EII.

4 ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ
1.Γύν εηζξνέο-θαηαλαιωηηθά αγαζά 2.Κακπύιεο αδηαθνξίαο 3.Λνγαξηζκηθή ρξεζηκόηεηα Stone-Geary
4.Βειηηζηνπνίεζε

1. Γύν εηζξνέο-θαηαλαιωηηθά αγαζά

Η απιή ζπλάξηεζε ρξεζηκόηεηαο U  U(C) πνπ κειεηήζακε ζε πξνεγνύκελε ελόηεηα πξνθύπηεη ζηελ
πξαγκαηηθόηεηα ωο απνηέιεζκα βέιηηζηεο θαηαλάιωζεο αγαζώλ πνπ κπνξνύλ λα απνθηεζνύλ γηα ην
ζπγθεθξηκέλν επίπεδν δαπάλεο C . Σε πξωηαξρηθό ζηάδην ε ρξεζηκόηεηα εθθξάδεηαη ωο ζπλάξηεζε ηωλ
πνζνηήηωλ θαηαλάιωζεο δηαθόξωλ αγαζώλ. Σηε ζεωξία θαηαλάιωζεο ηνλ βαζηθό ξόιν παίδεη ε έλλνηα ηεο
«πξνηίκεζεο». Έηζη γηα δύν αγαζά ζεωξνύκε όηη κεηαμύ ηωλ δηαθόξωλ ζπλδπαζκώλ θαηαλάιωζεο {X,Y}
ππάξρεη κηα ζρέζε πξνηίκεζεο, γηα ηελ νπνία ππνζέηνπκε όηη εθθξάδεηαη κέζω κηαο ζπλάξηεζεο
ρξεζηκόηεηαο (utility function) πνπ «κεηξάεη» ην παξαγόκελν όθεινο:
U  U(X,Y)
Η ζπλάξηεζε ρξεζηκόηεηαο θαζνξίδεη κηα ζρέζε πξνηίκεζεο (preference relation) κεηαμύ ηωλ ζπλδπαζκώλ
{X,Y} . Οη ηζνζηαζκηθέο ηεο ζπλάξηεζεο ρξεζηκόηεηαο θαινύληαη εμηζώζεηο αδηαθνξίαο (indifference):
U(X,Y)  u
Ο θαηαλαιωηήο είλαη αδηάθνξνο (indifferent) κεηαμύ ζπλδπαζκώλ πνπ βξίζθνληαη ζηελ ίδηα ηζνζηαζκηθή,
ελώ πξνηηκάεη (prefers) ηνπο ζπλδπαζκνύο πνπ βξίζθνληαη ζηε αληίζηνηρε πάλω ζηαζκηθή. Γξάθνπκε:
(x1,y1 )  (x2 ,y2 )  U(x1,y1 )  U(x2,y2 ) , ζπλδπαζκνί κε ηελ ίδηα πξνηίκεζε
(x1,y1 ) (x2 ,y2 )  U(x1,y1 )  U(x2 ,y2 ) , ν πξώηνο ζπλδπαζκόο είλαη (γλήζηα) πξνηηκόηεξνο
Γεληθά ε ζπλάξηεζε ρξεζηκόηεηαο έρεη καζεκαηηθέο ηδηόηεηεο αληίζηνηρεο ηεο ζπλάξηεζεο παξαγσγήο όπνπ ηα
δύν αγαζά αληηζηνηρνύλ ζηνπο ζπληειεζηέο παξαγσγήο. Υπάξρνπλ όκσο θαη δηαθνξέο πνπ νθείινληαη θπξίσο
ζην γεγνλόο όηη ε ζπλάξηεζε ρξεζηκόηεηαο κπνξεί λα κελ εθθξάδεη θάπνην άκεζα κεηξήζηκν κέγεζνο.
Μάιηζηα, αλ ν κνλαδηθόο ξόινο ηεο είλαη λα εθθξάδεη ηε ζρέζε πξνηίκεζεο κεηαμύ δηαθόξωλ ζπλδπαζκώλ,
ηόηε ιέκε όηη δύν ζπλαξηήζεηο ρξεζηκόηεηαο U(X,Y) θαη V(X,Y) , είλαη κνλόηνλα ή δηαηαθηηθά
ηζνδύλακεο (order equivalent), κε ηελ έλλνηα όηη νξίδνπλ ηελ ίδηα ζρέζε πξνηίκεζεο, αλ ε θάζε κηα είλαη
γλήζηα αύμωλ κεηαζρεκαηηζκόο ηεο άιιεο:
V  V(U) κε V(U)  0
Έηζη: δύν ζπλαξηήζεηο ρξεζηκόηεηαο είλαη ηζνδύλακεο σο πξνο ηε ζρέζε πξνηίκεζεο αλ έρνπλ ηηο ίδηεο
ηζνζηαζκηθέο, κε ηελ ίδηα δηάηαμε, αλεμάξηεηα ησλ ηηκώλ ηνπο. Σαπηό ην πιαίζην βαζηθέο ζεωξνύληαη κόλν νη
ηδηόηεηεο πνπ δηαηεξνύληαη όηαλ πάξνπκε έλαλ γλήζηα αύμνληα κεηαζρεκαηηζκό ηεο ζπλάξηεζεο
ρξεζηκόηεηαο, δειαδή βαζηθέο ζεωξνύληαη νη ηδηόηεηεο ηωλ θακπύιωλ αδηαθνξίαο θαη όρη ηεο ίδηαο
ηεο ζπλάξηεζεο ρξεζηκόηεηαο. Εηδηθόηεξα:
1. Οη ηηκέο ηεο ρξεζηκόηεηαο U , θαη εηδηθά ηα πξόζεκα ηεο δελ είλαη βαζηθά κεγέζε. Γεληθά ε ζπλάξηεζε
ρξεζηκόηεηαο κπνξεί λα έρεη θαη αξλεηηθέο ηηκέο.
2. Οη νξηαθέο ρξεζηκόηεηεο {UX ,UY } είλαη βαζηθέο κόλν ωο πξνο ηα πξόζεκά ηνπο θαη όρη ωο πξνο ηηο
ζπγθεθξηκέλεο ηηκέο ηνπο. Αιιά ν ιόγνο ηνπο αθνξά ηνλ ξπζκό ππνθαηάζηαζεο κεηαμύ ηωλ αγαζώλ θαη
ηζνύηαη κε ηελ θιίζε ηεο ηζνζηαζκηθήο πνπ είλαη βαζηθό κέγεζνο. Έηζη δύν δηαηαθηηθά ηζνδύλακεο
ζπλαξηήζεηο ρξεζηκόηεηαο νξίδνπλ ηνλ ίδην ξπζκό ππνθαηάζηαζεο:
V U
V  V(U) κε V(U)  0  {Vx  VUx ,VY  VUY } κε X  X
VY UY
3. Οη ηδηόηεηεο θπξηόηεηαο ηωλ ηζνζηαζκηθώλ θαζώο θαη ηωλ ζηαζκηθώλ πεξηνρώλ είλαη βαζηθά κεγέζε.
Σην παξαπάλω πιαίζην, κηα ζπλάξηεζε ρξεζηκόηεηαο ζα ιέγεηαη θαλνληθή ωο πξνο ηε ζρέζε πξνηίκεζεο,
αλ έρεη ηηο παξαθάηω ηδηόηεηεο ηωλ ηζνζηαζκηθώλ ηεο, αληίζηνηρεο κε απηέο ηεο ζπλάξηεζεο παξαγωγήο:
1. Είλαη αύξοςσα, κε ζεηηθά νξηαθά πξντόληα:
UX  0, UY  0
2. Έρεη αξλεηηθό θαη υθίνοντα πςθμό ςποκατάστασηρ, δειαδή ε ζπλάξηεζε ππνθαηάζηαζεο κεηαμύ ησλ δύν
αγαζώλ είλαη θζίλνπζα θπξηή:
U(X,Y)  u  {Y(X)  0 ,Y(X)  0} & {X(Y)  0, X(Y)  0}
3. Είλαη οιονεί κοίλη, κε θπξηέο ηηο πάλσ ζηαζκηθέο, δειαδή ππάξρεη πξνηίκεζε γηα ελδηάκεζνπο ζπλδπαζκνύο
πνζνηήησλ θαηαλάισζεο παξά γηα αθξαίνπο.

1
Σε πνιιέο πεξηπηώζεηο ε ρξεζηκόηεηα πνζνηηθνπνηείηαη. Σπλήζωο πνζνηηθνπνηείηαη όρη ε ίδηα ε
ρξεζηκόηεηα αιιά ε δηαθνξά ηεο από θάπνηα θαηαλάιωζε αλαθνξάο: {X0 , Y0 } . Σαπηή ηελ πεξίπηωζε ε
θαηαλάιωζε αλαθνξάο θαη ε κνλάδα κέηξεζεο ηεο ρξεζηκόηεηαο ζπλήζωο νξίδνληαη ζπκβαηηθά, νπόηε ιέκε
όηη δύν ζπλαξηήζεηο ρξεζηκόηεηαο U(X,Y) θαη V(X,Y) είλαη γξακκηθά ηζνδύλακεο (linearly equivalent)
αλ ε κηα είλαη αύμωλ γξακκηθόο κεηαζρεκαηηζκόο ηεο άιιεο:
V  αU  β κε α  0
Σε θάζε πεξίπηωζε, ζε αληίζεζε κε ηηο ζπλαξηήζεηο παξαγωγήο, κηα ζπλάξηεζεο ρξεζηκόηεηαο κπνξεί λα
έρεη θαη αξλεηηθέο ηηκέο. Επίζεο ζπρλά εκθαλίδεη θαη θαηλόκελα θνξεζκνύ, νπόηε κεηά από έλα επίπεδν
θαηαλάιωζεο ην αγαζό κπνξεί λα γίλεηαη θαη βιαβεξό κε αξλεηηθή νξηαθή ρξεζηκόηεηα.
Παξάδεηγκα. Οη ζπλαξηήζεηο ρξεζηκόηεηαο, C-D θαη ινγαξηζκηθέο C-D:
U  Xα Yβ , V  ln(Xα Yβ )  αln X  βln Y κε α  0 , β  0
είλαη δηαηαθηηθά ηζνδύλακεο ωο πξνο ηελ ζρέζε πξνηίκεζεο, κε ηελ έλλνηα όηη ε θάζε κηα είλαη αύμωλ
κεηαζρεκαηηζκόο ηεο άιιεο. Έρνπλ ηηο γλωζηέο ηζνζηαζκηθέο ηωλ ζπλαξηήζεωλ ηύπνπ C-D θαη είλαη
ακθόηεξεο νηνλεί θνίιεο, δειαδή έρνπλ ηηο πάλω ζηαζκηθέο θπξηέο. Αιιά ε πξώηε παίξλεη κόλν ζεηηθέο
ηηκέο ελώ ε δεύηεξε παίξλεη θαη αξλεηηθέο ηηκέο.
Παξάδεηγκα. Θεωξνύκε ηε ζπλάξηεζε ρξεζηκόηεηαο: Y U U0
U  (X  1)2  Y
κε ηηο παξαβνιηθέο ηζνζηαζκηθέο ηνπ παξαπιεύξωο ζρήκαηνο:
U  (X  1)2  Y  u  Y  u  (X  1)2
θαη κεξηθέο παξαγώγνπο: 1 X
UY  1  0 , UX  2(Χ  1) : { 0 αν Χ  1,  0 αν X  1}
Τν X  1 είλαη πνζόηεηα θνξεζκνύ θαη γίλεηαη «κε αγαζό» γηα X  1. Γηα X  1 νη ηζνζηαζκηθέο έρνπλ ηελ
ζπλεζηζκέλε αξλεηηθή θιίζε, ελώ γηα X  1 έρνπλ ζεηηθή θιίζε, θαη αλ απμεζεί ε κία θαηαλάιωζε πξέπεη
λα απμεζεί θαη ε άιιε γηα αληηζηάζκηζε. Είλαη όκωο θαλνληθή ωο πξνο ηελ θπξηόηεηα, θαη είλαη νηνλεί
θνίιε κε ηηο πάλω ζηαζκηθέο θπξηέο. Δειαδή, ππάξρεη πξνηίκεζε γηα ελδηάκεζνπο ζπλδπαζκνύο
θαηαλάιωζεο παξά γηα αθξαίνπο. Παξαηεξνύκε επίζεο όηη παίξλεη θαη αξλεηηθέο ηηκέο, κε κεδεληθή
ηζνζηαζκηθή ηελ παξαβνιή.
U  (X  1)2  Y  0  Y  (X  1)2
Παξαηήξεζε. Μηα ζπλάξηεζε ρξεζηκόηεηαο ζα είλαη κε θαλνληθή ωο πξνο ηελ θπξηόηεηα, νηνλεί θπξηή
αληί νηνλεί θνίιε, δειαδή κε ηηο θάηω ζηαζκηθέο θπξηέο, όηαλ δύν αγαζά είλαη αζύκβαηα θαη δελ
ζπλδπάδνληαη. Σαπηή ηελ πεξίπηωζε ππάξρεη πξνηίκεζε γηα αθξαίνπο ζπλδπαζκνύο, παξά γηα ελδηάκεζνπο,
δειαδή ππάξρεη πξνηίκεζε γηα θαηαλάιωζε κόλν ηνπ ελόο ή κόλν ηνπ άιινπ. Σαλ ζπλέπεηα ε ζπλάξηεζε
ρξεζηκόηεηαο ζα έρεη ρακειόηεξεο ηηκέο ζηνπο ελδηάκεζνπο ζπλδπαζκνύο, δειαδή ζα είλαη νηνλεί θπξηή
αληί λα είλαη νηνλεί θνίιε.
2. Κακπύιεο αδηαθνξίαο
Θα εμεηάζνπκε νξηζκέλεο ραξαθηεξηζηηθέο ηδηόηεηεο ηωλ θακπύιωλ αδηαθνξίαο πνπ αθνξνύλ θπξίωο ηνλ
ξπζκό ππνθαηάζηαζεο κεηαμύ ηωλ αγαζώλ:
dY U
U(X, Y)  u   x
dX Uy
Υπνζέηνπκε θαλνληθή ζπλάξηεζε ρξεζηκόηεηαο, αύμνπζα κε θζίλνληα ξπζκό ππνθαηάζηαζεο. Εμεηάδνπκε
παξαθάηω θάπνηεο ραξαθηεξηζηηθέο πεξηπηώζεηο κε ηα αληίζηνηρα γξαθήκαηα όζνλ αθνξά ηνλ ηξόπν πνπ ε
θακπύιε αδηαθνξίαο πιεζηάδεη ηνλ X  άμνλα θαζώο κεηώλεηαη ε ζπκκεηνρή ηνπ Y  αγαζνύ.
Υ Υ Υ Υ

y0
Χ Χ Χ Χ

θακπύιεο αδηαθνξίαο

1. Η θακπύιε αδηαθνξίαο ηέκλεη ηνλ X  άμνλα, πνπ ζεκαίλεη όηη ην Y αγαζό κπνξεί λα ππνθαηαζηαζεί
πιήξωο από ην X αγαζό. Ο ξπζκόο ππνθαηάζηαζεο κπνξεί λα ηείλεη ζην κεδέλ όπωο ζην πξώην γξάθεκα ή
λα παξακέλεη θξαγκέλνο από θάηω όπωο ζην δεύηεξν γξάθεκα.

2
2. Η θακπύιε αδηαθνξίαο δελ ηέκλεη ηνλ X  άμνλα, νπόηε ην X αγαζό δελ κπνξεί λα ππνθαηαζηήζεη
πιήξωο ην Y αγαζό. Καζώο ην Y κεηώλεηαη ε δηαηήξεζε ηεο ρξεζηκόηεηαο απαηηεί απεξηόξηζηε αύμεζε
ηεο ζπκκεηνρήο ηνπ X . Σαπηή ηελ πεξίπηωζε κπνξεί ε ζπκκεηνρή ηνπ Y λα ηείλεη νξηαθά ζην κεδέλ όπωο
ζην ηξίην γξάθεκα ή λα απαηηείηαη πάληνηε κηα ειάρηζηε Y  πνζόηεηα y 0 όπωο ζην ηέηαξην γξάθεκα.
Παξάδεηγκα. Θεωξνύκε ηηο θακπύιεο αδηαθνξίαο ηωλ παξαθάηω ζπλαξηήζεωλ ρξεζηκόηεηαο ζηε ζεηηθή
πεξηνρή: {X  0, Y  0} .
1. U  X  Y . Έρεη θακπύιεο αδηαθνξίαο όπωο ζην πξώην γξάθεκα ωο πξνο ακθόηεξα ηα αγαζά.
2. U  (X1  Y1 )1 . Έρεη θακπύιεο αδηαθνξίαο όπωο ζην ηέηαξην γξάθεκα, ωο πξνο ακθόηεξα ηα αγαζά.
3. U  ln(X  x0 )α (Y  y0 )β  αln(X  x0 )  βln(Y  y0 ) . Έρεη θακπύιεο αδηαθνξίαο ηηο ππεξβνιέο:
(X  x0 )α (Y  y0 )β  c , κε αζύκπηωηεο ηηο επζείεο: Y  y0 , X  x0
Με θαηάιιειε επηινγή ηνπ πξόζεκνπ ηωλ {x0 , y0 } , κπνξνύκε λα πεηύρνπκε νηαδήπνηε από ηηο
ζπκπεξηθνξέο ζηα ηειεπηαία ηξία γξαθήκαηα παξαπάλω.
3. Λνγαξηζκηθή ρξεζηκόηεηα ηύπνπ Stone-Geary
Έλαο εξγαδόκελνο εξγάδεηαη L ώξεο εκεξεζίωο, θαη έρεη δηαζέζηκν γηα θαηαλάιωζε πνζό C εκεξεζίωο,
κε ζπλάξηεζε ρξεζηκόηεηαο:
U  1/(16  L)  0
U  ln[(16  L)C]  ln(16  L)  lnC κε 0  L  16   L
UC  1/ C  0
Καιείηαη ινγαξηζκηθή ρξεζηκόηεηα ηύπνπ Stone-Geary, θαη έρεη ηηο εμήο ηδηόηεηεο C
κνλνηνλίαο θαη θπξηόηεηαο, όπωο θαίλεηαη θαη ζην γξάθεκα: U
1. Είλαη L  θζίλνπζα (κε αγαζό), αιιά C  αύμνπζα (αγαζό), κε θακπύιεο
αδηαθνξίαο:
C(16  L)  α  C 
α
, {0  C, 0  L  16 } , α  0
16 L
16  L
Έρνπλ ζεηηθή θιίζε θαη νξίδνπλ αληηζηάζκηζε. Η αύμεζε ηεο εξγαζίαο αληηζηαζκίδεηαη κε αύμεζε ηεο
θαηαλάιωζεο.
2. Είλαη νηνλεί θνίιε κε ηηο πάλω ζηαζκηθέο θπξηέο, νπόηε ελδηάκεζνη ζπλδπαζκνί θαηαλάιωζεο-εξγαζίαο
είλαη πξνηηκόηεξνη από αθξαίνπο όπνπ ε εξγαζία θαη ε θαηαλάιωζε είλαη ακθόηεξα πνιύ κηθξά ή
ακθόηεξα πνιύ κεγάια.
3. Καζώο ε εξγαζία απμάλεη πιεζηάδνληαο αζπκπηωηηθά ην πάλω όξην L  16 , όιν θαη πεξηζζόηεξε
θαηαλάιωζε απαηηείηαη γηα λα αληηζηαζκίζεη επηπιένλ εξγαζία. Δειαδή έρεη αύμνληα ξπζκό αληηζηάζκηζεο
ηεο εξγαζίαο κε θαηαλάιωζε. Κάζε επηπιένλ αύμεζε ηεο εξγαζίαο αληηζηαζκίδεηαη κε όιν θαη
κεγαιύηεξε αύμεζε ηεο θαηαλάιωζεο.
Παξαηήξεζε. Αλ αληί ηεο εξγαζίαο L πνπ είλαη κε αγαζό, ρξεζηκνπνηήζνπκε ηελ ζρόιε:
T  16  L
πνπ είλαη αγαζό, ηόηε ε ζπλάξηεζε ρξεζηκόηεηαο παίξλεη θαλνληθή κνξθή: C U
U  1/ T  0 16
U  ln[TC]  lnT  lnC κε C  0, 0  T  16   L
UC  1/ C  0 T
θαη νη θακπύιεο αδηαθνξίαο έρνπλ ην γλωζηό ζρήκα παξαπιεύξωο.
4. Βειηηζηνπνίεζε
Σηελ θαηαλάιωζε δύν αγαζώλ {X,Y} κε ζπλάξηεζε ρξεζηκόηεηαο U(X,Y) θαη ζπλάξηεζε θόζηνπο
C(X,Y) , εκθαλίδνληαη ηα παξαθάηω δύν πξνβιήκαηα βειηηζηνπνίεζεο κε πεξηνξηζκνύο:.
min{C  C(X,Y) U(X,Y)  u} : ειάρηζηε δαπάλε γηα ρξεζηκόηεηα ηνπιάρηζηνλ u
max{U  U(X,Y) C(X,Y)  c} :κέγηζηε ρξεζηκόηεηα γηα δαπάλε ην πνιύ c
Αλ ε ρξεζηκόηεηα πνζνηηθνπνηείηαη, π.ρ. κε ηελ έλλνηα όηη εθθξάδεη ηελ δαπάλε πνπ ζα ήηαλ δηαηεζεηκέλνο
λα θαηαβάιεη ν θαηαλαιωηήο γηα ηελ ζπγθεθξηκέλε θαηαλάιωζε, ηόηε έρνπκε θαη ην πξόβιεκα
κεγηζηνπνίεζεο ηνπ νθέινπο ή ηνπ πιενλάζκαηνο, ζε αληηζηνηρία κε ην πξόβιεκα κεγηζηνπνίεζεο ηνπ
θέξδνπο:
max{B  U(X,Y)  C(X,Y)} : κέγηζην όθεινο

3
Αλ έρνπκε πιήξωο αληαγωληζηηθή αγνξά αγαζώλ κε δνζκέλεο κνλαδηαίεο ηηκέο {v,w} ηόηε ηα παξαπάλω
πξνβιήκαηα βειηηζηνπνίεζεο παίξλνπλ ηελ κνξθή:
min{C  vX  wY U(X,Y)  u}
max{U  U(X,Y) C  vX  wY  c}
max{B  U(X,Y)  (vX  wY)}
Παξαηήξεζε. Υπάξρεη αληηζηνηρία κεηαμύ πξνβιεκάηωλ βειηηζηνπνίεζεο ζηελ θαηαλάιωζε θαη
πξνβιεκάηωλ βειηηζηνπνίεζεο ζηελ παξαγωγή όπνπ ηα θαηαλαιωηηθά αγαζά αληηζηνηρνύλ ζηνπο
ζπληειεζηέο παξαγωγήο θαη ε ζπλάξηεζε ρξεζηκόηεηαο ζηελ ζπλάξηεζε εζόδνπ. Αλαθέξνπκε επίζεο όηη
ζηα πξνβιήκαηα βειηηζηνπνίεζεο κε πεξηνξηζκνύο ε ιύζε δελ αιιάδεη αλ ρξεζηκνπνηήζνπκε άιιε
δηαηαθηηθά ηζνδύλακε ζπλάξηεζε ρξεζηκόηεηαο πνπ πξνθύπηεη κε γλήζηα αύμνληα κεηαζρεκαηηζκό, δηόηη
ζα έρεη ηηο ίδηεο ηζνζηαζκηθέο ωο θακπύιεο αδηαθνξίαο.

Παξαηήξεζε. Σε όια ηα παξαπάλω πξνβιήκαηα πεξηνξηζκέλεο βειηηζηνπνίεζεο ζπλήζωο κπνξνύκε λα

αληηθαηαζηήζνπκε ηηο αληζόηεηεο ζηνπο πεξηνξηζκνύο κε ηηο αληίζηνηρεο ηζόηεηεο. Π.ρ.
min{C  vX  wY U  U(X,Y)  u}  min{C  vX  wY U  U(X,Y)  u}
Απηό ηζρύεη εθόζνλ ε ζπλάξηεζε ρξεζηκόηεηαο είλαη γλήζηα αύμνπζα ή γεληθόηεξα γλήζηα κνλόηνλε, νπόηε
ζηε βέιηηζηε ιύζε εμαληιείηαη ν πεξηνξηζκόο. Σε εηδηθέο πεξηπηώζεηο απηό κπνξεί λα κελ ηζρύεη. Π.ρ. γηα
πςειά επίπεδα θαηαλάισζεο, αλ ππάξρεη θνξεζκόο ηόηε κπνξεί λα κελ εμαληιείηαη ε δπλαηόηεηα δαπάλεο θαη
ην βέιηηζην λα είλαη εζσηεξηθό.