Rechtsbescherming in de

EU

Dr. Sabrina Röttger-Wirtz

13/5/19
Overzicht:

1. Rechtsbescherming in de
EU
2. Rechtstreekse beroepen
3. Onrechtstreekse
beroepen
4. Samenvatting
1.
Rechtsbescherming
in de EU
Rechtbescherming

• Art. 2 VEU: … de rechtsstaat en

eerbiediging van de mensenrechten…

• Artikel 47 Handvest: Recht op een

doeltreffende voorziening in rechte en op
een onpartijdig gerecht
Uitgangspunt: effectieve rechtsbescherming

• Zaak 294/83 Parti Ecologiste ‘Les Verts’/Europees

Parlement, Jur. 1986, 1339, 23:
‘In dit verband dient allereerst te worden beklemtoond dat
de Europese Economische Gemeenschap een
rechtsgemeenschap is in die zin, dat noch haar lidstaten
noch haar instellingen ontkomen aan het toezicht op de
verenigbaarheid van hun handelingen met het
constitutionele handvest waarop de Gemeenschap is
gegrond , namelijk het Verdrag. In het bijzonder bij de
artikelen 173 en 184 [nu 263 en 277 VWEU] enerzijds en
artikel 177 [nu artikel 267 VWEU] anderzijds heeft het
verdrag een volledig stelsel van rechtsmiddelen en
procedures in het leven geroepen, waarbij het Hof het
toezicht op de wettigheid van de handelingen van de
instellingen is opgedragen.’
Rechtsbescherming in de EU

- Op EU niveau: Rechtstreekse beroepen

- Tegen lidstaaten
- Tegen instellingen/Unie

- Op nationaal niveau: Ontrechtstreekse

beropen
- Tegen instelling
- Tegen lidstaten
- Tegen particulieren
Rechtsbescherming
Ar.kel 19(1) VEU

Het Hof van Jus..e van de Europese Unie omvat het

Hof van Jus//e, het Gerecht en gespecialiseerde
rechtbanken. Het verzekert de eerbiediging van het
recht bij de uitlegging en toepassing van de Verdragen.
De lidstaten voorzien in de nodige rechtsmiddelen om
daadwerkelijke rechtsbescherming op de onder het
recht van de Unie vallende gebieden te verzekeren.
Hof van Justitie van de Europese Unie

• 3 ledige structuur: Art. 19 (1) VEU

- Hof van Justitie (art. 16 Statuut)
- Gerecht (artikel 50 Statuut)
- Gespecialiseerde rechtbanken (art. 257
VWEU)
• Taak:
- constitutioneel hof: validiteit
- hoogste rechtscollege: uniformiteit
Nationale rechter

• Nationale rechter moet ervoor zorgen dat

Unierecht zijn ’volle werking’ krijgt
• Simmenthal arrest: elke nationale rechter is dus
tevens een Europese rechter
• Beginsel: nationale procedurele autonomie
Uitz.: gelijkwaardigheid / doeltreffendheid
• Nationale rechter kan met vragen over de
uitlegging en geldigheid van EU recht terecht bij
het Hof van Justitie
2. Rechtstreekse
beroepen
Rechtstreekse beroepen: Overzicht
• Beroep wegens niet nakoming - tegen
lidstaten
• Beroep tot nietigverklaring – tegen
instellingen
• Beroep wegens nalaten te besluiten –
tegen instellingen
• Beroep tot schadevergoeding – tegen
Unie
2.A.
Rechtstreekse
beroepen:
Beroep wegens
niet-nakoming
Beroep wegens niet-nakoming: art. 258-
260

• Niet-nakoming van Unie recht door een lidstaat:

- Verplichtingen die krachtens de Verdragen op de
lidstaten berusten => even welke norm die voor
lidstaten verbindend is

• Commissie kan beroep indienen:

- alleen Commissie (hoedster van de Verdragen)
- opportuniteitsoordeel
Beroep wegens niet-nakoming: Stappenplan I

Preconten(euze fase I: Art. 258 VWEU

1. Ingebrekestelling Commissie
2. Opmerkingen lidstaat
3. Met redenen omkleed advies Commissie

Conten(euze fase I: Art. 260(1) VWEU

4. Hof (zonder boete/dwangsom tenzij bij niet
omzeQng Richtlijn): Art. 260(1) VWEU
Beroep wegens niet-nakoming: Stappenplan II

Precontentieuze fase I: Art. 260(2) VWEU

5. Ingebrekestelling Commissie
6. Opmerkingen lidstaat

Contentieuze fase II: Art. 260(2) VWEU

7. Hof (boete/dwangsom)

Let op! Art. 260(3) VWEU omzetting

richtlijn: Commissie kan boete in
precontentieuze fase I vorderen
Beroep wegens niet-nakoming: lidstaat vs
lidstaat

Art. 259: Ieder van de lidstaten kan zich wenden

tot het Hof van Justitie van de Europese Unie,
indien hij van mening is dat een andere lidstaat
een van de krachtens de Verdragen op hem
rustende verplichtingen niet is nagekomen.

Maar: eerst klacht voorleggen aan Commissie ( 3

maanden)
2.B.
Rechtstreekse
beroepen:
Beroep tot
nie3gverklaring
Beroep tot nietigverklaring: Art. 263 VWEU
Handelingen van instellingen/organen van de Unie
die regels van Unierecht schenden

- wetgevingshandelingen (Raad en/of Parlement)

- handelingen van instellingen die beogen rechtgevolgen ten
aanzien van derden te hebben: Raad, Commissie,
Europees Parlement, Europese Raad ECB
- handelingen van andere organen die beogen rechtsgevolgen
tegen derde te hebben

Let op! Geen beroep tot nietigverklaring tegen primair

Unierecht en aanbevelingen of adviezen
Beroep tot nietigverklaring: Art. 263 VWEU
Door wie?
- ‘privileged applicants’:
- Lidstaten
- Europees Parlement
- Raad
- Commissie
- ‘semi-privileged applicants’:Voor de vrijwaring van
hun prerogatieven
- Rekenkamer
- Europese Centrale Bank
- Comité van de Regio’s
Beroep tot nietigverklaring: Art. 263 VWEU
Door wie?

- ‘non-privileged applicants’:
- Iedere natuurlijke of rechtspersonen
- Handelingen gericht op die persoon
- Handelingen niet gericht op die persoon maar die hem
rechtstreeks en individueel raken
Regelgevingshandelingen die hem rechtstreeks raken
en die geen uitvoeringsmaatregelen met zich
meebrengen
 Beroep tot nietigverklaring: non-privileged
applicants
Handelingen niet gericht op die persoon maar die hem rechtstreeks
en individueel raken

Rechtstreekse geraaktheid:
• Rechtstreeks gevolgen
• Geen beoordelingsvrijheid / geen nadere uitvoeringsregels

Individuele geraaktheid:
Test:
‘Indien deze beschikking hen betre< uit hoofde van zekere
bijzondere hoedanigheden of van een feitelijke situa>e, welke
hen ten opzichte van ieder ander karakteriseert en hen derhalve
individualiseert op soortgelijke wijze als de adressaat’
(Zaak C-25/62 Plaumann)
Beroep tot nietigverklaring: non-privileged
applicants
Regelgevingshandelingen
= ‘handelingen van algemene strekking met bindende
rechtsgevolgen, die geen wetgevingshandeling vormen’
(Inuit)
b.v. art. 290-291 VWEU
- Kritiek op strikte Plaumann test: Jégo-Quéré en
Cordoniu
- locus standi verruimd voor particulieren: beroep
mogelijk tegen ‘regelgevingshandelingen die hem
rechtstreeks raken en die geen
uitvoeringsmaatregelen met zich meebrengen’
à enkel rechtstreeks geraaktheid aantonen
Beroep tot nietigverklaring: Art. 263 VWEU
Gronden: art. 263 (2) VWEU

- Onbevoegdheid
- Schending van wezenlijke vormvoorschriften
- Schending van de Verdragen of enige uitvoeringsregeling
daarvan
- Misbruik van bevoegdheid (detournement de pouvoir)

Gevolgen: nietig: art. 264 VWEU + 266 VWEU

Tijdslimiet: 2 maanden: art 263 (6) VWEU

Beroep tot nietigverklaring
Exceptie van illegaliteit: art. 277 VWEU
• Mogelijkheid om tijdens een beroep tot
nietigverklaring van een uitvoeringshandeling
incidenteel de strijdigheid van een hogere norm in
te roepen
• Geen tijdslimiet
• Beperkt tot handelingen van algemene strekking
• Geen bijkomende eisen m.b.t.
rechtstreekse/individuele geraaktheid
2.C.
Rechtstreekse
beroepen: .
Beroep wegens
nalaten te
besluiten
Beroep wegens nalaten te besluiten: Art. 265
VWEU
• Nalaten te besluiten: betrokkene instelling is verplicht
om een handeling te verrichten
• Verweerder: Europees Parlement, Europese Raad, de
Raad, de Commissie, de ECB en andere organen en
instanties van Unie
• Eiser:
- Lidstaten,
- Allee instellingen,
- Particulieren: als het gaat om een nalaten ‘te zijnen
aanzien een andere handeling te verrichten dan het
geven van een aanbeveling of een advies’
Beroep wegens nalaten te besluiten:
Stappenplan
1. Nalatigheid
2. Instelling tot handelen uitnodigen

3. OF: Geen reactie binnen 2 maanden -> binnen

nieuwe termijn van 2 maanden beroep
instellen wegens nalaten te besluiten -> gevolg:
art. 266 VWEU
OF: Actie -> indien nodig, mogelijkheid tot
instellen beroep tot nietigverklaring
2.D. Rechtstreekse
beroepen: Beroep
tot
schadevergoeding
Beroep tot schadevergoeding: art. 268 +
340 (2) VWEU

• Niet-contractuele aansprakelijkheid van de Unie:

schade die door instellingen/personeelsleden
veroorzaakt in de uitoefening van hun functies
• Eiser: elke natuurlijke en rechtspersoon
• Voorwaarden dezelfde als voor
staatsaansprakelijkheid (zaak C-352/98 Bergaderm)
• in te stellen voor Gerecht
• Verjaringstermijn: 5 jaar
3.
Onrechtstreekse
beroepen
Prejudiciële vraag: Art. 267 VWEU
• Art. 267 VWEU
• Geschil voor nationale rechter
• Voorwaarden:
- rechterlijke instantie van een der lidstaten
(‘Vaassen criteria’ – zaak 61/65 Vaassen-
Göbbels)
- Noodzakelijk à relevant voor het dispuut
- Geen specifieke termijn
• Uitlegging Hof: bindend voor verwijzende
rechter en alle rechterlijke instanties in lidstaten
Prejudiciële vraag: Art. 267 VWEU
A) Uitlegging van Unierecht:
- Verdragen
- Handelingen van de instellingen, de organen of de
instanties van de Unie (inclusief internationale
akkoorden waar de Unie partij bij is en handelingen
van de daarbij opgerichte organen)

• B) Geldigheidstoetsing:
- Geschil voor nationale rechter
- Geldigheid van handelingen van de instellingen, de
organen of de instanties van de Unie
Prejudiciële vraag: Mogelijkheid of
verplichting?
A) Prejudiciële uitlegging

• Lagere rechtbanken: mogelijkheid

• Rechtbanken waarbij beslissingen niet
vatbaar zijn voor hoger beroep:
- in beginsel: verplichting
- Uitzondering: CILFIT (Zaak C- 283/81)
Prejudiciële vraag: Mogelijkheid of
verplichting?
B) Prejudiciële geldigheidstoetsing
• Nationale rechter mag nooit zelf beslissen dat EU
norm ongeldig is!!!
• Lagere rechtbanken: Bij twijfel aan geldigheid:
prejudiciële vraag -> Zelfs bij quasi-zekerheid dat
Uniehandeling ongeldig is: verplichte verwijzing
• Rechter in laatste aanleg: Verplichting! CILFIT niet
van toepassing!
-> NIET indien rechtstreeks beroep mogelijk was
Prejudiciële vraag: Art. 267 VWEU

B) Prejudiciële geldigheidstoetsing

Gronden: zie beroep tot nietigverklaring

Gevolgen:
- nietigheid
- geen nietigheid
4. Samenva*ng
Rechtsbescherming: samenvatting
• Tegen handelingen van de Instellingen:
- Direct à art. 263 VWEU
- Indirect à art. 267 VWEU

• Tegen handelingen van Lidstaten:

- Direct:
- Art. 258 VWEU à Commissie
- Art. 259 VWEU à Andere Lidstaten
- Art. 260 VWEU à Boetes!
- Indirect:
- Art. 267 VWEU
Vragen?