Savremene tehnologije 1(1) (2012), 30-37

UTICAJ OPERATIVNIH USLOVA I TEHNIKE EKSTRAKCIJE NA PRINOS, KINETIKU I SASTAV

VODENO-ETANOLNIH EKSTRAKATA IZ LISTA KOPRIVE (Urtica dioica L.)

Aleksandar S. Zdravković1, Ljiljana P. Stanojević2*, Mihajlo Z. Stanković2,

Milorad D. Cakić2, Vesna D. Nikolić2, Ljubiša B. Nikolić2, Dušica P. Ilić2
(ORIGINALAN NAUČNI RAD)
1Visoka strukovna škola za tekstil, Leskovac, Srbija UDK 582.625.5:66.061.3
2Tehnološki fakultet, Univerzitet u Nišu, Leskovac, Srbija

U radu je ispitan uticaj operativnih uslova (koncentracija etanola, solvomodul,

temperatura) i tehnike ekstrakcije (maceracija, Soxhlet, Tillepape i ultrazvučna
ekstrakcija) na prinos, sastav i kinetiku ekstrakcije ukupnih ekstraktivnih ma-
terija iz lista koprive (Urtica dioica L.). Sadržaj ukupnih fenola je određen
Folin-Ciocalteu metodom, a sadržaj ukupnih flavonoida spektofotometrijskim
određivanjem primenom AlCl3. Definisani su kinetički modeli: model Ponomar-
jeva (A) i model nestacionarne difuzije (B) ekstrakcije maceracijom, Tillepape,
Soxhlet i ultrazvučne ekstrakcije ukupnih ekstraktivnih materija (UEM). Defin-
isani su optimalni operativni uslovi ekstrakcije maceracijom UEM (30 % v/v
etanol, solvomodul 1:15 m/v i temperatura ključanja rastvarača). Primenjena
tehnika ekstrakcije ima uticaja na prinos UEM, kinetiku ekstrakcije i sastav
(sadržaj ukupnih fenola i flavonoida) ekstrakata dobijenih iz lista koprive. Ključne reči: tehnike ekstrakcije, operativni
Najveći prinos ukupnih ekstraktivnih materija, ukupnih fenola i flavonoida dobi- uslovi ekstrakcije, Urtica dioica L.,sadržaj uku-
jen je Soxhlet ekstrakcijom, za vreme od 240 minuta. U poređenju sa klasičnom pnih fenola, sadržaj ukupnih flavonoida.
maceracijom, primena ultrazvuka znatno skraćuje vreme trajanja procesa ek-
strakcije (60 minuta za ultrazvučnu ekstrakciju u odnosu na 120 minuta za
ekstrakciju maceracijom). Vodeno-etanolni ekstrakti lista koprive imaju visok
sadržaj fenola dok je sadržaj ukupnih flavonoida znatno niži.

Uvod

Kopriva (Urtica dioica L.) je višegodišnja zeljasta biljka, dijabetes [11].

pripada porodici Urticaceae. Raste u severnoj Evropi i ve-
likom delu Azije. Zbog vlažnosti zemljišta manje je raspros-
tranjena u južnoj Evropi i severnoj Africi [1,2]. Od biljke se
kao droga koristi koren i list. Sadrži različite komponente
koje imaju širok spektar bioloških aktivnosti [3,4]. List ko-
prive je bogat organskim kiselinama, aminima (acetilholin,
betain, histamin, serotonin), flavonoidima, karotenoidima,
koenzimom Q10, β-sitosterolom, taninima, kumarinima
(skopoletin), glukokininom i vitaminima C i K. Prisutni fla-
vonoidi, fenoli, karotenoidi i koenzim Q10 su jedinjenja sa
antioksidativnim svojstvima. Glikozidi flavonoida pokazuju
i imunostimulativna, antikancerogena, antiinflamatorna,
i antialergijska svojstva [4-7]. Vodeni i vodeno-etanolni
ekstrakti lista koprive pokazuju antioksidativnu aktivnost
[8,9], dok etanolni ekstrakti lista koprive pokazuju antiin-
flamatornu aktivnost [10]. Liofilizirani vodeni ekstrakti lista
koprive smanjuju alergijske simptome [2]. Zbog hipoten-
zivnih efekata, vodeni ekstrakti ove biljke se često koriste
u tradicionalnoj medicini kao prirodni lek za hipertenziju i
U ranijim ispitivanjima kinetike ekstrakcije UEM iz zečje
lobode (Hieracium pilosella L.) primenom različitih tehnika
ekstrakcije utvrđeno je da se veći prinos postiže cirkula-
cionim tehnikama ekstrakcije (Soxhlet i Tillepape ekstrak-
cijom) u odnosu na ekstrakciju maceracijom. Utvrđeno
je da operativni uslovi ekstrakcije imaju uticaja na prinos
UEM i kinetiku ektrakcije [12-14].
U literaturi nema dostupnih podataka o kinetici ekstrak-
cije UEM iz lista koprive vodeno-etanolnim rastvorima,
kao ni podataka o efikasnosti ekstrakcije i uticaju različitih
tehnika ekstrakcije na prinos i sastav vodeno-etanolnih
ekstrakata iz lista koprive.
Cilj ovog rada je da se na osnovu uporednih ispitivanja
prinosa UEM i kinetike ekstrakcije maceracijom, Soxhlet,
Tillepape i ultrazvučnom ekstrakcijom definiše optimalna
tehnika ekstrakcije kojom se ostvaruju maksimalni prinosi
ekstraktivnih materija, fenola i flavonoida i odrede para-
metri u jednačinama kinetike ekstrakcije.

*Adresa autora: Ljiljana Stanojević, Tehnološki fakultet u Leskovcu,

Bulevar Oslobođenja 124, 16 000 Leskovac, Srbija
E-mail: ljiljas76@yahoo.com
Rukopis primljen: 6. maja 2012.
Paper accepted: 18. juna 2012.

  30  
Savremene tehnologije 1(1) (2012), 30-37

Eksperimentalni deo određivanje UEM. Prinos UEM (suvog ekstrakta, u g/100 g

suvog biljnog materijala) se izračunava iz mase izdvoje-
Biljni materijal. Korišćen je list koprive (Urticae folium) nog ekstrakta i mase suvog biljnog materijala (s.b.m.).
dobijen iz Instituta za proučavanje lekovitog bilja “Dr. Josif
Pančić”. Suvi list je samleven u laboratorijskom dezinte- Soxhlet i Tillepape ekstrakcija. Pod optimalnim opera-
gratoru (laboratorijski električni mlin ”BRAUN AROMATIC tivnim uslovima ekstrakcije određenim u ispitivanjima ek-
KSM2”). strakcije maceracijom, ispitana je kinetika Soxhlet i Tille-
pape ekstrakcije UEM u zadatim vremenskim intervalima
Reagensi i hemikalije. Etanol (96 % v/v) (Centrochem, (15-240 minuta). Prinos UEM određuje se prema postupku
Stara Pazova), Folin-Ciocalteu reagens, galna kiselina, opisanom u delu kinetika ekstrakcije.
rutin, aluminijum(III)-hlorid heksahidrat, kalijum acetat
(Sigma Chemical Company, St. Louis, SAD). Sve ostale Ultrazvučna ekstrakcija. Samleveni biljni materijal (2 g)
hemikalije su analitičkog stepena čistoće (p.a.). je ekstrahovan 60 minuta na 25 ○C 30 % v/v etanolom
pri optimalnom solvomodulu 1:15 m/v u termostatiranom
Sadržaj vlage u biljnom materijalu. Sadržaj vlage u ultrazvučnom kupatilu (Sonic, Niš, Srbija; ukupna nomi-
biljnom materijalu određen je na aparatu SCALTEC SMO nalna snaga: 3x50 W; dimenzije kupatila: 30x15x20 cm),
01 (Scaltec Instruments, Germany). Usitnjen i homo­ frekvencije 40 kHz. Praćena je kinetika ekstrakcije UEM u
genizovan biljni materijal (1 g) sušen je na 105 ○C do kon- zadatim vremenskim intervalima (5-60 minuta). Ekstrakti
stantne mase. Sadržaj vlage je određen iz razlike mase se odvajaju od biljnog materijala na “Bichner”-ovom levku
nesušenog i sušenog biljnog materijala. uz slab vakuum i dalje tretiraju po postupku opisanom u
delu kinetika ekstrakcije.
Sadržaj UEM u biljnom materijalu. Odmerena količina
usitnjenog i homogenizovanog biljnog materijala (10 g) je UV-VIS spektrofotometrija. Sva snimanja vršena su na
smeštena u ekstrakcioni deo aparature po Soxhlet-u. U UV-VIS spektrofotometru VARIAN Cary-100 Conc. Spec-
prihvatni sud je stavljeno 150 cm3 rastvarača (30 % v/v trophotometer.
etanol). Ekstrakcija je vršena na temperaturi ključanja
rastvarača u toku 6 sati. Rastvarač je uklonjen uparava­ Ukupni fenoli u ekstraktima (Folin-Ciocalteu metoda)
njem na rotacionom vakuum uparivaču na 40 ○C. Dobijeni Sadržaj ukupnih fenola određen je u vodeno-etanolnim
ekstrakt je sušen u vakuum sušnici na 40 ○C do konstantne ekstraktima lista koprive po metodi Folin-Ciocalte-a [15-
mase i izračunat je sadržaj UEM (g/100g suvog biljnog 18]. Po (1 cm3) ekstrakata koji su dobijeni pod optimalnim
materijala) u biljnom materijalu. uslovima, različitim tehnikama ekstrakcije ili standarda
galne kiseline (25-500 mg/dm3) prenešeno je u normalni
Ekstrakcija maceracijom sud od 25 cm3 i dodato 9 cm3 destilovane vode. Slepa
Uticaj operativnih uslova proba umesto ekstrakta sadrži 10 cm3 destilovane vode. U
Uticaj koncentracije etanola. Usitnjen i homogenizovan rastvor uzoraka doda se Folin-Ciocalteu reagens za fenole (1
biljni materijal (2 g) preliven je rastvaračem (30, 50, 70, 96 % cm3), a nakon 5 minuta 7 %-ni Na2CO3 (10 cm3). Smeša
v/v etanol) u odnosu 1:20 m/v i ekstrahovan 2 sata na 25 se energično meša i inkubira 90 minuta na sobnoj tem-
○
C. Ekstrakt je odvojen filtriranjem na Buchner-ovom levku, peraturi. Nakon inkubacije meri se absorbanca na 765 nm.
a rastvarač uklonjen uparavanjem na rotacionom vakuum Ukupni fenoli se izražavaju kao ekvivalenti galne kiseline
uparivaču na 40 ○C. mgGKE/g suvog ekstrakta prema jednačini 1:
Uticaj solvomodula. Usitnjen i homogenizovan biljni ma-
terijal (2 g) je ekstrahovan 2 sata 30 % v/v etanolom sa A765 = 0,431.CGK - 9,33.10-3,R2 = 0,9992........................(1)
različitim solvomodulima (1:15, 1:25 i 1:30 m/v) na tem-
peraturi 25 ○C. Dobijeni ekstrakt posle odvajanja od biljnog Ukupni flavonoidi u ekstraktima. Sadržaj ukupnih flavo-
materijala je dalje tretiran kao ekstrakt za određivanje noida u vodeno-etanolnim ekstraktima lista koprive određen
UEM. je spektrofotometrijskom metodom sa aluminijum(III)-hlori-
Uticaj temperature. Usitnjen i homogenizovan biljni dom [18,19]. U uzorke ekstrakata (2 cm3) dobijenih pod opti-
materijal (2 g) je ekstrahovan 2 sata uz refluks 30 % v/v malnim uslovima, različitim tehnikama ekstrakcije ili standarda
etanolom u odnosu 1:15 m/v na 25 ○C, 50 ○C i tempera- rutina (5-100 mg/dm3) dodato je 0,1 cm3 10 % rastvorom
turi ključanja rastvarača. Ekstrakt dobijen posle odva- AlCl3 heksahidrata, 0,1 cm3 1M CH3COOK i 2,8 cm3 des-
janja biljnog materijal je dalje tretiran kao ekstrakt za tilovane vode. Nakon inkubacije od 40 minuta na sobnoj
određivanje UEM. temperaturi merena je absorbanca reakcione smeše na
Kinetika ekstrakcije. Usitnjen i homogenizovan biljni ma- 415 nm u odnosu na slepu probu. Na osnovu kalibracione
terijal (2 g) je ekstrahovan uz refluks sa 30 % v/v etanolom krive određen je sadržaj ukupnih flavonoida. Rezultati se
pri solvomodulu 1:15 m/v na svim ispitivanim temperatu- izražavaju kao ekvivalent rutina mgRE/g suvog ekstrakta
rama u toku 5–120 minuta. Za svako vreme ekstrakcije prema jednačini 2:
rađena je posebna proba. Dobijeni ekstrakt nakon odva-
janja biljnog materijala je dalje tretiran kao ekstrakt za A415 = 14,171.CR + 4,61.10-2,R2 = 0,9991.......................(2)

  31
Savremene tehnologije 1(1) (2012), 30-37

Rezultati i diskusija Rezultati ispitivanja uticaja koncentracije etanola (vreme

ekstrakcije 120 minuta, temperatura 25 ○C, solvomodul
Sadržaj vlage u listu koprive iznosi 8,78 %. Sadržaj 1:20 m/v) i uticaja solvomodula (vreme ekstrakcije
UEM u biljnom materijalu određen po postupku opisanom 120 minuta, temperatura 25 ○C, koncentracija etanola 30 %
u eksperimentalnom delu iznosi 32,07 g/100g s.b.m. v/v), maceracijom prikazani su u tabeli 1 i 2 respektivno.

Tabela 1. Uticaj koncentracije etanola na prinos UEM (vreme ekstrakcije 120 minuta, temperatura 25 ○C,
solvomodul 1:20 m/v)
Table 1. The effect of ethanol concentration on the yield of TEM (extraction time: 120 min., temperature 25 ○C,
solvomodule 1:20 m/v)

Koncentracija etanola, v/v UEM, g/100g s.b.m.

30% 21,27
50% 20,12
70% 18,37
96% 6,60

Tabela 2. Uticaj solvomodula na prinos UEM (vreme ekstrakcije 120 minuta, temperatura 25 ○C,
koncentracija etanola 30 % v/v)
Table 2. The effect of solvomodule on the yield of TEM (extraction time: 120 min, temperature 25 ○C,
solvent: 30 % v/v ethanol)

Solvomodul, m/v UEM, g/100g s.b.m.

1:15 21,25
1:20 21,27
1:25 21,38
1:30 21,71

Sa povećanjem koncentracije etanola smanjuje se povećava se prinos UEM iz lista koprive. Najveći prinos
sadržaj UEM, dok se sa povećanjem solvomodula iznad UEM (27,28 g/100g s.b.m) ostvaruje se na temperaturi
1:15 m/v sadržaj UEM povećava neznatno. Na osnovu ključanja rastvarača za vreme od 120 minuta, pa je ova
prikazanih rezultata usvojeno je da je 30 % v/v etanol op- temperatura usvojena kao optimalna temperatura ekstrak-
timalni rastvarač, a solvomodul 1:15 m/v optimalan za ispi- cije (slika 1).
tivanja ekstrakcije maceracijom. Sa porastom temperature

Slika 1. Uticaj temperature na prinos UEM (vreme ekstrakcije 120 min, 30 % v/v etanol, solvomodul
1:15 m/v)
Figure 1. The effect of temperature on the yield of TEM (extraction time: 120 min, solvent: 30 % v/v
ethanol, solvomodule 1:15 m/v)

  32  
Savremene tehnologije 1(1) (2012), 30-37

Prinos UEM dobijen maceracijom uz refluks na
temperaturi ključanja, Tillepape, Soxhlet i ultrazvučnom
ekstrakcijom iznosi 27,28, 27,79, 31,58 i 22,34 g/100g
s.b.m., respektivno (slika 1 i 2). Cirkulacionim tehnikama
ekstrakcije (slika 2) dobijaju se veći prinosi UEM u odnosu
na ekstrakciju maceracijom uz refluks na temperaturi
ključanja rastvarača (slika 1). Veći prinosi UEM ostvareni
Soxhlet i Tillepape ekstrakcijom posledica su cirkulacionog
toka rastvarača do potpunog iscrpljenja biljnog materijala.
Dobijeni rezultati pokazuju da dejstvo ultrazvuka ima
pozitivan efekat na brzinu ekstrakcije UEM iz lista koprive
(slika 2). Ultrazvučnom ekstrakcijom na 25 ○C dobija se
veći prinos UEM iz lista koprive u odnosu na maceraciju
na 25 ○C, za dva puta kraći vremenski period, pod istim
ostalim operativnim uslovima (koncentracija etanola i
solvomodul). Pod dejstvom ultrazvuka povećava se prinos
UEM, za znatno kraći vremenski period. Najverovatniji
mehanizam dejstva ultrazvuka je intenziviranje prenosa
mase i lakše prodiranje rastvarača u ćelije biljnog materijala.
Kod klasične maceracije je mehanizam preko normalne
difuzije kroz ćelijske zidove. Ovaj proces zahteva znatno
duže vreme ekstrakcije [20].

Slika 2. Kinetika Soxhlet, Tillepape i ultrazvučne ekstrakcije UEM (solvomodul 1:15 m/v,
temperatura ključanja rastvarača - Soxhlet i Tillepape ekstrakcija, 25○C - ultrazvučna ekstrakcija)
Figure 2. Soxhlet, Tillepape and ultrasonic extraction kinetics of TEM (solvomodule 1:15 m/v,
solvent boiling point - Soxhlet and Tillepape extraction, 25 ○C - ultrasonic extraction)

Za modelovanje kinetike ekstrakcije UEM iz lista ko- vremena ekstrakcije,

prive 30 % v/v etanolom primenjena su dva kinetička mo­ b - koeficijent brze ekstrakcije, k - koeficijent spore
dela: model Ponomarjeva [21] (model A) i model zasnovan ekstrakcije.
na nestacionarnoj difuziji kroz biljni materijal [22] (model
B). Kinetičke jednačine i linearne transformacije date su Na slici 3 prikazana je zavisnost (q0-qi)/q0 (Model A)
sledećim izrazima: a na slici 4 zavisnost ln (qi /q0) (Model B), UEM od vre-
mena ekstrakcije različitim tehnikama ekstrakcije 30 % v/v
q0 - qi etanolom.
Model A: .................................................(3) Najveći stepen ekstrakcije (97,9 % u odnosu na polaz-
q0
ni sadržaj u biljnom materijalu) UEM dobija se Soxhlet ek-
strakcijom, za vreme od 240 minuta (slika 3). Krive kine-
qi qi tike ekstrakcije (slike 3 i 4) su tipične krive za ekstrakciju
Model B: ln ...............(4) iz celularnih materijala sa dva perioda ekstrakcije [21,23].
q0 q0
U prvom periodu odvija se brza ekstrakcija ispiranjem
ekstraktivnih materija rastvaračem sa površine razorenih
ćelija. U drugom periodu odvija se spora molekulska di-
q0 - količina ekstraktivnih materija prisutnih u biljnom fuzija ekstraktivnih materija iz unutrašnjosti nerazorenih
materijalu na početku, ćelija (spora ekstrakcija).
qi - količina ekstraktivnih materija posle određenog

  33
Savremene tehnologije 1(1) (2012), 30-37

Slika 3. Zavisnost (q0-qi)/q0 od vremena ekstrakcije UEM (a: maceracija na 25 ○C, 50 ○C i temperaturi
ključanja rastvarača i ultrazvučna ekstrakcija, b: Soxhlet i Tillepape ekstrakcija)
Figure 3. The variation of (q0-qi)/q0 during the extraction process of TEM (a: maceration at 25 ○C, 50 ○C
and the solvent boiling point and ultrasonic extraction, b: Soxhlet and Tillepape extraction)

Slika 4. Zavisnost ln qi/qo od vremena ekstrakcije UEM (a: maceracija na 25 ○C, 50 ○C i temperaturi
ključanja rastvarača i ultrazvučna ekstrakcija, b: Soxhlet i Tillepape ekstrakcija)
Figure 4. The variation of ln qi/qo during the extraction process of TEM (a: maceration at 25 ○C, 50 ○C
and the solvent boiling point and ultrasonic extraction, b: Soxhlet and Tillepape extraction)

Period brze ekstrakcije se kod kinetičkih jednačina
modela Ponomarjeva i modela nestacionarne difuzije
kroz biljni materijal kvantitativno karakteriše koeficijentom
ispiranja (koeficijentom brze ekstrakcije b), a linearni deo
ili period spore ekstrakcije koeficijentom spore ekstrakcije k.
Parametri kinetičkih jednačina su izračunati na osnovu
eksperimentalnih podataka metodom linearne regresije
linearizovanih oblika kinetičkih jednačina. Period brze
ekstrakcije (PBE), stepen ekstrakcije (SE) u periodu brze
ekstrakcije i vrednosti koeficijeneta b i k u jednačinama
kinetike primenom različitih tehnika ekstrakcije prikazani
su u tabeli 3.
U PBE se, spiranjem i rastvaranjem ekstraktivnih ma-
terija sa površine razorenih ćelija biljnog materijala ekstra-
huje 62,9-94,8 % UEM (tabela 4). Poređenjem vremena
PBE i SE UEM (tabela 3) za različite tehnike ekstrakcije
po modelu Ponomarjeva vidi se da se za vreme PBE mac-
eracijom uz reflux na temperaturi ključanja (za 30 minuta)
ekstrahuje 79,4 % UEM računato na maksimalni sadržaj
ekstrahovan 30 % v/v etanolom (q0). SE u periodu brze
ekstrakcije je oko 82 % odnosno 95 %, Tillepape i Soxhlet
ekstrakcijom, respektivno, za vreme od 90, odnosno 120
minuta, respektivno. Ultrazvučnom ekstrakcijom se u PBE
ostvaruje SE od 66,7 % za 15 minuta. Ovom tehnikom ek

  34  
Savremene tehnologije 1(1) (2012), 30-37

Tabela 3. Period brze ekstrakcije (PBE), stepen ekstrakcije (SE) u periodu brze ekstrakcije
i vrednosti koeficijeneta b i k u jednačinama kinetike ekstrakcije UEM
Table 3. The fast extraction time (FET), extraction level (EL) in the fast extraction time and
the values of b and k coefficients in the equations of the extraction kinetics of TEM

Model (A) Model (B)

Tehnika ekstrakcije
4 -1
PBE, min SE, % b k⋅10 , min b k⋅103, min-1
Maceracija, 25 C 30 62,9 0,62 3,11 0,62 0,89
Maceracija uz refluks, 50 C 30 70,9 0,70 2,89 0,70 1,05
Maceracija uz refluks, t.klj. 30 79,4 0,78 6,01 0,77 3,40
15 66,7 0,66 5,27 0,66 1,67
Tillepape 90 82,0 0,80 2,82 0,79 1,78
Soxhlet 120 94,8 0,93 2,07 0,91 5,93

Tabela 4. Sadržaj ukupnih fenola i flavonoida u vodeno-etanolnim ekstraktima koprive

dobijenim različitim tehnikama ekstrakcije
Table 4. The content of total phenolics and total flavonoids of the aqueous-ethanolic
U. dioica extracts obtained by different extraction techniques

Ukupni fenoli, Ukupni flavonoidi,

Tehnika ekstrakcije
mg GKE/g s.e. mg RE/g s.e.
Soxhlet ekstrakcija 630,21 21,06
Tillepape ekstrakcija 606,77 20,39
578,45 12,03
Maceracija uz refluks, 50 C 570,32 11,25
Maceracija, 25 C 564,86 10,74
Ultr 25 C 496,16 2,56

strakcije ostvaruje se veći prinos (za 5,7 %) UEM za dva
puta kraći PBE (15 minuta) od prinosa ostvarenog mac-
eracijom pod istim ostalim operativnim uslovima. Koe-
ficijenti k u jednačinama kinetike ekstrakcije po modelu
nestacionarne difuzije (Model B, tabela 3) veći su od koe-
ficijenata k u jednačinama kinetike ekstrakcije po mode-
lu Ponomarjeva (Model A, tabela 3), dok se koficijenti b
neznatno razlikuju. Analizom dobijenih rezultata se vidi da
oba primenjena kinetička modela mogu biti korišćena za
modelovanje procesa ekstrakcije UEM 30 % v/v etanolom
iz lista koprive.
Sadržaj ukupnih fenola i flavonoida u ekstraktima iz
lista koprive određen je spektrofotometrijski. Dobijeni re-
zultati prikazani su u tabeli 4.
Vrednosti sadržaja ukupnih fenola i flavonoida veće
su u ekstraktima dobijenim cirkulacionim tehnikama ek-
strakcije od vrednosti u ekstraktima dobijenim maceraci-
jom i ultrazvučnom ekstrakcijom. Najveći sadržaj fenola i
flavonoida je u ekstraktu dobijenom Soxhlet ekstrakcijom.
Ovo je verovatno posledica cirkulacionog toka rastvarača
do potpunog iscrpljenja biljne sirovine. Sadržaj ovih bio-
aktivnih jedinjenja u ekstraktu dobijenom ultrazvučnom
ekstrakcijom je najmanji. Ova pojava može se objasniti
degradacijom fenolnih i flavonoidnih jedinjenja pod de-
jstvom ultrazvuka [24].
Na osnovu dobijenih rezultata (tabela 4.) može se
zaključiti da vodeno-etanolni ekstrakti lista koprive imaju
visok sadržaj fenola. Sadržaj flavonoida u vodeno-etanolnim
ekstraktima mnogo je manji od sadržaja ukupnih fenola u
svim ispitivanim ekstraktima. Metanolni ekstrakti koprive
dobijeni maceracijom na sobnoj temperaturi pokazuju dos-
ta niži sadržaj fenola a viši sadržaj flavonoida u odnosu
na sadržaj ovih komponenti u vodeno-etanolnim ekstrak-
tima ispitivanim u ovom radu [25]. Metanolni ekstrakti
Urtica urens sadrže znatno manju količinu flavonoida u
poređenju sa sadržajem flavonoda u vodeno-etanolnim
ekstraktima lista Urtica dioica L. ispitivanim u ovom radu
[26]. Razlike u sadržaju fenola i flavonoida u različitim
ekstraktima dobijenm iz lista koprive mogu se pripisati
različitim rastvaračima korišćenim za ekstrakciju kao i
različitim klimatskim uslovima gajenja biljne vrste.
Prema nekim autorima sadržaj ukupnih fenola u ek-
straktima izražen u ekvivalentima galne kiseline može se
podeliti u tri opsega: ekstrakti sa niskim (10 mg GKE/g su-
vog biljnog ekstrakta), srednjim (10-20 mg GKE/g suvog
biljnog ekstrakta) i visokim (više od 40 mg GKE/g suvog
biljnog ekstrakta) sadržajem ukupnih fenola [27]. Na os-
novu dobijenih rezultata (tabela 4) može se zaključiti da
vodeno-etanolni ekstrakti lista koprive imaju visok sadržaj
fenola.
Zaključak
Na osnovu dobijenih rezultata može se zaključiti da op-
erativni uslovi i primenjena tehnika ekstrakcije imaju ticaja
na prinos UEM, kinetiku ekstrakcije i sastav ekstrakata iz

  35
Savremene tehnologije
lista koprive. Optimalni uslovi ekstrakcije su: rastvarač:
30 % v/v etanol; solvomodul 1:15 m/v i temperatura ključanja
rastvarača. Za praćenje kinetike ekstrakcije primenjena
su dva modela, model Ponomarjeva (model A) i model
nestacionarne difuzije (model B) i određeni parametri u
jednačinama kinetike ekstrakcije maceracijom, Tillepape,
Soxhlet i ultrazvučnom ekstrakcijom UEM. Koeficijenti k
u jednačinama kinetike ekstrakcije po modelu nestacion-
arne difuzije veći su od koeficijenata k u jednačinama
kinetike ekstrakcije po modelu Ponomarjeva, dok se ko-
ficijenti b neznatno razlikuju. Najveći prinos UEM, sadržaj
ukupnih fenola i flavonoida dobija se Soxhlet ekstrakcijom,
za vreme od 240 minuta. Ultrazvučnom ekstrakcijom se
dva puta skraćuje vreme ekstrakcije potrebno za posti-
zanje prinosa koji se dobija klasičnom maceracijom pod
istim ostalim operativnim uslovima. Na osnovu dobijenih
rezultata može se zaključiti da vodeno-etanolni ekstrakti iz
lista koprive imaju visok sadržaj fenola (496,16-630,21 mg
GKE/g suvog ekstrakta) nezavisno od primenjene tehnike
ekstrakcije, dok je sadržaj flavonoida (2,56-21,06 mg RE/g
suvog ekstrakta) dosta niži.
Zahvalnica
Rad je deo istraživanja u okviru projekta „Biljni i sinte­
tski bioaktivni proizvodi novije generacije”, br. TR 34012,
koji finansira Ministarstvo prosvete i nauke Republike Srbije.
Skraćenice i simboli
UEM - ukupne ekstraktivne materije (g/100g s.b.m.)
PBE - period brze ekstrakcije (min)
SE - stepen ekstrakcije (%)
k - koeficijent spore ekstrakcije (min-1)
b - koeficijent brze ekstrakcije
s.b.m. - suvi biljni materijal
UZ-ultrazvucna ekstrakcija
TEM - total extractive matter (g/100 g s.b.m.)
FET - fast extraction time (min)
EL - extraction level (%)
Literatura
[1] E. Cetinus, M. Kilinc, F Inanc, B.E. Kurutas, N. Buzkan,
The Role of Urtica Dioica (Urticaceae) in the Prevention of
Oxidative Stress Caused by Tourniquet Application in Rats,
Tohoku J.Exp. Med., 205 (2005) 201-221.
[2] S. Ayers, B.J. Roschek., J.M Williams, R.S. Alberte,
Pharmacokinetic analysis of anti-allergy and anti-
inflammation bioactives in a nettle (Urtica dioica) extract,
Online Journal of Pharmacology and Pharmaco Kinetics, 5
(2008) 6-21.
[3] J. Tucakov, Lečenje biljem, RAD-Beograd, Beograd, 1997,
405-407.
[4] D. Komes, A. Belščak-Cvitanović, D. Horžić, G. Rusak,
S. Likić, M. Berendikaa, Phenolic Composition and
Antioxidant Properties of Some Traditionally Used Medicinal
Plants Affected by the Extraction Time and Hydrolysis,
Phytochemical Analzysis, 22 (2011) 172–180
[5] A.Y. Leung, S. Foster, Encyclopedia of common natural
  36  
1(1) (2012), 30-37
ingredients (used in food, drugs, and cosmetics), Second
Edition, A John Wiley & Sons, Inc., Hoboken, New Jersey,
2003.
[6] J.P. Glusker, M. Rossi, Molecular aspects of chemical
carcinogens and bioflavonoids, Progress in Clinical and
Biological Research, 21 (1986) 95–410.
[7] P. Akbay, A.A. Basaran, U. Undeger, N. Basaran, In vitro
immunomodulatory activity of flavonoid glycosides from
Urtica dioica L., Phytotherapy Research, 17 (2003) 34–37.
[8] P. Trouillas, A.C. Callistea, P.D. Allaisc, A. Simon, A. Marfak,
C. Delage, L.J. Duroux, Antioxidant, anti-inflammatory and
antiproliferative properties of sixteen water plant extracts
used in the Limousin countryside as herbal teas, Food
Chemistry, 80 (2003) 399–407.
[9] A.Pieroni, V. Janiak, M.C. Durr, S. Ludeke, E.Trachsel,
M. Heinrich, In vitro Antioxidant Activity of Non-cultivated
Vegetables of Ethnic Albanians in Southern Italy,
Phytotherapy Research, 16 (2002) 467–473.
[10] K. Riehemann, B. Behnke, K. Schulze-Ostho, Plant extracts
from stinging nettle (Urtica dioica), an antirheumatic remedy,
inhibit the proinflammatory transcription factor NF-UB,
FEBS Letters, 442 (1999) 89-94.
[11] E.M. Haouari, I. Jardin, H. Mekhfi, A.J. Rosado, M.G. Salido,
Urtica dioica extract reduces platelet hyperaggregability in
type 2 diabetes mellitus by inhibition of oxidant production,
Ca2+ mobilization and protein tyrosine phosphorylation, J.
Appl. Biomed, 5 (2007) 105–113.
[12] Lj. Stanojević, M. Stanković, V. Veljković, M. Cakić, V.
Nikolić, D. Ilić, Uticaj tehnike ekstrakcije na kinetiku, prinos i
antioksidativna svojstva etilacetatnih ekstrakata Hieracium
pilosella L., Zbornik radova Tehnološkog fakulteta u
Leskovcu, 20 (2011) 125-135.
[13] Lj. Stanojević, M. Stanković, Lj. Nikolić, V. Nikolić, The
influence of the operation conditions and the extraction
techniques on the yield, kinetics and the composition of the
ethanol extracts of Hieracium pilosella L., CI&CEQ, 13(4)
(2007) 199-204.
[14] Lj.P. Stanojević, M.Z.Stanković, M.D. Cakić, V.D. Nikolić,
Lj.B. Nikolić, D.P. Ilić, The effect of the operation conditions
and the extraction techniques on the yield, kinetics and the
composition of the methanol extracts of Hieracium pilosella
L., Hem. ind. 63(2) (2009) 79–86.
[15] V.L. Singelton., J.A Rossi, Colorimerty of total phenolics
with phosphomolybdic-phosphotungstic acid reagents,
American Journal of Enology and Viticulture, 16 (1965) 144-
158.
[16] J.Singh, A.K. Upadhyay, K. Prasad, A. Bahadur, M. Rai,
Variability of carotenes, vitamin C, E and phenolics in
Brassica vegetables, Journal of Food Composition and
Analysis, 20 (2007) 106-112.
[17] M.P. Kähkönen, A.I. Hopia, H.J. Vuorela, J.P. Rauha, K.
Pihlaja, T.S Kujala., M. Heinonen, Antioxidant activity of
plant extracts containing phenolic compounds, Journal of
Agricultural and Food Chemistry, 47 (1999) 3954-3962.
[18] Lj. Stanojević, M. Stanković, V. Nikolić, Lj. Nikolić, D.Ristić,
J. Čanadanovic-Brunet and V. Tumbas, Antioxidant Activity
and Total Phenolic and Flavonoid Contents of Hieracium
pilosella L. Extracts, Sensors, 9 (2009) 5702-5714.
[19] J.Y Lin, C.Y. Tang, Determination of total phenolic and
flavonoid contents in selected fruits and vegetables, as
well as their stimulatory effects on mouse splenocyte
proliferation, Food Chemistry, 101 (2007) 140–147.
[20] M. Vinatoru, M. Toma, O. Radu, P.I. Filip, D. Lazurca, T.J.
Mason, The use of ultrasound for the extraction of bioactive
principles from plant materials, Ultrasonics Sonochemistry,
4 (1997) 135-139.
[21] Б. Д.Пономарев, Экстрагиробание лекартвенного сырья,
Медицина, Москва, 1976, 48-49.
[22] V. Veljković, D. Milenović, Hem. Ind. 56(2) (2002) 60-67.
Savremene tehnologije 1(1) (2012), 30-37

[23] J.M. Coulson, J.F. Richardson, Chemical engineering, Vol.
2, 4th ed: Particle technology and separation processes,
Pergamon Press, Oxford, 1991, 507-510.
[24] M. Vinatoru, An overview of the ultrasonically assisted
extraction of bioactive principles from herbs, Ultrasonics
Sonochemistry, 8 (2001) 303-313.
[25] F. Pourmorad, S.J. Hosseinimehr, N. Shahabimajd,
Antioxidant activity, phenol and flavonoid contents of
some selected Iranian medicinal plants, African Journal of
Biotechnology, 5(11) (2006) 1142-1145.
[26] F. Jimoh, A. Adedapo, A. Aliero, and A. Afolayan,
Polyphenolic and biological activities of leaves extracts of
Argemone subfusiformis (Papaveraceae) and Urtica urens
(Urticaceae), Rev. Biol. Trop., 58(4) (2010) 1517-1531.
[27] P. Maisuthisakul, M. Suttajit, R. Pongsawatmanit,
Assessment of phenolic content and free radical-scavenging
capacity of some Thai indigenous plants, Food Chemistry,
100 (2007) 1409–1418.

Summary

THE INFLUENCE OF OPERATIONAL CONDITIONS AND THE EXTRACTION TECHNIQUES ON

THE YIELD, KINETICS AND COMPOSITION OF AQUEOUS-ETHANOLIC EXTRACTS FROM
THE NETTLE LEAF (Urtica dioica L.)

Aleksandar S. Zdravković1, Ljiljana P. Stanojević2*, Mihajlo Z. Stanković2,

Milorad D. Cakić2, Vesna D. Nikolić2, Ljubiša B. Nikolić2, Dušica P. Ilić2 (ORIGINAL SCIENTIFIC PAPER)
1College of Textile Leskovac, Leskovac, Serbia UDC 582.625.5:66.061.3
2 Faculty of Technology, University of Niš, Leskovac, Serbia

The influence of operational extraction conditions (the concentration of ethanol,

solvomodule, temperature) and extraction techniques (maceration, Soxhlet,
Tillepape and ultrasonic extraction) on the yield, composition and kinetics of
total extractive matter from the nettle leaf (Urtica dioica L.) was investigated in
this paper. The total phenolic content was determined by using the Folin-Cio-
calteu assay and the total flavonoids content was measured spectrophotomet-
rically by using AlCl3. The extraction kinetics models (extraction by maceration,
Tillepepe, Soxhlet and ultrasonic extraction) for the extraction of total extractive
matter (TEM) were defined: model Ponomaryov (A) and non-stationary diffu-
sion model (B). The optimal operational extraction conditions by maceration of
total extractive matter were defined (30 % v/v ethanol, solvomodule 1:15 m/v
and solvent boiling point). The extraction techniques used have the influence
on the yield of total extractive matter, extraction kinetics and the composition
(the content of total phenolics and flavonoids) of the extracts obtained from Keywords: extraction techniques, operational
the nettle leaf. The higest yield of total extractive matter, total phenols and fla- extraction conditions, Urtica dioica L., total
vonoids were achieved by using Soxhlet extraction, for the time period of 240 phenolics content, total flavonoids content.
minutes. Compared to the classical maceration, the ultrasound significantly re-
duced the time duration of the extraction process (60 minutes for the ultrasonic
extraction versus 120 minutes for maceration). Aqueous-ethanolic extracts of
the nettle leaf have a high content of total phenols, while the content of total
flavonoids was significantly lower.

  37