
sta do m ostu i w kierunku bulw arów nad W isłą, lecz również drogi
dojazdowe trzeb a było ta k rozw iązać, by przepięknego k rajo b razu
wyniosłego brzegu płockiego nie zeszpecić. Zarówno pod względem
kom unikacyjno - urbanistycznym , ja k i pod względem w ym agań
estetyki rozw iązanie nowozbudowanych dojazdów wypadło bardzo
korzystnie i podniosło w znacznym stopniu w alory krajobrazow e
m iasta przez otw orzenie zupełnie nowych p erspektyw widokowych
ta k w kierunku Wisły, ja k i w stronę m iasta na dom inującą na
pierw szym planie zabytkow ą katedrę.
P ro je k t szczegółowy k o n stru k cji stalow ej opracow ało biuro
konstrukcyjne D epartam entu V II M inisterstw a K om unikacji z w y­
jątk iem p ro jek tu dwóch przęseł zawieszonych, opracow anego przez
prof. Politechniki W arszaw skiej, dr. inż. L. Pszenickiego. Całkow ity
p ro jek t opracow any został p rzy w spółudziale prof. A. Pszenickiego.
N a terenie budowy funkcjonow ały dw a kierow nictw a: kierow ­
nictw o budowy m ostu drogowo-kolejowego przez W isłę z inżynierem
A. W itkow skim n a czele i kierow nictw o budowy łącznicy kolejowej
Płock—Płock Radziwie z inż. J. G rubeckim n a czele.
A te ra z k ilk a cyfr dla zobrazow ania rozm iarów całości inwe­
stycji. Około 5500 to n sta li zużyto na w ykonanie konstrukcji, dzie­
siątk i tysięcy m etrów sześciennych betonu pochłonęły fila ry i p rzy­
czółki, około 700.000 m etrów sześciennych robót ziem nych w ykona­
no dla w ybudow ania dojazdów. Ogólny koszt budowy m ostu w raz
z dojazdam i drogowym i i łącznicą kolejow ą sięga kw oty 15 milio­
nów złotych.
Jeśli zaś zważymy, że całość inw estycji w ykonano w ciągu nie­
spełna dwóch lat, w ciągu zaledwie dwóch sezonów budowlanych,
to m usim y dojść do wniosku, że rozm ach i tempo, jak ie trzeb a było
rozwinąć, w niczym nie ustępuje tem u, jakiego zw ykliśm y poszuki­
w ać u obcych.
M ost im. Legionów Polskich Józefa Piłsudskiego je st chlubą
polskiej techniki.
15
 Hej, na boyery, podoficerowie!
„P rzeszła wiosna, lato, jesień już...“ — przem inął okres le t­
nich kursów i obozów, skończyły się czasy dobrej żeglugi dla ofi­
cerów i podoficerów, upraw ianej zapam iętale, w ośrodkach śródlądo­
w ych n a Trokach, W igrach, jeziorach A ugustow a, dzikieji) żeglu­
gi po rzekach i intensyw nego szkolenia w W ojskowym Ośrodku
Morskim.
N eptun był łaskaw — w iatrów nie brakło, — od wczesnej
wiosny, poprzez ciepłe lato do późnej, potężne symfonie huczącej
jesieni.
Żeglowano „na całego", aż szedł pył wodny i radow ały dusze
adeptów królew skiego sportu.
Spora gru p a podoficerów nasiąkła n a tych kursach słodką
i słoną wodą — połknęła haczyk żeglarski i w eszła po pierwszym
chrzcie do wielkiej rodziny żeglarzy.
W yczerpani p racą in stru k to rsk ą w form acjach, zakurzeni py­
łem m anew row ych m arszów, w spiekocie la ta podoficerowie, k tó ­
rym n a to w arunki służbowe i rodzinne pozwoliły, poszli na wodę.
Zjechali dó ośrodków żeglarstw a przedstaw iciele w szystkich
rodzajów broni i służb.
W szystko to żeglowało, w chłaniając czyste, arom atyczne, bez
najm niejszego pyłku pow ietrze do swoich płuc, zatruty ch , ja k w bro­
niach pancernych, wyziewami z silników, regenerując swoje n er­
wy, najbardziej sta rg a n e w w ojskach lotniczych.
N a dalekich szlakach wodnych — od chwili, kiedy padła ko­
m enda „cum y rzuć!", zapom inało się o troskach powszedniego rtnig
i napraw dę „żyło się" w czasie tych nielicznych godzin.
I cudne było spokojne kołysanie um iarkow anych w iatrów , swo­
bodne plażow anie n a pokładach w dni słoneczne, przyjem nie i m ą­
drze było zwiedzać dalekie za k ątk i w łasnej Ojczyzny i obcych
krajów .
A kiedy przyszedł nagły, niespodziewany sztorm i w h u ra g a ­
nowej fu rii rzucał się n a żeglarzy, to ja k aś m ocam ość ogarniała ich
dusze, jakieś potężne poczucie w łasnej siły, mocy wlewało się do
ich serc.
Sztorm , wicher, niesam owite w olinowaniu w ygryw ający m e­
lodie, ogrom ne fale a ta k u ją sta te k i rzucają nim, ja k p iłką raz
hen, wysoko n a w ierzchoły syczących pianą pagórów, to znowu z hu­
kiem, trzaskiem i łomotem w przepastne lejów gardziele.
Hej! — to było życie!...
W alka z rozszalałym żywiołem...
Refowano2) żagle, ciągnięto liny, aż staw y w rękach trzeszcza­
ły; sternik orlim w zrokiem usiłował przeniknąć ciemności i całym
ciężarem ciała w alił się na rumpel3) i sta te k szedł hen, n a skrzyd­
łach burzy, szedł tam , gdzie kap itan i żeglarze chcieli.
R adosna to była żegluga...
A później, po zwalczeniu sztorm u, gdzieś w cichym porcie
dum ni żeglarze chwiejnjmi krokiem przechadzali się po w ąskich
uliczkach.
I cóż, ślicznie było, praw d a? — O! Niech zazdroszczą ci,
k tó rzy tych rozkoszy nie przeżywali.
— A cóż teraz, czy koniec żeglarskiego sezonu, czy m am y
czekać długie miesiące, aż zno\vu wiosenne słońce zaśw ieci?
— O, nie! — źegłować m ożna i powinno się cały o k rągły rok.
Idzie zima. Z am arzną jeziora. Gładki lód pokryje ich w zbu­
rzoną powierzchnię. W złotym słońcu rozbłysną wielkie, kry ształo ­
we tafle.
Potężny w icher styczniowy w ypadnie zza borów, omiecie je
ze śniegu i zahuczy, rozgłośny rzucając zew: „Hej, podoficerowie,
n a bovery!“, a kom unikaty. N r 11/38, Związku W ojskowych K lu­
bów Sportow ych zaszeleszczą m u do w tóru: „Hej, n a boyery, pod­
oficerowie!"
Ju ż widzę zdum ienie w oczach tych, co się jeszcze w ogóle
z żadną odm ianą żeglarstw a nie stykali.
— B oyery? — A cóż to za m onstra abisyńskie?
Chwileczkę, proszę panów, postaram się to wyjaśnić.
Otóż dawno już narody północy, gdzie króluje mróz, gdzie są
wielkie płaszczyzny śniegów, lodów i silnych w iatrów , doszły do
wniM ku, że nie po to dobry Bóg stw arza w iatry, by w iały napróżno.
L atem w praw dzie żeglowano, ale zim ą w iatry się m arnow ały
i dusze żeglarzy ogarniał żal.
Aż raz ktoś w padł n a pomysł i skom binował boyer — lodowy
jacht.
Zbudował mocny w ąski kadłub, przypraw ił mu płozy, rozpiął
na w ysokim m aszcie żagle i ruszył n a lód. Skutek był wspaniały.
Dziwny statek, ulepszany następnie w ciągu wielu lat, zaczął do­
słownie la tać po lodach z olbrzym ią szybkością i w każdym kie­
runku.
Dziś już technika budowy boyerów stoi bardzo wysoko. Bu­
duje się sta tk i o w spaniałych aerodynam icznych k ształtach, w y­
godne, bezpieczne i rozw ijające szybkość od 30 do 150 km na go­
1) D zika żegluga — żegluga indywidualna.
2) Refować — zm niejszać powierzchnię żagli.
3) Rum pel —■drążek sterow y.
16
dzinę normalnie, a osiągające naw et rekordowo pęd ponad 230 km
na godzinę.
I co za dziw, to w szystko bez żadnych motorów, jedynie pod
żaglami.
— Nie w ierzę — powie ktoś — przecież w iatr nigdy nie m a
tak iej szybkości.
Zgoda. W iatr nie, ale boyer tak.
Szybkość lodowego jach tu kilkakrotnie przew yższa szybkość
w iatru i gdyby nie to ,' że w m iarę w zrastan ia szybkości w zrasta
i opór, szybkość ta byłaby nieograniczona.
żegluje się z w iatrem , żegluje pod w iatr — gdzie dusza za­
pragnie. I, co dziwniejsze, pod w ia tr leci się szybciej, niż z w iatrem .
U żywam term inu leci, bo napraw dę boyer w pędzie jest zu­
pełnie podobny do samolotu. W ydaje ta k i sam głuchy szum, dud­
nienie i jazgot na zaw rotach, żeglarze ta k samo siedzą w kabinach,
z okularam i lotniczymi n a oczach, w grubych sw etrach czy ko­
żuszkach, a żeglarze - lotnicy w swoich kombinezonach. I sternik
pod nogam i m a pedał, a ręce oparte n a kole sterow ym . I pęd!... No,
szkoda słów, co podlejsze sam oloty o tak im pędzie naw et m arzyć
nie mogą.
A boyer leci po czystej szybie lodu, to znowu w pada na zaspę
śnieżną, aż sreb rn y rozbity puch śniegu tum anem w ylatuje spod
płozów i kadłuba ponad m aszty, a jacht, ja k z k atapulty, w ylatuje
w pow ietrze i kilka m etrów żegluje w powietrzu.
S ternik rękaw em przeciera okulary i jednym błyskiem oczu
w ybiera kurs. U w ażać tu trzeba, bo i inne jach ty k rąż ą po jeziorze.
No, a przy tak im pędzie zderzenie — to jasne chyba, że nic przy­
jemnego.
Czasam i zbyt nagły sk rę t i ktoś za b u rtę wyleci, jeśli źle się
trzym a. Ale to nie straszne, lód ta k śliski i przytulny, a grube u b ra­
nie od guza uchroni, chyba, że ktoś koniecznie uderzyć chce nosem.
S aty sfak cja z żeglow ania wielka. Słońce i w icher piorą po tw a­
rzach, barw iąc je n a kolor m urzyński. Czyste powietrze w tłacza
się do płuc i ta k jakoś koi ja k balsam . A petyty rosną. Znam w ypa­
dek, kiedy jeden lotnik zasuszony i ledwie już włóczący nogam i —
ńa kursie boyerowym w ciągu dwu tygodni przy b rał na wadze 5 kg.
Strasznie był dum ny ze swojej zaokrąglonej tw arzy.
— W róciłem do form y, no i nerw y już m i nie klekocą, ze­
sztyw niały, stały się ja k stal!
I nic dziwnego, jach tin g lodowy posiada bowiem te sam e w a­
lory, co latanie na samolocie, z tą różnicą, że nerwów nie wyczer­
puje, a przeciwnie, daje im ogrom ny wypoczynek.
To je st wielki plus żeglarstw a zimowego i dlatego też Zwią­
zek W ojskowych Klubów Sportow ych urządza w bieżącym sezonie
zimowym, ta k samo zresztą, ja k i dawniej, k u rsy jach tin g u lodo­
wego dla podoficerów n a jeziorze W igry, koło Suwałk, w dwu tu r­
nusach, które odbędą się w czasie: I — 23.1—4.II.1939 r., II —
6.II—18.11.1939 r.
Powiększony nowoczesny tab o r zapew nia przeszkolenie kilku­
dziesięciu podoficerom. Z akw aterow anie w ciepłym budynku tuż nad
sam ym jeziorem za bajecznie niską o p łatą 2 zł 50 g r dziennie,
z czego ZWKS zw raca kursantom po złotówce.
W arunki ku ltu raln e zapewnione. Radio, biblioteczka i zamó­
wione czasopisma.
Przew iduje się szereg im prez i ćwiczeń zespołowych. Poza czy­
stym żeglarstw em przew idziany będzie czas na łyżwowanie i jazdę
na nartach, gdyż i teren y n arciarskie są na miejscu.
Jeśli dopisze lód i w iatr — to napraw dę będzie bajecznie i po­
wiem tylko jedno, ale ta k n a ucho — kiep ten, k to m a w arunki
w yjazdu na boyery, a jednak mimo to nie pojedzie.
Radzę zapytać tych, co byli w zeszłym sezonie, przy czym
nadm ieniam , że w bieżącym sezonie ta k w arunki zakw aterow ania,
ja k i zaopatrzenia w tab o r zapow iadają się o sto procent lepiej.
Józef H orn-Bakow ski
G enerał D ąb - Biernacki n a kursie jach tin g u lodowego na
W igrach w 1938 roku
 P odróż nad A m azonkę za bezcen
Coraz częściej zjaw iają się n a w ystaw ach księgarskich książ­
ki naszych podróżników i tłum aczenia rzeczy podróżniczych obcych.
Dowodzi to, że nasz rjm ek czytelniczy pochłania opisy podróży.
Po zastanow ieniu się nad tym objawem w ypadnie chyba odpowie­
dzieć, żc św iat szeroki ludzi ciągnie. Skoro ogół nasz nie zwiedza
obcych k rajów i stro n dalekich, chcę aby go z nim i poznała p rzy­
najm niej książka, żyje w nas ciekawość obczyzny i tę ciekawość
często karm im y lekturą. T ania to rzecz ta k a podróż, gdy w szystkie
w ydatki pokryw a nam ., książka. Możemy nie oszczędzać. W yobra­
źnia zastąp i nam w szystko aż do paszportu zagranicznego włącznie.
Niedaw no odbyłem podróż do A mazonki. Za bezcen. A m azon­
k a je st rzeką. Ten, k tó ry o niej coś wie — wie zw ykle niewiele, bo
tylko tyle, że płynie ci ta rzeka gdzie bardzo daleko, licho wie
gdzie (p ra w d a ? ), że trudno się do niej dostać, że podobno ta A m a­
zonka to woda w ielgachna, a z tym tru d n a i dzika; k a ja k urlopo-
wo-odpoczynkowy rzeki te j nie „weźmie".
A w gruncie rzeczy — ja k a ta rzeka jest, ta k a jest! — P ły ­
nie chyba niedaleko Gdyni. Piszę; niedaleko Gdyni, bo m y „daleko"
liczym y na... forsę. W iadom a to rzecz — im dalej ty m drożej.
A tym czasem z jakiegoś portu europejskiego, z A ntw erpii lub z
Londynu do B elem -Parń. portu przy ujściu Amazonki, m ożna do­
stać się trze cią k la są za 12 funtów angielskich, czyli za złotych
330, w yraźnie; trz y sta trzydzieści, a znowu do M anaos (1700 kilo­
m etrów w górę A m azonki) kosztuje 15 i pół funta. Co? Nieźle!
T ak ą sumę, bracie miły, m ożna sobie zaoszczędzić, a jakiegoż to
tonu m ógłby człowiek zadaw ać po powrocie!
— Gdzieś spędził urlop? — p y ta ją ciebie. A człek n a to; „N ad
A m azonką". „G dzie?" ,,Nad A rn a -ż o n k ą ! Ileż razy m am głupie­
m u p o w tarzać?". N iezła rozm ów ka! Ale wiadom o też, że łatw o się
wszędzie dopchać, ale trudno wrócić. W yw al w jedną stronę 330
złotych, a nazad do domu drugie tyle, nie licząc forsiaków z g arn i­
zonu do portu, do tej n a przykład A ntw erpii. Bo przecież trudno
w ysiąść nad brzegiem A m azonki i w ołać: „Mamo, ja chcę do do­
m u!" A gdy się już znajdziesz nad brzegiem tej dziwnej rzeki —
jeść trzeba, pić trzeba, m ieszkać trzeba, a palić się człek też nie
oduczy: durny by tylko pojechał nad A m azonkę po to, aby się odu­
czyć palenia z m usu. To też, moi dobrzy ludzie, ja sobie pojecha­
łem nad A m azonkę za bezcen... Razem z A rkadym Fiedlerem , k tó ­
rego książkę ,,Ryby śpiew ają w U kajali" każdy z w as może sobie
zdobyć. Niedaw no ukazało się jej drugie wydanie. „Hejże, dzieci,
hejże ha! Róbcie to co i ja". W piękną niedzielę ułóżcie sta re (lub
młode) kości n a kanapie i walcie z panem Fiedlerem do śpiew ają­
cych ryb, nad A mazonkę, bo jeszcze nas ta m nie było.
S tąd i ty tu ł: Podróż nad A m azonkę za bezcen.
Nie je st moim zadaniem oceniać doskonałą książkę Fiedlera.
Chciałbym w as tylko zachęcić do jej przeczytania.
Można z autorem znaleźć się w ląuitos, w stolicy peruw iań­
skiego d epartam entu Loreto. A ta m są m rów ki. Istn y naród zło­
dziejski.
,,Zdarzyło się — opow iada F iedler — że przez jedną noc w y­
próżniły moim znajom ym calusieńki w orek kukurydzy, ziarnko po
ziarnku, i uniosły zdobycz do sw ych podziemnych m row isk i k a ta ­
kumb, k tórym i podm inowane je st całe m iasto".
F iedler opow iada ciekawe rzeczy o ludziach, ale przyroda
je st ciekaw sza. To, co o niej wieści nam Fiedler, w prow adza nas
niejednokrotnie w zadumę... Znowu n a przykład mrówki, ale tym
razem ju ż nie złodzieje, ale m rów ki drapieżnicy, rozbójnicy, ta k zw.
ecitony. Nie przeciw staw i im się ani człowiek, ani zwierzę, „abso­
lutnie nic" — ja k stw ierdza Fiedler.
Te m rów ki w alą rów noległym i kolum nam i, ja k wojsko. 80 kro­
ków długości 20 szerokości—oto stru g a czarnej śmierci. Gdy takie
m row isko w ędruje, nie sposób obliczyć ilości mrówek. Pewno, to trz e ­
ba liczyć n a miliony. P ta k i krzyczą niespokojnie, a ow ady o g ar­
nia przerażenie... M rowisko się posuwa, a Każda kolum na szeroka
n a kilkadziesiąt centym etrów je st ubezpieczona szperaczam i, s tr a ­
żam i przednim i i bocznymi, n a któ re sk ła d ają się m rów ki najw ięk­
sze, ruchliwe i szybkie, b adające okolicę.
K ilka gąsienic m otylich w ielkości w skazującego palca likw i­
du ją m rów ki w ciągu kilk u n astu sekund. Z olbrzym iego m etrow e­
go jaszczura w ciągu dw udziestu m inut zostaw iają ecitony kupę
kości i trochę łusek.
N ad tak im pochodem m rów ek k rą ż ą p ta k i m rówkołowy i chy­
ba one jedne pożywią się przy ta k ie j wędrówce strasznego m ro­
w iska.
Powiedzcież: czy aby tak ie m ałe m rów ki, sunące w masie,
płynące stru g ą ziejącą śm iercią nie zaw dzięczają swej straszn ej
mocy tej sile, k tó ra zwie się m ocną org an izacją i karnością. D ro­
biazg m rów czy tw orzy zw a rtą m asę, a sądząc ze w szystkiego, co
o różnych g atu n k ach m rów ek wiemy, m asa ta zorganizow ana w m ą­
dre społeczeństwo kieruje się jedną wolą, posiada w całości swego
organizm u wolę kierowniczą.
A te ra z: kolibry. Są to najm niejsze n a świecie ptaszki. Są
m niejsze od przew ażnej części motyli, a są i m niejsze niż osy. „Ko­
libry, to uosobienie wdzięku, zaw rotnej szybkości, nieziemskiego
lotu, zadziw iającej zwinności, czujności i zuchw alstw a". T ak ą kw a­
lifikację daje A rkady Fiedler kolibrom, opisując ja k to sokół nie
dał rad y kolibrowi. W alka G oliata z Dawidem, p taka-olbrzym a
z ptaszkiem -m alcem . Błyskaw iczne ruchy kolibra, jego niepraw ­
dopodobna zwinność, jego b ezustanna napaść w k ierunku oczu so­
koła czynią to, że sokół... w ieje w popłochu. W delikatnym ciałku
p taszk a-k o lib ra tłucze się mężne serduszko; ożywia je w ytrw ałość
w ata k u i zapew ne w iara w to, że zmoże tego olbrzym a, k tó ry jed­
nym skrzydłem zak ry łb y całe sta d k a kolibrów.
I m ożna się zadum ać i nad m rów kam i i nad tak im koli­
berkiem .
P uszcza i woda — oto te m aty Fiedlera. W oda w dorzeczu
A m azonki to żywioł okrutny, zachłanny, a przy ty m tajem niczy.
Nie zdajem y sobie spraw y z siły i wielkości tak ich wód, a może n a ­
w et i nie słyszeliśm y o tym .
U kajali, dopływ A m azonki w odległości pięciu m etrów od brze­
gu m a więcej niż osiem m etrów głębokości. Po A m azonce m ogą
swobodnie płynąć w ielkie sta tk i oceaniczne. Fiedler w idział n a tej
rzece m anew ry peruw iańskiej floty wojennej.
„W T abatinga, — czytam — na pograniczu peruw iańsko-bra-
zylijskim ... A m azonka m a już dw a raz y więcej wody, niż nasza
najw iększa europejska rzeka. W ołga. N ato m iast p rzy ujściu ta
rzeczna law ina w tłacza do oceanu wody z dw unastu W ołg". Nieźle,
co? A proszę sobie w yobrazić jakieś deszcze, jak iś przybór wód...
Leje na ta k ie j rzece i w iry! „Ludzie m ają zabobonny strac h przed
wodą am azońską, ż y ją n a niej od pokoleń, lecz pomimo tego jest
to dla nich nieobliczalna, tajem n icza i złow roga potęga".
Z innej znowu beczki Fiedler opow iada ta k i szczegół:
„W czasie, gdy byłem w Brazylii, opow iadano sobie p opular­
ny k aw ał n a tle stosunków w w ojsku. W mieście K urytybie stacjo ­
now ał pułk piechoty, w P o n ta Grossa sta ł drugi pułk. Otóż, oficero­
wie i żołnierze obydwóch pułków byli bardzo zdem oralizow ani, gdyż
zbyt długo siedzieli n a jednym m iejscu. Więc rząd rozkazał oby­
dwom pułkom zam ienić m iejsca stacjonow ania i przek azał na tra n s ­
p o rt odpowiednią sumę. A dowódcy pułków ja k w yw iązali się z za­
d an ia? Po p ro stu pułki pozostaw iając na stary ch miejscach, z a ­
mienili tylko ich num ery i nazw y i tylko sam i osobiście się prze­
prowadzili, po czym władzom przełożonym zdali raport, że rozkaz
w ykonano. Oczywiście sum ą, przeznaczoną na tra n sp o rt pułków,
podzielili się m iędzy sobą".
Człowiekowi się w ierzyć nie chce po prostu!
Ale dosyć. ,,Ryby śpiew ają w U k ajali" A. F iedlera to k siążka
arcyciekaw a, ładnie napisana. A utor, przyrodnik z zawodu, umie
w szystko opisać w sposób przystępny. Obcy św iat, św iat tajem n i­
czy i piękny w sw ej grozie staje żywo przed nam i. F iedler m a po­
czucie hum oru i dlatego łatw o m u o wywołanie uśm iechu czytel­
nika. D yskretnie ujaw niające się uczucia au to ra budzą w n as wiele
dla niego sym patii. K to za bezcen pojedzie z Fiedlerm do A m azon­
ki, ten się nie zawiedzie i w dzięczny będzie swem u św ietnem u i do­
świadczonemu tow arzyszow i podróży.
K. Krz.
17

D w u d z ie s to le c ie k o le jn ic tw a
p o ls k ie g o
Z aczątkiem polskich w ładz kolejowych była Sekcja Kolejowa,
utw orzona w M inisterstw ie P rzem ysłu i H andlu we w rześniu 1918
roku. Zadaniem tej sekcji było przygotow anie przejęcia kolei cd oku­
pantów . N ieprzew idyw ane wówczas jednak w ypadki polityczne spo­
wodowały, że objęcie kolei n a ziem iach polskich w posiadanie władz
polskich odbyło się spontanicznie w różnych term inach i w różnych
okolicznościach — przew ażnie jednak bezpośrednio przez kolejarzy
polskich. K olejarze nasi urucham iali natychm iast w m iarę możności
p rzejęte obiekty, sta ra ją c się jednocześnie przeszkadzać okupantom
w zabieraniu taboru i urządzeń kolejowych. Za początek przejm o­
w ania kolei w posiadanie w ładz polskich uznać należy dzień 11 listo­
pada 1918 roku, w którym przejęto agendy kolejowe od IV D yrekcji
W ojskow ej N iem ieckiej w W arszawie.
Co stanow iły i ja k w yglądały przejęte przez władze polskie ko­
leje, znajdujące się na naszych ziem iach? K rótko mówiąc — było
to kilkanaście tysięcy kilom etrów wyniszczonych lub zgoła zrujno­
w anych torów, n a których znajdow ało się około 2.500 parowozów,
3.000 w agonów osobowych i 41.000 w agonów tow arow ych — rów ­
nież w stanie silnego wyniszczenia.
W szystkie urządzenia kolejowe, z w yjątkiem urządzeń, znajdu­
jących się w w ojewództwach zachodnich, nosiły n a sobie rany, zad a­
ne przez wojnę.
N a obszarze wschodnich i środkow ych województw odziedzi­
czyliśm y sieć kolejow ą w stanie kom pletnego zniszczenia w skutek
długotrw ałych działań wojennych. Aby sobie zdać spraw ę, ja k wiel­
kie to były zniszczenia, przytoczę parę tylko cyfr. Ogółem uległo
zniszczeniu 2.399 m ostów o długości 39.548 m etrów bieżących, to
je st około 40 procent całkow itej długości mostów n a całej sieci, da­
lej dworców — 63 procent, m agazynów — 51 procent, stacy j wod­
nych — 81 procent, parowozowni i w arsztatów — 48 procent. N a­
wierzchnia, z brak u należytej konserw acji w czasie wojny, była
w bardzo złym stanie i poza tym składała się z w ielkiej ilości róż­
norodnych typów szyn, przew ażnie zbyt lekkich i nadm iernie zuży­
tych. W szystkie budynki i urządzenia kolejowe w skutek niedosta­
tecznej konserw acji w czasie w ojny w ym agały również gruntow nej
n ap raw y i renow acji.
O trzym any po ustaleniu granic państw a i dokonaniu rep arty -
cji ta b o r kolejowy był wysoce niedostateczny. Składał się on z 4.762
parowozów, 10.379 w agonów osobowych i 111.092 w agonów tow a­
rowych. Ale n ajgorszą rzeczą było to, że sta n tego tab o ru był b a r­
dzo niedostateczny, gdyż tab o r ten składał się z dużej ilości odmien­
nych serii, przew ażnie starszych typów, a przy tym większość p aro ­
wozów i wagonów, w skutek zaniedbania konserw acji w czasie w oj­
ny, w ym agała gruntow nej napraw y. J a k fa ta ln y był sta n o trzy ­
m anego tab o ru m ożna sądzić choćby z tego, że w ciągu 10 -ciu pierw ­
szych la t trze b a było skreślić z inw entarza 581 parowozów, 1.280
wagonów osobowych i 11.582 v/agonów tow arow ych.
Odbudowa zniszczeń wojennych i zaopatryw anie kolei w ta ­
bory i inne urządzenia nie były jednak jedyną tro sk ą naszych
w ładz kolejowych. P rzed w ładzam i tym i z a raz n a początku
ich istnienia pow stał w ażny i pilny problem inw estycyjny.
P olska sieć kolejow a pow stała z fragm entów 3 różnych sieci
o różnym ch arak terze budowy, eksploatacji, gęstości, urządzeń tech ­
nicznych i organizacji. Te frag m en ty sieci nie łączyły się ze sobą —
z w yjątkiem kilku szlaków o charakterze m iędzynarodow ym ; prze­
ciwnie — były one nastaw iane względem siebie w ten sposób, aby
raczej u trudniać w zajem ną penetrację. Scalanie ty ch fragm entów
w jedną logiczną całość, dostosow aną do nowych zadań tran sp o rto ­
wych, stało się problem em, do rozw iązania którego trze b a było p rzy ­
stąpić n atychm iast po odrodzeniu naszego państw a. Problem ten —
to cały ogrom różnorodnych p rac inw estycyjnych. Szereg linij przed
w ojną drugorzędnych sta ł się głównym i szlakam i — i odw rotnie;
przelotność licznych szlaków okazała się niew ystarczająca, gdyż
kierunki obrotów tow arow ych i szlaków ruchu osobowego uległy
radykalnym zm ianom ; trzeb a było układać drugie tory, um acniać
mosty, przebudow yw ać i rozbudow yw ać w ęzły i stacje rozrządowe,
budować nowe linie w celu obejścia szlaków, poprzecinanych nowy­
mi granicam i, oraz w celu lepszego połączenia pomiędzy byłymi
dzielnicami zaborczym i, budować nowe stacje graniczne itd. O pilno­
ści i doniosłości inw estycyj w yżej wspom nianych, które m ożnaby
nazw ać inw estycjam i adaptacyjnym i — św iadczy fak t, że dokonane
zostały one w pierw szej kolejności w zachodnich okręgach, to je st
tam , gdzie sieć kolejow a je st najg ęstsza i sta n techniczny kolei n a j­
lepszy.
Ju ż w roku 1919 przystąpiono do budowy kilku nowych, n a j­
niezbędniejszych linii kolejowych. Bo odziedziczona po zaborcach
sieć kolejowa, w ynosząca tylko 16.892 km linii kolejowych norm al-
no-torowych, była w ybitnie niew ystarczająca. N ajw cześniej, gdyż
już w la tac h 1921^—1922, zostały oddane do użytku: linia kolejow a
K utno — S trzałków (długości 110,7 km ), m ająca ogrom ne znacze­
nie dla połączenia W arszaw y z Poznaniem i zachodem E uropy; linia
18
K utno — Płock — Radziwie (długości 45,8 km ), oraz linia Koko­
szki — Gdynia (długości 28 km ) i P uck — Hel (długości 43,7 km ),
k tó re umożliwiły przeładunek tow arów w Gdyni i Helu i ich tra n s­
p o rt wyłącznie przez tery to riu m polskie.
W następnych latach corocznie otw ierano nowe odcinki kole­
jowe. Ja k o najw ażniejsze należy wymienić: linię K alety — Podzam­
cze (długości 114,7 k m ), k tó ra połączyła bezpośrednio Górny Śląsk
z Poznańskiem z ominięciem tery to riu m niemieckiego, m agistralę
węglową H erby Nowe—Gdynia (długości 458 k m ), m ającą ogromne
znaczenie dla uspraw nienia wywozu w ęgla do portów Gdyni i Gdań­
ska, oraz 2 linie: W arszaw a — Radom (długości 103 km ) i Tunel —
K raków (długości 51,4 k m ), k tó re stw orzyły nowe, znacznie krótsze
połączenia W arszaw y z K rakowem .
Ogółem dotychczas wybudowano i oddano do eksploatacji
1.744 km linii norm alno-torow ych i 360 km linii wąskotorowych.
Jednocześnie z budową nowych linii w ykonano n a istniejących
liniach szereg robót, zm ierzających do zwiększenia ich przelotności
i zdolności przewozowych. W ykonano więc budowę 365 km drugich
torów, budowę szeregu stacji i m ijanek n a odcinkach n a najinten­
syw niejszym ruchu oraz wydłużono na wielu stacjach to ry stacyjne.
Dalej wzmocniono i przebudowano szereg mostów, które nie były
przystosow ane do ruchu ciężkich, nowoczesnych parowozów. Prze­
starzałe urządzenia bezpieczeństv/a ruchu pociągów — zastąpiono
nowoczesnymi. W zakresie przebudowy węzłów i stacji, dokonano
pow ażnych inw estycyj. N ajw iększą z nich, poza przebudową węzła
*w arszaw skiego, je st rozbudowa stacji portow ej w Gdyni, gdzie z m a­
łej stacy jk i stworzono jedną z najw iększych stacji portow ych w E u­
ropie, o zdolności przeładunkow ej około m iliona ton miesięcznie.
W ielkim przeobrażeniom uległa również sta c ja Kutno, obsługująca
5 linii kolejowych.
Co się tyczy taboru, to w zrastające stale zapotrzebowanie na
tab o r w ym agało jego szybkiego uzupełniania, a tym czasem n a tere­
nie całego p ań stw a nie było po odzyskaniu niepodległości ani jednej
w ytw órni parowozów. Były w praw dzie dwie wytw órnie wagonów,
ale jedna z nich m ogła dostarczać tylko niewielką ilość wagonów,
a d ru g a była całkowicie zniszczona. Ten sta n rzeczy zm usił PKP do
dokonyw ania n a razie zakupów taboru za granicą. Jednakże rząd, dą­
żąc do uniezależnienia kolei od rynku zagranicznego, dopomógł do
uruchom ienia w ytw órni krajow ych, dzięki czemu od roku 1922 zapo­
trzebow anie n a tab o r zaczęto coraz bardziej pokryw ać wytworami
polskimi i doprowadzono do tego, że od roku 1927 w ytw órnie krajo­
we całkowicie i w yłącznie p okryw ają potrzeby P K P w zakresie pa­
rowozów i wagonów. Ogółem w ytw órnie zagraniczne dostarczyły
w latach 1919—1927: 667 parowozów, 237 wagonów osobowych i
15.500 w agonów towarowych. N ato m iast w ytw órnie krajow e dostar­
czyły do 1 stycznia 1938 roku: 459 parowozów osobowych, 705 pa­
rowozów tow arow ych, 1518 w agonów osobowych i 44.048 wagonów
tow arow ych.
W pierw szych latach eksploatacji Koleje Państw ow e m iały du­
żo kłopotu z w agonam i tow arow ym i wobec różnolitości ich typów.
I w te j dziedzinie n astąp iła już znaczna popraw a. Obecnie nowozbu­
dowane w agony tow arow e stanow ią 38 procent ogólnego ilostanu.
D użą p rzy ty m uw agę zwrócono na budowę wagonów specjalnych,
a więc lodowni, wagonów dla przewozu bydła, nierogacizny, drobiu,
w apna, mebli itp. Dodać też należy, że od la t 10-ciu w agony osobo­
we buduje się w yłącznie kon stru k cji stalow ej, są one w skutek tego
nie tylko trw alsze co do konserw acji, lecz co najważniejsze, dają
w iększą gw arancję bezpieczeństw a w razie zderzenia lub wykoleje­
n ia pociągu.
Ogółem na dzień 1 stycznia 1938 roku P K P posiadały: 5.129
parowozów, 10.489 w agonów osobowych i 153.394 wagonów towa­
rowych.
O siągnięte w yniki byłyby niewątpliwie jeszcze znacznie lepsze,
gdyby w ciągu ubiegłych la t koleje m ogły w większym stopniu
uw zględniać swoje w łasne interesy, to znaczy gdyby ich cała go­
spodarka n astaw iona była wyłącznie kom ercyjnie i bardziej egoi­
stycznie. Jednakże od zaran ia swmjego pow stania kolejom naszym
postaw iono szereg zadań państw owych, społecznych i gospodar­
czych — k tó re w znacznym stopniu je obciążały i redukow ały docho­
dy. Z adania tak ie koleje spełniały dotychczas i spełniają nadal, re­
dukując w ten sposób w ydatki budżetu państw owego oraz wydatki
obywateli, u łatw iając obrót tow arow y, po tan iając produkcję, popie­
ra ją c ek.sport, krzew iąc tu ry sty k ę m asow ą, umożliwiając osiedla­
nie się poza m.iejscami p racy itd. C ała ta działalność społeczna i go­
spodarcza kolei przedstaw ia pow ażną w artość pieniężną, o którą
wpraw dzie uszczuplona je st w artość kolei jako przewoźnika, która
jednak odnajduje się w sferze innych korzyści gospodarstw a naro­
dowego. Isto tn ą rzeczą je st to, aby pom iędzy interesam i kolei, jako
przew oźnika i jej św iadczeniam i n a rzecz pań stw a i społeczeństwa
zachow ana zo stała równowaga.
Rola kolei w świecie nie jest skończona, św iadczą o tym inwe­
stycje kolejowe w państw ach, posiadających koleje na wysokim po­
ziomie technicznym , a obok nich do.skonałe sieci dróg bitych i licz­
ne drogi wodne. Do w ykonania czekających nas prac nad dalszym
rozwojem kolejnictw a jesteśm y dziś w znacznie lepszych warun­
kach i posiadam y znacznie większe możliwości niż przed 20 laty.
 W żołnierskiej św ietlicy PŁASKORZEŹBA I
MARSZAŁKA PO L­
w jakże odmiennych warunkach dzisiejszy żołnierz SK I JÓ ZEFA P IŁ ­
spędza czas poza służbą. Troska przełożonych o kulturę SUDSKIEGO
duchową żołnierza idzie równomiernie z wysiłkiem wyro­ W ytw órnia a rty ­
bienia w nim jak najlepszych wartości bojowych. Żmudna styczno - g raw ersk a
bowiem praca wojskowa, wymagająca dużego wysiłku W ładysław a Mieczni-
i silnej woli pokonywania codziennych trudności, może być Ka w W arszaw ie
pozytywna tylko wówczas, jeżeli w oddziale panuje atmo­ (Św iętokrzyska 20 )
posiada płaskorzeźbę
sfera, sprzyjająca ambicji pracy, pogody ducha, radości I M arszałka Polski
serc. Z pierwszymi dźwiękami pobudki musi żołnierz Józefa Piłsudskiego, o
wchłaniać to przeświadczenie, że po wysiłku całego dnia rozm iarze 1,20 mx0,80
i dobrze wypełnionego obowiązku, czeka go przyjemny cm w pięknym w yko­
naniu. F oto g rafię p ła ­
wieczór czy to w świetlicy, w kinie, czy w teatrze żołnier­ skorzeźby drukujem y.
skim.
Z uw agi na częste
Określenie tak często używane, iż pułk zastępuje żoł­ zapotrzebow anie od­
nierzowi rodzinę, daje się najlepiej zastosować w tej wła­ działów n a p o rtre ty
śnie świetlicy, do której atmosferę życia rodzinnego wno­ i płaskorzeźby W iel­
szą Panie z Polskiego Białego Krzyża, wnoszą przełożeni, kiego Wodza, zw raca­
my uw agę kierow ni­
którzy w naszym wojsku nie są tylko dowódcami, lecz wy­ kom kasy n podoficer­
chowawcami żołnierza w całym tego słowa znaczeniu. Po­ skich n a pow yższą
przez życie świetlicowe i wszystkie jego formy oddziały­ pracę. F irm a n a k aż­
wanie na psychikę żołnierza jest wielokrotnie tak potęż­ de zlecenie skłonna
je st dostarczyć p ła­
ne, że przeobraża ono gruntownie jego nastawienie do pań­ skorzeźbę w brązie
stwa i do wojska.. Pomysłowo zainscenizowana pieśń lu­ lub gipsie.
dowa lub żołnierska, umiejętnie podsunięta książka czy
gazeta, wesoło zaaranżowana zabawa towarzyska, plano­
wo prowadzona dyskusja na tematy aktualne i w specjal­ M istrzow ski to k opow iadania, u trzy m u jący ciekawość czytel­
nym opracowaniu nadana audycja żołnierska — wszystko nik a w nieustannym napięciu, zv /arta ch a ra k te ry sty k a osób i n a ­
to w ciepłej, jasnej i pięknie w regionalne motywy zdob­ strojow e opisy Londynu czynią z te j książki niepowszednią lekturę.
nej świetlicy daję całość pełną silnych, często niezapo­ (W ydawnictw o ,,K siążnicy A tlas").
mnianych wrażeń. I gdy mowa o urabianiu ducha żołnier­
skiego, tego nieodzownego czynnika każdego zwycięstwa, Filmy krótkometrażowe
to niewątpliwie zajęcia świetlicowe są niemałym przyczyn* WACUS (1050 m)
kiem w tej poważnej pracy wychowawczej w wojsku. Do­ T adeusz Rosołek, urzędnik lom bardu, udaje swego b ra ta W a-
ceniają to władze wojskowe, nie szczędzą funduszów i tru­ cusia, by w ten sposób zdobyć serce ukochanej dziewczyny. Szereg
nieporozum ień doprow adza w reszcie do w y k ry cia oszustw a.
dów, aby stworzyć jak najlepsze warunki pracy w świe­
tlicach, a dobrane specjalnie na ten cel lokale wyposażyć TRZY ETIU D Y FILM O W E (dźwiękowy, 83 m )
P olski film krótkom etrażov/y, odznaczony n a M iędzynarodo­
w specjalny sprzęt kulturalno-rozrywkowy. Wysoko ceni wej W ystaw ie Sztuki K inem atograficznej w W enecji 1937 roku.
sobie wojsko współpracą Polskiego Białego Krzyża w tym Je st on próbą stw orzenia w idzialnego baletu świetlnego, opartego
ważnym dziale wychowawczym naszego żołnierza. na m uzyce Chopina.
Przeszkolone przez Zarząd Naczelny na licznych kur­ SOBÓTKI — NOC ŚW IĘTO JA Ń SK A (dźwiękowy, 84 m)
sach pracowniczki oświatowe tego Stowarzyszenia facho­ Film stanow i stylizow ane odtw orzenie sobótek, wywodzących
wo, z całym zapałem i poświęceniem podejmują się tej się z czasów pogańskiej słowiańszczyzny. O brzędy i, pieśni zebrane
p rzed staw iają uroczystość sobótek, obchodzoną w la.sach środkow ej
trudnej roli kierowania zajęciami świetlicowymi, osiąga­ Polski w nocy z 23 n a 24 czerwca.
jąc na tym polu z każdym rokiem poważniejsze rezultaty.
Niejeden żołnierz w t j ^ ośrodku kulturalnym przez NAD SW ITEZI 4 (dźwiękowy, 90 m)
A rtystycznie w ykonany film pokazuje malownicze jezioro
kilkanaście miesięcy wyrabia się podświadomie na dzielne­ ,,Świteź". Słowa mickiewiczowskiej ballady. Świteź i „P an T adeusz"
go przodownika pracy społecznej dla środowiska, do któ­ zostały zilustrow ane pięknym i zdjęciam i k rajo b razu i odpowiednią
rego powróci po ukończeniu służby wojskowej. m uzyką.
Liczne tego dowody posiada wojsko, z którym rezer­ A FR Y K A Ń SK IE PRZYGODY (niem y i dźw., 2 w ersje, 100 m)
wista nie zrywa kontaktu, a przeciwnie, w swoim oddziale F ilm rysunkow y p rzedstaw ia wesołe przygody w ypraw y fil­
zasięga porad, prosi o pomoc, aby tu i tam poprowadzić mowej w głąb A fryki.
pracę według zaobserwowanego wzoru w wojsku. BO H A TERSK I MARYNARZ (niem y i dźw., 2 w ersje, 85 m)
W ten sposób obok wartości bojowych nab3rwa żoł­ F ilm rysunkow y. Zabaw ne przygody m a ry n a rz y n a pełnym
m orzu w w alce z upiorem , k tó ry ku ogólnemu przerażeniu zjaw ia
nierz uświadomienia obywatelskiego, a służba wojskowa, się n a okręcie.
którą przechodzi młodzież nasza, uczy nie tylko rzemiosła
KUBUŚ W A FR Y C E (niem y i dźw., 2 w ersje, 95 m)
wojskowego, ale jest i szkołą obywatelską, kształcącą F ilm rysunkow y, przed staw iający zabaw ne perypetie b o h ater­
umysł i wyrabiającą cnoty żołnierskie. skiego K ubusia w czasie jego pobytu w śród śm iesznych sylw etek
Jerzy Ciepielowski, kapitan egzotycznych zw ierząt i tubylców.
KUBUŚ - WYNALAZCA (niem y i dźw., 2 w ersje, 75 m)
C o c z y t a ć Film rysunkow y, przed staw ia przygody popularnego K ubusia
A. M AUROIS: „CZŁOW IEK, KTÓRY WAŻYŁ DUSZE". na morzu. Dzięki przypadkow i K ubuś sta je się w ynalazcą łodzi m o­
Je s t to pasjonująca fa n ta z ja naukow a, należąca do rodzaju, torow ej, co m u przynosi milionowe dochody.
którem u początek dał E d g ar A llan Poe, a k tó ry rozwinęli J. Ver-
ne i H. G. Wells. Młodemu lekarzow i angielskiem u udaje się, dzięki CARMEN (dźwiękowy, 100 m)
zastosow aniu najbardziej nowoczesnych metod, w paść na ślad sub­ F ilm kreskov/y, p arodiujący w groteskow ej form ie operę
stancji, stanow iącej istotę życia. Nie powiodło się jednakże dopro­ ,,Carm en", ilustrow any popularnym i m elodiam i z tejże opery.
w adzić do końca odkrycia, otw ierającego przed ludzkością oszała­ A R LEK IN (dźwiękowy, 230 m )
m iające możliwości. Doświadczenia, któ re d ają coraz bardziej z a ­ F ilm groteskow y, w ykonany system em sylw etkow ym i k re ­
dziw iające rezultaty, zo stają przerw ane skutkiem splotu fataln y ch skowym, opow iadający historię miłości A rlekina. Dobrze dobrana
okoliczności i za gadka „fluidu w italnego" pozostaje nierozw iązana. ilu stra cja m uzyczna.

19
 N arw a pachnie średniowieczem
(KO RESPO N D ENCJA W ŁASNA Z ESTO N II)
N arw a, podobnie ja k i Tallinn, nosi n a sobie piętno średniow ie­
cza. W ew nątrz m iasta m ury, baszty i fosy starożytnej warowni, s ta ­
re m iasto ulice m a w ąskie, zaciszne, domy o grubych m urach sto ją
wzdłuż ulic, brukow anych kam ieniem polnym. D ziwna m ieszanina
rosyjskiej prow incji i m inionych wieków.
S tare to m iasto założone zostało przez Duńczyków w roku
1223, w roku 1346 przeszło w posiadanie ,,kaw alerów mieczowych",
w r. 1558 było przejściowo w posiadaniu rosyjskim , potem — szwedz­
kim. W roku 1700 pod N arw ą rozegrała się bitw a między Szweda­
mi a R osjanam i, ta k sugestyw nie opisana przez A leksieja Tołstoja
w jego w spaniałej powieści historycznej ,,P io tr I “. Jednakże refo r­
m a to r m oskiew skiego carstw a nie zraził się poniesioną pod N arw ą
klęsk ą i w roku 1704 ponowił sw ą próbę, tym razem uwieńczoną
sukcesem.
N igdzie jeszcze w E uropie nie spotkałem zachow anego w ta ­
kim stanie nieom al średniowiecza, ja k w tych dwóch m iastach estoń­
skich. Ale fortece talliń sk a i n arw sk a od daw na już m a ją ,,wy łam a­
ne zęby“. Nie są one już groźne wrogom. I w arow nia w N arw ie nie
odegrała pow ażniejszej roli naw et podczas gorących w alk pod tym
m iastem , jakie się toczyły m iędzy E stończykam i a bolszewikami.
Jedni bronili granic swojej ojczyzny, drudzy próbowali nieść na Z a­
chód żagiew rewolucji. J a k zw ykle byw a — patrioty zm zwyciężył
spaczoną doktrynę. G ranica estońsko-sow iecka zepchnięta została
0 11 kilom etrów n a wschód od N arw y.
Dziś m ury obronne T allinna i N arw y są najw yżej p rzy n ętą dla
turystów . Z blanków i strzelnic nie w yzierają hakow nice i m uszkie­
ty. P o ra sta je traw a, brzózki uczepiły się korzeniam i byle szpary,
byle załom u i szum ią radosną pieśń zw ycięstw a nad m artw ym k a ­
mieniem. Dzieło ludzkie przeminie, rozsypie się w kupę gruzów, lecz
one, drzewa, były i trw ać będą i plenić n a zw aliskach tw ierdz i p a ­
łaców.
W m urach w arow ni szwedzkiej m ieszczą się koszary 1 pułku
piechoty, żołnierz w sowieckim hełmie i z rosyjskim karabinem , sto­
jący w bram ie, odsyła nas do dowódcy w arty, ten zaś bez trudności
zezw ala n a wejście do w nętrza murów, żadnych zastrzeżeń co do fo­
to g rafow ania — nic. Chodzimy po fortecznych dziedzińcach, zag lą­
dam y w okna koszar, gdzie panuje n astró j niedzielnego w ypoczyn­
ku. Jedynie w miejscu, gdzie zapewne znajdują się m agazyny ,,mob“,
stoi posterunek z karabinem na „gotuj broń". Sylw etka żołnierza m a
w ygląd w ybitnie rosyjski. P rzyczynia się do tego zapew ne długi
płaszcz i b uty z cholewami.
Wchodzę na basztę, gdzie okna są umieszczone w m urach 4-me-
trow ej grubości. Tych nie nadgryzłyby naw et współczesne haubice...
Po drugiej stronie rzeki tw ierdza rosyjska. P a trz ą ta k na siebie,
obce już nienawiści, co przez w ieki całe pędziła na siebie zbrojne
zastęp y obu narodów, co P io tra W ielkiego zaprow adziła pod Narwę,
a K arola X II pod Połtaw ę. Ale gdy szw edzka w arow nia zachow ana
je st w ja k najlepszym stanie, ro syjska zw olna sypie się w gruzy.
W wielkie, ciągnące się na znacznych przestrzeniach podziemia, co
k ry ją niejedną krw aw ą tajem nicę, zsypuje się obecnie gruz i śmiecie.
Chodzimy po m urach, spoglądając z ich wysokości n a rzekę
1 m iasto. Dzień je st jesienny, pochm urny, deszcz wisi w pow ietrzu.
W racając do m iasta, przyglądam y się z m ostu (przetrw ał z g órą
sto la t!) połowowi minóg. Anim przypuszczał, że to odbywa się
tu ta j i w ta k i sposób. N a w stępie jedn.ak coś niecoś o rodowodzie
tej sm acznej zakąski:
Minogi są rzędem zw ierząt kręgoustych, należących do kręgow ­
ców. Ciało, pozbawione łusek, je st pokryte śluzem. Ja m a u stn a funk-
W arow nia rosyjska, za rzeką — szwedzka
20
cjonuje jak o
przyczepny i ssący. Mi­
a p a ra t
nogi p ływ ają na ogół
słabo, często przysy-
sając się pyszczkiem do
skóry ryb, n a przykład
łososi, odbyw ają w ten
sposób w raz z nimi da­
lekie wędrówki. Minogi
żyw ią się przew ażnie
pokarm em zwierzęcym.
P rzy sy sając się do ciała
ryb, w y g ry zają im głę­
bokie rany, powodując
często wielkie s tra ty
wśród ryb, k tó re się zło­
w iły na zastaw ione w ęd­
ki. N iektóre gatunki, ży­
jące w m orzu,' wchodzą
do rzek dla składania
ikry. Znane są też g a ­
tu n k i słodkowodne. "W
k ra ju naszym ży ją trzy
g atu n k i minogów. Jeśli
chodzi o zatokę F iń sk ą
m orza B ałtyckiego, to
rzeczny m inóg (Lampe-
tr a fluviatilis) udaje się
n a jesieni w górę rzek,
tak że N ew y i N arw y, Połów minogów n a N arw ie
i sk ład a tam ikrę w m a­
ju. Minóg strum ieniow y i m orski, złożywszy ikrę — ginie.
O parci o b alustradę mostu, p atrzy m y n a rzekę szeroką i by­
strą, na wznoszące się po drugiej stronie wysokie, strom e m ury wa­
rowni i wieże kościołów. Do sterczących z dna rzeki dużych drągów
rybacy przyw iązują kilkanaście złączonych sznurem , a wykonanych
z brzozowej kory cylindrycznego k sz tałtu pływaków, zwanych
„m ordam i". Szerszym, okrągłym końcem zwrócone są pod prąd.
"W ty m — nazw ijm y je: dnem — znajduje się m ały otw ór z brzega­
mi odw iniętym i do w ew nątrz. Minóg w ejść do środka może, lecz wy­
dostać się — nie. Po wydobyciu „m ord" z wody rybacy zaglądają
do ich w n ętrza i złowione minogi w y trzą sają przez w ąski koniec,
k tó ry się ,,odkorkowuje". W iją się one n a dnie łodzi, ja k jakieś
obrzydliwe, białobrzuche płazy.
P y tam rybaków , ile z a ra b ia ją ? Mówią, że d o stają 7 santimów
(około 10 groszy) za sztukę. Zarobek je st w praw dzie spory, lecz se­
zonowy i podobno m usi im w ystarczyć na cały rok. Sezon połowu
minogów w łaśnie się zaczął i w pobliżu N arw y je st ustaw ionych na
rzece nie mniej, ja k 20.000 mord.
Ruszam y do m iasta, gdy na p rzy stan i jak iś p aro sta te k trzy­
krotnie sy ren ą daje sygnał odjazdu. Błyskaw icznie rodzi się myśl,
by pojechać gdzieś n a wycieczkę ,,w nieznane". Przyśpieszam y kro­
ku, kupujem y bilety — nie wiedząc dokąd — sta te k rusza. Z astana­
w iam y się gdzie jedziem y? Chyba niedaleko, bo bilety tanie. Może
do jeziora P ejp u s? Po obu stronach rzeki ścielą się płaskie, ubogie
brzegi, liche izdebki rybackie, z wody sterczą drągi od „mord".
Brzegi rosną w górę, ukazuje się sta ry las sosnowy i nieoczekiwa­
nie N arw a w pada w ja k ą ś roztocz wodną. W yraźnie w idzimy sze­
regi białogrzyw ych fal. Cóż to je s t? Ja k a ś kobieta, R osjanka, mówi:
— To morze. Południow y brzeg zatoki Fińskiej. T a miejsco­
wość n a lewo to N arw a — Joesuu, posiadająca najw spanialszą w
E stonii 7-kilom etrow ą plażę. O k ilk a kilom etrów n a praw o (na
wschód) odrato w an a gran ica z Sowietami.
Morze. Jesteśm y mile zaskoczeni. P rzedostajem y się przez pia­
szczyste w ydm y i zbiegam y do u jścia rzeki nad brzeg, o k tó ry biją
szerokim zam achem fale, zlizując piasek plaży. To dziwne uczucie
wiedzieć, że po drugiej stronie zato k i je st Finlandia, a o kilkadzie­
sią t kilom etrów n a wschód, odgrodzona od św iata daw na stolica
carów — Leningrad.
Idziem y wzdłuż plaży aż do m iejsca, gdzie jest re sta u ra c ja nad
brzegiem m orza i w śród dużej fali kąpie się nieliczna g ru p k a am a­
torów. Nie z ra ża ich pochm urny, w ietrzny dzień, ani — ty m bar­
dziej — pokropujący deszcz. Z m egafonu w ydzierają się krzykliwe
tony jakiegoś modnego „przeboju". Publiczność spaceruje wzdłuż
plaży. "W lecie tu panuje gw arny tłok. N arw a—Joesuu je st modne.
A utobusem w racam y do N arw y. Poniew aż zaczyna padać
deszcz, rezygnujem y z obejrzenia sław nych wodospadów, w yzyska­
nych obecnie w celu otrzym ania energii elektrycznej, udając się na
w ystaw ę, o brazującą lokalny przem ysł i handel regionu N arw y.
Tłok był szalony, poziom w ystaw y raczej trzeciorzędny, nic
specjalnie godnego uwagi, zw łaszcza m eblarze i szewcy mogliby
przyjść do naszych na p raktykę. N a placu w ystaw ow ym g rała or­
k ie stra ,,K aitseliitu", g rała naw et mimo ulewnego deszczu, ale ni­
kom u z przysłuchujących się nie przyszło na m yśl oklaskiem po­
dziękow ać za muzykę. To zupełnie inni ludzi, aniżeli Łotysze.
Jerzy K. M aciejewski
 O zdrową armię żołnierzy rezerwy
Wszyscy zdajemy sobie w pełni sprawę, że przyszłą
wojnę rozegrają nie żołnierze, odbywający w krytycznym
momencie służbę czynną pod przewodnictwem oficerów
i podoficerów służby stałej, ale przede wszystkim żołnie­
rze rezerwy. Z nich też powstaną nowe oddziały, oni za­
pełnią istniejące formacje do wysokości stanów wojennych.
Jeżeli fakt ten jest niezaprzeczalny, to nie może być
dla państwa ani dla żadnego zdrowo myślącego obywate­
la obojętne, jak żołnierz rezerwy żyje, jak pracuje, co
myśli i jak przygotowuje się do swojej roli obrońcy Oj­
czyzny.
Istnieje cały szereg organizacyj pozawojskowych, któ­
re starają się ująć masę rezerwistów w karby organizacji,
zainteresować ich zagadnieniami społecznymi, a przez da­
nie im możności brania udziału w ćwiczeniach, nie pozwo­
lić na zapomnienie umiejętności wojskowych, które w cza­
sie służby czynnej nabyli. Jedną ż tych organizacyj jest
Związek Rezerwistów, który łatwo może przyciągnąć do
siebie młodych żołnierzy rezerwy, nie mających żadnych
wspomnień walk o niepodległość, a żyjących obecną rze­
czywistością polską.
W poprzednim numerze naszego pisma stwierdziliś­
my ożywienie w pracy nad przygotowaniem moralnym na­
rodu do czekających go zadań. Niewątpliwie przyczyniły
się do tego ostatnie wypadki historyczne, które wstrząsnę­
ły Polakami do głębi i wskazały im potęgę i właściwą ro­
lę Polski w tej części Europy.
Jakkolwiek prawie stutysięczna armia ochotników
Legionu Zaolziańskiego dobrze świadczy o naszym patrio­
tyzmie, to jednak w razie poważniejszej próby potrzeba
nam będzie większych sił, więcej ochotników, nie tyle mo­
że ze zgłoszenia, ale z serca i własnego przekonania. Otóż
nad stworzeniem tej milionowej armii ochotniczej, która
powinna nie tylko chcieć się bić, ale i umieć się bić do­
brze, musimy usilnie pracować. Jednym z tych, którzy są
do tego zadania powołani, jest Związek Rezerwistów i dla­
tego witając ukazanie się jego organu, pierwszego nume­
ru „Rezerwisty", życzymy mu, aby w pracy swojej osią­
gnął jak najlepsze wyniki w przygotowaniu armii rezer­
wowej.
W określeniu zadania przygotowania żołnierza rezer­
wy widzimy, że musimy go nie tylko wychowywać, aby
chciał się bić, ale dbać również o to, aby bił się dobrze.
Wychowanie należy oprzeć przede wszystkim na okazy­
waniu mu, o ile możności naocznie, naszego ostatniego
dorobku, uczyć, co można osiągnąć w jego warunkach ży­
ciowych, uczynić dumnym z przynależenia do Polski,
a przez udział w ćwiczeniach wojskowych utrzymywać
w stałej gotowości. W żaden sposób nie możemy pozwolić,
aby żołnierz rezerwy po wyjściu z wojska pod odbyciu
służby czynnej, zajął się tylko i wyłącznie sprawą wywal­
czania sobie dobrych warunków bytu. Musimy stworzyć
taką presję moralną na obszarze całej Polski, aby żołnierz
rezerwy, nie należący do żadnego związku pozawojskowe-
go, nie mógł swobodnie i z podniesionym czołem żyć i pra­
cować, a już zupełnie niemożliwością powinno stać się ja­
kiekolwiek przeciwdziałanie przygotowaniu wojskowemu
narodu.
Oto nasze wielkie zadanie.
T. K.
W K atow icach odbył się a k t złączenia h arc erstw a polskiego
ślą sk a Zaolziańskiego ze Zw iązkiem H arce rstw a Polskiego. W u ro ­
czystości uczestniczyli przew odniczący ZH P w ojew oda d r G rażyń­
ski, delegacje polskiej młodzieży harcerskiej k ra ju i z wielu państw
E uropy i z A m eryki.
U roczystość zagaił kierow nik działu zagranicznego naczelnic­
tw a ZH P K apiszewski. Dłuższe przem ów ienie w ygłosili: przew odni­
czący dawnego h arc erstw a polskiego w Czechosłowacji d y rek to r F e­
liks oraz wojewoda G rażyński, k tó ry zw racając się do h arcerek i h a r ­
cerzy z Zaolzia, oświadczył: ,,Im ieniem w szystkich h arcerek i h a r­
cerzy polskich ta k z Polski, ja k z zagranicy w yrażam w am u zn a­
nie za w aszą w y trw ałą i m ężną postaw ę w spraw ach harcersk ich
i narodow ych oraz stw ierdzam , żeście dobrze strzegli tego honoru
naszej organizacji, k tó ry w m yśl w skazań M arszałka Piłsudskiego
polega na służbie Ojczyźnie".
W K artu zach odbyła się odpraw a zarządów kół Zw iązku Re­
zerw istów z całego pow iatu.
N a odpraw ę staw iło się ponad 50 osób.
W icestaro sta Budnik podniósł w ażność przysposobienia w oj­
skowego, w dobie obecnej. Po przem ów ieniach pp. kom endanta pod-
okręgu i dowódcy batalionu Obrony Narodow ej, n astąp iła przerw a,
w czasie k tó rej panie z Czerwonego K rzyża podejm ow ały zebranych
h erb a tk ą i przekąskam i.
Po przerw ie odbyła się w łaściw a odpraw a. Z przebiegu w yni­
kło, że Zw iązek R ezerw istów w ciągu roku zw iększył się dw ukrot­
nie w powiecie i że w szyscy obecni są zdecydowani do jeszcze w ięk­
szych w ysiłków w p racy nad przysposobieniem wojskowym.
W Lublińcu odbyła się uroczystość odsłonięcia pom nika na p a ­
m iątkę pobytu M arszałka Jó zefa Piłsudskiego w Lublińcu.
Pom nik sta n ął obok sta ro stw a w m iejscu, gdzie M arszałka
Piłsudskiego pow itano w dniu 26 sierpnia 1922 roku.
U roczystość odsłonięcia pom nika połączono z ak tem poświę­
cenia sztan d aru pow stańczego, ufundow anego przez prezesa pow ia­
tow ego Zw iązku Pow stańców śląskich.
U roczystości trw ały dw a dni. M iasto tonęło w powodzi flag
o barw ach państw ow ych. N a ry n k u koncertow ała o rk iestra w oj­
skowa.
Odbyło się uroczyste nabożeństw o połowę z udziałem p rzed sta­
wicieli władz.
P rzed ołtarzem u staw iła się kom pania honorow a w ojska i m iej­
scowe organizacje ze sztandaram i. Mszę św. połową odpi^awił ks.
dziekan Dwucet, kazanie wygłosił k.s. Szym ała. Podczas m szy św.
śpiew ały połączone miejscowe chóry.
Odsłonięcia pom nika w imieniu wojewody śląskiego dokonał
w zastępstw ie wojewody G rażyńskiego p rzy dźw iękach hym nu n a ­
rodowego naczelnik dr Robel, w ygłaszając p rzy ty m okolicznościowe
przemówienie.
N astępnie odbyła się defilada, w k tó rej wzięli udział w w iel­
kiej liczbie pow stańcy. Polki, organizacje młodzieżowe, młodzież
szkolna, oddziały pow stańcze oraz niem al w szystkie miejscowe o r­
ganizacje półwojskowe i cywilne.
W czasie przyjęcia dla przedstaw icieli w ładz i zaproszonych
gości udekorow ano 13 pow stańców krzyżem n a śląskiej w stędze
waleczności oraz jednego „gw iazdą śląską".
Rezerwiści w akeji zbiórkowej na pomoc zimową
21
D z ia ł K o rp u s u O c h ro n y P o g ra n ic z a
Podoficer i żołnierz KOP a środowisko cywilne
Doskonale zdajemy sobie sprawę z tego, że przystę­
pując do jakiegokolwiek działania w terenie, musimy na­
wiązać do poczynań, jakie ewentualnie były już w tym te­
renie przez kogoś zapoczątkowane. Innymi słowy, nasze
działanie musi być dalszym ciągiem działania naszych po­
przedników, a co więcej, powinno być jego ewolucyjnym
rozwinięciem.
I na odwrót.
Nie wolno nam się bawić w odkrywców Ameryki,
w zbawców, którzy przychodzą w teren z własnymi i nie­
zawodnymi receptami na poprawę bytu i podniesienie kul­
tury jego mieszkańców. Za nic w świecie nie możemy my,
działacze społeczni, lekceważyć i walić w gruzy rzeczy już
tam wprowadzonych, powodować rewolucji w stosunkach
środowiska, często po to tylko, ażeby później odejść, nie
zdoławszy wprowadzić w życie nowych poczynań, uplano-
wanych według naszego „widzimisię".
Zrozumiałą w zupełności jest rzeczą, że od każdej re­
guły na świecie, a więc i od powyższej, będą wyjątki. Nie
zawsze bowiem zastaniemy w terenie ślady poczynań mą­
drych i słusznych z punktu widzenia interesów danego
środowiska.
Zdarzyć się bowiem może, że we wsi, którą bierzemy
pod swoją opiekę, zastaniemy rozpoczęty kurs nauki no­
wej pisowni (były i takie!), a jednocześnie, nie znajdzie­
my tam zespołu przysposobienia rolniczego i stwierdzimy
przy tym, że wieś nie ma najmniejszego pojęcia o racjonal­
nej uprawie roli.
Oczywistą więc będzie rzeczą, że nie poprowadzimy
nadal tego kursu, a jeżeli zechcemy wykorzystać moment,
że znaleźliśmy tam grupkę chętnych ludzi, to w kurs ów
wiejemy treść bardziej istotną dla mieszkańców wsi, bar­
dziej realną i bardziej słuszną. Głupstwem bowiem było by
marnowanie sił i czasu na naukę pisowni ludzi, którzy wca­
le albo mało piszą, a zaniechanie nauki rolnictwa, tak waż­
nej i potrzebnej dla naszej wsi kresowej.
Powtarzam jednak, że takie wypadki, jak opisany wy­
żej, należą na szczęście do rzadkości.
Lekceważenie przez działacza społeczno-oświatowego
poczynań poprzedników, nie tylko, że mści się na nim sa­
mym, ale co gorsza przynosi ogromną szkodę środowisku.
Najczęściej następstwem tego jest:
1) Zmarnowanie kapitału pracy i trudu ludzkiego,
włożonych już w akcję tak przez działacza, jak i przez śro­
dowisko.
2) Wytworzenie łańcucha nieproduktywnych poczy­
nań nie popychających ani na krok naprzód sprawy pod­
niesienia kulturalnego i gospodarczego środowiska.
3) Wytworzenie wśród ludności niewiary w owe po­
czynania, co w dalszym ciągu wywoła stosunek obojętno­
ści do tych poczynań, o ile nie uczucia wręcz wrogie. Ów
kryzys zaufania do działacza i jego akcji, który może na
całe lata zaprzepaścić w środowisku ideę pracy społecz­
nej — najczęściej będzie niesławnym rezultatem naszego
wysiłku i poświęcenia.
Z powyższych rozważań wynika, że gruntowne pozna­
nie środowiska, to pierwszy obowiązek działacza społecz­
nego, czy gospodarczego, jeśli chce on pracować w tym
środowisku z powodzeniem i cieszyć się pozytywnymi re­
zultatami swej pracy. Przez poznanie środowiska ułatwi­
22
my sobie nie tylko dobór ogólnej linii wytycznej dla na­
szego działania, ale i wyczucie poziomu, od którego roz­
poczniemy swoją robotę.
Chociaż drogi badania terenu mogą być różne, to jed­
nak tak, jak w dziedzinie sztuki wojskowej, istnieje spe­
cjalna metoda rozpoznania, tak i w dziedzinie pracy oświa-
towo-społecznej oraz gospodarczej są już utarte i wyrobio­
ne ścieżki poznawania środowiska. Każdy społecznik wi­
nien te ścieżki znać i umieć po nich kroczyć.
Jakie one są?
Ograniczę się tu tylko do krótkiego komunikatu.
W Nr 9—10 (wrzesień — październik) Biuletynu Oświa-
towo-Propagandowego Korpusu Ochrony Pogranicza uka­
zał się artykuł inżyniera Włodzimierza Kochanowskiego
pod tytułem „Uwagi o poznawaniu środowiska wiejskiego
na pograniczu".
W artykule tym podaje autor w zwięzłych słowach te
wszystkie dziedziny społeczno-gospodarcze i społeczno-kul­
turalne wsi kresowej, na które należy w pierwsz3nn rzę­
dzie zwrócić uwagę. Artykuł ten jest więc odpowiedzią na
pytanie, jakie powyżej postawiłem. Omawia on zaś tak
ważne zagadnienia, że każdy podoficer interesujący się
pracą społeczną, a szczególnie każdy dowódca strażnicy,
powinien go dokładnie przestudiować.
Przy okazji inna, chociaż podobna sprawa.
Mówi się, że tu i ówdzie ,,żołnierze Korpusu Ochrony
Pogranicza" zrobili to lub owo. Żołnierze, to pojęcie bar­
dzo szerokie. Obejmuje ono tak kadrę zawodową, jak sze­
regowych służby zasadniczej. Czyż jednak, realnie rzecz
biorąc, powiedzenie powyższe nie jest frazesem? A przy­
najmniej w bardzo wielu wypadkach?
Zważmy bowiem:
Rzecz prosta, że gdy w terenie stworzono jakiś czyn
społeczny rękami żołnierzy, to stosunek kadry do owego
poczynania był aktywny. Jeżeli bowiem strażnica urzą­
dza — dajmy na to — przedstawienie dla ludności, to sa­
mo przez się rozumie się, że dowódca strażnicy włożył w tę
imprezę, nie tylko swój wysiłek, czas i wiedzę, ale że dał
inicjatywę i plan całej imprezy.
Żołnierze służby zasadniczej bezsprzecznie biorą udział
w przygotowaniu, pomagają dowódcy, ale czyż zawsze sto­
sunek ich do owego poczynania jest taki, że rozumieją po­
trzebę i sens tego działania? Czy przypadkiem nie zdarzy
się, że stosunek ich będzie, że użyję tu wyrażenia, czysto
mechaniczny? Biorą udział, ale dlatego, że pan sierżant,
czy pan plutonowy tego sobie życzy. Nie zdają sobie jed­
nak sprawy z tego, że kiedy na scenie zadeklamują taki
czy inny wiersz, kiedy odegrają rolę w takiej czy innej,
mającej pewien sens społeczny sztuce, to nie w tym leży
punkt ciężkości ich pracy, że wypełnili życzenie dowódcy,
ale w tym, że spełnili swego rodzaju czyn obywatelski,
gdyż ich gra niezawodnie wzbudzi w duszach cywilnych
słuchaczów pewne refleksje.
Narzuca się tutaj zagadnienie. Czy dowódca strażni­
cy, względnie każdy inny podoficer, mający bliską stycz­
ność z żołnierzami, nie powinien zatroszczyć się o to, aże­
by w duszach swych podwładnych wzbudzić ów aktywny
stosunek do zagadnień społecznych i działania społeczne­
go, specjalnie dla terenu, gdzie się znajduje?
Sądzę, że tak.
Inaczej będzie bowiem, kiedy żołnierz, idąc po gałęzie
do przybrania świetlicy na przyjęcie gości cywilnych, bę­
dzie miał przd oczami cały ów proces, jaki cywil przeżyje
podczas pobytu w świetlicy, niż gdy będzie myślał, że „oto
psiakość zimno, niepogoda, a mnie jak psa w;ysłali do lasu,
żebym Bóg wie po co gałęzie nosił".
Zrozuniienie celu, dla którego ponosi się pewien wy­
siłek, rozbudzi w żołnierzu uczucia społeczne, potrzebę bez­
interesownej pracy dla innych i to będzie wielkie nasze
zwycięstwo wychowawcze w stosunku do owego żołnierza.
I wtedy powiedzenie, że żołnierze KOP zrobili to i owo, bę­
dzie nie czczym frazesem, ale będzie miało swój głęboki
sens. Wtedy bowiem choćlDy żołnierz pomoc swoją ograni­
czył do napalenia w piecu czy zamiecenia świetlicy, to jed­
nak będzie on duchowym współtwórcą owego dzieła, a nie
tylko mechaniczną siłą pomocniczą. Żołnierz, który wyj­
dzie do cywila z takiej szkoły, na pewno nie zawaha się
wziąć na swe barki jakiejś odpowiedzialnej pracy w śro­
dowisku, a więc często w organizacji społecznej, czy też
w gminie, lub gromadzie, bo psychicznie będzie on do te­
go zagadnienia pozytywnie nastrojony.
O taki stosunek żołnierzy do zagadnień społecznych,
powinniśmy walczyć. Pierwszym krokiem w tej naszej wal­
ce powinno być dokładne, bezstronne, poważnie i bez kolo-
ryzacji przeprowadzone zaznajomienie żołnierza z tere­
nem, pokazanie jego wad oraz zalet, a w związku z tym
wysnucie odpowiednich wniosków, mających na celu usu­
nięcie tych wad, a rozbudzenie na ich miejsce zalet śro­
dowiska.
Kiedy żołnierz pozna teren, kiedy pod wpływem do­
wódcy strażnicy, zmusi swój mózg do zastanawiania się
nad środkami, które mogłyby zmienić w tym terenie dużo
rzeczy na lepsze, to już pół drogi do uspołecznienia danego
żołnierza. Wystarczy dalej trochę cierpliwości ze strony
dowódcy strażnicy i trochę dobrej woli, ażeby mógł on ze
swej załogi, zamiast mechanicznych pornocników, wytwo­
rzyć społeczników. Wtedy dowódca strażnicy nie tylko, że
sam sobie ułatwi pracę społeczną, ale w prosty i natural­
ny sposób przysporzy państwu szereg jednostek, umieją­
cych pracować dla dobra innych. A to będzie wielka zasłu­
ga przed narodem.
Oto jest drugi wzgląd, dla którego przytoczony wyżej
artykuł inżyniera Kochanowskiego, jest ważny i dla któ­
rego zachęcam gorąco wszystkich kolegów podoficerów do
dokładnego przestudiowania tego artykułu.
K. W.
N a sze „ szp a rg a ły” pokarmem
ducha wiejskiej ludności kresowej
W związku z akcją opieki nad polską szkołą kresową,
prowadzoną wydatnie przez wszystkie oddziały wojska,
stacjonowane w bliżej lub dalej odległych garnizonach,
pragnąłbym poświęcić kilka uwag sprawie bardzo aktual­
nej i pożytecznej, dotyczącej i obchodzącej nas wszyst­
kich, żołnierzy zawodowych i nadterminowych, a przez
wielu z nas może nienależycie docenianej. Sprawą tą jest
przyjście z pomocą oświatową i — o ile dobrze się wyra­
żę — społeczno-obywatelską biednej (czy nawet mniej
biednej) i w wielkim stopniu pozostającej bez oświaty
i uświadomienia społeczno-obywatelskiego — ludności kre­
sowej, przez dostarczanie jej książek, czasopism czy na­
wet gazet do czytania. Wiemy wszyscy dobrze, w jakim
stopniu zaniedbania pozostaje ludność kresowa pod wzglę­
dem oświaty, kultury i cywilizacji, pomijając już stro­
nę czysto gospodarczą, która zresztą jest w przeważnej
mierze wynikiem najniższej i najprymitywniejszej kultu­
ry oraz ciemnoty tej ludności.
Przyznać bezwzględnie trzeba, że przecież w tym kie­
runku dużo wkładamy pracy, dużo wykazujemy troski
i wiele już żeśmy zrobili; ale to ,,wiele", co już zrobiliś­
my, niknie do maleństwa przy porównaniu i zestawieniu
z tym, co jeszcze mamy zrobić i co jeszcze musimy zrobić.
Stan oświaty i cywilizacji w wielu skupieniach ludności
kresowej jest naprawdę godny politowania. I właśnie my,
podoficerowie, których przeznaczenie powołało do pełnie­
nia służby na odległych kresach, musimy bezwzględnie
włożyć dużo wysiłku, by ten stan podnieść, by naszych
sąsiadów — ludność kresową, podźwignąć i wyprowadzić
z pomroków ciemnoty. To jest naszym świętym obowiąz­
kiem! Nie obowiązkiem z rozkazu, ale z nakazu chwili,
z poczucia wielkiej powinności i odpowiedzialności społecz­
no - obywatelskiej i państwowej.
Poruszana sprawa jest tym więcej aktualna i mieści
w sobie dużo możliwości, że nie połączona jest prawie z żad­
nymi wydatkami pieniężnymi. Wymaga tylko od nas do­
brej woli.
Prawie każdy z nas prenumeruje jakąś gazetę, nie­
którzy z nas otrzymują jakieś czasopisma, nie wymienia­
jąc „Wiarusa" i „Morza", które to wydawnictwa każdy
z nas otrzymuje. Nadto prawie każdy z nas posiada róż­
nego rodzaju książki, zarówno treści beletrystycznej, jak
i naukowej, oraz różne podręczniki z lat szkolnych do dzie­
jów języka polskiego, literatury, historii ojczystej, geo­
grafii, przyrody, religii i tak dalej, czy wreszcie elementa­
rze powiastkowe, bajki itp. Te książki, czasopisma, a tak­
że gazety leżą często bezużytecznie zakurzone gdzieś tam
w koszu, w walizach kawalerskich lub na półkach. I gdy­
by tak te zaniedbane książki i czasopisma mogły odezwać
się, to napewno przemówiłyby do nas z żalem w te sło­
wa: opiekunie niedobry, czemu kazałeś nam leżeć w bez­
użytecznym odłogu, skoro setki i tysiące rąk zaniedbanej
ludności kresowej przyjęłoby nas gościnnie i z zawartości
naszych ludność ta czerpałaby wielkie dla siebie korzy­
ści... Pozwól nam wylecieć z tych ciasnych koszów, wali­
zek i półek, a polecimy jako te jaskółki na wiosnę pod
strzechy ludności kresowej...
Tak, Koledzy, pozbierajmy i skompletujmy nasze
„szpargały", które — jak nieraz nam się wydaje — są
bezwartościowe dla nas, ale dla innych będą wielce poży­
teczne.
W naszych świetlicach oddziałowych i pododdziało­
wych oraz w naszych ogniskach podoficerskich mamy rów­
nież różnego rodzaju czasopisma i gazety, jak: „Świato­
wid", „As", „Na szerokim świecie" itp. Niechaj kierowni­
cy świetlic, gospodarze czy ktokolwiek z zarządu ogniska
zbierają te czasopisma z każdego tygodnia i bezzwłocznie
odsyłają je do dalszego miejsca przeznaczenia — ludno­
ści kresowej.
Jeśli chodzi o doręczanie tych rzeczy na wieś, to naj­
lepiej będzie przekazywać je kierownictwu szkoły, a kie­
rownictwo, znając najlepiej miejscową ludność, jej psy­
chikę oraz potrzeby i warunki życiowe, rozdzieli te książ­
ki i czasopisma odpowiednio między ludność.
Przy tym musimy zwrócić uwagę na jedną rzecz,
a mianowicie na treść i rodzaj ilustracyj w czasopismach:
„Światowid", „As", „Na szerokim świecie" itp. Bardzo czę­
sto bowiem spotykamy w tych czasopismach zdjęcia, któ­
re aczkolwiek dla ludzi kulturalnych nie są bynajmniej
gorszące, to dla ludzi o prymitywnym stopniu kultury i cy­
wilizacji, a zwłaszcza dla nieletniej dziatwy kresowej są
niewskazane. Dlatego też konieczne jest, by przeznaczone
23
do rozdania czasopisma były każdorazowo „cenzurowa­
ne" przez kierownictwo szkoły.
W tym miejscu pozwolę sobie podzielić się z Kolega­
mi i podać im do wiadomości następujący przykład:
nasz garnizon sarneński opiekuje się jedną z najbiedniej­
szych szkół w okolicy. My, podoficerowie, pozbieraliśmy
większą ilość różnych książek, czasopism i gazet i prze­
słaliśmy kierownictwu szkoły dla rozdania pomiędzy lud­
ność. Kierownik szkoły serdecznie nam podziękował i za­
pewnił, że te „bezwartościowe szpargały" obróci na bar­
dzo wartościowe. Po pewnym czasie odwiedziliśmy naszą
szkołę i „nasze" dzieci. Kierownik prowadzi nas do cias­
nej sali, w której znajduje się szafa z pomocami nauko­
wymi. Między innymi pokazuje nam różne ilustracje,
przedstawiające momenty historyczne z dziejów Polski,
piękno i bogactwo naszego kraju, fragmenty z dziedziny
wojskowej i tak dalej. Ilustracje te, starannie naklejo­
ne na tekturę, przedstawiają się bardzo ładnie. Resztę nie­
wykorzystanych czasopism i gazet kierownik rozdał wśród
dzieci i starszych, którzy z dużym zainteresowaniem czy­
tają je i przyglądają się ilustracjom.
Dodam tu jeszcze, że w tym dniu rozdaliśmy dzieciom
i starszym około 80 egzemplarzy „Wiarusa" i kilkadzie­
siąt egzemplarzy „Morza", oraz kilkanaście egzemplarzy
„Rycerza Niepokalanej". Radość z tego wśród obdarowa­
nej ludności była bardzo wielka. Po rozdaniu tych czaso­
pism kierownik miejscowej szkoły powiedział: „Zrobili­
ście, panowie, dzisiaj wielkie żniwa na niwie dusz naszej
ludności i bądźcie panowie przekonani, że plon będzie ob­
fity"...
Jeśli chodzi o książki, to kierownictwo szkoły odpo­
wiednio je skompletuje, dzieci starannie oprawią i stworzy
się w szkole biblioteczka, która z czasem urośnie do nazwy
biblioteki, z której korzysta nie tylko ucząca się młodzież,
ale także młodzież pozaszkolna i starsi.
Weźmy teraz czasopisma: ileż to one zawierają ilu­
stracyj i różnych obrazków, przedstawiających życie go­
spodarcze Polski, Jej rozbudowę, dorobek w różnych dzie­
dzinach, fragmenty treści historycznej, postacie najwybit­
niejszych i najbardziej zasłużonych osobistości, wiadomo­
ści o wojsku i tak dalej; ileż wreszcie zawierają one cen­
nych wiadomości mieszczących się w różnych artykułach
i sprawozdaniach! A przecież bez wątpienia zgodzić się
musimy z tym, że ludność kresowa, a szczególnie dziatwa
szkolna i młodzież pozaszkolna, czyta z zainteresowaniem
otrzymane czasopisma i gazety i z radością ogląda zawar­
te w nich zdjęcia, czerpiąc z tego wielki pożytek w wyra­
bianiu w sobie uświadomienia obywatelskiego i społeczno-
państwowego. Wyobraźnia dziecka czy nawet starszych
przenosi się w wielu momentach do rzeczywistości tego, co
oczy ich oglądały na martwym papierze i stwarzają sobie
w wyobraźni pojęcie o tej rzeczywistości i wierzą w nią.
W końcu pragnąłbym bardzo, by tych kilka moich
uwag posłużyło wielu Kolegom do ich owocnej pracy kul­
turalno - oświatowej na terenie wsi kresowej. A może któ­
ryś z Kolegów miałby jakieś zastrzeżenia lub uwagi od­
nośnie poruszanej przeze mnie sprawy, to bardzo proszę
o zabranie w tej sprawie głosu na łamach „Wiarusa".
Bieszczad Ludwik, kapral
Z ż y c i a K O
„RODZINA WOJSKOWA" KOP W „MIELNICY" DZIATWIE
KRESOWEJ N A ŚW. MIKOŁAJA
Dorocznym zv/yczajem w dniu św. M ikołaja tu te jsz a „Rodzina
W ojskow a" obdarzyła zebranym i daram i najbiedniejsze dzieci z m ia­
steczka i okolicznych kolonii nadgranicznych.
24
N a uw agę zasługuje fak t, że w tutejszych niedawno założo­
nych okolicznych koloniach znajduje się bardzo duży odsetek sk raj­
nie biednej ludności, k tó rej dzieci w ym agają niem al ciągłej opieki
„Rodziny W ojskowej".
Z uw agi n a m ały garnizon, ty m sam ym na m ałą ilość człon­
ków, zarząd „Rodziny W ojskow ej" w kłada niemało tru d u w sta ra ­
nia o uzyskanie odpowiednich funduszów n a zaspakajanie potrzeb
biednej dziatw y szkolnej i pozaszkolnej.
Głównym środkiem , dającym niem al stałe dochody, są bardzo
częste przedstaw ienia i imprezy, organizow ane przez zespół am ator­
ski żołnierzy KOP garnizonu „M ielnica" i członkinie Związku Strze­
leckiego.
Tegoroczna uroczystość św. M ikołaja w ypadła niezwykle oka­
zale i bogato ze względu na dużą ofiarność miejscowego społeczeń­
stw a, oraz doraźną pomoc pieniężną w kwocie 100 złotych, złożoną
n a ten cel przewodniczącej „Rodziny W ojskowej" przez miejscowy
w ydział pow iatowy i kw otę złotych 55, ofiarow aną przez dowództwo
garnizonu „Mielnica".
Za ogólną sumę złotych 507,79 zakupiono najniezbędniejsze ar­
ty k u ły odzieżowe, którym i obdarzono kilkadziesiąt najbiedniejszych
dzieci, bez względu n a narodowość.
Dodać należy, że miejscowy garnizonu KOP pom aga też w mia­
rę sił i możności okolicznym szkołom.
Narolski Franciszek, plutonowy
PODOFICER KOP FUNDUJE RADIOODBIORNIK DLA SZKOŁY
W dniu 13 listopada ubiegłego roku szkoła w Grejciusziszkach
obchodziła radosną uroczystość. W obecności licznie zebranej lud­
ności, przedstaw icieli KOP i dziatw y szkolnej odbyło się przekaza­
nie szkole przez KOP a p a ra tu radiowego, zakupionego przez miej­
scowego dowódcę strażn icy za fundusze zdobyte z urządzanych
przez niego imprez.
W imieniu szkoły za ten cenny d ar podziękował kierownik
szkoły, w imieniu rodziców — członek kom itetu rodzicielskiego
i w reszcie w imieniu dzieci uczenica IV klasy.
W czasie te j uroczystości w iw atom n a cześć KOP i miejscowe­
go dowódcy strażn icy nie było końca. Owacje te są zasłużone. Dzia­
łalność społeczno-filantropijna miejscowego oddziału KOP piękną
m a przeszłość i głęboko się w ryła w serca nadgranicznej ludności.
O byw atelski czyn dowódcy strażnicy zbiegł się z 20-tą roczni­
cę odzyskania niepodległości. Rocznica niepodległości — piękna
i droga dla nas, Polaków, chwila, pięknym też czynem ze strony
żołnierza zo stała uczczona. I dlatego z tym w iększą radością i
wdzięcznością szkoła przyjm ow ała ten dar. W dzięczność tę i radość
potęgow ała jeszcze świadomość, że ten w spaniały upom inek otrzy­
m yw ała od żołnierza, k tó ry kilkanaście la t tem u bagnetem wykre­
ślał granice Ojczyzny, i k tó ry dziś, jako żołnierz KOP, stoi n a stra­
ży Je j granic.
L. Sienkiewicz
SPROSTOWANIE
N iniejszym p rostuję a rty k u ł kolegi sierżan ta Tryjankowskie-
go, zam ieszczony w num erze 48 „W iarusa" z dnia 26 listopada bieżą­
cego roku pod ty tu łem ,,Żołnierze KOP fu n d u ją stypendia dla mło­
dzieży pogranicza".
U stęp pierw szy tego arty k u łu jest o tyle nieścisły, że oficero­
wie i podoficerowie KOP ze Słobódki już od roku 1936 k ształcą na
swój koszt jednego ucznia ze swego terenu w gim nazjum w Bra-
sławiu.
P rezes korpusu podoficerskiego
Pieńkowski, st. sierżant
Głębokie. Defilada żeńskiego oddziału przysposobienia woj­
skowego i wychowania fizycznego
P

J io
d
a
R Wobec bliskiego już uruchom ienia nowej 10 kW rozgłośni
KILOCYKLE I F A L E ___
P rzeg ląd ając p rogram y radiowe, nieraz zastanaw iam y się nad
tym , skąd się biorą i co oznaczają tajem nicze cyfry, umieszczone
obok stacy j nadaw czych. N a przykład: W arszaw a I (R aszyn). Fal-a
1339.3 m. 224 Kc.
Z atrzym ując się n a pierw szej z nich, na ta k zw anej długości
fali, od razu n a tra fia m y n a zasadniczą trudność w rozum owaniu.
Wiemy, że rogłośnia radiow a w zbudza fale — ale co tu falu je? Od­
powiedź brzm i: eter. A co to je st e te r? N iestety, na to pytanie nie
znajdziem y odpowiedzi.
Bardzo dowcipnie określił ktoś eter: je st to coś, co nie je st —
coś, co nie istnieje, a tylko jest. N a ta k ą filozofię może się zgodzić
uczony, przyzw yczajony do m atem atycznego, abstrakcy jn eg o spo­
sobu m yślenia, ale słuchacz radiow y chciałby innej odpowiedzi. E te r
je st rzeczow nikiem od czasow nika ,,falow ać" — dowodzi inny uczo­
ny. Lecz i to nie przem aw ia do naszej wyobraźni.
M usimy się zatem zgodzić z jedynie słusznym określeniem , że
eter nie istnieje. Je st fikcją, p rzy ję tą dla w yjaśnienia pewnych,
niezrozum iałych zjaw isk.
F ale zatem , wzbudzone przez rozgłośnie radiowe, m a ją o kre­
śloną długość, inną dla każdej rozgłośni. M ierzym y je w m etrach,
i, co je st bardzo dziwne, długość fali je st w artością ścisłą, bardzo
precyzyjnie wyliczoną i zupełnie konkretną. Spróbujm y to wyjaśnić.
Oto w yk ry to już dawno, że szybkość rozchodzenia się fał eteru
rów na się szybkości św iatła. W ynosi zatem 300.000 kilom etrów na
sekundę. F a la eteru obiega ziemię po rów niku siedem i pół raza
w ciągu sekundy, w takim że niem al czasie dociera n a księżyc, osiem
m inut praw ie biegnie n a słońce. J a k św iatło. Rzecz prosta, że prze­
biegając w ciągu sekundy określoną przestrzeń i falując, układa
w ciągu sekundy pew ną ilość fal na owej przestrzeni, wynoszącej
300.000 kilom etrów . Jeżeli będziem y wiedzieli, ile tak ich fal w ciągu
sekundy w ytw arza dokoła siebie an ten a nadaw cza R aszyna, bę­
dziem y też wiedzieć, ja k a je st długość fali. Bo przecież jeśli w ie­
my, ile kroków zrobił ktoś na przykład n a przestrzeni kilom etra,
to będziem y mogli zm ierzyć długość każdego kroku. Tu dochodzi­
m y już do rozw iązania zagadki innej tajem niczej cyfry, um ieszczo­
nej w p ro gram ach radiow ych: do łiczby kilocykli.
Dzięki a p a ra tu rz e nadaw czej w ytw arza się p rąd szybkozmien-
ny, k tó ry przebiega przez antenę nadaw czą. Je s t to prąd, k tó ry
zm ienił swój kierunek, bardzo w ielką ilość razy w sekundzie. Je d ­
n a zm iana kierunku, z a w a rta w stopniow ym w zroście p rąd u do
pew nej m aksym alnej w artości i ponownym spadku tego p rąd u przy
ruchu w jednym kierunku oraz w identycznych zjaw iskach przy
odwróconym kierunku p rąd u nosi nazw ę okresu albo cykla. P o ­
dobnie ja k w ahadło zegara, któ re w isiało pionowo, porusza się n a j­
pierw w jedną stronę, osiągając najw iększe wychylenie, po czym
pow raca do pozycji pionowej i w ychyla się znów w przeciw ną stro ­
nę, po czym znów pow raca do pozycji pionowej w ciągu jednego
okresu w ahań, i znów zaczyna się identyczny okres następny. T aki
okres ruchu prądu elektrycznego po przew odniku nazyw am y cy­
klem, p rzy prądach szybkozm iennych powoduje pow stanie jednej
fali. Z atem jeśli obliczyliśm y doświadczalnie, że w ciągu sekundy
p rąd w antenie raszyńskiej zm ienił swój kierunek i w artość 224.000
razy, to piszemy, że p rąd ten m a częstotliw ość drgań, wyno,szącą
224.000 cykli, albo, dla uproszczenia, ty siąc cykli nazyw ając kilo-
cyklem , 224 kc n a sekundę. 224.000 fal zatem w zbudziła an ten a ra-
szy ń sk a w ciągu sekundy. A że fale te rozłożyły się w ty m czasie
n a p rzestrzeni 300.000 kilom etrów , zatem długość fali otrzym am y
z podzielenia przestrzeni, ja k ą fale w ciągu sekundy przebyły, przez
ich ilość, to je st z podzielenia 300.000 km przez 224.000. O trzym a­
m y dokładnie 1339.3 m e tra i to je st w łaśnie długość fali Raszyna.
Tegoroczne obrady M iędzynarodow ej U nii Radiofonicznej, k tó ­
re odbyły się w B rukseli przy udziale 125 delegatów , rep rezen tu ją­
cych 40 tow arzystw radiofojiicznych, zleciły opracow anie w nio­
sków co do nowego podziału fal radiow ych m iędzy poszczególne
stacje.
P R A W IE STO ZAKŁADÓW PRZEM YSŁOW YCH W M i k r o f o n y : 1) węglowy z uchw ytem ręcznym i gum ow ym ustnikiem . Ten
rodzaj m ikrofonu znajduje się w same chodach kinow o-radiow ych W. I. N. O.
ŁODZI RA D IO FO N IZ U JE SW OICH ROBOTNIKÓW' 2) W stęgow y, um ocowany n a staty w ie z urządzeniem am orty zu jący m w strz ą ­
N a terenie Łodzi prow adzona je st specjalna ak cja sy. 3) W stęgow y, w stylowjmi w ykonaniu biurkow 5 m. 4) K w arcow y, n a spe­
radiofonizacji robotników przy pomocy zbiorow ych za­
kupów przez fab ry k i odbiorników radiow ych. A kcja ta,
k tó rej p atronuje Społeczny K om itet Radiofonizacji K ra ­
ju, rozw ija się bardzo pomyślnie. W ciągu ostatniego
m iesiąca przystąpiło do niej dalszych 26 zakładów
przem ysłow ych, a to skutkiem powodzenia, jakim cie­
szyła się ta a k c ja n a terenie innych fabryk. Podkreślić
należy, że rozszerzenie się te j akcji n a te re n 96 fab ry k
zaw dzięczać należy stanow isku robotników , którzy, mo­
gąc n a terenie swej p racy zaopatrzyć się w odbiorniki
kry ształkow e „D etefon" n a r a ty po 50 groszy tygodnio-
wo, w y stęp u ją sam i do sw ych pracodaw ców o zbiorowy zakup od­
biorników radiowych.
w Łodzi spodziewać się należy, że w raz z polepszeniem odbioru r a ­
diowego a k c ja ta dozna jeszcze w ydatniejszego wzmożenia.
Ciekawym przykładem społecznego nastaw ien ia zarząd u fa ­
b ryki wobec radiofonii je st ak c ja stuprocentow ego zradiofonizow a-
n ia znanej fab ry k i w Pudliszkach. W łaściciel tej fabryki, oceniwszy
znaczenie rad ia dla podniesienia stan u k ulturalnego sw ych robotni­
ków, zdecydował zainstalow anie we w szystkich h alach fabrycznych,
we w szystkich m ieszkaniach robotniczych i ch atach w iejskich na
terenie Pudliszek głośników radiowych, połączonych z centralnym
rad io ap aratem odbiorczym.
Dzięki tego rodzaju urządzeniu w szyscy zatrudnieni w tych
zakładach otrzym yw ać będą program , odpowiednio dobrany do ich
zainteresow ań.
P R E L E K C JE O RA D IO FO N H W SZKOŁACH
J a k się dow iadujem y, n a terenie kilku k u rato rió w rozpoczną
się w najbliższym czasie krótkie, 45-minutowe prelekcje na te m at
radiofonii polskiej. P relekcje te, obejm ujące zarów no popularno­
naukow e w yjaśnienie zasad radia, ja k i inform acje o znaczeniu
k u ltu raln y m i społecznym radiofonii polskiej, w ygłaszane będą przez
nauczycieli, względnie specjalnych instruktorów .
HISTORYCZNY JA CH T MARCONIEGO
W łoskie tow arzystw o M arconiego ofiarow ało państw u a p a ra t
radiowy, używ any przez M arconiego na jachcie „E lettra ". A dm irał
Pession, naczelny d y rek to r poczt i telegrafów oraz wielu p rzed sta­
wicieli w ładz udali się do Genui n a uroczystość ofiarow ania tego
d aru ; uroczystość ta odbyła się w percie D uca degli Abruzzi, gdzie
była zakotw iczona „ E le ttra " w czasie historycznych eksperym entów
kom unikacji radiow ej m iędzy Genuą i Sydney. M inisterstw o tra n s ­
portów zostało upoważnione do w szczęcia rokow ań w spraw ie zak u ­
pu jach tu ,,E le ttra " dla państw a.
RADIOW Y WYSOKOŚCIOMIERZ
W S tanach Zjednoczonych opracow ano dla lotnictw a p asażer­
skiego wysokościom ierz radiow y; p rzy pomocy m ałego n ad ajn i­
k a m ożna przez pociśnięcie specjalnej gałk i nadać z sam olotu falę
radiow ą pionowo w dół, p rzy czym w ysokość oblicza się n a pod­
staw ie czasu, upływ ającego od chwili n ad an ia fali, do chwili, kie­
dy dosięga ona ziemi. Obliczenia tego dokonyw a sam ap a ra t, tak,
że pilot tylko odczytuje wysokość.
CZY W IE C IE , ŻE...
A udycje rozgłośni w aty k ań sk iej rozpoczynają się tykaniem
zeg ara; po 5 m inutach dzwony kościoła św. P io tra w y b ijają godzinę,
po czym d ają się słyszeć słowa ,,L audatur Jezus C hristus".
W edług danych urzędow ych 21.500 statk ó w różnych typów po­
siada nadaw cze urządzenia radiowe. Stanow i to w stosunku do po­
przednich la t pow ażny postęp, gdyż w roku 1934 tylko 18.000 s ta t­
ków m iało tak ie urządzenia, a jeszcze w roku 1937 tylko 19.500. T ak
więc w ubiegłym roku liczba statków , zaopatrzonych w nadaw cze
urządzenia radiowe, w zrosła o 10 procent.
W końcu w rześnia bieżącego roku radiofonia czeska m iała
1.128.055 abonentów, obecnie n atom iast, n a sk u tek zm ian te ry to ria l­
nych, posiada ich tylko 840.000.
N a zakończenie audycyj włoskiego rad ia odgryw ane są wie­
czorem dw a hym ny narodowe, mianowicie M arsz królew ski i Gio-
yinezza. W łochy m a ją jednak jeszcze jedną bardzo piękną pieśń n a ­
rodową, k tó ra sta ła się szczególnie p o pularna w czasie w ojny abi-
syńskiej. Je s t to ta k zw ana „Pieśń rzym ska" do m uzyki M ascagnie-
go. P ieśń ta zaczyna się od słów ,,Sole che sorgi", czyli ,,Słońce,
któ re wschodzisz" i sławi w ielkość oraz znaczenie Rzymu. P ieśń ta
m a w przyszłości rozpoczynać co rano p ro g ram y rad io stacy j wło­
skich.
cjalnym statyw ie biurkow ym .
25
Znad m
orzai
NOWY STATEK POLSKO-BRYTYJSKIEGO TOWARZYSTWA
OKRĘTOWEGO
Do portu gdyńskiego przybył zamówiony w grudniu 1937
roku przez P olsko-B rytyjskie Tow arzystw o O krętow e S. A. w stocz­
ni angielskiej Swan, H u n ter and W igham L td w N ew-Castle-on-
Tyne nowy sta te k polski „L ida“.
Je s t to parow iec jednośrubowy, m ający około 2.100 ton pojem ­
ności, z wzmocnieniem przeciwlodowym. Długość jego wynosi 117.34
m. Siła m aszyn system u B auer-W ach wynosi około 1.000 KM. S ta ­
tek posiada dwie duże ładownie z międzypokładem w tylnej ła ­
downi, 4 luki, 2 m aszty oraz 4 półm aszty przy nadbudówce.
Po przybyciu s/s ,,Lida“ flo ta P olsko-B rytyjskiego Tow arzy­
stw a O krętow ego pow iększyła się do pięciu jednostek i wynosi r a ­
zem około 9.000 BRT.
S/s „Lida" wyszedł w sw ą pierw szą podróż z ładunkiem drze­
wa z Gdyni do portów zachodniej Anglii.
„POLESZUK" PŁY N IE DO ZATOKI G W IN E JSK IE J
Ja c h t h arcerstw a polskiego „Poleszuk", k tó ry w yruszył z Gdy­
ni 23 lipca ubiegłego roku w podróż m orską naokoło św iata, przebył
dotychczas około 4.000 mil m orskich, zaw ijając kolejno do portów
europejskich Danii, Holandii, F rancji, H iszpanii i P ortugalii, w szę­
dzie naw iązując przyjazne stosunki z harcerzam i i klubam i żeg lar­
skimi.
W C asablance kolonia polska i francuski N autiąue Club podej­
m ow ały gościnnie naszych żeglarzy.
Zimę spędzi ja c h t w A fryce zachodniej, posuw ając się wzdłuż
w ybrzeży od Senegału do zatoki Gwinejskiej, po czym, przebyw szy
A tlantyk, n a wiosnę znajdzie się w A m eryce Północnej, gdzie m a
podjąć prace, powierzone m u przez Związek H arcerstw a Polskiego
w śród tam tejszej Polonii.
D nia 21 października na sta tk u „Kościuszko" odpłynął p. Zbi­
gniew Jasiński, poeta-m arynista, by przyłączyć się do w ypraw y
„Poleszuka" w D akarze.
BELGIA BU D U JE OKRĘT W OJEN N Y
B elgia nie posiada od dłuższego czasu żadnego s ta tk u w ojen­
nego. Awizo „Zinnia", nabyte po wojnie w Anglii, służy dotych­
czas jeszcze jako sta te k strażniczy ochrony rybołów stw a daleko­
m orskiego. Jednak „Zinnia" nie je st w cale uzbrojona i nie posia­
da ani jednego działa i k arabinu m aszynow ego n a pokładzie.
Obecnie stocznia Cockerill w A ntw erpii otrzym ała zam ówie­
nie od rządu belgijskiego na nowy sta te k strażniczy. Poniew aż
w Belgii w ogóle je st ponownie rozw ażana potrzeba stw orzenia
niewielkiej floty ochrony w ybrzeża, praw dopodobnie nowy sta te k
strażniczy będzie m ógł już podnieść banderę w ojenną. D otychczas
bowiem „Zinnia" je st pod zarządem m inisterstw a kom unikacji.
PLA N ROZBUDOWY M ARYNARKI H O LE N D E R SK IE J
W ładze holenderskiej m a ry n a rk i w ojennej zażądały od p a r­
lam entu nowych nadzw yczajnych kredytów n a rok 1939, na podję­
cie budowy, poza ram am i norm alnego program u morskiego, n astę­
pujących okrętów wojennych:
1 krążow nik — 8.300 ton;
4 kontrtorpedow ce — 1.800 ton;
20 ścigaczy torpedow ych;
6 poław iaczy m in;
1 kanonierka;
1 tankow iec na paliwo płynne.
Prawdopodobnie krążow nik i 2 kontrtorpedow ce będą założone
w roku 1939.
Przypom nieć należy, że program , przy jęty w roku 1938, prze­
w iduje budowę;
1 krążow nika — 8.300 ton;
1 krążow nika — 3.400 ton;
4 kontrtorpedow ców po 1.800 ton;
3 okrętów podwodnych po 800 ton;
8 staw iaczy m in;
12 poław iaczy min.
ŚCIGACZE DLA M ARYNARKI JU G OSŁO W IAŃ SK IEJ
W ciągu la ta wcielono do służby czynnej w m ary n arce wo­
jennej Jugosław ii osiem ścigaczy, zbudow anych n a stoczniach nie­
mieckich. O trzym ały one nazw y gór jugosłow iańskich: „Oryen",
„Yelebit", „D inara", „Triglay", „Suyobor", ,.Rudnik", „K aym atha-
lan" i ,,Dovmitor".
Ścigacze te m a ją następujące dane: w yporność 60 ton k a ­
dłuby drew niane, silniki benzynowe o sile 3.000 KM, szybkość m a­
ksym alna 38 węzłów. U zbrojenie ich stanow ią dwie w yrzutnie to r­
pedowe, umieszczone n a dziobie oraz k arab in m aszynow y n a rufie.
ROZBUDOWA M ARYNARKI N IE M IE C K IE J
W iceadm irał Guse opublikow ał n a łam ach m iesięcznika „Die
W ehrm acht" arty k u ł, naśw ietlający postępy rozbudowy m ary n a rk i
niemieckiej. W edług inform acyj, zaczerpniętych z arty k u łu , w obec­
26
nej chwili są w budowie, względnie na wykończeniu, następujące
okręty; 2 pancerniki po 35.000 ton, uzbrojone w działa 380 mm;
jeden pancernik o w yporności 26.000 ton, uzbrojony w 9 dział 280
m m ; trz y krążow niki po 10.000 ton. Uzbrojone w działa 203 mm;
dw a lekkie krążow niki po 10.000 ton, uzbrojone w działa 155 mm;
sześć kontrtorpedow ców po 1.810 ton; 18 torpedowców po 600 ton;
11 m ałych torpedowców; 24 trau lery oraz szereg okrętów pomoc­
niczych.
Poza wyżej w ymienionymi projek to w an a je st jeszcze budowa
trzech krążow ników po 7.000 ton i czterech kontrtorpedow ców po
1.810 ton. Co się tyczy okrętów podwodnych, to a rty k u ł wymie­
nia cyfrę 31 okrętów w budowie i projektow anych do budowy.
Będący n a ukończeniu pancernik 26.000 to n „S charnhorst" jest
jednotypow ym z „Gneisenau", k tó ry został wcielony do służby czyn­
nej w m aju roku ubiegłego; „S charnhorst" zostanie wykończony
w najbliższych m iesiącach.
A rty k u ł w ymienia, że obecnie znajduje się w służbie szesna­
ście kontrtorpedow ców po 1.625 ton, uzbrojonych w działa 127 mm,
dw adzieścia cztery o k ręty podwodne po 250 ton oraz trzynaście po
500—700 ton. A utor nadm ienia, że realizow any w ten sposób pro­
g ram je st zgodny z norm am i, ustalonym i w umowie angielsko-nie-
mieckiej, k tó re przew idują, że flo ta niem iecka nie może przewyż­
szyć 35 procent składu floty angielskiej.
ROZWÓJ M ARYNARKI RU M U Ń SK IEJ
Z okazji dnia m orza król K arol I I w ygłosił w Constanzy prze­
mówienie, w któ ry m zapow iedział powiększenie flo ty rum uńskiej
o k ilk a nowych okrętów , oraz rozbudowę nowej bazy dla m ary ­
n ark i wojennej. B aza ta je st w trak c ie budowy. Z najduje się ona
na północ od Constanzy, w pobliżu Tassacul.
Ja c h t królew ski „L uceafarul" (b. „N ahlin"), będzie w ykorzy­
styw any również dla potrzeb m ary n a rk i w ojennej w okresach, gdy
nie będzie potrzebny królowi. W celu przystosow ania go do tego
podwójnego zadania zostanie on paddany pew nym przeróbkom.
O kręt ten m a n astępujące dane: wyporność 1.574 tony, siła maszyn
4.000 KM, szybkość 17 węzłów, zbudow any w 1931 roku.
Dwa kontrtorpedow ce rum uńskie, „Regele F erdinand" i „Re­
gina M aria" (po 1.800 ton), zostały odesłane do M alty, gdzie będą
poddane gruntow nem u remontowi.
REKORDY SZYBKOŚCI NA PÓŁNOCNYM ATLANTYKU
O dzyskanie przez „Queen M ary" błękitnej w stęgi A tlantyku
wzbudziło w śród publiczności zainteresow anie dla poprzednich re­
kordzistów n a ty m szlaku.
P ierw szy rekord został osiągnięty w lipcu 1840 roku przez
statek , należący do tow arzy stw a ,,Cunard - B ritania", k tórzy prze­
strzeń 2.755 mil m orskich z Liverpoolu do Bostonu przepłynął w cią­
gu 14 dni i 8 godzin, osiągając średnią szybkość 8.19 węzłów; ale
już w następnym m iesiącu sta te k tegoż tow arzystw a' ,,A rcadia‘“
uzyskał szybkość 9.28 węzłów, przebyw ając p rzestrzeń 2.487 mil
m orskich pomiędzy Liverpool a H alifax w ciągu 11 dni i 4 godzin.
W spółzawodnictwo o najszybsze przebycie A tlan ty k u zostało
zapoczątkow ane w bieżącym stuleciu przez sta te k „M auretania",
należący do to w arzy stw a C unard — Linę. W roku 1909 osiągnął on
szybkość 23.69 węzłów, w dw a la ta później popraw ił sv/ój rekord
do 27.04 węzłów i przez następne 20 la t nie dał nikom u wydrzeć
sobie błękitnej w stęgi. Dopiero w 1933 roku niem iecki sta te k „Bre-
m en" przebył 3.199 mil m orskich między Cherbourgiem a Nowym
Jorkiem w ciągu 4 dni 16 godzin i 15 minut, z szybkością 28.51 wę­
złów. W tym że roku w łoski „Rex" osiągnął jeszcze w iększą szyb­
kość — 28.92 węzłów. Mniej niż 4 dni na przebycie A tlan ty k u zu­
żył fran cu sk i sta te k „N orm andie", rozw ijając średnią szybkość
30.58 węzłów. O statnio rekord ten odebrał angielski ,,Queen Mary",
uzyskując szybkość 30.99 węzłów.
POŻAR N A TRANSATLANTYKU NIEM IECKIM
„DEUTSCHLAND"
25 października o godzinie 23 m inut 22 schw ytano sygnały
SOS, pochodzące z pokładu parow ca niemieckiego „D eutschland",
podążającego z H am b u rg a do Nowego Jorku. S tatek znajdow ał się
w odległości 320 km na południowy-wschód od p rzy ląd k a Race
ha Nowej Funlandii. N a pokładzie s ta tk u wybuchł pożar.
W krótce po nadaniu sygnałów SOS n a pomoc niem ieckiem u
parowcowi podążyły; parow iec am ery k ań sk i „M anhatte", parowiec
norw eski „Europę", k tó ry znajdow ał się w odległości 120 km od
,,D eutschland", parow iec am ery k ań sk i „Collamer", odległy o 140
km, parow iec am ery k ań sk i „T raveler", odległy o 200 km i p aro ­
wiec fran cu sk i „Cham plain".
K apitan tra n sa tla n ty k u ,,D eutschland", Steincke, zakom uni­
kował, że pod wieczór zam ierza on ruszyć w dalszą drogę do N o­
wego Jo rk u o w łasnych siłach.
J a k donoszą, niebezpieczeństwo n a sta tk u „D eutschland" zo­
stało całkowicie zażegnane, dzięki niezw ykłej ofiarności i odw a­
dze, z ja k ą załoga rzuciła się n a ratunek.
Przyczyny pożaru wciąż jeszcze są nieznane. W edług p rzy ­
puszczeń, w składzie N r 2 na.stąpił wybuch.
 S p o rt
(ZAKOPANE 12—15.11, względnie 16—19.11.1939)
Ostatnie wiadomości z Zakopanego, donoszące nam
0 wielkich inwestycjach sportowych, niewątpliwie wzbu­
dzą zaciekawienie i ogólne zainteresowanie sportowców.
Zakopane stanęło za jednym zamachem w rzędzie stolic
zimowych Europy i śmiało może wytrzymać porównanie
z nimi. Przygotowania do F. I. S. postępują szybko na­
przód. Nasi czołowi narciarze pilnie trenują i zamierzają
zająć dobre miejsca, a wspaniały stadion zimowy umożliwi
szerokim masom sportowców polskich i ich zwolennikom
śledzenie pasjonujących zawodów o tytuł najlepszych nar­
ciarzy w świecie.
Program zawodów narciarskich „Wiarusa** przewidu­
je jednodniową wycieczkę na zawody F. I. S., co umożliwi
wszystkim zawodnikom wzięcie udziału w tym święcie
sportowej Polski. Zawody nasze odbędą się w terminie od
12 do 15 lutego, względnie od 16 do 19 lutego. Zależeć to
będzie wyłącznie od programu zawodów F. I. S., a to w tym
celu, aby „złapać** najciekawszą konkurencję zawodów i
wspólnie przyjrzeć się jej. Będzie to z korzyścią dla atrak­
cyjności naszych zawodów. Sprawa terminu zdecyduje się
w pierwszych dniach stycznia i Czytelników naszych na­
tychmiast o tym zawiadomimy.
ZGŁOSZENIA przyjmujemy DO DNIA 25 STYCZ­
NIA 1939 roku.
Ponieważ zawody odbędą się w dwóch klasach, ko­
nieczne jest podanie w zgłoszeniu, oprócz szarży, imienia,
nazwiska, WKS, ogniska, także i roku urodzenia zawod­
nika.
Jak już niejednokrotnie podkreślaliśmy, wcześniejsze
zgłoszenia ułatwią nam znacznie zadania organizacyjne za­
wodów i dlatego prosimy o niewyczekiwanie do ostatniego
momentu. Zapewnienie dostatecznej ilości kwater w okre­
sie zawodów F. I. S. nie należy do zadań najłatwiejszych.
W tym miejscu zwracamy się z apelem do wszystkich
ZARZĄDÓW OGNISK PODOFICERSKICH I WOJSKO­
WYCH KLUBÓW SPORTOWYCH, które dotychczas stale
wykazywały swoje wielkie zrozumienie dla zagadnienia
usportowienia kadry, aby i obecnie udzieliły swojej pomo­
cy przy ekspedycji zawodników na nasze zawody. Zarządy
ognisk i WKS-ów, które wyślą największą ilość zawodni­
ków, otrzymają od nas stosowne dyplomy.
Zawody odbędą się o tytuł najlepszego narciarza pod­
oficera i o nagrodę przechodnią „Wiarusa**. Oprócz tego
będzie szereg cennych nagród za zdobyte miejsca w biegu
16 km, biegu zjazdowym lub slalomie oraz sztafecie 4X10
km. Mistrzem „Wiarusa** zostanie narciarz podoficer, któ­
ry osiągnie najlepsze miejsce tak w biegu na 16 km, jak
1 zjazdowym w obliczeniu łącznym. Jak widzimy, w obec­
O dzyskane T atry . W idok od strony polskiej. Lodowy, H arn-ań i M urań
nych zawodach umiejętności techniczne będą niemało
ważyły.
Dla tych, którzy jeszcze o tym nie wiedzą, podajemy
do wiadomości, że w terminie zawodów „Wiarusa** nie ląę-
dą odbywać się ani zawody szlakiem II Brygady, ani Zu-
łów — Wilno.
Bliższe szczegóły co do kwater podamy w najbliższych
numerach naszego pisma. Istnieje możliwość uzyskania
kwater wojskowych i wyżywienia za zwrotem równoważ­
nika, co umożliwiłoby zaoszczędzenie pewnych kwot na za­
wody F. I. S. i ewentualną wycieczkę do Jaworzyny. Per­
spektywy przyszłych wrażeń są frapujące, tym bardziej,
że połączymy to z tym ogólnym celem, jakim jest podnie­
sienie sprawności fizycznej podoficerów.
Dodajemy jeszcze, że chętnie będziemy gościć nie tyl­
ko samych zawodników, ale i przemiłych kibiców, z któ­
rych niejeden zachęcony widokiem tego przeglądu tężyzny
życia, przypnie z pewnością narty i sam stanie wkrótce do
zawodów.
T. K,
SZERM IERKA N A T E R E N IE KRAKOW A
D oceniając znaczenie sportu szerm ierczego, O kręgow y U rząd
W ychow ania Fizycznego i Przysposobienia W ojskowego OK V, p rzy ­
stąp ił do szeroko zakrojonej ak cji propagandy szerm ierki n a terenie
K rakow a przez organizow anie w O kręgow ym O środku W F licznych
kursów w stępnych szerm ierki kondycyjnych i sędziowania, oraz pu­
blicznych pokazów szerm ierki.
W sezonie obecnym ćwiczy szerm ierkę pod kierow nictw em fa ­
chowych instru k to ró w :
6 kom pletów szkół średnich — razem 136 uczestników ,
1 kom plet Legii A kadem ickiej — 25 uczestników ,
1 kom plet Policji P aństw ow ej — 28 uczestników .
R azem faktycznie oddaje się z całym zapałem tem u ry ­
cerskiem u sportow i 189 uczestników .
N a ćw iczenia pow yższych g ru p przeznaczył O kręgow y O śro­
dek W F w K rakow ie 14 godzin tygodniowo, przydzielając bezp łat­
nie całkow ity sp rzęt szerm ierczy i fechtm istrzów . A kcja pow yższa
je st prow adzona już drugi rok, cieszy się dużym powodzeniem, zw ła­
szcza w śród młodzieży szkolnej, zjednując sobie szerokie k ad ry spor­
tu szerm ierczego.
Oprócz powyższego zorganizow ano w O kręgow ym O środku
W F trzytygodniow y k u rs kondycyjny szerm ierki i sędziowania, ce­
lem podniesienia poziomu zaw odników zaaw ansow anych oraz do­
starczenie sędziów szerm ierczych dla O kręgu krakow skiego.
S ekcja szerm iercza WKS „K raków " posiada w swoim składzie
około 70 członków czynnych, prow adzi przez fech tm istrza garnizo­
nowego zapraw ę szerm ierczą, przeznaczając w ogólnej sum ie 22 go­
dziny tygodniow o n a doskonalenie członków sekcji szerm ierczej
WKS.
W ten sposób zak ro jo n a a k c ja propagandow a szerm ierki, musi
niebaw em w ydać dodatnie owoce w rozw oju te j gałęzi sportu.
CIEKAW OSTKI SPORTOW E
N a lekkoatletycznych m istrzostw ach Południow ej Brazylii, ro­
zegranych w P o rto Allegro, biegacz polski J a n W iśniew ski zajął
pierw sze miejsce w biegu na 5.000 m, u stan aw iając zarazem rekord
Południow ej B razylii w te j konkurencji. W ogólnokrajow ych m i­
strzostw ach strzeleckich Brazylii, k tó re odbędą się w krótce, udział
weźmie m iędzy innym i P olak z K urytyby, Ja n Sobociński, najlepszy
strzelec P aran y .
(PAT)
27
 D z ia ł fo to g ra fic z n y
ZIARNO W EM U LSJA CH PANCHROMATYCZNYCH
O fab ry k acji klisz pisaliśm y już w poprzednich artykułach,
obecnie przypom inam y ten te m at pokrótce.
Św iatłoczuła em ulsja składa się z zaw iesin drobnych ziarenek
soli srebrow ych w żelatynie. Sól srebrow a w ystępuje w postaci
drobnych kryształków .
Od ilości tych kryształków i ich wielkości zależy czułość
emulsji.
Podczas fabry k acji k ry ształk i łączą się w grupki i to właśnie
podnosi czułość emulsji. Zespoły tych kryształków po naśw ietleniu
i wyw ołaniu przeistaczają się w k ry ształk i ta k zwanego strę tu sre ­
browego tw orząc n a kliszy obraz. Te w łaśnie zespoły kryształków
bardzo ujem nie w pływ ają na jakość obrazu, szczególnie p rzy po­
w iększaniu obrazów z taśm m ałoobrazkowych.
Stoim y zatem wobec dwóch sprzecznych z sobą zagadnień,
a mianowicie; em ulsja posiadająca drobne ziarno nad aje się n a obra­
zy przeznaczone do powiększeń, ale je st m ało czuła, zaś klisze po­
siadające em ulsję gruboziarnistą są więcej czułe ale nie n ad a ją się
n a obrazy przeznaczone do powiększeń. O braz n a kliszy gruboziar­
nistej przy pow iększaniu trac i na ostrości, a co za tym idzie traci
również najcenniejsze w alory św ietlne swego piękna.
T echnika fotograficzna pogodziła te sprzeczności i dała nam
klisze nie nasuw ające żadnych zastrzeżeń, ale pod w arunkiem , że
będzie ona w yw oływ ana w specjalnym wywoływaczu. J a k nam w ia­
domo, wyw ołvw aczv istnieje cały szereg, przy czym każdy z nich po­
siada inną właściwość.
Są wywoływacze, któ re podczas w yw oływ ania w pływ ają na
powiększanie się zespołów kryształkow ych czyli ziarn a w em ulsji
i te nazyw am y w potocznej rozmowie w yw oływ aczam i gruboziarni­
stym i. Inne wywoływacze pow odują rozbijanie zespołów k ry szta ł­
ków i te nazyw am y w vw oływ aczam i drobnoziarnistym i.
Klisze o em ulsji drobnoziarnistej m ożem y bardzo łatw o zepsuć
w wywoływaczu nieodpowiednim i odw rotnie klisze gruboziarniste
możemy, stosując odpowiedni wywołvwacz, napraw ić. Stad może­
m y już bardzo łatw o w ysnuć dla każdego fo toam ato ra wniosek, że
klisze przeznaczone do powiększeń a szczeerólnie klisze z ap arató w
m ałoobrazkow ych należy w ywoływać w wywoływaczu drobnoziar­
nistym . W handlu zn ajd u ją się one pod tą sam ą nazw ą, dla am ato ­
rów podajem y jedną z recept w edług A. N eum ana.
W ywoływacz drobnoziarnisty.
I. W oda (na 50« C) 200 cm3
Metol 2g
osobno II. W oda (na 50<i C) 200 cm-i
Siarczvn sodowy (k ry st.) 50 g
Hydrochinon 5g
osobno HI. W oda (na TO® C) 400 cm^
Siarczyn sodowy (k ry st.) 150 g
B oraks 2g
Roztw ór n w lew am y do roztw oru I, następnie powoli m iesza­
jąc roztw ór III. Po zmie.szanin dopełniam y w oda do 1000 cm3. W y­
woływacz jest gotow y do użytku. Czas wyw oływ ania 5— 8 minut.
A. E. R.
R ady praktyczne.
O dm ierzanie kroplam i.
P rz y odm ierzaniu m ałych ilości płynów m ożna przyjąć, iż
w 1 cm3 mieści się: eteru 66 kropel, alkoholu 50 kropel, kw asu octo­
wego 42 krople, kw asu siarkow ego (stężonego) 20 kronel, kw asu
solnego 17 kropel, kw asu azotowego 20 kropel, wody 16 kropel.
Zdjęcie konkursow e. F otografow ał plutonow y H enryk Górecki
28
Komunikaty
W następnym num erze „W iarusa" podam y dokładne
spraw ozdanie z tu rn ieju szachowego „W iarusa" o nagrodę
przechodnią p an a m in istra spraw wojskowych. Turniej, dzięki
znakom itej organizacji i serdecznej gościnności gospodarzy
w ypadł imponująco.
Redakcja
W szystkim naszym prenum eratorom , czytelnikom i przyjacio­
łom składam y serdeczne podziękow ania za nadesłane życzenia świą­
teczne i noworoczne.
Redakcja
ODPOW IEDZI RED A K CJI
P. Ludw ik Kopiec, Ognisko Zw iązku Osadników Wojskowych
w Karczówce. — Spraw ę przyznaw ania krzyżów i medali niepodle­
głości uregulow ał kom unikat kom itetu k rzyża i m edala niepodległo­
ści, drukow any w ,,W iarusie" w N r 44/38 r.
„St. sierż. F . N.". —-N ie fig u ru je P an n a liście odznaczonych.
To sam o nazw isko było umieszczone w ,,W iarusie", ale z miejscowo­
ści Lida.
„J. St. W ilno". — A rtykułu pod ty tułem ,,Czy zw ierzęta my­
ślą" nie w ydrukujem y.
„H. B. W., Tarnow skie Góry". — O dznaczanie „krzyżam i za­
sługi" reguluje od wielu la t bez zm iany u sta w a państwowa.
O to odznaczenie ubiegać się nie można, gdyż, ja k w ynika z nazwy
odznaczenia, otrzym uje się go za zasługi, k tó re oceniają przełożeni
niezależnie od zasług bojowych lub niepodległościowych.
,,K rzyże zasługi" dla podoficerów nadaje p an m inister spraw
w ojskowych przez szefa biu ra personalnego, n a wniosek dowódców
jednostek.
W szelkie więc w te j spraw ie nadsyłane do ,,W iarusa" pisma
nie będą załatw iane, ani nie będziemy udzielali żadnych wyjaśnień.
K ap ral S zaflarski Ju r, Gródek Jagielloński. — W iersz pod
ty tułem „W noc w igilijną" nadesłany został już po wydrukowaniu
num eru gwiazdkowego.
„C iekaw y Łodzianin". — Term inu, o k tó ry się P an zapytuje, nie
da się ustalić.
OFIARNOŚĆ K ORPUSU PODOFICERSKIEGO
K orpus podoficerów zawodowych pułku arty lerii lekkiej w Sta­
nisławowie zam iast wieńca n a tru m n ę ś. p. chorążego T ekielaka Jó­
zefa złożył za pośrednictw em R edakcji kw otę złotych 25.— na FON.
S tarszy sierżan t Lew andowski z W ilejki złożył w Redakcji
kw otę złotych 15.— na akcję przeciw rakow ą.
ŻYCZENIA ŚW IĄTECZNE POD O FICERSK IEG O KASYNA GAR­
NIZONOWEGO W W ARSZAW IE
Z arząd Podoficerskiego K asyna Garnizonowego w W arszawie
z okazji św iąt Bożego N arodzenia i Nowego Roku — zasyła za po­
średnictw em R edakcji serdeczne życzenia: korpusom podoficerskim
jednostek w ojska lądowego. O chrony P ogranicza i M arynarki Wo­
jennej.
--------- o---------
Jeden z naszych rodaków w Am eryce (102 W ayne St. Gersey
C ity N. G. U. S. A .), zainteresow any naszym tygodnikiem , prosi
o przesłanie m u okazowego num eru, co też uczyniliśm y z uw agi na
propagandę p rasy podoficerskiej w śród naszej Polonii zagranicznej.
Spółdzielnia spożywców ,,Samopomoc" w Chełmie Lubelskim
ku uczczeniu 20-lecia odzyskania niepodległości P olski i dla w yra­
żenia w ielkiej radości z powodu pow rotu do M acierzy Zaolzia, uchw a­
liła przekazać 3.000 złotych n a FON.
K w ota pow yższa zo stała w płacona n a konto PKO N r 6 .
Szeregowi 1 b aterii pułku arty lerii ciężkiej w Przem yślu ze­
brali sam orzutnie kw otę złotych 8 .— , k tó rą przekazali do dyspo­
zycji kom endy oddziału koła 4 pułku piechoty Legionów Polskich
we Lwowie n a pomoc dla wdów i sierot po poległych legionistach.
Szeregowi rezerw y 5 baterii pułku arty lerii ciężkiej w P rze­
m yślu należny im żołd w kwocie zł 5.— przekazali na FON.
W szystkich abonentów, p y tający ch się, czy zostali od­
znaczeni „krzyżam i zasługi", odsyłam y do num eru 43/38 r.
„W iarusa", w którym zam ieszczona lista odznaczonych po k ry ­
w a się z listą D ziennika Rozkazów MSWojsk.
W zw iązku z tym n a indyw idualne zapytania odpowia-
dzi udzielać nie będziemy.
 Losowanie 11emisji
3 ptoc. pożyczki inwestycyjnej
TA BELA N IEU BZĘD O W A
W pierw szym dniu ciągnienia 3-procentow ej Prem iow ej P o­
życzki Inw estycyjnej I I em isji padły następujące w ygrane:
Zł 500.000 — S eria 5.210 N r 16.
Zł 100.000 — S eria 3.262 N r 33..
Zł 50.000 — S eria 9.349 N r 35.
Po zł 10.000 — S. 1205—8 1776—26 2108—26 3665— 10 5152—41
9109—28 14177—28 16617—46 1 6 6 6 1 ^ 4 17781— 1 19901—6 20478—
34 21372—33 22409— 15.
Po zł 5000 — N r 1— 13489 21799 2—10390 19081 4—8030 5—645
7_17409 9—20406 10—6851 16425 11—2382 9917 18560 14—3212
10808 15—5650 16—15493 18—4375 17546 19—12559 22—22611
23—2354 16855 24—4852 5661 22281 25— 18053 30—20244 32—^656
20279 34—20849 35—20526 36— 10853 12721 16878 22751 37—3339
17512 39—7772 41—12188 42— 1184 6866 43—7953 46—8574 17155
48—20900 49—20739 21672.
Po zł 2000 — N r 8—7525 10959 17583 19404 22706 8786 13297
19355 20251 22205.
N r 9 — 199 1496 3274 6177 6580 11787 12484 13048 21742
22499!
N r 12 — 8384 9221 9469 9647 14957 15786 18597 20785 21819
22627.
N r 16 — 4258 5473 7019 15358 16886.
N r 18 — 4830 5504 6230 8312 10333.
N r 20 — 2280 3582 5914 18137 21664.
N r 24 — 5965 14205 17677 20954 21124.
N r 26 — 2637 4107 9666 10212 18207.
N r 31 — 999 5211 16636 22522 22807.
N r 34 — 1017 3723 8432 10221 17102.
N r 36 — 5624 11673 15132 19552 22600.
N r 38 — 10004 11933 18791 19742 22244.
N r 46 — 6829 9461 15506 16344 22235.
N r — 1558 7387 8320 8761 11543 12954 16451 18712 20309
20373.
N r 49 — 2041 6439 11485 12788 22358.
N r 50 — 180 3139 5038 5945 16282.
Po zł 1000 N r 27 — 871 2830 2859 3596 5178 6036 8193 8895
9194 10229 12408 13048 14226 16288 17690.
N r 31 — 3225 6360 6794 6907 7710 7894 8884 8850 11905
13578 14662 15931 19679 20351 20716.
N r 34 — 1048 2012 2035 3797 5895 6029 7540 8146 9007 11096
12298 14812 14971 18693 19360.
N r 35 — 2001 4273 4759 5565 6992 11012 12641 12659 14114
14623 18866 18970 19432 21120 22213.
N r 45 — 797 2297 4268 4553 4723 6045 6903 8375 11270
12321- 15211 11329 16302 18706 21701.
W drugim dniu:
Po zł 1000 — N r 3 S eria — 142 743 3114 4130 6419 6084
7242 7676 8384 8015 8832 15366 19222 19044 22659.
N r 4 Serie — 1165 2499 4097 6070 7712 11286 12242 12864
12748 13781 13987 13269 15077 17104 19801 21763 22435.
N r 5 Serie — 393 1059 1602 2954 2935 2228 3796 4507 4074
5543 5360 6899 6578 6041 7938 8492 8070 8827 9558 10566 11481
12930 12865 12637 13684 14351 15774 15372 16308 16363 17372
17133 17758 18430 18982 19903 19116 20347 20410 21515 21595
22267 22727.
N r 9 Serie — 5214 6198 6244 7445 8336 9667 10830 13312
15715 15553 15640 16348 17826 20248 21791.
N r 10 Serie — 488 552 1046 3521 3895 3419 3514 4237 5851
6819 6858 6408 7116 8995 9805 10595 11263 12256 14974 14670
14313 14615 14222 16015 18104 19726 20452 22986 22222.
N r 13 Serie — 612 6540 6218 12991 13789 14480 15361 16953
17330 17384 18019 18893 18940 20570 21557.
N r 16 Serie — 2837 5950 6262 6595 7967 9042 13141 13256
13704 14496 16620 18992 19706 20856 21775.
N r 25 Serie — 917 27 3469 3273 3403 4967 4316 5396 9782
9582 12711 14261 18469 20335 21390.
N r 84 Serie — 430 578 393 1096 3379 5206 5819 8395 12815
14239 15411 14648 18312 18333 19936
N r 35 Serie — 1220 1024 6557 6726 7283 10567 11348 13307
16233 16168 17424 18417 19860 19550 20950.
N r 40 Serie — 128 1341 2329 3002 6356 8053 10977 10122 13719
14726 15007 18969 18317 18726 19655.
N r 48 Serie — 665 93 2092 3334 6737 6201 7721 7110 7450
7018 9857 14332 20563 22605 22779.
Po zł 500: N r 3 Serie — 906 920 191 938 1771 1595 1679
1065 2408 3417 4617 5352 5875 5581 7727 8429 10096 11242 11898
12336 12024 13404 14350 15341 15203 16663 17204 17614 19231
19478 19660 21087 21031 22891 22051.
N r 29 Serie — 163 490 740 1492 2168 2394 4873 4614 4675
5006 5041 6342 7330 8009 8888 8802 9443 9772 9697 10767 16037
16103 16106 17744 17727 19222 19141 20861 20329 20610 21126
21187 21038 21834 22428.
N r 31 Serie — 438 1703 .1973 2763 2107 3172 4292 4868
5989 5666 9895 10668 11623 11055 11848 12347 12277 12073 14103
14166 14359 16004 16619 17660 18608 18368 19471 19385 20926
20376 20765 20776 20208 22150 22108 22970.
N r 32 Serie — 906 1458 2211 2372 2620 3440 4383 4386 4 il7
5234 5021 6036 6558 6630 7071 7095 8986 9822 10474 12793 12844
12641 14778 15945 16769 16547 16087 17080 17675 18806 18993 20108
20441.
N r 43 Serie — 1319 3082 3142 3048 3292 4384 5576 5513
5082 5675 5987 5109 6716 8189 8977 9445 9798 10010 10521 11568
11790 11792 11619 14786 15591 15309 16222 17112 18839 19747
20387 21199 22744 22037 22210.
W trzecim dniu:
Po zł 500: N r 3 Serie — 402 484 2383 2316 2087 3062 3784
4088 5105 5742 5832 7487 8732 8740 8734 8437 8239 8729 9760
9668 9022 12477 13605 14028 14102 15442 16030 16290 17139 19377
20528 21914 21567 22234.
N r 13 Serie — 306 394 3534 3877 3703 7015 9813 9028 9139
10524 10513 11275 11343 12283 12757 13542 13460 13148 14497
14606 15347 15738 16251 16036 16377 17515 18853 18832 19854
19411 20987 21085 21124 21048 22119.
N r 24 Serie — 1014 2268 3026 3119 4737 5761 5399 6556
6407 6312 6853 7266 7941 8180 9737 11167 11387 14649 15362 16104
17895 17228 17916 18195 18613 18099 18003 19666 19594 20745
20211 21744 21456 21423 21230.
N r 30 Serie — 764 754 365 1240 2406 3069 4883 5595 5772
6346 6602 8158 9867 9525*11698 11239 12477 13518 13912 13789
14545 15695 15958 16299 17705 17150 18178 18793 19253 19410
21200 21589 22649 22164 22953 22240.
N r 31 Serie — 619 1266 2853 2378 3532 3195 4872 4601 5197
6321 6696 7569 7504 7473 8156 10099 10697 10758 11139 11217
12900 12847 12979 12917 13396 13550 14238 15844 16102 18601
19740 19400 19562 21235 22460.
N r 32 Serie — 2149 2773 3174 3069 5641 6605 7585 7029
7769 8213 9688 9975 10148 10169 10837 11789 12549 12529 13053
13796 13107 15058 18286 18710 20826 20089 21531 22953 22509.
N r 40 Serie — 380 855 284 955 1135 1290 1330 1892 2095
2811 2502 2576 3427 3421 3691 3937 3222 3733 4745 4066 5995
5910 6632 6643 7144 7133 7888 7335 8915 8810 9452 9603 10650
10244 10934 11194 12758 12293 12743 13738 13267 14091 14004 14042
15733 15069 15965 16404 16079 16235 17957 17672 17556 17246
17711 18599 18519 19055 19217 19310 19372 19505 20343 20365
20421 21428 21853 22595 22537.
N r 43 Serie — 652 677 2160 3782 5942 5256 5260 6979 8339
8911 8023 9929 9291 9658 9619 9383 9054 9146 9021 11037 11458
12332 12923 12400 13495 13504 13373 14986 14491 15451 16541
19083 20366 20099 21794.
N r 47 Serie — 1251 1332 2083 2099 2070 3475 3441 3031
5548 5252 6155 7244 7400 7311 8812 8864 8191 9441 10728 10184
11561 11960 11931 11793 13561 15874 17270 17029 18940 18001
18578 20908 20272 21146 22024.
W czw artym dniu:
Po zł 500: N r 12 Serie — 440 896 1587 2162 2284 2543
2500 2143 2656 4796 5390 5098 5979 5352 7217 7607 7455 8612
10311 11163 11550 11049 11108 11781 11850 11773 12153 12706
16056 16598 17643 18602 18628 21046 22570.
N r 17 S eria — 610 1566 1213 5688 5036 5247 6482 7686 7743
8081 9768 9574 9333 9893 9116 9641 9995 10416 13796 14251 14898
15141 15142 15597 15563 16621 16049 16274 17922 18994 18512
20907 21790 22551 22061.
N r 26 Serie — 1652 1331 2129 2474 2541 3429 3892 3619
4767 5513 5123 5826 7103 7429 7026 8382 84577 8987 9623 10815
10154 11726 11391 15435 16247 16250 18355 18842 19676 19893
20462 21766 22884 22419 22099.
N r 30 Serie — 818 90 1620 3282 4306 4831 4428 5195 5016
6016 6615 7136 7861 7911 8040 9615 9662 10667 10243 10347 11142
14627 14073 14135 15620 15910 18240 18923 19991 19540 19959
20489 20274 20689 21845.
N r 46 Serie — 599 3328 3023 4320 5208 5878 7503 7260
8726 9294 9916 9486 9498 9050 9707 10728 10536 12784 13575 13081
14233 14726 14009 14672 15978 16888 16224 19617 20267 20118
21387 21004 22682 22984 22800.
N r 49 Serie — 1943 1013 2996 2827 2874 2285 3491 3099
4022 4862 5373 7697 7994 9518 9076 10206 10164 11858 12022
12015 13210 15765 15672 16237 17275 17105 18770 19889 19146
19372 20998 20111 20427 20653 21144.
29
Z naszego życia
D ZIESIĘCIO LECIE
PREZESU RY
Kielecki pułk piechoty Le­
gionów w ram ach swego św ię­
ta pułkowego uczcił zasługi
prezesa zarządu k asy n a pod­
oficerskiego chorążego P ią t­
kowskiego Stanisław a, któ ry
przez okres 10 -ciu la t piastuje
zaszczytne obowiązki prezesa
kasyna podoficerskiego kielec­
kiego puiKU piechoty Legionów.
N a mocy uchw ały walnego
zebrania korpusu podoficer­
skiego koledzy podoficerowie,
doceniając wielkie zasługi swe­
go prezesa za jego dziesięcio­
letnią owocną i w y trw ałą p ra ­
cę na stanow isku prezesa za­
rządu kasyna podoficerskiego,
wręczyli m u w dniu św ięta puł­
kowego album pam iątkow y, za­
w ierający frag m en ty z życia
podoficerów pułku i złotą p a­
P rezes k asy n a kieleckiego pułku pierośnicę, jak o upominek.
piechoty chorąży S tanisław P ią t­ K olega nrezes swym au to ­
kow ski ry tetem i niezm ordow aną p ra ­
cą przyczynił się w ybitnie do
zespolenia korpusu podoficerskiego, a przez swoje stałe w staw ien­
nictw a zapew nił pracę i utrzym anie wielu zwolnionym ze służby
podoficerom, zapew niając b y t ich rodzinom, za co pozyskał u swych
kolegów bezgraniczną miłość, przyw iązanie i należny m u szacunek.
P ra c a chorążego P iątkow skiego nie zam yka się w ram ach p re­
zesa zarządu k asyna podoficerskiego pułku — jak o sta ry legioni­
sta pracu je w miejscow ym Zw iązku Legionistów i O kręgow ym Kole
C zw artaków , pełni i tu obowiązki przewodniczącego B ratn iej Pom o­
cy, z jednakow ą w ydajnością i jakże w ielkim uznaniem.
W ładysław Grzyb, chorążj-
WYCIECZKA SPÓŁDZIELCZA FLO TY LLI RZECZN EJ
(W rażenia z K ieleckich Zakładów W ytw órczych).
Z okazji 20-lecia niepodległości P olski odbyła się, staran iem
i kosztem zarządu spółdzielni „Ogniwo" w P ińsku, w ycieczka pod­
oficerów i m arynarzy, czło n k W spółdzielni, do Kielc. W ycieczka
ta m iała n a celu zwiedzenie Kieleckich Zakładów W ytw órczych
Zw iązku Spółdzielni Spożywców „Społem" i zapoznanie się z dorob­
kiem spółdzielczości, uzyskanym w tym okresie.
W ycieczka przybyła do Kielc rankiem 6 grudnia 1938 r. Po
pow itaniu przez przedstaw iciela zakładów p. M otaka w ycieczka za­
proszona została na śniadanie do pięknej jadalni pracow ników za-
U czcstnicy wycieczki spółdzielczej (z p. M otakiem pośrodku) w Kie­
leckich Z akładach W ytw órczych
30
kładów. Po śniadaniu wycieczka, oprow adzana przez p. Motaka,
zwiedziła cały te re n zakładów, w szystkie budynki fabryczne, wy­
tw órnie i m agazyny, zapoznając się z całokształtem i rozwojem Za­
kładów W ytw órczych w Kielcach. Ciekawych w yjaśnień udzielał
p. Zawadzki, kierow nik działów kosm etycznych i m ydłam i.
Z akłady kieleckie, założone w 1920 roku, były początkowo m a­
łą fabryką, p rodukującą tylko mydło. O rozm iarach obecnego rozwo­
ju tych zakładów św iadczy fak t, że kiedy wówczas do gotowania
m ydła służył kociołek o pojemności 500 kg, a zatrudnionych było
k ilkunastu robotników, dziś czynne są dwa kotły ó pojemności
40.000 kg, a zatrudnionych je st ponad 260 robotników i robotnic.
Poza tym zakłady p rodukują z najlepszych surowców nie jeden, a
kilkadziesiąt artykułów pierw szej potrzeby, ja k : różnorakie pasty
do podłóg i obuwia, proszki do p ran ia i szorowania, różne gatunki
świec, mydła, płyny do m etali, octy, buliony, bibułki do papierosów,
tu tk i (zw ijki), torebki do pakow ania itp. W yprodukow any towar
odchodzi w agonam i z w łasnej bocznicy zakładów po całej Polsce.
W każdy w torek i p iątek dziesiątki furm anek z okolicy przybywa
po zakupy dla spółdzielni w iejskich Kielecczyzny.
W arto zaznaczyć, że robptnice i robotnicy tych zakładów pra­
cują w nowoczesnych, pełnych św iatła salach. Są dobrze w ynagra­
dzani, m a ją piękną świetlicę, w łasną orkiestrę, kino itp. Z obiadów,
sm acznych, pożywnych i tan ich (40 g r za 3 d an ia), ko rzy sta ponad
130 osób. Uczciwość je st ta m cnotą powszechną, to też p rzy wyj­
ściu z zakładów nikogo z robotnic i robotników nie poddaje się
kontroli.
Zw iedzając te nowoczesne budynki kieleckich zakładów ,,Spo­
łem " i podziw iając te n rozm ach produkcji w tej tw ierdzy samoobro­
ny gospodarczej, stw ierdziliśm y z zadowoleniem, że ,,spółdzielczość
to nie k ram ik", a w ielka i uczciw a rzecz.
Po zwiedzeniu teren u zakładów i w pisaniu się do księgi pa­
m iątkow ej kierow nictw o zakładów podejmowało wycieczkę obiadem.
N astępnie odbyło się wspólne zdjęcie, po czym udano się n a zwie­
dzenie m iasta. Spośród wielu p am iątek legionowych najw ięcej zacie­
kaw ienia wzbudziło m uzeum pam iątek po M arszałku Piłsudskim,
mieszczące się w gm achu województwa. Zwiedzono tak że kościoły
kieleckie z k a te d rą i dom niem anym grobem B arto sza Głowackiego.
K urek Jąn , bosm anm at
Z ŻYCIA PODOFICERÓW A R TY LER II K O N N EJ IM. GENERAŁA
ROMANA SOŁTYKA
W dniu 7.XII.1938 roku w m urach świeżo oddanego nam do
użytku k asy n a podoficerów zawodowych dywizjonu arty lerii kon­
nej im. gen erała R om ana Sołtyka, żegnaliśm y odchodzących od nas
kolegów: starszego m a jstra Serednickiego i plutonowego Denisiuka
A4eksandra.
O godzinie 19 przybyli wszyscy podoficerowie zawodowi na
skrom ny wieczorek pożegnalny.
W k ró tk ich lecz serdecznych słowach pożegnał odchodzących
prezes k asy n a chorąży M agierski Witold, a już dłuższym przemó­
wieniem żegnali odchodzących sta rszy ogniom istrz H alapup i ognio­
m istrz Figiel.
Odchodzący koledzy zapew nili nas, że serdeczność między na­
mi będzie trw ać zawsze, a proporczyki i ostrogi, k tó re m uszą zdjąć,
przechowywać będą jak o „talizm any", gdyż urodzili się w artylerii
konnej.
Cały korpus podoficerów zawodowych dyw izjonu arty lerii kon­
nej życzy odchodzącym wiele szczęścia na nowej drodze życia i na
nowych stanow iskach.
K retkow ski Franciszek, ogniom istrz
BUDOWA KOSZAR SAPERÓW W ILEŃ SK ICH
Saperzy wileńscy m ają nowoczesne, wygodne koszary i ga­
raże. Zrobiono je z szop m agazynowych. P ra c y to kosztowało, ale
saper je st przecież silny i w ytrw ały, a do p racy bierze się chętnie,
f^opata, toporek i kilof tylko fru w ały i ja k cacko wyszło to dzieło
,, inżynierów polo wy ch".
10.XII.1938 roku o godzinie 11, w obecności dowódcy saperów
i zaproszonych gości, odbyło się poświęcenie i otw arcie -kasyna, po­
łączone ze zjazdem koleżeńskim oficerów saperów wileńskich.
O godzinie 15-ej w stołowni podoficerskiej odbyła się lampka
wina, k tó rą zaszczycili sw ą obecnością dowódca saperów ze swym
sztabem i grono oficerów z gośćmi. W esoło upłynął wieczór n a po­
gawędce z naszym i dawnymi dowódcami.
Br. Danilewicz, piutonowy

•4 g ru d n ia 1938 r. zarząd i pracow nicy firm y E. E rbe w Zaw ierciu
ofiarow*ali w ojsku 2 ciężkie karab in y m aszynow e w raz z zaprzęgam i
Z ŻYCIA SZPITA LA OKRĘGOWEGO W BRZEŚCIU N/BUGIEM
15 g ru d n ia w św ietlicy szpitala okręgow ego w Brześciu nad
-B ugiem odbył się w ieczór poświęcony górnikow i polskiem u z odzy­
skanego Zaolzia. D la uśw ietnienia tego w ieczoru ks. kapelan J.
M endelow ski w raz z p. kierow niczką św ietlicy H. K am ińską, zap ro ­
sił uczenice gim nazjum żeńskiego Polskiej M acierzy Szkolnej, k tó ­
re to gim nazjum , chcąc dać w yrazy sw ojej miłości i przyw iązania
do żołnierza połskiego, objęło opiekę k u ltu ra ln ą i ośw iatow ą nad n a ­
szą św ietlicą, nie szczędząc trudów i o fiar dla w yrobienia obyw a­
telskiego chorego żołnierza.
U czenice przybyły pod opieką p. prof. D zierżanow skiej. N a
wieczór złożył się doskonały re fe ra t o Śląsku Z aolziańskim uczenicy
Jaw orskiej, oraz bardzo u d an a deklam acja uczenicy K aczorow skiej
pod ty tu łem „R ota śląsk a". W ieczór zakończył się odczytaniem w y­
ją tk u z k siążki G ustaw a M orcinka pod ty tu łem „Chleb n a dłoni".
P isząc to krótkie spraw ozdanie, chcem y tą drogą podziękować
ks. kapelanow i, p. kierowniczce, p. prof. D zierżanow skiej oraz ucze-
nicom gim nazjum Polskiej M acierzy Szkolnej w Brześciu n ad B u­
giem za pracę nad nam i, a panu dyrektorow i tegoż gim nazjum za
opiekę n ad naszą świetlicą.
Kostiuczenko Jarosław , k ap ra l
Z ŻAŁOBNEJ KARTY
ś. p. sierżant S tanisław Biribacz
D nia 7 listopada 1938 roku korpus oficerski i podoficerski
pułku dzieci bydgoskich odprowadził n a m iejsce wiecznego spoczyn­
ku ś. p. sierżanta S tanisław a Bubacza.
Z m arły urodził się dnia 8.V.1899 roku w Mogilnie. W roku
1918, w alcząc w szeregach arm ii niem ieckiej, dostał się do niewoli
angielskiej, skąd powrócił do wolnej już O jczyzny w m aju 1920 ro ­
ku. Bezpośrednio po tym w stąpił do b. 8 pułku strzelców w ielko­
polskich, w którym pełnił tw a rd ą służbę żołnierską do końca życia.
Cichą i w ytrw ałą p ra c ą zdobył uznanie przełożonych i p rzy ­
jaźń kolegów. Zasłużony społecznik. Będąc w zarządzie korpusu
podoficerskiego przez k ilk a la t pracow ał z całym poświęceniem
w przekonaniu, że p ra c ą sw ą przyczyni się dla dobra korpusu.
Osierocił żonę i dwoje dzieci.
śm ierć w yw ołała żal w śród kolegów.
Cześć Jego pam ięci.
W acław Leśniew ski, st. sierżant
ś. p. sierżant H enryk Biedrzycki
16.XI 1938 roku został odprow adzony przez grono podofi­
cerów, rodzinę, oraz licznych znajom ych, n a m iejsce wiecznego spo­
czynku n a cm entarz w ojskow y w W arszaw ie ś. p. sierżan t Bie­
drzycki H enryk.
ś. p. sierżant Biedrzycki H enryk był jednym z pierw szych
m łodocianych rycerzy W odza N aczelnego Józefa Piłsudskiego, k tó ­
rzy w latach 1918—21 k rw ią sw oją szczodrze przypieczętow ali obec­
ne granice N ajjaśniejszej Rzeczypospolitej Polskiej.
Odznaczony był honorow ą odznaką za ran y i kontuzje, m eda­
lam i za wojnę, dziesięciolecia, długoletnią służbę, oraz m edalem ło­
tew skim
Osierocił żonę i nieletniego syna.
W zm arłym tracim y dobrego i powszechnie łubianego kolegę.
Stalpiński Stefan, sierżant
I n f o r m a t o r
(J.) „B. W. Łom ża". — ad 1) Jeśli nie m a w Arch. Wojsk.', p ro ­
szę zwrócić się jeszcze do Okr. Zw. Strz. we Lwowie, ul. Jabłonow -
.skich 5, może tam będzie m ógł P an otrzym ać, wzgl. proszę p o sta­
rać się o zaśw iadczenie dwóch b. członków Zw. Strz. (oficerów)
przed w ojną. — ad 2) jeżeli p an posiada w iarygodny dokum ent,
stw ierdzający w cześniejszą d atę służby w Legionach, to nie p o trze­
ba żadnych sprostow ań; przedłożyć jak o załącznik (odpis) do do­
kum entów pańskich. — ad 3) Praw dopodobnie chodzi P an u o nowe
dokum enty, o k tó ry ch m ow a pod 1) i 2 ); po o trzym aniu ich p ro ­
szę zaraz przedłożyć oficerowi ewid.
(J) „M iodek 447“ — ad 1) Zasadniczo zaśw iadczenie powinno
być podpisane przez dwóch; jeżeli w spom niane w piśm ie zaśw iad­
czenie je s t dokum entem K om endy P. O. W. z podpisem kom endan­
ta, to w ystarcza, jeśli nie — p o starać się o wyż. wym. zaśw iadcze­
nie. - ad 2) i 3) W spraw ach przyznania k rzyża i m edala niepo­
dległości kom itet nie udziela żadnych inform acji. Jeśli odznaczenie
dotyczy P ana, otrzy m a P a n zaświadczenie.
(J.) K pr. R eder - Chorzów.—Nie. Dlaczego P a n a kolega o trzy ­
m ał nie możemy odpowiedzieć, nie m ając danych w te j spraw ie.
(J) Sierż. Dobczyński W aw rzyn - Grodno. — Jeszcze nie zo­
sta ły ogłoszone w szystkie odznaczenia. In fo rm acji K om itet nie,
udziela (był ogłoszony specjalny k o m u n ik at o ty m ), w szelkie więc;
prośby i zap y tan ia byłyby bezcelowe.
(J) P lu t. M ajew ski Władysław*. — T ak samo, ja k p. sierż.
Dobczyński.
(J) P lut. J a n ściuba. - ad 1) Nie. Z powodu 2-letniej p rzer­
wy. — ad 2) T ak, n a podstaw ie dokum entów (ew idencji).
(J) K pr. zaw. M arecki Wł. - W iłejka. — K andydatów zg ła­
szają dowódcy oddziałów drogą służbow ą do dowódców O. K. w te r ­
m inie ustalonym w planie kursów . N a podstw ie pow. zgłoszeń w y­
znaczają dowódcy O. K. kandydatów w ilości ustalonej w planie
kursów . Dz. Rozk. 9/37.
(J ) M ikołajczak A ntoni, st. m ajster. - W yjdzie specjalny roz­
kaz w te j spraw ie i do tego czasu proszę się w*strzymać.
(J) „Tyt. ogn. w. f. - Lwów". N iestety, nie, ponieważ nie
był P an na wojnie, również nie, co do kw estii internow ania P an a
przez władze niem ieckie; był P an osobą cywilną.
(J) „P lut. p. p. - Lwów". — O chotnicza L egia O byw atelska
je st zaliczana do w ysługi em erytalnej.
(J) W achm . G rabow ski A ntoni - W arszaw a. — Potw ierdzone
przez św iadków i urzędowo zaśw iadczenie o w yratow aniu tonącej
proszę skierow ać do M inisterstw a Spraw W ew nętrznych przez
U rząd W ojewódzki.
(J) „S. S. - Polesie". — Proszę przesłać d rogą służbow ą m el­
dunek do M. S. W ojsk.
(J.) „C iekaw y", Radom . — Spraw ę sk ład an ia podań przez ek ­
sternów o dopuszczenie ich do m a tu ry w yjaśnia regulam in egzam i­
nów dojrzałości, ogłoszony w Dz. Urz. M inisterstw a W yznań Reli­
gijnych i Oświecenia Publicznego N r 2 z 1926 roku, poz. 8. Proszę
zwrócić się do w łaściw ego okręgu szkolnego.
(J.) A ntoszczyk, S taro g ard . — P am iątk o w a oznaka obrońców
P rzem yśla je st zatw ierdzona przez M inisterstw o S praw W ojskow ych
i nosi się ją na rów ni z innym i oznakam i pam iątkow ym i.
(J.) „S tały p ren u m erato r". — a) okresy czynnej działalności,
zm ierzającej do odzyskania niepodległości P a ń stw a Polskiego; b)
okresy odbyw ania k a r pozbaw ienia wolności (lub zesłania), orzeczo­
nych przez w ładze p ań stw zaborczych za czynną działalność o nie­
podległość, oraz okresy aresztu zapobiegawczego. O kresy te są z a ­
liczane w stosunku: dzień za dzień (o ile okresy te nie zostały już
zaliczone do w ysługi em erytalnej n a innej podstaw ie). O zaliczenie
tych okresów powinien P a n prosić w drodze służbowej p an a m i­
n istra sp raw w ojskow ych w term inie do 31.XII.1938 roku, dołącza­
jąc do podania odpowiednie dokum enty (zaświadfczenia). D ziennik
Rozkazów N r 10/1937, poz. 131 i N r 9/1934, poz. 201.
(J.) „C zw artak z W ilna". — O nabyw aniu działek ziemi przez
podoficerów zawodowych tra k tu je u sta w a z dnia 28.XII.1925 roku
o w ykonaniu reform y rolnej.
(J.) W achm istrz B a rn a k Józef, A ugustów . — Miejscowości,
przyłączone na Zaolziu, zo stan ą ogłoszone po ukończeniu p rac ko­
m isji delim itacyjnej w najbliższym okresie. W spraw ie te j m ożna
się zwrócić do przewodniczącego kom isji prof. B ohdana Z aborskie­
go, W arszaw a, ul. D ługa N r 30. N ajpoczytniejszy dziennik n a Ślą­
sku Zaolziańskim — „Dziennik Polski", w ychodzący w Cieszynie
Zachodnim.
(J.) S ierżan t K ap tu r, „O stróg". — a) Nie. b) U praw nienia
kaw alerów ,,k rzy ża niepodległości" ogłoszone są w D zienniku U staw
R. P. N r 75/1930. c) Zajm ow anie płatnego stanow iska przez podofi­
cera w stanie spoczynku w przedsiębiorstw ie pry w atn y m nie w pły­
wa na obniżenie uposażenia em erytalnego.
(J.) „E k stern ". — Dz. U rz. M inisterstw a W R i OP N r 2 z 1926
roku, poz. 8 w yjaśnia spraw ę w arunków , w ym aganych od ek ste r­
nów. P roszę zwrócić się do w łaściw ego okręgu szkolnego, p rzed sta­
w iając sw oją spraw ę, z prośbą o szczegółowe dane.
31
 To i ow o
(Zdjęcie le w e ):

Po kilkugodzinnym próbnym locie nowy niemiecki

literowiec „G raf Zeppelin" ląduje bezpiecznie podczas
gęstej m gły w porcie lotniczym w F ra n k fu rcie nad
M enem w obecności dr. H ugona E ck n era
PAT.

(Zdjęcie p ra w e ):
Pani n a zdjęciu nazyw a się M aryse B astie i jest
znaną lotniczką fran cu sk ą. Chce założyć zw iązek
letniczek, do którego należałyby najlepsze francuskie
letniczki
PAT.

RÓŻNE I DZIW NE LOSY KRÓLOWYCH PIĘK N O ŚCI
Przew ażnie w szystkie ekscentryczne pom ysły przychodzą do
E uropy z A m eryki. T ak sam o było i z konkursam i piękności. Po
wojnie św iatow ej w raz z szałem mody żucia gumy, jazzu i m od­
nych tańców przyw ędrow ał do nas szał konkursów piękności. Chcia­
no znaleźć najpiękniejszą kobietę św iata. U rządzono więc w k aż­
dym poszczególnym k ra ju konkurs n a sw ą „najpiękniejszą", k tó rą
w ysyłano n a drugi wybór, którego ju ry prem iowało m iss Europę.
Tę konfrontow ano z pięknościam i innych części św iata, z czego
w yłaniała się M iss U niversum , to je st pięKnosć w szechśw iatow a.
P rz y tych w yborach nie obeszło się n aturaln ie bez pew nych
protekcyjek, rozpaczliw ych zawodów, łez i szalonych radości. Miss
F ra n c ja w ylew aia gorzkie łzy, że nie w ybrano jej miss Europą.
Miss E u ropa zaś płakała, że nie została m iss U niversum . Młoae
dziewczęta, często zupełnie nieznane, staw ały się nagle punktem
kulm inacyjnym zainteresow ania ogomego, równocześnie w ystaw ia­
ne n a tysiączne pokusy.
To szalone życie podczas konkursów piękności, w śród świateł,
przepychu i zabaw , m ijało szybko, a potem następow ał pow rót do
norm alnych w arunków , ż a d n a jednak z tych kobiet nie chciała się
zgodzić n a pow rót do szarego życia. Rozbudzone am bicje dom a­
g ały się coraz to nowych sukcesów. A więc scena, ekran, życie
między kasynem gry, plażą zagraniczną itp.
Dużo z tych prem iow anych piękności doszło do sławy, wiele
powychodziło doskonale za mąż, ale wiele tak że zm arnow ało się.
Z roku na rok konkursy staw ały się coraz m niej popularne i zdaje
się niedługo w yjdą zupełnie z mody.
K rólowa piękności z roku 1934, R um unka nazw iskiem T ita
Cristescu, była wielbiona, rozpieszczona i bardzo bogata. Skończy­
ła jednak tragicznie. Oto pewnego dnia znaleziono jej zimne zwłoki
w pokoju hotelow ym w Bukareszcie. Popełniła samobójstwo. Z ja ­
kiego powodu, niewiadomo.
A ry sto k ra tk a rosyjska, A rian a Gedeonów, była w ybrana jako
m iss R osja w roku 1936. Pośłubiła ona b ra ta p o te n tata filmu. Pio­
tr a P athe. Pew nego ra n k a m ąż jej wyszedł rano kupić sobie papie­
rosów i więcej nie wrócił.
P ierw sza m iss F ran cja, A gnes Souret, próbow ała zrobić k a ­
rierę w jednym z musichallów. Po kilku latach znaleziono ją w szpi­
ta lu w Buenos A ires, um ierającą z w yczerpania.
Miss F ra n c ja z roku 1928 nazw iskiem Raym onde Allain, stu ­
diow ała długie la ta śpiew w paryskim konserw atorium , w ystępując
w słynnym kabarecie Folies Bergeres. N apisała ona książkę, przed­
sta w iającą blaski i nędze królow ych piękności.
P rem iow ana piękność n a paryskim konkursie piękności, Je n ­
ny Luxeuil, po k rótkim pobycie w filmie porzuciła św iat i jego k ró t­
ko trw ałe rozkosze i w stąpiła do klasztoru.
PSY JA K O N IE Z A S T 4 P IE N I POMOCNICY ŻOŁNIERZA
Gdy uczestnicy w ojny św iatow ej w spom inają m inione lata,
tow arzyszów broni i przebyte ciężkie chwile w boju, nie m ogą
również zatrzeć w spom nień o w iernych i dzielnych swoich pomocni­
kach, m ianow icie o psach. W szystkie praw ie w ojska posiadały w
swoich szeregach tresow ane psy. I ta k wojsko niem ieckie w chwi­
li w yruszenia n a fro n t w roku 1914 posiadało 6000 psów. Pełniły
one służbę w artow ników , przenosiły broń, wiadom ości i żywność,
a tak że odszukiw ały rannych n a placu boju.
W w ojsku francuskim jeden tylko pułk, a mianowicie 17 pułk
strzelców, posiadał wiele tych czworonożnych pomocników. Jeden ba­
talion tego pułku wyposażony był w ekipę 6 psów. W ciągu pierwszego
półrocza w alk psy te pełniły służbę łączności pomiędzy komendą
pułku i placówkam i. P rzebiegały one często i odległość 8 - kilome­
trow ą. W ciągu tego półrocza w szystkie te psy zostały zabite pod­
czas pełnienia służby, a nie m ożna było ich zastąpić innymi, ponie­
waż wówczas był zupełny b rak tresow anych psów. Doświadczenie
to pozwoliło jednak przekonać się, ja k doskonałym pomocnikiem
je st pies w walce. Przede w szystkim spełnia on niesłychanie czuj­
nie funkcję tow arzysza żołnierza n a warcie. N a 300 m etrów odle­
głości dosłyszy pies czołgającego się człowieka. Zw raca on natych­
m iast głowę w stronę niebezpieczeństw a i cichym w arczeniem da­
je o nim znać.
T resow ane psy są też bardzo pomocne w służbie łączności.
Podczas jednego z najbardziej gw ałtow nych ataków n a fo rty Ver-
dun 17 żołnierzy kolejno chciało się przem knąć w śród ognia, aby
przenieść wiadomości i sprow adzić posiłki. W szyscy padli. Dopiero
psu udało się przebiec niepostrzeżenie. P rzez cały szerg dni u trzy ­
m yw ał on łączność pomiędzy oddziałem a kom endą pułku, aż w re­
szcie i on padł od szrapnela.
F ran cu sk ie psy bojowe wym ieniano w rozkazach dziennych.
Jeden z nich m iał przydom ek ,,najm ężniejszy w śród mężnych". N a­
zyw ał się P asto u t. On to razem z kom panią, do k tó rej należał, zo­
sta ł otoczony przez Niemców. K ilku żołnierzy łączności próbowało
przedrzeć się przez pierścień otaczających wojsk, aby zawiadomić
komendę. Padli. W ówczas zdecydowano się w ysłać P a sto u t‘a. P rze­
dostał on się przez potrójny ogień zasłonow y i sprow adził posiłki,
przez co u rato w ał życie pozostałych 48 ludzi.
D latego to w roku 1918 naczelna kom enda w ojsk francuskich
zao p atry w ała w szystkie jednostki bojowe w psy. Gdy 11 pułk ki-
rasjerów pozostaw ał przez cały miesiąc w pierw szej linii, przez
cały ten czas otrzym yw ał żywność i broń ty lk o w yłącznie za po­
średnictw em psów. One po sześć razy w ciągu doby przebiegały
nierów ny i poorany w ybucham i gran ató w teren, aż docierały do sie­
dziby kom endy pułku. K ażdy w racał, ciągnąc 100 kilogram ów naboi,
d ru tu kolczastego lub żywności. Dowódca pułku, w ycofując się, gdy
n astęp n a jednostka przyszła zluzować jego oddział, obliczył, że gdy­
by nie psy, straciłb y co najm niej 50 żołnierzy.
Spodziewać się więc należy, że w przyszłej wojnie będą brać
udział nie tylko w szystkie nasze dotychczasow e bronie i służby, ale
również i nasi najpierw si i najlepsi przyjaciele w czasie pokoju: psy.
ARESZTO W A N IE 6 ASTROLOGÓW I FAKIRÓW
Policja p ary sk a zaaresztow ała niedawno całe „towarzystw o
w różbiarzy", któ re podawało się za „synów D alekiego Wschodu",
a ja k się okazało, byli to miejscowi naciągacze, znani również z in­
nych przestępstw . Przepow iadali oni nie ty lk o przyszłość, ale obie­
cyw ali również popraw ę losu przez w ym aw ianie różnych czarodziej­
skich zaklęć, a w szystko n atu raln ie za w ysoką opłatą. Naiwnych
klientów nie brakow ało, i to nie tylko z prowincji, ale naw et z sa­
mego P aryża. F inansow a pozycja przepow iadaczy przyszłości była
bardzo dobra. J a k się okazało, jeden z nich posiadał 50 sekretarzy,
k tó rzy w przeciągu dwóch la t w ysłali 250 tysięcy listów z „jasno­
widzącym i" odpowiedziami, za k tó re pobrali w ysokie sumy. P a za a­
resztow aniu głównych macherów, upadnie to pomysłowe przedsię­
biorstwo, któ re nie pozwalało swoim członkom udziełać porad za
niższe honorarium niż 5 franków .

32
N A KARNAWAŁ
Rozrywki T a ciekaw a i
w esoła zab aw a po­
lega n a ty m ;
1) U staw iam y na
W nadchodzącym karnaw ale będziemy się oczywiście bawić. podłodze z książek
W kasynach, n a w ielkich balach, ale również często i w domu. łub innych przed­
miotów szereg
N a ta k im w łaśnie w ieczorku tow arzyskim w m ieszkaniu p ry ­ przeszkód.
watnymi dobrze je st dla urozm aicenia, obok tańców , zabaw ić się 2) P rzez te prze­
w sposób przyjem ny i wesoły. Aby więc wzbog^acić re p e rtu a r zaba­ szkody każem y ko­
wowy, podajem y naszym Czytelnikom k ilk a „rozryw'^ek", co p raw d a m uś k ilk a razy
przejść, ab y mógł
nie umysłłowych, ale nie m niej miłych i ciekawych. sobie dobrze w y­
m ierzyć i zapam ię­
„Chodzenie „sto­ ta ć ich wysokość
pa po stopie", to i rozstaw ienie.
3) Zaw iązujem y
znaczy p rzy k ład a­ mu oczy, usuw a­
m y przeszkody i
jąc piętę jednej każem y przejść
przez nie (chociaż
nogi do palców przeszkód ju ż nie
drugiej itd. nie m a).
Bardzo 2»,bawnie
jest rzeczą tr u ­ w ygląda człowiek,
chodzący ja k bo­
dną. Spróbujm y cian i u siłujący po­
jednak podczas ta ­ konać urojone tr u ­
dności.
kiego chodzenia
p atrzeć na buty REBUS
przez w ąsk ą szp ar­
kę m iędzy p alca­
mi. S praw i tak ie
chodzenie otocze­
niu n a pewno dużo
radości.

K to tę butelkę
podniesie ?
Zdawałoby się,
że to ta k ie łatw e.
A jednak...
Eielikwenta s ta ­
w iam y tyłem do
ściany, ta k , aby do
niej dotykał obca­
sam i. N a podłodze
m iędzy jego b u ta ­
nu staw iam y m a­
łą, nisk ą butelecz­ ARYTMOGRAF
kę. K ażm y mu te ­ ułożył plutonow y W ładysław R espekta
ra z ją podnieść z
ziemi, nie ru szając . 14 18 5 13 22 18 5 15 16 5 14 18 5 6 17 8 10' 19 10 14
nóg z m iejsca.
18 5 6 17 18 14 18 5 13 22 18 5 15 16 5 11 18 5 1418
Niewielu to po­ 5 6 17 8 5 20 10 19 22 5 20 10 11 18 5 14 18 5 6 1710
trafi. 8 10 14 185 13 22 7 3 4 7 14 13 22 18 14 7.
S ztu k a ta będzie 9 10 11 12 2 19 21 2 1 22
jeszcze tru d n ie j­
sza, jeśli zam iast C yfry zastąp ić literam i i odczytać rozw iązanie.
butelki użyjem y
spodka albo ły-
Klucz pomocniczy:
żeczkL
1 2 3 4 5 6 7 8 — najw yższa w ładza papieża nad biskupam i.
9 10 11 12 2 13 10 14 7 15 — zaw stydzać, p rzypraw iać o zm ie­
SZARADA szanie,
16 17 14 18 5 19 — m iasto pow iatowe w województwie k r a ­
ułożył plutonow y B ronisław Górnicki
kow skim nad Sołą.
Pierw sza i pół drugiego, 20 5 21 1 22 7 — jap o ń sk a śpiew aczka publiczna.
To stopień podoficera polskiego.
I
N a drugie trzecie żołnierze w yjeżdżają. T erm in nadsyłania rozw iązań — trz y tygodnie.
Gdy św ięta się zbliżają.
Młody, sta ry ja k się uczy. NAGRODY:
K ażdy m a praw o do całości,
Tylko odrobinę cierpliwości. Dwie do rozlosow ania pośród tych, któ rzy nadeślą rozw iązania.
 H um or
— Czym jest przyszły Marysi — pyta pani służącą.
— Przyszły? Albo ja wiem. Teraźniejszy jest szo­
ferem.
—• Najdroższa pani! Pani pozwoli, że złożę moje pa­
łające serce u twoich stóp.
— Ach, doskonale. Właśnie strasznie mi zmarzły
nogi.
— Pomyśl sobie, Stefciu, wczoraj oświadczył mi się
Karol.
— No, prawda, jak on to robi miło i z wdziękiem.
— Spójrz pan na tego psa. Jak on obrósł. Teraz to
już niewiadomo, gdzie on ma głowę, a gdzie ogon.
— O to najłatwiej. Uszczypnij go pan. Gdzie zasźcze-’
ka, tam jest głowa.
— Wiesz, mój drogi, jestem zakochana w moim no­
wym aucie.
— Tak, tak — odpowiada mąż. — Dziś maszyny ro­
bią nam konkurencję na wszystkich polach.
— Jasiu, teraz jesteś w niewoli. Możesz się wykupić
tylko wówczas, gdy dasz każdemu z nas po miętowym cu­
kierku. '
— A czy nie lepiej, żebyście mnie rozstrzelali tak, jak
wczoraj? — odpowiada Jaś.

Pewien Szkot, znany ze skąpstwa, przechodząc koło
zakładu pogrzebowego czyta napis na drzwiach:
„Dla celów reklamowych postanoWiUśmy pochować
następnego nieboszczyka za darmo".
Szkot bez chwili namysłu wyjmuje rewolwer i strzela
sobie w skroń.
Do poczekalni przychodzi gość.
—^ Czy mogę widzieć się z dyrektorem?
— Nie, niema go, wyszedł. -
— Jakże pań może mówić, że wyszedł, kiedy widzia­
łem go przez okno.
— No, tak, ale on pana wcześniej zobaczjd — odpo­
wiada woźny.
Rozmowa telefoniczna:
Głos .A: Hallo!
Głos B: Hallo !
Głos A: Co słychać?
Głos B: Dziękuję, wszystko doskonale!
Głos A: Przepraszam, fałsz}we połączenie.
. — Ty jesteś moim promieniem! Jesteś światłem mo­
jej duszy — mówi zakochany młodzieniec. — Przepędzasz
ponure chmury z mego życia, ogrzewasz moje serce i nie
dajesz mu stygnąć.
— No już dobrze, dobrze kochany panie. Ale czy pan
prosi o moją rękę, czy wygłasza komunikat meteoro­
logiczny?
— Kelner! Befsztyk jest strasznie twardy. Proszę
zawołać mi tu gospodarza. To bydlę musi być bardzo stare.
— Nie tak bardzo, proszę pana. W październiku koń­
czy dopiero 60 lat.
Romek przyniósł świadectwo, ale nie bardzo dobre.
Tatuś jego przegląda je, kiwa głową i mówi:
— Nie powiem, żeby te stopnie z przedmiotów były
dobre, ale mam nadzieję, że na koniec roku poprawisz je
sobie. - ^
— Brawo, tatusiu! To mi się podoba — mówi Ro­
mek. — Zawsze głowa do góry! Nie tracić nigdy wiary!

(Rysunek le w y );
— Oskarżony utrzymuje że zadał po­
szkodowanemu tylko parę lekkich uderzeń,
a on twierdzi, że było inaczej.
— On mc nie może wiedzieć, panie sę­
dzio. Zaraz po pierwszym uderzeniu stracił
przytomność.

(Rysunek praw y):

— Wczoraj złożyłem zameldowanie o za-
g^inięciu żony i prosiłem o zarządzenie po­
szukiwań.
— W ięc co?
— Rozmyśliłem się, panie komisarzu,
niech panowie nie szukają.
I .. I III I.

WYDAWCA: WOJSKOWY INSTYTUT N A UK OW O - O SWIA T OW Y

Redaktor naczelny: Jerzy Ciepielowski, kapitan Zastępca naczelnego redaktora: W acław Szmagier
Sekretarz redakcji: N. W. W itaczydski, chorąży Kierownik techniczny: Romuald Mackiewicz
Redakcja i Administracja: Warszawa, ul. N owy Świat 23/25. Telefony: Redakcji 231-72, Administracji 304-69. Konto PKO 22.144
Przedpłata: Miesięcznie 1.50 zł. — Rocznie 17 zł. — Egzemplarz pojedyóczy 50 gr. Za granicą rocznie 40 zł. — W Ameryce 5 dolarów.
Opłata pocztowa uiszczona gotówką. — Za zmianę adresu dopłata 25 groszy.
Ceny ogłoszeń: 1 strona czanio drukowana 500 złotych; jeden milimetr jednoszpaltowy względnie jego miejsce przy układzie
dwuszpaltowym zł 1.— ; trzyszpaltowym zł 0.65. Cena 1 strony dwukolorowej, względnie 1 strony opisowej 750 złotych; jeden
m ilimetr jednoszpaltowy względnie jego miejsce przy układzie dwuszpaltow 3mi zł 1.50, trzyszpaltowym zł 1.—.
Rękopisów, zdjęć i rysunków, nadesłanych do Redakcji, nie zwraca się.
D nikam ia Naukowa w Warszawie. Stare Miasto 11. Tel. 509-17. — Klisze Zakł. Fotochemlgraf. „Zorza". W arszawa. Tel. 520-37.