‫‪PHILOSOPHY OF SCIENCE IN 20TH CENTURY-‬‬

‫‪THIRD EDITION‬‬
‫‪http://www.ghandchi.com/358-falsafehElm-plus.htm‬‬

‫ﻣﺘﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﺰﺑﺎن اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‬

‫‪htm.falsafehElmEng-358/com.ghandchi.www//:tpht‬‬

‫ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻋﻠﻢ در ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ‪-‬وﻳﺮاﻳﺶ ﺳﻮم‬

‫ﺳﺎم ﻗﻨﺪﭼﻲ‬

‫ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري‪ 18-‬ﺁذر ‪ -1383‬ﻣﺘﻦ زﻳﺮ را اول ﺑﺎر در ﺳﺎل ‪ 1984‬در ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ام در ﺑﺮﮐﻠﻲ ﮐﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ اراﺋﻪ ﮐﺮدم‪.‬‬
‫در ﺳﺎل ‪ ،2001‬ﺑﻪ هﻤﺖ ﺁﻗﺎي ﺣﺴﻴﻦ ﻣﻮﻻ‪ ،‬ﺳﺎﻳﺖ ﺁﻳﻨﺪﻩ ﻧﮕﺮ‪ ، org.ayandehnegar‬وﻳﺮاﻳﺶ و ﺗﺎﻳﭗ ﻣﺠﺪد ﻣﺘﻦ‬
‫اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ را‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ دﮐﺘﺮ ژﻳﻼ اﻓﺎﺿﺖ و دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ ﭘﻮﻳﺎن اﻧﺠﺎم‪ ،‬و ﺑﺮاي اول ﺑﺎر در ﺁن ﺳﺎﻳﺖ ﻣﻨﺘﺸﺮ‬
‫ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻨﻮﺳﻴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري ﺧﻮد از اﻳﻦ دوﺳﺘﺎن را اﻋﻼم ﻣﻴﮑﻨﻢ‪.‬‬

‫ﻗﺒﻞ از هﺮﭼﻴﺰ ﻣﻰ ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﮐﻪ از ﮐﻤﻴﻨﻪ ﺑﺮﮔﺰارى ﺳﺨﻨﺮاﻧﻰ‪ ،‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻓﺮاهﻢ ﺁوردن اﻣﮑﺎن اﻳﻦ ﮔﺮدهﻤﺎﻳﻰ ﺗﺸﮑﺮ ﮐﻨﻢ ‪.‬‬
‫ﻣﻄﻤﺌﻦ هﺴﺘﻢ ﮐﻪ در ﻣﻴﺎن ﺣﻀﺎر ﻣﺤﺘﺮم‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮاﻧﻰ ﺗﺸﺮﻳﻒ دارﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻪ در هﺮﻳﮏ از زﻣﻴﻨﻪ هﺎى ﻣﻮرد ﮔﻔﺘﮕﻮ‬
‫در اﻳﻦ ﺟﻠﺴﻪ‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎﺗﻰ ﺟﺎﻣﻊ ﺗﺮ و ﻋﻤﻴﻖ ﺗﺮ از ﻣﻦ دارﻧﺪ‪ ،‬و اﻣﻴﺪوارم ﮐﻪ در ﻓﺴﻤﺖ ﺑﺤﺚ ﺁزاد ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ از‬
‫ﻧﻈﺮات ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ ﺁﮔﺎﻩ ﺷﻮﻳﻢ ‪ .‬دﻳﮕﺮ اﻳﻨﮑﻪ ﻓﻬﺮﺳﺘﻰ از ﻣﻨﺎﺑﻌﻰ ﮐﻪ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮاى ﺗﺤﻔﻴﻘﺎت ﺑﻴﺸﻨﺮ ﻋﻼﻗﻤﻨﺪان ﻣﻔﻴﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬
‫را ﺗﻬﻴﻪ ﻧﻤﻮدﻩ ام‪ ،‬و در اﺧﺘﻴﺎر ﮐﻤﻴﻨﻪ ﺑﺮﮔﺰارى ﻗﺮار دادﻩ ام و اﺳﺎﻣﻰ و اﺻﻄﻼﺣﺎت اﻧﮕﻠﻴﺴﻰ را ﻧﻴﺰ ﻧﻮﺷﺘﻪ و ﺗﮑﺜﻴﺮ‬
‫ﮐﺮدﻩ ام ‪ .‬ﻟﻄﻔﺎ اﮔﺮ ﺑﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮدارﻳﺪ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در ﻃﻰ ﺳﺨﻨﺮاﻧىﮑﻤﮏ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫***‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫ﭘﻴﺶ از ﺷﺮوع ﻣﺘﻦ اﺻﻠﻰ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻰ‪ ،‬ﻻزم ﻣﻰ داﻧﻢ ﮐﻪ ﻣﻘﺪﻣﺘﺄ ﭘﻨﺞ ﻧﮑﺘﻪ ى اﻃﻼﻋﺎﺗﻰ را ﻳﺎد ﺁور ﺷﻮم‪:‬‬

‫‪ -1‬اول اﻳﻨﮑﻪ ﻣﻮﺿﻮع اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ درﺑﺎرﻩ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻋﻠﻢ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻴﮑﻦ ﺁﺷﮑﺎر اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋﻠﻢ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ در اﻳﻦ ﻋﺮﺻﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻤﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻸ "ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﻠﻢ" ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻰ ﻧﻈﻴﺮ ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﻃﺮح ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻋﻠﻤﻰ در‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ و راﺑﻄﻪ ﺁن ﺑﺎ ﺗﺤﻮﻻت دﻳﮕﺮﺗﺎرﻳﺨﻰ ﻣﻰ ﭘﺮدازد‪ .‬ﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ "ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻰ ﻋﻠﻢ"‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻰ ﻧﻈﻴﺮ راﺑﻄﻪ‬
‫ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ ﺑﺎ ﻃﺒﻘﺎت و ﮔﺮوﻩ ﺑﻨﺪﻳﻬﺎى اﺟﻨﻤﺎﻋﻰ ﺗﻮﺟﻪ دارد‪ .‬هﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﺮﺧﻰ ﻣﻮرﺧﻴﻦ ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ ﺗﻮﻣﺎس ﮐﻮن‪ ،‬در‬
‫ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻋﻠﻢ ﻧﻈﺮى ﻧﻴﺰ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و ﻳﺎ ﺑﺮﺧﻰ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎن ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ داﻧﻴﻞ ﺑﻞ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺎﺻﻰ هﻢ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻰ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻴﮑﻦ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﺒﺎﻳﺴﺘﻰ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺗﻔﮑﻴﮏ اﻳﻦ ﻋﺮﺻﻪ هﺎ ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ اﺳﺎﺳﺄ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻋﻠﻢ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد و ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت ﺳﺎدﻩ ﺗﺮ‪ ،‬هﺪف ﻣﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻓﻠﺴﻔﻰ ﻋﻠﻮم اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬دوﻣﻴﻦ ﻧﮑﺘﻪ ى ﻻزم ﺑﻪ ﺗﺬﮐﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﺮوزﻩ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻋﻠﻢ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻋﻠﻮم ﻃﺒﻴﻌﻰ ﻣﺤﺪود ﻧﺒﻮدﻩ و ﻓﻠﺴﻔﻪ ى ﻋﻠﻮم‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ رﻳﺎﺿﻴﺎت وﻣﻨﻄﻖ‪ ،‬و ﺣﺘﻰ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژى را هﻢ در ﺑﺮ ﻣﻰ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﺗﺎﮐﻴﺪ ﻣﻦ در اﻳﻦ‬
‫ﺟﻠﺴﻪ اﺳﺎﺳﺄ ﺑﺮ روى ﻓﻠﺴﻔﻪ ى ﻋﻠﻮم ﻃﺒﻴﻌﻰ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﺮ اﺑﺪأ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻰ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﻋﺮﺻﻪ هﺎى دﻳﮕﺮ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬
‫ﻋﻠﻢ را ﺑﻰ اهﻤﻴﺖ ﺗﻠﻘﻰ ﮐﻨﻢ‪ .‬ﻣﺜﻸ در زﻣﻴﻨﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ى ﻣﻨﻄﻖ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮردى ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺗﺌﻮرى ﺟﺪﻳﺪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ هﺎ ﺷﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ و اﻣﻴﺪوارم ﮐﻪ در ﺑﺤﺚ ﺁزاد ﺑﻨﻮاﻧﻴﻢ دﻗﻴﻖ ﺗﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﭙﺮدازﻳﻢ‪ .‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ى ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﻧﻈﻴﺮ روان‬
‫ﺷﻨﺎﺳﻰ‪ ،‬و از ﺟﻤﻠﻪ ﮐﺎرهﺎى ادوﻟﻒ ﮔﺮوﻧﺒﺎم اﺻﻸ ﻃﺮح ﻧﺸﺪﻩ اﻧﺪ و ﻓﻠﺴﻔﻪ ى ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژى هﻢ ﺧﻴﻠﻰ ﻣﺨﺘﺼﺮ در ﭘﺎﻳﺎن‬
‫ﻣﻨﻦ اﺷﺎرﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﻴﺪوارم ﮐﻪ در ﻓﺴﻤﺖ ﺑﺤﺚ ﺁزاد اﻳﻦ ﮐﻤﺒﻮدهﺎ را ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﺟﺒﺮان ﮐﻨﻴﻢ‪.‬‬
 ‫‪ -3‬ﺳﻮﻣﻴﻦ ﻧﮑﻨﻪ اﻳﻨﮑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻋﻠﻢ‪ ،‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل از ﻋﺮﺻﻪ هﺎى دﻳﮕﺮ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ‪-‬ﺳﻴﺎﺳﻰ ﻳﺎ ﺣﺘﻰ وﻳﮋﮔﻰ هﺎى‬
‫ﻣﮑﺎﺗﻴﺐ ﻣﻌﻴﻦ ﻓﻠﺴﻔﻰ ﺟﺪا ﻧﻴﺴﺖ ‪ .‬ﻣﺜﻸ اﮐﺜﺮ ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮان ﻣﮑﺎﺗﻴﺐ زﺑﺎن ﺷﻨﺎﺳﻰ ﻋﻠﻢ ﺗﻔﺴﻴﺮ )‪( Hermeneutics‬‬
‫ﻧﻈﻴﺮ ﭘﻞ رﻳﮑﻮر و دورﻩ ى اول وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ اﺻﻸ ﻣﺸﺎﺟﺮات ﻓﻠﺴﻔﻪ را در ﺑﺎرﻩ ى ﺟﻬﺎن ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ و هﻤﻪ را ﺑﺤﺚ هﺎى‬
‫زﺑﺎن ﺷﻨﺎﺳﻰ ﺗﺼﻮر ﻣﻰ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮاى ﺁﻧﻬﺎ هﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﺑﺮاى ﺑﻪ دوراﻓﮑﻨﺪن ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﮐﻪ ﺑﺮاي‬
‫ﺗﺪوﻳﻦ ﻣﺜﻸ ﻓﻠﺴﻔﻪ ى ﻋﻠﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﺑﺴﻴﺎرى از ﻃﺮﻓﺪاران ﻣﮑﻨﺐ ﻓﺮا اﺳﺘﺮاﮐﺘﻮراﻟﻴﺴﻢ )‪-Post‬‬
‫‪ ،(Structuralism‬ﻧﻈﻴﺮ ﻣﻴﺸﻞ ﻓﻮﮐﻮ‪ ،‬راﺑﻄﻪ ﻗﺪرت و داﻧﺶ را ﺁﻧﻘﺪر ﻣﺤﮑﻢ ﻣﻰ داﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﺘﻰ اﻣﮑﺎن راﺳﺒﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ‬
‫را ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻰ داﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﭼﻪ ﺑﺮﺳﺪ ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻋﻠﻢ‪ .‬ﻳﺎ اﺑﻨﮑﻪ از ﺳﻮى دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﭘﻮزﻳﺘﻮﻳﺴﺘﻬﺎ‪ ،‬ﺁﻧﻘﺪر ﻗﺪرت ﻋﻠﻢ را زﻳﺎد ﻣﻰ‬
‫داﻧﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ اﺻﻸ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ هﺮﮔﻮﻧﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ اى را‪ ،‬ﺑﺎﻃﻞ ﺗﻠﻘﻰ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﻓﻠﺴﻔﻪ را ﻧﻮﻋﻰ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح "ﺧﻴﺎﻟﺒﺎﻓﻰ‬
‫ﻓﻴﺰﺑﮑﻰ" ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻸ ﻳﮑﻰ از ﻣﻬﻤﺘﺮﺑﻦ ﺳﺨﻨﮕﻮﻳﺎن اﺑﻦ دﺑﺪﮔﺎﻩ در ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﻠﺴﻔﻪ ى ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﺑﻌﻨﻰ رودوﻟﻒ‬
‫ﮐﺎرﻧﺎپ‪ ،‬ﭘﺎﻳﺎن ﻋﻤﺮ ﻣﻨﺎﻓﻴﺰﻳﮏ را در ﺳﺎﻟﻬﺎى ‪ 1930‬ﺑﺎ ﻓﺎﻃﻌﻴﺖ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح "اﺛﺒﺎت" ﮐﺮدﻩ و هﺮﮔﻮﻧﻪ ﻣﺠﺎدﻟﻪ ى‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻰ را ﭘﻮچ اﻋﻼم ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺮﺧﻰ ﻣﮑﺎﺗﻴﺐ ﻓﮑﺮى ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎرﮐﺴﻴﺴﻢ و اﮔﺰﻳﺴﺘﺎﻧﺴﻴﺎﻟﻴﺴﻢ هﻢ ﺑﺮﺳﺮ ﺑﺤﺚ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻋﻠﻢ ﻳﮏ ﭘﺎرﭼﻪ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻸ‬
‫ﻣﺎرﮐﺴﻴﺴﺘﻬﺎﻳﻰ ﻧﻈﻴﺮ اﻧﮕﻠﺲ‪ ،‬ﻟﻨﻴﻦ‪ ،‬و ‪ Della Volpe‬ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ى ﻃﺒﻴﻌﺖ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﻮﻋﻰ ﻓﻠﺴﻔﻪ ى ﻋﻠﻢ اﻋﺘﻘﺎد‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﻣﺎرﮐﻴﺴﺖ هﺎﻳﻰ ﻧﻈﻴﺮ ﻟﻮﮐﺎش‪ ،‬ﮐﻮرش و ﺑﺨﺸﻰ از ﻣﮑﺘﺐ ﻓﺮاﻧﮑﻔﻮرت‪ ،‬اﺻﻸ هﺮﮔﻮﻧﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬
‫ى ﻃﺒﻴﻌﺖ را ﻏﻴﺮ ﻣﻤﮑﻦ ﻣﻰ داﻧﺴﺘﻨﺪ و ازﻧﻈﺮ ﺁن هﺎ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺧﻮد ﺁﮔﺎهﻰ ﺑﺸﺮ )و از ﻧﻈﺮ ﻟﻮﮐﺎش ﺧﻮد ﺁﮔﺎهﻰ ﻃﺒﻘﻪ‬
‫ﮐﺎرﮔﺮ( ﺑﻮد و ﺗﻌﻤﻖ ﻓﻠﺴﻔﻰ در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﻴﺎن ﻳﮑﺴﺎﻧﻰ ﻋﻴﻨﻴﺖ و ذهﻨﻴﺖ ﺑﻮدﻩ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮاي ﺁﻧﻬﺎ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﺼﻮرت‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﻰ ﺟﺪا از اﻧﺴﺎن ﮐﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﻌﻤﻖ ﻓﻠﺴﻔﻰ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﻰ ﻣﻌﻨﻰ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻴﺸﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت ﺳﺎدﻩ ﺗﺮ ﺁن هﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻧﻮﻋﻰ ﺳﻮﻟﭙﺴﻴﺴﻢ‪ solipsism‬ﮐﻞ ﻧﻮع ﺑﺸﺮ ﺗﻤﺎﻳﻞ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻮرد ﺧﻮد ﻣﺎرﮐﺲ هﻢ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺪازﻩ ى ﭼﻨﺪ ﻳﻦ ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻔﺎت ﺧﻮد وى‪ ،‬در ﻣﻮرد دوران هﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻧﺪﮔﻰ اش‪ ،‬و اﻳﻨﮑﻪ ﺁﻳﺎ ﺑﺎ ﻓﻠﺴﻔﻪ ى ﻋﻠﻢ ﻣﻮاﻓﻖ ﻳﺎ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﮐﺘﺎب وﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫اﮔﺰﻳﺴﺘﺎﻧﺴﻴﺎﻟﻴﺴﻢ هﻢ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺑﺨﺚ ﻓﻠﺴﻔﻪ ى ﻋﻠﻢ اﻗﻸ ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺰﻳﺴﺘﺎﻧﺴﻴﺎﻟﻴﺴﺖ هﺎﻳﻰ ﻧﻈﻴﺮ ﻣﺎرﺗﻴﻦ‬
‫هﺎﻳﺪﮔﺮ‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﺖ را ﻣﻮﺿﻮع ﺗﻌﻤﻖ ﻓﻠﺴﻔﻰ ﻣﻰ داﻧﻨﺪ‪ ،‬و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻰ ﻓﻠﺴﻔﻪ ى ﻋﻠﻢ ﻧﺰدﻳﮏ ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در‬
‫ﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ اﮔﺰﻳﺴﺘﺎﻧﺴﻴﺎﻟﺴﺴﺖ هﺎﻳﻰ ﻧﻈﻴﺮ ژان ﭘﻞ ﺳﺎرﺗﺮ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع ﻓﻠﺴﻔﻪ ى ﺧﻮد را ﺧﻮدﺁﮔﺎهﻰ اﻧﺴﺎن ﻣﻰ داﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و‬
‫از اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﺑﺴﻴﺎرى از ﻣﺎرﮐﺴﻴﺴﺖ هﺎى ﻣﮑﻨﺐ ﻓﺮاﻧﮑﻔﻮرت ﻧﺰدﻳﮏ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻴﺎن ﺑﺮﺧﻰ ﻣﮑﺎﺗﻴﺐ ﻓﻠﺴﻔﻰ ﻧﻈﻴﺮ‬
‫ﺻﻮﻓﻴﮕﺮى اﺳﺎﺳﺄ ﺧﻮد ﻋﻠﻢ ﭼﻨﺪان ﻣﻨﺰﻟﺘﻰ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺗﺎ ﮐﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ى ﻋﻠﻤﻰ ﻣﻄﺮح ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻣﻮﺿﻮع ﺧﻮد راﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ‬
‫ﺑﺮاى ﺁﻧﻬﺎ زﻳﺮ ﻋﻼﻣﺖ ﺳﺌﻮال اﺳﺖ‪ .‬ﺁﻧﭽﻪ ﻣﻦ در اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻰ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﻣﻰ دهﻢ‪ ،‬اﺑﺪأ ﺟﺪل ﺑﺮاى دﻓﺎع از‬
‫ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ ﻣﺒﺤﺚ )‪ (courseDis‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ى ﻋﻠﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﮑﻪ ﺑﺎ ﮐﺪام ﻣﮑﺘﺐ ﻣﻌﻴﻦ‬
‫ﺑﺎﻻ ﻃﺮف ﺑﺤﺚ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻌﺎﻧﻰ ﻣﺨﺘﻠﻔﻰ ﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬و اﺳﺎﺳﺄ ﺧﺎرج از ﻣﻮﺿﻮع اﻳﻦ ﺟﻠﺴﻪ اﺳﺖ ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺤﺚ ﻣﻦ اﺳﺎﺳﺄ‬
‫در داﺧﻞ ﺳﻨﺖ هﺎى ﻓﻠﺴﻔﻰ اى ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ )‪ (Discourse‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻋﻠﻢ را ﻣﻰ ﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‪ ،‬هﺮ ﭼﻨﺪ ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮات‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت در زﻣﻴﻨﻪ هﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺑﺰار ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎزﻩ در اﻳﻦ ﻣﺤﺪودﻩ هﻢ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﻧﻈﺮات ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺁﻧﻘﺪر زﻳﺎد اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ‬
‫ﻣﻦ ﻓﺮﺻﺖ ﺑﺮرﺳﻰ هﻴﺢ ﺳﻨﺖ ﻣﻌﻴﻨﻰ را ﻧﺨﻮاهﻢ داﺷﺖ‪ ،‬و ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻰ ﺳﻨﺖ هﺎ و ﺁﻧﻬﻢ ﺗﺎ ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت‬
‫ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻦ در اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻰ ﻣﺮﺑﻮط ﺷﻮد‪ ،‬اﺷﺎرﻩ ﺧﻮاهﻢ ﮐﺮد‪ ،‬و ﺑﺤﺚ هﺎى ﺑﻴﺸﻨﺮ را اﻣﻴﺪوارم ﮐﻪ در ﺑﺤﺚ ﺁزاد‬
‫ﭘﺎﻳﺎن ﺟﻠﺴﻪ ﺑﻨﻮان ﻣﻮرد ﻣﺪاﻗﻪ ﻗﺮار داد‬

‫‪ -4‬ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ ﻧﮑﺘﻪ اﻳﻨﮑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ى ﻋﻠﻢ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ از ﻧﻈﺮ ﻣﻮﺿﻮﻋﻰ ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ هﺎى ﻋﻠﻮم ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ از‬
‫ﻧﻈﺮ ﺁﻧﭽﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻓﻠﺴﻔﻰ ﻋﻠﻮم اﺳﺖ ﻧﻴﺰ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﺨﺶ هﺎى ﻣﺨﺘﻠﻔﻰ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﻮد‪ .‬اول ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﮏ‪،‬‬
‫ﻳﻌﻨﻰ ﮐﻠﻰ ﺗﺮﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎﻩ هﺎ در ﺑﺎرﻩ ى ﺟﻬﺎن ﻧﻈﻴﺮ ﻣﺪل هﺎى ﻋﻠﻤﻰ ﻳﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺷﻨﺎﺳﻰ‬
‫)‪ ،(Epistemology‬ﻧﻈﻴﺮ ﺗﺌﻮرﻳﻬﺎى ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻳﺎ ﻣﺒﺎﻧﻰ و ﭘﻴﺶ ﻓﺮض هﺎى ﻓﻠﺴﻔﻰ ﮐﻪ در ژررﻓﺎى هﺮﮔﻮﻧﻪ داﻧﺶ ﺑﺸﺮ‬
‫ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ ﻣﺜﻸ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪى ﻣﻮﺿﻮع ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻴﻦ ﻋﻴﻨﻴﺖ و ذهﻨﻴﺖ‪ .‬ﻳﺎ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ارزش ﺷﻨﺎﺳﻰ‬
‫)‪ ،(Axiology‬ﻧﻈﻴﺮ ﺗﺌﻮرﻳﻬﺎى ارزش اﺧﻼﻗﻰ و ﮐﻸ ارزش هﺎﻳﻰ را ﮐﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻓﻠﺴﻔﻪ ى ﻋﻠﻮم ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻮﺟﻮد‬
‫ﺁوردﻩ‪ ،‬ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻳﺎ ﺗﻀﻌﻴﻒ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺁﻧﭽﻪ در اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻰ اﺳﺎﺳﺄ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻦ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻴﺰﻳﮏ اﺳﺖ‪ .‬ﻻزم ﺑﻪ ﺗﺬﮐﺮ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ در ﺑﻴﻦ ﺑﻌﻀﻰ ﻣﮑﺎﺗﻴﺐ ﻓﻠﺴﻔﻰ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ ﺑﺨﺶ ﻣﻌﻴﻨﻰ از ﻣﺎرﮐﺴﻴﺴﺖ هﺎ‪ ،‬ﻟﻐﺖ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﮏ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى اﻳﺴﺘﺎﻳﻰ ﺑﻪ ﮐﺎر‬
 ‫ﻣﻰ رود‪ ،‬ﮐﻪ ﮐﺎرﺑﺮد اﻧﮕﻠﺲ در ﻣﻘﺪﻣﻪ ى ﺁﻧﺘﻰ دورﻳﻨﮓ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ درک ﺑﺎ ﻣﻌﻨﺎى ﻓﻠﺴﻔﻰ اﻳﻦ اﺻﻄﻼح ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻰ‬
‫ﮐﻠﻰ ﺗﺮﻳﻦ دﻳﺪﮔﻪ هﺎ در ﺑﺎرﻩ ى ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻨﻔﺎوت اﺳﺖ‪ ،‬و در واﻗﻊ ﻣﻨﺎﻓﻴﺰﻳﮏ هﻤﺎﻧﻘﺪر ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻳﮏ دﮔﻢ و‬
‫ﺟﺰم اﻳﺴﺘﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻋﻠﻢ‪ .‬ﺑﻪ هﺮﺣﺎل ﺑﻰ ﺿﺮر ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺗﺎﮐﻴﺪ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﻦ در اﻳﻨﺠﺎ از اﺻﻄﻼح‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻴﺰﻳﮏ ﻣﻌﻨﻰ اﺧﻴﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ در ﺗﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﮐﺎر ﺑﺮد ﭘﺎول ادواردز‪ ،Paul Edwards‬در داﺋﺮة اﻟﻤﻌﺎرف ﻓﻠﺴﻔﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -5‬و ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﭘﻨﺠﻤﻴﻦ ﻧﮑﺘﻪ اﻳﻨﮑﻪ‪ ،‬در ﻓﻠﺴﻔﻪ ى ﻋﻠﻢ ‪ ،‬در ﭼﻨﺪ دهﻪ ى ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ را‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺷﮑﻞ ﮔﻴﺮى ﺗﺌﻮرﻳﻬﺎى ﻋﻠﻤﻰ ﺗﺸﮑﻴﻞ دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ دو ﻧﻈﺮﻳﻪ ى اﺻﻠﻰ راﻳﺞ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﻧﻈﺮﻳﻪ‬
‫ى ﺗﻮﻣﺎس ﮐﻮن و ﻧﻈﺮﻳﻪ ى ﮐﺎرل ﭘﺎﭘﺮ‪ .‬اوﻟﻰ ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ى ﺳﻮﺑﮋﮐﺘﻴﻮﻳﺴﺘﻰ ﻳﺎ ذهﻦ ﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ ﺷﻬﺮت ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ و دوﻣﻰ‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ى اﺑﮋﮐﺘﻴﻮﻳﺴﺘﻰ ﻳﺎ ﻋﻴﻦ ﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﻦ ﻻزم ﻣﻰ داﻧﻢ ﮐﻪ ﻣﺨﺘﺼﺮى درﺑﺎرﻩ ى هﺮﻳﮏ از اﻳﻦ‬
‫دوﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺑﺪهﻢ‪ ،‬ﭼﻪ اﻳﻦ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻘﺪﻣﻪ ى ﺧﻮﺑﻰ ﺑﺮاى ورود ﺑﻪ ﻣﺒﺤﺚ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ى اول ‪ -‬ﺗﻮﻣﺎس ﮐﻮن ﻣﻐﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻠﻮم ﺑﺮﻣﺒﻨﺎى ﭘﺎرادﻳﻢ ) ‪ (Paradigm‬ﺑﺎ ﺳﺮﻣﺸﻖ هﺎى ﻣﻌﻴﻦ ﺟﻠﻮ ﻣﻰ‬
‫روﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺮﻣﺸﻖ هﺎ در زﻣﺎن هﺎى ﻋﺎدى ﭘﻴﺶ ﻓﺮض ﻓﺒﻮل ﺷﺪﻩ ى داﻧﺸﻤﻨﺪان هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﺮاى‬
‫ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻮرد ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺧﻮد هﻴﭽﮕﺎﻩ ﺑﻪ اﺑﻦ اﺻﻮل ﺷﮏ ﻧﻤﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻸ در ﭘﺎرادﻳﻢ ﻧﻴﻮﻧﻮﻧﻰ‪ ،‬زﻣﺎن و ﻣﮑﺎن ﻣﺴﺘﻘﻞ‬
‫از هﻢ وﺟﻮد ﺧﺎرﺟﻰ داﺷﺘﻪ‪ ،‬و در اﺑﻦ ﺳﻴﺴﺘﻴﻢ ﻧﻴﺮو ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ﺟﺮم و ﺷﺘﺎب ‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﺗﻮﻣﺎس‬
‫ﮐﻮن‪ ،‬هﺮﮔﺎﻩ ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدى از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ ،‬ﺧﻮد ﭘﺎرادﻳﻢ را زﻳﺮ ﻋﻼﻣﺖ ﺳﺌﻮال ﻗﺮار دهﻨﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺷﺮاﺑﻂ‬
‫ﺑﺤﺮاﻧﻰ ﺑﻮﺟﻮد ﺁﻣﺪﻩ و ﮐﻢ ﮐﻢ ﭘﺎرادﻳﻢ ﺟﺪﻳﺪى ﺷﮑﻞ ﻣﻰ ﮔﻴﺮد ﮐﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻳﮏ اﻧﻘﻼب ﻋﻠﻤﻰ‪ ،‬ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﭘﺎرادﻳﻢ ﻗﺪﻳﻤﻰ‬
‫ﻣﻰ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﮐﻮن در ﺗﺤﻠﺒﻞ ﺧﻮد ازﻣﺜﺎل ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻰ ﺗﺌﻮرى ﻧﺴﺒﻴﺖ اﻧﺸﺘﻴﻦ ﺑﺠﺎى ﺗﺌﻮرى ﻣﮑﺎﻧﻴﮏ ﻧﻴﻮﺗﻮن ﮐﻪ در ﭘﻰ ﺑﺤﺮان ﻧﺎﺷﻰ‬
‫از ﺁزﻣﺎﺑﺸﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﻮر ﻣﻮرﻟﻰ‪-‬ﻧﻴﮑﻠﺴﻮن ﺑﻮﺟﻮد ﺁﻣﺪﻩ ﺳﻮد ﺟﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻬﺮﺣﺎل ﻃﺒﻖ اﺑﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ‪ ،‬ذهﻨﻴﺖ‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺴﺎﺋﻞ و راﻩ ﺣﻞ هﺎى ﻣﻮرد ﺟﺴﺘﺠﻮى ﺁﻧﻬﺎ را ﺷﮑﻞ ﻣﻰ دهﺪ‪ ،‬و ﻣﮕﺮ در زﻣﺎﻧﻬﺎى‬
‫ﺑﺤﺮاﻧﻰ‪ ،‬واﻗﻌﺒﺖ هﺎى ﻋﻴﻨﻰ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﻨﻮرﻳﮏ‪-‬ﻓﻠﺴﻔﻰ ﺑﻪ ﺑﺎر ﻧﻤﻰ ﺁورﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﻋﻠﺖ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ را ﺳﻮﺑﮋﮐﻨﻴﻮﻳﺴﺘﻰ‬
‫ﻣﻰ داﻧﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﮐﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻧﻮد در ﺻﺪ اوﻗﺎت‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﺑﻄﻮر ﻋﺎدى ﺟﻠﻮ ﻣﻰ رود‪ ،‬و ﻃﺒﻖ اﺑﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ‪ ،‬در ﺁن ذهﻦ‬
‫ﺑﺮﻋﻴﻦ ﺗﻔﺪم دارد‪ .‬ﻻزم ﺑﻪ ﺗﺬﮐﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻃﺮح اهﻤﻴﺖ ﺗﺎرﻳﺦ در اﺑﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ‪ ،‬ﺁن را ﺑﻮﻳﮋﻩ ﺑﺮاى ﻣﻮرﺧﻴﻦ ﻋﻠﻢ ) از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﺧﻮد ﭘﺎﻳﻪ ﮔﺬاران ﺁن( ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ى دوم‪ -‬ﮐﺎرل ﭘﺎﭘﺮ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ در هﺮ زﻣﺎن ﻣﻌﺒﻦ‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺗﺌﻮرﻳﻬﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻰ‬
‫ﮐﻪ ﻣﻮرد ﺗﺘﺒﻊ ﻋﻠﻤﻰ ﻓﺮار ﻣﻰ دهﻨﺪ‪ ،‬ﻃﺮح ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ او‪ ،‬ﺗﻨﻮرى هﺎى ﻋﻠﻤﻰ اﺑﻦ ﺧﺎﺻﻴﺖ را دارﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻪ‬
‫ﺁﺷﮑﺎرا ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻓﺎﺑﻞ ﻧﻔﻰ هﺴﺘﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻰ ﻣﺜﻸ ﺟﻤﻠﻪ ى "ﺁﺳﻤﺎن هﻢ ﻣﻰ ﺑﺎرد و هﻢ ﻧﻤﻰ ﺑﺎرد"‪ ،‬ﺗﺌﻮرى‬
‫ﻋﻠﻤﻰ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻔﻰ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻟﻴﮑﻦ ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻨﮑﻪ "ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﻪ دور زﻣﻴﻦ ﻣﻰ ﭼﺮﺧﺪ" ﺗﺌﻮرى ﻋﻠﻤﻰ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﭼﺮاﮐﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻔﻰ اﺳﺖ‪ ،‬هﻤﺎﻧﻄﻮرﮐﻪ ﮐﭙﺮﻧﻴﮏ ﺑﺎ ﻧﻔﻰ ﺁن ﻣﺒﻨﺎى اﺛﺒﺎت ﺗﻨﻮرى ﺧﻮد ﺑﻌﻨﻰ ﮔﺮدش زﻣﻴﻦ ﺑﻪ دور ﺧﻮرﺷﻴﺪ‬
‫را ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﮔﺮ ﮐﺴﻰ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻧﺸﺎن دهﺪ ﮐﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ در ﺟﺎﻳﻰ ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺗﺌﻮرى ﺑﻄﻠﻤﻴﻮﺳﻰ را رد‬
‫ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻃﺒﻖ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ‪ ،‬ﺗﺌﻮرﻳﻬﺎى ﻋﻠﻤﻰ ‪ ،Falsifiable‬ﻳﻌﻨﻲ ﻗﺎﺑﻞ رد ﮐﺮدن هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎﻻ هﺮ داﻧﺸﻤﻨﺪى ﺑﺎ اراﺋﻪ ى ﺗﺌﻮرى‬
‫ﻋﻠﻤﻰ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻧﺸﺎن ﻣﻰ دهﺪ ﮐﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ى او در ﺻﻮرت اﺛﺒﺎت ﭼﻪ ﭼﻴﺰى رد ﻣﻰ ﺷﻮد و هﻢ ﺧﻮد وى و هﻢ‬
‫دﻳﮕﺮ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺳﻌﻰ در رد ﮐﺮدن ﺁن ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ درﺟﻪ اى ﮐﻪ ﻳﮏ ﺗﻨﻮرى ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﮐﻮرﻩ ى اﻳﻦ ﺁزﻣﻮن ﺳﺨﺖ‪،‬‬
‫ﺳﺮﻓﺮاز ﺑﻴﺮون ﺁﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ هﻤﺎن ﻧﺴﺒﺖ هﻢ ﺻﺤﻴﺢ ﺗﺮ از ﺗﻨﻮرى رﻗﻴﺐ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در ﮐﺎرهﺎى ﻋﻠﻤﻰ‪ ،‬ﺁن ﺗﻨﻮرى‬
‫ﺗﺮﺟﻴﺢ دادﻩ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻟﻴﮑﻦ ﭘﺮوﺳﻪ ى ﺗﺪوﻳﻦ و ﺗﺎﻳﻴﺪ و رد ﺗﻨﻮرى هﺎى ﻋﻠﻤﻰ هﻴﭽﮕﺎﻩ ﭘﺎﻳﺎن ﻧﻤﻰ ﺑﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫اﻟﺒﻨﻪ هﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻢ ‪ ،‬اﮔﺮ ﺗﺌﻮرى اى اﺻﻸ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺁﻧﮑﻪ ﻗﺎﺑﻞ رد ﮐﺮدن ﻧﺒﺎﺷﺪ ) ﺑﻌﻨﻰ ﻧﻈﻴﺮﺁﺳﻤﺎن ﻣﻰ ﺑﺎرد و هﻢ‬
‫ﻧﻤﻰ ﺑﺎرد‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ( و ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ در اﻳﻦ ﺁزﻣﻮن ﻣﻮﻓﻖ ﺷﻮد‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻣﻌﺒﺎر اول ﺑﻌﻨﻰ ﺁﻧﭽﻪ ﺁن را ﺗﻨﻮرى ﻋﻠﻤﻰ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‬
‫را ﻧﺪارد‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﻤﻰ ﺗﻮان ﺁن را ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ارﺟﻊ ﺗﺮﻳﻦ ﺗﻨﻮرى ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻨﻮرﻳﻬﺎﺑﻰ ﻓﺎﺑﻠﻴﺖ ﺁﻧﺮا‬
‫دارﻧﺪ ﮐﻪ هﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻌﻨﺎﺑﻰ را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺣﻤﻞ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
 ‫از ﻧﻈﺮ ﭘﺎﭘﺮ‪ ،‬ﻣﺎرﮐﻴﺴﻢ و ﻣﮑﻨﺐ رواﻧﺸﻨﺎﺳﻰ ﺗﺤﻠﻴﻠﻰ )‪ (Psychoanalysis‬از اﻳﻦ دﺳﺘﻪ ﺗﺌﻮرى هﺎ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﺮاﮐﻪ‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ رد ﺷﺪﻧﺸﺎن ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ ﮐﻨﻢ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﺎﭘﺮ اﺑﮋﮐﺘﻴﻒ ﻳﺎ ﻋﻴﻨﻰ ﺧﻮاﻧﺪﻩ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﺮاﮐﻪ ﻋﻴﻨﻴﺖ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﻧﻴﺎز ﻃﺮح ﻣﺪل هﺎى ﺗﻨﻮرﻳﮏ ﻣﺨﺘﻠﻒ داﻧﺸﻤﻨﺪان در هﺮ ﻟﺤﻈﻪ را ﻻزم ﻣﻰ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬وﻧﻪ ﭘﻴﺶ ﻓﺮض هﺎى‬
‫ﭘﺎرادﻳﻢ )ﺳﺮﻣﺸﻖ( هﺎى ﺗﺎرﻳﺨﻰ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﺁﺷﮑﺎر اﺳﺖ ﮐﻪ ﻃﺒﻖ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ‪ ،‬ﺗﻨﻮرﻳﻬﺎ اﻧﻌﮑﺎس ﻋﻴﻨﻴﺖ ﻧﺒﻮدﻩ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ ﻣﺪل هﺎى ذهﻨﻰ )‪ (Apriori‬ﮐﺎﻧﺖ ﺷﺒﺎهﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬و ﭘﺎﭘﺮ ﺗﺎ ﺁﻧﺠﺎ ﭘﻴﺶ ﻣﻰ رود ﮐﻪ هﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﺼﻮر وﺟﻮد‬
‫اﺳﻘﺮاء‪ Induction‬در ﻋﻠﻮم را ﭘﻮچ اﻋﻼم ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻈﺮﻳﺎت دﻳﮕﺮ‪ -‬ﻧﻈﺮﻳﺎت ﮐﻮن در ﮐﺘﺎب ﺳﺎﺧﺘﺎز اﻧﻘﻼب هﺎي ﻋﻠﻤﻲ و ﻧﻈﺮﻳﺎت ﭘﺎﭘﺮ ﺑﻮﻳﮋﻩ در ﮐﺘﺎب داﻧﺶ‬
‫ﻋﻴﻨﻲ‪ Objective Knowledge‬ﻃﺮح ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻰ ﻓﻼﺳﻔﻪ ى ﻋﻠﻢ ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻤﺮﻻﮐﺎﺗﻮس )‪،(Imre Lakatos‬‬
‫ﻧﻮﻋﻰ ﻧﻈﺮﻳﻪ ى ﻣﻴﺎﻧﻪ اﻳﻦ دو را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬و ﻋﺪﻩ اى دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﻧﻈﻴﺮ ﭘﺎول ﻓﻴﺮﺁﺑﻨﺪ )‪ (Paul Feyerabend‬اﺳﺎﺳﺄ‬
‫ﺑﻪ وﺟﻮد هﺮﮔﻮﻧﻪ ﺳﻨﺎرﻳﻮﻳﻰ در ﻣﻮرد ﺷﮑﻞ ﮔﻴﺮى ﺗﺌﻮرﻳﻬﺎى ﻋﻠﻤﻰ ﺷﮏ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫از ﻧﻈﺮﭘﺎول ﻓﻴﺮﺁﺑﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻈﺮﺑﻪ ﭘﺎﭘﺮﮐﻪ ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ ﻋﻴﻨﻴﺖ و ذهﻨﻴﺖ‪ ،‬ﺟﻬﺎن ﺳﻮﻣﻰ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﺌﻮرﻳﻬﺎى ﻋﻠﻤﻰ و ﻧﻬﺎدهﺎ و‬
‫اﺑﺰارهﺎى ﺳﺎﺧﺖ ﺑﺸﺮ را هﻢ ﻃﺮح ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬اﺷﮑﺎﻟﻰ ﻧﺪارد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ او ﺗﻔﺴﻴﻢ ﺑﻪ ﻋﻴﻨﻴﺖ و ذهﻨﻴﺖ ﮐﻪ در ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻪ اﻗﻸ از زﻣﺎن اﻓﻼﻃﻮن راﻳﺞ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻋﻠﻤﻰ زﻳﺎدى را ﻃﺮح و ﺣﻞ ﮐﻨﺪ و ﻟﻴﮑﻦ در ﺑﺎرﻩ ى‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ى ﭘﺎﭘﺮ ﭼﻨﻴﻦ ادﻋﺎﻳﻰ ﻧﻤﻰ ﺗﻮان ﮐﺮد‪ ،‬و هﻴﺢ ﻣﺴﻨﻠﻪ ى ﺗﺎزﻩ اى در ﻋﻠﻢ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﺑﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ‪ ،‬ﻧﻪ ﻃﺮح و ﻧﻪ ﺣﻞ‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫از ﻧﻈﺮ ﻣﻦ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻰ اذﻋﺎن ﮐﺮد ﮐﻪ از اﻳﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ‪ ،‬ﺣﻖ ﺑﺎ ﻓﻴﺮاﺑﻨﺪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﺒﺎﻳﺴﺘﻰ ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﺮد ﮐﻪ‬
‫ﻧﻄﺮﻳﻪ ى اﻓﻼﻃﻮن ‪ 2000‬ﺳﺎل ﻓﺮﺻﺖ ﺁزﻣﺎﻳﺶ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﻧﻈﺮﻳﻪ ى ﭘﺎﭘﺮ ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﻳﮏ رﺑﻊ ﻗﺮن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻄﻮر‬
‫ﻣﺤﺪود در ﻣﺠﺎﻣﻊ ﻋﻠﻤﻰ ﻣﻄﺮح ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺗﺎزﻩ ﺑﺮﺧﻰ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎن ﻧﻈﻴﺮ داﻧﻴﻞ ﺑﻞ )‪ (Daniel Bell‬ﺗﺼﻮر ﻣﻰ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﻧﻈﺮﻳﻪ ى ﭘﺎﭘﺮﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ ﺑﺮﺧﻰ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻰ راﺟﻊ ﺑﻪ ﮔﺮوﻩ ﺑﻨﺪﻳﻬﺎى ﺟﺪﻳﺪ اﺟﻨﻤﺎﻋﻰ‪،‬‬
‫ﻳﻌﻨﻰ ﺁﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﮐﺎرﮔﺮان داﻧﺶ ) ‪ (Knowledge Workers‬ﻣﻰ ﺧﻮاﻧﻨﺪ را‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ دهﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ اﺣﻮال ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ‬
‫هﻢ ﻣﻮﺿﻮع ﮐﻤﻰ ﻓﺮﺻﺖ ﺁزﻣﺎﻳﺶ دﻟﻴﻠﻰ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ اﻧﺘﻈﺎر را ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻧﻘﺪ و ﺑﺮرﺳﻰ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪] .‬ﻳﺎدداﺷﺖ ‪-2004‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﺎﭘﺮ در رد ﺑﺎزﺑﻴﻨﻲ‪ Verification‬و اﺳﺘﻘﺮأ‪Induction‬اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻳﮏ ﻧﻘﺪ ﺟﺎﻟﺐ از ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﺎﭘﺮ‪،‬‬
‫رﺟﻮع ﮐﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﮐﺘﺎب ﺟﺪﻳﺪ ﻣﺎرﺗﻴﻦ ﮔﺎردﻧﺮ‪ Martin Gardner‬ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ‪Are Universes Thicker Than‬‬
‫‪.[sBlackberrie‬‬

‫در واﻓﻊ ﻣﻮﺿﻮع ﺟﺪل ﻧﻄﺮﻳﺎت ﭘﺎﭘﺮ‪ ،‬ﮐﻮن و دﻳﮕﺮ ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮات ﺟﺎرى در ﻓﻠﺴﻔﻪ ى ﻋﻠﻢ ﺁﻧﻘﺪر زﻧﺪﻩ و ﺟﻮان اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻰ ﻣﻰ ﺗﻮان ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻧﻬﺎﻳﻰ را ﺑﺮاى دﻓﺎع از هﺮﮐﺪام ﺁﻧﻬﺎ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻮﻳﮋﻩ ﺑﻰ ﺗﻮﺟﻬﻰ ﺳﻨﺖ هﺎى‬
‫اﺻﻠﻰ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﺮﺻﻪ ‪ ،‬هﺮﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮ ﻣﺸﮑﻼت دﻗﻴﻖ ﺗﺮ ﮐﺮدن ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺑﺤﺚ اﻓﺰودﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫و اﻣﺎ ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﻧﮑﺎت ﻃﻮﻻﻧﻰ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺘﻦ اﺻﻠﻰ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻰ اﻳﻦ ﺟﻠﺴﻪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻓﻠﺴﻔﻪ ى ﻋﻠﻢ در ﻗﺮن‬
‫ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺑﭙﺮدازم ‪.‬‬

‫ﻋﻠﻮم در ﺳﺎﻟﻬﺎي ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻗﺮن ﻧﻮزدهﻢ و ﺁﻏﺎز ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ‪:‬‬

‫در ﭘﺎﻳﺎن ﻗﺮن ﻧﻮزدهﻢ دﻳﮕﺮ ﮐﺎرﺑﺮد اﺻﻮل ﻋﻠﻤﻰ ﻣﺪرن در ﻋﺮﺻﻪ هﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺘﻪ و دﻗﺖ ﺁزﻣﺎﻳﺸﺎت‬
‫ﻋﻠﻤﻰ ﺑﻪ ﺣﺪى ﻣﻰ رﺳﺪ ﮐﻪ اﻣﮑﺎن ﺁﺷﮑﺎر ﺷﺪن ﮐﺎﺳﺘﻰ هﺎى ﺧﻮد اﻳﻦ اﺻﻮل اوﻟﻴﻪ ﻓﺮاهﻢ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﺁﻏﺎز ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ‪،‬‬
‫ﮐﻮﺷﺶ هﺎى ﻧﻮع ﺟﺪﻳﺪى در ﻋﻠﻮم ﺁﻏﺎز ﻣﻰ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﺎﻳﻠﻰ ﮐﻪ دو ﺳﻪ ﻗﺮن ﻓﺒﻞ از اﻳﻦ ﺛﺎرﻳﻎ در ﻣﺮﮐﺰ ﺗﻮﺟﻪ‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻗﺮار داﺷﺖ‪ ،‬ﺗﻔﺎوت اﺻﻠﻰ دارد‪ .‬وﻇﺎﻳﻔﻰ ﮐﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان اﻳﻦ ﻋﺼﺮ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﻰ دهﻨﺪ از ﺟﻬﺎت‬
‫ﺑﺴﻴﺎرى ﺷﺒﻴﻪ اهﺪاﻓﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ دﮐﺎرت و ﻧﻴﻮﺗﻮن در ﻗﺮون ﺷﺎﻧﺰدﻩ و هﻔﺪﻩ ﺑﺮاى ﺗﺘﺒﻌﺎت ﻋﻠﻤﻰ ﺧﻮد ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻨﻈﻮر اﻳﻨﮑﻪ ﻋﻠﻮم ﺟﺪﻳﺪ دﻳﮕﺮ وﻇﻴﻔﻪ اﺻﻠﻰ ﺧﻮد را ﻧﻪ اراﺋﻪ راﻩ ﺣﻞ ﺑﺮاى ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻌﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ارزﻳﺎﺑﻰ از اﺻﻮل‬
‫ﭘﺎﻳﻪ اى ﻋﻠﻮم و ﺗﺪوﻳﻦ ﺁﻟﺘﺮﻧﺎﺗﻴﻮ هﺎى ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺠﺎى ﺁﻧﭽﻪ ﻃﻰ ﺳﻪ ﻗﺮن "اﺻﻮل ﻻﻳﻨﻐﻴﺮ" ﺗﺼﻮر ﻣﻰ ﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺮار ﻣﻰ دهﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﻸ در ﻋﺮﺻﻪ ﻓﻴﺰﻳﮏ‪ ،‬ﮐﺎﻧﻮن ﺗﻮﺟﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان اﻳﻦ ﻋﺼﺮ از ﻣﺤﺪودﻩ ى رد ﻳﺎ ﻗﺒﻮل راﻩ ﺣﻞ هﺎى ﻣﻌﻴﻦ ﺑﺮاى ﻣﺴﺎﻳﻞ‬
 ‫ﻋﻤﻠﻰ ) در ﭼﺎرﭼﻮب ﻓﻴﺰﻳﮏ ﻧﻴﻮﺗﻮﻧﻰ ( ﻓﺮاﺗﺮ رﻓﺘﻪ‪ ،‬و ﺗﺪوﻳﻦ ﻣﺒﺎﻧﻰ ﻧﻮﻳﻦ ﻋﻠﻢ ﻓﻴﺰﻳﮏ ﺑﻪ ﻣﺴﺄﻟﻪ روز اﻳﻦ ﻋﻠﻢ ﺗﺒﺪﻳﻞ‬
‫ﻣﻰ ﺷﻮد‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻃﺮح ﻧﻈﺮﻳﺎت ﺟﺪﻳﺪ در ﻋﺮﺿﻪ ﻓﻴﺰﻳﮏ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺧﻮد اﻳﻦ ﻋﻠﻢ ﻣﺤﺪود ﻧﻤﺎﻧﺪﻩ‪ ،‬و ﺑﻪ ﮐﻞ ﻧﮕﺮش هﺎى‬
‫ﻋﻠﻤﻰ‪-‬ﻓﻠﺴﻔﻰ ﺑﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬و ﺣﺘﻰ ﺑﺎﻋﺚ ﺁﻏﺎز ﻣﺸﺎﺟﺮات ﻓﻠﺴﻔﻰ ﻋﻈﻴﻤﻰ در ﺑﺎرﻩ ى ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ هﺎى‬
‫ﺑﺸﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫هﻤﻴﻦ ﺣﺮﮐﺖ را در ﻣﻮرد ﻋﻠﻮم دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ هﺎى ﮐﻤﺘﺮ ﻣﻰ ﺗﻮان ﻣﺸﺎهﺪﻩ ﮐﺮد‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﺮدازان ﻣﮑﺎﺗﻴﺐ ﻗﺪﻳﻤﻰ‬
‫ﻓﮑﺮى‪ ،‬از ﻣﺬهﺒﻴﻮن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ اﻣﭙﺮﻳﺴﻴﺴﺘﻬﺎ و ﻣﺎرﮐﺴﻴﺴﺘﻬﺎ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻮج ﺗﺎرﻳﺨﻰ ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ اراﺋﻪ ﺗﻮﺟﻴﻬﺎت‬
‫ﺟﺪﻳﺪى ﺑﺮاى ﻗﺎﺑﻞ ﻓﺒﻮل ﻧﻤﻮدن ﻣﺠﺪد ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻰ هﺎى ﺧﻮد ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در اﺑﻦ رهﮕﺬر‪ ،‬ﮔﺎهﻰ دﺳﺘﺎوردهﺎى ﻋﻠﻮم ﺟﺪﻳﺪ‬
‫ﻧﻔﻰ ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻰ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻣﺤﮑﻮم ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ هﺎى اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺁﻣﻴﺰى از ﻋﻠﻢ ﺧﻮد دارﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﻣﻮاﻗﻌﻰ‬
‫ﻧﻴﺰ هﺮﮔﻮﻧﻪ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺑﻴﻦ دﻳﺪﮔﺎهﻬﺎى ﺟﺪﻳﺪ ﻋﻠﻤﻰ و ﻣﮑﺎﺗﻴﺐ ﻓﺪﻳﻢ ﻓﮑﺮى اﻧﮑﺎر ﺷﺪﻩ‪ ،‬و اﺑﻦ ﺗﺼﻮر اﻟﻘﺎ ﻣﻰ ﺷﻮد ﮐﻪ‬
‫ﮔﻮﻳﻰ هﻤﻪ ى ﺟﺪاﻟﻬﺎ "هﻴﺎهﻮى ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺮاى هﻴﭻ" ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ ﺁﺷﻔﺘﻪ ﺑﺎزارى ﺷﮑﻞ ﻣﻰ ﮔﻴﺮد‪ .‬درﻳﮏ ﮔﻮﺷﻪ‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان هﺮ روز ﺁزﻣﺎﺑﺶ ﺟﺪﺑﺪى ﺑﺮاى ﺛﺄﺑﻴﺪ ﻳﺎ رد ﺗﺌﻮرﻳﻬﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ اراﺋﻪ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ ﻳﺎ اﺑﻨﮑﻪ ﻧﻈﺮﺑﺎت ﺟﺪﻳﺪى ﺑﺮاى‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮ دﮔﺮﮔﻮﻧﻪ ﺁزﻣﺎﺑﺸﻬﺎ اراﺋﻪ ﻣﻰ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬در ﺳﻨﮕﺮ ﻣﺮﺷﺪان ﻣﮑﺎﺗﻴﺐ ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﮔﺎهﻰ اﺳﺘﻔﺎدﻩ از هﺮ وﺳﻴﻠﻪ اى ﺗﺎ‬
‫ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﮑﻨﺐ را از ﺿﺮﺑﺎت اﻳﻦ ﺗﻮﻓﺎن ﺳﻬﻤﮕﻴﻦ در اﻣﺎن دارد‪ ،‬ﻣﺠﺎز داﻧﺴﺘﻪ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ .‬در ﻣﺤﻠﻪ ى‬
‫ﺻﻨﻌﺘﮕﺮان ﮔﻮﻳﻰ هﻨﻮز ﮐﺴﻲ ﻣﻌﺘﻔﺪ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ اﺑﻦ ﺗﺤﻮﻻت ﺁﻧﻬﺎ را ﻧﻴﺰ ﺑﻰ ﻧﺼﻴﺐ ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﮕﺬارد و ﮐﻤﺎﮐﺎن ﺣﺮﻓﻪ‬
‫هﺎى ﻣﻮﺟﻮد هﻤﭽﻮن ﺧﺪاﺑﺎن ﺁﺳﻤﺎﻧﻰ ﺟﺎوداﻧﻪ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﻋﻮام ﻧﻴﺮ اﻧﮕﺸﺖ ﺣﻴﺮت ﺑﻪ دﻧﺪان ﻣﻰ ﮔﺰﻧﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ در اﺑﻦ ﺻﺤﺮاى ﻣﺤﺸﺮ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺟﻬﻞ و ﺧﺮد را از هﻢ ﺗﻤﻴﺰ دهﻨﺪ‪ .‬ﺑﻴﻬﻮدﻩ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﮑﻰ از ﺑﺮﺣﺴﺘﻪ ﺗﺮﻳﻦ‬
‫ﺷﺨﺼﻴﺖ هﺎى ﺟﻨﺒﺶ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﻰ اﺑﻦ دوران ﺑﻌﻨﻰ ﻟﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﻋﺪم ﺗﺨﺼﺺ در ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻓﻠﺴﻔﻰ ﺑﻨﺎﮔﺎﻩ ﺧﻮد‬
‫را ﻣﻮﻇﻒ ﺑﻪ دﻓﺎع از ﻧﻈﺮﺑﺎت ﻓﻠﺴﻔﻰ ﻣﺎرﮐﺴﻴﺴﻢ دﻳﺪﻩ و ﺑﻪ ﺗﺪوﺑﻦ ﮐﻨﺎﺑﻰ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ هﺎى ﻋﻠﻢ ﻓﻴﺰﻳﮏ ﻣﻲ‬
‫ﭘﺮدازد‪.‬‬

‫ﺑﺎ وﺟﻮد هﻤﻪ ى "ﻣﺪ اﻓﻌﺎت" ﻣﮑﺘﺒﻰ‪ ،‬ﻳﮏ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻏﻴﺮﻓﺎﺑﻞ ﮐﻨﻤﺎن ﺑﻮد‪ ،‬و ﺁﻧﻬﻢ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ هﺎى ﺳﺮﻳﻊ در ﻋﻠﻮم‪ ،‬ﺑﻮﻳﮋﻩ‬
‫در ﻋﺮﺻﻪ هﺎى ﻓﻴﺰﻳﮏ‪ ،‬ﺑﻴﻮﻟﻮژى‪ ،‬و ﻣﻨﻄﻖ رﻳﺎﺿﻰ ﺑﻮد‪ ،‬ﮐﻪ هﻤﭽﻮن ﺁذرﺧﺸﻰ ﻣﻠﺘﻬﺐ ﺑﺮ دﻳﻮارهﺎى ﺗﺼﻮرات‬
‫ﻣﮑﺎﺗﻴﺐ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺁﺛﺶ اﻓﮑﻨﺪﻩ و در ﺁﻧﺎن ﺷﮑﺎف هﺎﻳﻰ ﺗﻌﺒﻴﻪ ﻣﻰ ﮐﺮد‪ ،‬ﮐﻪ ﺗﺮﻣﻴﻢ ﺁن هﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺎدﮔﻰ ﻣﻴﺴﺮ ﻧﻤﻰ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺮدﻳﺪ در اﺻﻮل ﻓﻴﺰﻳﮏ ﻧﻴﻮﺗﻮﻧﻰ ﭼﻨﺎن ﻟﺮزش ﺑﺮ اﻧﺪام ﻣﮑﺎﺗﻴﺐ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻓﻠﺴﻔﻰ‪ ،‬اﻓﺘﺼﺎدى‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﻰ‪ ،‬و اﺟﻨﻤﺎﻋﻰ‪،‬‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎ اﻟﻬﺎم از اﻳﻦ اﺻﻮل ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻓﮑﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺗﺎ ﻣﺪت هﺎ هﻤﺎﻧﻨﺪ ﭘﺎﻧﺪوﻟﻰ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻃﺮف و ﺁﻧﻄﺮف رﻓﺘﻦ ﺁن هﺎ‪،‬‬
‫از ﻧﮕﺎهﻬﺎى ﺗﻴﺰﺑﻴﻦ ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﭘﻮﺷﻴﺪﻩ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻴﻮﻟﻮژى ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ درک اوﻟﻮﺳﻴﻮﻧﻴﺴﺘﻰ ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ هﻤﭽﻨﻴﻦ دﻳﺪﮔﺎﻩ‬
‫دﻳﺎﻟﺘﻴﮑﻰ ﺗﮑﺎﻣﻞ را ﻣﻮرد ﺗﺮدﻳﺪ ﻗﺮار ﻣﻰ دهﺪ‪ .‬ﻣﻨﻄﻖ رﻳﺎﺿﻰ ﺑﺎ رﺷﺪ ﺗﺌﻮرى ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ هﺎ‪ ،‬اﺑﺮاز ﻣﻮﺛﺮى اﻳﺠﺎد ﻣﻰ‬
‫ﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ درک ﺳﻴﺴﺘﻢ از ﺟﻬﺎن ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﮔﻮﻳﻰ ﮐﻪ هﻤﻪ ى ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ ﻣﺘﺤﺪ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻳﮑﺒﺎرﻩ‬
‫ﺑﺮﭘﻴﮑﺮهﺮﺁﻧﭽﻪ در ﮐﺘﺐ ﻣﻔﺪس ﻣﮑﺎﺗﻴﺐ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺁﻣﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺬرﮐﻔﺮوﺑﻲ دﻳﻨﻰ ﺑﭙﺎﺷﻨﺪ‪ .‬هﺮﺁﻧﭽﻪ ﺗﺎ ﺁﻧﺰﻣﺎن اﺻﻮل‬
‫"ﻻﻳﻨﻐﻴﺮ" ﻋﻠﻢ ﺗﺼﻮر ﻣﻰ ﺷﺪ ﺑﻪ "اﺻﻮل ﻻﻳﻨﻐﻴﺮ" ﻣﮑﻨﺐ‪ ،‬ﻳﺎ "اﺻﻮل ﻻﻳﺘﻐﻴﺮ ﺟﻬﺎن" و اﻣﺜﺎﻟﻬﻢ ﺗﻨﺰل ﻣﺮ ﺗﺒﻪ ﻣﻴﻴﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ اﻳﻨﮑﻪ ﺗﺤﻮﻻت ﻋﻠﻢ درﺁﻏﺎز ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ‪،‬راﻩ را ﺑﺮاى دو ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻬﻢ هﻤﻮار ﻣﻰ ﺳﺎزد‪ .‬اول ﺷﮑﻞ ﮔﻴﺮى ﻣﺒﺎﻧﻰ‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻰ ﺟﺪﻳﺪى ﺑﺮاى ﻧﮕﺮش ﺑﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ و ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ و دوم ﻣﻬﻴﺎ ﺷﺪن زﻣﻴﻨﻪ رﺷﺪ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژى هﺎى ﺟﺪﻳﺪى اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫اﻳﻨﮏ ﺑﻪ ﺟﺮأت ﻣﻰ ﺗﻮان ادﻋﺎ ﮐﺮد ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﭘﻰ رﻳﺰى ﺗﻤﺪن ﻋﺎﻟﻴﺘﺮى ﺑﺮاى ﺑﺸﺮﻳﺖ را دارا ﻣﻰ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در دو ﻗﺴﻤﺖ‬
‫زﻳﺮ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ هﺮﮐﺪام از اﻳﻦ دو ﻧﺘﻴﺠﻪ را ﺑﺎ دﻓﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮى ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻓﺮار ﻣﻰ دهﻢ‪.‬‬

‫ﻗﺴﻤﺖ اول‪:‬‬
‫دﺳﺘﺎوردهﺎي ﻓﻴﺰﻳﮏ ﻧﻮ‬
‫ﻓﻴﺰک ﻣﻬﻤﻨﺮﻳﻦ ﻋﺮﺻﻪ ﺗﺤﻮﻻت ﻋﻠﻤﻰ ﻓﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ را ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﻰ داد‪ .‬ﻃﺮح ﻓﺮﺿﻴﻪ ﻧﺴﺒﻴﺖ در اﺑﻨﺪاى اﻳﻦ ﻗﺮن‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﺁﻟﺒﺮت اﻧﺸﺘﻴﻦ ﻣﻌﻨﺎى ﺟﺪﻳﺪى ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻓﻴﺰﻳﮏ داد‪ .‬دﻳﮕﺮ زﻣﺎن و ﻣﮑﺎن ﺑﻌﻨﻮان دو ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ از هﻢ ﺑﻪ ﺣﻴﺎت‬
‫ﺧﻮد ﭘﺎﻳﺎن دادﻧﺪ و دﻳﻮار ﺣﻴﻨﻰ ﮐﻪ ﻣﺎدﻩ و اﻧﺮژى را از هﻢ ﺟﺪا ﻣﻰ ﮐﺮد‪ ،‬ﻓﺮو رﻳﺨﺖ‪ .‬ﻓﻴﺰﻳﮏ ا زاﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻧﮕﺮش‬
‫ﻧﻮﻳﻨﻰ از دﻧﻴﺎى ﺑﻰ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﺰرگ هﺎى ﻧﺠﻮم و دﻧﻴﺎى ﺑﻰ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﮐﻮﭼﮏ هﺎى اﺗﻢ ﺗﺪارک دﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻓﻴﺰﻳﮏ ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺜﺒﺖ ﺗﺮﻳﻦ رﺷﺘﻪ از ﻋﻠﻮم ﻃﺒﻴﻌﻰ ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ ﺣﺘﻰ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﺮﻳﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺁن هﻢ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ در ﻣﺤﺪودﻳﺖ‬
‫ﻣﻌﻴﻨﻰ ﺻﺪق ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫اﮔﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻧﻴﻮﺗﻮﻧﻰ ﺑﺮاى ﺣﺮﮐﺖ در ﺳﺮﻋﺖ هﺎى ﭘﺎﺋﻴﻦ درﺳﺖ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﺮﻋﺖ و هﺮﭼﻪ ﻧﺰدﻳﮑﻨﺮ ﺷﺪن ﺑﻪ‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﻧﻮر‪ ،‬دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﺎى ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻧﺴﺒﻴﺖ اﻧﺸﺘﻴﻦ ﻣﻰ دادﻧﺪ‪ .‬دﻳﮕﺮ ﺣﺘﻰ زﻣﺎن و ﻣﮑﺎن "ﺛﺒﺎت‬
‫ذاﺗﻰ" ﺧﻮد را از دﺳﺖ دادﻩ و ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﮐﺎهﺶ و اﻓﺰاﻳﺶ ﭘﻴﺪا ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺟﺮم ﻳﺎ ﻣﺎدﻩ ى دوران ﻧﻴﻮﺗﻮن دﻳﮕﺮ‬
‫"ﺛﺒﺎت ذاﺗﻰ" ﺧﻮد را از دادﻩ و ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ اﻧﺮژى )و ﺑﺎﻟﻌﮑﺲ( ﻣﻰ ﺷﻮد‪ 2mc=E‬و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺎدﻳﺖ ﺣﺘﻰ ﺑﻴﺎن‬
‫ﮐﻨﻨﺪﻩ ى هﻤﻪ ى هﺴﺘﻰ ﻃﺒﻴﻌﻰ ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﻗﻠﻤﺪاد ﺷﻮد‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻪ ﺗﺮادف واﻓﻊ ﮔﺮاﻳﻰ و ﻣﺎدﻩ ﮔﺮاﻳﻰ ﺧﺪﺷﻪ وارد‬
‫ﻣﻰ ﺷﻮد‪ .‬ﺣﺘﻰ ﻟﻨﻴﻦ ﺑﺮاى دﻓﺎع از ﻣﺎﺗﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺧﻮد ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻪ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪن اﺧﺘﻼف ﺑﻴﻦ ﻣﺎدﻩ ى ﻓﻠﺴﻔﻰ و ﻣﺎدﻩ‬
‫ى ﻓﻴﺰﻳﮑﻰ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬ﺛﺎ دوﺑﺎرﻩ اﻳﻦ دو ﻧﮕﺮش ﻓﻠﺴﻔﻰ ) واﻓﻊ ﮔﺮاﻳﻰ و ﻣﺎدﻩ ﮔﺮاﻳﻰ ( را ﻣﺘﺮادف ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎدﻩ ى‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻰ ﻟﻨﻴﻦ ﺁن واﻗﻌﻴﺖ ﺧﺎرج از ذهﻨﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ى ﺣﻮاس ﻣﺎ ﻣﻨﻌﮑﺲ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ .‬ﻃﺒﻖ اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ دﻳﮕﺮ هﻢ‬
‫ﻣﺎدﻩ )ﻳﻌﻨﻰ ﻣﺎدﻩ ى ﻓﻴﺰﻳﮑﻰ ﺑﻘﻮل ﻟﻨﻴﻦ ﻳﺎ ﺟﺮم ﺑﻘﻮل ﻓﻴﺰﻳﮑﺪاﻧﺎن( و هﻢ اﻧﺮژى‪ ،‬ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎدﻩ ﻓﻠﺴﻔﻰ ﻣﺎﺗﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﻬﺎى‬
‫ﻃﺮﻓﺪارا ﻟﻨﻴﻦ ﻓﻠﻤﺪاد ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﭼﻴﺰى ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﺣﻮاس ﻣﺎ ﻗﺎﺑﻞ درک ﻧﺒﻮدﻩ ﻳﺎ اﺻﻸ ﻓﺎﺑﻞ اﻧﻌﮑﺎس ﻧﺒﺎﺷﺪ )ﻣﺜﻞ‬
‫اﻃﻼﻋﺎت(‪ ،‬ﻃﺒﻖ اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ دﻳﮕﺮ ﻣﺎدﻩ ى ﻓﻠﺴﻔﻰ ﻧﻴﺴﺖ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮاى ﻣﺎﺗﺮﻳﺎ ﻟﻴﺴﺘﻬﺎ ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺪ وﺟﻮد ﺧﺎرﺟﻰ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟! ﺣﺘﻰ ادﻋﺎى ﻟﻨﻴﻦ در ﺑﺎرﻩ ى اﻳﻨﮑﻪ ﺣﻮاس ﻣﺎ ﺟﻬﺎن ﺧﺎرج از ﺧﻮد را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺁﻳﻴﻨﻪ ﻣﻨﻌﮑﺲ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ دﻓﺎع از ﻣﮑﺘﺐ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ ) در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﻠﺨﺎﻧﻒ ﮐﻪ واﻗﻊ ﺑﻴﻨﺎﻧﻪ ﺗﺮ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻧﻈﺮات ﭘﻼﻧﮏ را‪ ،‬ﮐﻪ ﻧﻮﻋﻰ‬
‫ﭘﺮوﺳﻪ ﺷﺪن اﻃﻼﻋﺎت اﺳﺖ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد( ‪.‬‬

‫دﻳﮕﺮ اﻣﺮوزﻩ ﮐﻤﻨﺮ ﮐﺴﻰ را ﻳﺎراى اﻧﮑﺎر اﻳﻦ واﻓﻌﻴﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻤﻠﮑﺮد دﺳﺘﮕﺎهﻬﺎى ﺣﺴﻰ ﻣﺎ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﮐﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮى‬
‫ﮐﻪ اﻃﻼﻋﺎت درﻳﺎﻓﺘﻰ را ﭘﺮوﺳﻪ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺒﺎهﺖ دارد‪ ،‬ﺛﺎ ﺑﻪ ﺁﻳﻴﻨﻪ اى ﮐﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ را ﻣﻨﻌﮑﺲ ﺳﺎزد‪ .‬ﻳﻌﻨﻰ ﻧﻈﺮات‬
‫ﭘﻼﻧﮏ ﮐﻪ ﻋﻤﻠﮑﺮد دﺳﺘﮕﺎهﻬﺎى ﺣﺴﻰ ﻣﺎ را ﻧﻈﻴﺮ ﺧﻮاﻧﺪن هﻴﺮوﮔﻠﻴﻒ هﺎى اﻃﻼﻋﺎﺗﻰ ﻣﻰ داﻧﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺟﺪا از ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫ﮔﻴﺮﻳﻬﺎى ﺷﺒﻪ ﻣﺬهﺒﻲ وى‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﺰدﻳﮏ ﺗﺮ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‬

‫ﺗﺎزﻩ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ هﺎى ﺑﻌﺪى ﻓﻴﺰﻳﮏ "ﻣﻮﺟﻮد" ﺳﻮﻣﻰ را هﻢ ﺑﻪ ﻟﻴﺴﺖ ﻣﺎدﻩ و اﻧﺮژى اﻓﺰود‪ ،‬و ﺁﻧﻬﻢ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻮد‪ .‬ﺣﺘﻰ‬
‫ﺷﻮاهﺪى ﮐﻪ ﺣﮑﺎﺑﺖ از اﻧﺘﻘﺎل ﺳﺮﻳﻌﺘﺮ از ﻧﻮر اﻃﻼﻋﺎت در ذرات اﺗﻤﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺰوم ﻣﺪﻟﻰ ﺑﻬﻨﺮ از ﺗﺌﻮرى ﻧﺴﺒﻴﺖ را‬
‫ﺁﺷﮑﺎر ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﻧﺴﺒﻴﺖ اﺳﺎﺳﺄ اهﻤﻴﺘﻰ ﺑﺮاى اﻃﻼﻋﺎت در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ى ﺗﺸﮑﻴﻞ دهﻨﺪﻩ ى ﺟﻬﺎن ﻗﺎﺋﻞ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬درک رﻳﺎﺿﻰ ) هﻨﺪﺳﻲ ( ﮐﻪ در ﺗﺌﻮرى ﻧﺴﺒﻴﺖ ﻋﻤﻮﻣﻰ ﻣﻄﺮح ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ رﻳﺎﺿﻰ را ﻧﻪ ﺑﻌﻨﻮان‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮى هﻢ ﺳﻄﺢ ﻣﺎدﻩ و اﻧﺮژى‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻌﻨﻮان ﻣﻌﺎدﻻﺗﻰ ﮐﻪ ﺑﻴﺎن ﻣﻌﻴﻨﻰ از راﺑﻄﻪ ﻣﺎدﻩ و اﻧﺮژى هﺴﺘﻨﺪ ‪ ،‬ﺗﻠﻘﻰ ﻣﻰ‬
‫ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﺑﺎ ﻃﺮح ﺗﺌﻮرى ﻧﺴﺒﻴﺖ‪ ،‬ﻓﻴﺰﻳﮏ ﺟﺪﻳﺪ ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ هﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﺒﺎﻧﻰ ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻰ ﻣﺎ ) ﮐﻪ اﺻﻄﻼﺣﺄ‬
‫ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﮏ ﺧﻮاﻧﺪﻩ ﻣﻰ ﺷﻮد( ﺑﻈﺎهﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺟﻠﻮﻩ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ و ﻟﻴﮑﻦ در ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ ﭘﻴﺶ ﻓﺮض هﺎ‪ ،‬ﺧﻮد در‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اى از اﻋﺘﻘﺎدات و اﺳﺘﺪﻻت ﻓﻠﺴﻔﻰ و ﻋﻠﻤﻰ ﭘﻴﭽﻴﺪﻩ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ در ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺤﺮاﻧﻰ ﭘﻮﺳﺘﻪ ﺷﺎن ﮐﻨﺎر‬
‫رﻓﺘﻪ‪ ،‬و ﺗﺤﺠﺮ ﺧﻮد را ﻧﺸﺎن دادﻩ‪ ،‬و ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻋﺎﻟﻴﺘﺮ را ﺿﺮورى ﻣﻲ ﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻌﻨﻰ درک ﻣﺎ از ﺧﺼﻠﺖ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻣﺒﺪا و ﭘﺎﻳﺎن ﺟﻬﺎن ﺑﺼﻮرت ﭘﻴﺶ ﻓﺮﺿﻰ ) ﮔﺎﻩ ﻧﺎﺁﮔﺎهﺎﻧﻪ( در‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎى ﻋﻠﻤﻰ ﻣﺎ ﺟﺎى دارد‪ .‬ﺑﺮ ﺧﻼف ﺗﺼﻮر ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮔﺮاﺑﺎن‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻳﻦ ﻣﺒﺎﻧﻰ ﺑﻰ ﻣﺼﺮف ﻧﺒﻮدﻩ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻤﮑﻦ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﺒﺎب دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ هﺎى ﺑﻨﻴﺎدى ﻋﻠﻮم را ﻓﺮاهﻢ ﺁورد‪ .‬ﻣﺜﻸ اﮔﺮ ﺧﺼﻠﺖ ﺟﻬﺎن ﻓﻘﻂ ﺗﻌﻤﻴﻢ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺎدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در‬
‫ﺁﻧﺼﻮرت اﻧﺮژى ) و اﻣﺮوزﻩ اﻃﻼﻋﺎت( ﺑﻌﻨﻮان ﺟﻠﻮﻩ اى از ﻣﺎدﻩ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬و در ﻧﺘﻴﺠﻪ هﺮﮔﺎﻩ‬
‫اﻧﺮژى ﺑﺎ اﻃﻼﻋﺎﺗﻰ‪ ،‬ﺑﺮ ﺷﮑﻞ ﻣﺎدى واﻓﻌﻴﺖ ﺗﺤﻮﻟﻰ ﺗﻘﺪم داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ ﺗﻮﺟﻴﻬﺎﺗﻰ ﻧﻈﻴﺮ اﺑﻨﮑﻪ در ﺗﺤﻠﺒﻞ‬
‫ﻧﻬﺎﺑﻰ ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﺧﺼﻠﺖ ﭘﺪﻳﺪﻩ را ﻣﺎدﻩ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ و ﻏﻴﺮﻩ ﻣﻰ ﺷﻮﻳﻢ ‪ .‬اﺑﻦ ﻣﻮﺿﻮع دﻳﮕﺮ ﺣﺘﻰ ﺑﻪ ﻓﻴﺰﻳﮏ ﻣﺤﺪود‬
‫ﻧﺸﺪﻩ‪ ،‬و در ﻋﻠﻮم اﺟﻨﻤﺎﻋﻰ ﻧﻴﺰ ﺣﺎﺋﺰ اهﻤﻴﺖ اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﺜﻸ از زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر هﺎى ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺁن ﺟﺎﻣﻌﻪ‪،‬‬
‫اهﻤﻴﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮى در رﺷﺪ ﺁن ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻳﻔﺎ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ در ﻣﻮﺳﺴﻪ اى ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ اهﻤﻴﺖ ﺑﻴﺸﻨﺮى ﺗﺎ ﮐﺎرﮐﻨﺎن‪ ،‬در‬
‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺁن اﻳﻔﺎ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺠﺒﻮر ﻣﻰ ﺷﻮﻳﻢ ﮐﻪ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﮐﻪ در ﺗﺤﻠﺒﻞ ﻧﻬﺎﺑﻰ ‪ . . .‬در ﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ اﮔﺮ ﺧﺼﻠﺖ ﺟﻬﺎن را ﺳﻴﺎﻟﻰ‬
‫ﻓﺮض ﮐﻨﻴﻢ ﮐﻪ اﺷﮑﺎل ﻣﺎدى‪ ،‬ﺣﺮﮐﺘﻰ و اﻃﻼﻋﺎﺗﻰ ﺑﻨﻮاﻧﺪ اﺧﺘﻴﺎر ﮐﻨﺪ‪ ،‬در ﺁﻧﺼﻮرت دﻳﮕﺮ ﺗﻘﻠﺒﻞ ﮔﺮاﺋﻰ‬
‫)‪ (Reductionism‬ﺑﻴﻬﻮدﻩ ﺑﮑﻨﺎر رﻓﺘﻪ‪ ،‬و درک ﺑﻬﺘﺮى از ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﻰ ﺗﻮان ﺑﺪﺳﺖ ﺁورد‪.‬‬
 ‫هﻤﻴﻨﻄﻮر درک ﻣﺎ از ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺟﻬﺎن اﮔﺮ اﺗﻤﻴﺴﺘﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ در هﺮ ﺟﺎ ذرات و ﺧﻸ ﺑﻴﻦ ذرات را ﻓﺮض ﮐﻨﻴﻢ ‪،‬‬
‫در ﻋﻤﻞ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ذرات و ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﺁﻧﻬﺎ ﺧﻮاهﻴﻢ رﻓﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺟﻬﺎن را ﻳﮏ ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻲ ﮐﺎﻣﻞ ﻓﺮض‬
‫ﮐﻨﻴﻢ‪ ،‬در اﮐﺴﺘﺮﻳﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﺻﻸ ﺷﻨﺎﺧﺖ را ﻏﻴﺮﻣﻤﮑﻦ ﺑﺒﻴﻨﻢ‪ .‬هﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺒﺪأ و ﭘﺎﻳﺎن ﺟﻬﺎن ﻓﻘﻂ‬
‫ﺳﻨﻮاﻻﺗﻰ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋﻬﺪ ﻋﻨﻴﻖ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ درک ﻣﺎ از ﻣﻔﺎهﻴﻢ زﻣﺎن و ﻣﮑﺎن ﻣﻌﻨﺎهﺎى ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﺨﻮد ﻣﻰ‬
‫ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻸ ﻃﺒﻖ درک ﺑﻮداﺋﻲ‪ ،‬زﻣﺎن ﺑﺼﻮرت داﻳﺮﻩ اﺳﺖ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺻﻸ ﻣﺒﺪا و ﭘﺎﻳﺎن ﺑﻰ ﻣﻌﻨﻰ ﺗﻠﻘﻰ ﻣﻰ ﺷﻮد‪،‬‬
‫و ﺗﺮﻓﻰ از هﺮ ﻣﻌﻨﺎﻳﻰ ﺗﻬﻰ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ .‬ﻳﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﺗﻨﻮرى ‪ Big Bang‬در ﮐﻴﻬﺎﻧﺸﻨﺎﺳﻰ ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﻧﻮﻋﻰ ﺧﻠﻘﺖ زﻣﺎن‪-‬‬
‫ﻣﮑﺎن را ﻣﻌﻨﻰ ﻣﻰ دهﺪ‪ ،‬وﻧﺌﻮرى دﻳﮕﺮى درﮐﻴﻬﺎن ﺷﻨﺎﺳﻰ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻧﻮﻋﻰ ﻧﻮﺳﺎن ﺑﻴﻦ هﺴﺘﻰ و ﻧﻴﺴﺘﻰ اﺳﺖ ]ﻳﺎداﺷﺖ‬
‫‪-2004‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻓﻀﺎ و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﻮ[ و از ﻧﻈﺮ ﺑﺮﺧﻰ ﻓﻼﺳﻔﻪ ﺷﻮروى ]ﺳﺎﺑﻖ[‪ ،‬ﺗﺌﻮرى ﻧﺴﺒﻴﺖ ﻓﺎﻗﺪ ﻣﻔﻬﻮم ﺑﻰ‬
‫ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻮدﻩ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻪ ﺧﻠﻘﺖ ﻣﻰ رﺳﺪ‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ دﻳﺪﮔﺎﻩ هﺎى ﻣﻨﺎﻓﻴﺰﻳﮑﻰ ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻋﻠﻤﻰ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻰ ﺑﻪ ﺑﺎر ﻣﻰ‬
‫ﺁورﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺁﺷﮑﺎر اﺳﺖ ﮐﻪ ﻃﺮح ﻣﺠﺪد ﺳﻮاﻻت ﭘﺎﻳﻪ اى ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻣﻨﺎﻓﻴﺰﻳﮏ ﮐﻪ در ﭘﻰ ﺗﺤﻮﻻت ﻓﻴﺰﻳﮏ ﺟﺪﻳﺪ‬
‫ﺷﺪت ﺧﺎﺻﻰ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬دﻧﻴﺎى ﺟﺪﻳﺪى را در ﭘﻴﺶ دﻳﺪﮔﺎن روﺷﻨﻔﮑﺮان ژرف اﻧﺪﻳﺶ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﮔﺸﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺎزﻩ ﺑﻴﺶ از ﺗﺌﻮرى هﺎى ﻧﺴﺒﻴﺖ ﻣﻰ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ هﺎى ﺑﻌﺪى در ﻋﻠﻢ ﻓﻴﺰﻳﮏ ﻳﻌﻨﻰ ﺗﺌﻮرﻳﻬﺎى ﮐﻮاﻧﺘﺎ در ﻓﻴﺰﻳﮏ‬
‫هﺴﺘﻪ اى را ﺑﺮرﺳﻰ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ هﺎ ﺑﺮﺧﻰ از ﭘﺎﻳﻪ اى ﺗﺮﻳﻦ ﺗﺼﻮرات ﻋﻘﻞ ﺳﻠﻴﻢ ﻣﺎ از ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ ﻋﻠﻴﺖ را‪،‬‬
‫زﻳﺮ ﺳﻨﻮال ﮐﺸﻴﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠﻴﺖ ﮐﻪ ﻋﻠﺖ ﺑﺮ ﻣﻌﻠﻮل ﺗﻘﺪم دارد‪ ،‬و ﻧﻪ ﺑﺮ ﻋﮑﺶ‪ .‬ﻋﮑﺲ اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ را ﮔﻔﺘﻦ ﻧﻈﻴﺮ ﺑﺎزى ﺑﺎ‬
‫ﮐﻠﻤﺎت اﺳﺖ ‪ .‬ﺣﺎل ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻋﺪﻩ اى داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻓﻴﺰﻳﮏ در اﺑﻨﺪاى ﻓﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺼﻮر ﻋﺠﻴﺒﻰ از واﻓﻌﻴﺖ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮﻋﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﺮوز ﺁﺳﺎن ﺗﺮ ﻓﺎﺑﻞ درک اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاى درک ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎﻳﺴﺘﻰ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﮐﻪ در ﺗﺠﺮﺑﻪ‬
‫هﺎى ﻋﺎدى روزاﻧﻪ ﻣﻌﻤﻮﻷ ﻋﻠﻴﺖ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﭘﺪﻳﺪﻩ هﺎى ﻣﺎدى درک ﻣﻰ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺜﻸ ﻳﮏ ﺗﻮپ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻮپ دﻳﮕﺮى‬
‫ﺑﺨﻮرد و ﺁﻧﺮا ﺑﺤﺮﮐﺖ در ﺁورد‪ ،‬در اﻳﻨﺼﻮرت ﺣﺮﮐﺖ ﺗﻮپ اول ﻋﻠﺖ‪ ،‬و ﺣﺮﮐﺖ ﺗﻮپ دوم ﻣﻌﻠﻮل ﺧﻮاﻧﺪﻩ ﻣﻰ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺣﺎل اﮔﺮ ﺑﺮ روى ﺗﻮپ دوم دﺳﺘﮕﺎهﻰ وﺟﻮد داﺷﺖ ﮐﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺑﺮﻗﺮار ﮐﺮدن ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺑﺎ ﺗﻮپ اول ﺑﻮد و اﮔﺮ اﺑﻦ‬
‫دﺳﺘﮕﺎﻩ اﺑﻨﻄﻮر ﺗﻨﻄﻴﻢ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﺻﻮرت ﺣﺮﮐﺖ ﺗﻮپ دوم ﺑﻪ اوﻟﻰ دﺳﺘﻮر ﻣﻰ داد ﮐﻪ ﺗﻮپ دوم را هﺪف ﻓﺮار‬
‫دهﺪ‪ ،‬در ﺁﻧﺼﻮرت ﺣﺮﮐﺖ ﺗﻮپ دوم ﻋﻠﺖ و ﺣﺮﮐﺖ ﺗﻮپ اول ﻣﻌﻠﻮل ﻣﻰ ﺑﻮد ) از ﻧﻈﺮ اﻃﻼﻋﺎﺗﻰ(‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﻴﻢ در‬
‫ﻣﺤﻞ ﺁزﻣﺎﺑﺶ ﻣﺎ ﺑﺎدى ﺑﻮزد و ﺗﻮپ اول را ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ در ﺁورد و ﺑﻪ ﺗﻮپ دوم ﺑﺰﻧﺪ ﻳﺎ اﺑﻨﮑﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﮐﻮﭼﮑﻨﺮﻳﻦ ﺣﺮﮐﺘﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻮپ دوم ﺑﺪهﺪ ﺑﺎﻋﺚ اﻧﺘﻘﺎل اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪ ﺗﻮپ اول ﺷﺪﻩ و ﺗﻮپ اول ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ در ﺁﻳﺪ‪ .‬در‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺑﻨﮑﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺎ ﭼﻪ ﺳﺮﻋﺘﻰ ﻣﻨﺘﻔﻞ ﺷﻮد و ﻧﻴﺰ اﻳﻨﮑﻪ ﺑﺎد ﺑﺎ ﭼﻪ ﺳﺮﻋﺘﻰ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﺪ ) ﻣﺜﻸ اﮔﺮ ﺑﺠﺎى ﺑﺎد اﺷﻌﻪ‬
‫ﻧﻮر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ( ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺟﺎى ﻋﻠﺖ و ﻣﻌﻠﻮل ﻣﺎ را ﻋﻮض ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﮔﺮ ﺧﻮد ﺗﻮپ هﺎى ﻣﺎ از ﻣﺎدﻩ‪ ،‬اﻧﺮﻳﻰ‬
‫و اﻃﻼﻋﺎت ﺗﺸﮑﻴﻞ ﺷﺪﻩ‪ ،‬و ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ ﺧﻮد و دﻳﮕﺮ ﭘﺪﺑﺪﻩ هﺎ ﺑﻬﺮ ﺳﻪ ﺻﻮرت ﺗﺒﺎدل و ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ‬
‫ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻋﻠﺖ و ﻣﻌﻠﻮل ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻰ ﻋﻠﻢ ﻣﮑﺎﻧﻴﮏ ﮐﻪ ﺑﺮاﺑﺶ ﻣﺎدﻩ ﺳﺨﺖ و ﻏﻴﺮﻓﺎﺑﻞ ﺗﻐﻴﺒﺮ ﺑﻮدﻩ و ﺣﺮﮐﺖ و اﻧﺮﻳﻰ‬
‫ﺑﻴﺮون از ﺁن اﻋﻤﺎل ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺨﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﺑﻦ اﮔﺮ ﭘﺪﺑﺪﻩ هﺎى ﺟﻬﺎن ﺗﺮﮐﻴﺒﻰ از ﻣﺎدﻩ‪ ،‬اﻧﺮژى و اﻃﻼﻋﺎت ﺗﻠﻘﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬در ﺁﻧﺼﻮرت ﻋﻠﻴﺖ از زواﻳﻪ ﻳﮏ‬
‫ﺧﺎﺻﻴﺖ ﭘﺪﺑﺪﻩ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻋﻠﻴﺖ از زاوﻳﻪ ﺧﺎﺻﻴﺖ دﻳﮕﺮ ﺁن در ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ هﻢ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﻞ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﺑﮑﻰ ﺗﻘﺪم و ﺗﺄﺧﺮ را ﻣﺠﺒﻮر ﺷﻮﻳﻢ در ﭼﺎرﭼﻮب دﻳﮕﺮى ﻣﻄﺮح ﮐﻨﻴﻢ ‪ .‬اﺑﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ‬
‫ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ از دﻳﺮ ﺑﺎز ﮐﺴﺎﻧﻴﮑﻪ ﺑﻪ ﺑﻴﻮﻟﻮژى ﺗﻮﺟﻪ داﺷﻨﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ ارﺳﻄﻮ‪ ،‬ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ در ﻋﺮﺻﻪ هﺎى‬
‫دﻳﮕﺮ زﻧﺪﮔﻰ ﻧﻴﺰ از ﻣﻔﻬﻮم ﻋﻠﺖ ﻏﺎﻧﻰ ﺧﻮد را ﺑﺮهﺎﻧﻨﺪ‪ .‬در واﻓﻊ ﻋﻠﺖ ﻏﺎﻧﻰ ﻳﺎ ‪ Teleology‬در ﭘﺪﺑﺪﻩ هﺎى ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﮏ‬
‫ﻏﻴﺮ ﻓﺎﺑﻞ اﻧﮑﺎر اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻌﻨﻰ ﻣﺜﻸ اﺑﻨﮑﻪ ﻣﻦ دوﺳﺖ دارم ﺳﺒﺰى ﺑﺨﻮرم را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺑﺴﺘﻰ ﺑﻌﻨﻮان ﻋﻠﺖ ﺑﺮاى وﺟﻮد ﺁن‬
‫ﺑﺮ روى ﺳﻔﺮﻩ ى ﻣﻦ ﺗﻠﻘﻰ ﮐﺮد ﺗﺎ ﺁﻧﮑﻪ ﺳﺒﺰى ﺧﻮردن ﻣﻦ را ﻣﻌﻠﻮل وﺟﻮد ﺳﺒﺰى ﺑﺮ روى ﺳﻔﺮﻩ‪ .‬ﺑﻌﻨﻰ اﻧﮕﻴﺰﻩ هﺎ‪،‬‬
‫ﻏﺮاﻳﺰ و اﻓﮑﺎر ﻧﻘﺶ درﺟﻪ اوﻟﻰ را ﺑﺮ روى اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت هﺎى ﻣﻮﺟﻮدات ﺑﻴﻮﻟﻮژﺑﮑﻰ ﻣﻰ ﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﺑﺮاى ﻣﻮﺟﻮدات‬
‫ﺑﻴﺠﺎن هﻢ ﺗﻌﻤﻴﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺼﻮرى‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻋﻤﻮﻣﻰ ﻋﻠﺖ ﻏﺎﺋﻰ ارﺳﻄﻮ ﻣﻰ اﻧﺠﺎﻣﺪ‪ .‬دﻳﮕﺮ ﺣﺘﻰ ﻣﻔﺎهﻴﻢ ﺟﺒﺮ و اﺧﺘﻴﺎر‬
‫ﻧﻴﺰ ﺗﻐﻴﺒﺮ ﮐﺮدﻧﺪ و ﻣﺜﻸ ﺁﻧﭽﻪ از ﻧﻈﺮ ﻣﺎدى ﺟﺒﺮى ﺗﻠﻘﻰ ﻣﻰ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺴﺖ از ﻧﻈﺮ اﻃﻼﻋﺎﺗﻰ اﺧﺘﻴﺎرى ﺗﻠﻘﻰ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪ اﺑﻨﮑﻪ ﻓﻴﺰﻳﮏ ﮐﻮاﻧﺘﺎ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺁﻣﻮﺧﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻣﻔﺎهﻴﻢ ﻋﻠﺖ و ﻣﻌﻠﻮل درهﺮ ﻋﺮﺻﻪ را ﻧﻴﺰ درک ﮐﻨﻴﻢ ﮐﻪ‬
‫اﻳﻦ "ﻋﻤﻮﻣﻰ ﺗﺮﻳﻦ" ﻗﺎﻧﻮن ﻃﺒﻴﻌﺖ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺣﺪودش ﺁﺷﻨﺎ ﺷﻮﻳﻢ‪.‬‬

‫ﻣﻘﻮﻟﻪ هﺎى ﻓﻠﺴﻔﻰ ﻧﻈﻴﺮ زﻣﺎن‪ ،‬ﻣﮑﺎن‪ ،‬ﻣﺎدﻩ و ﻏﻴﺮﻩ از ﻧﻮ ﻣﻄﺮح ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻋﻠﻢ ﺷﻨﺎﺧﺖ در ﭼﺎرﭼﻮب هﺎى‬
‫ﺟﺪﻳﺪى از ﻧﻮ ﻃﺮح ﻣﻰ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﺪم ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻮﺛﺮ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻰ ﻃﺮح ﺷﺪﻩ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ ﻓﻴﻤﺖ ﻧﺎﺑﻮدى ﺧﺮد ﮔﺮاﺋﻰ‬
 ‫ﺗﻤﺎم ﺷﺪﻩ و ﺑﻪ رﺷﺪ و ﻧﻤﻮ ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻰ هﺎى ﺿﺪ ﺧﺮدﮔﺮا و ﺻﻮﻓﻰ ﻣﻨﺸﺎﻧﻪ ﺑﻴﺎﻧﺠﺎﻣﺪ‪ .‬ازﻳﮏ ﻃﺮف ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎى ﺧﻄﻰ‬
‫ﻓﺮن هﻔﺪهﻢ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻳﮏ ﺳﺮى ﻣﻔﺎهﻴﻢ ﻻﻳﻨﻐﻴﺮ ﻣﮑﺎن‪ ،‬زﻣﺎن و ‪ . . .‬ﺷﺮوع ﺷﺪﻩ و ﺑﻪ ﭼﻨﺪ اﺻﻞ ﮐﻠﻰ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻰ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﺑﻪ‬
‫ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪﻧﺪ هﺮ ﭼﻨﺪ هﻨﻮز ﮐﺴﺎﻧﻰ ﻧﻈﻴﺮ ﺧﻮد اﻧﺸﺘﻴﻴﻦ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻓﺎﻧﻮن ﻋﻤﻮﻣﻰ ﺟﻬﺎن و وﺣﺪت دادن ﭼﻬﺎر ﻧﻴﺮو )‬
‫ﻧﻴﺮوى ﺟﺎذﺑﻪ‪ ،‬اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‪ ،‬ﻧﻴﺮوى ﺿﻌﻴﻒ و ﻗﻮى درون اﺗﻢ ( ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻨﺎزﮔﻰ دوﺗﺎ ازاﻳﻦ ﻧﻴﺮو ﺑﻬﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ‬
‫اﻧﺪ‪ ،‬و ﻟﺒﮑﻦ ﻣﺪل هﺎى ﺟﺪﻳﺪى ﺑﺮاى درک ﺟﻬﺎن ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺑﺎﻓﺘﻨﺪ‪] .‬ﻳﺎدداﺷﺖ ‪-2004‬هﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺪل ‪ 10‬ﺑﻌﺪي ﺗﺌﻮري‬
‫اﺳﺘﺮﻳﻨﮓ‪ String Theory‬ﮔﺎﻣﻬﺎي ﻣﻬﻤﻲ در اﻳﻦ راﻩ ﺑﺮداﺷﺘﻪ اﺳﺖ[‪.‬‬

‫ﻣﺪل ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺗﺌﻮرى ﻳﺎ ﺳﻴﺒﺮﻧﺘﻴﮏ در واﻗﻊ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻣﻦ دﺳﺘﺎورد اﻳﻦ ﺗﺘﺒﻌﺎت اﺳﺖ ‪ .‬ﻃﺒﻖ اﻳﻦ ﻣﺪل هﺮ ﻋﺮﺻﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﻳﺎ‬
‫ﺣﺘﻰ ﮐﻞ ﺁن از ﺳﻴﺴﺘﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد از ﺳﻴﺴﺘﻤﻬﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺸﮑﻴﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و در ﺁن ﺳﻴﺴﺘﻢ هﻤﻪ ى ﻣﻔﺎهﻴﻢ از ﻣﮑﺎن‬
‫و زﻣﺎن وﻋﻠﻴﺖ ﻣﺎدﻩ و ‪ . . .‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﻴﺎت ﺁن ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ و ﻓﻘﻂ ﺑﺎزﺧﻮران‪ Feedback‬ﻣﺤﻴﻂ ﺑﻪ‬
‫ﮐﻞ ﺳﻴﺴﻢ ﺣﺎﺋﺰ اهﻤﻴﺖ ﺗﻠﻘﻲ ﺷﺪﻩ و ﻋﺎﻣﻞ ﺗﺘﻈﻴﻢ و ﺗﻌﺎدل ﻓﺮض ﻣﻰ ﺷﻮد‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺎزى ﺑﻪ ﺗﺼﻮر اﻳﻨﮑﻪ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ در هﺮ ﻋﺮﺻﻪ ﻣﻌﻴﻦ را ﺑﻄﻮر ﻻﻳﺘﻐﻴﺮى اﺻﻠﻰ و ﻏﻴﺮ اﺻﻠﻰ ﺑﺨﻮاﻧﻴﻢ از ﻣﻴﺎن ﻣﻰ رود‪ .‬در‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎى ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎى ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ ‪ Subsystems‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻘﺸﻰ ﮐﻪ در رﺳﻴﺪن ﺑﻪ هﺪف ﮐﻞ ﺳﻴﺴﺘﻢ در هﺮ‬
‫زﻣﺎن ﻳﺎ دورﻩ اى اﻳﻔﺎ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﺻﻠﻰ ﻳﺎ ﻏﻴﺮاﺻﻠﻰ ﺗﻠﻘﻰ ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺪل ﺟﺪﻳﺪى ﺑﺮاى درک ﺟﻬﺎن ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻳﺎﻓﺖ‬
‫ﮐﻪ ﻣﻄﻤﺌﻨﺄ ﺑﺎ ﻣﺪل ﺟﻬﺎن ﻋﺼﺮ ﻧﻴﻮﺗﻮن ﺗﻔﺎوت اﺳﺎﺳﻲ داﺷﺖ‪ .‬دﻳﮕﺮ ﺧﻂ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺟﺎى ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ داد ﮐﻪ ﺧﻮد‬
‫ﻣﺪل ﺗﺠﺮﻳﺪى ﺑﻰ ﺷﮑﻠﻲ ﺑﻮد ﮐﻪ هﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ در زﻳﺮ ﺧﻮاهﻢ ﻧﻮﺷﺖ‪،‬ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ هﺎي ﻣﻨﻄﻖ رﻳﺎﺿﻰ ﺗﻮاﻧﺴﺖ در ﺗﺌﻮرى‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ هﺎ اﺳﺒﺎب اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺪﻟﻰ را ﻓﺮاهﻢ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺪل ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ارﮔﺎﻧﻴﺴﻢ هﺎى ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﮏ ﺷﺒﻴﻪ‬
‫ﺑﻮد ﺗﺎ ﺣﺮﮐﺖ هﺎى ﻣﮑﺎﻧﻴﮑﻲ ﺗﻮپ ﻓﻮﺗﺒﺎل و ﺛﺎزﻩ ﺑﻌﺪأ ﻃﺮح ﻣﻔﻬﻮم ‪ Positive Feedback‬در ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﮏ هﻢ‬
‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮى ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺪل داد ) در زﻳﺮ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺧﻮاهﻢ داد(‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻳﻦ ﻣﺪل ﻓﻘﻂ ﻣﺤﺼﻮل ﻓﻴﺰﻳﮏ ﻧﺒﻮدﻩ و‬
‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ هﺎى ﺑﻴﻮﻟﻮژى و ﻣﻨﻄﻖ رﻳﺎﺿﻰ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ هﻤﻴﻦ اﻧﺪازﻩ در ﺧﻠﻖ ﺷﺪن و ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺁن اﻳﻔﺎى ﻧﻘﺶ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫دﺳﺘﺎوردهﺎي ﺑﻴﻮﻟﻮژي ﻧﻮ‬

‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ هﺎى ﻋﻠﻢ ﺑﻴﻮﻟﻮژى زﻳﺮ ﻋﻨﻮان ژﻧﺘﻴﮏ در ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻠﻢ ژﻧﺘﻴﮏ از ﺁﻧﭽﻪ‬
‫ژﻧﺘﻴﮏ ﻣﻨﺪﻟﻰ ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ ﻣﻰ ﺷﺪ ﺑﻪ ژﻧﺘﻴﮏ ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﻰ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻰ ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﺳﻨﺖ ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﮐﻮﺷﺶ ﺑﺮاى‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ هﺮﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻴﻮﻟﻮژي ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎى ﻋﻠﻢ ﺷﻴﻤﻰ رﺷﺪ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺗﺼﻮراﺗﻰ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﻮدات ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﮏ را ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﻧﻔﻮذ داﻧﺴﺘﻪ و ووﻳﺘﺎﻟﻴﺴﻢ‪ Vitalism‬را ﭘﺮﭼﻢ ﺧﻮد ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ )ﻧﻈﻴﺮ ارﺳﻄﻮ ﮔﺮاﻳﺎن (‪ ،‬هﺮﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻗﻬﻘﺮ رﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ هﻤﭽﻨﻴﻦ از دﻳﮕﺮ ﺳﻮ‪ ،‬دﻳﺪﮔﺎهﻬﺎي ﺗﻘﻠﻴﻞ ﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ )‪ (Reductionist‬ﻧﻴﺰ ﮐﻪ ﮐﺸﻒ ﻋﻮاﻣﻞ ﺷﻴﻤﻴﺎﺋﻲ ﺣﻴﺎت را‪،‬‬
‫ﭘﺎﻳﺎن ﺑﻴﻮﻟﻮژي و ﺗﻘﻠﻴﻞ ﺁن ﺑﻪ ﺷﻴﻤﻰ ﺗﺼﻮر ﻣﻰ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻰ ﭘﺎﻳﮕﻰ ﺧﻮد را ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ‪ .‬ﺑﻮﻳﮋﻩ اهﻤﻴﺖ رﻣﺰهﺎى‬
‫)ﮐﺪهﺎى( اﻃﻼﻋﺎﺗﻰ ﺑﺮ روى ﻧﻮارهﺎى ‪ DNA‬و ‪ ) RNA‬ﮐﻮﺣﮑﺮﻳﻦ ﺗﺸﮑﻴﻞ دهﻨﺪﮔﺎن ﺳﻠﻮل ( ﮐﻪ اﺳﺎس هﺴﺘﻰ را ﻣﻰ‬
‫ﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺁﻧﭽﻪ ﺣﻴﺎت را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬ﻓﺘﻂ ﻣﺎدﻩ و اﻧﺮﻳﻰ ﻧﺒﻮدﻩ ﺑﻠﮑﻪ هﻤﺤﻔﻴﻦ ردﻳﻒ هﺎى اﻃﻼﻋﺎﺗﻰ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻋﻠﻢ ﺑﻴﻮﻟﻮژى ﻧﻴﺰ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺗﺎﻳﻴﺪ را ﺑﺮاى ﻣﺪل ﺳﻴﺒﺮﻧﺘﻴﮏ ﺟﻬﺖ درک ﺟﻬﺎن ﻋﺮﺻﻪ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎﺑﻦ ﻃﺮﻳﻖ درک از ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻧﻴﺰ دﮔﺮﮔﻮن ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎﺑﻦ ﻣﻌﻨﻰ ﮐﻪ اﺻﻮل ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺗﺪرﻳﺠﻰ در ﺑﻴﻮﻟﻮژى ﻣﻮرد ﺗﺮدﻳﺪ واﻗﻊ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ اﺑﻦ زﻣﺎن اوﻟﻮﺳﻴﻮﻧﻴﺴﺘﻬﺎ ﻳﺎ ﻓﻘﻂ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺗﺪرﻳﺠﻰ را ﻣﻰ دﻳﺪﻧﺪ و ﻳﺎ ﺁن هﺎ ﮐﻪ ﺗﻐﻴﺒﺮات ﮐﻴﻔﻰ را درک ﻣﻰ ﮐﺮدﻧﺪ‬
‫ﺁﻧﺮا ﺟﻬﺸﻰ ﻣﻰ داﻧﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﭘﻰ ﺗﻐﻴﺒﺮات ﮐﻤﻰ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻴﺸﺪ‪ .‬ﺑﻌﻨﻰ هﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ در ﻋﺮﺻﻪ ﺷﻴﻤﻰ ﺁب ﺻﺪ درﺟﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺑﺨﺎر ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ .‬ژﻧﺘﻴﮏ ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﻰ ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ ﻳﮏ ﻋﺎﻣﻞ ﻏﻴﺮﻋﺎدى در ﺳﻴﺴﺘﻢ )‪ (Abnormality‬ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﺑﺪون ﺗﻐﻴﺒﺮ ﮐﻤﻰ ﻳﺎ ﺗﺪرﻳﺠﻰ ﻣﻬﻤﻰ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﮑﺒﺎرﻩ ﺗﻐﻴﺒﺮ ﮐﻴﻔﻰ ﻋﻈﻴﻤﻰ را ﺑﺎﻋﺚ ﺷﻮد‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﭘﻴﺪا ﺷﺪن ﻳﮏ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ‬
‫ﺳﻴﺎﻩ در ﮔﻠﻪ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان ﺳﻔﻴﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻌﻠﺖ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺗﺪرﻳﺠﻰ‪ ،‬و ﻧﻪ ﺣﺘﻰ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﮐﻴﻔﻰ ﻧﺎﺷﻰ از ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺗﺪرﻳﺠﻰ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺻﺮﻓﺄ‬
‫ﺑﻌﻠﺖ ﻳﮏ ﻋﺎﻣﻞ ﻏﻴﺮﻋﺎدى اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎدﻩ اﺳﺖ ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ در ﻋﻠﻢ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﺁﻧﭽﻪ ﺗﺌﻮرى ﺟﺪﻳﺪ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺁﻗﺎى اﺳﺘﻔﺎن‬
‫ﮔﻮﻟﺪ )‪ (Stephen Gould‬اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻌﻨﻰ ﺗﻨﻮرى "ﺗﻌﺎدل ﻣﺠﺰا ﺷﺪﻩ" ﺗﺒﺪﺑﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬دﻳﮕﺮﺗﮑﺎﻣﻞ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎى اﺑﻦ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻐﻴﺒﺮ از وﺿﻌﻴﺎت ﺗﻌﺎدﻟﻰ ﺳﺎدﻩ ﺗﺮ ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻴﺘﺮ اﺳﺖ و ﺟﻬﺶ هﺎ ﻟﺰوﻣﺄ ﺳﻴﺮ ﻳﮏ ﺧﻄﻰ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺗﺪرﻳﺠﻰ ﺑﻪ ﺗﺤﻮل‬
‫ﮐﻴﻔﻲ را ﻃﻲ ﻧﻤﻲ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫در ﻓﻴﺰﻳﮏ ﮐﻮاﻧﺘﺎ هﻢ ﺟﻬﺶ هﺎى اﻟﮑﻨﺮون از ﻳﮏ ﺳﻄﺢ اﻧﺮژى ﺑﻪ ﺳﻄﺢ دﻳﮕﺮ ﺗﺤﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺪﻟﻰ ﺗﺼﻮر ﻣﻰ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺣﺘﻰ ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﮏ هﻢ ﻃﻰ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ‪ Prigogine‬هﻤﻴﻦ ﻣﺪل را ﺁﺷﮑﺎر ﻣﻰ ﺳﺎزد و در ﺣﻘﻴﻘﺖ وى ﺑﺎ ﻣﻌﺮﻓﻰ‬
 ‫ﻋﻨﺼﺮى ﺑﻨﺎم ﺑﺎزﺧﻮران ﻣﺜﺒﺖ )‪ (Positive Feedback‬ﻣﺪل ﺳﻴﺒﺮﺗﻴﮏ را ﺗﮑﺎﻣﻞ دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻰ ﺗﺎ ﻗﺒﻞ از او‬
‫هﻤﻮارﻩ ﺑﺎزﺧﻮران ‪ Feedback‬ﻓﻘﻂ ﻣﻨﻔﻰ ﺗﻠﻘﻰ ﻣﻰ ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻌﺎدل و اﻋﻨﻼى ﻣﻴﺴﺘﻢ ﻣﻰ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻸ در ﻳﮏ‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ادارى‪ ،‬اﻋﺘﺮاﺿﺎت و ﺷﮑﺎﻳﺎت ﻣﺮدم ﻧﻘﺶ ﺑﺎزﺧﻮران ﻣﻨﻔﻰ را اﻳﻔﺎ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ رﺷﺪ ﺳﻴﺴﺘﻢ و ﺗﻌﺎدل ﻋﺎﻟﻴﻨﺮ‬
‫ﺁن ﮐﻤﮏ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﺑﺎزﺧﻮران ﻣﺜﺒﺖ )‪ (Positive Feedback‬ﻣﺜﻞ ﺁن اﺳﺖ ﮐﻪ هﺮﮔﺎﻩ ﻣﺮدم اﻋﻨﺮاض‬
‫ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻴﺴﺘﻢ دوﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻪ ﺁزار ﺁﻧﻬﺎ ﺑﭙﺮدازد‪ .‬ﻣﺜﺎل دﻳﮕﺮازﺑﺎزﺧﻮران ﻣﺜﺒﺖ راﺑﺎ ﺗﺼﻮر ﻳﮏ ﺗﺮﻣﻮﺳﺘﺎت ﻏﻴﺮ ﻋﺎدى‬
‫ﻣﻰ ﺷﻮد ﻓﻬﻤﻴﺪ‪ ،‬ﮐﻪ در ﺻﻮرت ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ درﺟﻪ ﺣﺮارت اﻃﺎق ﺑﻤﻘﺪار ‪ 1‬درﺟﻪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﺮﻣﻮﺳﺘﺎت درﺟﻪ ﺷﻮﻓﺎژ را دو‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﻨﺪ ) ﺑﺮﻋﮑﺲ ﻳﮏ ﺗﺮﻣﻮﺳﺘﺎت ﻋﺎدى ﮐﻪ درﺟﻪ ﺷﻮﻓﺎژ را ﺑﺮاى رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺗﻌﺎدل ﮐﺎهﺶ ﻣﻴﺪهﺪ(‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﺣﺎﻟﺘﻰ اﮔﺮﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻧﻔﺠﺎرﺣﺎﺻﻞ ﻣﻴﺸﻮد وﻟﻴﮑﻦ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺎز )‪ (Open System‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻧﻮﻋﻰ‬
‫ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻣﻴﺸﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺎزﺧﻮران‪ Feedback‬ﻣﺜﺒﺖ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻈﻴﺮ ﻳﮏ ﻋﻨﺼﺮ ﻏﻴﺮﻋﺎدى ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﮐﻴﻔﻰ‬
‫ﻏﻴﺮﻣﻨﺘﻈﺮﻩ اى در ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺸﻮد‪.‬‬

‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ دﻳﮕﺮ ﺁن ﺗﻘﺎﺑﻞ ﻗﺮن ﻧﻮزدهﻢ ﺑﻴﻦ دو دﻳﺪﮔﺎﻩ داروﻳﻨﻲ وﻻﻣﺎرﮐﻰ از ﺗﮑﺎﻣﻞ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ و ﻣﺪل ﺟﺪﻳﺪى از‬
‫ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺟﺎى ﺁﻧﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬ﭘﺲ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ هﺎى ﻋﻠﻢ ﺑﻴﻮﻟﻮژى ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻠﻢ ﻣﺤﺪود ﻧﻤﺎﻧﺪﻩ و هﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻣﺪل‬
‫ﺗﮑﺎﻣﻞ ) ﺣﺘﻰ ﻓﺒﻞ از داروﻳﻦ ﺑﺸﮑﻞ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻓﻠﺴﻔﻰ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﻣﺜﻞ هﮑﻞ ( ﺑﺮ اﻓﮑﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﭼﻨﺪ ﻓﺮن ﭘﻴﺶ از ﻗﺮن‬
‫ﺑﻴﺴﺘﻢ اﺛﺮ ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻈﺮات ﻧﻴﺰ ﺗﺎﺛﻴﺮات ﻓﻠﺴﻔﻰ ﻣﻬﻤﻰ از ﺧﻮد ﺑﺠﺎى ﮔﺬاردﻩ اﺳﺖ ‪ .‬دﻳﮕﺮ ﮐﻤﻨﺮﮐﺴﻲ ﺗﮑﺎﻣﻞ را ﻳﮏ‬
‫ﺧﻄﻰ ﺗﺼﻮر ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و اﻳﻦ ﭘﻨﺪار ﮐﻪ اﻣﺘﺪاد ﺗﻐﻴﻴﺮات ﮐﻤﻰ ﺑﻪ ﺗﺤﻮل ﮐﻴﻔﻰ ﻓﺮﻣﻮل ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ اﺳﺖ دﻳﮕﺮ از وﺿﻴﻌﺖ‬
‫ﮐﻨﻮﻧﻰ ﻋﻠﻢ ﺧﻴﻠﻰ ﻋﻘﺐ اﺳﺖ ‪ .‬ﺁﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻰ اﮐﻨﻮن ﻣﻌﻴﻦ ﮐﺮد ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻰ ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺠﺎى ﺳﻴﺴﺘﻢ‬
‫دﻳﮕﺮ اﺳﺖ و اﻳﻨﮑﻪ ﺁﻳﺎ ﮐﺪام ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ هﺎ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺑﻬﺰﻳﺴﺘﻰ ﺑﺸﺮﻳﺖ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺿﺮر اﻳﻦ ﺑﻬﺰﻳﺴﺘﻰ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و‬
‫ﺑﺎﻳﻨﮑﻮﻧﻪ ﻣﻰ ﺗﻮان ﺧﺼﻠﺖ ﻣﺘﺮﻗﻰ ﻳﺎ ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﻩ ى ﺗﺤﻮﻻت را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮐﺮد‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﭘﻴﺸﺮو و واﭘﺲ ﮔﺮا در هﺮ‬
‫ﺟﺰء ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺗﺎ ﺁﻧﺠﺎﺋﻰ ﻣﻌﻨﻲ دارد ﮐﻪ درﮐﻞ ﺗﺤﻮل ﺳﻴﺴﺘﻢ ﭼﻪ ﻧﻘﺸﻰ اﻳﻔﺎ ﮐﻨﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺟﺰاء و ﻋﺮﺻﻪ هﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫درون هﺮ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺟﺰاء ﻳﮏ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﻣﮑﺎﻧﻴﮑﻰ ﺗﺼﻮر ﻧﻤﻰ ﺷﻮد‪ ،‬ﮐﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻳﮏ ﺟﺰء ) ﻳﺎ ﺑﺎﺻﻄﻼح‬
‫ﺟﺰء اﺻﻠﻰ ( ﻣﺘﺮادف ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ در هﻤﻪ اﺟﺰاء دﻳﮕﺮ ﺗﻠﻘﻰ ﺷﻮد‪ .‬ﭼﻪ ﺑﺴﻴﺎر زﻣﺎﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﺗﺮﻓﻰ ﻳﮏ ﻋﺮﺻﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‬
‫ﺣﺘﻰ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﮔﺮاﻳﻰ در ﻋﺮﺻﻪ ى دﻳﮕﺮ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﻴﺎﻧﺠﺎﻣﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺑﻴﻦ ﻋﺮﺻﻪ هﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ درون ﺳﻴﺴﺘﻢ‬
‫و ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﺤﻮﻻت هﺮ ﻋﺮﺻﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اهﺪاف ﮐﻞ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﺎﺋﺰ اهﻤﻴﺖ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺌﻮرى ﺳﻴﺴﺘﻢ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﮐﻞ ﺑﺎﻋﺚ ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﺪن ﻋﺮﺻﻪ هﺎى ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻧﻤﻰ ﺷﻮد )ﺑﺮﻋﮑﺲ هﻮﻟﻴﺴﻢ ‪ (Wholism‬و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪ‬
‫هﺎى ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻰ ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﺪن ﮐﻞ ﻧﺨﻮاهﺪ ﺑﻮد ) ﺑﺮﻋﮑﺮ ﭘﻮزﻳﺘﻮﻳﺴﻢ(‪ .‬ﺗﺮﻓﻰ و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ اﻳﻨﮑﻪ‬
‫ﮐﻞ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﻪ اهﺪاف ﺧﻮد ﺗﺎ ﭼﻪ ﺣﺪ ﻧﺰدﻳﮏ ﻳﺎ دور ﺷﻮد‪ ،‬ﻓﺎﺑﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ اﺳﺖ ‪ .‬ﺣﺎل اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﮐﻞ ﺑﺸﺮﻳﺖ ﺗﻠﻘﻰ ﺷﻮد ﻳﺎ‬
‫ﮐﻞ ﻣﻮﺟﻮدات ﻃﺒﻴﻌﻰ ﻳﺎ ﮐﻞ هﺴﺘﻲ ﻳﺎ ‪ . . .‬اﻣﺎ هﻤﻪ ى اﻳﻦ ﻣﺪل ﺑﺪون ﺳﻴﺴﺘﻢ رﻳﺎﺿﻰ و ﻣﻨﻄﻘﻰ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻏﻴﺮ ﻓﺎﺑﻞ رﺷﺪ‬
‫ﻣﻴﺒﻮد ودر ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺳﻮﻣﻴﻦ ﻋﺮﺻﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻋﻠﻢ در ﻓﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺣﺎﻧﺰ اهﻤﻴﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫دﺳﺘﺎورد هﺎي ﻣﻨﻄﻖ رﻳﺎﺿﻲ‬

‫ﺳﻮﻣﻴﻦ ﻋﻠﻤﻰ ﮐﻪ در ﻓﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻖ رﻳﺎﺿﻰ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﻄﻖ ﺣﺪاﻗﻞ از زﻣﺎن ﻳﻮﻧﺎن‬
‫ﺑﺎﺳﺘﺎن وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﮐﻤﺘﺮ ﮐﺲ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺎم ﻣﻨﻄﻖ ارﺳﻄﻮﺋﻰ را ﻧﺸﻨﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ ﺑﻌﺪى ﻣﻨﻄﻖ‬
‫در دﺳﺖ هﮕﻞ اﻧﺠﺎم ﻣﻰ ﺷﻮد ﮐﻪ اﺳﺎﺳﺄ ﻓﻠﺴﻔﻪ ى ﻣﻨﻄﻖ ﺟﺪﻳﺪى اراﺋﻪ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ از رﻳﺎﺿﻴﺎت در ﻣﻨﻄﻖ ﻓﺒﻞ‬
‫از هﮕﻞ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﻻﻳﺒﻨﻴﺘﺲ‪ Leibniz‬اﻧﺠﺎم ﻣﻰ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﻈﺮ ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‪ ،‬ﻻﻳﺒﻨﻴﺘﺲ ﺑﺎ اﻳﻨﮑﺎر ﺑﺮﺧﻰ اﺷﺘﺒﺎهﺎت ﻣﻨﻄﻖ‬
‫ارﺳﻄﻮﺋﻰ را ﮐﺸﻒ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﻟﻴﮑﻦ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ارﺳﻄﻮ‪ ،‬هﻴﭽﮕﺎﻩ اﻳﻦ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺧﻮد را اﻋﻼم ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪهﺎ‬
‫ﺣﺘﻰ ﺑﻮل )‪ (Boole‬در ﻓﺮن ﻧﻮزدهﻢ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﺑﻴﺸﺘﺮى از رﻳﺎﺿﻴﺎت در ﻣﻨﻄﻖ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ از ﻟﺤﺎظ ﻓﺮﻣﺎﻟﻴﺴﻢ هﺎى‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻰ ﭼﻴﺰى ﺑﻴﺸﺮ از ارﺳﻄﻮ اراﺋﻪ ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎ اﻳﻨﮑﻪ در اواﺋﻞ ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ‪ Peano‬و ‪ Frege‬و ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ‬
‫راﺳﻞ و ‪ Whitehead‬ﺑﺎ هﺪف ﺗﺪوﻳﻦ اﺻﻮل رﻳﺎﺿﻴﺎت از روى ﻣﻨﻄﻖ‪ ،‬ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻋﻈﻴﻤﻰ در ﻣﻨﻄﻖ رﻳﺎﺿﻰ را ﺑﺎﻋﺚ‬
‫ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ دﻳﮕﺮ ﺗﺎ زﻣﺎن ﻣﺎ اﻳﻦ ﻋﺮﺻﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﻪ ﻳﮏ ﻋﻠﻢ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ هﺎى ﻣﻨﻄﻖ رﻳﺎﺿﻰ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻰ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺗﻔﺎوت دو دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻼت ﻣﻨﻄﻘﻰ ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻨﮑﻪ "اﮐﺒﺮ ﻓﺎﻧﻰ اﺳﺖ" و‬
‫اﻳﻨﮑﻪ "هﺮاﻧﺴﺎﻧﻰ ﻓﺎﻧﻰ اﺳﺖ" ﻣﻌﻴﻦ ﺷﻮد‪ .‬دﺳﺘﻪ اول ﻣﻮﺿﻮﻋﺶ ﺑﻪ واﻓﻌﻴﺎت ﺟﻬﺎن ﺑﺴﺘﮕﻰ دارد و در ﺁن ﻣﺤﺪودﻩ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫اﺛﺒﺎت اﺳﺖ ‪ .‬ﻳﻌﻨﻰ اﮔﺮ اﮐﺒﺮى هﺴﺖ و ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد ﮐﻪ او ﺧﻮاهﺪ ﻣﺮد‪ ،‬ﺗﻀﻤﻴﻦ ﮐﻨﻨﺪﻩ ى ﺻﺤﺖ و ﺳﻘﻢ ادﻋﺎﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫اﮔﺮ ﺑﺨﻮاهﻴﻢ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﮐﻪ ﺟﻤﻠﻪ ى دوم ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﮐﻪ هﻤﻪ ى اﻧﺴﺎن هﺎ را از اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﺁزﻣﺎﻳﺶ ﮐﻨﻴﻢ و‬
 ‫ﺗﺎزﻩ اﮔﺮ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﻴﻢ هﻤﻴﻦ ﻣﺴﻨﻠﻪ را در ﺑﺎرﻩ ى اﻧﺴﺎن هﺎﻧﻰ ﮐﻪ هﻨﻮز ﻣﻨﻮﻟﺪ ﻧﺸﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ازﻣﺎﻳﺶ ﮐﻨﻴﻢ ‪.‬‬
‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﺴﻨﻠﻪ ﻣﻌﻨﻰ ﻟﻐﺎت ) ﻣﻌﻨﻰ ﻟﻐﺖ اﻧﺴﺎن ( و ﺷﮑﻞ ﺟﻤﻼت ﮐﻪ ﻧﻮﻋﻰ ﺑﻴﺎن ﻓﺮﻣﺎﻟﻴﺴﻢ ﻣﻨﻄﻘﻰ هﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﻣﻄﺮح ﻣﻰ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻨﻄﻖ ﺑﺎ اﺷﺘﻐﺎل ﺑﻪ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺟﻤﻼت ﮐﻪ از زﻣﺎن ﮐﺎﻧﺖ ﺟﻤﻼت ﺁﻧﺎﻟﺘﻴﮏ ﺧﻮاﻧﺪﻩ ﻣﻰ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ ) در ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﻤﻠﺖ ﺳﻴﻨﺘﺘﻴﮏ‪ (Synthetic‬ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻰ ﺷﻮد و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﺟﺪا از ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﮏ )ﻳﻌﻨﻰ‬
‫ﺟﺪا از ارﺗﺒﺎط ﻓﺮﻣﺎﻟﻴﺴﻢ ﺑﺎ ﺧﻮد هﺴﺘﻰ( رﺷﺪ ﮐﻨﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻣﻨﻄﻖ "ﺑﻮدن ﻳﺎ ﻧﺒﻮدن"‬
‫ﻧﺒﻮدﻩ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ *درﺳﺖ ﻳﺎ ﻏﻠﻂ* ﺑﻮدن ﺟﻤﻼت اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻨﻄﻖ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ رﻳﺎﺿﻴﺎت ﻧﺰدﻳﮏ ﻣﻰ ﺷﻮد و از ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﮏ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻰ ﮔﻴﺮد ﺗﺎ ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬
‫در اواﺋﻞ ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻣﻨﻄﻖ را ﺟﻮهﺮ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺧﻮاﻧﺪﻩ و ﺑﺴﻴﺎرى از دﻧﺒﺎل ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن اﻳﻦ ﺧﻂ ﻣﺸﻰ‪ ،‬ﭘﺎﻳﺎن ﻋﻤﺮ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﮏ‬
‫را اﻋﻼم ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ ) راﺳﻞ ﺑﻌﺪأ از اﻳﻦ ﺧﻂ ﻣﺸﻰ ﺟﺪا ﻣﻰ ﺷﻮد و ﻟﻴﮑﻦ دﻳﮑﺮ اﺳﺎﺳﺄ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺳﻴﺎﺳﻰ‬
‫ﻣﻰ ﭘﺮدازد وﻟﻰ وﻳﺘﮑﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﻌﻴﻴﺮ ﺧﻂ ﻣﺸﻰ ﺧﻮد را در ﺳﺎﻟﻬﺎى ‪ 40‬و ‪ 50‬در ‪Blue Book Brown Book‬‬
‫ﺁﺷﮑﺎر ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﮐﺎرﻧﺎپ در ﺧﻂ ﻣﺸﻰ ﭘﻮزﻳﺘﻮﻳﺴﺘﻰ ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪﻩ و واﻗﻌﺄ ﻓﮑﺮ ﻣﻰ ﮐﺮد ﮐﻪ ﻋﻤﺮ‬
‫ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﮏ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻮﻳﻰ ﻣﻨﻄﻖ ﺗﻤﺎم ﻓﻠﺴﻔﻪ را ﻣﻰ ﺑﻠﻌﺪ‪ .‬در واﻓﻊ اهﻤﻴﺖ اﻳﻦ ﺗﺤﻮل ﻓﻘﻂ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻣﻨﻔﻰ اى‬
‫ﮐﻪ در ﺟﻬﺖ دادن ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻰ هﺎى اﻳﻦ دورﻩ ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﻮزﻳﺘﻮﻳﺴﻢ ﻣﻨﻄﻘﻰ و ﺑﻌﺪ ﭘﻮزﺗﻴﻮﻳﺴﻢ زﺑﺎن ﺷﻨﺎﺳﻰ اﻳﻔﺎ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ اهﻤﻴﺖ اﺻﻠﻰ اﻳﻦ ﺗﺤﻮل ﭘﺎﻳﻪ ﮔﺬارى ﻣﻌﻴﺎرهﺎى ﻣﻨﻄﻘﻰ ﺑﺮاى ارزﻳﺎﺑﻰ از هﺮ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻓﻠﺴﻔﻰ اﺳﺖ ‪ ،‬ﺟﺪا‬
‫از اﻳﻨﮑﻪ ﺁن ﺳﻴﺴﺘﻢ در ﺑﺎرﻩ ى ﺟﻬﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻰ اﻧﺪﻳﺸﺪ ) ﻣﺎﺗﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﻰ‪ ،‬اﻳﺪاﻟﻴﺴﺘﻰ‪ ،‬رﺋﻠﻴﺴﺘﻰ ( و ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻣﻨﻄﻖ‬
‫ﺑﻪ ﻳﮏ ﻋﺮﺻﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻋﻠﻢ دﺳﺘﺎورد اﺑﻦ دورﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫دﻳﮕﺮ ﻓﻼﺳﻔﻪ ﺟﺪا از اﻳﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﮐﺪام ﻣﮑﺘﺐ ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺘﻨﺪ از ﻣﻨﻄﻖ رﻳﺎﺿﻰ ﺳﻮد ﻣﻰ ﺟﺴﺘﺪ و هﻤﺎهﻨﮕﻰ‬
‫)‪ (Consistency‬ادﻋﺎهﺎﻳﺸﺎن را ﺑﺎ اﻳﻦ اﺑﺰار ﻣﻰ ﺳﻨﺠﻴﺪﻧﺪ‪ .‬دﻳﮕﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ارﺳﻄﻮ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ ﺁن ﻧﻤﻰ ﺷﺪ ﮐﻪ هﺮﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﺻﻐﺮا و ﮐﺒﺮى و ﺟﺪﻟﻰ ﺳﻔﺴﻄﻪ ﺗﻠﻘﻰ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل در اﺑﺘﺪا اهﻤﻴﺖ ﻣﺒﻨﺎى ﻓﻠﺴﻔﻰ ﺧﻮد ﻣﻨﻄﻖ را ﮐﺴﻲ هﻨﻮز درک‬
‫ﻧﻤﻰ ﮐﺮد‪ ،‬هﻤﺎﻧﮑﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺗﺼﻮر ﻣﻰ ﺷﺪ ﻋﻠﻮﻣﻰ ﻧﻄﻴﺮ ﻓﻴﺰﻳﮏ و ﺷﻴﻤﻰ ﻣﺒﻨﺎى ﻓﻠﺴﻔﻰ ) ﻣﺘﺎﻓﻴﺰک ( ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻴﺎل ﻣﻰ‬
‫ﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﻄﻖ ﻧﻴﺰ اﮔﺮ ﺑﺼﻮرت ﻋﻠﻢ ﻣﺪون ﺷﻮد‪ ،‬دﻳﮕﺮ از هﺮ ﻣﺒﻨﺎى ﻓﻠﺴﻔﻰ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬و ﻟﻴﮑﻦ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن‬
‫ﻧﺸﺎن داد هﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻓﻴﺰﻳﮏ ﺑﺪون ﻣﺒﺎﻧﻰ ﻓﻠﺴﻔﻰ اش وﺟﻮد ﺧﺎرﺟﻰ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﻨﻄﻖ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ در دهﻪ‬
‫ى اﺧﻴﺮ ﮐﻮﺷﺸﻬﺎى ﺟﺪﻳﺪي ﺑﺮاى ﺗﺪوﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎى ﻓﻠﺴﻔﻪ هﺎى ﻣﻨﻄﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻮﺟﻮد ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﻣﻀﺤﮏ‬
‫ﺑﻨﻈﺮ ﺑﺮﺳﺪ ﮐﻪ ﻳﮑﻰ از ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎى در ﺣﺎل ﺗﺪوﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎى ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻣﻨﻄﻖ هﮕﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ هﻤﺎن دﻳﺪﮔﺎﻩ ﻣﻨﻄﻘﻰ ﮐﻪ‬
‫ﮐﻞ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﻨﻄﻖ رﻳﺎﺿﻰ در ﺿﺪﻳﺖ ﺑﺎ ﺁن ﺑﻮﺟﻮد ﺁﻣﺪ‪ ،‬هﻤﺎن ﮐﻮﺷﺸﻬﺎﺋﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﭘﺎﭘﺮﮐﻪ ﺁزﻣﻮن و ﺧﻄﺎ را هﻤﺎﻧﻘﺪر ﻳﮏ‬
‫هﻴﻮرﻳﺴﺘﻴﮏ‪ Heuristic‬ﻣﻴﺪاﻧﺪ ﮐﻪ دﻳﺎﻟﮑﺘﻴﮏ را! ﺁﻧﭽﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ اﺻﻠﻰ ﻣﻦ در اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ‪ ،‬اهﻤﻴﺖ رﺷﺪ‬
‫ﻣﻨﻄﻖ رﻳﺎﺿﻰ و ﺗﺪوﻳﻦ ﺗﻨﻮرى ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ هﺎ در ﭘﻲ اﻳﻦ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻣﻨﻄﻖ رﻳﺎﺿﻰ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺌﻮرى ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ هﺎ ﺗﻮاﻧﺴﺖ اﺳﺘﻔﺎدﻩ و ﮐﺎرﺑﺮد ﻣﺪل هﺎﺋﻰ ﻧﻄﻴﺮ ﺳﻴﺒﺮﻧﺘﻴﮏ در ﻋﻠﻮم ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﺗﺴﻬﻴﻞ ﮐﺮدﻩ و اﺑﺰار‬
‫رﻳﺎﺿﻰ ﺟﺪﻳﺪى را ﺑﻪ ﻋﻠﻮم ﻣﻌﺮﻓﻰ ﮐﻨﺪ‪ .‬دﻳﮕﺮ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺪل ﺗﺠﺮﻳﺪى ﻓﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮر را هﻨﺪﺳﻪ ﺑﺎ ﻣﻔﺎهﻴﻢ ﺧﻂ و داﻳﺮﻩ و‬
‫ﻏﻴﺮﻩ ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻧﺪادﻩ و ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎ ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ هﺎﺋﻰ از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ هﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮرﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ‬
‫اﺷﮑﺎل ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺑﻴﻮﻟﻮرﻳﮏ ﺷﺒﻴﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي‬
‫در واﻗﻊ ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﻮﻧﻴﺴﻢ و ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ در اﺑﺘﺪاى ﻗﺮن ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﮐﻪ اهﻤﻴﺖ ﻣﻮﺿﻮع ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺟﻬﺎن در‬
‫ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﮏ را‪ ،‬دﺳﺖ اﻧﺪرﮐﺎران ﻣﻨﻄﻖ رﻳﺎﺿﻰ ﺑﻴﺸﺘﺮ از هﺮ ﻋﻠﻢ دﻳﮕﺮ درک ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺧﺼﻠﺖ‬
‫ﺟﻬﺎن را ﻓﻴﺰﻳﮑﺪاﻧﺎن ﺑﺎ ﻧﻈﺮات ﺟﺪﻳﺪ در ﺑﺎرﻩ ى ﻣﺎدﻩ و اﻧﺮژى و اﻃﻼﻋﺎت دﮔﺮﮔﻮن ﮐﺮدﻧﺪ و ﻣﺴﺎﻧﻞ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﺒﺪاء و‬
‫ﭘﺎﻳﺎن ﺟﻬﺎن و ﮐﻸ ﺗﮑﺎﻣﻞ و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ‪ ،‬در ﭘﺮﺗﻮ ﺗﺤﻮﻻت ﺑﻴﻮﻟﻮژى وﻧﺌﻮرى هﺎى ﮐﻴﻬﺎن ﺷﻨﺎﺳﻰ ﻧﻈﻴﺮ )‪(Big Bang‬‬
‫ﻣﻌﻨﺎى ﺟﺪﻳﺪى ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬درک از ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺟﻬﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ از هﺮ ﭼﻴﺰ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻨﻄﻖ رﻳﺎﺿﻰ دﮔﺮﮔﻮن ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮﺧﻰ ﻧﻈﻴﺮ راﺳﻞ ﮐﻮﺷﺶ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﺎﺧﺘﺎرهﺎى ﻣﻮﻧﻴﺴﺘﻰ ﻧﻈﻴﺮ ﺳﻴﺴﺘﻢ هﮕﻞ ) ﮐﻪ هﻤﻪ ﭼﻴﺰ در ﺟﻬﺎن را‬
‫ﺟﻠﻮﻩ ى روح ﻣﻰ داﻧﺴﺖ( ﻳﺎ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺎرﮐﺲ )ﮐﻪ هﻤﻪ ﭼﻴﺰ را ﺟﻠﻮﻩ ى ﻣﺎدﻩ ﻓﺮض ﻣﻰ ﮐﺮد(‪ ،‬ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺟﺪﻳﺪ ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﺘﻰ‬
‫ﺑﺮاى ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺟﻬﺎن اراﺋﻪ دهﻨﺪ و ﻧﻈﺮﻳﻪ ى ‪ ) Logical Atomism‬اﺗﻤﺴﻴﻢ ﻣﻨﻄﻘﻰ ( او در ﺁن ﺳﺎل هﺎ‬
 ‫ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ ‪ .‬هﺮ ﭼﻨﺪ ﺣﺘﻰ ﺧﻮد راﺳﻞ اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ را دﻧﺒﺎل ﻧﮑﺮد وﻟﻴﮑﻦ ﻣﻨﻄﻖ رﻳﺎﺿﻰ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻣﻔﻬﻮم ﺳﻴﺴﺘﻢ‬
‫ﻏﻴﺮﻣﻮﻧﻴﺴﺘﻰ را ﺑﺮاى ﺗﺌﻮرى ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺁﺷﮑﺎر ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﭘﻴﺶ ﻗﺮاوﻻن ﺁن ﺧﻮد را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع زﺑﺎن ﻣﺸﻐﻮل‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺳﻴﺒﺮﻧﺘﻴﮏ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ از اﺑﺰار ﺳﺎﺧﺖ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻬﺘﺮ از ﺧﻮدﺷﺎن ﺳﻮد ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ .‬دﻳﮕﺮ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺳﺎزى هﺎى ﻧﻈﻴﺮ هﮕﻞ ﻧﺒﻮد ﮐﻪ ﻣﻮﻧﻴﺴﺘﻰ ﺑﻮدﻩ و هﻤﻪ ﭼﻴﺰ را ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎى ﺣﺮﮐﺖ روح )ﻳﺎ ﻧﻈﻴﺮ ﻣﺎرﮐﺴﻴﺴﻬﺎ ﺑﺮ‬
‫ﻣﺒﻨﺎى ﺣﺮﮐﺖ ﻣﺎدﻩ( ﺗﻮﺿﻴﺢ دهﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﺘﻰ ﺑﻮد و ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻧﻴﺎز‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻪ درﺟﻪ اول و دوم و ﻗﺲ‬
‫ﻋﻠﻴﻬﺬا ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻰ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎ اﻳﻨﮑﻪ ﭘﺎﻳﻪ ﮔﺬاران ﻣﻨﻄﻖ رﻳﺎﺿﻰ ﻧﻈﻴﺮ راﺳﻞ‪ ،‬ﺧﻮد ﻣﺪل اﺗﻤﺴﻴﻢ ) ﻳﻌﻨﻰ ﻧﻈﻴﺮ ﻣﺪل هﺎى اﻧﻤﻴﺴﺘﻬﺎى ﻳﻮﻧﺎن ﻳﺎ ﻣﻮﻧﺎ‬
‫دوﻟﻮرى ﻻﻳﻨﺒﺘﺲ را ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺁن ﺑﻪ اﺟﺰاء زﺑﺎن( را ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻰ دادﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻴﺒﺮﻧﺘﺴﻴﺖ هﺎ اﺳﺎﺳﺄ ﺳﻴﺴﺘﻤﻰ را‬
‫ﻃﺮح ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺪل ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎى ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﺘﻰ اﻣﺜﺎل ارﺳﻄﻮ ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ اﺟﺮاﻳﺶ را ﻋﺮﺻﻪ هﺎى ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﺎ‬
‫ﺗﺪاﺧﻞ هﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺷﮑﻞ ﻣﻰ دادﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ اهﺪاف ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن هﺎى ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن داﺧﻠﻰ ﻣﻴﻴﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻳﻦ هﺎ‪ ،‬ﺷﺒﺎهﻨﻰ ﺑﻪ اﺗﻤﻴﺴﻢ اﻣﺜﺎل اﻣﻴﮑﻮر ﻧﺪاﺷﺖ ﮐﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮش از ﮐﻮﭼﮑﻨﺮﻳﻦ ذرات ﺑﺎﺷﻨﺪ و در ﻳﮏ‬
‫ﺳﺮى ﺣﺮﮐﺎت دﻟﺨﻮاﻩ ﺑﻰ هﺪف ﺑﮕﺮدﻧﺪ ) ﻣﺪﻟﻰ ﮐﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻓﻴﺰﻳﮏ دراﺑﻨﺪا ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ( ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺪل ﺑﻴﻮﻟﻮژى ﺑﺎ اﺑﺰار‬
‫ﻣﻨﻄﻖ رﻳﺎﺿﻰ ﺁﻧﻘﺪر اهﻤﻴﺖ ﻳﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﻓﻴﺰﻳﮏ و ﺑﻴﻮﻟﻮژى ﺑﺪون ﺁن ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻓﺪﻣﻲ ﺟﻠﻮ ﺗﺮ ﺑﺮ دارﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎﻳﻦ‬
‫ﻃﺮﻳﻖ اﻳﻦ ﺳﻪ ﻋﻠﻢ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻳﮑﻰ از ﺑﺰرﮔﻨﺮﻳﻦ ﺗﺤﻮﻻت را در ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻰ ﺑﺸﺮ ﺁﻏﺎز ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮﺟﺴﻪ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﺤﺼﻮل‬
‫ﺁن ﺗﺎ ﮐﻨﻮن ﻃﺮح ﺷﺪن ﻣﺪل ﺳﻴﺒﺮﻧﺘﻴﮏ ﺑﺮاى درک ﻃﺒﻴﻌﺖ و ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ ‪ .‬اﻣﺎ هﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ از اول ﮔﻔﺘﻢ اهﻤﻴﺖ‬
‫ﺗﺤﻮﻻت ﻋﻠﻤﻰ اواﻧﻞ ﻓﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺮ روى ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻰ ﻣﺎ ﺧﻼﺻﻪ ﻧﺸﺪﻩ و اﻳﺠﺎد ﮐﺮدن ﺗﮑﻨﻮﻟﻮرﻳﻬﺎى ﺟﺪﻳﺪ‬
‫ﺷﺎﻳﺪ اهﻤﻴﺖ ﺑﻤﺮاﺗﺐ ﺑﻴﺸﻨﺮى داﺷﺘﻪ اﻧﺪ و در ﻓﺴﻤﺖ ﺑﻌﺪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﻣﻮرد ﻣﺪاﻓﻪ ﻓﺮار ﻣﻰ دهﻢ‪.‬‬

‫ﻗﺴﻤﺖ دوم‪:‬‬
‫هﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ در ﺑﺎﻻ ذﮐﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺗﺤﻮﻻت ﻋﻠﻤﻰ اواﻳﻞ ﻓﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ در ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻰ هﺎى ﻣﺎ ﻣﺤﺪود‬
‫ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ ‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﻬﻤﻨﺮﻳﻦ ﺗﺎﺛﻴﺮ اﻳﻦ ﺗﺤﻮﻻت ﺑﺮﻋﮑﺲ ﺁﻧﭽﻪ در اﺑﺘﺪا اﻧﮕﺎﺷﻨﻪ ﻣﻰ ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻪ در اﻧﺪﻳﺸﻪ هﺎى ﻣﺎ‬
‫در ﺑﺎرﻩ ى ﺟﻬﺎن ﺑﻠﮑﻪ در ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺧﻮد ﺟﻬﺎن ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ ‪ .‬ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ هﺎى ﻓﻴﺰﻳﮏ در زﻣﻴﻨﻪ ﺗﺌﻮرى ﻧﺴﺒﻴﺖ راﻩ ﺗﻮﺳﻌﻪ‬
‫ﻋﻠﻮم ﻓﻀﺎﺋﻰ‪ ،‬ﺳﻔﺮهﺎى ﻓﻀﺎﺋﻰ و اﻳﺠﺎد ﻣﺎهﻮارﻩ هﺎى ﻣﺨﺎﺑﺮاﺗﻰ را هﻤﻮار ﮐﺮد‪ .‬ﺑﻌﺒﺎرت دﻳﮕﺮ از ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻤﻰ‪،‬‬
‫ﻓﻴﺰﻳﮏ ﭘﺎﻳﮕﺎهﻰ اﻳﺠﺎد ﮐﺮد ﮐﻪ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮرى ﻋﺼﺮ ﻓﻀﺎ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎى ﺁن ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬از ﻣﺎهﻮارﻩ هﺎى ﻣﺨﺎﺑﺮاﺗﻰ ﺗﺎ‬
‫اﻳﺴﺘﮕﺎهﻬﺎى ﻓﻀﺎﻧﻰ هﻤﻪ ﻧﻄﻔﻪ ﺷﺎن در ﺗﺤﻮﻻت ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﺎز ﻓﻴﺰﻳﮏ اواﺋﻞ ﻓﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ‪ .‬ﻓﻴﺰﻳﮏ ﮐﻮاﻧﺘﺎ‬
‫از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﺑﺎ درک راﺑﻄﻪ ﻣﺎدﻩ و اﻧﺮژى راﻩ را ﺑﺮاى ﺷﮑﺎﻓﺘﻦ هﺴﺘﻪ اﺗﻢ و اﺳﺘﻔﺎدﻩ از اﻳﻦ ﻧﻴﺮوى ﻋﻈﻴﻢ ﻣﻬﻴﺎ‬
‫ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﺪون ﺁن ﺳﻔﺮهﺎى ﻓﻀﺎﻧﻰ ﻏﻴﺮﻣﻤﮑﻦ ﻣﻰ ﺑﻮد‪ .‬ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻣﺎهﻮارﻩ اى‪ ،‬هﺴﺘﻰ ﺧﻮد را ﻣﺪﻳﻮن ﻓﻴﺰﻳﮏ هﺴﺘﻪ‬
‫اى و ﻧﺴﺒﻴﺖ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﻣﺒﻨﺎى ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژى ﻣﺪرن اﻟﮑﻨﺮوﻧﻴﮏ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻠﻮم ﭘﺎﻳﻪ ﻓﺮار دارد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژى هﻤﭽﻨﻴﻦ‬
‫ﺷﺮط ﻻزم ﺑﺮاى ﮐﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ ﺳﺎزى و روﺑﺎط ﺳﺎزى ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﺪار هﺎى ﮐﻮﭼﮏ ﺷﺪﻩ ى اﻟﮑﻨﺮوﻧﻴﮏ ﺳﻤﻰ‬
‫ﮐﺎﻧﺪاﮐﺘﻮرهﺎ )‪ (Semiconductors ,VLSI‬ﮐﻪ ﻧﻘﺶ ﺣﺎﻓﻈﻪ را ﺑﺮاى ﮐﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮهﺎى ﮐﻮﭼﮏ اﻳﻔﺎ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪون‬
‫درک ﻓﻴﺰﻳﮏ هﺴﺘﻪ اى ﻏﻴﺮ ﻣﻤﮑﻦ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻮﻳﮋﻩ ﺑﻤﻮازات ﮐﻮﭼﮑﻨﺮﻳﻦ ) ﻣﻴﻨﻴﺎﺗﻮرﻳﺰﻩ ﮐﺮدن ( اﻳﻦ ﻣﺪارهﺎ‪ ،‬وﻳﮋﮔﻰ‬
‫هﺎى دﻧﻴﺎى ﮐﻮﺣﮑﻨﺮ از اﺗﻢ ) ﺣﺘﻰ در ﺣﺪ ﮐﻮارک هﺎ ( اهﻤﻴﺖ ﺗﮑﻨﻴﮑﻰ ﻣﻰ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ ﻓﻴﺰﻳﮏ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از هﺮ‬
‫ﻋﻠﻢ دﻳﮕﺮى ﻣﺒﻨﺎى ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژى هﺎى ﻧﻮﻳﻦ روﺑﺎط ﺳﺎزى‪ ،‬ﮐﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ‪ ،‬ﻓﻀﺎﻧﻮردى‪ ،‬ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻣﺎهﻮارﻩ اى‪ ،‬ﻟﻴﺰر و‬
‫ﻓﻴﺒﺮ ﻧﻮري‪ ،‬و ﺣﺘﻰ اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺟﺪﻳﺪ ﺁﻟﺘﺮﻧﺎﺗﻴﻮ اﻧﺮژى‪ ،‬ﺑﻮﻳﮋﻩ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻃﺮح هﺎى ﻧﻈﻴﺮ ﻣﺎهﻮارﻩ ى ذﺧﻴﺮﻩ‬
‫اﻧﺮژى ﺧﻮرﺷﻴﺪ ى و اﻧﺘﻔﺎل ﺁن ﺑﺼﻮرت ﻣﻴﮑﺮو وﻳﻮ از ﺁﺳﻤﺎن ﺑﻪ زﻣﻴﻦ وﻧﻴﺰاﺳﺘﻔﺎدﻩ از هﻴﺪورن ﻣﺎﺑﻊ‪ ،‬ﮐﻪ هﻤﻪ در ﭘﻲ‬
‫رﺷﺪ ﻓﻴﺰﻳﮏ ﻧﻮ ﻣﻴﺴﺮ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻣﺎ ﺑﻌﺪ از ﻓﻴﺰﻳﮏ ﺑﻴﻮﻟﻮژى ﻧﻴﺰ اهﻤﻴﺖ ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﺎز ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺧﻠﻖ ﮐﺮدن ﻣﻬﻨﺪﺳﻰ ژﻧﺘﻴﮏ ﻧﺸﺎن دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺴﺎن‬
‫ﺑﺮاى اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر در ﺗﺎرﻳﺦ ﺟﺮﺋﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺒﺎﻧﻰ ﺣﻴﺎت را ﭘﻴﺪا ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ ﺁﻧﻬﻢ از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﺳﺎﺧﺖ ژن هﺎى‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ‪] .‬ﻳﺎدداﺷﺖ ‪-2004‬ﻧﮕﺎﻩ ﮐﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺁﻳﺎ ﻧﻨﻮ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي واﻗﻌﻲ اﺳﺖ؟[‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻨﮑﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﮐﻮﺷﺸﻬﺎى ﺑﺸﺮ ﻣﺜﻸ‬
‫در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻳﺎﺑﻮ ) از ﭘﻴﻮﻧﺪ اﺳﺐ و ﺧﺮ( ﻳﺎ ﭘﻴﻮﻧﺪهﺎى ﮔﻴﺎهﻰ‪ ،‬ﻧﻮﻋﻰ ﺗﺪاﺧﻞ ژﻧﻰ ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در واﻗﻊ ﺣﺘﻰ اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮات‬
‫در ﻣﻮﺟﻮدات ﻃﺒﻴﻌﻰ ﺑﺎزهﻢ از ﻃﺮﻳﻖ "ﻃﺒﻴﻌﻰ" اﻧﺠﺎم ﻣﻰ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ هﺎى ﻧﻮﻳﻦ ﺑﻴﻮﻟﻮژى و ﮔﺸﻮدﻩ ﺷﺪن‬
‫راز ژن در ﺣﻘﻴﻘﺖ راﻩ اﻧﺠﺎم اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات را ﺑﺸﮑﻞ ﻣﺼﻨﻮﻋﻰ ﻣﻬﻴﺎ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮐﻨﺘﺮل ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺸﺮ ﺑﺮ‬
‫روى ﺁﻧﭽﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻰ ﺷﻮد‪ .‬هﻤﺠﻨﻴﻦ ﺗﻨﻮع و ﺳﺮﻋﺖ ﺑﻰ ﻧﻈﻴﺮى ﺑﺮاى ﻣﺤﺼﻮﻻﺗﻰ ﮐﻪ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﺷﮑﻞ‬
 ‫ﮔﻴﺮﻧﺪ در ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻰ ﺳﺎﺑﻘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬دﻳﮕﺮ ﻣﻰ ﺗﻮان ﻣﺜﻸ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮔﻴﺎهﺎن را از ﻧﻈﺮ ﺧﻮد ﺟﻨﺲ ﮔﻴﺎﻩ ازدﻳﺎد ﺑﺨﺸﻴﺪ ﻳﺎ ﮐﺎرى‬
‫ﮐﺮد ﮐﻪ ﻣﺎهﻰ ﻣﻌﻴﻨﻰ ﺑﺠﺎى ‪100‬ﺑﭽﻪ در ﺳﺎل‪ 10000 ،‬ﺑﭽﻪ ﺑﮕﺬارد و اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻨﻮﺑﻪ ﺧﻮد دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ ﺑﻰ ﺳﺎﺑﻘﻪ اى در‬
‫ﻣﺎهﻴﮕﻴﺮى ‪ ،‬داﻣﭙﺮورى و ﮐﺸﺎورزى ﺑﻪ هﻤﺮاﻩ ﻣﻰ ﺁورد هﻤﺎﻧﻘﺪر ﮐﻪ رﺑﺎط ﺳﺎزى ﺻﻨﻌﺖ را دﮔﺮﮔﻮن ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫ژﻧﺘﻴﮏ ﻧﻴﺰ ﮐﺸﺎورزى و ﭘﺰﺷﮑﻰ را دﮔﺮﮔﻮن ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻣﺎ ﻏﻴﺮ از ﻓﻴﺰﻳﮏ و ﺑﻴﻮﻟﻮژى‪ ،‬ﻣﻨﻄﻖ رﻳﺎﺿﻰ ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺛﺮ ﺧﻮد را در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻧﻪ از ﻃﺮﻳﻖ اﻓﮑﺎر ﻣﺎ‪،‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ از ﻃﺮﻳﻖ اﻣﮑﺎن ﭘﺬﻳﺮى ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ داﻧﺶ و ﺗﺨﺼﺺ‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺼﻨﻮﻋﻰ ﺑﻴﻨﺎﻧﻰ و دﻳﮕﺮ ﺣﻮاس ﺑﺸﺮ و ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ‬
‫ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺗﻮان ارﺗﺒﺎﻃﻰ ﺑﺰﺑﺎن هﺎى ﻃﺒﻴﻌﻰ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﮐﺎﻣﭙﻴﻮﺛﺮ اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺗﺤﻮل ﻣﻨﻄﻖ رﻳﺎﺿﻰ ﺑﻪ ﺷﻌﻮر‬
‫ﻣﺎﺷﻴﻨﻰ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ از ﻧﻈﺮ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﻨﻄﻖ رﻳﺎﺿﻰ ﺑﻌﻨﻮان ﻳﮏ ﻋﻠﻢ ﺑﻠﮑﻪ ﺣﺘﻰ ﺑﻮاﺳﻄﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﺷﺨﺼﻴﺘﻬﺎى درﮔﻴﺮ‬
‫درﺁن ) ﻧﻈﻴﺮ ﻓﻮن ﻧﻴﻮﻣﻦ‪ ( Von Neuman‬ﺑﻪ ﺗﮑﺎﻣﻞ دوﻣﻰ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺄ ﻳﺎرى رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﺎت راﺳﻞ و وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ‬
‫زﻣﻴﻨﻪ را ﺑﺮاى درک داﻧﺶ ﺑﺼﻮرت ﭘﺮوﺳﻪ ﮐﺮدن ﻋﻼﺋﻢ )‪ (Symbols‬ﻓﺮاهﻢ ﮐﺮد و ﺣﺘﻰ ﻣﺮﺣﻠﻪ ى ﺑﻌﺪى ﺷﻌﻮر‬
‫ﻣﺎﺷﻴﻨﻰ ﻳﻌﻨﻰ ﭘﺮوﺳﻪ ﮐﺮدن ﻣﻮازى )‪ (Parallel Processing‬ﻧﻴﺰ رﻳﺸﻪ در درک ﺳﻴﺒﺮﻧﺘﻴﮏ از ﻧﻮع ﻋﻤﻠﮑﺮد ﻣﻐﺰ‬
‫دارد‪ .‬اوﻟﻴﻦ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺗﺠﺎرﺗﻰ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮرى ﺷﻌﻮر ﻣﺎﺷﻴﻨﻰ ﻧﻈﻴﺮﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎى ﺗﺨﺼﺼﻰ در ﭘﺰﺷﮑﻰ‪ ،‬ﺣﻘﻮق‪ ،‬ﻣﺸﺎورﻩ‬
‫ى ﻣﺎﻟﻰ و اﻣﺜﺎﻟﻬﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ را دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﺨﺼﺼﻬﺎى ﭘﻴﭽﻴﺪﻩ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن را ﺁﻧﻘﺪر ارزان ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ هﻤﭽﻮن ﻧﻴﺎزهﺎى‬
‫اوﻟﻴﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﻠﻘﻰ ﺷﺪﻩ و هﺮﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻓﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮس ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ هﺎى ﻋﻠﻮم ﻓﻴﺰﻳﮏ‪ ،‬ﺑﻴﻮﻟﻮژى و ﻣﻨﻄﻖ رﻳﺎﺿﻰ ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﺮ ﻧﮕﺮش ﻣﺎ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻮﻟﺪ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮرﻳﻬﺎى ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﺎزى در ﺟﻬﺎن ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﻣﻬﻤﻨﺮﻳﻦ اﻳﻦ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژﻳﻬﺎ ﺷﺎﻳﺪ ]ﻧﻨﻮﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي[ ‪ ،‬ﮐﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ‪،‬‬
‫ﺷﻌﻮر ﻣﺎﺷﻴﻨﻰ ) ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﻨﺨﺼﺺ‪ ،‬ﺣﻮاس ﻃﺒﻴﻌﻰ ﻧﻈﻴﺮ ﺑﻴﻨﺎﻧﻰ و ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎى زﺑﺎن ﻃﺒﻴﻌﻰ ( و روﺑﺎط ﺳﺎزى‪،‬‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻣﺎهﻮارﻩ اى‪ ،‬ﻣﻬﻨﺪﺳﻰ ژﻧﺘﻴﮏ‪ ،‬ﻓﻀﺎﻧﻮردى‪ ،‬و ﺗﮑﻨﻮﻟﻮرﻳﻬﺎى ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺮاى ﺁﻟﺘﺮﻧﺎﺗﻴﻮهﺎى اﻧﺮژى‪ ،‬و ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ‬
‫ﺗﮑﻨﻮﻟﻮﻳﻰ ﺟﺪﻳﺪ ﭘﺰﺷﮑﻰ ﻧﻈﻴﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮐﻮدک ﺧﺎرج از رﺣﻢ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ‬

‫ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ درراﺑﻄﻪ ﺑﺎﻓﻠﺴﻔﻪ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژى ﺗﺎﮐﻨﻮن ﮐﺎرهﺎى زﻳﺎدى در ﻋﺮﺻﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻋﻠﻢ اﻧﺠﺎم ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ وﮐﻮﺷﺸﻬﺎى‬
‫دراﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺴﻴﺎر اﻧﮕﺸﺖ ﺷﻤﺎرﻧﺪ ‪ .‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻦ ﺑﺎﻋﻨﻮان اﺑﺰار هﻮﺷﻤﻨﺪ ﺷﺎﻟﻮدﻩ ﺗﻤﺪﻧﻲ ﻧﻮﻳﻦ ﮐﻮﺷﺸﻰ در اﻳﻦ ﺟﻬﺖ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬در ارزﻳﺎﺑﻰ ﺷﻌﻮر ﻣﺎﺷﻴﻨﻰ‪ .‬ﺗﮑﻨﻮﻟﻮرى ﻣﻬﻨﺪﺳﻰ ژﻧﺘﻴﮏ در ﻋﺮﺻﻪ اﺧﻼق ﺑﺎﻋﺚ ﻃﺮح ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻓﻠﺴﻔﻰ‬
‫ﻣﻬﻤﻰ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺁن ﺑﺰﻳﺮ ﺳﻨﻮال ﺑﺮدن اﻧﺴﺎن ﻣﺮﮐﺰﺑﻴﻨﻰ اﻏﻠﺐ ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻰ هﺎى دو هﺰار ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺸﺮﺑﻮدﻩ اﺳﺖ ‪ .‬ﺗﮑﻨﻮﻟﻮرى ﻓﻀﺎﻧﻮردى ﻧﻴﺰﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ارﺗﺒﺎط ﺑﻌﻀﻰ ازﻣﻔﺎهﻴﻢ ﻓﻠﺴﻔﻰ ﺑﺎ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺸﺮﮐﻪ‬
‫ﺗﺎﮐﻨﻮن هﻤﻴﺸﻪ زﻳﺮ ﻗﺪرت ﻧﻴﺮوى ﺟﺎذﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ ‪ ،‬اﻣﺮوز ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮارﮔﻴﺮد‪ .‬ﺁﻧﭽﻪ ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ دﻳﮕﺮ ﻣﺪل‬
‫هﺎى ﻓﻠﺴﻔﻰ‪ -‬ﻋﻠﻤﻰ ﻗﺪﻳﻤﻰ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮى ﻧﻴﺎزهﺎى ﻋﻠﻤﻰ ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ‪.‬ﺑﻨﻈﺮ ﻣﻴﺮﺳﺪ ﮐﻪ ﺑﮑﺎرﺑﺮدن ﻣﺪﻟﻬﺎى‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮات ﺟﺪﻳﺪ ﻓﻠﺴﻔﻰ ﺑﺮاى ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻋﻠﻤﻰ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺣﺎﺿﺮ وﮐﻮﺷﺶ ﺑﺮاى رد ﮐﺮدن اﻳﻦ‬
‫ﺗﻨﻮرى هﺎ اﮔﺮ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﺪل را ﻣﺸﺨﺺ ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﻬﺘﺮهﺎ را ﺟﺪا ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد‪.‬‬

‫وﻳﺮاﻳﺶ ﺳﻮم‬
‫ﺳﺎم ﻗﻨﺪﭼﻲ‪ ،‬ﻧﺎﺷﺮ و ﺳﺮدﺑﻴﺮ‬
‫اﻳﺮاﻧﺴﮑﻮپ‬
‫‪/com.ghandchi.www//:http‬‬
‫‪ 18‬ﺁذر ‪1383‬‬
‫‪2004 ,8December‬‬

‫ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻣﺮﺗﺒﻂ‪:‬‬
‫ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ و ﻣﻌﻨﺎي زﻧﺪﮔﻲ‬
htm.plus-Modernism-359/com.ghandchi.www//:http

--------------------------------------------------------
‫ﻣﻘﺎﻻت ﺗﺌﻮرﻳﮏ‬
/com.ghandchi.www//:http

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻘﺎﻻت‬
html.SelectedArticles/com.ghandchi.www//:http