Ἡ κρίση τοῦ Κορωνoϊοῦ καί ὡς εὐκαιρία στήν Ἐκκλησία μας γιά

περισυλλογή καί ἀνακαίνιση

ὀρθόδοξη πίστη καί Θεία Κοινωνία
Γρηγορίου Λαρεντζάκη
Καθηγητοῦ Πανεπιστημίου τοῦ Graz
Ἄρχοντος Μέγα Πρωτονοταρίου τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου

Ἡ πανδημία τοῦ κορωνοϊοῦ ἔχει δημιουργήσει νέες καταστάσεις καί ἀσφαλῶς καί νέες
προϋποθέσεις στήν καθημερινότητα τῶν ἀνθρώπων ὁλοκλήρου τοῦ κόσμου. Ἀνεξαρτήτως
τῶν προβλημάτων καί τῶν ἀποριῶν ὡς πρός τήν προέλευση, τήν διασπορά, τίς μολύνσεις,
τήν ἐπικινδυνότητα, ἀπό τήν άσυμπτωματική κατάσταση μέχρι καί τήν θανατηφόρο
κατάληξη, δέν μπορεῖ κανείς νά αρνηθεῖ τό μέγεθος τῆς κρίσεως, ἀλλά καί τήν ἀνάγκη
λήψεως τῶν καταλλήλων γενικῶν ἤ καί ἐξειδικευμένων μέτρων γιά τήν ἀντιμετώπιση τοῦ
προβλήματος.
Τί εἴδους μέτρα, πόσης διαρκείας, ἀλλά καί ποιᾶς ἐντάσεως εἶναι ἀπαραίτητα, ἀνήκει
πρώτιστα στήν ἁρμοδιότητα τῶν εἰδικῶν ἐπιστημόνων καί τῶν πολιτικῶν Ἀρχῶν.

Καταρχήν πρέπει νά λεχθεῖ, ὅτι ἡ παρούσα παγκόσμια κρίση μᾶς ἀναγκάζει καί σέ μιά νέα
στάση ζωῆς: Μᾶς ἔδειξε μέ τόν πιό ὀδυνηρό καί ἀναμφίβολο τρόπο τά ὅρια τοῦ ἀνθρώπου.
Παρά τίς τεράστιες ἀνακαλύψεις καί τίς ποικίλλες προόδους δέν εἶναι δυνατόν παρά νά
ὁμολογήσουμε, ὅτι χρειάζεται λίγο «φρένο», περισυλλογή καί δημιουργική ἀνάσα. Δέν
εἶναι ὅλα κατορθωτά καί μέ τήν ταχύτητα πού ἐπιδιώκομε. Τό ἀρχαῖο ρητό ἔχει μεγάλη
σημασία καί σήμερα: «σπεῦδε βραδέως». Πρέπει νά γίνει ἐπανεξέταση τῆς
«ἐπιταχύνσεως», νά γίνουν ὅλα ὅσον τό δυνατόν πιό γρήγορα, δηλ τῆς ἰλιγγιώδους
ταχύτητος, ἡ ὁποία μᾶς ἀποσταθεροποιεῖ καί μᾶς ἀποπροσανατολίζει καί νά ἐπανέλθομε
στήν ἡρεμία καί τήν «ἡσυχία» τῆς ὁμαλῆς πορείας τῆς ζωῆς μας. Ὄχι πλέον «ἐπιτάγχυση»
(Beschleunigung), ἀλλά δημιουργική «ἐπιβράνδυση» (Entschleunigung). Καί ναί μέν «τά
πάντα ρεῖ», ὅμως ὅταν τό ποτάμι γίνει χείμαρρος παρασύρει καί καταστρέφει σχεδόν τά
πάντα.

Βασικές ἀρχές καί τρόπος σκέψεως γιά οὐσιαστικά ζητήματα πρέπει νά ἀναθεωρηθοῦν καί
νά ἐπαναξιολογηθοῦν. Αὐτονόητα σημαντικά θέματα ἔχουν περιθοριοποιηθεῖ: Ἀπό ποῦ
ἔρχομαι, ποιός εἶναι προορισμός μου, ὁ σκοπός καί τό νόημα τῆς ζωῆς, ποῦ πηγαίνομε,
ποιές ἀξίες εἶναι σημαντικές γιά τήν ζωή καί τίς σχέσεις μας μέ τούς συνανθρώπους μας, μέ
τόν Δημιουργό Θεό, ἐάν πιστεύομε ἤ ὄχι κλπ. Λέγεται, ὅτι κάποιος ἐκαυχᾶτο ὅτι ἦταν ἄθεος
μέχρι πού ἀνακάλυψε ὅτι ὁ ἴδιος ἦταν Θεός!! Ποῦ βρισκόμαστε λοιπόν; Ὁ Μέγας
Ἀθανάσιος ἔλεγε εἶναι προτιμώτερο νά ἐπαναλάβω ὁρισμένα αὐτονόητα πράγματα παρά
νά λησμονήσω μερικά. Π.χ. Ὁ ἄνθρωπος νομίζει ὅτι μπορεῖ νά ἀντικαταστήσει καί τόν
Δημιουργό Θεό του καί νά κατασκευάσει τά πάντα. Ἡ ὑπεροικονομικοποίηση τῆς
ἀνθρωπότητας ἔχει μονοδρομήσει τόν ἄνθρωπο μέ πρωταρχικό μέλημα τήν ἀπεριόριστη
αὔξηση τοῦ κέρδους καί τήν αὔξηση καί ἐμπέδωση τῆς ἐξουσίας καί τῆς κυριαρχικῆς
1
δυνάμεως, χωρίς νά ὑπολογίζεται τό ἀνθρώπινο τίμημα. Ἡ ἀπληστία ἔχει γίνει αἰτία πολλῶν
κακῶν. Ἡ ἀξιοπρέπεια τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπου καί ἡ ἰσοτιμία τῶν ἀνθρώπων ἔχουν
τεθεῖ στό περιθώριο. Καί τώρα ἡ κρίση τοῦ κορωνοϊοῦ δημιουργεῖ νέες συνθῆκες. Αὐτή ἡ
νέα κατάσταση μπορεῖ νά γίνει καί ὁδοδείκτης νέων δυνατοτήτων πρός «πᾶν μέτρον
ἄριστον», ἀλλά καί γιά περισυλλογή γιά τό ποιός εἶναι ὁ συνάνθρωπός μας καί πῶς
συμπεριφερόμεθα σέ αὐτόν. Εἶναι καιρός νά ἐπαναφέρομε στή μνήμη μας καί τίς
ἀποφάσεις τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας στήν ὁποία τονίζεται
ἀπερίφραστα: «Ἡ Ἐκκλησία πιστεύει ὅτι ὁ Θεός «ἐποίησεν ἐξ ἑνὸς αἵματος πᾶν ἔθνος
ἀνθρώπων κατοικεῖν ἐπὶ πᾶν τὸ πρόσωπον τῆς γῆς» (Πράξ. ιζ’, 26) καί ὅτι ἐν Χριστῷ «οὐκ ἔνι
Ἰουδαῖος οὐδὲ Ἕλλην, οὐκ ἔνι δοῦλος οὐδὲ ἐλεύθερος, οὐκ ἔνι ἄρσεν καὶ θῆλυ· πάντες γὰρ
εἷς ἐστε ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ» (Γαλ. γ’, 28)..... Ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία ὁμολογεῖ ὅτι ἕκαστος
ἄνθρωπος, ἀνεξαρτήτως χρώματος, θρησκείας, φυλῆς, φύλου, ἐθνικότητος, γλώσσης, ἔχει
δημιουργηθῆ κατ’ εἰκόνα καί καθ’ ὁμοίωσιν Θεοῦ καί ἀπολαμβάνει ἴσα δικαιώματα ἐν τῇ
κοινωνίᾳ.»1 Βασικές, ἀλλά πολλές φορές λησμονημένες ἀρχές.

Συνεργασία Κράτους καί Ἐκλησίας

Ἡ κατάσταση στήν ὁποία βρισκόμαστε σήμερα μέ τήν παγκόσμια κρίση καί μέ τά
ἀναγκαστικά μέτρα, τά ὁποῖα πρέπει νά τηροῦμε, ἀφοροῦν ὁπωσδήποτε καί στήν Ἐκκλησία
καί ἀσφαλῶς ὄχι ἀφηρημένα, ἀλλά συγκεκριμένα στήν θρησκευτική ζωἠ τῶν πιστῶν, οἱ
ὁποῖοι εἶναι συγχρόνως καί πολίτες τοῦ κράτους. Βέβαια τά μέτρα αὐτά, ὄχι μόνον στήν
Ἑλλάδα, ἀλλά καί σέ ὅλες τίς χῶρες τοῦ κόσμου δέν ἀφοροῦν μόνον στήν Ὀρθόδοξη
Ἐκκλησία, ἀλλά σέ ὅλες τίς χριστιανκές Ἐκκλησίες καί σέ ὅλες τίς Θρησκεῖες καί στήν
θρησκευτική των ζωή. Ἑπομένως δέν εἶναι δυνατόν νά ἰσχύει ὁ ἰσχυρισμός, ὅτι
ἐπιβάλλονται τόσο αὐστηρά μέτρα π.χ γιά τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία στήν Ἑλλάδα, διότι
ὑπάρχει σχέδιο καταπολεμήσεως κυρίως τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας! Ὑπάρχει λοιπόν,
''Ενορχηστρωμένος πόλεμος κατά της Ορθοδόξου Θείας Λατρείας.''2 «Δέν θέλουν νά
προστατεύσουν τήν ὑγεία τῶν ἀνθρώπων, ἀλλά νά καταστρέψουν τήν Ἐκκλησία μας». Κλπ,
κλπ. Γιατί τά μέτρα αὐτά ἀφοροῦν μόνο στήν Ἐκκλησία μας; Τί ἔγινε μέ τίς ἀεροπορικές
ἑταιρεῖες, τά πλοῖα, τά ἑστιατόρια, τά ξενοδοχεῖα, γενικά τόν τουρισμό κλπ.κλπ.; Εἶναι
ἀκατανόητη αὐτή ἡ ἔμμονη ἰδέα τῆς καταδιώξεως καί ἡ δημιουργία τοῦ ρόλου τοῦ
θύματος. Ἴσως μέ τόν τρόπο αὐτό νομίζουν ὁρισμένοι, ὅτι μειώνεται καί τό μέρος τῆς
εὐθύνης των γιά πολλές δυσάρεστες καί ἐπιζήμιες ἐξελίξεις πού ἀντιμετωπίζει σήμερα καί ἡ
Ἐκκλησία μας.
Παρόλα ταῦτα. Ἐφόσον τά μέτρα αὐτά ἀφοροῦν καί στήν ζωή τῶν πιστῶν, δέν εἶναι
δυνατόν νά λαμβάνονται χωρίς τήν ἄποψη καί τῆς Ἐκκλησίας. Θέματα πίστεως δέν μπορεῖ
νά ἀντιμετωπίσει μόνον ἡ Πολιτεία. Ὡς ἐκ τούτου κατόπιν συνεννοήσεως τῆς Ἐκκλησίας μέ

1
Ἡ ἀποστολή τῆς Όρθοδόξου Ἐκκλησίας εἰς τόν σύγχρονον κόσμος. Ἡ συμβολή τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας εἰς
ἐπικράτησιν τῆς εἰρήνης, τῆς δικαιοσύνης,τῆς ἐλευθερίας, τῆς ἀδελφοσύνης καί τῆς ἀγάπης μεταξύ τῶν λαῶν,
καί ἄρσιν τῶν φυλετικῶν καί λοιπῶν διακρίσεων. Ε΄, 2.
2
Ψήφισμα Ι.Μ. Κυθήρων: ''Ενορχηστρωμένος πόλεμος κατά της Ορθοδόξου Θείας Λατρείας''
https://www.romfea.gr/ieres-mitropoleis/37335-psifisma-im-kuthiron-enorxistromenos-polemos-kata-tis-
orthodojou-theias-latreias

2
τίς πολιτικές Ἀρχές ἐλήφθησαν ἀποφάσεις καί γιά τήν θρησκευτική ζωή καί συγκεκριμένα
τήν τέλεση τῆς Θείας Λειτουργίας καί τήν συμμετοχή τῶν πιστῶν στήν Θεία Κοινωνία, μέ
τήν ὁποία λαμβάνουν Σῶμα καί Αἷμα Χριστοῦ. Βεβαίως οἱ περιορισμοί αὐτοί καί τά
αὐστηρά μέτρα εἶναι ὀδυνηρά καί δύσκολα. Ὅμως ἀπαραίτητα ἔστω καί κατ’οἰκονομίαν γιά
περιορισμένο χρόνο, ἄχρι καιροῦ.
Θεωρῶ, ὅτι ἡ συνεργασία τῶν Ἐκκλησιῶν μας μέ τίς Πολιτεῖες σέ ὅποια χώρα εὑρίσκονται,
καί φυσικά καί στήν Ἑλλάδα, ὁδήγησε καί στήν σωστή λήψη τῶν μέτρων καί γιά τήν
ἐκκλησιαστική ζωἠ, πρᾶγμα τό ὁποῖο συνέβαλε ὅμως πολύ καί στά ὀλιγώτερον ὀδυνηρά
ἀποτελέσματα τῆς πορείας τῆς πανδημίας ἰδιαίτερα στήν Ἑλλάδα. Τί θά συνέβαινε, ἐάν δέν
ἐλαμβάνοντο τά μέτρα αὐτά καί ἀπό τήν Ἐκκλησία, μπορεῖ κανείς νά συμπεράνει καί σέ
σύγκριση μέ ἄλλες χῶρες, ἀλλά καί μέ ἄλλες ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες, οἱ ὁποῖες ἀκολούθησαν
ἄλλη πορεία καί λόγω τῶν θλιβερῶν γεγονότων πληθώρας κρουσμάτων καί θυμάτων
ἀναγκάστηκαν ἐκ τῶν ὑστέρων νά λάβουν αὐστηρότερα μέτρα σέ ἐκκλησίες, μοναστήρια
καί ὁλόκληρες πόλεις. Ὁ ἰός μεταδόθηκε πολύ γρήγορα καί ἐντός τῶν Ναῶν καί κατά τήν
τέλεση τῆς Θείας Λειτουργίας καί τῶν ἄλλων Ἀκολουθιῶν. Ἀναγκάστηκε καί τό Πατριαρχεῖο
Μὀσχας νά ἐκδόσει αὐστηρά μέτρα, μάλιστα καί τήν ἀπειλή καθαιρέσεων, σε΄ὅσουν δέν θά
τά τηροῦσαν.
Εὐτυχῶς πού κατά τήν λήψη τῶν μέτρων δέν ἐπικράτησαν παντοῦ οἱ ἀπόψεις τῶν ἀκραίων
θέσεων καί ἀπό τίς δύο πλευρές. Ἡ ἀνθρώπινη, ἡ ρεαλιστική, ἡ λογική καί σώφρονα στάση
τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Βαρθολομαίου μέ τό σημαντικό Μήνυμά του καί μέ τήν ὅλη
στάση του, καθώς ἐπίσης καί ἡ συνετή διαχείρηση τοῦ προβλήματος ἀπό τόν Ἀρχιεπίσκοπο
Ἀθηνῶν καί πάσης Ἑλάδος Ἱερώνυμο βοήθησαν πολύ στήν ἀποτελεσματικώτερη
ἀντιμετώπιση τοῦ προβλήματος.

Πληθώρα θεολογικῶν ἀπόψεων καί αὐτονόμηση ζηλωτῶν ὁμολογητῶν

Κατά τήν διάρκεια αὐτῆς τῆς κρίσεως δημοσιοποιήθηκε μιά πληθώρα καί θεολογικῶν
ἀπόψεων, οἱ ὁποῖες προξένησαν νέες συζητήσεις σέ βασικά θέματα τῆς πίστεως, τά ὁποῖα
παλαιότερα ἦσαν λιγότερο γνωστά στόν δημόσιο χῶρο τῆς Ἐκκλησίας. Πολλές ἀπόψεις
εἶναι πολύ χρήσιμες, θετικές καί πληροφοριακές γιά πολλά θέματα τῆς πίστεώςμας καί τῆς
λειτουργικῆς μας ζωῆς.
Ὅμως ἐμφανίστηκαν καί πολλές διαφορετικές ἀκραῖες ἀπόψεις μέ πολύ εὐσεβισμό καί
θρησκευτικές ὑπερβολικές μυστικιστικές ἑρμηνεῖες, φθάνοντας μέχρι καί φανατισμό καί
ζηλωτισμό. Φαίνεται ὅμως ὅτι οἱ ἀπόψεις αὐτές, ἄν καί ὄχι τόσο δημόσια, ὑπῆρχαν σέ
πολλούς κύκλους καί ἐπηρέαζαν πολύ ἔντονα ὁμάδες πιστῶν πρός τήν μία ἤ τήν ἄλλη
κατεύθυνση μέ παράλληλες δραστηριότητες καί ὄχι πάντα σύφωνες μέ τήν ζωήν ἐντός τῆς
Ἐνορίας, τρόπον τινα ὡς παρ’ ἐνορίαν πράξις. Τώρα δημοσιοποιήθηκαν πιό ἔντονα, τίς
«ξεσκέπασε» ἡ κρίση τοῦ κορωνοϊοῦ. Διαπιστώθηκε ἐπίσης τώρα πολύ ἔντονα, ὅτι πολλές
ἐξελίξεις τόσον στήν θεολογική σκέψη ὅσο καί στήν λειτουργική πράξη τῆς Ἐκκλησίας μας
ἔχουν ἀπολυτοποιηθεῖ, ὥστε νά ἔχουν ἐπισκιάσει καί τήν οὐσία καί τόν πυρῆνα τῆς
ὀρθοδόξου πίστεώς μας. Ἴσως μποροῦσε νά λεχθεῖ, ὅτι ὁρισμένες θεολογικές ἀπόψεις καί
ὁρισμένοι λειτουργικοί τύποι ἔχουν ὑπερτονισθεῖ, πλησιάζοντας μιά τυπολατρεία, τήν
ὁποία ὁρισμένοι ἀπολογητές μανιωδῶς ὑπερασπίζονται καί μέ τόν σκοπό αὐτοπροβολῆς νά
3
ἀποδείξουν τήν ἰδική των ὀρθότητα καί τήν πλάνη τῶν ἄλλων. Τό πνεῦμα καί τό «στύλ» τῶν
περισσοτέρων παρεμβάσεων δέν ἔχει ἐνημερωτικό καί πληροφοριακό σκοπό, ἀλλά
πολεμική καί μερικές φορές τήν γελειοποίηση τῶν ἄλλων, τῶν «ὀλιγοπίστων», τῶν
«ἀπίστων» καί τῶν «προδοτῶν» τῆς ὀρθοδόξου πίστεως. Μερικοί ἀρχηγοί ὁμάδων,
κληρικοί διαφόρων ἀξιωμάτων καί ἱεραρχικῶν βαθμίδων καί ὁρισμένοι, ὄχι ὅλοι,
«γέροντες» αὐτονομοῦνται ἀπό τήν ἐκκλησιαστική δομή τῶν Μητροπόλεων καί τῶν
ἐνοριῶν, δημιουργοῦν ἀνεξάρτητα κινήματα μέ προσωπικές ἐπιλογές καί ὁμολογιακές
ζηλωτικές ἀπόψεις φονταμενταλιστῶν καί ποδηγετοῦν τούς ὁπαδούς των, ἀγνοώντας καί
ἀπορρίπτοντας τούς ἁρμόδιους ἐφημερίους, τούς ἁρμόδιους ἐπισκόπους, ἀλλά καί
ἀποφάσεις τῶν Συνόδων τῶν Ἐκκλησιῶν των.

Ἡ ἐξέλιξη τοῦ φαινομένου αὐτοῦ ἔχει δημιουργήσει μιά ἀρνητική εἰκόνα τοῦ θρησκευτικοῦ
μας βίου, ἔχει παραμορφώσει τό γνήσιο ὀρθόδοξο φρόνημα καί πρέπει ὁπωσδήποτε νά
ἀπασχολήσει τούς ὑπεύθυνους τῆς Ἐκκλησία μας. Ἡ περιγραφή τῆς καταστάσεως γιά
ἄφθονα ἀθεολόγητα δημοσιεύματα στήν παρέμβαση τοῦ Μητροπολίτου Αργολίδος
Νεκταρίου εἶναι χαρακτηριστική τῆς πτώσεως τῆς θεολογικῆς ἀναφορᾶς ἀπό ζηλωτές καί
ὑπερορθοδόξους ἀπολογητές, οἱ ὁποῖοι θέλουν νά ἐπιδείξουν τόν ἑαυτό τους ὡς
ὑπερασπιστές τῆς Ἐκκλησίας μας. Εἶναι ἀξιέπαινος ὁ Σεβασμιώτατος, διότι ὁμιλεῖ ἐκτός
ὀδόντων καί παρουσιάζει μέ πολλά παραδείγματα καί ἐξομολογήσεις αὐτοπτῶν μαρτύρων
τήν τραγική καί δραματική κατάσταση τῆς κρίσεως καί ὄχι μόνον τοῦ κορωνοϊοῦ, ἀλλά καί
τῆς θρησκευτικῆς μας κρίσεως, ἡ ὁποία ἔχει ἀνάγκη σωστῆς διαγνώσεως καί θεραπείας.3
Καί ἡ παρέμβαση τοῦ Μητροπολίτου Κισάμου καί Σελίνου Ἀμφιλοχίου ἐπιβεβαιώνει τίς
διαπιστώσεις αὐτές: «Όμως υπήρξαν και υπερβολές ζηλωτικού χαρακτήρα υπό τινων
Κληρικών. Υπήρξαν Κληρικοί που βιάστηκαν να βγάλουν συμπεράσματα, να κατηγορήσουν
Συνόδους, να λοιδορήσουν Αρχιερείς. Βιάστηκαν να βγουν στις πλατείες και τις αγορές και
να σχολιάσουν, να κρίνουν με αποτέλεσμα να σκανδαλίζουν συνειδήσεις πιστών.
Πίστεψαν ότι αν αυτονομηθούν και αυτοσχεδιάσουν έτσι, δήθεν, θα διακριθούν και θα
επιβραβευτούν στην συνείδηση του πληρώματος. Αυτό, δυστυχώς, είναι μια παθογένεια
μέσα στον χώρο της ευρύτερης Κληρικής μας οικογένειας.
Γεγονός που σαφώς δεν φανερώνει πνευματική ωριμότητα και ποιμαντική αγωνία, αλλά
εσωτερική κενότητα και εγωιστική προπέτεια. Ο όσιος Παϊσιος συμβούλεψε ένα μοναχό
που φορούσε επιδεικτικά τρύπιο ράσο: ‚Από τις τρύπες του ράσου σου φαίνεται ο εγωισμός
σου και η υποκρισία σου‘.
Αγαπητοί μου πατέρες: δεν θα μας κρίνει ο Θεός τόσο αυστηρά εάν φαινόμαστε στον κόσμο
αυτό που είμαστε. Θα μας κρίνει όμως πολύ αυστηρά εάν είμαστε υποκριτές και
φαινόμαστε άγιοι, αν είμαστε ανευλαβείς και εμπορευόμαστε την ευλάβεια.»4
Καί ἄλλη μία ἔντονη φωνή ἐλπίδας κατά τῶν ὁμολογητῶν καί φονταμενταλιστῶν ἀκούγεται
συχνά, ἀλλά καί τώρα στήν κρίση πού διερχόμεθα, εἶναι μιά φωνή ἀπό τό παλαίφατον

3
https://www.romfea.gr/katigories/10-apopseis/37137-argolidos-nektarios-i-gi-einai-tetragoni
4
https://www.romfea.gr/oikoumeniko-patriarxeio-ts/arxiepiskopi-kritis/37241-kisamou-kapoioi-stoxopoiisan-
to-panagio-kai-paniero-mustirio-tis-theias-euxaristias )

4
Πατριαρχεῖον Ἀλεξανδρείας, ἀπό τόν Μητροπολίτην Νιγηρίας Ἀλέξανδρον, ὁ ὁποῖος καί
ἐκεῖνος ὁμιλεῖ ἐκτός ὀδόντων καί μέ εἰλικρίνεια καυτηριάζει τίς φονταμενταλίστικες
ἐξάρσεις, οἱ ὁποῖες προβληματίζουν τήν Ἐκκλησία μας. Ὁμολογεῖ: «Περισσότερο όμως με
κούρασε και συνεχίζει να με κουράζει, με προβληματίζει και με φοβίζει τολμώ να πω, ό,τι
βγήκε στην επιφάνεια αυτόν τον καιρό από ανθρώπους της Εκκλησίας. Συνομωσιολογίες,
φαντασιοπληξίες, πανικός, υστερία, φοβίες. Κατάκριση, απόρριψη, απειλές και δεν ξέρω τι
άλλο ακόμα εναντίον κάθε ήρεμης και νουνεχούς φωνής που προσπάθησε να καθησυχάσει
και να ενθαρρύνει τους πιό αδύναμους. Πατριάρχες,αρχιεπίσκοποι, επίσκοποι, κληρικοί,
θεολόγοι, καθηγητές πανεπιστημίων, απλοί σκεπτόμενοι άνθρωποι όλοι στο εκτελεστικό
απόσπασμα με συνοπτικές διαδικασίες από τις γνωστές από καιρό Μαινάδες της Εκκλησίας,
κληρικούς και λαϊκούς. Και το πιό τρομακτικό είναι ότι τα όσα τελευταία διαβάζουμε σε
πολλές ορθόδοξες ιστοσελίδες στο διαδίκτυο, ελληνικές και μη, έχουν την ίδια
επιχειρηματολογία, την ίδια θεολογία, με τα όσα αναρτούν και υποστηρίζουν
προτεσταντικές και δή πεντηκοστιανές ιστοσελίδες. Η διεθνής του χριστιανικού
φονταμενταλισμού επί τον έργον! Ο κορονoϊός με την χάρη του Θεού και τις προσπάθειες
των επιστημόνων αργά ή γρήγορα θα ξεπεραστεί. Ο ιός του φονταμενταλισμού όμως πως
θα νικηθεί;»5
Ἐνδιαφέροντα εἶναι καί ἐκεῖνα τά ὁποῖα διαπιστώνει καί ὁ Μητροπολίτης Βολοκολάμσκ
Ἱλαρίων τοῦ Πατριαρχείου Μόσχας γιά ὅλους ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι ἐμφανίζονται ὡς
«κακοζηλωτές»: «Όσοι καυχώνται σήμερα για την Ορθοδοξία τους και με έπαρση
διακηρύσσουν ότι ‚οι ομολογητές δεν θα τηρήσουν την καραντίνα‘, δεν συμπεριφέρονται
ευαγγελικά, αλλά φαρισαϊκά.
Εκμεταλλεύονται την κρίση για την αυτοπροβολή τους: κοίταξε, δηλαδή, δεν είμαι όπως οι
υπόλοιποι άνθρωποι, είμαι ομολογητής της πίστεως, όχι όπως ο Πατριάρχης και οι άλλοι
αρχιερείς.
Αυτή είναι μια ανεύθυνη και εγωϊστική συμπεριφορά. Εάν δεν φοβάσαι μήπως κολλήσεις ο
ίδιος, σκέψου τους άλλους.
Τέτοιους ανθρώπους δεν είναι δυνατόν να τους μεταπείσεις, αλλά θα ήθελα να απευθυνθώ
σε όσους, υπό την επιρροή αυτών των ‚ομολογητών‘, μπορούν να σκανδαλισθούν.»6
Παντοῦ ἐμφανίζονται οἱ «ὁμολογητές» καί «ζηλωτές». Ὄχι μόνον στήν Ἑλλάδα, σέ ὅλη τήν
Εὐρώπη, στίς ἀνατολικές χῶρες, ἀλλά καί μέχρι τήν Ἀμερική, ὅπου ἐκεῖ ἀγωνίζεται γιά τήν
ἀντιμετώπιση τῆς κρίσεως σέ ἕνα ἄλλο κόσμο ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Ἀμερικῆς Ἐλπιδοφόρος.
ὅμως καί ἐκεῖνος εὑρίσκεται μπροστά στούς «ζωλωτές», οἱ ὁποῖο δημιουργοῦν σύγχυση καί
προβλήματα, ὅπως ὁ ἰδιος διαπιστώνει:
«Υπάρχουν πολλές φωνές που προσπαθούν να εκμεταλλευτούν αυτή την κρίσιμη στιγμή για
να προωθήσουν τη δική τους εκδοχή για το Ευαγγέλιο. Στην πραγματικότητα, προωθούν τον
εγωισμό τους. Είτε αναλαμβάνοντας το ρόλο των μεγαλομαρτύρων της πίστης είτε των

5
Μητροπολίτου Νιγηρίας Αλεξάνδρου, Ημείς τι καθήμεθα ώδε; http://www.nyxthimeron.com/2020/05/blog-
post_36.html#more
6
https://www.romfea.gr/patriarxeia-ts/patriarxeio-mosxas/36131-mitropolitis-ilarionas-ean-den-fobasai-
mipos-kolliseis-o-idios-skepsou-tous-allous
5
υπερ–ορθολογιστών της επιστήμης, επιδιώκουν να στρέψουν τα μέλη του Σώματος του
Χριστού το ένα εναντίον του άλλου. Σας ρωτώ: Αυτή είναι η αποστολή της ιερωσύνης;»7
Δημιουργεῖται ἐπίσης ἡ ἐντύπωση, ὅτι τό ἀντικείμενο τῶν «ὁμολογητῶν» δέν εἶναι ἡ κρίση,
ἡ ὑγεία, ἤ ἀκόμη καί τό περιεχόμενο τῆς πίστεως, ἀλλά ποιός σέ ποιά παράταξη ἀνήκει καί
ποιές προοπτικές δημιουργοῦνται γιά τό μέλλον. «Ἐργαλειοποιεῖται» ἡ κρίση, ἀλλά καί
αὐτή ἡ πίστη μας. Καί αὐτό δέν συμβαίνει μόνον ἐντός μιᾶς Τοπικῆς Αὐτοκέφαλης
Ἐκκλησίας, ἀλλά δυστυχῶς καί μεταξύ Ὀρθοδόξων Αὐτοκεφάλων Ἐκκλησιῶν μέ
ἐθνοφυλετικά κριτήρια καί κίνητρα. Εὔχομαι νά ἔχω ἄδικο.
Εἶναι πολύ εὔκολο ἀπό τήν θέση τῆς ἀσφαλείας καί τῶν ἀνέσεων νά προτείνεται σέ ἄλλους
θυσία καί μαρτύριο. Ἔχει δημιουργηθεῖ μιά ἀτμόσφαιρα ἄγχους ἀκόμα καί σέ Ἀρχιερεῖς
μήπως ποῦν κάτι, ἤ πράξουν κάτι, τό ὁποῖο ἴσως κριθεῖ ὡς δεῖγμα ὀλιγοπιστίας ἀπό τούς
ὁμολογητές καί δημοσιοποιηθεῖ μέ ἠχηρούς καί τεράστιους τίτλους σέ γνωστά ἔντυπα, ἤ
στά ποικίλλα ἡλεκτρονικά δημοσιογραφικά μέσα, τά ὁποῖα διαθέτουν μέ ἀφθονία καί
τεχνική τελειότητα!

Νομίζω, ὅτι ἡ ἐπίσημη Ἐκκλησία πρέπει νά λάβει θέση καί νά ἀσχοληθεῖ μέ τά φαινόμενα
αὐτά καί μέ τά συγκεκριμένα πρόσωπα, τά ὁποῖα ἐμπλέκονται συνεχῶς σέ ἀντιπαραθέσεις
δημιουργῶντας συνεχῶς νέες προκλήσεις στήν Ἐκκλησία καί νά λάβει τίς ἀναγκαῖες
ἀποφάσεις. Ἔχει τό δικαίωμα καί τίς δυνατότητες. Καί ἔπρεπε νά εἶχε γίνει ἤδη πρό πολλοῦ.
Δέν εἶναι δυνατόν νά λαμβάνονται κατ’ ἐπανάληψη συνοδικές ἀποφάσεις καί ὁρισμένοι
κληρικοί καί λαϊκοί νά τίς ἀγνοοῦν τελείως καί νά πράττουν τό ἀντίθετο, μάλιστα μερικές
φορές παρά τό ὅτι τίς εἶχαν συναποφασίσει. «Κρατείτω ἡ ψῆφος τῶν πολλῶν»! Γιά τό θέμα
αὐτό ἔχει ὁ Μακαρ. Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν Ἱερώνυμος ἀπόλυτα δίκαιον: «“Εκείνο που
ψέγεται, εκείνο που δεν επιτρέπεται είναι να μην υπακούσεις την πλειοψηφία. Δεν μπορεί
κανείς να κάνει ό,τι θέλει, είναι έλλειμμα πίστεως και συνέπειας.»8

Ὁ Κορωνοϊός δέν εἶναι οὔτε τιμωρία τοῦ Θεοῦ οὔτε ἐπιτίμιο

Πρέπει καί ἐδῶ νά τονισθεῖ, ὅτι ἡ πανδημία αὐτή τοῦ Κορωνοϊοῦ δέν ἀποτελεῖ τιμωρία τοῦ
Θεοῦ, οὔτε ἐπιτρέπεται νά θεωρηθεῖ ὡς ἐπιτίμιο γιά τά ἁμαρτήματα, τά ὁποῖα ἔχομε
διαπράξει. Ὁ Θεός δέν εἶναι τιμωρός ἐκδικητής, οὔτε ἦλθε στόν κόσμο γιά νά καταδικάσει,
ἀλλά γιά νά σώσει τόν ἄνθρωπον καί νά τοῦ δώσει ζωήν αἰώνιον. Μερικές φορές ὑπάρχει ἡ
ἄποψη ὅτι ὁ Θεός εἶναι δίκαιος, χρησιμοποιεῖται ὅμως ἡ κατά ἄνθρωπον δικαιοσύνη,
πρἀγμα τό ὁποῖο δέν ἰσχύει γιά τήν Θεία δικαιοσύνη, ἡ ὁποία ὑπερβαίνει τήν ἀνθρώπινη

7
Ζάχου Καρεκλά, Μήνυμα Ελπιδοφόρου προς ιερείς για το άνοιγμα των ναών στις ΗΠΑ,
https://orthodoxia.info/news/%ce%bc%ce%ae%ce%bd%cf%85%ce%bc%ce%b1-
%ce%b5%ce%bb%cf%80%ce%b9%ce%b4%ce%bf%cf%86%cf%8c%cf%81%ce%bf%cf%85-
%cf%80%cf%81%ce%bf%cf%82-%ce%b9%ce%b5%cf%81%ce%b5%ce%af%cf%82-%ce%b3%ce%b9%ce%b1-
%cf%84%ce%bf/
8
Μήνυμα Ιερώνυμου προς δελφίνους: Καλή η φιλοδοξία αλλά μην ευτελίζεστε
https://orthodoxia.info/news/%ce%bc%ce%ae%ce%bd%cf%85%ce%bc%ce%b1-
%ce%b9%ce%b5%cf%81%cf%8e%ce%bd%cf%85%ce%bc%ce%bf%cf%85-%cf%80%cf%81%ce%bf%cf%82-
%ce%b4%ce%b5%ce%bb%cf%86%ce%af%ce%bd%ce%bf%cf%85%cf%82-%ce%ba%ce%b1%ce%bb%ce%ae/
6
τήν βασισμένη πάνω σέ ἀνθρώπινους νόμους, διότι ἔχει βάση τήν ἀγάπη καί τήν
εὐσπλαχνία.
Ἡ ἐσφαλμένη ἄποψη ὅτι ἡ πανδημία αὐτή εἶναι τιμωρία τοῦ Θεοῦ πρός τόν ἄνθρωπο
ἀναφέρεται ἀπό πολλούς θεολόγους καί κληρικούς, ὡσάν ὁ Θεός νά θέλει νά ἐκδικηθεῖ καί
μέ τίς ὀδυνηρές συνέπειες νά ἀπαιτεῖ ἐξιλαστική πράξη ἀπό τόν ἄνθρωπο. Αὐτή ἡ θεωρία
τῆς τιμωρίας καί τοῦ ἐξιλασμοῦ δέν εἶναι ὀρθόδοξη θεολογία, ἀλλά κακέκτυπο ἀντίγραφο
ἀπό μιά μερική δυτική θεωρία τῆς τιμωρίας καί τῆς ἱκανοποιήσεως τοῦ Ἀνσέλμου
Καντουαρίας τήν λεγόμενη Satisfaktionstheorie. Ὁ Θεός εἶναι ἀγάπη καί ἐλεεῖ καί συγχωρεῖ,
δέν ἐκδικεῖται. Εἶναι παράδοξο νά ἀκούγεται ἀπό χείλη Ἀρχιερέως: «Όσοι αποστάτησαν,
δεν μακροημέρευσαν. Ο Θεός αργεί, αλλά δεν λησμονεί. Ανταποδίδει σε όσους ασέβησαν
έναντί Του.» Φόβος καί τρόμος μπροστά στόν ἐκδικητικό Θεό; Δηλαδή αὐτό εἶναι ἡ
ὀρθόδοξη Θεολογία μας καί αὐτό ἐλπίζουν οἱ πιστοί μας ἀπό τόν φιλεύσπλαχνο Θεό καί
Πατέρα ὅλων; Πράγματι «χρειάζεται να ανανήψουμε.»

Ἀναζητῶντας τήν οὐσία καί τήν ὀρθή ἔκφραση τῆς ὀρθοδόξου μας πίστεως καί τοῦ
ὀρθοδόξου φρονήματος-εὐκαιρία γιά τήν Ἐκκλησία μας
Παρά τά πολλά ὀδυνηρά προβλήματα, τά ὁποῖα τώρα ἀντιμετωπίζομε, θεωρῶ, ὅτι ἡ
παροῦσα κρίση τοῦ κορωνοϊοῦ εἶναι καί μιά μεγάλη εὐκαιρία γιά τήν Ἐκκλησία μας νά γίνει
μία ἀναζήτηση, μία περισυλλογή βάθους γιά νά ἐπανατοποθετηθοῦν οἱ κύριες βάσεις τῆς
Θεολογίας στά θεμέλια τῆς ὀρθοδόξου πίστεώς μας καί τοῦ ὀρθοδόξου φρονήματος. Ἡ
κρίση αὐτή μπορεῖ νά γίνει καί ἕνα πολύ χρήσιμο σχολεῖο μέ πολλά μαθήματα. Π.χ. νά
σταματήσουν πρῶτα οἱ ἰσχυρισμοί, ὅτι πολλές ἀπό τίς διάχυτες νεώτερες ἀπόψεις
ἀνταποκρίνονται στούς Ἱερούς Κανόνες τῆς Ἐκκλησίας μας, ἤ ὅτι σχετίζονται μέ ἀποφάσεις
τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων, ἤ ὄτι ὑπῆρχαν ἀνέκαθεν στήν ζωή τῆς Ἐκκλησίας σχεδόν
συνεχῶς δύο χιλιάδες χρόνια κλπ. ἐνῶ πολλές ἀπό τίς ἀπόψεις αὐτές δέν ἀνταποκρίνονται
κἄν πρός τήν πραγματικότητα καί τήν ἱστορική ζωή τῆς Ἐκκλησίας μας, οὔτε καί σχετίζονται
μέ ἀποφάσεις τῶν Οἰκουμενικῶν ἤ ἄλλων Συνόδων. Νά γίνει μία διάγνωση καί κάθαρση.
Νά ἐπαναξιολογηθεῖ ἡ Ἐκκλησιολογία μας ἀναφορικά μέ τό Μυστήριον τῆς Ἐκκλησίας,
γνωρίζοντας, ὅτι καμμία Οἰκουμενική Σύνοδος, οὔτε καί κάποιος ἀπό τούς μεγάλους
Ἐκκλησιαστικούς Πατέρες δέν τόλμησαν νά δώσουν πλήρη ὁρισμόν τῆς Ἐκκλησίας ἤ νά
καθορίσουν τά ὅριά της, μόνον καί ἀποκλειστικά ἐντός τῶν ὁποίων ἐνεργεῖ ἡ Θεία Χάρις,
ὅπως τολμοῦν καί διακηρύττουν σήμερα ὁρισμένοι «ἀπολογητές» τῆς Ὀρθοδοξίας μέσα
στήν δύνη τῆς κρίσεως τοῦ Κορωνοϊοῦ, περιορίζοντας ἀκόμη καί τήν ἐλευθερία τοῦ Θεοῦ.
Οἱ μεγάλοι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας προσπαθοῦν μέ διάφορες εἰκόνες καί συμβολισμούς νά
περιγράψουν τό βιωματικό Μυστήριο τῆς Ἐκκλησίας στό ὁποῖο μέ σεβασμό καί ταπεινά
ὑποκλίνονται. Παραδείγματα πρός μίμηση!
Μεγάλη συζήτηση μάλιστα μέ ἀπόλυτες τοποθετήσεις μεμονωμένων προσώπων γίνεται καί
γιά τά Μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας, γιά τό περιεχόμενό των, γιά τό τί εἶναι Μυστήριον καί
μάλιστα πολύ ἔντονα γιά τό Μυστήριον τῆς Θείας Εὐχαριστίας καί κατά συνέπεια καί γιά
τήν Θεία Κοινωνία τοῦ Σώματος καί τοῦ Αἵματος τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ καί γιά
τόν τρόπο τῆς Θείας Μεταλήψεως.

7
Χρησιμοποιοῦνται πολύ ἔντονα σχολαστικές ἀπόψεις τοῦ δυτικοῦ μεσαίωνα,
παρουσιάζονται δέ ὡς ἀπόψεις ὀρθόδοξες καί ἀγιοπατερικές, μάλιστα τώρα κατά τήν
διάρκεια τῆς κρίσεως τοῦ κορωνοϊοῦ ἀκόμα πιό ἔντονα. Π.χ. χρησιμοποιεῖται ὁ ἐσφαλμένος
ὅρος «μετουσίωσις» γιά τήν μεταβολή τῶν τιμίων δώρων τοῦ ἄρτου καί τοῦ οἴνου σέ Σῶμα
καί Αἷμα τοῦ Κυρίου, ἐνῶ θά ἔπρεπε νά εἶναι γνωστό, ὅτι ὁ ὅρος «μετουσίωσις» εἶναι
μετάφραση τοῦ δυτικοῦ σχολαστικοῦ ὅρου transsubstantiatio, ὁ ὁποῖος ἀπορρίπτεται ἀπό
τήν ὀρθόδοξη Θεολογία, ἀλλά ἔχει ἐξασθενήσει καί στήν ἴδια τήν Ρωμαιοκαθολική
Ἐκκλησία, διότι ἡ ὕλη τοῦ ἄρτου καί τοῦ οἴνου δέν μετουσιώνονται, δέν ἀλλάζουν ὕλη, οὔτε
ἰδιότητες τῆς ὕλης, κατά τήν μυστηριακή μεταβολή των σέ Σῶμα καί Αἷμα Χριστοῦ. Ἡ
Ἐπίκληση ἀναφέρει ξεκάθαρα σέ ποιά Τίμια Δῶρα γίνεται μυστηριωδῶς ἡ μεταβολή: «Καί
ποίησον τόν μέν ἄρτον τοῦτον τίμιον σῶμα τοῦ Χριστοῦ σου. Ἀμήν. τό δέ ἐν τῷ ποτηρίῳ
τούτῳ τίμιον αἷμα τοῦ Χριστοῦ σου. Ἀμήν. μεταβαλών τῷ Πνεύματί σου τῷ Ἁγίῳ. Ἀμήν,
ἀμήν, ἀμήν.» Καί γιά αὐτήν τήν μυστηριακήν «μεταβολή» σέ Σῶμα καί Αἷμα Χριστοῦ δέν
ἀμφιβάλλει κανείς ὀρθόδοξος. Οὔτε ἐτέθη ποτέ ἀπό κάποιον σέ ἀμφιβολία στό πλαίσιο τῶν
συγκεκριμένων μέτρων λόγω τῆς κρίσεως!
Γιά τόν λόγο αὐτό χρειάζεται μεγάλη προσοχή καί σεβασμός κατά τίς Κυριακές τῆς Μεγάλης
Τεσσαρακοστῆς στήν προετοιμασία τοῦ Ἀμνοῦ τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ ἐμποτισμένου ἤ
ἐνσταλαγμένου μέ τό ΑἹμα Του, ὁ ὁποῖος θά χρησιμοποιηθεῖ στίς Λειτουργίες τῶν
Προηγιασμένων. Τό αὐτό ἰσχύει ἀκόμη περισσότερον μέ προσοχή καί εὐλάβεια ἡ
προετοιμασία κατά τήν Μεγάλη Πέμπτη τοῦ Ἀμνοῦ γιά τήν Θεία Κοινωνία τοῦ Σώματος καί
τοῦ Αἵματος τοῦ Χριστοῦ τῶν ἀσθενῶν γιά ὁλόκληρο τό ἔτος. Πρέπει μέ μεγάλη ὑπομονή
καί προσοχή καί εὐλάβεια νά ἀποξηρανθεῖ πλήρως ἡ Θεία Κοινωνία γιά νά «ἀντέξει»
ὁλόκληρο τόν χρόνο φυλασσόμενη στό Ἀρτοφόριον πάνω στήν Ἁγία Τράπεζα καί κάτω ἀπό
τήν ἄσβεστη Κανδύλα. Καί ὅλα αὐτά, διότι δέν μετουσιώνεται ἡ ὕλη, ὁ ἄρτος καί ὁ οἶνος,
πού χρησιμοποιοῦνται γιά τήν Θεία Κοινωνία.
Ὁρισμένοι θεωροῦν ἐπίσης ὅτι οἱ προσευχές καί οἱ ὕμνοι καί εὐχές καί τῆς Θείας
Λειτουργίας εἶναι «θεόπνευστοι», ἐνῶ ἡ ὀρθόδοξη ἄποψη γνωρίζει, ὅτι καί ἡ Ἁγία Γραφή
εἶναι μόνον σχετικά θεόπνευστη, χωρίς νά ἀκυρώνεται ἡ προσωπικότητα καί ἡ
ἰδιοσυγκρασία τῶν συντακτῶν τῶν βιβλίων της, οἱ ὁποῖοι ἀπευθυνόταν σέ συγκεκριμένους
παραλῆπτες καί μέ συγκεκριμένα προβλήματα. Κλπ.
Ἡ τέλεση τῆς Θείας Λειτουργίας ἐντός τῶν Ναῶν εἶναι ἡ συνήθης πράξη τῆς Ἐκκλησίας, ὁ συνήθης
χῶρος τῆς Λατρείας καί τῆς τελέσεως τῶν Μυστηρίων τῆς Ἐκκλησίας μας. «Ἐν Ἐκκλησίαις εὐλογεῖτε
τόν Θεόν.» Ὅμως εἶναι ὑπερβολή νά ὑπερτονίζεται ὁ ἁγιαστικός χαρακτήρας τοῦ κτιρίου καί νά
γίνεται λόγος, ὅτι οἱ πέτρες καί τά μάρμαρα καί τά ξύλα τοῦ ἱ. Ναοῦ μεταδίδουν τήν Θεία Χάρη καί
τίς «ἄκτιστες θεῖες Ἐνέργειες», καί νά διαδίδεται ἡ ἄποψη, ὅτι ὡς ἐκ τούτου ἐντός τοῦ ἱεροῦ Ναοῦ
δέν εἶναι δυνατή μετάδοση ἀσθενείας καί μολυσμοῦ. Ἡ τέλεση τοῦ Μυστηρίου τῆς Θείας
Εὐχαριστίας καί ἡ Μετάληψη τοῦ Σώματος καί τοῦ Αἵματος τοῦ Κυρίου καί γενικά ἡ τέλεση
τῶν Θείων Μυστηρίων, δέν ἐξαρτῶνται ἀπό τόν χῶρο τῆς τελέσεώς των. Ἡ χρησιμοποίηση
τῶν ἱ. Ναῶν εἶναι προτιμωτέρα, ὅμως ὄχι καθοριστική τοῦ Μυστηρίου. Εἶναι ἡ τἐλεση τῆς
Θείας Λειτουργίας καί τῶν ἄλλων Μυστηρίων σέ ἀνοικτούς χώρους, στήν ὕπαιθρο, στά
βουνά, στίς οἰκίες κυρίως κατά τούς τρεῖς πρώτους αἰῶνες, στά πλοῖα, παλαιότερα σέ

8
μακρυνά ταξείδια, λιγώτερο μυστηριακή, λιγώτερο ἁγιαστική, χωρίς τήν μετάδοση τῆς
Θείας Χάριτος;
Γίνεται συζήτηση καί γιά τήν σημασία τῶν εἰκόνων στήν Ἐκκλησία καί πρέπει νά
ἐπαναφέρομε στήν μνήμη μας τίς ἀποφάσεις τῆς ἑβδόμης Οἰκουμενικῆς Συνόδου (Νίκαια
787) καί τῶν Μεγάλων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας ἀπό τόν Μ. Βασίλειο μέχρι καί τόν Ἰωάννη
τόν Δαμασκηνό, ὅτι οἱ εἰκόνες ἐνεργοῦν ὡς γέφυρες διότι ἡ τιμητική προσκύνηση δέν
ἀπευθύνεται στίς εἰκόνες αὐτές καθεαυτές, ἀλλά μεταβαίνει εἰς τό πρωτότυπον, δηλ. εἰς τά
Πρόσωπα τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ καί τῆς Παναγίας καί τῶν Ἁγίων τῆς Ἐκκλησίας μας, τά ὁποῖα
ἀπεικονίζονται καί ὄχι στήν ὕλη τῶν ξύλων καί τῶν χρωμάτων, ὅπως κακῶς κατά τήν ἐποχήν
τῆς Εἰκονομαχίας χρησιμοποιοῦσαν ¨ορισμένοι καθ’ ὑπερβολήν τά «ὑλικά» αὐτά γιά νά
κατασκευάσουν «φυλακτά». Οἱ Εἰκόνες λοιπόν δέν εἶναι θεοποιημένα ἀντικείμενα, «Ἡ τῆς
Εἰκόνος τιμή ἐπί τό πρωτότυπον διαβαίνει», τονίζει χαρακτηριστικά ὁ Μέγας Βασίλειος.
Ἡ Ἐκκλησία μας ἔζησε ἀρκετούς αἰῶνες ἀπό τήν ἵδρυσή της καί χωρίς εἰκόνες, ἀλλά καί
χωρίς χριστιανικούς Ναούς, οἱ ὁποῖοι ἄρχισαν νά κτίζονται εἰδικά κατά καί κυρίως μετά τόν
τρίτον αἰῶνα. Ὅταν, λοιπόν, τώρα προτείνεται σέ πολλές Μητροπόλεις ὄχι ὁ ἀσπασμός τῶν
Εἰκόνων μέ τά χείλη γιά λόγους προληπτικούς, ἀλλά ὑπόκλιση μέ σεβασμό, εἶναι
ἀκατανόητο καί ἐπιζήμιο νά χαρακτηρίζονται οἱ Ποιμένες τῶν Ἐκκλησιῶν μας
«Εἰκονοκλάστες»! Καί στήν καθημερινότητα καθαρίζονται καί ἀπολυμαίνονται οἱ Εἰκόνες
στίς Ἐκκλησίες μας παντοῦ. Τά ἴδια ἰσχύουν καί γιά τά ἱερά σκεύη, τά ὁποῖα
χρησιμοποιοῦνται γιά τήν τέλεση τῆς Θείας Εὐχαριστίας: Ἅγιον Δισκάριον, Ἅγιον Ποτήριον,
Λόγχη, Λαβἰδα, Καλύμματα κλπ., τά ὁποῖα ἐμφανίστηκαν σύν τῷ χρόνῳ στήν ἱστορική
ἐξέλιξη τῆς Θείας Λατρείας. Εἶναι ἱερά καί ἁγιασμένα καί τά χρησιμοποιοῦμε μέ προσοχή
καί εὐλάβεια, ὅμως δέν εἶναι μυστηριακῶς προστατευμένα ὅσον ἡ Θεία Κοινωνία μέ τό
Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Χριστοῦ. Ἐπ’ αὐτοῦ γράφει καί ὁ Μητροπολίτης Βολοκολάμσκ
Ἰλαρίων, ἐκφράζοντας καί τήν ἄποψη τῆς Ρωσσικῆς Ἐκκλησίας: «Αλλά το Ποτήρι και η
λαβίδα για τη μετάληψη είναι αντικείμενα, τα οποία δεν είναι προστατευμένα από
επικόλληση βακτηρίων και ιών. Γι᾽ αυτό και λαμβάνονται ειδικά μέτρα για την απολύμανσή
τους. Αυτό θα πρέπει να αντιμετωπίζεται με ταπείνωση και ηρεμία.»9
Δέν εἶναι δυνατόν νά ἀναφερθοῦν ἐδῶ ὅλα τά «θεολογικά» θέματα, τά ὁποῖα
δημοσιεύονται συνεχῶς καί κατά κόρον καί μέ «ἀξιοθαύμαστες» ἑρμηνεῖες.

Ἐνδιαφέρον εἶναι ὅτι ἐμφανίζονται πάντα σχεδόν οἱ ἴδιοι «ὁμολογητές» καί «ζηλωτές»,
κάνουν συνεχῶς πολύ ἔντονες παρεμβάσεις κατά τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, κατά
Ἀρχιερέων, κατά Συνόδων καί τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου τῆς Κρήτης, κατά τοῦ
Οἰκουμενισμοῦ, κατά τῶν ἄλλων Ἐκκλησιῶν, τίς ὁποῖες ὅμως συνεχῶς, ἐγκαίρως ἀκαίρως,
ἀναμειγνύουν σέ ὅλα τά θέματα γιά νά τίς συγκρίνουν καί νά τίς καυτηριάσουν καί νά τίς
καταδικάσουν καί νά συμπεράνουν θριαμβολογοῦντες:. Ἐμεῖς ὅμως δέν εἴμαστε ὅπως
αὐτοί! Ἀκόμα καί τώρα στίς ὀδυνηρές αὐτές στιγμές ὁλόκληρης τῆς ἀνθρωπότητας μέ τήν
πανδημία τοῦ κορωνοϊοῦ δέν ἔχασαν εὐκαιρία. Γιατί αὐτό τό πάθος, γιατί αὐτή ἡ

9
https://www.romfea.gr/patriarxeia-ts/patriarxeio-mosxas/36131-mitropolitis-ilarionas-ean-den-fobasai-
mipos-kolliseis-o-idios-skepsou-tous-allous
9
προσπάθεια νά βροῦν κάτι νά τό κατακρίνουν, νά τό καταδικάσουν; Ἕνα πρᾶγμα πρέπει νά
τονισθεῖ: Ἐμεῖς δέν βελτιωνόμαστε, οὔτε καί φαινόμαστε καλύτεροι, μόνον ὅταν
κατηγοροῦμε καί ὑποβιβάζουμε τούς ἄλλους! Ποιός εἶναι π.χ. ὁ σκοπός τοῦ ἄρθρου ἀπό
τήν Μητρόπολη Πειραιώς μέ τόν «ἀθῶο» τίτλο: «Η στάση των Παπικών απέναντι στην
πανδημία»; Τό ἄρθρο αὐτό δέν πληροφορεῖ, οὔτε ἔχει σκοπό νά πληροφορήσει, ἀλλά νά
κατακρίνει, νά ὑποβαθμίσει καί νά καταδικάζει «τούς παπικούς», διότι ἐκεῖνοι δέν ἔχουν
κἄν Θεία Κοινωνία, δέν τούς λείπει κἄν ἡ Θεία Κοινωνία, ἐνῶ ἐμεῖς εἴμεθα οἱ πιστοί, χωρίς
ἀμφιβολίες, χωρίς ἐλατώματα, οἱ τἐλειοι. «Ἐμεῖς δέν εἴμαστε ὅπως οἱ ἄλλοι».10

Νά κοιτάξομε πρῶτα τά τοῦ οἴκου μας καί εἶμαι βέβαιος, ὅτι δέν θά μᾶς μείνει πολύς
χρόνος γιά νά ἀσχοληθοῦμε καί μέ τούς ἄλλους. Ἤ μήπως αὐτή ἡ ἀναφορά στίς μή
ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες, στούς ἄλλους, γίνεται διότι ἔχομε πράγματι μεγάλο καί εἰλικρινές
ἐνδιαφέρον καί γιά ἐκείνους, διότι τούς ἀγαπᾶμε; «Ἀδελφοί γάρ καί ἡμῶν οὗτοι....»,
ἐτόνιζεν ὁ Πατριάρχης Ἀντιοχείας Πέτρος γιά τούς χριστιανούς τῆς Δύσεως στήν ἐπιστολή
του πρός τόν Πατριάρχην Κωνσταντινουπόλεως Μιχαήλ Κηρουλάριο, τὀν ὁποῖο
συμβούλευε: «Καλόν γάρ πρός τό καλοθελές ὁρῶντας ἡμᾶς καί μᾶλλον, ἔνθα μή Θεός ἤ
πίστις τό κινδυνευόμενον, νεύειν ἀεί πρός τό εἰρηνικόν τε καί φιλάδελφον.»11 Ὁ
Πατριάρχης Ἀντιοχείας Πέτρος μέ αὐτά, ἀλλά καί μέ ἄλλα πολλά πού γράφει πρός τόν
Πατριάρχη Μιχαήλ Κηρουλάριο ἔχει δίκαιο καί ἀξίζει νά μελετηθεῖ.
Εἶναι λοιπόν ἀνάγκη μέ τήν εὐκαιρία αὐτή τῆς ἀναζυμώσεως κατά τήν ἐπικρατούσα
κρίση, οἱ ὑπεύθυνοι Ποιμένες τῆς Ἐκκλησίας μας σέ συνεργασία μέ κατάλληλα πρόσωπα
νά ἀναλάβουν πρωτοβουλίες γιά νά ἀναζητηθεῖ καί νά ξαναβρεθεῖ ὁ πυρήνας καί ἡ
οὐσία τῆς χριστιανικῆς μας πίστεως καί τό γνήσιο ὀρθόδοξο φρόνημα.

Ὁ τρόπος τῆς Μεταλήψεως τῆς Θείας Εὐχαριστίας

Καί τώρα μέ τήν εὐκαιρία τῆς ἀνακοινώσεως τῆς χαλαρώσεως τῶν νέων μέτρων καί τοῦ
τρόπου συμμετοχῆς μας στήν Θεία Λειτουργία καί στήν Θεία Κοινωνία π.χ. στίς Ευρωπαϊκές
χῶρες καί ίδιαίτερα στήν Ἑλλάδα ἔχουν πολλαπλασιασθεῖ οἱ διάφορες ἀντιδράσεις καί τά
πολλαπλά δημοσιεύματα, μέ ἀποτέλεσμα νά ἔχει δημιουργηθεῖ μεγαλύτερη σύγχυση π.χ.
γιά τό θέμα τῆς ὀρθῆς λειτουργικῆς πράξεως, τῆς συμμετοχῆς στήν Θεία Λειτουργία, ἀλλά
καί γιά τόν τρόπο τῆς Θείας Μεταλήψεως τοῦ Σώματος καί τοῦ Αἵματος τοῦ Κυρίου ἡμῶν
Ἰησοῦ Χριστοῦ μέ τήν χρήση τῆς ἴδιας Λαβίδας ἤ ὄχι γιά ὅλους τούς πιστούς, πού θέλουν νά
κοινωνήσουν.

Ἡ ἀρχαία παράδοση τῆς λειτουργικῆς ζωῆς τῆς Ἐκκλησίας μας

Γιά τούς λόγους αὐτούς θέλω νά ὑπενθυμίσω λίγα παραδοσιακά στοιχεῖα ἀπό τήν Θεολογία
καί λειτουργική πράξη τῆς Ἐκκλησίας μας ἀπό τήν ἐποχή τῆς πρώτης χιλιετίας, διότι ἡ ἐποχή
αὐτή δέν ἔχει μόνον μεγάλη σημασία καί γιά τό περιεχόμενο τῆς όρθόδοξης πίστεως καί

10
https://www.vimaorthodoxias.gr/mitropoleis/mitropoli-peiraios-i-stasi-ton-papikon-apenanti-stin-pandimia/
11
Πρβλ. τά κείμενα τῶν ἐπιστολῶν στό: Μεθοδίου Γ. Φούγια, Ἀρχιεπισκόπου πρ. Θυατείρων καί Μεγάλης
Βρεταννίας, Μητροπολίτου Πισιδίας, Ἡ ἐκκλησιαστική ἀντιπαράθεσις Ἑλλήνων καί Λατίνων ἀπό τῆς ἐποχῆς
τοῦ Μεγάλου Φωτίου μέχρι τῆς Συνόδου τῆς Φλωρεντίας (858-1439), ἔκδ. Β΄, Ἀθήνα 1994, 240
10
Παραδόσεως τῆς Ἐκκλησίας μας σήμερα, ἀλλά διότι βοηθάει καί γιά νά δώσουμε
ἀπαντήσεις καί νά βροῦμε καί σύγχρονες λύσεις στά ἐπίκαιρα δύσκολα προβλήματα τοῦ
θρησκευτικοῦ μας βίου στήν σύγχρονη κρίση, χωρίς νά ἀντιγράψομε σκλαβικά.
Καταρχήν πρέπει νά τονισθεῖ, ὅτι οἱ ἰσχυρισμοί ὁρισμένων Θεολόγων καί Κληρικῶν, ὅτι ἡ Θ.
Λειτουργία, τήν ὁποία τώρα τελοῦμε καί μέ τόν τρόπο μεταδόσεως τῆς Θείας Κοινωνίας μέ
τήν ἴδια Λαβίδα γιά ὅλους εἶναι ἡ μόνη ὀρθή καί κανονική καί ὅτι αὐτή εἶναι ἡ μοναδική
ὀρθόδοξη παράδοση σχεδόν δύο χιλιάδες χρόνια, δέν ἀνταποκρίνονται στήν
πραγματικότητα, εἶναι ἀνιστόρητοι καί δημιουργοῦν ἀδικαιολόγητα προβλήματα καί
σύγχυση στούς πιστούς. Αρα ἡ διαπίστωση: « Ἡ μακραίωνη Παράδοσις τῶν 20 χριστιανικῶν
αἰώνων ἀποτελεῖ τήν ἐγγύησιν τῆς μή μεταδόσεως λοιμωδῶν νόσων διά τῆς Θείας
Κοινωνίας. Ἡ Ὀρθόδοξος Καθολική Ἐκκλησία μας 2000 ἔτη τώρα μεταδίδει τήν Χάριν τοῦ
Μυστηρίου αὐτοῦ, βιώνουσα καθημερινῶς τήν ἐπιβεβαίωσιν ἑνός μεγάλου θαύματος,»12
ἐάν βέβαια ἐννοεῖ τό «μεταδίδει» μέ τήν ἴδια Λαβίδα γιά ὅλους τούς πιστούς, δέν
ἀνταποκρίνεται πρός τήν ἱστορική πραγματικότητα.
Ἡ ἀρχαία παράδοση μᾶς πληροφορεῖ ὅτι ἡ Θεία Κοινωνία μεταδιδόταν μέ διαφορετικούς
τρόπους κυρίως ὅμως χωριστά τό Σῶμα τοῦ Χριστοῦ καί χωριστά τό Αἷμα, μάλιστα δέ
ἐχρησιμοποιοῦντο τά χέρια τῶν πιστῶν σέ σταυροειδές σχήμα, ὅπως μέχρι σήμερα
κοινωνοῦν οἱ κληρικοί.
Τό Μυστήριον τῆς Θείας Κοινωνίας τοῦ Σώματος καί τοῦ Αἵματος τοῦ Κυρίου δέν
ἐξαρτᾶται ἀπό τόν τρόπο μεταδόσεώς της στούς πιστούς, ἡ ὁποία μπορεῖ νά
πραγματοποιηθεῖ μέ διάφορους τρόπους, ὅπως καί στό παρελθόν, ὅπως κατά τήν
παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας στήν πρώτη χιλιετία.
Ἡ Θεία Κοινωνία τοῦ Σώματος καί τοῦ Αἵματος τοῦ Κυρίου χωρίς Λαβίδα ἦταν ὁ συνήθης
τρόπος μέχρι καί τόν 8ο αἰῶνα ἴσως καί ἀργότερα. Οἱ περισσότερες ἀρχαῖες πηγές
μαρτυροῦν γιά τήν παράδοση αὐτή. Οἱ Ἀποστολικές Διαταγές, ὁ Διονύσιος Ἀλεξανδρείας, ὁ
Ἀμβρόσιος Μεδιολάνων, ὁ Μέγας Βασίλειος, ὁ ἱερός Χρυσόστομος, ὁ Κύριλλος
Ἱεροσολύμων καί ὁ Ιωάννης Δαμασκηνός.
«Ο όρος Λαβίς είναι παλαιότατα γνωστός στην λειτουργική παράδοση της Εκκλησίας. Η
αρχική σημασία του δεν περιγράφει το σύγχρονο λειτουργικό σκεύος, αλλά χαρακτηρίζει
μεταφορικά τo λειτουργό, ο οποίος λαμβάνει με τα χέρια του τα Τίμια Δώρα, τα καθαγιάζει
με τη χάρη του Αγίου Πνεύματος και τα προτείνει στους πιστούς προς μετάληψη. Την
έννοια αυτή υιοθετεί και ο Γερμανός Κωνσταντινουπόλεως (Η’ αι.) στο έργο του «Ιστορία
Εκκλησιαστική και Μυστική Θεωρία», όταν αναφέρεται στο συγκεκριμένο όρο. Η χρήση του
όρου λαβίδα, επομένως, έως και τουλάχιστον τον Η’ αι. δεν αποδίδεται στο υλικό,
λειτουργικό σκεύος, αλλά στα ιερατικά δάκτυλα και χέρια, τα οποία φέρουν τα Τίμια
Δώρα.»13

12
Ψήφισμα Ι.Μ. Κυθήρων: ''Ενορχηστρωμένος πόλεμος κατά της Ορθοδόξου Θείας Λατρείας''
https://www.romfea.gr/ieres-mitropoleis/37335-psifisma-im-kuthiron-enorxistromenos-polemos-kata-tis-
orthodojou-theias-latreias
13
Πρβλ. Γεωργίου Ζαραβέλα http://www.newsnowgr.com/article/1331224/i-eisagogi-kai-i-xrisi-tis-lavidas-sti-
theia-koinonia.html
11
Ἡ Θεία μετάληψη μέ τήν ἴδια Λαβίδα γιά ὅλους τούς πιστούς πραγματοποιεῖται μέχρι
σήμερα συνεχῶς μᾶλλον μετά ἀπό τόν 9ο καί 10ο αἰῶνα καί ὄχι σέ ὅλες τίς Ἐκκλησίες
συγχρόνως. Μάλιστα ἡ Πενθέκτη Οἰκουμενική Σύνοδος στήν Κωνσταντινούπολη τό 692
στόν 101ο Κανόνα της ἀπαγορεύει μέ ἀφορισμό τήν χρησιμοποίηση «ἐκ χρυσοῦ, ἢ ἄλλης
ὕλης, ἀντὶ χειρός, τινὰ δοχεῖα κατασκευάζοντας» δηλ. μ.ἄ. ἴσως καί λαβίδας καί συνιστᾶ
στούς πιστούς «τὰς χεῖρας σχηματίζων εἰς τύπον σταυροῦ, οὕτω προσίτω καὶ δεχέσθω τὴν
κοινωνίαν.» ¨Ο Ζωναρᾶς διευκρινίζει γιατί ἔγινε αὐτό: Διότι ὁρισμένοι ἀπό εὐλάβεια καί
τιμή γιά τά Θεῖα Δώρα χρησιμοποιοῦσαν «δοχεῖα τινα χρύσια, ἤ ἐξ ἄλλης ὕλης», «καί οὕτως
αὐτοῦ (τοῦ ἀχράντου Σώματος τοῦ Κυρίου) μετελάμβανον.»14 Ἐδῶ διαπιστώνομε ὅτι ὁ
Ζωναρᾶς ἀναφέρει «διάφορα δοχεῖα», τό ὁποῖο σημαίνει ὅτι δέν χρησιμοποιούσαν μόνον
λαβίδες. Ὅμως ἡ «σύνοδος, κἄν δι’ εὐλάβειαν ἐγίνετο, οὐκ ἐδέξατο. Παντός γάρ αἰσθητοῦ
πράγματος, τιμιώτερον ἡγεῖται τόν ἄνθρωπον.» Ὁ Βαλσαμών μάλιστα εἶναι ἀποκαλυπτικός
στό γιατί μερικοί προτιμοῦσαν χρυσά ἤ ἀργυρά δοχεῖα γιά τήν λήψη τῆς Θείας Κοινωνίας.
Ἴσως, διαπιστώνει, στήν ἀρχή ἦταν λόγω εὐλάβειας πρός τό Σῶμα καί Αἷμα τοῦ Χριστοῦ,
ὅμως μετά ἀπό χρονικό διάστημα, «Καιροῦ δέ προϊόντος, εἰς ψυχικήν ἀπώλειαν μετέπεσεν
ἡ εὐλάβεια, ὡς τῶν ποιούντων ταῦτα ζητούντων προτιμᾶσθαι τῶν πενεστέρων, καί ἄλλως
ἀλαζονευομένων.»15 Τά χρυσά καί τά ἀργυρά δοχεῖα τά ἔφερναν μαζί των στήν Ἐκκλησία οἱ
θέλοντες νά κοινωνήσουν, ἤ καί γιά νά πάρουν Θεία Κοινωνία στό σπίτι των γιά τήν
συχνότερη Κοινωνία κατ’ οἶκον, ἀλλά καί νά κάνουν ἐπίδειξη τοῦ πλούτου των, πρᾶγμα τό
ὁποῖον ἐδημιούργη σκάνδαλο καί γιά τόν λόγο αὐτό τό ἀπέρριψε ἡ Σύνοδος. Ὁπωσδήποτε
ὅμως προτιμοῦσε ἡ Σύνοδος τάς χεῖρας τοῦ ἀνθρώπου, τήν εἰκόνα τοῦ Θεοῦ, παρά τά
ἄψυχα ἀντικείμενα.16 Καί ὁ Κωνσταντῖνος Καλλίνικος εἰς τό γνωστόν ἔργον του, Ὁ
Χριστιανικός Ναός καί τά τελούμενα ἐν αὐτῷ» γνωρίζει, παραπέμποντας σέ παλαιοτέρους
συγγραφεῖς καί λειτουργικούς τύπους, ὅτι ὁ ὅρος «Λαβίδα» κατ’ ἀρχήν ἐχρησιμοποιεῖτο
«μεταφορικῶς καί οὐχί κυριολεκτικῶς» καί ἐννοοῦσε τά δάκτυλα τοῦ Λειτουργοῦ. Μέ τήν
σημερινήν ἔννοιαν, δηλ. τοῦ κοχλιαρίου ὡς ἱερόν σκεῦος ἐχρησιμοποιήθη πολύ ἀργότερον.
Πότε ἀκριβῶς δέν γνωρίζει. Πρῶτος τό ἀναφέρει ὁ ψευσο-Σωφρόνιος τόν 12ο αἰῶνα. Καί ὁ
Βαλσαμών ἀναφέρει, ὅτι ἡ Λαβίδα στήν ἐποχή του ἐχρησιμοποιεῖτο «ἐν τισιν ἐκκλησίαις».
Ἄρα ὄχι σέ ὅλες. Ὁ Συμεών ὅμως μετά ἀπό δύο αἰῶνες διαπιστώνει, ὅτι «οἱ λαϊκοί
μεταλαμβάνωσιν ὅλοι πλέον διά λαβίδος». Ὁ Κ. Καλλίνικος γιά τήν εἰσαγωγή τῆς χρήσεως
τῆς Λαβίδας λέγει: «Ἐρχόμεθα εἰς τήν λαβίδα, ἄλλον καί τοῦτον λειτουργικόν μας
νεωτερισμόν, καίτοι τοῦ λεβηταρίου καί τοῦ ἀστερίσκου προγενέστερον.»17 Γνωρίζει ἐπίσης
ὅτι ἡ ἀρχαία παράδοση χωρίς Λαβίδα ἀπό πολλούς ἔχει λησμονηθεῖ: «Καί ἐλησμονοῦντο
χιλιετεῖς που συνήθειαι καί διατάξεις πατέρων καί Συνόδων, ἵνα αἱ ἐναντίον πρός αὐτάς, ὡς
αἱ μόναι ὀρθαί, ὑποστηριχθῶσι!»18 Ἔχει δίκαιον, διότι πράγματι αὐτό συμβαίνει σήμερα μέ
τούς ἰσχυρισμούς πολλῶν.

14
Ράλλη Ποτλή , 2, 547
15
Ράλλη Ποτλή, ὅπ.παρ. 548
16
Ράλλη Ποτλή, ὅπ. παρ.
17
Κωνστατντίνου Καλλινίκου, Πρωτοπρεσβυτέρου, Ὁ χριστιανικός Ναός καί τά τελούμενα ἐν αὐτῷ, ἔκδοσις
Τετάρτη, Ἀθήνα 1969, 188.
18
Κωνστατντίνου Καλλινίκου, Πρωτοπρεσβυτέρου, Ὁ χριστιανικός Ναός καί τά τελούμενα ἐν αὐτῷ, 191.
12
Ἡ Ἐκκλησία ἀξιολογεῖ καί ἀποφασίζει
Ὅμως ἀργότερα ἡ Ἐκκλησία ἀποφάσισε διαφορετικά καί προτίμησε τήν χρήση τῆς Λαβίδας
γιά τήν μετάδοση τῆς Θείας Κοινωνίας. Ἦταν παρανομος νεωτερισμός; Ἀσφαλῶς ὄχι. Ἔτσι
ἀποφάσισε ἡ Ἐκκλησία, ὅπως μπορεῖ νά ἀποφασίζει διαφορετικά καί σέ ἄλλες περιπτώσεις
καί ἀνάγκες. Ἐθεώρησε , λοιπόν, ἡ Ἐκκλησία, ὅτι γιά πρακτικούς λόγους, λόγω τῶν νηπίων,
τῶν ἡλικωμένων καί τῶν ἀσθενῶν, νά μεταδίδει τήν Θείαν Κοινωνίαν τοῦ Σώματος καί τοῦ
Αἵματος τοῦ Χριστοῦ μέν τήν Λαβίδα, πρᾶγμα τό ὁποῖον σιγά-σιγά τήν δεύτερη χιλιετία
ἐπεκράτησεν. Ὁ π. Καλύβας τοποθετεῖ την χρήση τῆς Λαβίδας γενικευμένη κατά τά τέλη
τοῦ 12ου αἰῶνος μᾶλλον διότι, κατά τήν γνώμην του, ἐξέλειπαν οἱ Διάκονοι καί ἦταν
δύσκολο μόνον ἀπό τόν ἱερέα νά κοινωνήσουν οἱ πιστοί, διότι τόν Ἅγιον Ἄρτον μετέδιδαν οἱ
ἱερεῖς, τό Ἱερόν Ποτήριον οἱ διάκονοι. Ἐπίσης παραπέμπει στόν Ἅγιο Νικόδημο καί
διαπιστώνει: «Το αίτιον δέ ὁπού ἐπενοήθη ἡ λαβίδα ἦτο διατί μερικοί, ἤ δεισιδαίμονες
ἄνθρωποι, λαμβάνοντες εἰς χείρας τόν ἅγιον Ἄρτον, ἤ τόν ἔρριπτον ἤ τόν ἔκρυπτον, ἥ εἰς
μαγείας καί πονηράς ἄλλας ἐμεταχειρίζοντο…»19 Ὁ ἰσχυρισμός, λοιπόν, ὅτι ἡ Θεία Κοινωνία
«μέ τόν ἴδιο παραδοσιακό τρόπο πού γίνεται ἐδῶ καί σχεδόν δύο χιλιετίες. Κοινή λαβίδα
καί Ἅγιο Ποτήριο», δέν ἀνταποκρίνεται πρός τά πράγματα, εἶναι ἀνιστόρητος καί
δημιουργεῖ τεράστια προβλήματα. Ὁ ἰσχυρισμός, λοιπόν, ὁτι «ἡ Θεία κοινωνία διώκεται
λυσσαλέα»20, εἶναι ἀπαράδεκτος καί ἐπιζήμιος. Ἡ Θεία Κοινωνία αὐτή καθεαυτήν τοῦ
Σώματος καί τοῦ Αἵματος τοῦ Χριστοῦ δέν διώκεται ἀπό κανέναν στήν συγκεκριμένη
συγκυρία. «Οι άνθρωποι δεν αμφισβητούν τον ιερό χαρακτήρα και την ταυτότητα των
Τίμιων Δώρων, αλλά την αξιοπιστία των σκευών με τα οποία τους προσφέρονται.» 21
Κατά συνέπεια καί ἡ συκοφαντία, ὅτι ὅποιος συζητᾶ τόν τρόπο μεταδόσεως τῆς Θείας
Κοινωνίας καί χωρίς τήν ἴδια Λαβίδα ἀμφισβητεῖ καί τό Μυστήριο τῆς Θείας Κοινωνίας τοῦ
Σώματος καί τοῦ Αἵματος τοῦ Κυρίου αὐτό καθ’ ἑαυτό, εἶναι ἀνυπόστατη. Ἄλλο τό
Μυστήριον τῆς Θείας Κοινωνίας καί ἄλλο ὁ τρόπος τῆς Μεταλήψεως.
Καί ὁ καθηγητής Χρυσόστομος Σταμούλης τονίζει: «Η Εκκλησία και η Θεολογία ποτέ δεν
ταύτισαν τον τρόπο με την ίδια τη Θεία Ευχαριστία, με το μυστήριο. Κάθε άλλη θεώρηση
που αρνείται τούτη τη δυνατότητα αλλαγής, η οποία εξάπαντος γίνεται υπέρ των μελών του
εκκλησιαστικού σώματος, προκρίνει τον τύπο και αρνείται την αλήθεια. Το μέγα μυστήριο
είναι η κοινωνία με τον Χριστό. Ολα τα άλλα ακολουθούν.»22 Γιά τό ἴδιο θέμα ἀνάφερε ὁ π.
Χαράλαμπος Κοπανάκης, ὅτι μπορεῖ νά συζητηθεῖ ὁ τρόπος μετάδοσης τῆς Θείας
Κοινωνίας, διότι “Η ουσία για το Χριστιανισμό, είναι να μετέχουν οι πιστοί στη μετάληψη
του Άρτου και του Οίνου της κοινής λατρείας. Το επουσιώδες, είναι ο τρόπος που θα γίνεται
αυτό”, δηλ. ἡ Μετάληψη τοῦ Σώματος καί τοῦ Αἵματος τοῦ Χριστοῦ. Κάποιος μέ πολύ
ἔντονο καταδικαστικό τόνο ἀπευθύνεται στόν Μητροπολίτη τοῦ Κληρικοῦ Σεβ. Μακάριο
διατάσσοντας: «Άγιε Γορτύνης καθαίρεσε εδώ και τώρα τον Ιερέα σου- ντροπή της

19
Πηδάλιον, 311. Π. Ἀλκιβιάδης Καλύβας, Σχόλια για τη χρήση της λαβίδας
https://orthodoxia.info/news/%cf%83%cf%87%cf%8c%ce%bb%ce%b9%ce%b1-%ce%b3%ce%b9%ce%b1-
%cf%84%ce%b7-%cf%87%cf%81%ce%ae%cf%83%ce%b7-%cf%84%ce%b7%cf%82-
%ce%bb%ce%b1%ce%b2%ce%af%ce%b4%ce%b1%cf%82/
20
https://www.sportime.gr/apopseis/pii-ine-i-pragmatiki-logi-pou-diokete-toso-lissalea-i-thia-kinonia/
21
Π. Ἀλκιβιάδης Καλύβας, Σχόλια για τη χρήση της λαβίδας, ὅπ. παρ.
22
Θεόδωρου Καλμούκου, ΕΘΝΙΚΟΣ ΚΗΡΥΞ, 22.5.2020 καί 23/5/2020 http://fanarion.blogspot.com/
13
Εκκλησίας!» Καί αἰτιολογεῖ ὁ ἐνάγων: Διότι ὁ κληρικός αὐτός ἔχει «Μια άποψη που
αποδομεί Οικουμενικές Συνόδους και τα όσα γνωρίζουμε μέχρι τώρα για την Πίστη και την
Θεία Κοινωνία μας.... Οι απόψεις του αυτές είναι αιρετικές και ξένες προς την ορθόδοξη
παράδοση και αγγίζουν τα όρια αιρέσεως.».23 Δηλ. ἀποφασίζει καί καταδικάζει ἕναν
Κληρικό, διότι δῆθεν γνωρίζει, ὅτι ὁ τρόπος τῆς Θείας Μεταλήψεως μέ τήν Λαβίδα γιά
ὅλους ἔχει ἀποφασισθεῖ ἀπό Οἰκουμενικές Συνόδους; Καί μέ αὐτές τίς «γνώσεις» ἀπαιτεῖ
τήν καθαίρεση ἑνός κληρικοῦ, ὁ ὁποῖος ἐκφράζει μιά ἄποψη πρός ἐξέταση καί βάσει τῆς
ἀρχαίας παραδόσεως τῆς Ἑκκλησίας μας; Ποιά Οἰκουμενική Σύνοδος ἀποφάσισε καί
εἰσήγαγε τήν μετάδοση τῆς Θείας Κοινωνίας ἀποκλειστικῶς μέ τήν ἴδια Λαβίδα σέ ὅλους
τούς κοινωνοῦντες κατά τήν ἴδια Θεία Λειτουργία; Καμμία Οἰκουμενική, ἀλλά καί καμμία
Τοπική. Ἡ Λαβίδα εἰσήχθη ἀπό τήν Ἐκκλησία ἀργότερα. Ἄρα εἶναι θέμα γνώσεων.
Ὅποιος ἔχει παραπληροφορήσει τούς πιστούς μέ αὐτόν τόν ἀνιστόρητο τρόπο φέρει
τεράστια εὐθύνη. Καί μόνον μέ αὐτούς τούς ἀνιστόρητους ἰσχυρισμούς καταφαίνεται
πόσο ἀναγκαία εἶναι ἡ σωστή καί τεκμηριωμένη κατήχηση μέσα στήν Ἐκκλησία μας. Καί
γιά τήν πληροφόρηση αὐτή ἔχουν ἱερό καθῆκον οἱ ὑπεύθυνη τῶν Ἐκκλησιῶν μας.

Τό ὅτι εἶναι δυνατόν σέ ποιμαντική ἀνάγκη π.χ. λόγω μεταδοτικῆς ἀσθένειας νά

ἐφαρμόζεται καί ἄλλος τρόπος μεταδόσεως τῆς Θείας Κοινωνίας τοῦ Σώματος καί τοῦ
Αἵματος τοῦ Κυρίου χωρίς τήν ἴδια Λαβίδα, προτείνει καί συμβουλεύει καί ὁ Ἅγιος
Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης, σχολιάζοντας τόν 28ο Κανόνα τῆς Πενθέκτης Οἰκουμενικῆς
Συνόδου Κωνσταντινουπόλεως τοῦ 692. «Όθεν και ιερείς και αρχιερείς πρέπει εν καιρώ
πανώλης να μεταχειρίζωνται τρόπον εις το να μεταλαμβάνουν τους ασθενούντας, όστις να
μη παραβαίνη τον Κανόνα τούτον, ουχί βάλλοντες μέσα εις σταφίδα τον άγιον Άρτον, αλλά
εις τι αγγείον ιερόν, και εκείθεν να τον λαμβάνουν, ή οι μόρται (μόρτης: άνθρωπος που είχε
πάθει ανοσία στην πανούκλα και προσέφερε τις υπηρεσίες του στην κοινότητα θάβοντας
τους νεκρούς και περιθάλποντας τους ασθενείς), ή οι ασθενείς, δια λαβίδος. Το δε αγγείον
συν τη λαβίδι να βάνεται εις ξύδι, και το οξύδι να ρίπτηται εις το χωνευτήριον, ή με όποιον
άλλον τρόπον δυνηθώσι ασφαλέστερον και κανονικόν».24 Ἡ ἀντίρρηση, ὅτι ὁ Ἅγιος
Νικόδημος στό σχόλιό του αὐτό δέν διαφοροποιεῖ τόν τρόπο Θείας Κοινωνίας γιά τούς
ἀσθενεῖς,25 ἀπορρίπτεται ἀπό τό ἴδιο τό κείμενο. Ὁ Ἅγιος Νικόδημος ὁμιλεῖ καθαρά «εἰς τι
ἀγγεῖον ἱερόν καί ἐκεῖθεν νά τόν λαμβάνουν (τόν Ἅγιον Ἄρτον) οἱ μόρται ἤ οἱ ἀσθενεῖς διά
λαβίδος», ἤ μέ ὅποιον ἄλλον τρόπον δυνηθῶσι ἀσφαλέστερον καί κανονικόν.» Ὁ Ἅγιος
Νικόδημος μάλιστα θεωρεῖ ὅτι οἱ ἱερεῖς καί ἀρχιερεῖς μποροῦν σέ καιρό πανώλης νά βροῦν
καί νά ἐπιλέξουν καί ἄλλον κατάλληλον τρόπον μεταδόσεως τῆς Θείας Κοινωνίας.
Ἔτσι ἑρμηνεύει τόν Ἅγιο Νικόδημο ὁ Μητροπολίτης Βολοκολάμσκ Ἱλαρίων τοῦ
Πατριαρχείου Μόσχας, ὁ ὁποῖος παραπέμπει καί στο «Εγχειρίδιο για τον κληρικό και τον
υπηρέτη του ναού» του Μπουλγκάκοφ, που εκδόθηκε το 1900, καί τό ὁποῖο εμπεριέχει

23
https://www.exapsalmos.gr/2020/05/21/agie-gortynis-kathairese-edo-kai-tora-ton-ierea-sou-ntropi-tis-
ekklisias/
24
Πηδάλιον, σ. 138
25
Βασίλειος Τουλουμτσής, Θεολόγος, Ο σχολιασμός του ΚΗ΄ Κανόνα της Πενθέκτης Οικουμενικής Συνόδου
από τον άγιο Νικόδημο τον αγιορείτη https://www.pemptousia.gr/2020/03/o-scholiasmos-tou-ki-kanona-tis-
penthektis-ikoumenikis-sinodou-apo-ton-agio-nikodimo-ton-agioriti/# 15Μαρτίου 2020
14
υποδείξεις, που αφορούν στη Θεία Κοινωνία σε περίπτωση εμφανίσεως ‚μολυσματικής
νόσου, π.χ. διφθερίτιδας, ευλογιάς, η οποία εύκολα μπορεί να μεταδοθεί σε άλλους κατά
την κοινωνία διά της λαβίδας και της μάκτρας‘. Αυτές οι υποδείξεις επίσης ελήφθησαν
υπόψη κατά τον καταρτισμό των οδηγιών τοῦ Πατριαρχείου Μόσχας: Σε αυτό το
προηγούμενο θεμελιώνεται η υπόδειξη να σκουπίζεται η λαβίδα μετά από κάθε κοινωνό με
τη μάκτρα, εμποτισμένη σε οινόπνευμα και να εμβαπτίζεται στο νερό στη συνέχεια. Αλλά οι
κακοζηλωτές μας φαντάζονται τον εαυτό τους ορθοδοξότερους και του Οσίου Νικοδήμου
του Αγιορείτου.»26 Τήν ἴδια ἑρμηνεία τοῦ σχολίου τοῦ Ἁγ. Νικοδήμου δέχεται καί ὁ
Καθηγητής Χρυσόστομος Σταμούλης, ὁ ὁποῖος θεωρεῖ τήν εὔρεση καταλλήλου τρόπου
Θείας Κοινωνίας σέ καιρούς κρίσιμους ὡς ποιμαντική οἰκονομία.27 Παρόμοια ἑρμηνεία τοῦ
σχολίου τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου δίδει καί ὁ π. Ἀλκιβιάδης Καλύβας, ὁ ὁποῖος μάλιστα
διαπιστώνει, ὅτι ἡ ἀνάγκη ἀπολυμάνσεως τοῦ σκεύους σημαίνει, ὅτι εἶναι δυνατόν καί νά
μολυνθεῖ: «Το σύντομο σημείωμα του Αγίου Νικοδήμου είναι σημαντικό κατά δύο
τρόπους. Πρώτον, επιμένει ότι τα σκεύη που χρησιμοποιούνται για τη θεία Κοινωνία να
έχουν απολυμανθεί με ξύδι, ένα διαδεδομένο απολυμαντικό από τους αρχαίους χρόνους.
Αυτό είναι μία αναγνώριση ότι τα σκεύη ή τα μέσα που χρησιμοποιούνται για την κοινωνία
θα μπορούσαν να είχαν μολυνθεί από επικίνδυνα παρασιτικά μικρόβια. Δεύτερον, επιμένει
ότι τα σκεύη θα πρέπει να είναι αρμόζοντα προς τον σκοπό.» 28

Λειτουργικές ἐξελίξεις
Ὡς ἐκ τούτου καταφαίνεται, ὅτι στήν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ, ἀπό Ἀνατολῆς μέχρι Δύσεως
καί ἀπό τήν ἀρχαία ἐποχή μέχρι σήμερον ὑπῆρχαν καί ἐξελίχθησαν πολλοί Λειτουργικοί
Τύποι στίς τοπικές Ἐκκλησίες. Ἡ Λειτουργική Ζωή τῆς Ἐκκλησίας ὡς πρός τίς ἀκολουθίες,
ἀλλά καί τούς λειτουργικούς χώρους ξεκίνησαν ἀπό τίς ἑβραϊκές Συναγωγές καί τίς
λειτουργικές των μορφές. «Πρόκειται για το τελετουργικό της προσευχής της συναγωγής,
καθώς και για το τελετουργικό δείπνο της ιουδαϊκής οικογενείας, ή της Khavourah, είδους
αδελφότητος των ευσεβών Ιουδαίων.
Κάθε Σάββατο η Συναγωγή τελούσε την ακολουθία της Parasha, τη σύναξη της
Κατηχήσεως.»29. Αὐτό ἀκολούθησε καί ὁ Χριστός κατά τόν Μυστικό Δεῖπνο. Κατά τούς τρεῖς
πρώτους αἰῶνες δέν ἐπιτρεπόταν οὔτε οἱ χριστιανικοί ναοί. Τότε ἐχρησιμοποιοῦντο π.χ. καί
οἱ κατοικίες πλουσίων χριστιανῶν γιά τήν λειτουργιή ζωή. Στίς μεταγενέστερες χριστιανικές
Λειτουργίες ὑπῆρχαν διαφορετικές εὐχές, διαφορετικοί ὕμνοι, διαφορετική ἀναφορά,
διαφορετική δομή καί μέ διαφορετικούς τρόπους τῆς Θείας Κοινωνίας τοῦ Σώματος καί τοῦ

26
https://www.romfea.gr/patriarxeia-ts/patriarxeio-mosxas/36131-mitropolitis-ilarionas-ean-den-fobasai-
mipos-kolliseis-o-idios-skepsou-tous-allous
27
https://www.iefimerida.gr/ellada/theia-koinonia-koronoios-hrysostomos-stamoylis,
28
Π. Ἀλκιβιάδης Καλύβας, Σχόλια για τη χρήση της λαβίδας
https://orthodoxia.info/news/%cf%83%cf%87%cf%8c%ce%bb%ce%b9%ce%b1-%ce%b3%ce%b9%ce%b1-
%cf%84%ce%b7-%cf%87%cf%81%ce%ae%cf%83%ce%b7-%cf%84%ce%b7%cf%82-
%ce%bb%ce%b1%ce%b2%ce%af%ce%b4%ce%b1%cf%82/
29
Π. Ευδοκίμωφ, Ἡ προσευχή τῆς Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας, εκδ. Αποστολική Διακονία, Αθήνα 1997, σελ. 83-93.
http://www.apostoliki-
diakonia.gr/gr_main/catehism/theologia_zoi/themata.asp?contents=ecclesia_history/contents_texts.asp&mai
n=texts&file=10.htm
15
αἵματος τοῦ Κυρίου. Π.χ. στήν Ἀνατολή ὑπῆρχαν οἱ Λειτουργικοί τύποι τοῦ Ἁγίου
Γρηγορίου, τοῦ Ἁγίου Μάρκου, τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, τοῦ Ἁγίου Βασιλείου,
τῶν Προηγιασμένων τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου Πάπα Ρώμης, ἀλλά καί τοῦ Ἁγίου Ἰακώβου γιά
πολλούς αἰῶνες στά Πατριαρχεῖα τῆς Ἀλεχανδρείας, τῆς Αντιοχείας καί τῶν Ἱεροσολύμων.
Στήν Δύση ὑπῆρχαν ἐπίσης πολλοί Λειτουργικοί Τύποι, ὅπως ὁ Ρωμαϊκός, ὁ Αφρικανικός, ὁ
Γαλλικανικός, Μοζαραβικός, Αμβροσιανός, Κελτικός, κλπ.

Στήν Ἐκκλησία μας ἐπικράτησαν, ὡς γνωστόν, Ἡ Θεία Λειτουργία τοῦ Ἰωάννου τοῦ
Χρυσοστόμου καί τοῦ Ἁγίου Βασιλείου, οἱ ὁποῖες βέβαια δέν ἔχουν δημιουργηθεῖ ἀπό τούς
Ἁγίους αὐτούς, ἀλλά εἶναι ἀποτέλεσμα μιᾶς λειτουργικής ἐξελίξεως μέσα στήν Ἐκκλησία. Ὁ
Π. Εὐδοκίμωφ τονίζει: «Οι δύο άγιοι δεν είναι καθόλου δημιουργοί, αλλά συντάκτες
κειμένων που ήδη προϋπήρχαν. Οι πιο παλιές μαρτυρίες ανέρχονται στον 8ο και τον 9ο αι.,
ενώ για την περίοδο μεταξύ του 4ου και του 8ου αι., δεν υπάρχει τίποτε γνωστό, τουλάχιστο
μέχρι τώρα. Ξεκινώντας όμως από τα συγγράμματα του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου,
είναι αναμφισβήτητο ότι τον 4ο αι. η αναφορά είχε στις γενικές της γραμμές τη σημερινή της
μορφή. Οι συντάκτες συνέπτυξαν, συστηματοποίησαν, ταξινόμησαν το υλικό που
προϋπήρχε προσθέτοντας μερικές ευχές και ύμνους.
Μόνο από τον 8ο αι. και μετά μπορούμε να παρακολουθήσουμε ευκολώτερα την ιστορική
εξέλιξη του κειμένου, και την οριστική του ενοποίηση και καθιέρωση. Με τα δεδομένα της
επιστήμης σήμερα μπορούμε να βεβαιώσουμε ότι μεταξύ του 12ου και του 15ου αι. το
βυζαντινό τυπικό έχει ήδη συγκροτηθή με το σημερινό του περιεχόμενο. Φτάνει σ' όλα τα
διαμερίσματα της αυτοκρατορίας και στα ορθόδοξα Πατριαρχεία: Κωνσταντινουπόλεως,
Αντιοχείας, Αλεξανδρείας, Ιερουσαλήμ, στις σλαβικές χώρες και στη Ρουμανία»30.

Ὅλες αὐτές οἱ Λειτουργίες ἦσαν καί εἶναι νόμιμες, κανονικές καί ἀντικατοπτρίζουν καί τήν
πλούσια Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας, παρά τό ὅτι ἀτόνισαν, χωρίς νά ἀμφισβητεῖται ἐπ’
οὐδενί τό Μυστήριον τῆς Θείας Κοινωνίας τοῦ Σώματος καί τοῦ Αἵματος τοῦ Χριστοῦ καί
χωρίς νά ἐπηρεάζεται καθόλου ἡ ἑνότητα ὁλοκλήρου τῆς Ἐκκλησίας. Ὑπῆρχε δηλαδη μιά
ἐκκλησιαστική ἑνότητα στήν αὐτή πίστη μέ μιά πλούσια πολυμορφία τῆς Λειτουργικῆς
ζωῆς, ἡ ὁποία δυστυχῶς σιγά-σιγά ἐξασθένησε καί περιορίστικε στίς γνωστές σημερινές
Λειτουργίες.
Αὐτό σημαίνει ὅτι ποτέ δέν ἦταν ἀπαραίτητη ἡ πλήρης καί ταυτόσημη ὁμοιομορφία τῆς
λειτουργικῆς ζωῆς σέ ὁλόκληρη τήν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ σέ Ἀνατολή καί Δύση καί φυσικά
οὔτε μόνον στήν Ἀνατολή, οὔτε μόνον στή Δύση, διότι καί μόνον στήν Ἀνατολή ὑπάρχουν
πολλοί λειτουργικοί τύποι καί μόνον στήν Δύση ἐπίσης ὑπάρχουν καί ἐκεῖ πολλοί
λειτουργικοί τύποι. Ὑπῆρχαν πάντοτε οἱ τοπικές παραδόσεις, οἱ ὁποῖες ἀνταποκρινόταν καί
στά τοπικά ἤθη καί ἔθιμα, ἀλλά καί στίς πολιτισμικές ἰδιαιτερότητες τῶν λαῶν, ὅπως εἶναι
μεταξύ ἄλλων ἡ γλωσσική ἰδιαιτερότητα, πρᾶγμα τό ὁποῖο εἶχε ληφθεῖ πάντα σοβαρά
ὑπόψιν καί στήν Ἱεραποστολή σέ διαφόρους λαούς (π.χ. μέ τήν σλαβική Ἱεραποστολή τῶν

30
Π. Ευδοκίμωφ, Ἡ προσευχή τῆς Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας, εκδ. Αποστολική Διακονία, Αθήνα 1997, σελ. 83-93.

16
Κυρίλλου καί Μεθοδίου ἀπό τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖο). Τό ἴδιο ἰσχύει καί στίς
πολιτισμικές ἰδιαιτερότητες τῆς μουσικῆς (βυζαντινῆς, εὐρωπαϊκῆς, χοροί μόνον ἀνδρῶν,
χοροί μικτοί ἀνδρῶν καί γυναικῶν κλπ), τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἀρχιτεκτονικῆς, τῆς
εἰκονογραφίας μέ ποικίλλες παραδοσιακές καί ἀναγεννησιακές ἐκφραστικές μορφές,
ψηφιδωτά κλπ. γεγονός, τό ὁποῖο ἰσχύει καί μέχρι σήμερα καί στίς Ὀρθόδοξες Τοπικές
Ἐκκλησίες μας κλπ.
Τοῦτο σημαίνει ὅτι γιά τόν τρόπο τῆς τελέσεως ὁρισμένων λειτουργικῶν σημείων, ἀλλά καί
γιά τόν τρόπο τῆς Θείας Μεταλήψεως τοῦ Σώματος καί τοῦ Αἵματος τοῦ Κυρίου δέν
ἀπαιτεῖται ὁμοιόμορφη πανορθόδοξη ἀπόφαση. Οὔτε ἀσχολήθηκε ποτέ κάποια
Οἰκουμενική Σύνοδος μέ τούς Λειτουργικούς Τύπους. Ἡ ἀναζήτηση δέ ἀπό τούς
ὑπευθύνους τῆς Ἐκκλησίας μας καταλλήλων τρόπων ἐφαρμογῆς καί πραγματοποιήσεως
τῶν θρησκευτικῶν καί λειτουργικῶν μας καθηκόντων ἀνάλογα μέ τίς συγκεκριμένες
συνθῆκες καί τίς ἀνάγκες τῶν πιστῶν σέ μιά συγκεριμένη στιγμή καί σέ ἕνα συγκεκριμένο
τόπο, δέν ἀποτελεῖ αὐθαιρεσία οὔτε παράβαση τῆς κανονικότητας, οὔτε προδοσία τῆς
Παραδόσεώς μας, ἀλλά ἀναγκαῖο ποιμαντικό καθῆκον, ἐφόσον δέν ἀγγίζει κἄν τόν πυρήνα
καί τό περιεχόμενο τῆς πίστεώς μας, ἡ ὁποία, τό ἐπαναλαμβάνω, παραμένει
ἀδιαπραγμάτευτη.

Τό σημερινό πρόβλημα τοῦ τρόπου τῆς Θείας Μεταλήψεως ἐν καιρῷ κρίσεως τοῦ
κορωνοϊοῦ
Σήμερα, λοιπόν, πού διέρχεται ὁλόκληρη ἡ ἀνθρωπότητα μιά ἐπικίνδυνη καί θανατηφόρα
κρίση λόγω τοῦ Κορωνοϊοῦ, ἔχουν ἐπιβληθεῖ σέ ὅλον τόν κόσμον ἀπό τίς κυβερνήσεις τῶν
Κρατῶν ἀνάλογα μέτρα, πρός διαφύλαξη καί προστασία τῆς παγκόσμιας ὑγείας. Τά μέτρα
αὐτά ἀφοροῦν καί στίς Ἐκκλησίας μας, οἱ ὁποῖες πρέπει νά βροῦν, ἀνάλογα μέ τίς
διαφορετικές κρατικές ὑποχρεωτικές ρυθμίσεις καί τίς κατάλληλες ποιμαντικές λύσεις. Στήν
Αὐστρία π.χ ἔλαβε μέτρα ἡ κυβέρνηση ὄχι μόνο γενικά γιά ὅλους τούς πολῖτες, ἀλλά καί γιά
ὅλες τίς Ἐκκλησίες καί γιά ὅλες τίς θρησκεῖες, μέτρα, τά ὁποῖα ἔπρεπε νά τηρηθοῦν
αὐστηρά γιά τήν ἀντιμετώπιση τῆς Πανδημίας κατ’ἀρχήν χωρίς πιστούς, ἀργότερα μέ
περιορισμένο ἀριθμό πιστῶν στούς Ναούς κατά τήν Θεία Λειτουργία καί μέ ἀπαγόρευση
τῆς χρησιμοποιήσεως τῆς ἴδιας Λαβίδας γιά ὅλους τούς πιστούς πού θά ἤθελαν νά
κοινωνήσουν. Ἄρα τά μέτρα αὐτά ἀφοροῦσαν καί τίς Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες, συνεπῶς καί
τήν Μητρόπολή μας. Γιά τόν τρόπο τῆς Θείας Κοινωνίας ὁ Μητροπολίτης Αὐστρίας Ἀρσένιος
προτίμησε νά λύσει τό πρόβλημα μέ τήν ἐπαναφορά ἑνός μέρους τῆς Θείας Λειτουργίας
τοῦ Ἁγίου Ἰακώβου τοῦ Ἀδελφοθέου καί ἀναφέρει: «Αποφασίσθηκε λοιπόν να ακολουθηθεί
η από αιώνες δοκιμασμένη και ισχύουσα πρακτική μεταδόσεως της Θείας Κοινωνίας,
σύμφωνα με τη λειτουργική και κανονική παράδοση της πρώτης χιλιετίας της Εκκλησίας μας
και το τυπικό της Θείας Λειτουργίας του Αγίου Ιακώβου του Αδελφοθέου, την οποία
άλλωστε τελούμε ορισμένες φορές κατ΄έτος στην τοπική μας Εκκλησία. Αυτή η από αιώνων
λειτουργική πρακτική θα εφαρμοσθεί προσωρινά, για ένα περιορισμένο χρονικό διάστημα,
στους Ιερούς Ναούς μας».Ἡ πρόταση αὐτή εὑρίσκεται μέσα στό πλαίσιο τῆς κανονικῆς,
ὀρθόδοξης Παραδόσεως τῆς Ἐκκλησίας μας τῆς πρώτης χιλιετίας καί ἀνταποκρίνεται στήν
δύσκολη συγκυρία τῆς πανδημικῆς κρίσεως πού εὑρίσκεται σήμερα ἡ ἀνθρωπότητα. Δέν
17
εἶναι ἀναγκαία νέα ἐκκλησιαστική ἀπόφαση οὔτε καί ἐντολή τῆς ἀνωτέρας Ἐκκλησιαστικῆς
Ἀρχῆς, δηλ. τοῦ Οἰκουμενικοῦ μας Πατριαρχείου, ἐφόσον ἡ Θεία Λειτουργία τοῦ Ἁγίου
Ἰακώβου ἀτόνισε μέν, δέν ἔχει καταργηθεῖ ὅμως ποτέ. Ἀπεναντίας μάλιστα τελεῖται καί
στήν ἐποχή μας στόν χῶρο τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καί στήν Μητρόπολή μας, ἀλλά
καί στήν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος τακτικώτερα καί ἀλλοῦ. Ὡς ἐκ τούτου δέν ὑφίσταται λόγος
ἀμφιβολίας, πολύ δέ ὀλιγώτερον καί κατηγορίας, ὅπως ἔπραξαν μερικοί. Ἴσως νά μποροῦσε
καί στήν Ἐκκλησία μας νά ἀναζητηθεῖ καί ἄλλος πρακτικός τρόπος, ἀλλά ὁ προτεινόμενος
προέρχεται ἀπό γνήσια καί ὀρθή παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας, διαφυλάττει τό Μυστήριον
τῆς πίστεώς μας καί βοηθάει τούς πιστούς ποιμαντικά στήν ἐπικίνδυνη παροῦσα κρίση.
Ἐκτός τούτου ὁ τρόπος τῆς Θείας Κοινωνίας χρησιμοποιῶντας τά χέρια σέ σταυροειδές
σχῆμα δέν ἐφαρμοζόταν μόνον γιά τήν Θεία Λειτουργία τοῦ Ἁγίου Ἰακώβου τήν πρώτη
χιλιετία, ἀλλά γενικώτερα.
Ἄλλοι ἐπίσκοποι καί ἄλλων Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν στήν Αὐστρία προτείνουν καί
ἐφαρμόζουν διαφορετικούς τρόπους τῆς Θείας Μεταλήψεως χωρίς τήν χρήση τῆς ἴδιας
Λαβίδας. Ἡ Σερβική. Ἐκκλησία προτείνει τήν χρησιμοποίηση Λαβίδας μιᾶς χρήσεως. ἐνῶ ἡ
Ρουμανική Ἐκκλησία ἀναμένει ἀκόμα γιά τήν μετάδοση τῆς Θείας Κοινωνίας μέχρι νά
βελτιωθεῖ περισσότερο ἡ κατάσταση τῆς πανδημίας καί ἀλλάξουν τά μέτρα ἀσφαλείας.
Αὐτή εἶναι ἡ ἀπόφασή της. Ὄχι εὐχάριστη, πλήν ὅμως κατανοητή καί σεβαστή.
Στήν Γερμανία ὁ Μητροπολίτης τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου Αὐγουστῖνος, τηρῶντας
αὐστηρά τίς ἐντολές τῆς Γερμανικῆς Κυβερνήσεως καί θέλοντας νά προστατεύσει τούς
πιστούς καί τήν Ἐκκλησία, προτίμησε καί ἐκεῖνος κατ’ἀρχήν νά περιμένει μέ τήν δυνατότητα
τῆς μεταδόσεως τῆς Θείας Κοινωνίας στούς πιστούς μέχρι νά ἀρθοῦν οἱ αἰτίες τῶν
αὐστηρῶν μέτρων. Ὅμως καί ἐκεῖνος μέ πλήρη συνείδηση τοῦ βάρους τῆς εὐθύνης του
τόνισε μάλιστα, ὅτι «ὁ ἀναγκαστικός ἀποκλεισμός τῶν πιστῶν μας ἀπό τήν Θεία Κοινωνία
εἶναι τό πιό θλιβερό καί ὀδυνηρό μέτρο πού ἀναγκάστικα ποτέ νά λάβω στήν σαραντάχρονη
ἐκκλησιαστική διακονία μου ὡς Μητροπολίτης Γερμανίας. Προσεύχομαι θερμά στόν Κύριο
τῆς δόξης νά ἀνακαλέσω τήν ἀπόφαση αὐτή τό συντομώτερο δυνατό», ἀναφέρει στήν
Ἐγκύκλιό του. Τήν ἴδια ἀπόφαση τῆς προσωρινῆς ἀποχῆς ἀπό τήν Θεία Κοινωνία τῶν
πιστῶν πῆρε καί τό Πατριαρχεῖο Ἀντιοχείας. Ὁ ἐπίσκοπος τῆς Σερβικῆς Ἐκκλησίας ἐπρότεινε
καί ἐκεῖνος τήν πράξη τῆς Κοινωνίας τοῦ Σώματος καί τοῦ Αἵματος τοῦ Χριστοῦ τῆς πρώτης
χιλιετίας διά χειρός καί ἐπικαλεῖται τόν 101ο Κανόνα τῆς Πενθέκτης Οἰκουμενικῆς Συνόδου
τοῦ 692 στήν Κωνσταντινούπολη. Ἡ Ρωσσική Ἐκκλησία Γερμανίας προτείνει τήν
χρησιμοποίηση λαβίδων ἀπό ξύλο μιᾶς χρήσεως ἤ τήν χρησιμοποίηση μετάλλινων λαβίδων
ὡς συνήθως, ἀλλά μόνον γιά μιά χρήση καί μετά ἀπό ἀπολύμανση. Συγκεκριμένα γιά τόν
τρόπο τῆς Θείας Κοινωνίας ὁ Μητροπολίτης Βολοκολαμσκ Ἰλαρίων ἀνάφερε: «Ειδικότερα,
δε, κατά την Κοινωνία να σκουπίζεται η λαβίδα με τη μάκτρα ποτισμένη σε οινόπνευμα και
στη συνέχεια να εμβαπτίζεται σε νερό.
Το ύδωρ που καταναλώνεται μετά την Κοινωνία από πιστούς να σερβίρεται σε ποτηράκια
μιας χρήσεως, για τη διανομή του αντιδώρου να χρησιμοποιούνται γάντια μιας χρήσεως,
ενώ τα χείλη κάθε κοινωνού να σκουπίζονται με χαρτομάντηλα. Στους κοινωνούς
συνιστάται να αποφεύγουν τον ασπασμό του Αγίου Ποτηρίου». Ὥς πρός τήν διάκριση
μεταξύ τοῦ Μυστηρίου τῆς Θείας Κοινωνίας τοῦ Σώματος καί τοῦ Αἵματος καί τοῦ τρόπου
18
τῆς λήψεως μέ τά ἱερά σκεύη τονίζει: «Θα ήθελα να επαναλάβω εκείνο, το οποίο η
Εκκλησία πολλές φορές έλεγε τις τελευταίες ημέρες: πιστεύουμε ακράδαντα ότι καμία
λοίμωξη δεν μπορεί να μεταδοθεί μέσω των Αχράντων Μυστηρίων.
Οι πιστοί μεταλαμβάνουν του Σώματος και του Αίματος του Χριστού‚ εἰς θεραπείαν ψυχῆς
καὶ σώματος‘, δηλαδή τα ίδια αποτελούν πηγή ιάσεως.
Αλλά το Ποτήρι και η λαβίδα για τη μετάληψη είναι αντικείμενα, τα οποία δεν είναι
προστατευμένα από επικόλληση βακτηρίων και ιών. Γι᾽ αυτό και λαμβάνονται ειδικά μέτρα
για την απολύμανσή τους. Αυτό θα πρέπει να αντιμετωπίζεται με ταπείνωση και ηρεμία.» 31
Ἄλλες Ἐκκλησίες ἀποφάσισαν διαφορετικά, ὅπως π.χ. καί ἡ Αὐτοκέφαλη Ὀρθόδοξος
Ἐκκλησία τῆς Οὐκρανίας ἀποφάσισε τόν τρόπον τῆς Θείας Κοινωνίας τῆς πρώτης χιλιετίας,
δηλ. χωρίς Λαβίδα. Στήν Ἑλλάδα ὁ τρόπος τῆς μεταδόσεως τῆς Θείας Κοινωνίας παραμένει
ὁ ἴδιος μέ τήν χρησιμοποίηση μιᾶς Λαβίδας γιά ὅλους πού θέλουν νά κοινωνήσουν. Στό
Βέλγιο ἡ Κυβέρνηση ἐπέτρεψε τό ἄνοιγμα τῶν Ἐκκλησιῶν καί τήν τέλεση τῆς Θείας
Λειτουργίας, ὅμως μέ αὐστηρά μέτρα. Μεταξύ αὐτῶν εἶναι καί ἡ ἀποχή τῆς Θείας
Κοινωνίας μέ τήν χρήση Λαβίδας.Ὁ Μητροπολίτης Ἀθηναγόρας ἀναφέρει: «Δὲν εἶναι ἕνα
ζήτημα ἐπέμβασης σὲ ἐσωτερικὰ θέματα της θρησκείας, ἀλλὰ αὐτὸ ποὺ ἐνδιαφέρει τὴν
Κυβέρνηση εἶναι ἡ διαφύλαξη τῆς δημόσιας ὑγείας. Καθ’ ὅσον καὶ γιὰ τὸ θέμα αὐτὸ
ἐκδίδεται νομοθετικὸ διάταγμα καὶ μὴ ἔχοντας ἐπὶ τοῦ παρόντος ἐναλλακτικὴ λύση, εἶμαι
ὑποχρεωμένος νὰ δώσω τὴν ὁδηγία νὰ μὴν παρέχεται ἡ Θεία Κοινωνία κατὰ τὴ Θεία
Λειτουργία στοὺς πιστούς, ἀλλὰ νὰ κοινωνεῖ μόνον ὁ λειτουργός ἱερεύς.»32
Στήν Ἀμερική καί γιά τήν Ἀρχιεπισκοπική περιφέρεια ἐξέδωσε Ὑπόμνημα ὁ Ἀρχιεπίσκοπος
Ἀμερικῆς Ἐλπιδοφόρος σύμφωνα με το ὁποῖο, «κάθε πιστός θα κοινωνεί με ξεχωριστή
λαβίδα μιας χρήσεως κάθε φορά ενώ στο τέλος κάθε λειτουργίας οι λαβίδες αυτές θα
απολυμαίνονται. Επιπρόσθετα, αντί του κοινού μάκτρου – του κόκκινου μαντηλιού δηλαδή
– η ενορία θα χρησιμοποιεί για κάθε πιστό πετσέτες μιας χρήσεως οι οποίες στο τέλος θα
καίγονται.»33 Καί ἔχει ἀπόλυτον δίκαιο ὁ Σεβασμιώτατος Ἀμερικῆς ὄταν τονίζει ότι «δεν έχει
σημασία πώς κοινωνούμε» αλλά σημασία έχει «να κοινωνούμε». Γιά τήν στάση του αὐτή
ἀναφέρει ὁ Σωτήρης Μ. Τζούμας «Επί της ουσίας, δεν διαφωνούμε με τον Σεβασμιώτατο.
Έχει δίκαιο!»34 Ποῦ δέν συμφωνεῖ; στό ὅτι ὁ τρόπος αὐτός τῆς Θείας Κοινωνίας δέν εἶναι
γνωστός στούς πιστούς καί θά δημιουργηθοῦν σχίσματα καί ἀντιδράσεις. Καί σέ αὐτό ἔχει
δίκαιο ὁ Σωτήρης Μ. Τζούμας. Ἀλλά τί πρέπει νά γίνει; Νά παραμείνουν οἱ πιστοί στήν
ἄγνοιά των, ἤ νά πληροφορηθοῦν τεκμηριωμένα καί ἀξιόπιστα, ὅτι ὁ προτεινόμενος
διαφορετικός τρόπος μέ πολλές Λαβίδες δέν εἶναι ἄγνωστος στήν παράδοση τῆς Ἐκκλησίας
μας καί ὅτι δέν ζημιώνει τήν πίστη μας στό Μέγα Μυστήριον τῆς Θείας Κοινωνίας, οὕτως
ὥστε νά καθυσηχάσουν οἱ πιστοί;

31
https://www.romfea.gr/patriarxeia-ts/patriarxeio-mosxas/36131-mitropolitis-ilarionas-ean-den-fobasai-
mipos-kolliseis-o-idios-skepsou-tous-allous
32
https://www.exapsalmos.gr/2020/05/28/kai-o-velgiou-athinagoras-den-tha-koinonei-tous-pistous-sto-
louksemvourgo/
33
https://orthodoxia.info/news/%ce%b1%ce%bc%ce%b5%cf%81%ce%b9%ce%ba%ce%b7-%ce%bc%ce%b5-
%ce%b4%ce%b9%ce%b1%cf%86%ce%bf%cf%81%ce%b5%cf%84%ce%b9%ce%ba%ce%ad%cf%82-
%ce%bb%ce%b1%ce%b2%ce%af%ce%b4%ce%b5%cf%82-%ce%b8%ce%b1-%ce%ba%ce%bf/
34
https://www.exapsalmos.gr/2020/05/26/%ef%bb%bfpoion-eksypiretoun-oi-afthairesies-tou-elpidoforou/
19
Αὐτή ἡ συγκεκριμένη πράξη μέ πολλές Λαβίδες, δηλ. σέ κάθε πιστό μέ ἄλλη Λαβίδα καί
στήν ἑλληνορθόδοξη Ἐκκλησίας μας δέν εἶναι ἄγνωστη, μάλιστα ἔχει φθάσει καί μέχρι τήν
ἐποχή μας. Τόν τρόπο αὐτό τῆς Θείας Κοινωνίας ἔζησα καί ἐγώ προσωπικά πρίν ἀπό
ὁρισμένα χρόνια στήν ἱστορική ἐλληνορθόδοξη Κοινότητα τοῦ Ἁγίου Νικολάου στήν
Τεργέστη, χωρίς καμμία συζήτηση καί χωρίς προβληματισμό. Ὁ ἐφημέριος Λειτουργός
ἔβγαινε στήν ὡραία Πύλη μετά τό «Μετά φόβου Θεοῦ πίστεως καί ἀγάπης προσέλθετε».
Ἀριστερά του στεκόταν ἕνας βοηθός του κρατώντας ἕνα δίσκο μέ πολλές Λαβίδες. Ὁ
Λειτουργός ἔπαιρνε μία Λαβίδα κοινωνοῦσε ἕνα πιστό, καί ἄφηνε τήν χρησιμοπιηθεῖσα
Λαβίδα πάνω σέ ἕνα δίσκο, τόν ὁποῖο κρατοῦσε ἄλλος βοηθός του στό δεξιό του μέρος. Καί
οὕτω καθεξῆς... Ἐντύπωση μοῦ ἔκανε ἡ σοβαρότητα τῆς παραδόσεως αὐτῆς. Οἱ βοηθοί τοῦ
ἱερέως εὐπρεπῶς ἐνδεδυμένοι μέ μαῦρο κοστούμι, μέ γραβάτα καί ἄσπρα γάνθια! Ἔτσι
ἦταν τότε ἡ παραδοση τῆς Ὀρθοδόξου ἱστορικῆς Κοινότητος τῆς Τεργέστης, ὅταν ἀκόμα
ἀνῆκεν στήν δικαιοδοσία τῆς εὐρύτερης Μητροπόλεως Αὐστρίας, Ἑλβετίας καί Ἰταλίας,
πρᾶγμα τό ὁποῖο σήμερα ἔχει πάλι ἀλλάξει. Ἡ σημερινή, λοιπόν, πρόταση γιά προσωρινή
λύση μέ πολλές Λαβίδες στήν Ἀρχιεπισκοπή Ἀμερικῆς, καθώς ἐπίσης καί σέ ἅλλα
Πατριαρχεῖα, δέν εἶναι οὔτε τελείως ἄγνωστη οὔτε ἐπιζήμια. Ἁπλῶς ἔχει λησμονηθεῖ καί
πρέπει νά γίνει ἡ κατάλληλη πληροφοριακή κατήχηση, ἐάν ἀποφασισθεῖ ὁ τρόπος αὐτός
τῆς μεταδόσεως τῆς Θείας Κοινωνίας.
Σέ ἄλλες Μητροπόλεις τῆς Ἀμερικῆς, ὅπως καί σέ ἄλλες Μητροπόλεις ἄλλων Ὀρθοδόξων
Αὐτοκεφάλων Ἐκκλησιῶν ἀποφασίζουν οἱ ἁρμόδιοι Μητροπολῖτες γιά τόν τρόπο τῆς Θείας
Κοινωνίας. Καί αὐτό δέν εἶναι πρωτόγνωρο, διότι στήν μακραίωνα παράδοση τῆς Ἐκκλησίας
μας δέν ὑπῆρχε πλήρης καί ἀπόλυτη ὁμοιομορφία οὔτε τοπικά, γεωγραφικά στίς διάφορες
περιοχές τῶν κατά Τόπους Ἐκκλησιῶν μας, οὔτε διαχρονικά στήν ὑπερδισχιλιετή ἱστορία τῆς
Ἐκκλησίας μας. Ὁ π. Ἀλκιβιάδης Καλύβας τονίζει: «Η μέθοδος με την οποία προσφέρεται η
Κοινωνία είναι καθαρώς χρηστική. Εξυπηρετεί ένα πρακτικό σκοπό. Έτσι, κατά τις ανάγκες
και τις περιστάσεις, μία τοπική Εκκλησία με τη συλλογική της σοφία και εξουσία είναι
ελεύθερη να υιοθετήσει, να τροποποιήσει και να διαχειρισθεί τη μέθοδο, με την οποία
προσφέρεται η Θεία Κοινωνία. Οποιαδήποτε μέθοδο κι αν επιλέξει μία Εκκλησία, το κατ
εξοχήν μέλημά της θα πρέπει να είναι να μην παραβιάζονται τα δόγματα και να είναι
πρέπουσα, δηλαδή να διαφυλάσσει και να διατηρεί τo μεγαλείο της Θείας Μεταλήψεως....
Οι περιστάσεις απαιτούν κάθε τοπική Εκκλησία να μελετήσει το ζήτημα με προσοχή
λαμβάνοντας υπόψη της τις πολιτιστικές ευαισθησίες και την υγεία του λαού ως και τις
οδηγίες υγιεινής και τα πρωτόκολλα των χωρών τους.»35
Ὡς πρός τό ὑλικόν τῆς κατασκευῆς τῶν ἱερῶν σκευῶν ὑπάρχει ἐπίσης δυνατότητα
πολυμορφίας. Ὁρισμένοι ἰσχυρίζονται μάλιστα ὅτι τό χρυσόν ἔχει ἀντισηπτικές ἰδιότητες, ἤ
ὅτι τό ξύλον δέν θεωρεῖται κατάλληλον γιά ἱερά σκεύη καί ἀσφαλῶς οὔτε καί γιά Λαβίδα.

35
Π. Ἀλκιβιάδης Καλύβας, Σχόλια για τη χρήση της λαβίδας
https://orthodoxia.info/news/%cf%83%cf%87%cf%8c%ce%bb%ce%b9%ce%b1-%ce%b3%ce%b9%ce%b1-
%cf%84%ce%b7-%cf%87%cf%81%ce%ae%cf%83%ce%b7-%cf%84%ce%b7%cf%82-
%ce%bb%ce%b1%ce%b2%ce%af%ce%b4%ce%b1%cf%82/
35
https://www.sportime.gr/apopseis/pii-ine-i-pragmatiki-logi-pou-diokete-toso-lissalea-i-thia-kinonia/
20
Καί γιά τό θέμα αὐτό ὑπάρχει προκατάληψη καί ἄγνοια. Ἀπό τούς ἀρχαίους χρόνους μεχρι
σήμερα στήν Ἐκκλησία χρησιμοποιοῦνται διάφορα ὑλικά. Διάφορα μέταλλα, ἄργυρος,
χρυσός, ξύλο, γιαλί, πηλός, ἀλάβαστρον.36 Ἐφρόντιζαν ὅμως πάντα νά εἶναι ἐξαιρετικῆς
ποιότητος. Γιά τόν λόγο αὐτό σέ περιόδους πτὠχειας ἐπωλοῦντο καί τά πολύτιμα αὐτά ἱερά
σκεύη,
Δέν πρέπει ἐπίσης νά λησμονεῖται, ὅτι ἐκτός ἀπό τήν ἐξέλιξη τῶν Λειτουργικῶν Τύπων,
ὑπάρχει καί μία ἐξέλιξη στήν μυστηριακή ζωή τῆς Ἐκκλησίας μας αὐτή καθεαυτήν, δηλ.
ἀκόμα καί στό πόσα Μυστήρια ἔχομε στήν Ἐκκλησία μας καί τί εἴδους Μυστηρίων, θέμα γιά
τό ὁποῖο δέν ἔχει ληφθεῖ ποτέ ἐπίσημη ἀπόφαση ἀπό κάποια Οἰκουμενική Σύνοδο. Τό αὐτό
ἰσχύει καί γιά τήν τέλεση τοῦ καθενός ἀπό ὅλα τά Μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας μας, ὄχι μόνον
τῆς Θείας Λειτουργίας, μέ τίς ποικίλες τοπικές παραδόσεις στίς διάφορες χῶρες Ἀνατολῆς
καί Δύσεως ὅπου ζοῦν οἱ πιστοί μας. Καί μία βασική παρατήρηση γιά τά Μυστήρια τῆς
Ἐκκλησίας μας αὐτά καθεαυτά: Ἀπό πότε ἔχει καθιερωθεῖ τελεσίδικα σέ ὅλη τήν Ὀρθοδοξη
Ἐκκλησία μας, ὅτι τά Μυστήρια εἶναι 7 καί ὄχι ὀλιγώτερα ἡ περισσότερα;37 Καί ὁ τελικός
ἀριθμός τῶν 7 Μυστηρίων εἶναι καρπός μιᾶς ἐξελίξεως ἱστορικῶν γεγονότων Ἀνατολῆς καί
Δύσεως.

Στίς ἀρχές τῆς δευτέρας χιλιετίας καθορίστηκε ὁ ἀριθμός 7 τῶν Μυστηρίων πρῶτα στήν
Δυτική Ἐκκλησία. Ἀπό ἐκεῖ πήραμε τήν ἐξέλιξη αὐτή καί ἐπεκράτησε καί στήν Ἐκκλησία μας
κυρίως μετά τήν ἀποτυχημένη ἑνωτική Σύνοδο τῆς Λυῶνος τοῦ 1274. Καμμία Οἰκουμενική ἤ
ἄλλη Σύνοδος τῆς πρώτης χιλιετίας καί κανείς ἀπό τούς Μεγάλους Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας
μας δέν καθόρισε τόν ἀριθμό 7 τῶν Μυστηρίων. Τά Μυστήρια ὑπάρχουν. Ἄλλοι
ἀναφέρονται σέ λιγώτερα ἄλλοι σέ περισσότερα. Ἡ Ἐκκλησία εἶναι Μυστήριον, ὁρισμένοι
χαρακτηρίζουν τόν Μοναχισμό τό ὄγδοον Μυστήριον, ἄλλοι διεωρωτῶνται γιατί ὁ Μέγας
Ἁγιασμός ἤ ἡ Κηδεία δέν εἶναι Μυστήρια κλπ. Ὁρισμένες τελετές χαρακτηρίζονται
Μυστηριακές τελετές καί ὄχι Μυστήρια. Καί αὐτά ὅλα προέρχονται ἀπό τό Sacramentum
Sacramentalium. Τοῦτο σημαίνει, ὅτι γενικά στήν ὀρθόδοξη διδασκαλία περί τῆς οὐσίας καί
τῆς τελέσεως τῆς μυστηριακῆς μας ζωῆς ὑπάρχουν μέχρι σήμερα πολλά στοιχεῖα τῆς
σχολαστικῆς Θεολογίας τῆς Δύσεως καί πολλοί τά θεωροῦν «ἀτόφια ὀρθοδοξία». Ἀπό πότε
π.χ. εἰσήχθη στήν Ἐκκλησία μας τό Μυστήριον τοῦ Γάμου, ὅπως τελεῖται σήμερα; Ποιός
εἶναι ὁ ὁρισμός τοῦ γάμου; Κλπ. Οἱ ἀπαντήσεις πού πρέπει νά δοθοῦν εἶναι σοβαρές καί
χρήσιμες, ἀλλά ὄχι τοῦ παρόντος. Κάποτε ὅμως πρέπει νά δοθοῦν καί στό πλήρωμα τῆς
Ἐκκλησίας μας γιά νά ἀπαλλαγοῦμε ἀπό ἀρκετά περιττά προβλήματα. Πρέπει ἐπίσης νά
ἀποδεσμευτοῦμε ἀπό ὁρισμένες προκαταλήψεις καί νά ἐμβαθύνομε στό γνήσιο ὀρθόδοξο
πνεῦμα καί φρόνημα τῆς Ὀρθοδοξίας, τῆς Ἐκκλησίας μας, ἡ ὁποία εἶναι ἕνας ζωντανός
ὀργανισμός.

36
Πρβλ. Κωνστατντίνου Καλλινίκου, Πρωτοπρεσβυτέρου, Ὁ χριστιανικός Ναός καί τά τελούμενα ἐν αὐτῷ,
ἔκδοσις Τετάρτη, Ἀθήνα 1969, 178ἑξ.
37
Πρβλ. π.χ. Εὐαγγέλου Θεοδώρου, Τό ζήτημα τοῦ ἀριθμοῦ τῶν Μυστηρίων ἐξ ἐπόψεως ὀρθοδόξου,
Θεολογία 57 (1986), 370ἑξ.
21
Ὡς ζωντανός Ὀργανισμός ἡ Ἐκκλησία μας βρίσκει πάντα μέ κατανόηση καί στοργή λύσεις,
χρησιμοποιώντας πρῶτον τήν Οἰκονομίαν, ἀλλά καί τίς νέες δυνατότητες τῶν πολιτισμικῶν
καί τεχνικῶν ἐξελίξεων καί ἐπιτευγμάτων, στά συνεχῶς ἐμφανιζόμενα νέα προβλήματα καί
στίς νέες προκλήσεις, οἱ ὁποῖες εἴτε δημιουργοῦνται ὄχι σπάνια ἐκ τῶν ἔνδον, ἤ ἔρχονται
ἔξωθεν.38 Ἡ Ἐκκλησία μας δέν ζεῖ μόνον στό παρελθόν, ἀλλά μέ βάση τό παρελθόν, ζεῖ στό
παρόν μέ τίς νέες συνθῆκες, ἀλλά μέ προοπτικές τού μέλλοντος καί μέ τελικό δέ σκοπό τά
Ἔσχατα, τήν αἰώνιον ζωήν. Πρέπει δέ νά συνειδητοποιήσομε, ὅτι «Ούκ ἔχομεν ὧδε
μένουσαν πόλιν, ἀλλά τήν μέλλουσαν ἐπιζητοῦμεν» (Ἑβρ. 14, 13) Καί τότε θά
ἀντιμετωπίσομε τελείως διαφορετικά πολλά προβλήματα καί ὅλες τίς συζητήσεις περί
ὑγείας καί μολυσμοῦ καί ἀσθενειῶν καί μάλιστα ὄχι μόνον τώρα τήν περίοδο τῆς κρίσεως
τοῦ κορωνοϊοῦ.
Ἔχομε τεράστια εὐθύνη νά πληροφορηθοῦμε καί νά πληροφορήσομε καί τό πλήρωμα τῆς
Ἐκκλησίας μας αὐθεντικά καί τεκμηριωμένα ἱστορικά καί θεολογικά γιά τά βασικά αὐτά
θέματα, χωρίς προκαταλήψεις μέ ἡρεμία, χωρίς φανατισμούς καί πολεμικές. Δέν ὠφελεῖται
κανείς. Εὐελπιστῶ, ὅτι μετά θά λυθοῦν πολλά προβλήματα, ἀλλά κυρίως δέν θά
δημιουργοῦνται χωρίς λόγο νέα.
Διαπιστώνεται, λοιπόν, μέ τίς διαφορετικές αὐτές προτάσεις καί λύσεις στήν δύσκολη αὐτή
κρίση, ὅτι καί οἱ ἐπίσκοποί μας καί οἱ Ἐκκλησίες μας ἀξιολογοῦν μέ σοβαρότητα καί εὐθύνη
τίς συγκεκριμένες συνθῆκες ζωῆς τῶν πιστῶν σέ συγκεκριμένο χρόνο καί τόπο καί
ἀποφασίζουν κατά τόν καλύτερο δυνατό τρόπο, διότι ἔχουν τήν συνείδηση τῆς εὐθύνης
πού φέρουν στούς ὤμους των γιά τούς πιστούς τοῦ ποιμνίου των. Διότι ὅπως ἐτόνισε καί ὁ
Οἰκουμενικός μας Πατριάρχης Βαρθολομαιος «δέν κινδυνεύει ἡ πίστη μας, ἀλλά οἱ πιστοί,
δέν κινδυνεύει ὁ Χριστός, ἀλλά οἱ χριστιανοί, δέν κινδυνεύει ὁ Θεάνθρωπος, ἀλλά οἱ
ἄνθρωποι.»39

Ἡ σημερινή κρίση τῆς πανδημίας αὐτῆς ἀποτελεῖ πράγματι μιά πολύ δύσκολη συγκυρία γιά
τήν ζωή τῶν πιστῶν, πού πρέπει νά ληφθῆ σοβαρά ὑπὀψιν ἀπό ὅλους τούς ὑπευθύνους.
Καί εἶναι προφανές, ὅτι κανείς Ἀρχιερεύς ὁποιαδήποτε ἀπόφαση καί ἄν ἔλαβε γιά τήν
δύσκολη αὐτή κατάσταση, δέν τό ἔπραξε ἐπιπόλαια καί ἐλαφρᾶ τῆ συνειδήσει. Ὅλοι
τονίζουν τά βασανιστικά διλήματα, τά ὁποῖα ἀντιμετώπισαν γιά νά ἀνταποκριθοῦν στίς
ὑποχρεωτικές διατάξεις τῆς πολιτείας στήν ὁποία ζοῦν, μέ τόν λίγώτερο δυνατό ὀδυνηρό
τρόπο. Ἕνα πράγμα τονίζω ἀπερίφραστα: Εἶναι πολύ εὔκολο ὅταν δέν φέρομε στούς ὤμους
μας τήν εὐθύνη νά κρίνομε καί νά καταδικάζομε ἐκείνους πού φέρουν ἀκεραία τήν εὐθύνη
τῶν ἀποφάσεων αὐτῶν, οἱ ὁποῖες, τώρα τουλάχιστον εἶναι προσωρινές. Ἀσφαλῶς ὅμως
μποροῦν καί ἀνάλογα μέ τίς ἐξελίξεις καί τίς τυχόν ἐμφανιζόμενες νέες ἀνάγκες νά

38
Π.χ. τό θέμα τῶν μεταμοσχεύσεων δέν ὑπάρχει κἄν στήν ἀρχαία Ἐκκλησία, διότι ἁπλά δέν εἶχε τεθεῖ ποτέ ἡ
δυνατότητα αὐτή. Ἐνῶ σήμερα εἶναι ἕνα ἀπό τά ζωτικά προβλήματα γιά τό ὁποῖο καί συνεχῶς περισσότερο
λαμβάνει θετική τοποθέτηση ἡ Ἐκκλησία μας. Καί ὀρθά.
39
Πρβλ. Γρηγορίου Λαρεντζάκη, Πατριαρχικός παρηγορητικός Λόγος ἀπό καρδίας - ἀντίδοτο ὑπερφίαλου
ἐγωϊσμοῦ σέ στιγμές ὀδυνηρῆς κρίσεως,
https://fanarion.blogspot.com/search?q=%CE%9B%CE%B1%CF%81%CE%B5%CE%BD%CF%84%CE%B6%CE%AC
%CE%BA%CE%B7%CF%82

22
τροποποιηθοῦν ἤ καί νά μονιμοποιηθοῦν. Ὁ π. Ἀλκιβιάδης Καλύβας προβλέπει μάλιστα, ὅτι
ἡ ἀλλαγή τοῦ τρόπου Θείας Κοινωνίας εἶναι ἀναπόφευκτη: «Μία αλλαγή στον τρόπο με
τον οποίο μεταδίδεται η Κοινωνία στον λαό είναι αναπόφευκτη. Ήδη επισυμβαίνει. Το
ζήτημα είναι αν όλες οι Εκκλησίες φτάσουν σε μία συμφωνία στο ορατό μέλλον ή εάν
τοπικές παραλλαγές θα εφαρμοστούν, μέχρις ότου η χρήση πολλαπλών λαβίδων ή κάποιος
άλλος τύπος θα γίνει από κοινού αποδεκτός. Με οποιοδήποτε αποτέλεσμα η αλλαγή
έρχεται. Ως εκ τούτου είναι σημαντικό όλοι-κλήρος και λαός μαζί-να έχουν κατάλληλα
προετοιμασθεί.»40
Δυστυχῶς διαπιστώνεται ὅτι μερικοί, ὅποια λύση καί ἐάν δώσουν οἱ ὑπεύθυνοι Ποιμένες
τῶν Ἐκκλησιῶν μας, βρίσκουν πάντα αἰτίες νά τούς κατηγορήσουν καί νά τούς
καταπολεμήσουν, ἀλλά καί νά τούς καταδικάσουν, διότι θεωροῦν τούς ἑαυτούς των
ὑπερασπιστές τῆς Ὀρθοδοξίας. Εἴτε εἶναι κληρικοί, εἴτε εἶναι λαϊκοί. Μάλιστα καταδικάζουν
καί τήν τελευταία λύση τῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος γιά τόν Ἐκκλησιασμό καί
χαρακτηρίζουν ὑπεροπτικά τήν ἀναγκαστική αὐτή Θεία Λειτουργία «Θέατρο».

Ἱστορικά παραδείγματα θυσίας καί ἀναγκαστικῆς «ἀκοινωνησίας»

Ὅλοι αὐτοί οἱ ἐπικριτές λησμονοῦν, ἐκτός τῶν ἄλλων, ὅτι οἱ πιστοί τῶν Ἐκκλησιῶν μας δέν
εὑρίσκονται τώρα γιά πρώτη φορά σέ μιά τέτοια δύσκολη θέση καί ὀδυνηρή κρίση.
Προφανῶς μεταξύ ἄλλων ἀγνοοῦν καί τί καιρούς καί χρόνους θρησκευτικῶν θυσιῶν καί
«ἀκοινωνησίας» πέρασαν ὄχι σπάνια χριστιανοί ὀρθόδοξοι σέ πολλές ἱστορικές δύσκολες
ἐποχές τῆς ζωῆς των σέ πολλές χῶρες τοῦ κόσμου. Ἀγνοοῦν μεταξυ ἄλλων τίς συνθῆκες καί
τίς τεράστιες στερρήσεις πού ἔζησαν καί ὅλοι αὐτοί οἱ κρυπτοχριστιανοί καί πολλοί ἄλλοι
ὀρθόδοξοι πιστοί, γιά τούς ὁποίους ἔκανε λόγο πολύ ὀρθά ὁ π. Γεώργιος Τσέτσης στό
ἄρθρο του «Ακοινώνητοι μεν Ορθόδοξοι δε», στό «Φῶς Φαναρίου» 4/12/2020. Παραθέτω
ὁλόκληρο τό ἀπόσπασμα, τό ὁποῖο περιγράφει γλαφυρά τίς ὀδυνηρές ἐμπειρίες ὀρθοδόξων
χριστιανῶν σέ καιρούς χαλεπούς καί ἀκοινώνητους σέ διάφορες χῶρες: «Κάθε έτος, την
ημέρα της Εορτής των Θεοφανείων, ερχόταν στο Φανάρι ένας σαραντάχρνος περίπου
Πόντιος από την Τραπεζούντα. Προσευχόταν σε μια γωνία του Σολέα με ευλάβεια,
κατάνυξη, αλλά και κάποιο φόβο στα μάτια. Μετά την Απόλυση, κατευθυνόταν αμέσως
στην Βόρεια Πύλη του Τέμπλου, παρελάμβανε από τα χέρια του κυρ Γιάννη, του Α΄
Κανδηλάπτου του Πατριαρχικύ Ναού, ένα γαλόνι Μεγάλου Αγιασμού και ένα ευμεγέθη
σάκο Αντιδώρου και ευθύς ελάμβανε την άγουσα προς τον Πόντο.
Το αστραπιαίο αυτό ταξίδι από τον Πόντο στην Πόλη δεν αποσκοπούσε σε τίποτε άλλο
παρά στο να δοθεί στους από δεκαετίες ολόκληρες αλειτούργητους και ακοινώνητους
Πόντιους κρυπτοχριστιανούς η δυνατότητα να μεταλάβουν, ελλείψει Τιμίων Δώρων,
τουλάχιστον κάτι το άγιο και ευλογημένο από τα χέρια ενός ορθοδόξου παπά. Μια σταλιά
Μεγάλου Αγιασμού και ένα κομμάτι Αντιδώρου.
Μπροστά στην αγανάκτηση ουκ ολίγων Ορθοδόξων, διότι φέτος θα μείνουν ακοινώνητοι
την νύκτα του Πάσχα, γεννάται το εξής εύλογο ερώτημα.

40
Π. Ἀλκιβιάδης Καλύβας, Σχόλια για τη χρήση της λαβίδας, ὅπ. παρ.
23
Όσοι ενοχλούνται σήμερα με τα προληπτικά μέτρα που ελήφθησαν, θα μπορούσαν
άραγε «να μπουν στο πετσί» των αναρίθμητων κρυπτοχριστιανών οι οποίοι ζουν στον
Πόντο και στα βάθη της Ανατολίας; Αυτών που λόγω βίαιου εξισλαμισμού γεννώνται και
πεθαίνουν Μωαμεθανοί, αλλά στην κατ’οίκον Εκκλησία τους ζουν εδώ και εκατό περίπου
χρόνια ακοινώνητοι μεν, σε διαρκή όμως κοινωνία με τον Σωτήρα Χριστό, επ΄ ελπίδι ζωής
αιωνίου;
Αυτοί, λοιπόν, οι Ορθόδοξοι που με ένα ιδιάζοντα, και ξενίζοντα ομολογουμένως, τρόπο
ζουν χριστιανικά και εν αφελότητι καρδίας, δεν θα ακούσουν από τα χείλη του Κυρίου το
«κληρονομήσατε την ητοιμασμένην υμίν βασιλείαν από καταβολής κόσμου» επειδή, λόγω
των συνθηκών, παραμένουν ακουσίως ακοινώνητοι; Δεν θα ενωτισθούν το κάλεσμα του
Χριστού «ευ, δούλε αγαθέ και πιστέ, είσελθε εις την χαράν του κυρίου σου»;
Σαράντα ολόκληρα χρόνια περίμεναν αλειτούργητοι και ακοινώνητοι κάτω από την
στυγνή δικτατορία του Εμβέρ Χότζα οι Βορειοηπειρώτες και οι λοιποί Ορθόδοξοι της
Αλβανίας διά να ψάλουν το «Χριστός Ανέστη» και να μεταλάβουν Σώμα και Αίμα του
Χριστού. Και εβδομήντα χρόνια, οι Ρώσοι Ορθόδοξοι που σάπιζαν στα Σταλινικά
Γκουλάγκ της Σιβηρίας. Δεν είχαν μείνει αλειτούργητοι και ακοινώνητοι, χωρίς Πάσχα και
χωρίς Χριστούγεννα, 200.000 και πλέον Ρωμιοί Ορθόδοξοι κατά την διάρκεια του Α΄
Παγκοσμίου Πολέμου, όταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία είχε δημιουργήσει τα απαισίας
μνήμης «τάγματα εργασίας», τα λεγόμενα «αμελέ ταμπουρού», για τα οποία ομιλεί η Διδώ
Σωτηρίου στο θρυλικό μυθιστόρημά της ΄Ματωμένα Χώματα΄»;41 Αὐτά ἀπό τόν π. Γεώργιο
Τσέτση.
Καί μιά προσωπική μου ἐμπειρία ἄξια ἀναφορᾶς καί μνήμης: Ἥμουν παρών, γιατί
συνόδευσα τόν μακαριστό Μητροπολίτη Αὐστρίας καί Ἔξαρχο Οὐγγαρίας Μιχαήλ στό
ἑλληνικό χωριό Μπελλογιάννης τῆς Οὐγγαρίας, ὅταν μετά τήν μεταπολίτευση τοῦ 1989 τό
ἐπισκέφθηκε καί ἐτέλεσε σέ μιά αἴθουσα διότι δέν ὑπῆρχε Ναός τήν πρώτη Θεία
Λειτουργία μπροστά στίς οἰκογένειες τῶν «παιδιῶν» τοῦ παιδομαζώματος τοῦς ἐμφυλίου
πολέμου στήν Ἑλλάδα, τώρα ἐνήλικες καί οἰκογενειάρχες, οἱ ὁποῖοι ἐζοῦσαν ἐκεῖ χωρίς ἱ.
Ναό τότε (τώρα ὑπάρχει), ἀλειτούργητοι, ἀκοινώνητοι, ἀβάπτιστοι, χωρίς γάμο καί κηδεία,
ἐνταφιασμένοι «ἀδιάβαστοι». Καί ἐζήσαμε τήν ἡμέρα ἐκείνη ἐκεῖ μετά ἀπό μισό αἰῶνα ἕνα
θαῦμα, τό ὁποῖο ἀσφαλῶς καί ἐκεῖνοι περίμεναν δεκαετίες ἐναγωνίως: Μέ συγκίνηση καί
εὐλάβεια ἔγιναν ὁμαδικές βαπτίσεις, δεκάδες ἀβάπτιστων παιδιῶν καί ἐνηλίκων,
ἐτελέσθησαν δεκάδες ὀρθόδοξοι γάμοι συζύγων πού δέν εἶχαν τελέσει ὀρθόδοξο γάμο,
δεκάδες μνημόσυνα στό νεκροταφεῖο τῶν γονιῶν καί συγγενῶν των πού εἶχαν ταφεῖ χωρίς
ἱερέα καί κηδεία. Δέν εἶναι δυνατόν νά περιγράψω τήν ψυχική μας κατάσταση
ἀγαλλιάσεως καί συγκινήσεως τήν ἡμέρα ἐκείνη. Ἦταν ἐπιλογή των χιλιάδων ἐκείνων
παιδιῶν ὁ ἄθρησκος τρόπος ζωῆς των δεκαετηρίδες ὁλόκληρες, ἤ ἀναγκαστικός καί
ἐπιβεβλημένος ἀπό ἰδικούς μας καί ξένους, χωρίς ἐναλλακτικές δυνατότητες; Δραματικές
καί συγκινητικές οἱ διηγήσεις τῶν ἤδη ἐνήλικων ἀνδρῶν καί γυναικῶν. Ποιός τολμᾶ νά τούς
κατακρίνει καί νά τούς καταδικάσει ἐπειδή ἔμεναν ἀκοινώνητοι; ¨Ο Θεός γνωρίζει καί ὁ

41
http://fanarion.blogspot.com/search/label/%CE%9C.%20%CE%A0%CF%81%CF%89%CF%84%CE%BF%CF%80%
CF%81%CE%B5%CF%83%CE%B2%CF%8D%CF%84%CE%B5%CF%81%CE%BF%CF%82%20%CE%93%CE%B5%CF%
8E%CF%81%CE%B3%CE%B9%CE%BF%CF%82%20%CE%A4%CF%83%CE%AD%CF%84%CF%83%CE%B7%CF%82
24
Θεός συγχωρεῖ, διότι ἀγαπᾶ. Σήμερα τά πράγματα εῑναι τελείως διαφορετικά σέ ὁλόκληρη
τήν Οὐγγαρία. Μέ τίς ἐνέργειες τοῦ Μακαριστοῦ Μητροπολίτου Μιχαήλ, ἀλλά καί μέ τήν
φροντίδα τοῦ νῦν Μητροπολίτου Αὐστρίας καί Ἐξάρχου Οὐγγαρίας καί Μεσευρώπης
Ἀρσενίου ὑπάρχει ἄρτια ὀργανωμένη ἐκκλησιαστική ζωή μέ ἱερούς Ναούς καί ἐφημερίους
καί τόν Βοηθό ἐπίσκοπο Ἀπαμείας ἐκεῖ Παΐσιο.
Ἄς σταματήσουν λοιπόν οἱ κατηγορίες καί οἱ καταδίκες καί γιά τήν σύγχρονη ἐποχή καί τήν
ἐπικίνδυνη καί θανατηφόρα κρίση τοῦ Κορωνοϊοῦ καί μέ περισυλλογή νά προσευχηθοῦμε
γιά τήν ἀνάπαυση τῶν ψυχῶν ὅλων τῶν θυμάτων, ἀλλά καί γιά τήν ἐνδυνάμωση καί
στήριξη ὅλων τῶν ἱατρῶν καί νοσηλευτῶν πού θυσιάζονται γιά ὅλους στήν πρώτη γραμμή.
Ἄς συμβάλλομε καί μεῖς εἴτε ἐκκλησιαζόμενοι ἔστω μέ τά ἐπιβληθέντα μέτρα, εἴτε
κοινωνοῦντες μέ ὅποιον τρόπο ἔχει καθορισθεῖ ποιμαντικά, εἴτε ἀναμένοντες καί
προσκαρτεροῦντες καλύτερες μέρες γιά νά κοινωνήσομε ὅλοι μας τό Σῶμα καί Αἷμα
Χριστοῦ ὅπως τό ἐβιώναμε στά χρόνια μας, ἐλπίζοντες καί γιά τήν ταχύτερη δυνατή
ὑπέρβαση τοῦ προβλήματος.

Ἡ συχνότης τῆς Θείας Κοινωνίας

Ἕνα θέμα ὅμως, τό ὁποῖο πρέπει νά ἐξετάσομε γιά νά μᾶς βοηθήσει καί στήν στάση μας καί
στίς ἀποφάσεις μας, ἀλλά καί στήν κρίση τῶν διαφόρων ἀποφάσεων τῶν Ἐκκλησιῶν μας
εἶναι τό πόσο συχνά πρέπει οἱ πιστοί νά κοινωνοῦν τοῦ Σώματος καί τοῦ Αἵματος τοῦ
Χριστοῦ τόν χρόνο. Καί ποιά εἶναι ἡ πρακτική σήμερα τῶν περισσοτέρων πιστῶν σέ ὅλες τίς
Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες. Τό θέμα, τό ὁποῖο δέν εἶναι νέο, ἔχει συζητηθεῖ πολλές φορές στήν
Ἐκκλησία μας. Ἔχουν ἀσχοληθεῖ μέ τό θέμα αὐτό Σύνοδοι καί πληθώρα συγγραφέων.
Ὑπάρχουν δύο τάσεις: Ἡ μία προβλέπει συνεχή καί τακτική Μετάληψη τῆς Θείας Κοινωνίας,
πού σημαίνει, εἴτε σέ κάθε τέλεση τῆς Θείας Λειτουργίας τίς Κυριακές, τίς ἑορτές ἤ καί
ἄλλες ἡμέρες τῆς ἑβδομάδος, εἴτε μόνον κατά τίς Κυριακές καί Μεγάλες ἑορτές. Ἡ δεύτερη
προβλέπει καί προτείνει τήν Μετάληψη τῆς Θείας Κοινωνίας κατά τίς Μεγάλες ἑορτές τοῦ
ἔτους 3 ἕως 4 φορές τόν χρόνο ἤ μετά ἀπό τίς περιόδους τῶν μεγάλων νηστειῶν, κλπ. Στήν
ἀρχαία Ἐκκλησία ἡ Θεία Κοινωνία ἐλαμβάνετο βάσει τῆς πρώτης τάσεως, δηλ. συχνά.
Ἀργότερα καί κυρίως κατά τήν Δευτέρα χιλιετία μετελάμβανον οἱ πιστοί ἄλλοι μέν συχνά
ἄλλοι ἀραιότερα ἤ καί 3 ἕως 4 φορές τόν χρόνο, ὅπως γίνεται καί μέχρι σήμερα, μέ τάση
τήν συχνότερη συμμετοχή στήν Θεία Κοινωνία. Καί ὁ Ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης γνωρίζει
ὅτι οἱ πιστοί ἐκοινώνουν 4 φορές τόν χρόνο, τήν Μεγάλη Ἑβδομάδα, τά Χριστούγεννα, τῶν
Ἁγίων Ἀποστόλων καί τῆς Θεοτόκου (15η Αὐγούστου).42 Τοῦτο σημαίνει ὅτι ἄν καί ὡς τό
ἰδεώδες προτείνεται ἡ συχνή μετοχή στήν Θεία Κοινωνία, ὅμως καί ὅσοι Κοινωνοῦν κατά
ἀραιότερα διαστήματα ἤ καί 3 ἕως 4 φορές τόν χρόνο δέν πρέπει νά θεωροῦνται οὔτε
ὀλιγόπιστοι οὔτε ἄπιστοι. Εἶναι μία συνήθης πρακτική. Ὅταν μάλιστα συντρέχουν σοβαροί
λόγοι, ὅπως ἀναφέρθηκαν προηγουμένως ἤ ὅπως εἶναι ἡ παρούσα σοβαρή καί ἐπικίνδυνη
κρίση τοῦ κορωνοϊοῦ καί ἐπιβάλλονται καί στήν Ἐκκλησία μας μέτρα γιά τήν προστασία τῆς
καθολικῆς ὑγείας, γιά λόγους προληπτικούς καί γιά τούς συνανθρώπους μας, θά μποροῦσε
γιά ἕνα προσωρινό χρονικό διάστημα, νά τηρηθεῖ καί ἀπό ἐκείνους οἱ ὁποῖοι κοινωνοῦν

42
Πηδάλιον, σ. 138
25
συχνά μία οἰκονομία οἰκειοθελοῦς ἀποχῆς ἀπό τήν Θεία Κοινωνία μέ τόν συνήθη τρόπο, ὁ
ὁποῖος μάλιστα δέν εἶναι καί ὁ μοναδικός στήν δισχιλιετή ἱστορία τῆς Ἑκκλησίας μας. Ὅταν
δέ γνωρίζομε, ὅτι τοῦτο δέν γίνεται γιά λόγους ὑποτιμήσεως ἤ μή ἀναγνωρίσεως ἤ μή
σεβασμοῦ τοῦ Μυστηρίου τῆς Θείας Εὐχαριστίας, ἀλλά γιά καθαρῶς ποιμαντικούς καί
πρακτικούς λόγους μέγιστης ἀνάγκης, νομίζω, ὅτι μία τοιαύτη ἀνοχή εἶναι δυνατόν νά γίνει
ἀποδεκτή, χωρίς κατηγορίες καί καταδίκες. Κανείς δέν θέλει «νά βγάλει τά μάτια μας» καί
κανείς δέν εἶναι «προδότης» τῆς πίστεώς μας, ὅπως ὁρισμένοι ἰσχυρίζονται γιά ἄλλους,
ἀποφασίζουν γιά ἐκείνους, τούς καταδικάζουν καί παράλογα καί ἀντικανονικά μάλιστα
τούς ἀφορίζουν.

Ποιμαντική τῆς Οἰκονομίας

Ἡ ποιμαντική τῆς Οἰκονομίας εἶναι σωτηριώδης, χωρίς νά καταργεῖται ἡ Ἀκρίβεια. Σέ
δύσκολες στιγμές στήν ζωή τῶν πιστῶν ἡ Ἐκκλησία ὡς στοργική μητέρα μέ κίνητρο τήν
ἀνυπόκριτη καί ἀπεριόριστη ἀγάπη φροντίζει νά βρεῖ λύσεις πού ὑπερβαίνουν τήν λογική
καί τήν ἀνθρώπινη τάξη. Σέ στιγμές κρίσεων καί κινδύνων ζωῆς προτεραιότητα ἔχει ἡ
ἐπιβίωση ὄχι μόνον ἡ προσωπική, ἀλλά καί κυρίως καί τῶν ἄλλων. Ὅταν συμβεῖ ἑνα
αὐτοκινητιστικό δυστύχημα εἶναι ὑποχρεωμένα τά ὄργανα τάξεως καί ἀσφαλείας νά
σταματήσουν τήν κυκλοφορία καί νά τοποθετήσουν μία πινακίδα γιά ὑποχρεωτική
παράκαμψη (οἰκονομία) καί ἐαν ἀκόμη εὑρίσκονται σέ δρόμο προτεραιότητος. Οἱ νομικές
διατάξεις ὁδικῆς κυκλοφορίας (ἀκρίβεια) δέν καταργοῦνται, ἀλλά ἀναστέλλονται, μέχρι νά
ἀπομακρυνθοῦν οἱ τυχόν τραυματίες καί τά θύματα καί τά συντρίμμια ἀπό τό ὁδόστρωμα,
μέχρι νά δοθεῖ καί πάλιν ὁ δρόμος στήν κανονική του κυκλοφορία. Ἡ παράκαμψη εἰναι
ἀναγκαία καί χρήσιμη, παρά τό ὅτι σημαίνει ἴσως μεγάλη καθυστέρηση καί ἀλλαγή πορείας
ἴσως πάνω σέ δύσβατους δρόμους, ἴσως ὅμως καί ματαίωση τοῦ προγραμματισμένου
ταξιδιοῦ. Ἡ μή τήρηση τῆς παρακάμψεως θά εἶναι ὅμως ὁπωσδήποτε γιά ὅλους
καταστρεπτική. Ἡ παγκόσμια κρίση τοῦ κορωνοϊοῦ, ἕνεκα τῆς ὁποίας σήμερα πάσχει
ὁλόκληρη ἡ ἀνθρωπότητα δέν εἶναι δυνατόν νά συγκριθεῖ. Ὅλα τά μέτρα πού τώρα
ἐπιβάλλονται καί ὅλες οἱ ὑποχωρήσεις καί «παρακάμψεις» τίς ὁποῖες ἀποδέχθηκαν καί
ἐφάρμοσαν οἱ Ἐκκλησίες μας σέ ὅλον τόν κόσμο γίνονται πρός ὄφελος ὅλων. Δέν
καταπολεμοῦν κακόβουλα τίς Ἐκκλησίες μας, δέν ἀπορρίπτουν τά Μυστήριά της καί δέν
ὑποβαθμίζουν οὔτε καταργοῦν τήν πίστη μας. Ἀπεναντίας, μέ τήν δύναμη καί τήν
συμπαράσταση τοῦ Θεοῦ, τήν ἑδραιώνουν καί τήν σταθεροποιοῦν. Αὐτό εἶναι ἡ πεποίθησή
μας καί ἡ ἐλπίδα μας.

«Ἐλπίς ἦν ἐκεῖνα πάντα λυθήσεσθαι τά δεινά, καί πάλιν ἡμᾶς ἐπί τό πρότερον ἐπανήξειν
σχῆμα, καί λαμπρότερον ἀπολήψεσθαι τήν ἐλευθερίαν»(Ἰωάννης Χρυσόστομος)
Στίς δύσκολες στιγμές πού περνᾶ σήμερα ἡ ἀνθρωπότητα καί οἱ Ἐκκλησίες μας εἶναι
ἀναγκαία ἡ ψυχραιμία καί ἡ περισυλλογή μέ βάση τήν ἐλπίδα. Ὅχι μεγάλα λόγια πίστεως
καί ἀπιστίας, εὐσέβειας καί ἀσέβειας, κρίσεως καί κατακρίσεως. Ὅπως ὑπάρχει ἡ ὑπεροψία
τῆς δυνάμεως, ὑπάρχει καί ἡ ὑποροψία τῆς εὐσεβείας, ἀλλά καί ἡ ὑπεροψία τοῦ
μαρτυρίου! Ὁ Θεός εἶναι ὁ εὔσπλαγχνος καί φιλάνθρωπος Πατήρ πάντων καί δέχεται

26
δικαίους καί ἀδίκους, ὅπως ὁ Πατήρ τῆς Παραβολῆς τοῦ Ἀσώτου ἐδέχθηκε καί τόν ἄσωτο
υἱό του. Μή γινόμαστε ὁ «πρεσβύτερος» ἀδελφός τοῦ ἀσώτου...
Ὡς ἐκ τούτου εἶναι ἀπόλυτα ἀναγκαῖος καί πολύ ἐπίκαιρος διάλογος στήν Ἐκκλησία μας μέ
νηφαλιότητα καί ἀλληλοσεβασμό γιά νά εὑρεθεῖ παντοῦ ἡ κατάλληλη σωστή καί πρακτική
ἔστω καί προσωρινή λύση, ἡ ὁποία θά ἀνταποκρίνεται στίς ἀνάγκες τῶν καιρῶν καί στά
διάφορα μέτρα, τά ὁποῖα συνιστοῦνται ἀπό τίς διάφορες κυβερνήσεις, χωρίς νά μειώνεται
καθόλου τό περιεχόμενον τῆς πίστεώς μας καί ἡ σημασία τοῦ Μυστηρίου.
Μέ τήν εὐκαιρία αὐτή εἶναι δυνατόν νά συζητηθοῦν καί νά ἐξετασθοῦν καί ἄλλα θέματα καί
ἄλλες δυνατότητες ἀνακαινίσεως τῆς Λειτουργικῆς μας ζωῆς.

Ἡ συντονιστική πρωτοβουλία τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου

Τό συντονιστικόν ὄργανον τῆς Ὀρθοδοξίας, τό Σεπτόν Οἰκουμενικόν μας Πατριαρχεῖον
ἀνάλαβε καί πάλιν τίς σχετικές πρωτοβουλίες γιά ἕνα δημιουργικό διάλογο, δεδομένου ὅτι
ὅλες οἱ Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες σήμερα ἀντιμετωπίζουν τίς ἴδιες περίπου ἐκκλησιολογικές καί
ποιμαντικές προκλήσεις καί ἐλπίζομε νά ὑπάρξει δημιουργική ἀνταπόκριση. Αὐτό ἀκριβῶς
τό νόημα ἔχει ἡ τελευταία ἐπικοινωνία τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Βαρθολομαίου μέ
ὅλους τούς Προκαθημένους τῶν Ὀρθοδόξων Αὐτοκεφάλων Ἐκκλησιῶν, ὅπου μ.ἄ. τονίζει:
«... ἡ Θεία Εὐχαριστία εἶναι ἡ ἀποκάλυψις καί ἡ βίωσις τοῦ θεανδρικοῦ μυστηρίου τῆς
Ἐκκλησίας. Ὁ ἴδιος ὁ Κύριος, ὁ ‚ἀοράτως συνών‘, ‚ὁ προσφέρων καί προσφερόμενος καί
διαδιδόμενος‘, δίδωσιν ἡμῖν ἐν τῇ Εὐχαριστίᾳ τό ἄχραντον σῶμα καί τό τίμιον Αὐτοῦ αἷμα,
καθιστῶν ἡμᾶς ‚βασιλείας οὐρανῶν πλήρωμα'.
Ἐν τῷ πνεύματι καί ἐν τῷ φρονήματι τούτῳ, ἐπικοινωνοῦμεν μετά τῆς λίαν ἡμῖν ἀγαπητῆς
Ὑμετέρας Μακαριότητος, προσεπιδηλοῦντες ἐνσυνειδήτως ὅτι οὐδόλως προτιθέμεθα νά
ἀποστῶμεν ἐκ τῶν κληροδοτηθέντων πᾶσιν ἡμῖν ὑπό τῶν μακαρίων Πατέρων ἡμῶν.
Ἐνώπιον τῶν διαμορφουμένων συνθηκῶν, ἐπιθυμοῦμεν νά ἐνωτισθῶμεν τόν ἀδελφικόν
Ὑμῶν λογισμόν καί τάς σκέψεις, ὥστε, ἀπό κοινοῦ νά πορευθῶμεν εἰς τήν ποιμαντικήν
ἀντιμετώπισιν τῶν ἀμφισβητήσεων τοῦ καθιερωμένου τρόπου μεταδόσεως τῆς Θείας
Κοινωνίας.»43

Ἡ δυναμική καί προβληματική ζύμωση πού βιώνει σήμερα ἡ Ὀρθοδοξία λόγω τῆς κρίσεως
τοῦ κορωνοϊοῦ μᾶς προκαλεῖ νά ἐμβαθύνομε στήν πίστη μας καί στό ὀρθόδοξο φρόνημα,
δηλαδή μᾶς δίδεται ἡ εὐκαιρία νά διαχωρίσομε τήν οὐσία τῆς πίστεώς, μας, ἡ ὁποία
παραμένει ἀδιαπραγμάτευτη, ἀπό τόν τρόπο ἐκφράσεώς της καί τόν τρόπο πρακτικῆς
συμμετοχῆς στήν μυστηριακή καί λειτουργική ζωή, γιά τήν ὁποία ὄχι μόνον εἶναι δυνατή
ἀναπροσαρμογή, ἀλλά καί σύμφωνα μέ τήν ἐξέλιξη καί ἀλλαγή τῶν συνθηκῶν ζωῆς
ἐπιβεβλημένη. Ἐπ’ αὐτοῦ ἀναφέρω καί τήν ἄποψη τοῦ καθηγητοῦ Βλασσίου Φειδᾶ: «...τό
μέν μυστηριακό μέρος τῆς θείας Λειτουργίας παρέμεινε πάντοτε ἀμετάβλητο στό συσταθέν
ἀπό τόν ἴδιο τόν Χριστό μυστήριο τῆς θείας Εὐχαριστίας, συμφώνως καί πρός τήν ἐντολή

43
ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΝ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟΝ
Ἐπικοινωνία πρός τάς ἄλλας Ὀρθοδόξους Ἐκκλησίας
Ἐν τοῖς Πατριαρχείοις, τῇ 1ῃ Ἰουνίου 2020
Ἐκ τῆς Ἀρχιγραματείας τῆς Ἁγίας καί Ἱερᾶς Συνόδου
27
του στούς ἀποστόλους («Τοῦτο ποιεῖτε εἰς τήν ἐμήν ἀνάμνησιν»), ἐνῶ ἡ μετάδοση τοῦ
μυστηρίου στούς πιστούς (κληρικούς, μοναχούς καί λαϊκούς) προσαρμόσθηκε πάντοτε στίς
ἀνάγκες τῶν πιστῶν, ἤτοι ὄχι μόνο τῶν συμμετασχόντων, ἀλλά καί τῶν δι’εὐλόγους αἰτίας
ἀπολειφθέντων πιστῶν, στούς ὁποίους ἀποστέλλοντο στούς μέν εγγύς μέ τόν διάκονο,
στούς δέ μακράν μέ τούς παρόντες οἰκείους τους. .... σέ περιόδους ὅμως ἐπικινδύνων
μεταδοτικῶν λοιμωδῶν νόσων ἤ ἰώσεων, ἡ διάδοση τῶν ὁποίων ἀπειλοῦσε τήν ἴδια τή ζωή
τῶν πιστῶν, ἀναστελλόταν ἡ τελετουργία τῆς θείας Λειτουργίας ἤ ἐτελεῖτο κεκλεισμένων
τῶν θυρῶν, ἀφοῦ ἡ προστασία τοῦ θείου δώρου τῆς ζωῆς τῶν πιστῶν ὑπερεῖχε τῆς
ἐπιθυμίας τῆς συχνῆς κοινωνίας τους. Ἄλλωστε, ἡ Ἐκκλησία ἀφ’ἑνός μέν προσεύχεται
πάντοτε γιά τούς εὐλόγως ἀπόντες πιστούς, ἀφ’ἑτέρου δέ ἀναζήτησε πάντοτε τρόπους γιά
τήν περιοδική ἔστω μετάδοση ἤ ἀποστολή σέ αὐτούς τῶν καθαγιασμένων τιμίων δώρων
τῆς θείας κοινωνίας, μέ τά προσιτά σέ κάθε ἐποχή μέσα.»44

Πρόταση λύσεως
Ἡ ἑνιαία λύση εἶναι δυνατόν νά σημαίνει: 1ον κοινή καί ἀδιαπραγμάτευτη πίστη στήν
οὐσία τοῦ Μυστηρίου τῆς Θείας Κοινωνίας τοῦ Σώματος καί τοῦ Αἵματος τοῦ Κυρίου,
«καθιστῶν ἡμᾶς‚ βασιλείας οὐρανῶν πλήρωμα», καί μάλιστα ἀπό τόν χρόνο τοῦ
Μυστικοῦ Δείπνου ἀδιάκοπα καί ἀναμφισβἠτητα μέχρι σήμερα καί 2ον ὅτι ὁ τρόπος τῆς
μεταδόσεως τῆς Θείας Κοινωνίας δύναται νά πραγματοποιεῖται σύμφωνα μέ τίς
ποιμαντικές ἀνάγκες τῶν πιστῶν ἀναλόγως μέ τά μέτρα, τά ὁποῖα σέ χρόνους ἀνάγκης
καί κρίσεων ἐπιβάλλονται στίς διάφορες χῶρες. Ἡ ἐφαρμογή τοῦ τρόπου αὐτοῦ μπορεῖ
νά πραγματοποιηθεῖ χρησιμοποιοῦντες καί τήν ἐκκλησιαστικήν Οἰκονομίαν ὅπου δεῖ
χρονικά ἤ τοπικά, μέ ἀλληλοσεβασμό καί χωρίς νά καταδικάζεται ἡ μία ἤ ἡ ἄλλη
ἐκκλησιαστικά προτεινόμενη μορφή. Ἡ Οἰκονομία στήν περίπτωση αὐτή μπορεῖ νά
χρησιμοποιηθεῖ, ὅπως ὁρισε ἡ Ἁγία καί Μεγάλη Σύνοδος τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καί
στήν περίπτωση τῶν κωλυμάτων τοῦ γάμου: «Ἡ δυνατότης ἐφαρμογῆς τῆς ἐκκλησιαστικῆς
οἰκονομίας ὡς πρός τά κωλύματα γάμου (πρόταση ἀντ’ αὐτοῦ: ὡς πρός τόν τρόπον
μεταδόσεως τῆς Θείας Κοινωνίας) δέον ὅπως νά ἀντιμετωπίζεται ὑπό τῆς Ἱερᾶς Συνόδου
ἑκάστης αὐτοκεφάλου Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, συμφώνως πρός τάς ἀρχάς τῶν ἱερῶν
κανόνων, ἐν πνεύματι ποιμαντικῆς διακρίσεως, ἐπί τῷ σκοπῷ τῆς σωτηρίας τοῦ
ἀνθρώπου.»45
Οἱ λύσεις αὐτές βασίζονται καί σέ παραδόσεις αἰώνων τῆς Ἐκκλησίας μας, τίς ὁποῖες μᾶς
ἔχουν παραδόσει οἱ ἑκάστοτε Ἅγιοι πατέρες μας τῆς κάθε ἐποχῆς, λύσεις οἱ ὁποῖες ἔχουν
ἐφαρμοσθεῖ κατά διάφορα χρονικά διαστήματα καί σέ διαφορετικές κατά Τόπους
Ἐκκλησίες. Ἡ μία παράδοση εἶναι περίπου τῆς πρώτης χιλιετίας, ἡ ἄλλη παράδοση τῆς
δευτέρας χιλιετίας. Καί οἱ δύο παραδόσεις εἶναι τῶν Ἁγίων Πατέρων καί τῆς Ἐκκλησίας

44
Βλασίου Φειδᾶ, Τό ζήτημα τῆς Θείας Κοινωνίας, https://orthodoxia.info/news/%cf%84%ce%bf-
%ce%b6%ce%ae%cf%84%ce%b7%ce%bc%ce%b1-%cf%84%ce%b7%cf%82-
%ce%b8%ce%b5%ce%af%ce%b1%cf%82-
%ce%ba%ce%bf%ce%b9%ce%bd%cf%89%ce%bd%ce%af%ce%b1%cf%82/. Ἐδῶ παραπέμπει ὁ Βλ. Φειδᾶς καί
σέ ἱστορικές καί πατερικές μαρτυρίες.
45
Τό Μυστήριον τοῦ γάμου καί τά κωλύματα αὐτοῦ. ΙΙ, 5. https://www.holycouncil.org/-
/marriage?_101_INSTANCE_VA0WE2pZ4Y0I_languageId=el_GR
28
μας. Τοῦτο σημαἰνει, ὅτι δέν εἶναι πάντοτε καί παντοῦ ἀναγκαία ἡ πλήρης ὁμοιομορφία
τοῦ τρόπου μεταδόσεως τῆς Θείας Κοινωνίας. Ὅπου καί ὅταν χρειάζεται μπορεῖ νά
ληφθεῖ καί ἡ ἀνάλογη ἀπόφαση, ἤ προσωρινά, ἤ μόνιμα, ἤ καί διατηρῶντας τόν γνωστό
καί σύγχρονό μας τρόπο. Γιά θέματα πίστεως καί τάξεως ἐπικαλούμεθα συνήθως τήν
διδασκαλία καί τήν πράξη τῆς πρὠτης χιλιετίας.
Πάντα ὅμως ἡ Ἐκκλησία ἀντιμετώπιζε νέα καί ἐπίκαιρα προβλήματα μέ ἀνάλογες νέες
λύσεις, ὄχι μόνον στά ποιμαντικά, ἀλλά ἀκόμα καί στά πιό κεντρικά δογματικά θέματα τῶν
διαφόρων ἐποχῶν καί μέ Οἰκουμενικές Συνόδους. Ἡ Ἐκκλησία εἶναι ἕνας ζωντανός καί
ἐλεύθερος ὀργανισμός ζῶν καί αὐξάνων ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι.

29