Professional Documents
Culture Documents
Wagner - Nadbitka
Wagner - Nadbitka
Marek Wagner
Siedlce
1
D. Levi-Weiss, Le relazioni fra Venezia e la Turchia dal 1670 al. 1684 e la formazione della Sacra
Lega, Archivio Veneto-Tridentino, vol. VII, Venezia 1925, s. 25–40; E. Eickhoff, Wenedig, Wien und die
Osmanen. Umbruch in Südoeuropa 1645–1700, München 1970, s. 426–434; K. Setton, Venice, Austria
and the Turks in the Seventeenth Century, Philadelphia 1991, s. 92–95; M. Jačov, Europa i Osmanie
w okresie Lig Świętych. Polska między Wschodem a Zachodem, Kraków 2003, s. 99–100.
329
Marek Wagner
2
M. Wagner, Wenecja i Polska a wojna turecka w latach 1683–1685, [w:] idem „W cieniu szukamy
jasności chwały”. Studia z dziejów panowania Jana III Sobieskiego (1684–1696), Siedlce 2002, s. 133–134.
3
„Gazette de France” 1684, nr 13 i 16 (Wenecja, 11 i 28 marca).
330
Udział Republiki Weneckiej w wielkiej wojnie tureckiej...
4
M. Wagner, Wenecja i Polska…, s. 134–137.
5
„Gazette de France” 1684, nr 38 (Wenecja, 1 lipca).
6
J. Hammer, Histoire de l’Empire Ottoman, vol. XII, Paris 1838, s. 159–166.
7
T. Mayhew, Behind Zara. Zara’s contado between Ottoman and Venetian rule 1645–1718, Padva
2008, s. 48–52.
331
Marek Wagner
8
„Gazette de France” 1684, nr 33–38 (Wenecja, 2, 7, 9, 24 czerwca i 1 lipca).
9
G. Finlay, The history of Greece under Ottoman and Venetian domination, London 1856,
s. 206–208.
10 „Gazette de France” 1684, nr 43 i 45 (Wenecja, 22 i 29 lipca).
11 „Gazette de France” 1684, nr 51, s. 601–612 (opis oblężenia zamku Leukas).
332
Udział Republiki Weneckiej w wielkiej wojnie tureckiej...
333
Marek Wagner
dywanu, który odbył się w Stambule, nakazano Ismailowi Paszy rozbudowę fortyfi-
kacji miejskich i portowych na Chios i w Smyrnie, ponadto podjęto prace przygo-
towawcze w arsenale stambulskim. Natomiast w wielu prowincjach imperium przy-
stąpiono do gromadzenia zapasów prowiantu i amunicji, które zamierzano dostarczyć
później do magazynów wojskowych w Smyrnie14.
Pod koniec 1684 r. zaczęły pojawiać się wiadomości o kolejnych już przy-
gotowaniach wojennych w Republice Weneckiej – w październiku i w listopadzie
Wenecjanie uzyskali posiłki wojskowe z Brunszwiku, sześć tysięcy żołnierzy piechoty
z licznymi działami polowymi, które przetransportowano na Korfu. Umacniano rów-
nież miejscowe fortyfikacje, nadto na Leukas i w Dubrowniku w magazynach gro-
madzono zapasy żywności i amunicji, a w arsenale weneckim produkowano działa
okrętowe i sprzęt wojskowy. W końcu listopada odbyła się w Wenecji rada wojenna,
która ustaliła stanowiska sił zbrojnych sprzymierzonych przed przyszłoroczną ofensy-
wą na Morei – admirał Francesco Morosini wraz z częścią floty wojennej i korpusem
piechoty zajął pozycje w Zatoce Arta, z kolei admirał Alessandro Molino – mający
również do dyspozycji zgrupowanie okrętów wojennych oraz piechoty – na wyspie
Zakynthos. Wraz z silnym korpusem wojsk lądowych na Korfu Wenecjanie posiadali
na greckim teatrze wojennym poważne siły zbrojne zdolne do wykonania w 1685 r.
skutecznych działań zaczepnych na wybrzeżach Morei15.
14
„Gazette de France” 1684, nr 63–66 (Wenecja 4, 11, 18 i 25 listopada).
15
„Gazette de France” 1684, nr 63–68 (Wenecja i Malta, 4, 11, 18, 25 listopada, 3 i 9 grudnia).
16
J. Hammer, Histoire…, s. 173–176.
334
Udział Republiki Weneckiej w wielkiej wojnie tureckiej...
17
T. Mayhew, Behind Zara…, s. 51–56.
18
M. Jačov, Le guerre veneto-turche del XVII secolo in Dalmazia, Venezia 1990, s. 173–177.
19
Ibidem, s. 184–185.
20
Ibidem, s. 198–202, 206–211.
335
Marek Wagner
Ibidem, s. 81–83.
22
336
Udział Republiki Weneckiej w wielkiej wojnie tureckiej...
Ibidem, s. 214.
24
337
Marek Wagner
Ibidem, s. 215–218.
25
338
Udział Republiki Weneckiej w wielkiej wojnie tureckiej...
339
Marek Wagner
się do walnego starcia. Osmanie wycofali się jednak w kierunku Teb. Wenecjanie wy-
słali wówczas do garnizonu delegatów z propozycją poddania się, co rzeczywiście na-
stąpiło 29 września. Pozostałych Turków przewieziono do Smyrny.
4 października komendantem miasta został książę Tomeo Pompei, który do-
wodził miejscowym garnizonem weneckim (sześć tysięcy ludzi). Kontyngent hano-
werski ulokowano w Pireusie, a pozostałych żołnierzy rozmieszczono na kwaterach
w Attyce, natomiast na jej mieszkańców nałożono kontrybucję finansową – wielu
z nich Morosini nakazał rozmieścić zresztą na okolicznych wyspach z powodu ko-
lejnej fali epidemii27.
Jeszcze w końcu 1687 r. dowództwo wojsk tureckich w Tebach rozpoczęło akcję
wypadów zbrojnych własnej kawalerii do Attyki, toteż na radzie wojennej w Atenach
31 grudnia Morosini przeforsował decyzję o ewakuacji mieszkańców miasta na Eginę,
ale pewną rolę w tych wydarzeniach odegrało również zagrożenie wybuchu epidemii
i ewentualność podjęcia ataku na Eubeę. Część historyków skłania się ku stanowisku,
iż opustoszałe miasto stało się bezpiecznym miejscem do wywozu przez Wenecjan
greckich dzieł sztuki – a dowodem tego były liczne transporty wysyłane w marcu
i w kwietniu 1688 r. z ewakuowanego miasta do Republiki28.
3 kwietnia, po śmierci Giustiniana (23 marca), nowym dożą wybrano
Morosiniego, co uznać należy za ukoronowanie jego dotychczasowych zwycięstw
militarnych. Senat wenecki przyznał mu przydomek „Peloponeski”, uznając go
pierwszym obywatelem Republiki. Historycy włoscy zwracają przy tej okazji uwagę
na wojenne zasługi doży, które sprawiły, że stał się on odtąd niekwestionowanym
„dyktatorem” z szerokimi uprawnieniami politycznymi, finansowymi i wojskowymi,
a jego panowanie zmieniło również dotychczasową strukturę władzy w Republice
Weneckiej29.
Celem operacyjnym kampanii 1688 r. było trwałe opanowanie wyspy Eubei,
toteż już w maju–czerwcu rozpoczęto przygotowania do operacji lądowo-morskiej,
a miejscem całej akcji stały się wyspy Poros i Egina. Działania zakończono w koń-
cu czerwca i 8 lipca flota wenecka z korpusem piechoty Königsmarcka, w sile około
20 tysięcy marynarzy i żołnierzy, wypłynęła z Poros w kierunku miasta Chalkis na
Eubei. Zgrupowania Ismaila Paszy liczyło wprawdzie sześć tysięcy ludzi, ale Osmanie
byli zdeterminowani bronić swych pozycji na wyspie o tak ważnym znaczeniu stra-
tegicznym na greckim teatrze wojny30.
340
Udział Republiki Weneckiej w wielkiej wojnie tureckiej...
341
Marek Wagner
36
J. Hammer, Histoire…, s. 308–317.
37
„Gazette de France” 1690, nr 56 (Wenecja, 21 września).
38
„Gazette de France” 1691, nr 18 (Wenecja, 21 marca).
342
Udział Republiki Weneckiej w wielkiej wojnie tureckiej...
343
Marek Wagner
344
Udział Republiki Weneckiej w wielkiej wojnie tureckiej...
345
Marek Wagner
summar y
This article presents a description and analysis of the participation of the armed forces
of the Republic of Venice in the conflict with the armies of the Ottoman Empire during the
Great Turkish War which took place in the years 1684 to 1699. These activities were one of
the elements of the armed struggle taking place between the countries of the Holy League
(formed in March 1684 in Linz by the Empire, the Polish-Lithuanian Commonwealth and
Venice) in order to recover lands stolen by the Ottoman Porte. The Venetian-Turkish war was
played out over vast areas from the coast of Dalmatia, to the islands of the Aegean. Venice
therefore engaged land forces and the navy and its armies were supported by Italian and
German troops and formations of Dalmatian highlanders. In the first period (1684–1685)
the Venetian army fought the initial battles with the Ottomans, preparing to make a strong
amphibious attack in order to take Dalmatia and the Peloponnesus. An essential element of
the war was a mastery of the whole of Morea in the years 1685–1689 and the construction
of a military infrastructure there. In the years 1690–1698, minor Venetian-Turkish skirmishes
were still taking place, but they did not change the basic military results on the “Venetian
front” during the Great Turkish War.
346