Literaturuli Meskheti 2020 April&Mai - 4&5 (256-257)

”დადგით მესხეთში აკვნები, აღზარდეთ კვლავ რუსთაველი” გიორგი ლეონიძე
№4-5 (256-7)
აპრილი-მაისი
2020 წელი
ფასი 80 თეთრი
გამოცემის ოცდამეორე წელი ”LITERATURULI MESKHETI”
ასპინძის ომის 250 წლისთავისათვის!

ერეკლე მეორის სამხედრო
ხელოვნება ასპინძის ბრძოლაში
საქართველოს მრავალსაუკუნოვანი ის- ვაში, მოისპობოდა ბაზა, საიდანაც ოსმალეთი რების საერთო გეგმას სთავაზობდა რუსეთის დადება, იმ დროისათვის ყველაზე უახლოესი
ტორიის მანძილზე უხდებოდა საბრძოლო თავისი გავლენის გავრცელებას ცდილობდა ხელისუფლებას. და რეალური ნაბიჯი იყო. ამას ადასტურებს
მოქმედებების წარმართვა თვითმყოფადობის ქართულ სამეფოებზე. ამრიგად, ახალციხეზე ლაშქრობის გეგმა იმდროინდელი სამხედრო-პოლიტიკური ვი-
შენარჩუნებისათვის. საქართველოს გეოპო- ერეკლე II-ს საქართველოში რუსეთის ერეკლეს მიერ იქნა წამოყენებული ჯერ კიდევ თარების ანალიზი და სხვადასხვა ისტორი-
ლიტიკური მდგომარეობა და მის ირგვლივ ჯარის მცირე საექსპედიციო რაზმი, რომე- 1769 წლის აგვისტო-სექტემბერში, მაგრამ ული თუ დოკუმენტური მასალები.
მყოფი სახელმწიფოთა სტრატეგია მიზნად ლიც 1769 წელს გენერალი ტოტლებენის გან- მეფე მის განხორციელებაზე თავს იკავებდა, ერეკლე მეფის მიერ შემუშავებულ სამ-
ისახავდა საქართველოზე ზეწოლას და სამხ- კარგულებაში იყო, არ მიაჩნდა საკმარისად სანამ რუსეთი დამხმარე ჯარს არ გამოაგზავ- ხედრო მოქმედებების გეგმას შემდეგი უპირა-
რეთ კავკასიის რეგიონის დაუფლებას. ინტე- ზემოაღნიშნული ამოცანის გადასაჭრელად ნიდა. მას გადაწყვეტილი ჰქონდა ესარგებლა ტესობა გააჩნდა:
რესი გამოწვეული იყო საერთაშორისო მნიშვ- და ყოველი გზით ცდილობდა რუსეთიდან 5 რუსეთ-ოსმალეთის ომით, როგორც ხელსაყ- 1. ოსმალეთს ხელიდან აცლიდა მოხერხე-
ნელობის „აბრეშუმის დიდი გზით” და საქართ- ათასიანი კორპუსის მიღებას. აღსანიშნავია რელი ვითარებით, რათა რუსეთის სამხედრო ბულ სამხედრო სტრატეგიულ პლაცდარმს,
ველოს ბუნებრივ-გეოგრაფიული პირობებით. ისიც, რომ ამ უმთავრეს ამოცანას რუსეთთან და დიპლომატიური დახმარებით საქართვე- რომელიც უკეთ უზრუნველყოფდა საომარ
მიზნის მიღწევის ძირითად გზას ირიბი თუ დიპლომატიური მოლაპარაკებებისას მეფე ლოსთვის ძირძველი სამთავრო დაებრუნები- მოქმედებათა წარმატებით გაშლას, ვიდრე
პირდაპირი მტრის გამუდმებული თავდასხ- სხვა რომელიმე მიმართულება.
მები წარმოადგენდა. აღნიშნული პრობლემა 2. შემუშავებული გეგმა უკეთ უზრუნველ-
ყოველთვის აქტუალური იყო საქართველოს ყოფდა მოკავშირე მხარეთა ერთობლივ მოქ-
მთელი ისტორიის მანძილზე და დღესაც დიდი მედებას, რადგან მას ორივე ქართული სამე-
მნიშვნელობა ენიჭება რეგიონში არსებულ ფოსათვის გარკვეული მნიშვნელობა ჰქონდა:
დიდ სახელმწიფოთა პოლიტიკურ, ეკონომი- ა) ქართლ-კახეთისათვის – ახალციხის და-
კურ და სამხედრო სტრატეგიაში. ეს მოსაზ- კავებით ქართლს ოსმალეთის აქტიური შემო-
რება გამყარებულია საქართველოს უახლესი ტევის საფრთხე ეხსნებოდა, ისპობოდა ბაზა,
ისტორიით და არსებული პოლიტიკურ-ეკო- საიდანაც მტერი საქართველოს დაპყრობას
ნომიკური მდგომარეობით. ცდილობდა;
დაუსრულებელი პოლიტიკური პროცესე- ბ) იმერეთისთვის – ახალციხეზე ლაშქ-
ბი შესაბამის ასახვას პოულობდა სამხედრო რობა იმერეთზე თავდასხმის ბაზას მოშლიდა,
დაპირისპირებებში. აღნიშნულ ბრძოლებში რადგან დასავლეთ საქართველოს საქმეებს
წარმატების მოსაპოვებლად მნიშვნელოვანი ოსმალეთი ახალციხის ფაშას მეშვეობით
წვლილი მიუძღვით იმ მებრძოლებს, რომლე- აკონტროლებდა. ახალციხის დაკავება იმერე-
ბიც თავიანთი სიმამაცით, ინდივიდუალური თის ციხესიმაგრეებში მყოფ თურქ მეციხოვ-
საბრძოლო ხელოვნების ილეთების ცოდნით ნეებს დახმარების წყაროს გადაუკეტავდა,
და ტაქტიკურ მოქმედებათა ელემენტების რასაც, ბუნებრივია, მათი დანებება მოჰყვე-
გონივრული გამოყენებით, მრავალრიცხოვან ბოდა;
მოწინააღმდეგესთან იმარჯვებდნენ. ასეთი 3. სამხედრო ოპერაციების წარმატებით
მაგალითები მრავლადაა შემონახული ისტო- დამთავრების შემთხვევაში საქართველოს
რიულ წყაროებსა და ისტორიოგრაფიაში, უსაფრთხოება დროებით უზრუნველყოფილი
რომლის ერთ-ერთ თვალსაჩინო მაგალითს იქნებოდა.
„ასპინძის ბრძოლა” წარმოადგენს, საიდანაც ზემოხსენებულიდან გამომდინარე, გარკ-
250 წელი გავიდა. ჩვენი მიზანი ამ ბრძოლის ვეული მოლაპარაკებების შემდეგ, რუსეთის
ანალიზია, რომელიც დაინტერესებულ მკით- მთავრობამ სამხედრო ნაწილი გამოგზავნა
ხველს და მომავალ თაობებს წარმოდგენას საქართველოში 1200-მდე კაცითა და 12 ზარ-
შეუქმნის ერეკლე II-ის სამხედრო ხელოვნე- ბაზნით, გენერალ ტოტლებენის მეთაურო-
ბის ცოდნასა და ქართველთა თავდადებაზე, ბით.
ნახ. მიხ. დიაკონიძისა

რომელიც სამშობლოს უანგარო სიყვარულს ვინ იყო ტოტლებენის პიროვნება?
ემსახურებოდა. როგორც ისტორიული მასალებიდან ირ-
XVIII ს-ის 60-იანი წლების დასასრულს კვევა, იგი ტომით იყო საქსონიელი გერმა-
ფეოდალური საქართველო ერთიან სახელმწი- ნელი, ავანტიურისტი. ის ფარულად ღალა-
ფოს არ წარმოადგენდა. იგი დანაწევრებული ტობდა რუსეთს ევროპაში წარმოებული საბ-
იყო ქართლ-კახეთის, იმერეთის სამეფოდ და რძოლო მოქმედებების დროს. მას ფარული
რამდენიმე სამთავროდ. საქართველოს სამხ- მიმოწერა ჰქონდა პრუსიის მეფე ფრიდრიხ
რეთ ნაწილი კი ოსმალეთის მიერ იყო დაპყ- II-სთან და სამხედრო საიდუმლოებებს აცნობ-
რობილი, რომელსაც ახალციხეში მდებარე და. ღალატში მხილებული დაპატიმრებულ
საფაშო აკონტროლებდა. ამ დროისათვის რუ- იქნა 1763 წელს. 1769 წელს ეკატერინე II-ის
სეთი საერთაშორისო ასპარეზზე სერიოზულ შეწყალებით იგი გაანთავისუფლეს და საქარ-
ძალად გამოიყურებოდა და თავისი საგარეო თველოში გამოგზავნილი ექსპედიციის უფ-
პოლიტიკის სტრატეგიაში შავი ზღვის სანა-
პიროების დაპყრობისა და იქ თავისუფალი
ნახ. გიორგი გეგეჭკორისა როსად. მოწინააღმდეგე მხარეთა დაპირისპი-
რებაში ერეკლე II შვიდი ათასი მებრძოლითა
ნაოსნობის მოპოვების ამოცანები ჰქონდა. და 3 ზარბაზნით გამოდიოდა.
რუსეთის იმპერიას ოსმალეთთან ომში ერეკლე მეფის მიერ შეთავაზებული
ევროპის სახელმწიფოთა მხარდაჭერის იმედი სამხედრო მოქმედებების გეგმა 1769 წლის
არ ჰქონდა და ამიტომ, რელიგიური მოტივით შემოდგომაზე ტოტლებენს მიუღია და რუს-
შენიღბა თავისი ნამდვილი მიზნები და მო- ქართველთა ჯარს ამ გეგმით უნდა დაეწყო
წოდებით მიმართა კავკასიელ და ბალკანელ ერეკლე ცალკე არ გამოყოფდა. მაგალითად, ნა. აქედან გამომდინარე, ასპინძის ბრძოლის მოქმედება. სურდა თუ არა ტოტლებენს, იგი
ქრისტიანებს, რომ იგი „იძულებულია” ებრ- 1769 წლის 4 სექტემბერს ერეკლე ნ. პანინს გამომწვევი მიზეზი 1768 წელს დაწყებული მაინც უნდა დაძრულიყო ერეკლესთან ერთად
ძოლოს თურქეთს „ქრისტეს სარწმუნოები- (რუსეთის წარმომადგენელი - დ.მ.) წერდა: „ეს რუსეთ-ოსმალეთის ომი იყო. ერეკლე II და ახალციხისაკენ, რადგან მისი ადრინდელი
სათვის”. რუსეთი კავკასიაში ახალი ფრონ- ხუთი ანილკი ჯარი ამად გვნებავს ზამთრამ- სოლომონ I საერთო მტრის წინააღმდეგ მო- განცხადებები ახალციხეზე ლაშქრობებში მო-
ტის შექმნას დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდა, დის და ამისათვის მოგახსენებთ და გთხოვთ, ლაპარაკების საფუძველზე იწყებდნენ საბრ- ნაწილეობაზე აშკარა უარის თქმის უფლებას
რადგან ოსმალეთი იძულებული გახდებოდა, რომ რადგან ოსმალთ ძალი ჩვენის საზღვრამ- ძოლო მოქმედებებს რუსეთის დახმარებით. არ აძლევდა. 1770 წლის 14 აპრილს ერეკლე
ჯარების მნიშვნელოვანი ნაწილი მოეხსნა დის არ მოწეულა, ჩვენ იმ ჯარის შეწევნით, ზემოაღნიშნული დროისთვის, საქართ- მეფე და ტოტლებენი რუს-ქართველთა ჯარით
საომარ მოქმედებათა თეატრიდან ყუბანი- რომელნიც რომ არარატის მთის გარშემო, ველოს სამხრეთ მხარეში, ახალციხეში ოს- სადგერში იდგნენ. ტოტლებენს მეფისთვის
ყირიმი-დაღესტნის მიმართულებებზე და ანუ ახალციხისა და ანუ ყარსისა გარშემო მალების საფაშო მდებარეობდა, საიდანაც წინადადება მიუცია, ქართული ჯარის ნაწილი
სამხრეთ კავკასიის ფრონტზე გადმოეყვანა. ქრისტიანი არიან, და ისინი ოსმალთა მონება- პერიოდულად საქართველოს სამთავროებზე სადგერის ციხეში დაეტოვებინა, თვითონაც
ზემოაღნიშნული ვითარებიდან გამომდინარე, სა ქუეშე იმყოფებიან, და კვალად რომელნიც თავდასხმები ხორციელდებოდა. სურვილი გამოუთქვამს 1 ზარბაზნისა და 60
რუსეთ-თურქეთის ასეთმა დაპირისპირებამ, შავი ზღვის გარემო ჩვენ კერძო ადგილი უჭი- ვიდრე ეს პლაცდარმი ქართლსა და იმე- ჯარისკაცის დატოვებაზე, მაგრამ ერეკლე
1769 წლის 21 მაისს თბილისში ქართლ-კა- რავს, შესაძლებელ არს, რომ ყოველივე ძალ- რეთში შემოსასვლელ გზებზე ბატონობდა მეფე ამის წინააღმდეგ წასულა. „სადგერის
ხეთის მეფე ერეკლე II-ის და იმერეთის მეფე თა ღვთისათა მიუღოთო”. აქ ნათლად ჩანს, და მტრის ხელში იყო, ცხადია, საქართველოს ციხეში ჯარი მთხოვა დასაგდებლად, – წერდა
სოლომონ I-ის შეხვედრა განაპირობა. მეფე- თუ რომელი მიმართულებაა ერეკლესათვის დანარჩენი რაიონების უსაფრთხოება უზრუნ- ერეკლე რატიევს, – თავისის ჯარისაც მითხ-
ები ერთობლივ მოქმედებაზე შეთახმდნენ, უფრო საინტერესო. იგი საქრისტიანო ქვეყ- ველყოფილი ვერ იქნებოდა. ამიტომ, ერეკლე რა, 60 კაცს და ერთ ზარბაზანს დავაგდებო.
რომელიც მიზნად სამცხე-ჯავახეთის გათა- ნების განთავისუფლების საერთო ლოზუნგ- მეფის სტრატეგიული ჩანაფიქრის განხორცი-
ვისუფლებას ისახავდა. წარმატების შემთხვე- სა და ამ მიმართულებით მტრისათვის დასწ- ელებისათვის რუსეთთან სამხედრო კავშირის გაგრძელება მე-4 გვ.
2 ლიტერატურული მესხეთი 2020 წელი, აპრილი-მაისი
პოეზია
მუნ უშორესსა სოფლებთ დაესხან, მისცემენ დიდსა უბედურებას, ერთ დაგიბარებ,
დავით დადიანი ციხის იმედსა გარეშე მომდგარს. არა თუ ჯარსა ნების ურთველად, ისეთს ნუ იტყვი შენის მეფის წინ,
უთხრა: ციხე სდგას სოფლის იმედით, ვერ ვიხმართ მეფის გროშის ქონებას. ჩვენში აწ ჩვენგან რაც ვერ იპოვე.
ქართველთ, სამხედრო ახალგაზრდა ვაჟებს უძ- სიდგანაც პოებს ძალსა და სარჩოს, – „არა ტოტლებენ, – მეფემ უბრძანა, – თქვენში თავ -კაცებთ ჩვეულებად გაქვთ.
ღვნი ამათი ერთგული თ-დი დ.გ.დ.
ჩვენ როცა ციხეს გარშემო უკრავთ, შენ დღეს ღალატობ რუსეთის სახელს, როდესაც თვით თქვენ საქმეს ჩაბურდავთ,
ხალხი დაგვიწყებს ზურგიდან სროლას. ვით მაგა ქცევით შენ მოუპოვებ, თქვენის თავისა გასამართებლად
“გრძელი სიტყვა მოკლედ ციხეს ვერ ვავნებთ, ვერც ვერას უზამთ, მიზეზს რუსეთის ლაშქრის საგმობელს. ერს, მეფეს ასმენთ, მით ცეცხლზე ართავთ.
მით სჯობს ნუ ვირჩევთ ორის მხრით ბრძოლას, მარტო ქართველის მტერი არ არის, თუ გითხრათ ვინმემ პირში მართალი,
ითქმის, შაირია ამად კარგი” ჩვენ ოსმალეთსა უნდა ვებრძოლოთ პოსტის დიდება და მისი ძალი, გარდეკიდებით საფლავამდი მტრად,
უფრო მტერია იგი რუსეთის, სდევნით და სტანჯავთ მაგა საცოდავს,
რუსთაველი
მაზედ უჭირავს მეშურნე თვალი. მართალს აწვალებთ, თქვენთ ბრალის საფრად.
მით შენმა მეფემ თავის ლაშქარი ასე, ამ გვარად, ჩემო ტოტლებენ,
მეფე ირაკლი შამოუერთა ქართველთა ლაშქარს,
რომ ორთავ მტერსა ერთად ებრძოლონ,
როგორც შენ მტოებ დღეს მტრისა ხელში,
გინდა დამჟღლიტონ გალავნის გვერდით,
დააპატრონდენ ქალაქსა, მთა-ბარს. ან ჩამიმწყვდიონ ბორჯომის ხევში.
ვინც სამშობლოსთვის ერთგულად იბრძვის,
ისეთი ძალა არ მოგდგომია, ამით მტერს დარჩეს ქართლისა ვაკე,
ის საყვედურსა არ ერიდება,
სასარდლო შენი დარიდებოდა, საჯირითოდ და თუნდ საბურთაოდ,
მას, ვინც ერისთვის სულით იჭირვის,
რომც შეგმთხვევოდა, მაშინაც შენს სპას მაგრამ ნუ ფიქრობ, რომ საქართველო
მეოხად დასცქერს ზეცის დიდება.
მაშ მეფე, უფრო, ვით მამა ერის მართებდა, მტერსა გამაგრებოდა. დღეს ან შემდეგში დარჩეს უთაოდ.
და ვით მზრუნველი ყოველთვის ერთად, შენმა ხელმწიფემ მისი ლაშქარი, თუ არ მოიცდი, მაშ გამეცალე,
ხამს, რომ იბრძოდეს მტრის წინააღმდეგ, როცა მოგანდო მტრის საბრძოლველად, და გამომცადე, აბა უშენოდ,
მისთა მონათა და სხვათა მეტად. განა გიბრძანა, ომში არ მოკვტენ, თუ საქართველო დარჩება ობლად,
მით მაღალია სული მეფისა, მით მტერთა მისცა ის საგმობელად? დარჩება იგი უთავ-უხელოდ.
მით წმინდა არის მისი განზრახვა, დიდი ხანია რაც საქართველო მისთვის მეცლები და მისთვის მტოებ,
ქვეყნიერს რისხვას არ დამონდება, თავის მტერს ებრძვის შეუწყვეტელად, შორით დასცინო ჩემს დაბრკოლებას.
და არცა მოსწონს მბრძანებლის ნახვა. მაგრამ ცის ნებით გამარჯვებულსა მაგრა ეგ გწამდეს, არ დავიწყნია
მე მეფეცა ვარ და მასპინძელიც, დარჩა სახელი შეუბღალველად. ჯერ საქართველო ბედს და ღვთაებას.
ქართველთ ქებულთა მებრძოლთ სარდალი, არც ერთხელ რუსი არსად ნახულა, უკანასკნელად ეგ უთხრა მეფემ
მოსამზღვრე მტერთა ვიცი ძალ-გული, ქართველის მტერთა შებრძოლებოდეს, და მიტრიალდა თავის ჯარისკენ,
მათი ძველი და მათი ახალი. ეს ერთი ვნახეთ, ისიც ორპირად, აწყურსა გაჩნდა იმავ დროს როცა,
შენ სტუმარი ხარ მონათაგანი მისგან დანდობას როსღა ელოდეს? თათარნი ქართველთ გარს შემოკროდენ.
და მე ცხებული გვირგვინოსანი,
მაშა, ჩემი სპის შენ უნდა იყო
სარდალი, მე კი მწყობრში ხრმლოსანი?
ასპინძის ომი
ეგ არ იქნება, აგრე არ შვენის,
მისთვის ხარ ჩემ წინ წარმოგზავნილი,
რომ შენ გიძღოდეს ჩემი ბრძანება,
აღსრულდეს შენის, – მეფის წადილი.
თვით პირ იქეთაც, რომ შემიძლია
ქართველთა ლაშქრის თავი-სარდლობა,
(ისტორიული პოემა)
მაშინაც შენს გულს არ დაკითხავდი,
შენ ვით გერწმუნონ, ვინ მოგენდობა? და არა მისსა მცირე სიმაგრეს,
რაშიდაც არ გსურს შენ პირველობდე, გავსწიოთ, ერსა დავაპატრონდეთ,
ამას თუ ძალით შენ მიითვისებ, შიში მოვფინოთ მრთელსა მის მხარეს.
გავს არაფერში შენ არ დაგზოგა, ტოტლებენს აგრე განუმარტებდა ნადიმი სოფელ ხიზაბავრაში, ნახ. დავით ხახუტაშვილისა
ყოვლისგან გაგვცლი, ნათელს დაგვიმსებ. და აშორვებდა უმიზნო ვნებას,
სანემ ირაკლის ხრმალი არტყია, მაგრამა იგი შორს იდგა მისგან,
მზგავსსა ნებასა მისგან ნუ ელი სჯეროდა თავის შეხედულებას.
და როცა იგი აღარ იქნება, ნახა ირაკლიმ, რომ აღარ იშლის,
ეგებ გაგიჩნდეს სხვაცა დამშლელი. რუსის სარდალი თავის განზრახულს,
აგრე მკვახედა ეუბნებოდა დაჰყვა ნებასა, მიუშვა იგი,
მეფე ირაკლი რუსის გენერალს, აცადა, ვიდრე, მოიჭამდა გულს.
როდესაც ორნივ ჯარს მიუძღოდენ,
ბორჯომის ხევით მტერზე მიმავალს.
III. ტოტლებენი
I. მიზეზი სამდურავისა გაიპარა თავის ჯარით
ეგ აგრე გახლდათ: რუსეთის მეფემ აწყურის ციხეს დაუწყეს ცემა,
ოსმალთ საომრად წარმოაგზავნა, ერთის მხრით რუსმა, ერთ მხრით ქართველმა,
ექვსი ათასი ქვევითი ჯარი – დამხთურთა ცეცხლი მოაშთეს ფიცხლად,
და ის ირაკლის ჯარს შეაზავნა. ვერა დააკლო მტრისა საცდელმა.
ორთავ ლაშქრისა მთავარ სარდლობა მტერს ზარბაზნები დაღმუის ამტვრევს,
გენერალს სურდა, მას ქონებოდა, არეულ იყო კვამლი და ალი,
მის ბრძანებაზე ჯარს გაეარა ორს დღესა სცემდეს შეუწყვეტელად,
და ირაკლიცა მას მონებოდა. ვერ შეარყიეს ციხისა ძალი,
ამას ირაკლი არ დაეთანხმა, ტყვია ზარბაზნის, ციხით მოჟუის.
არ იკადრებდა, ვით მისი სული, ჟლეტავს და მუსრავს მეტად ქართველსა,
ტოტლებენს, მაგ ჩუპტს, რუსის გენერალს მისულთა ტყვია გალავანსა სცემს,
შესტკივებოდა ამაზე გული? მისგან მხოლოდ ცრცნის კისრის ნაფშვენსა.
ეგ იყო იმ დღეს იმის მიზეზი, მესამე დილით ირაკლის ჯარსა ესრეთის ქცევით წუწუნს ნუ მოსდებ,
რუსი გაბღვერით გასცქერდა ქართველს, კვლავ უწყეს ცემა, თანახმად წყობის,
მაგრამ გაკვირდენ, რომ არ ისმოდა
დიდის რუსეთის მხნესა მხედრობას, IV. ქართველებს მტერნი
ამ ჟანგის მალე ამოსაყრელად ისევ დაბრუნდი, მტერთა ვებრძოლოთ
რუსი ელოდა მტერს და ბრძოლის ველს. ხმა ზარბაზნისა რუსის მხედრობის. და დაგიმტკიცებ პირს და ერთობას. გარს შემოერტყნენ
ამას მიუხვდა ბრძენი ირაკლი, „რა დამართია მაგ ჩვენს მოყვარეს? ეგეც ხომ იცი, რაკი გაიგებს
ამისთვის რუსსა უსაყვედურა, – ბრძანა ირაკლიმ, – ერთი შევხედო”, მტერი დღეს შენსა უკუქცევასა, ციხისა მცველთა, როდესაც ნახეს,
ამასობაში განვლეს რა ხევი – და გარდმოხედა ბანაკს რუსისას, განა გაგდება იმედს მოიცემს, სოფელთ დაესხნენ ქართველთ მებრძოლნი,
ჯარი აწყურსა წამოეწურა. მაგრამ ვერ ნახა რამ საიმედო. და დარწმუნდება ჩემზე ძლევასა. მაშინ გარდახტნენ ციხით ათასნი
რას უცქერ მეფე, გამარჯვებულო! ეგ საწყენია შენის ხელმწიფის, და წინ დაუდგნენ მეფეს მასროლნი.
განა არ იცით, რომ რუსის ჯარი ყოვლგნით აუმთეს ირაკლის ცეცხლი,
II. აწყურის ციხე დღეს ალიონზე გაბრუნდა უკან.
ბევრგვარად მტრისა დასაძრახავი,
მით საქართველოს შენ დიდათ ავნებ, წამიდან წამზე ეკარგებოდა,
ის თქვენთან მბრძოლი სულაც არ არის, ცხადია, ესე დასანახავი. რაც საიმედო მხნე მეომარი, –
აწყურის ციხე სდგას მაღალ გორზე, ეგრე მიდიან ჩქარის ნაბიჯით. მტერი თანდათან ეძალებოდა.
შენ დაიჯერე, დღეს ჩემი რჩევა,
დასავლით დასცქერს მტკვარსა, მდინარეს, გაცილდებოდნენ აწ ბორჯომის ხევს, ირაკლიმ ნახა, რომ მტერი ცთილობს
ისევ დაბრუნდი, ჩემს სპას მოგანდობ,
თითქო გუშაგი გაფენილს ჭალას, შემოძვრენ, გაძვრენ, როგორც მპარავი, მეფისა სპითურთ ხელში ჩამწყვდევას,
შენ ითავადე, სპათა უძღოდე,
თვალსა ადევნებს მას სატრფო არეს. თქვენ თქვენი ქმენით, იმათ ვინ გასდევს? არა რა იყო აქ საიმედო,
სპასალარობას დღეს შენ დაგითმობ.
ოთხივე კუთხით კოშკი დარაჯობს, აგრე მაღლის ხმით წამოიძახა, მეფე არ ფიქრობს უკან დაწევას.
იმედი გქონდეს, რომ გაიმარჯვებ,
შემოცულია ქვის სქელ გალავნით, მუნ, ვინმე ერთმა, ჯარისა კაცმან, გაჭივრებაა და აქავ შვენის
მით შენი მეფე დაგაჯილდოებს,
გარშემო ვაკე, მტერსა ხელს უშლის, რომელიც იდგა მეფის შორ-ახლო, ჩვეულებრივად გამოიჩინოს,
ჩემგან მიიღებ დიდ საჩუქრებსა
მოეპაროს და შემოკრას სანგრით. მართალიც ჰკადრა, სთქვა ისი, რაც მან. ირაკლიმ ნიჭი დიდის სარდლისა
და საქართველო ძეგლსა აგიგებს.
გალავნის ირგვლივ პატნეზებია, გაკვირდა მეფე, შესდგა, შეჩუმდა და მტერთა იგი ცხადად უჩვენოს.
ასე ამგვარად მეფემ ტოტლებენს,
გადმოუყვია ტუჩი ზარბაზნებს, და მერმე თავი გარდააქნია, გააპოს ჯარი, მტრისა მომდგარი?
ხან თაფლი მოსცხო დასატკბობელი,
ას-ასი ერთად დაგრიალდება, სთქვა: „ვიცი, ვიცი, თვალწინ მიდგია – ამას ირაკლი ადვილად შესძლებს,
ხან ზეთი აცხო, დასაშუშავი,
საშინელს ცეცხლსა – მტერსა მოაშთებს. მათი აქ მოსვლა, რაც ნალიქნია”. მაგრამე მას სურს დიდი სახელი,
მაგრამ არა სთქვა რამ სანდობელი.
შიგან სავსეა ოსმალოს ჯარით, ეგ სთქვა და უცბათ თავის სანდო ცხენს ეგ შვენის მისგან და ამას ეძებს.
როცა დაატყო, მეფემ, არ იშლის,
სულ დარჩეულის მეომარებით, გაჰკრა მეფემან უზანგი ფიცხლად. ჯერ მისებურად ერთი შესძახა,
რუსის სარდალი შინისკენ წასვლას,
დიდ ძალი აქვთ მათ სარჩო, სურსათი. თითქო გავაზე წამოიქროლა, რაღაც ძლიერის და საოცრის ხმით,
უთხრა: „არ ვეჭვდი შენგან ღალატსა
იგიც დაცული რკინის კარებით. ასსა – უბრძანა თან დევნა მკვირცხლად. – ხრმალი ბიჭებო, აბა მაგ წუწკებს!
და მტრის საამოდ პირისა შეცვლას.
იქავ მინარე აღმართულია, მეფე სად მირბის, სად მიეშურა? – და დავეტაკოთ ერიშის რაზმით.
მე, როგორც მეფე, თუმცა არ ვრიდებ,
გარმოკიდული ჩუქურთმებითა, ტოტლებენს მისდევს, მალე მისწვდება, რაკი იგრგვინა ხმამან ირაკლის,
შენის მეფისგან ჩემზე სამდურავს,
მინარეთ მოლა ხალხთ ლოცვად იწვევს, ურჩევს, რომ იგი ისევ მობრუნდეს, თანვე დაელვა ხრმალმან მისის სპის,
მაინც ვსწუხვარ, რომ მისი სარდალი
მაჰმადის თქმულის კილო ხმებითა. ჩვენ ყური უგდოთ რას ეუბნება. მით ჩაერივნენ ოსმალოს ჯარსა,
ვერ გრძნობს დღეს ჩემის ერის საზრუნავს.
ნახა თუ არა რუსის სარდალმა, ტოტლებენ იხთის მეფის წინ ბოდიშს, შორს წაირეკეს ციხის და სოფლის.
დღეს შენი ქცევა გავს ცხადსა ნაქსოვს,
ეგ ოსმალოსა უცხო სიმაგრე, რომ უცნობელად მისა წავიდა, თუმცა გაფანტეს და გააბნიეს, –
რომლისგან ფერი შავის და თეთრის,
გავდა თუ სურდა ხელში ჩაეგდო, რა ექნა, ვითომც სხვა გზა არ ქონდა, მეციხვანენი ბევრნი იქ დასცეს,
სჩანს გასაგებად და განსარჩევად,
და მას მიმართა ადვილად, ადრე. მეტად ჯარს მტრისგან ვერ დაიცვიდა. მაგრამ ოთხმოცი მეფის ჯარისა
გამოსჭვრეტს სახე ნამდვილად მტერის.
მეფე ურჩევდა, რომ ციხისათვის – ჯარი რომ გაწყდეს, – მოახსენებდა, – გალავნის შიგნით ტყვედ შეიტაცეს.
აწე, რადგანაც გვტოვებ და მიხვალ,
გვერდი აევლო ორთავე ლაშქარს,
2020 წელი, აპრილი-მაისი ლიტერატურული მესხეთი 3
პოეზია
V. მეფე ირაკლი სამთავეს რიგზე დააბანაკებს.
ერთ გუნდს თვით იჭერს და საშვალ დგება,
ვინ გაუსწორდეს გმირსა ძალითა.
ვინმე მხედარმან ქართველთა რაზმით
დროს სატარებლად, სიცილით, თნევით:
მოდით! ფაშასა ნატრსა აუხდენ, –
გასტეხს მეორეს აძლევს ტახტის მემკვიდრეს, ამ დროს გაქუსლა ცხენი გაწვრთნილი, ორბელიანი და, თქვენ მომყევით.
მას დაიყენებს მარჯვენისა მხრით, მხედარსა არწივს უგავდა თვალი, ჩემთვის ავიღო ფაშის სამოსი,
გარემოხვეულს მტერს ვით შვენის – აძლევს რჩევას, სიმაგრეს. ბეჭებში იყო ცოტა წახრილი. ორბელიანსა მივსცე ბეგისა,
მესამე გუნდი ორბელიანსა თითქო თუ ელვა, მეხის მცემელი, მუხრან-ბატონსა კოხტა ბელადის
მიანდო ვითა, სარდალს გამოცდილს, უეცრად გაჩნდა ბელადის წინა, და სხვა სარდალთა მის შემდეგისა.
დღეს თუმცა მეფემ შემოიგერა და დააყენა იგი მარცხენით, საშიშარი და შეუპოვარი მე ჩავიცვამ რა ფაშის ტანთ საცმელს,
მტერი, მებრძოლი და დაამარცხა, აწ ელის მტერსა, ძალით შემოსილს. სახე მხედრისა ბელადს ეწყინა. ბეგის ჩავაცვათ ორბელიანსა,
მაგრამე მტერმა დღევანდლის ომი ტახტის მემკვიდრეს ქონდა ბრძანება, ბელადი შესდგა ორივ აბჟანდზე – ბელადის ჯუბას მუხრან ბატონსა,
გამოცხადებად ომის შერაცხა. ბოლომდი ომში არ გარეოდა, და გარდაჭიმა მკლავი ხრმლიანი, მის წელის სარტყელს კალდიმიანსა.
ხვალ-ზეგ მოელის მტერი ქართველზე და ბოლოს, როცა ნიშანს მისცემდნენ, სურდა ქართველი შვაზე გაეპო, თითო ფესი და თითო ჯონიო,
ომსა ფიცხელსა და გამარჯვებას, ახლისა ძალით მტერს დასცემოდა. მაგრამ მოქნევა დარჩა გვიანი. ვიცით სხვათაც აქვთ, ამით სავსე ვართ,
მით ესწრაფება ბრძოლისა ველზე გათავდა წყობა და მომზადება მოასწრო გურჯმა, ტანს მოაცილა მით წარმოვადგენთ თათრის და ლეკის
ახლის ჯარისა შემოერთებას – და ისიც იყო თათარი ლეკით, თავი ბელადის ამპარტავანი, ჩვენთა მებრძოლთა სარდალთ წინამძღვართ.
ექვს ათასს თათარს ლეკითურთ, ექვსი ათასი მტკვარისა ხიდზე ისი დააგდო, სხვას შეუტევა, როცა მივიდეთ ტფილისის ახლო,
მუნც ქართველნია მცირის ომითა, შემოდგა ფაშით, ბელადით, ბეგით. მოაძებნია მსწრაფლად სავანი. მოვეწყოთ, თითქოს თათრისა ჯარი
რომ შეიქციონ მტერნი ეგრე სურთ. რა გამოლაგდა ჯარი მტერისა, და თანვე, რაკი დასძახა ხაფად, და შეუთვალოთ ჩენსა სასახლეს
ეგ კარგად იცის მეფე ირაკლიმ. ღამის სიბნელე წამოეფინა, ხიდსა მიმართეს გარდასახვეწად, სპარსეთი არის ჩვენი საზღვარი.
ვერ გააპარებს მტერი მზგავს საქმეს, ნახეს, არ იყო დღეს დრო ომისა, მტკვარისა ფონი ვეღარ იპოვნეს, სულ საქართველო ხომ ჩვენ დავიპყრეთ,
არ დარჩენია მოუხსენებლად, დასდგეს კარავი, იჩინეს ბინა. შეგროვდა ჯარი ხიდზე თუ არა, რაკი ირაკლი ჩვენ ხელთა არი,
ამ ხიგალსა და მისსა მოანბეს. ქართველთ ბანაკთა და მტკვრისა შორის, გახვთა საშინლად ერთი ხრიალი, დაგვემორჩილა, მან ჩაგვაბარა
მეფესა ახლდა სამი ათასი, გართხმული იყო ცოტათი ჭალა, ჩაინგრა ხიდი, ჩაღუპა მტერი, ქალაქი, დაბა, სულ მთა და ბარი.
მათგან ათასი ზოგი დაჭრილა, მუნ დაბანაკდა ჯარი მტერისა, შესაბრალ იყო მათი ღრიალი. აგრე ინებე, ჩემო ხელმწიფევ,
ზოგი მომკვტარა ხელ და ხელ ომში, იქ შეიკრიბა თავისი ძალა. აქ ერისთავმა პირველ აღაბაბ, მას მოახსენა ორბელიანმა,
ზოგი სურსათზე შორს გაგზავნილა. ვსთქვათ სიმონიცა, მუხრანთ-ბატონი, მაგრამ შემდეგში ესეც დავმატოთ,
მაშ ხელად დარჩა ორი ათასი, ხუდიამ მათთან ბორჩალოელმან ინებოს თქვენმა ცნება მზიანმა.
მაგრამ ამ რიცხვში ეგ იყო ძნელი, VII.უკანასკნელი ომი ქნეს საქმე ქების, დღეს მოსაგონი. ესენი ყველა ჩვენ მივაწვდინოთ
ათასსა კაცსა ბორჩალოს თათრებს, რომელთაც მტერთა ადრე შეუჭრეს ტოტლებენს, თქვენზე გულით მომდურავს,
იჭვი ჰკრეს მტრისთვის შეეწყო ხელი, ალიონიდან მტრისა ლაშქარმა ხიდის ყური და მისი ისარი, დარწმუნდეს იგი თქვენსა ძლევასა,
რაღა ბევრი ვთქვათ, მტრის ქვეყანაში სროლა დაუწყო ირაკლის სპასა, მით აღასრულეს მეფის ბრძანება, იცვამს ხვანთქრისას ნაცვამს, ნახურავს.
ერთიათასით ექვსსა ათას მტერს მზემ აიწია, კარგა მაღალზე მათი სახელიც უკვდავი არი. და შეუთვალოთ მასთან პატივით,
ვითარ ებრძოლოს მეფე ირაკლი? და ქართველები არ სცემდა ხმასა. რაც ვერ მოასწრო ხრმალმან ქართველთა, რომ უკაცრავათ, გვიან უგზავნით,
ვით მიწვდეს ღონეს, ქების შესაფერს. მით დაიმედდა ქართველთა მტერი, ყველაი ჩანთქა მტკვარის მორევმა, ალაფისაგან მისგან რგებულსა
მაშ, როგორა ქნას, დასთმოს ირაკლიმ, ამაყმა ფაშამ გასძახა ბეგსა, გლოვა დაუდგა ქართველთა მტერსა, ცოტა სარგებელს თათრების თავნით.
ველი ბრძოლისა, მტრის სასახელოდ? ხელთ ვიგდეთ სწორეთ მეფე ირაკლი, იხარა მასზედ მისმა მომრევმა. აბა, მისმა მზემ, წამოიძახა
მას არ ინებებს, ეგ გმირი მანემ, შიში შესწამა წინააღმდეგსა. მხნემან ხუდია ბორჩალოელმან,
სანემ არ მოსდვან ჯაჭვი საყელოდ. მაშ რაღა დარჩათ? ურთიერთაში, იმან, რომ ჩვენთვის სისხლი დასთხია
აქვე ირაკლი მისვე სეულად რომ ქართველები ხელთ აიყვანონ, VIII. ჭორი და იგი შესვა ასპინძის ველმა.
მსწრაფლ გამოიჩენს საგმირო ნიჭებს, ან დღემდინ რაცა აწყინეს თათრებს, არ თუ ფაშისა, ძვირფასსა ჯუბას,
სანემდის მტერსა რისხვას არ დასცემს, დღეს კი ერთბაშათ ქართველთ ანანონ. მტრისგან მტერული მტერსაც კი მოსწონს, არცა მივართმევ იანჩრის კონტრას,
გზას არ შეუცვლის მის თქმულს ნაბიჯებს. შესძახეს თათართ და მიემართენ, მაგრამ მტერ-მოყვრის ღადრად მორთული, რადგან მტრის ხელში ჩაგვტოვა იმან,
უბრძანა სარდალს ორბელიანსა: სადაც ქართველნი ირაკლის ახლდეს, ნამუსისაგან საგმობელია, საითაც უნდა იქეთ მიეთრას.
ჯარს წინ გაუძეხ, როკეტისა გზით, მაშინ თქვენს მტერსა, ისეთი მოხვდეს, მას არ იკადრებს მაღალი სული. აგრე, როდესაც შემდეგ იმისა,
ასპინძს მიმართე, გარდუხვეველად, როგორიც ცეცხლი თათრებს მოამთეს. ნახეთ, ვიღაცა ღადარს1 რა უთქვამს, მეფე თავის მხლით შეექცეოდა,
არ მოიხედო არას მიზეზით. სულ წინა რაზმი თათრის და ლეკის, ვითომც თათართა ირაკლის ჯარი ქართველთა მტერი ვიღაც ოხერი,
ზურგით მოჰყვები შენსა სასარდლოს, ცხენ-კაცი ერთად მიფშვნეს, მიჟლიტეს, სულ დაამარცხეს და დაირჩინეს, ტფილისს ქუჩაში დაეთრეოდა.
მტერი დამიწყებს მე კინკლაობას, თუმც ექვსჯერ რაზმთა წამოინაცვლეს, ირაკლის სისხლით შეღებეს ტკვარი. ამან მოფინა ხმა ირაკლისთვის,
არამც არ შეცთე, არ მომეშველო, ექვსივე თითქოს კლდეს შეანარცხეს. მკითხველი კარგათ მიხვდება ამას, ამბობდა ქართველთ დამარცხებასა,
ჭახრაკს შეუშლი იმათ ხელობას. ნახეს თათართა, იმუსრებიან, რა ჯოჯოხეთის ტანჯვა დამდგარა, მაგრამ ირაკლის ღმერთი აძლევდა
როცა შეუტყვეს აწყურის ჯართა,
გაუდგა დავით როკეტისა მხრით,
ასპინძის ბრძოლა. ნახ. სევერიან მაისაშვილისა
წინ დაუარა ორიათასმა,
ყელი უხვედრა იდუმალას გზით.
მეფე ჩამორჩა თავის ჯარს ზურგით,
იმ აზრით, რომე მდევარმა მტერმა
არ შეაჩეროს სვლა მისის ჯარის,
დაიცვას მისმა ბრძოლა ძლიერმა,
და ეგრეც იყო სამდევარი მტრის
საომრად ქართველს წაეწეოდა.
ჩაერეოდა მეფე მხლებელით,
და მტერი უკან გაიქცეოდა.
მაგრამ როგორღაც ორბელიანი
თავისა სპითა დაატრიალეს,
მოულოდნელად მეფე ირაკლის
გამოქცეული გულზე ატაკეს.
„ეგ რა ანბავი” – მეფემ შესძახა,
ირაკლის ჯარი გამოქცეული?
ჯერ ხომ ცოცხალსა ბრძოლა მიძლია,
მაშა ვინ მნახოს გაწბილებული?
„აბა, ბიჭებო! უბრძანა მხოლოდ,
თვის შინაყმებთ და შვიდცა ხევსურსა,
ხმალი ხელში და მე გამომყევით,
ეგებ ვასრულებ ქვეყნის სამსახურს. და ქართველებსა ვერა დააკლეს, როს სასახლეში ამბავს მალვიდნენ, ქართველთა მტერზე გამარჯვებასა.
თუ აგრე არის თქვენ იყავთ მოწმად, პირი იქციეს, დათმეს ერიში, რომ დედოფალი არ მოკვდეს ჩქარა. რაღა ბევრი ვსთქვათ: ბოლოს მოვიდა
რომ გული, ღონე, არ დამიშურავს, რაცა სწადოდა იგი ვერა ჰქნეს. აღელდა ერი, ვაი-ვაგლახით, გამარჯვებისა მახარობელი,
და თუ დღეს ჩემი გათავდეს ზრუნვა, მაშინ კი ლეკმა კოხტა ბელადმა, რაღა დაფარავს დიდს უბედობას? სახლიდან სახლზე გარბის მთხრობელი,
რაც სამშობლოსთვის სისხლში მიცურავს. გამბედოვნებით თავი იჩინა, რაღა მოვგვაროთ გლახ საქართველოს, სამადლობელსა პარაკლის სძღვნიან,
თქვენ გარდაეცით, ვინც ვერ შეხედოს, იძახის: „ანუ სახელს გავიტან, ვინ დაასუსტებს მტერთა მძლეობას? შემოსილნი სდგეს, შიგ მღვდელთ მთავრები.
დღეს მეფის თავის განწირულობას, ანუ არ მივალ ცოცხალი შინა.” ამ უბედურს ხმას ეგ დაემატა: მეფე შემოდის ქალაქში ჯარით,
ვითარ შეიტკბოს მტრისგან სიკვტილი, უკანასკნელი სიტყვა ბელადსა ტკვარის ზვირთებმა სასახლის გვერდით და მიემართვის ჯერ ეკკლესიას,
მით დაუმტკიცებს ერს ერთგულებას. თითქო ნანატრი ისე აუხდა, დამღვრჩალი ხალხი ერთობ გარიყა, იქ დაიჩოქებს მაცხოვრის წინა,
მაშინ შესძახა ერთი მწარის ხმით, მაშინ, როდესაც გავიდა ხრმლითა, თქმული მართალს ჰგავს, სხვას რაღას ვიტყვით. იხდის მადლობის ის მეტანიას.
თითქო დაქუხა და დასცა მეხი, იწვევდა მებრძოლს და ხმითა ქუხდა. ხმა რომ გავარდა, რომ ქართველები პარკიდან იღებს ალმასს, მარგალიტს,
მივარდა მტერსა, გასტეხა რაზმი, „აბა, ერთგულნო! ხმალი მაგ წუწკებს”, – ზემოთ თათრებმა სულ დაამარცხეს, ხატთა შესწირავს მსასოებელი,
სისხლის ღვარს ადენს ხმლითა ნაჩეხი. მაშინ კი იცვნეს, ეგ იყო მეფე, რაღა თქმა უნდა, ხალხი დარწმუნდა, მიერ გამოდის, თავის ერს ნახავს,
წაწვდა ერიშით სპა, ირაკლისა, ვით ხმა ირაკლის – ძლევას აუწყებს. ბევრი დამღვრჩალი რა თვითვე ნახეს. მათ მოიკითხავს მეფე მძლეველი.
მას თუმცა მტერმან არ დაუთმინა, თავ-განწირულსა, მეფეს დაესწრნენ. მაგრამ ეგ იყო გასაკვირვალი: მერმე გამართა მეფემ ნადიმი,
მაგრამ ქართველთა ხრმალთა ელვასა, აქაც ის შვიდნი, თქმულნი ხევსურნი, ცოცხალმა მკვტარი ძმამ ძმა ვერ იცნო, დიდხანს ალხინა მისნი ერთგულნი,
ვეღარ დაუდგნენ მებრძოლნი წინა. დიდათ საქებრათ მათ შეასრულეს, მამამ კი შვილი ვერ განარჩია, გასცა სულთათვის ომში დახოცილთ,
ეგ რომ ენახა რომის კეისარს, მეფის და ქვეყნის კვლავ სამსახურნი, ვერც ერთმა მისი ვერ გამოიცნო. მისცა, აღავსნა ქვრივ-დედა-წულნი.
ივლიოზს, მხნესა ისპანთ მებრძოლსა, სასარდლო მეფის, აგრეთვე მხნენი, ირაკლის ღმერთი, სიმხნე და ერი
ის იპოვნიდა მეფეს, ირაკლის, მხედარნი – დავით ორბელიანის,
სიმხნით უმაღლესს არცთუ მის ტოლსა. ორნივე მედგრად მტერთა ებრძოდენ, IX. მეფე თავს იქცევს მტრის წინააღმდეგ ყოვლით ფარავდა,
დღესაც საქებრად მეფის და ერის
დაუმარცხებლად ჯარი ჩასაფრა,
შორის ასპინძის სერთა და გორებთ,
ვერ წაეხმარა ჯარი მარჯვენის,
ეგ რისგან შეხვთა ტახტის მემკვიდრეს, სარდლებთან ასპინძის ომი ეგრე გათავდა.
*
იქედან მტერთა რასაცა ავნებს როგორაც მაშინ, ეხლაც არ ვიცით, მხნეთა მეფეთა ხსენება ერს მუდამ აკმაყოფილებს,
ეხლა ცოტა ხნით ეგ აქ დავსტოვოთ
კვლავ ვნახავ მისგან, კვლავ გავიგონებთ. კმარ იყო ისიც, რაცა ირაკლის მამაპაპათა ნაქნარნი – შვილებთა
და მივუბრუნდეთ ისევ ირაკლის,
მადლი ფარევდა მოვლენილი ცით. დაგვაძმობილებს,
ვნახოთ, თუ ამ დროს, იქ ის რასა იქმს,
პირველ სიკვდილმან კოხტა ბელადის
VI. მეფე ირაკლი და თავ-განწირვით ქართველთ ერიშმა,
მას შევადაროთ ჭორი სასახლის.
იქ მეფეს სძღვნიან მისნი ლაშქარნი
მათისა ზნისა მიყოლა – სამშობლოს
შეგვამკობინებს,
ერთობ მოშალა ჯარი მტერისა,
გაყოფს მას გუნდად, ყოვლის მხრივ დაჰკრა ქართველთა შიშმა.
დიდსა ალაფსა, ხონთქრის ჯარისას, გარდავიწყება იმათი – მალე სჯულს
შეგვაცვლევინებს.
იგი ისევ მის ჯარსა ურიგებს,
თავის მცირე ჯარს დამარცხდა მტერი და მიტრიალდა,
დაადგა მხოლოდ გაქცევის ღონეს,
ნიშნად მათისა გამარჯვებისა.
უბრძანებსთ მისთა დაახლებულთა, ზუგდიდი. ზსიემ 25020
მეფესა ჯარი თუმცა ცოტა ჰყავს, მრთელს დაღისტანში კოხტა განთქმული, 1895 წელსა, თებერვალი 12
მაგრამ საომარს წყობას არ აკლებს, სიმხნითა მისით და სიმსწრაფლითა, ქ.ქუთაისი
ვინ გაუბედავს ხრმალში რომ გაჰყვეს? 1 ღადარი ნაცარში. დამალული ნაკვერცხლები კი დამა-
გაჰყოფს სამ გუნდად, მაგ ცოტა ლაშქარს, ლული მტერი

დასაწყისი გვ. 1
ერეკლე მეორის სამხედრო
დაუშალე, მაგრამ ჩემი რჩევა არ მიიღო”.
ერეკლე ქართველთა ჯარით მდ. შავი
წყლის („ბორჯომკა”) გაყოლებით აწყური-
საკენ დაიძრა. ტოტლებენს თავისი რაზმის
ნახევარი და 6 ზარბაზანი სადგერში დაუტო-
ხელოვნება ასპინძის ბრძოლაში
ვებია და მეორე დღეს, უმოკლესი გზით, აწ- ვიდა საფრიდან და თურქებს უკან დასახევი
ყურისკენ წასულა. „მოკავშირე ძალები 1770 ტაქტიკური თვალსაზრისით, არასწორად ორ- ხებ შეგიძლიათ მოახსენოთ მას”
განიზებულმა ალყამ მარცხი განიცადა. ...მან (ერეკლემ) თურქ ტყვეთა დაკით- გზა მოუჭრა. მტერი ხიდს მოაწყდა. ხიდი რომ
წლის 17 აპრილს ბორჯომის ხეობის გავლით დაკავებული დახვდა, გადაცურვის იმედით
მიმავალ გზაზე საკირესთან შეერთდა და სათანადო ლიტერატურის გაცნობით ირ- ხვით და ადგილობრივი ქართველების სა-
კვევა, რომ აწყურთან ტოტლებენის ღალატი შუალებით შეიტყო, რომ ახალციხის ფაშას მტკვარში გადაეშვნენ. ადიდებული მდინარე
შუადღისას აწყურის ციხეს ალყა ნაწილობ- ვერცერთმა მათგანმა ვერ გადალახა. ერეკ-
რივ შემოარტყეს”. „აწყურა ციხის შემოდგო- სურსათის უქონლობით არ შეიძლება აიხს- განზრახული ჰქონდა, გენერალ ტოტლებენს
ნას. საქართველოს ცენტრალურ საისტორიო ფეხდაფეხ უკან დასდევნებოდა და ბორჯომის ლემ დაუძახა დე გრაი დე ფუას და უთხრა:
მა ჩემი ნება არ იყო – წერდა ერეკლე გოლი- - „წადით და მოახსენეთ თქვენს გენერალს,
ცინს 1770 წლის 10 მაისს, – იმისათვის, რომ, არქივში დაცული ერეკლე მეფის განკარგუ- ვიწრო ხეობაში მთლად გაენადგურებინა. ეს
ლებები (1769-1770 წლებისა) ნათლად ადას- ამბავი და ახალციხის ფაშას ძალთა რაოდე- რაც თქვენი თვალით ნახეთ, უთხარი მას,
რადგან მტრის მამულს ვიყავით, უმჯობესად რომ არ გეღალატა, ერთ კვირაში ავიღებდით
ეს აღმოჩნდა: მათნი ქონებულნი, რომელნიც ტურებენ, რომ მეფე დიდ ყურადღებას აქცევ- ნობა მეფე ერეკლესთვის უცნობებია სოფ.
და რუსეთის ჯარის მომარაგების საქმეს და უდის ადგილობრივ მცხოვრებს, ვინმე იაკობ ახალციხეს-თქო, მე დავბრუნდები თბილისს
სოფლებით სურსათი აქუნდათ, სულ ჩვენ და თქვენი გენერლის მოქმედების შესახებ
მოგვეგროვებინა და შემდგომად მისისა, მათთვის სურსათის მიყიდვა ორგანიზებულ გზირიშვილს. ერეკლეს მთავარი ამოცანა
ხასიათს ატარებდა. ალ. ცაგარელის მიერ იყო, ახალციხეში განლაგებული ფაშას მთავა- ყველაფერს მის უდიდებულესობას იმპერა-
უკუეთუ უმჯობეს იქნებოდა, მივსულიყავით ტორს შევატყობინებო.” რუსეთის სამეფოს
ახალციხეზედ”. გამოქვეყნებული დოკუმენტებით ცნობი- რი ძალები თავისკენ მიეზიდა, რათა რუსეთის
ლია, რომ ერეკლე უსასყიდლოდაც აძლევდა ჯარს ბორჯომის ხეობა დაეტოვებინა. რუსე- წარმომადგენელი საქართველოში ანტონ
აწყურის ციხისთვის ბრძოლა დროის და- მოურავოვი ამ ბრძოლის მონაწილე, შემდეგ
კარგვა და შეცდომა იყო, რადგან რუს-ქარ- რუსეთის ჯარს სურსათს, ამიტომ სურსათის თის ჯარის წასვლით იმდენად გათამამდნენ
ნაკლებობის მომიზეზება ტოტლებენს მხო- აწყურის მეციხოვნეები, რომ ოსმალეთის წერს: „გამხნევებული 500 ცხენოსანი...გადა-
თველთა ჯარს საალყო ქვემეხები არ ჰქონ- ვიდა შეტევაზე თურქებისა და ლეკების წი-
დათ. ხოლო მცირეკალიბრიანი ქვემეხების ლოდ 19 აპრილს მოაგონდა, რათა ბრძოლის დელიბაშებთან (თავზეხელაღებული, კარგად
ველის მიტოვება გაემართლებინა. 13 მაისს გაწვრთნილი ვაჟკაცები, მეომრები) ერთად ნააღმდეგ, რომლებმაც იმ წუთშივე დაიწყეს
დახმარებით ციხის იერიშით აღების ცდა, უკან გაქცევა. ამ ბრძოლაში ერეკლეს ერთი
ბუნებრივია, უშედეგოდ დამთავრდებოდა. მეომარი მოუკლეს და სამი დაუჭრეს”. მტერ-
სანამ გარნიზონს საკვები, წყალი და გარე- მა კი აწყურის მიდამოებში დიდძალი მსხვერ-
დან დახმარების იმედი ჰქონდა, ციხის აღება პლი გაიღო. ნაწილი ადიდებულმა მტკვრის
დიდი მსხვერპლის გაღებასა და დროს ითხოვ- ტალღებმა დაახრჩო, ნაწილი კი ქართველთა
და. აწყურის ციხის აღების ალტერნატიული ხმლით მოისრა...”
გზაც არსებობდა, რომელიც მტრის ზურგში აწყურის მიდამოებში ბრძოლისას გან-
ღრმად შეჭრით და მეციხოვნე ჯარის მოწყ- საკუთრებით უსახელებია თავი ხევსურთა
ვეტით იყო შესაძლებელი. აი, რას შეეძლო რაზმს, რომელიც მეფე ერეკლეს მცველთა
ციხის გარნიზონის წინააღმდეგობის გატეხა. ბანაკში იმყოფებოდა. მეფის შემდეგ ამ ბრძო-
ასეთ პირობებში ციხის ალყა მცირე ძალითაც ლის ლეგენდარულ გმირად ასახელებენ სოფ.
შეიძლებოდა განხორციელებულიყო და გარე- კოლაგის მკვიდრს – ლუარსაბ ოთარის ძე ვაჩ-
დან დახმარებას მოკლებული მოწინააღმდეგე ნაძეს, რომელსაც მრავალი ბრძოლის გმირად
წინააღმდეგობას ვეღარ გაუწევდა. ერეკლეს იცნობდნენ. ამ გადმოცემის სინამდვილეს
გეგმა გაბედული და სწორი იყო, რაც შემდ- ისტორიული დოკუმენტიც ადასტურებს, კერ-
გომმა მოქმედებებმა ცხადყო. მას უნდოდა ეს ძოდ, მეფე გიორგი XII-ის წყალობის სიგელი
ციხე უკან მოეტოვებინა, მტრისთვის მოფიქ- ლუარსაბ ვაჩნაძისადმი, რომელშიც ვკით-
რების საშუალება არ მიეცა და დაუყონებლივ ხულობთ: „შენი სიყრმითაგან მრავალ ომებ-
მისი მთავარი სტრატეგიული პუნქტისთვის ში სახელოვნად გარჯა, მოკვლა და ტყვეთა
--- ახალციხისთვის დაერტყა, რა თქმა უნდა, მორთმევა, აგრეთვე ასპინძას, დიდად რომ
შესაძლებლობის შემთხვევაში. გაგვიჭირდა, ბატონს მამაჩვენს და ჩვენს წინ
სამხედრო ტაქტიკური თვალსაზრისით, სახსოვრად ხელის გამოღება თვით ჩვენის
აწყურის ციხის აღება არასწორად იქნა ჩა- თვალით უყურებდით, დელიბაშმა პირდაპირ
ტარებული. რუსთა მოქმედებიდან ჩანს, რომ შუბით პირის სახეზედ მძიმედ დაგჭრა, მაგ-
1770 წლის 17-18 აპრილს აწყურის ციხისთ- რამ როგორც მამაცობას შვენოდა, არ უმტ-
ვის ბრძოლა სამხრეთ-აღმოსავლეთის მხრი- ყუნე და თოფით ჩამოაგდე”.
დან მიმდინარეობდა. მტკვრის გაღმა არ იყო მიუხედავათ ქართველების ასეთი გმირუ-
არცერთი კაცი რუს-ქართველთა ჯარისა და ლი გამარჯვებისა, მეფე ერეკლემ ზოგიერთ
ახალციხიდან მომავალი გზა გადაუკეტავი მიზეზთა გამო ქ. ახალციხეზე იერიშის გან-
იყო. რადგანაც სრული გარემოცვა არ მო- ხორციელება ვერ გაბედა. ამრიგად ახალ-
ხერხდა, მტერს საშუალება ჰქონდა, ციხეში ციხის აღების გეგმა ჩაიშალა. ბორჯომის
შეეგზავნა დამხმარე ძალები საჭურვლითა ხეობით თბილისში დაბრუნება საშიში იყო.
და სურსათით. თუ ტოტლებენს ციხის აღება ლეკ-ოსმალთა ლაშქარი ჯერ კიდევ საბო-
ნამდვილად სურდა და ეს მას შესაძლებლად ლოოდ განადგურებული არ იყო და შესაძლოა
მიაჩნდა, მაშინ მას ციხეზე ალყა მთლიანად უკან გაბრუნებული ქართველები ბორჯომის
უნდა შემოერტყა და არა ნაწილობრივ. ხეობის ვიწრო გასასვლელებში გაენადგურე-
ერეკლე აწყურის გარემოცვის წინააღ- ბინათ.
მდეგი იყო. ამიტომ ტოტლებენის ჯიუტი ალ. სლოვანსკი, ო.ქოჩაკიძე, ი.ჩიკვაიძე - ერეკლე მეორე და ტოტლებენი მეფე ერეკლემ აწყურშივე შეიტყო ად-
საქციელის გამო ხელი აიღო საკუთარ ინი- გილობრივი (ქართველი) მოსახლეობისაგან,
ციატივაზე და იძულებული გახდა, საქმე კერძოდ კი ნიკო ბერიძისაგან (ნიკოლოზ
რუსი სარდლისთვის მიენდო. როგორც მე- ბერიძე წარმოშობით ჯავახეთიდან – სოფ.
ფის წერილებიდან ჩანს, ტოტლებენს პირობა კოთელიიდან, რომელიც მეგზურობას უწევ-
დაუდვია, რომ ციხეს დაუყონებლივ აიღებდა. ამასვე იმეორებდა ლვოვიც, რათა რუსეთის ქართველებს თავს დაესხნენ. ადგილობრივი
მთავრობის თვალში აწყურიდან დაბრუნება მოსახლეობის გადმოცემით, მტერმა პირველი და ქართველთა ლაშქარს და თრიალეთზე
შესაძლებელია, მეფემ ჯერ კიდევ არ იცოდა გავლით ქართლისაკენ მიჰყავდა ისინი), რომ
რუსეთიდან ჩამოტანილი ზარბაზნების სა- გაემართლებინა. ღალატი აშკარად ჩანდა. თავდასხმისთანავე 70 ქართველი მოიტაცა,
ამის დასამტკიცებლად, გარდა ზემოხსენებუ- ციხეში შეიყვანა და დახოცა. ახალციხის ფაშას ბრძანებით აწყურის ციხის
ცეცხლე შესაძლებლობები და მიენდო კიდეც მოსაშველებლად წამოსულან ახალქალაქისა
ტოტლებენის დაპირებას. ერეკლე წერს, რომ ლისა, მოვიყვანთ ორ მაგალითს, სადაც მოთ- გათამამებული დელიბაშები აწყურის გზა-
ხრობილია ერეკლე მეფესა და ტოტლებენს ზე შეჯახებიან ქართველებს „... გზასა ზედა და ხერთვისის მეციხოვნე იანიჩრები, რომ-
„ტოტლებენმა პირობა დასდო ჯარში, რომ ლებსაც დავალებული ჰქონდათ ასპინძის
მტერს დღესვე ციხეს წავართმევო, და ეს ვერ შორის უკმაყოფილების გამომწვევი მიზეზი შეემთხვა მეფესა მხედრობა დელიბაშებისა,
და ხაზგასმულია ის, რომ არსებული დროის- რომელსაც სძლო მეფემან”. მეფე ერეკლემ მიმართულებით ქართველებისათვის გზები
შევიტყვეთ – ვერ შეძლო თუ არ ინებაო”. რად- შეეკრათ, ნაწილი კი აწყურის მეციხოვნეებს
განაც ციხეზე მისასვლელი გზა გადაკეტილი თვის რუსეთის მთავრობა ორმაგ თამაშს ეწე- ლაშქარი სამ ძირითად ნაწილად განალაგა
ოდა: „ხოლო შთააგდეს შური ბოროტთა კაც- აწყურის მიდამოებში, სოფლების საყუნეთი მიშველებოდა: „...ცუდი საქმე მოელოდა ქარ-
არ იყო, ახალციხის ფაშას უსარგებლია და თველ ჯარს. იგი ეხლა ხაფანგში მომწყვდე-
18 აპრილს 2000 კაცი შეუგზავნია ციხეში. თა და უზიდავდნენ ღრაფ ტოტლებენს ავსა - ტყემლანას ტერიტორიაზე. პირველ ნაწილს
სიტყვასა”. ასევე რუსეთის ელჩის ლვოვის ალექსანდრე ციციშვილი უსარდლა და ხიდი- ულივით იყო, ამიტომ ახალციხის ფაშა გათა-
ტოტლებენი უკან დახევის სამზადისს შეუდ- მამდა და იმედი ჰქონდა, ერეკლე ეხლა ხელი-
გა, რამდენჯერმე აწყურის ციხეს ზარბაზანი წინადადება ერეკლე მეფისადმი: „ვინაითგან დან მარცხნივ ახლო მდებარე ტყეში ჩაასაფ-
თქვენსა და ღრაფ ტოტლებენს შორის შფოთი რა. ციციშვილმა მიიღო დავალება, როდის დან ვეღარსად წაუვიდოდა და ისე შეანანებდა
ესროლა და სურამისაკენ გამობრუნდა. ამ თავხედ შემოჭრას ოსმალეთში, რომ მთელ
სამი კვირის შემდეგ ერეკლე II რუსეთის რამე არს შთამოვარდნილი, თუ რომ ოსმალთ უნდა ჩაბმულიყო ბრძოლაში და რა უნდა
არ აეშლები და ერთს რასმე სამსახურს არ გაეკეთებინა. მეორე ნაწილს მეფემ თავისი სიცოცხლეში არ დაივიწყებდა. ქართველთა
ვიცე-კანცლერ გოლიცინს წერდა: „მე მოველ მხედრობას მთლად განადგურებას უპირებ-
და ღრაფს დიდად ვევედრე და ჩემი თავი ვითა დაანახვებ იმპერატრიცა ხელმწიფე ეკატერი- ვაჟი – გიორგი ჩაუყენა სათავეში და ხიდიდან
ნას, უთუოდ ღრაფი შეგასმენს და არ ვარგაო. მარჯვნივ სამი ვერსის (3200 მეტრი – სოფ. და, ხოლო თვით მეფეს ტყვედ წაყვანას”.
ერთი მისისა კომანდის აფიცერი ეგრეთ კა- ამრიგად, ლეკ-ოსმალთა ჯარს განზ-
მანდაში ვაძლივე და მრავალს ვევედრე გა- ამის რჩევით განიგულა მეფემან აშლა”. საყუნეთის მხარეს) მანძილზე განალაგა. მე-
პატივმოყვარე გენერალს სურდა რუს- სამეს თვით ერეკლე სარდლობდა. მეფე წინ რახული ჰქონდა ქართველებისთვის ასპინ-
მობრუნებას მტერზედ... იმ ჩემს ვედრებაზედ ძის ხეობაში გზები შეეკრა, ერთი მხრიდან
ორი ზარბაზანი ამოაბრუნა და ერთს მაღალ ქართველთა მთელი ჯარი და თვით მეფე წაუძღვა თავის რაზმს, ხიდიდან ოთხი ვერსით
ერეკლეც უსიტყვოდ დამორჩილებოდა მის (4264 მეტრი) უკან დაიხია და მოწინააღმდე- – ახალქალაქ-ხერთვისის მეციხოვნეების
გორაზედ აიტანეს, რომელიც დიდად შორევ- დახვედრით, ხოლო მეორე მხრიდან – აწყურ-
და მტერზედ, მუნითგან 4 - 5 ზარბაზანი ეს- მიერ დასახულ მცდარ გეგმას და ბრძანებებს. გის პირველი დარტყმის მისაღებად გაემზა-
ერეკლე არ იყო ისეთი სარდალი, რომ ტოტ- და. ახალციხის ნამირ ფაშას მიერ გამოგზავ- ახალციხის ჯარების შეტევით. მოწინააღმ-
როლა და გაბრუნდა, და აღმითქვა, რომ აქავე დეგე მეფე ერეკლეს ფეხდაფეხ დადევნებია.
ახლო ერთს ბალახიან ადგილს ჩამოვხდებიო ლებენის სურვილები ბოლომდე გაეთავისე- ნილი თურქთა კარგად შეიარაღებული მხედ-
ბინა. ბოლოს მეფის პრინციპულმა გადაწყ- რობა აწყურის ციხის მხრიდან, ერთ დროს ამის შესახებ ისტორიკოსი ომან ხერხეულიძე
და ამ სახით გამობრუნდა”. წერს: აწყურის მიდამოებში „ ...იქმნა ბრძოლა
ტოტლებენის მიერ ბრძოლის ველის მი- ვეტილებამ, გაელაშქრა მტერზე, ტოტლებენი ერეკლეს ბრძანებით აგებულ ხიდს მოადგა.
აიძულა, უკან გამოჰყოლოდა. მეფისთვის მცირე ყოყმანის შემდეგ მტრის ჯარმა ხიდი ფიცხელი, ვიდრე სამ საათამდე და ლეკნი და
ტოვებას ქართველთა ლაშქარში უწესრიგობა ოსმალნი უკუდგნენ სიმაგრეთა და რუსნიც
მოჰყოლია, ხოლო მტერი გამძვინვარებულა. ისიც გასაგები გამხდარა, თუ რატომ უღალა- გადაიარა და მდ. მტკვრის მარჯვენა მხარეს
ტა ტოტლებენმა აწყურთან. ფრანგი კაპიტანი გადავიდა. როდესაც მათ ჩვენი ძალები ვერ შემოვიდნენ ხეობაში სამშვიდობოს და ამი-
„ეს გამოპარვა იარანალისა, – წერდა ერეკლე სა შემდგომად მეფე ირაკლი აიყარა მასვე
გოლიცინს, – ჩვენმა ჯარმა რა სცნა, დიდსა დე გრაი დე ფუა ამის შესახებ წერს: უკან დაბ- დაინახეს, გზა გააგრძელეს სოფ. ტყემლანას
რუნებულმა ტოტლებენმა „იქიდან (სურამი- მიმართულებით და პირდაპირ ერეკლეს რაზ- დღესა (19 აპრილი) და წამოვიდა ჯავახეთის
და გამოუთქმელსა დრტვინვასა მიეცნეს. და მხრისაკენ მინდორზედ, გამოვლო აწყურიდამ
მტერთა, რა იხილეს და სცნეს, დიდად განიხა- დან) ერეკლესთან მე გამგზავნა და დამაბარა: მის განლაგებას მიადგნენ. გაიმართა ფიცხე-
„პური გამომელია და ქართლში დავბრუნდი ლი ბრძოლა. 12 ვერსი (12792 მეტრი) და ამას ღამესა მუნ
რეს სიმხნე მიიღეს”. ერეკლეს მთელი სიმკაც- დაივანა.
რის გამოყენებით მოუხერხებია ქართველთა მის საშოვნელადო. ერეკლემ ცივად მიმიღო”. ორივე მხარე თავგანწირვით იბრძოდა. ამ
მან სთქვა: „მე კარგად ვხედავ იმ მიზეზს, რის- დროს გიორგი ბატონიშვილი თავისი რაზმით ახალციხის ფაშას ქართველთა მოქმედება
ლაშქარში დისციპლინის აღდგენა და ციხი- მხედველობიდან არ გამორჩენია. 1770 წლის
დან უკან დაუხევია. გამხნევებული მტერი თვისაც მიღალატა და მიმატოვა გრაფმა. მას თავზარდამცემი ყიჟინით ჩაერთო ბრძოლაში.
იმედი აქვს, რომ ამ ომში ოსმალები ბოლოს მოულოდნელ დარტყმას ვეღარ გაუძლო ოს- 19 აპრილს ახალქალაქისა და ხერთვისის
შეტევაზე გადმოსულა, მაგრამ ქართველთა ციხეებიდან 1500 მებრძო-
კონტრშეტევით დამარცხებული ისევ ციხეს მომიღებენ... თუ თქვენ ჩემთან დარჩებით, მალთა ჯარმა. როდესაც ციციშვილმა დაინა-
თქვენი თვალით დაინახავთ, როგორ გაუც- ხა, რომ თურქთა ჯარი შედრკა და ერეკლემ ლი გამოიყვანა, რათა გზა
შეფარებია (იქვე,62). ამრიგად, სამხედრო

რუვდება იმედი გენერალს. შემდეგ ამის შესა- მოწინააღმდეგე ხიდისაკენ უკუაქცია, გამო- გადაეჭრა ერეკლე მეფის
 ლაშქრისათვის ასპინძას- რომელიც შუა მაღლობებზე განლაგდა, მარჯ- ლების სიმჭიდროვე და თავისუფალი მანევრი- იასე ერისთავი.
თან. ადგილობრივი მოსახ- ვენა ფრთას – გიორგი ბატონიშვილი, რომელ- რების შეზღუდვა. მოწინააღმდეგის რიცხობრივი რაოდენო-
ლეობის გადმოცემით, ახალ- საც მეფისაგან ნაბრძანები ჰქონდა, თავისი მოწინააღმდეგის რიცხობრივმა სიჭარბემ ბა ისტორიულ მასალებში სხვადასხვანაირა-
ციხისა და ხერთვისის მე- ლაშქრით თავდაპირველად ბრძოლაში მონა- თავისი გაიტანა და ქართველთა ცენტრა- დაა მოცემული. ნ. ბერძენიშვილის გადმოცე-
ციხოვნეებს აწყურისაკენ წამოსვლის დროს წილეობა არ მიეღო, მას თავისი ძალები გა- ლურ დაჯგუფებას ახალი რაზმებით შეუტია. მით – 4000, ო.ხერხეულიძის – 6000, გ. ქიქო-
საშინლად დაურბევიათ გზის პირას მდებარე ჭირვების დროს ან იერიშის განვითარებისათ- დავით ორბელიანმა გააძლიერა მარჯვენა ძისა და ვ. მაჭარაძის – 8000. მიუხედავად იმი-
ქართველების სოფელი ნიჯგორი. ამ სოფლის ვის უნდა გამოეყენებინა, როგორც რეზერვი, ფრთიდან ცეცხლის დაშენა. ერეკლე II-მ მებ- სა, რომ ო. ხერხეულიძე აღწერილი პერიოდის
მოსახლეობა ახლომახლო გამოქვაბულებსა მარცხენა ფრთაზე კი დავით ორბელიანი იმ- რძოლებს სიტყვით მიმართა: „... მხნენო ქარ- მემატიანეა, სანდოობის თვალსაზრისით, ვ.
და ხევებში შეხიზნულა. სოფლის თავკაცის ყოფებოდა ზაალ ორბელიანთან ერთად. თველნო, ეს ამისთანა გაჭირვებული ომი ჩვენ მაჭარაძის მიერ მოძიებული დოკუმენტები
დიმიტრი ლონდარიძის ხელმძღვანელობით ქართველ მებრძოლებს პოზიციები ჯერ თავზედ პირველი არ არის. კარგად გაარჩიეთ, უფრო სარწმუნოა.
მამაკაცები შეკრებილან და მტერთან სამკ- კიდევ ბოლომდე არ ჰქონდათ დაკავებული დაინახეთ, რა სიკვდილის ლხინი არის დღეს! ტყვედ ჩავარდნილი რამდენიმე მეთაურის
ვდრო-სასიცოცხლო ბრძოლა გაუმართავთ. ასპინძის მაღლობებზე, რომ თურქთა რაზ- ვიომოთ სიკვდილამდის, რომ ჩვენი ზურგი ჩვენებით, რვაათასიანი კორპუსიდან 4000-ზე
ახალქალაქისა და ხერთვისის მეციხოვნეებს მებმა გადმოსვლა დაიწყეს ხიდზე, რომელიც მტერმა არ ნახოს ... მეც აქ თქვენში ვიმყო- მეტი მებრძოლის ველზე დაღუპულა, ასობით
რადგან ნაბრძანები ჰქონდათ ქართველთა მტკვარზე იყო გადებული. ერეკლემ განგებ ფები. ამ გრძნობით წარმოთქმულმა სიტყ- მებრძოლი წყალდიდობით აზვირთებულმა
ლაშქრისთვის ასპინძასთან გზები ჩაეკეტათ, აცალა მოწინააღმდეგეს ხიდზე მებრძოლთა ვებმა მებრძოლთა მორალური მდგომარეობა მტკვარმა დაახრჩო. დაღუპულა მოწინააღ-
სოფელ ნიჯგორს მალე გასცილებიან, რითაც გადმოყვანა, რათა თავისი ტაქტიკური ჩანა- გააათკეცა იმ დონემდე, როცა თავდადება და მდეგის კორპუსის სარდალი; 12 სანჯაყის
სოფლის მოსახლეობას საფრთხე ასცილებია. ფიქრი განეხორციელებინა (ვიწრობებში ძა- სამშობლოსათვის სიკვდილი, თუ შეიძლება მფლობელი; ყულიანის, კარცხლისა და ოლ-
მეფე ერეკლეს ბრწყინვალე სამხედრო ლების მანევრირების შეზღუდვა - დ. მ.) მოწი- ითქვას, ნეტარებად მიაჩნია ადამიანს, მით თისის ფაშები. ერეკლე II პანინისადმი გაგზავ-
ნიჭი სოფ. იდუმალასთანაც გამოვლინდა. მან ნააღმდეგემ მთლად აავსო გრძელი და ვიწრო უმეტეს, უმრავლესობამ იცოდა ერეკლე მე- ნილ წერილში მოკლულთა შორის ასახელებს
მტერს ცხენოსანი რაზმი შეაგება. მოწინააღმ- ვაკე მტკვრის მარჯვენა სანაპიროზე. ფის ბრძოლის ამბავი. – თურქთაგან: არტანბეგს, ბექირბეგს, გოლა
დეგე შედრკა. მეფემ ბრძოლაში ახალი რაზმე- დაღამდა, მცირე ნაწილი ლაშქრისა მარ- ქართველებმა მაღლობებიდან იერიში ფაშას, შავშეთის ბეგს და სხვა. ლეკთაგან:
ბი ჩააბა. ქართველები მოხერხებული მაღლო- ცხენა ნაპირზე დაბანაკდა და ბრძოლა შემ- მიიტანეს. მეფის საოცარი მამაცობითა და ათასისთავს – მალაჩილას (კოხტა ბელადი),
ბი ადგილებიდან უტევდნენ ოსმალებს. ისინი დეგი დღისათვის გადაიდო. მეფე ერეკლემ, სიმარჯვით აღტაცებაში მოსული ცხენოსანი უსუფ ბელადს, ჰაჯი მამედ ბელადს და სხვა.
თავგანწირვით იბრძოდნენ და არ სურდათ, გაითვალისწინა რომ მტერს ახალი მაშველი ჯარი უმოწყალოდ ჩეხდა მოწინააღმდეგეს. დაღუპულად თვლიდა მეფე ყუმუხის მთავრის
ბრძოლის ველი ქართველებისთვის დაეთ- ძალები შეემატებოდა, ამიტომ 19 აპრილს მდ. მემატიანის გადმოცემით, „ერეკლემ გასწირა შვილს, სულთნის მიერ წინასწარ თბილისის
მოთ, მაგრამ ქართველ მებრძოლთა ახალი მტკვარზე ხიდი აყარა. მტკვრის მარცხენა თავი თვისი და ეკვეთა ფიცხლად ვიდრე სიკვ- ფაშად დანიშნულს, რადგან ამ უკანასკნელის
ძალების ბრძოლაში ჩაბმამ შედეგი გამოიღო. მხარეს მტრის ლაშქრის ნაწილი და მაჰმადი- დილამდე და იყვნენ მეფისა თანამყოფნი ქარ- ცხენი მეფეს მიჰგვარეს. ერეკლე II-სა და მის
მტერი ერთმანეთში აირია და თავს გაქცევით ანი მოსახლეობით დასახლებული მრავალი თველ-კახნი მხნედ და უმეტეს შვიდნი იგი ხევ- მებრძოლების გმირობის შესახებ მრავალი
უშველა. მოწინააღმდეგემ ლექსია დაწერილი.
ბრძოლის ველზე 500 მე- ერეკლე მეფემ
ომარი დატოვა, დანარჩე- ტყვეთაგან ახალციხე-
ნი ადიდებულმა მტკვარმა ლი იზმაილ-აღა, ერ-
დაახრჩო. ქართველებს ზერუმელი რეჟებ-აღა
მოუკლეს 4 თავადი და 10 და ლეკი სახელად ატა,
რიგითი მეომარი, რაც მათი რუსეთის სამეფო კარ-
ხელჩართული საბრძოლო ზე გააგზავნა. აღნიშ-
ხელოვნების მაღალ ოსტა- ნულით რუსეთს დაუმ-
ტობაზე მიუთითებს. ტკიცა, რომ, თურმე,
აი, რას წერს ამის შესა- შესაძლებელი ყოფილა
ხებ ამ შეტაკების თვითმ- ერეკლე II-ის მიერ შე-
ხილველი ანტონ მოურავო- თავაზებული გეგმის
ვი 1770 წლის 30 აპრილს განხორციელება. ტოტ-
გენერალ ტოტლებენს: „... ლებენის ღალატისა და
სოფელ ასპინძას, მათ (ქარ- სამეფოში შექმნილი ვი-
თველებს) შეხვდათ ხუთი- თარების გამო ბრძოლა
ათასი ცხენოსანი დელი- ახალციხის აღებისთვის
ბაშის, ლევანდის ... სადაც აღარ გაგრძელებულა.
მარცხნივ (სოფ. იდუმა- ასპინძის ბრძოლა-
ლასა და ოშორის) მაღალი ში ქართველებმა მეფე
გორებია, რომლებზედაც ერეკლე II-ის სარდლო-
ზევით მისვლა ვერაფრით ბით დაამარცხეს მრა-
ვერ მოხერხდა და მარჯვ- ვალრიცხოვანი მოწი-
ნივ კი მტკვარი იყო. გო- ნააღმდეგე. ეს ბრძოლა,
რებიდან კი მდ. მტკვრამდე სამხედრო ხელოვნების
მანძილი იყო მხოლოდ ორი თვალსაზრისით, თავ-
კილომეტრი, სადაც ირაკ- დაცვითი საბრძოლო
ლი არჩეული ცხენოსნე- ოპერაციაა. როდესაც
ბით შეეჯახა მათ. თუმცა, ერეკლემ გაიგო, რომ
თურქები ძალიან იცავდ- მტრის ჯარი აწყური-
ნენ თავს, მაგრამ ბოლოს საკენ მიემართებოდა,
იძულებული გახდნენ უკან ლევან სილაგაძე - მეფე ერეკლე კოხტა ბელადს უსწორდება დაასწრო მათ გად-
დაეხიათ, იმათ (ოსმალებს) მოსვლას და თვითონ
მიწაზე 500 მკვდარი მეომა- გადავიდა ასპინძაში
რი დარჩათ, თვითონ ირაკ- დასახვედრად. ამ შემ-
ლის კი მოუკლეს 4 თავადი და 10 რიგითი მე- სოფელი (დიდი და პატარა ვარნეთი, ბნელა, სურნიო”. ბრძოლის კულმინაციურ მომენტში თხვევაში მოქმედების გეგმა ასეთი იყო, –
ომარი”. იდუმალასთან ბრძოლა მთლად დამ- ოსკერია, აწყვიტა, ქუნცა, როკეთი, ორგორა, მეფე ერეკლემ მოწინააღმდეგის წინამძღოლი დაესწრო მოწინააღმდეგისთვის და სრულიად
თავრებული არ იყო, როცა ერეკლეს აცნობეს, სახუდაბელი, ახაშენი და სხვა) შეეცდებოდა, ლეკთა ათასისთავი კოხტა ბელადი (მალა- მოულოდნელად თავს დასხმოდა მას. შეაფასა
რომ ახალციხის ფაშას მიერ გამოგზავნილი დახმარება აღმოეჩინათ ახალციხის ფაშასათ- ჩილა) მოკლა. XIX ს-ში სოფელ ხიზაბავრაში რა არსებული ვითარება, ოსმალებს დაასწრო
სამხედრო კორპუსი ასპინძის მიმართულებით ვის ქართველების წინააღმდეგ ბრძოლაში. მცხოვრები დელე პავლიაშვილი, რომელსაც და ასპინძის მაღლობები დაიკავა. ასეთი მოქ-
გამოჩნდა და ხიდის გადავლით მტკვრის მარ- „მოვიდა მეფე ირაკლი ასპინძას და ასპინძის ი. ალხაზიშვილმა გამოკითხა ასპინძის ბრძო- მედება მისი ტაქტიკური ჩანაფიქრია. ის ვინც
ჯვენა ნაპირზე გადმოსვლას აპირებსო. ლეკ- ხიდის ისრები ააყრევინა და მტკვარში. ბრძო- ლის შესახებ, საიდანაც ვგებულობთ, რომ პირველი იკავებს ბრძოლის არიალს და მტერს
ოსმალთა ლაშქარი ახალციხის გარნიზონი- ლის წინა ღამეს ერეკლე II-მ მცირერიცხოვანი „მეფე ერეკლე ერთ სერზე, სადაც თათრების ელოდება, იგი აკონტროლებს სიტუაციას. ასე
დან ასპინძის მიდამოებში მოვიდა. ურავლის რაზმი გააგზავნა ხიდის მწყობრიდან გამო- სასაფლაო ყოფილა, კოხტა ბელადს შეტაკე- მოხდა ამ ბრძოლაშიც. ეს იმითაც აიხსნება,
ხეობით, სოფლების: ჭობარეთის, ზველის, საყვანად, რომელშიც აღაბაბ ერისთავი, სვი- ბია. წამსვე კოხტას მოქნეული ხმალი ასცდა რომ მოწინააღმდეგემ რამდენეჯერმე მიიტა-
ორგორა სახუდაბელის გასწვრივ გავლით და მონ მუხრან-ბატონის შვილი და ხუდია ბორჩა- მეფეს, რადგან ცხენს მუცელზედ მოექცა. ნა იერიში მაღლობებზე, მაგრამ წარმატებას
ასპინძის ხიდზე გადასვლით. ლოელი მონაწილეობდნენ. ჯგუფმა მოულოდ- ხმალმა სუ წაიღო უნაგირის აიარ-ყაში (თავი) ვერ მიაღწია, რადგან საინჟინრო თვალსაზ-
ამ დროისათვის მეფეს თან ჰყავდა სულ ნელი თავდასხმით მცველები გაანადგურა და ... მოაჯდა მეფე ცხენს…... ერეკლემ მოუქ- რისით გამაგრებულ ქართველ მებრძოლებს
3000-მდე მეომარი. მათში იყვნენ ბორჩა- შეასრულა მეფის მიერ მიცემული დავალება ნია ხმალი და ისე გაუარა ხმალმა რო ლეკმა სამმაგი უპირატესობა გააჩნდათ:
ლოელი თათრები. განსაცდელში მყოფი, სა- ისე, რომ მოწინააღმდეგეს მეორე დღემდე ვერც-კი გაიგო ... გადასჭრა კაცი ... გიაურო I - წინასწარ შერჩეული ადგილი თავდაც-
მეფოს მოწყვეტილი, მოწინააღმდეგის დიდ არაფერი შეუტყვია. ვერ მომარტყიო, მაგრამ ცოტა რო შეინძრა, ვის კარგ საშუალებას იძლეოდა, რაც მცირე
ძალას უნდა დაპირისპირებოდა. ასეთ ვითა- 1770 წლის 20 აპრილს, .... მოწინააღმდეგე ტანი ძირს ჩამოვარდა და ფეხები კი უზანგში დანაკარგს გამოიწვევდა;
რებაში თავი იჩინა სარდლის ნიჭმა. ერეკლე არ აქტიურობდა, ქართველებისგან მოელო- დარჩა ... ” II - მოწინააღმდეგის ეფექტური დაზიანე-
მეფემ კარგად იცოდა, რომ ხელსაყრელი პო- და შეტევის დაწყებას. მეფე ერეკლემ მტრის რაოდენ გადაჭარბებულადაც არ უნდა ბა სიმაღლიდან ახლო მანძილზე;
ზიცია, მოხერხებული საომარი ადგილი ყვე- მოსატყუებლად სამხედრო ხერხს მიმართა: მოგვეჩვენოს, დელე პავლიაშვილის მონათხ- III - სწრაფი კონტრიერიშის განხორცი-
ლაზე მეტად იყო საჭირო რიცხობრივად დიდი დაახლოებით 100-მდე მებრძოლი გაგზავნა რობი (მხატვრული გაფორმება), ერეკლე მე- ელების შესაძლებლობა, რაც წარმატებით
უპირატესობის მქონე მოწინააღმდეგეზე გა- მტრის მიმართულებით ცხენებზე ხურჯინგა- ფის მიერ კოხტა ბელადის მოკვლას მრავალი იქნა გამოყენებული.
მარჯვებისათვის. ამიტომ ასეთი ბუნებრივი დაკიდებული, ვითომდა „სურსათ-სანოვაგის” ისტორიული მასალა ადასტურებს. რა გა- როგორც ვიცით, არანაკლები მნიშვნელო-
პოზიციის შერჩევას შეუდგა დაუყოვნებლივ. მოსატანად, რათა მტერი შეცდომაში შეეყვა- საკვირია, რომ ამ ორთაბრძოლის მხილველი ბა აქვს მებრძოლთა საბრძოლო შემართებას,
მეფემ ასპინძის მაღლობები ამოირჩია. აი, ნა და ჩასაფრების ადგილიდან წამოეშალა. მოწინააღმდეგე შეშინდა და მათი დამარცხე- რაც დამოკიდებულია იდეოლოგიასა და რწმე-
რას წერს ამ ადგილების შესახებ XVIII-ის ის- როგორც ირკვევა, ქართველებმა მეფის დარი- ბა შედარებით გაადვილდა. მეფის მსგავსად, ნაზე. ერეკლე მეფემ იერიშის წინ სიტყვით მი-
ტორიკოსი და გეოგრაფი ვახუშტი ბაგრატი- გებისამებრ, ხმლების ქნევით, უკან-უკან და- მამაცურად იბრძოდნენ ქართველი მებრძო- მართა მებრძოლებს და მათი განწყობა აამაღ-
ონი: „ამას (სველის, ანუ ლაშისხევის) ზეით იხიეს . ფაქტია, რომ თითქმის ყველა მკვლე- ლებიც. ოსმალ-ლეკთა ლაშქარმა უკან დახევა ლა, ასპინძის ხიდის გაფუჭებით გამარჯვების
ერთვის მტკვარს ასპინძის ხევი აღმოსავლე- ვარი აღნიშნული ბრძოლისა, ოსმალების მიერ დაიწყო. მათ მხოლოდ იმის იმედი ამხნევებდა, რწმენა განუმტკიცა.
თიდამ, გამოდის კოდიანისას ანუ ჯავახეთის შეტევის დაწყებას ამტკიცებს, ამიტომ ს. ხო- რომ ხიდზე გადავიდოდნენ და თავს გაქცევით რაკი მოწინააღმდეგემ პირდაპირი იერი-
მთას. ამის შესართავთან არის ხიდი მტკვარსა სიტაშვილის გადმოცემა მართებულია. მაინც უშველიდნენ. შებით ვერაფერი გააწყო და დანაკარგს უშე-
ზედა. ასპინძის თავს და აგარას ბოლოს არის ოსმალებისა და ლეკებისაგან შემდგარმა იმ გარემოებამ, რომ უკუქცეულ მოწი- დეგოდ განიცდიდა, სავარაუდოა, გადაწყვი-
ციხე კლდესა ზედა შენი, მაგარი. ასპინძის ჯარმა წინ წაწევა და დადევნება დაიწყო. თო- ნააღმდეგეს ხიდი აყრილი დაუხვდა და ერთა- ტა ქართველთა საბრძოლო წყობისთვის ზურ-
ზეით, ჩრდილოეთით არს მგელციხე. მაგარი ფით სროლის მანძილზე მიახლოებისას ერთ- დერთი უკანდასახევი გზა მოჭრილი იყო, მათ გიდან მოევლო. ამ ჩანაფიქრის სისრულეში
დიდშენი. ამავე ხევზედ ოთას, არს კლდესა ბაშად სროლა დაიწყო, მაგრამ ჩამწკრივებულ რიგებში პანიკა გამოიწვია. იგი მორალურად მოსაყვანად ხიდის მიმართულებით უკან და-
შინა გამოკვეთილნი ქვაბნი დიდ-დიდნი სა- და საფრებს ამოფარებულ ქართველებს მტე- დაეცა და ბრძოლის უნარი დაკარგა. მტკვრის იხია და რელიეფიდან გამომდინარე, ვიწრო
ხიზრად”. შეტაკების ადგილები მდებარეობ- რი ვერაფერს აკლებდა. ერეკლემ ახლო მან- მარცხენა ნაპირზე დარჩენილმა მცირერიც- დაბლობზე მოახდინა ძალების კონცენტრა-
და დასახლებული პუნქტების – იდუმალასა ძილზე მოუშვა მოწინააღმდეგე, მისი ნიშნის ხოვანმა მოწინააღმდეგემ, ხიდის განადგუ- ცია. ამ დროს გამომჟღავნდა სარდლის ნიჭი,
და ასპინძას შუა მტკვრის მარჯვენა ნაპირას. შემდეგ ქართველთა თოფებმა ერთდროულად რების გამო, მდინარის მარჯვენა მხარეს მან მებრძოლები კონტრიერიშზე გადაიყვა-
მტკვარსა და სიმაღლეებს შორის 2 კილო- იქუხეს და მოახლოებული მტრის პირველი გადმოსვლა და მებრძოლებზე მიშველება ვერ ნა. ოსმალ-ლეკნი დაიბნენ, ვინაიდან ასეთ
მეტრამდე სიგრძის ვიწრო ვაკე-ბორცვიანი რიგი მოცელილი ბალახივით დაეცა. ასეთივე შეძლო. საბოლოოდ მოწინააღმდეგე ქართვე- მოქმედებას არ ელოდნენ. კოხტა ბელადის
ადგილი იყო დარჩენილი. „ერეკლემ ეს კლდო- ბედი ეწია მეორე და მესამე რიგებსაც. იარუ- ლებისა და აზვირთებული მტკვრის მსხვერპ- სიკვდილმა და ხიდის მწყობრიდან გამოყვა-
ვანი სიმაღლეები აირჩია საომარი მოქმედე- სებად გა ნლაგებული ქართველები სეტყვასა- ლი გახდა. ნამ მტერი სასოწარკვეთილებაში ჩააგდო და
ბებისათვის და იქ ჩაასაფრა მებრძოლები”, ვით ესროდნენ ტყვიას ოსმალებს, როგორც ქართველებმა დაატყვევეს 56 თურქი და მორალურად დააძაბუნა, მებრძოლთა მართვა
რომელნიც სამ ნაწილად დაჰყო. ერთ ნაწილს ამას ისტორიული ლიტერატურა გადმოგვ- 1 ლეკი. ხელთ იგდეს მრავალი დროშა, ცხენი შესუსტდა, რამაც მნიშვნელოვნად გაზარდა
თვითონ ხელმძღვანელობდა, მეორეს – ერეკ- ცემს. ქართველები საბრძოლო უპირატესო- და დიდძალი იარაღი. ჩვენი მხრიდან დანა- მოულოდნელობის ფაქტორი და ქართველებს
ლეს უფროსი ვაჟი გიორგი, ხოლო მესამეს – ბას ფლობდნენ. მაღლობებიდან გასროლილი კარგი, როგორც ანალიზიდან ირკვევა 100-ს გამარჯვება მოუტანა.
დავით ორბელიანი. ქართველთა საბრძოლო იარაღი მოწინააღმდეგეს მეტი სიზუსტით არ აღემატებოდა (რამდენიმე ათეული დაჭ- მართლაც ბრწყინვალე გამარჯვებაა.
განლაგება თავდაცვაში ასეთი იყო: ცენტრა- ანადგურებდა, რასაც ხელს უწყობდა ვიწრო რილ-დახოცილის სახით). დაჭრილთა შორის
ლურ დაჯგუფებას სარდლობდა თვით მეფე, ადგილმდებარეობით გამოწვეული მტრის ძა- მოხსენიებულია ალექსანდრე ციციშვილი და გაგრძელება გვ.22
ტურა,” თბ. 1935 წ. გვ. 58). ქვეყნის მორჩილების ქვეშ; ხოლო როდესაც სტეფანოზსს, რამეთუ არა მინდობითა ბადაც. ამით ისარგებლა ჩვენი ქვეყნის
გიორგი ასეთი მდგომარეობის შესახებ ერთგ- ლეონი გარდაცვლილა, მაშინ უფროსი ღმრთისათა ცხოვნდებოდა და მორწ- ამ ნაწილმა და სპარსელთა ბატონობას
ვარი წარმოდგენა შეიძლება მოგვცეს ძმა დაჩი თავის ნახევარ ძმა მირდატს მუნეთა ემტერებოდა და ურწმუნოთა არ დაექვემდებარა. ამასთან, უნდა ვი-
ზედგინიძე ქართლის პიტიახშების – არშუშაჲს და შევაჭრებია და ლეონის წილი კლარჯე- მოყურობდა”. ფიქროთ, რომ კლარჯეთი და ჯავახეთი
ვარსქენის გამაზდეანების ამბავმა, თი და ჯავახეთი მიუცია, ხოლო მისი ჰერაკლე კეისარმა თბილისი რომ ბიზანტიის იმდენად მკვიდრ სამფლო-
როგორც ცნობილია, ირანში, არ- ან, კიდევ, თუ მოვიგონებთ იბერიაში წილი ეგრისი თვითონ დაუჭერია. აიღო, მოუწოდა ბაკურ მეფის ძეს, ბელოდ ითვლებოდა, რომ კეისრისა და
შაკუნიანთა პართული სამეფო დინას- ჰერაკლე კეისრის მიერ მაზდეანობის შემდეგ ჯუანშერისავე ცნობით, მეფე დაჩის შთამომავალს, ადარნასეს სპარსეთის წარმომადგენლები მასზე
ტიის უკანასკნელი წარმომადგენელი, აღმოფხვრის მიზნით გატარებულ ღო- მეფე დაჩის შვილის შვილს მეფე ფარს- „მისცა ტფილისი და მთავრობა ქართ- ხმის ამოღებას საჭიროდაც არ თვლიდ-
არტავანი, შინა ბრძოლაში დაიღუპა ნისძიებას, რომელმაც თბილისის, მცხე- მანს სპარსელთა მხარე დაუჭერია, რის ლისა”, მაგრამ „მაშინ კუალად წარიღეს ნენ.
224 წელს (ახ.წ.აღ.-ით) და 226 წელს სა- თისა და უჯარმის მიდამოებში მცხოვ- ქვაბისხევი
გამოც „განიყვანეს ნათესავნი ვახტანგ ბერძენთა საზღვარი ქართლისა: სპერი სამაგიეროდ ბიზანტიურ წყაროებ-
სანიანთა დინასტიის დამმკვიდრებელ- რებ ცეცხლთაყვანისმცემელთა ში საკმაო ადგილი აქვს დათმო-
მა არდაშირმა ხელში აიღო ძალაუფ- მიმართ, როგორც მემატიანე ბილი საზავო მოლაპარაკები-
ლება. გვამცნობს, „წარჰმართა მახჳით სას (532) იბერიიდან გაქცეულ-
სასანიანთა დინასტიის დამკვიდრე- და ეკლესიათა შინა მდინარენი თა უკან დაბრუნების საკითხის
ბისთანავე იწყება ირანის აქტიურ პო- სისხლიანი დიოდეს” („ქართლის განხილვას, ამასთან საზავო
ლიტიკაზე გადასვლა, რაც მიმართული მოქცევა”, ე.თაყაიშვილი გვ. ხელშეკრულებაში შეტანილი
იყო რომის წინააღმდეგ აზიური სამფ- 726-727). აქვს საგანგებო მუხლი: „იბერი-
ლობელოების დასაკავებლად. ქვეყანას გადაგვარება-დე- იდან გაქცეულ ქართველებს,
368 წელს შაჰი შაბურ II საქართვე- ნაციონალიზების შიში ემუქრე- სურვილისამებრ, შეეძლოთ
ლოში შემოიჭრა და იბერიის სამეფოს ბოდა. სწორედ ამის წინააღმ- სამშობლოში დაბრუნებულიყვ-
აღმოსავლეთი ნაწილი დაიკავა, იეზდი- დეგ არის მიმართული ანონიმი ნენ, ან არა და ბიზანტიაში დარ-
გერდ I (399-420) და იეზდიგერდ II-ის ავტორის „მარტჳლობაჲ და ჩენილიყვნენ” (ივ.ჯავახიშვილი,
(438-457) დროს სპარსელებმა კიდევ მოთმინებაჲ წმინდისა ევსტათი „ქართველი ერის ისტორია”, წ.1
უფრო გააძლიერეს შემოტევები იბერი- მცხეთელისაჲ”, რომელშიც უც- გვ. 246).
აზე გაბატონებისათვის, ხოლო პერო- ნობმა ავტორმა, ისევე როგორც იბერიიდან ლტოლვილთა
ზის (459-484) მეფობის დროს, ვახტანგ შემდეგ იოვანე საბანისძემ, ქარ- რიცხვი დიდი უნდა ყოფილიყო,
გორგასალმა სამკვდრო-სასიცოცხლო თველთა შორის ქრისტიანული რომ საზავო მოლაპარაკების
ბრძოლა გააჩაღა სპარსელთა ბატო- სარწმუნოებრივი გულისხმი- განსაკუთრებულ საკითხად
ნობისაგან იბერიის გათავისუფლები- ერების გასამტკიცებლად გამო- იქცა იგი, წინააღმდეგ შემთხ-
სათვის, რასაც თვითონ მსხვერპლადაც იყენა სპარსელი მოგვის შვილის ვევაში, ესოდენ დიდი ყურად-
შეეწირა. გჳრომანდაკის, ქრისტიანობაში ღება არ მიექცეოდა, ამასთან
შაჰის კავადის (488-531) დროს, ევსტათეს, თავდადება ქრის- საკითხავია: სად აფარებდა
კერძოდ, 523 წელს, სპარსელთა ბა- ტიანული სარწმუნოებისათვის. თავს იბერიიდან ლტოლვილი
ტონობით შემძიმებული იბერია, გურ- რომელმაც, ავტორის სიტყვით ქართველობა? ერთი ნაწილი,
გენ მეფის მეთაურობით, აჯანყებას რომ ვთქვათ, ვეჟან ბუზმირ უფრო დიდკაცობა, შეიძლება
აწყობს. არ აღმოუჩენს რა ბიზანტია მარზაპანს განუცხადა: „მე მა- თვითონ ბიზანტიაში, მაგრამ,
სათანადო დახმარებას, გურგენი მარც- მული რჩული არ მიყუარდა და უმეტეს ნაწილს კი, უნდა ვი-
ხდება, რომელიც ჯერ ლაზიკაში გადა- ვთქუ გუნებასა: ესე რჩული ფიქროთ, ბიზანტიის მფარვე-
დის, შემდეგ კი ბიზანტიაში მიდის ოჯა- არა მიყუარს, ან ჰურიათაჲცა ლობაში მყოფ კლარჯეთ-ჯავა-
ხით. ქართლში (იბერიაში) სპარსელთა ვისმინო და ქრისტიანეთჲცა, და ხეთში უნდა ეპოვა თავშესაფა-
ბორჯომის ხეობა, როგორც VI-VII საუკუნეების

რომელი უკეთესის იყოს, იგი რჩული მეფისანი, რამეთუ შვილნი დაჩისნი და ბოლო კლარჯეთისა, სხუა ყოველი რი, როგორც ეს უფრო გვიან, არაბთა
ბატონობით შეზღუდული მეფობა შევიყვარო”, ევსტათეს ქრისტიანული ჰმორჩილებდეს სპარსა, ხოლო შვილნი ქართლი დაიპყრა ადარნასე ბაკურის- ბატონობის დროს მოხდა.
უქმდება და ქვეყნის ბატონ-პატრონად „რჩული” მოეწონება, შეიყვარებს და მირდატისნი დაადგნეს მორჩილებასა ძის ძემან მათვრობით” (იქვე. გვ.222- როგორც ჩანს, საქართველოს ამ
ირანის შაჰის წარმომადგენელი – მარ- მისთვის არ მოერიდება სიცოცხლის ბერძენთასა” (იქვე, გვ. 206-07). 226). მხარეში არამარტო მოსახლეობის გან-
ზაპანი ხდება. ამასთან, სპარსელები დათმობასაც კი. ჯუანშერისავე სიტყვით, ბაკურს აქედან ირკვევა, რომ ბიზან- ლტოლვა მომხდარა, აქვე გადაუნაცვ-
ბრძოლას აწარმოებენ დასავლეთ სა- ავტორმა გჳრანბანდაკის, იგივე გარდაცვალების შემდეგ დარჩა წვრი- ტიელებს თავიანთი გავლენის ქვეშ ლებია ადგილი, აგრეთვე ქრისტიანო-
ქართველოს ხელში ჩასაგდებად. ევსტათეს, მოქმედება-თავდადება ლი შვილნი, „რომელნი ვერ იპყრობდეს მყოფი კლარჯეთის მთავარი გუარამ ბის სარწმუნოებრივ-კულტურულ კე-
ერთხანს, იბერიის ერთი ნაწილი, ქრისტიანობისათვის მაგალითად და- მეფობასა”. შაჰმა ურმიზდმა წარმოგ- ბაგრატიონი ქართლის (ანუ საქართ- რებსაც, განსაკუთრებით მონასტრებს.
თბილისის დასავლეთი, ბიზანტიის უსახა ქართველობას და მოუწოდა, მა- ზავნა ქასრე ამბარვეზი, რომელმაც ველოს) ერისმთავრად დაუსვამთ, რო- სწორედ ამაზე მიუთითებს ბასილ ზარ-
ხელში გადავიდა (591), მაგრამ, შემდეგ, თაც სიმტკიცე გამოეჩინათ ევსტათეს „წარიბარნა ლიქნითა ერისთავნი და მელსაც კლარჯეთთან ერთად ქართ- ზმელის „ცხოვრება სერაპიონ ზარზ-
606-607 წლებში, სპარსელებმა ისევ მსგავსად. დაიმორჩილა ქართლის ქვეყანა, ვახ- ლიც უნდა დამორჩილებოდა, მაგრამ მელისა”, რომლის მიხედვითაც მიქელი
დაიკავეს ქართლის დასავლეთი ნაწი- ტანგის ძისანი, რომელი მთავრობდეს გუარამის ძის სტეფანოზის ღალატი- მოწაფე იყო ცამეტ ასურელ მამათაგან
ლიც. ასე გაგრძელდა ვიდრე, ჰერაკლე II კლარჯეთსა და ჯავახეთს, იგინი დარ- სა და მისი დაღუპვის შემდეგ, ქართ- ერთ-ერთის შიოჲს საკვირველთამოქმე-
კეისარმა 627 წელს არ აიღო თბილისი ასეთი მდგომარეობა იყო ზოგადად ჩეს კლდეთა შინა კლარჯეთისა თა. ლი ბაკურის ძეს – ადარნასეს მისცა დისაჲ.
(ივ.ჯავახიშვილი, „ქართველი ერის ის- იბერიაში, უფრო სწორად, იბერიის ცენ- სხუა ყოველი ქართლი, სომხითი აფსუ- ჰერაკლე კეისარმა, კლარჯეთის ნა- მაგრამ მოვუსმინოთ თვითონ ავ-
ტორია”, თბ. 1951, წ.1. გვ.157). ტრალურ ნაწილში, ქართლ-კახეთში, რაგანი დაიპყრეს სპარსთა და ჰბრძო- წილი, ბოლოს, როგორც მემატიანე ტორს:
როგორც სომეხი ისტორიკოსების მაგრამ, საკითხავია, ამ მდგომარეობას დეს ბერძენთა“(იქვე. გვ.217). ამბობს, სპერი თავისთვის დაიტოვა „რამეთუ აღაშენა რა წმინდაჲ და
– ლაზარე ფარპეცისა და ეღიშეს ცნო- იზიარებდა თუ არა იბერიის სამხრეთ- ქართლის მოქცევის ჭელიშური ვა- მაინც. დიდი უდაბნოჲ ოპიზაჲ მონაზონთა
ბებით ირკვევა, ჯერ კიდევ იეზდიგერდ დასავლეთი ნაწილი? სჩანს, რომ, არა. რიანტიცა: „იმის ბაკურისზე დაესრულა როგორც ცნობილია, ქართლში მიერ, რომელთა ეწოდებოდა ამონა,
II-ის დროს სპარსელებს მცხოვრებთა ლეონტი მროველის ცნობით, IV მეფობა ქართლისა და ვითარცა მეფო- მეფობის გაუქმების შემდეგ, ირანე- ანდრია, პეტრე და მაკარი. ამისსა შემდ-
რიცხვის, ქონებრივი შეძლების მიხედ- საუკუნის II ნახევარში, მეფე ვარაზბა- ბა დაესრულა, ქართლის შინა სპარსნი ლებმა ბრძოლა გააჩაღეს ეგრისის გომად მოვიდა მუნით მიქელ და აღაშე-
ვით აღუწერიათ სამხრეთი და მძიმე ქარის დროს „განდგეს კლარჯნი ვარაზ- განძლიერდეს და ერეთი და სომხითი დასაპყრობად, ამ ბრძოლების შესახებ ნა უწყებითა საღმრთო და მცირე ეგუ-
გადასახადები შეუწერიათ. მათ გადასა- ბაქარისაგან და მიიერთნეს ბერძენთა. დაიპყრეს, ხოლო ქართლი უმეტესად უხვად გვაწვდიან ცნობებს ირანელებ- ტერი და შესაკრებელი მცირეთა ძმათა
ხადი, ასე წარმოიდგინეთ, ამოვარდნილ და დაიპყრეს ბერძენთა თუხარისი დაიპყრეს და კავკასიანთა შევიდეს და სა და ბიზანტიელებს შორის საზავო ადგილსა კლდიანსა და უვალსა კაცთა-
ადგილებზეც კი დაუწესებიათ. უნდა და ყოველი კლარჯეთი ზღჳთაგან არ- კარნი უვსეთისანი აიგნეს და ერთი ხელშეკრულების დადების შესახებაც, გან, რომელსა პარეხს უწოდიან, ხოლო
ვივარაუდოთ, რომ ისინი ასევე მოიქ- სიანამდე („ქართლის ცხოვრება”, 1955. დიდი კარი უვსეთსავე დვალეთს და აღწერილია მოლაპარაკების მიმდი- ესე სიტყვა მამათა მიერ მოვალს ჩუენ-
ცეოდნენ მათ მიერ დაპყრობილ იბერი- გვ.137). ერთი პანჭუანს დროძოკეთსსა. და იგი ნარეობა, გვამცნობენ სადავო საკით- და, რამეთუ მიქელ იყო აღმაშენებელი,
ასა და ალბანეთშიც. ჯუანშერიც გვაუწყებს: ვახტანგ მთიოლნი გომარდად დაადგინეს. და ხებს, კერძოდ, ფართო ყურადღებას სასწაულთა და ნიშთა მოქმედი მაღალ-
სასანიანთა დინასტიამ აღადგინა გორგასალის გარდაცვალების შემდეგ სხუა ვინმე კაცი დაიდგინეს მთავრად უთმობენ კეისრის წარმომადგენლებ- თა და დიდთა, რომელი იყო მოწაფე
სპარსელთა ძველი სარწმუნოება (ცეც- „დაჯდა საყდარსა მისსა ძე მის დაჩი, წანარეთსა ჴევსა და მორჩილებაჲ დას- სა და სპარსელებს შორის სვანეთზე დიდისა შიოჲსი საკჳრველი-მოქმედისაჲ,
ხლთაყვანისმცემლობა), ლაზარე ფარ- ხოლო ცოლი და ორნი ძენი ვახტანგის- დვეს მისი” („მოქცევა ქართლისა”). გამართულ დავას, მაგრამ იქ არაფე- რომელი ვითარცა მთიები განთიადისა,
პეცისავე ცნობით, იგივე იეზდიგერდ II ნი წარიყვანეს სამთა მათ ერისთავთა ჯუანშერი, როდესაც ბაგრატიონე- რია თქმული კლარჯეთისა და ჯავა- ბრწყინვიდა ქუეყანასა ქართლისასა”.
ყოველგვარ საშუალებას მიმართავდა და დაიპყრეს დასავლეთი ქართლისა, ბის გაერისმთავრებაზე აქვს ლაპარაკი, ხეთის შესახებ, საკითხავია, რით უნდა აქ კარგად არ არის გარკვეული, მი-
კავკასიაში მაზდეანობა სახელმწიფო რომელი მისცა ვახტანგ, და დასხდეს აღნიშნავს, რომ „ესრეთ რა უცალო იქმ- აიხსნას ეს? აქ ორი რამ უნდა იქნას ქელი ოპიზიდან მოვიდა და აღაშენა პა-
რელიგიად ექცია, რომ ამით კავკასიის წუნდას ქალაქსა ზაფხულს, და ზამთ- ნეს სპარსნი, მაშინ შეითქვნეს ყოველნი გათვალისწინებული: ერთის მხრივ, რეხი, თუ ეგების ამისა, ანდრია, პეტრე
ხალხები სარწმუნოებრივადაც დაეკავ- რის იყვნიან ოძრჳეს. და არა ეწოდათ ერისთავნი ქართლისანი, ზჲმონი და ცნობილია, რომ სპარსელები, ისევე და მაკარი მოვიდნენ პირველად ქართ-
შირებინა სპარსეთთან (იქვე. გვ. 237- მათ მეფედ, არამედ ერისთავთა-მთავ- წარგზავნეს მოციქული წინაშე ბერძენ- როგორც ბიზანტიელები, ამ დროს ლიდან, ააშენეს ოპიზა და შემდეგ „შიო
38). რად და იყვნეს მორჩილებასა ძმისა მა- თა მეფისა, და ითხოვეს, რათა უჩინოს განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ანი- მღვიმელის მოწაფე მიქელი მოვიდა და
ცხადია, ეკონომიური და სარწმუ- თისა დაჩი მეფისა” (იქვე). მეფე ნათესავთაგან მეფეთა ქართლი- ჭებდნენ კავკასიის ქედის გაყოლება- მან პარეხი ააშენა!” (ამ ძეგლს თავდა-
ნოებრივი შევიწროება იბერიისა მას და შემდეგ „ხოლო ორთავე მათგან სათა და რათა იყვნენ ერისთავნი იგი ზე არსებულ მხარეებს, მათი სურვი- პირველი სახით ჩვენამდე არ მოუღწე-
შემდეგ კიდევ უფრო გაძლიერდებოდა, ძეთა ვახტანგისათა, ნაშობთა ბერძნის თჳს-თჳს საერისთაოსა შეუცვალებ- ლი იყო თავიანთი კონტროლისთვის ვია).
როდესაც იბერიის ამდენ ხანს შეზღუ- ცოლისათა, მოკვდა, რომელსა ერქუა ლად. დაექვემდებარებინათ კავკასიის ქედის ასე თუ ისე, ყოველ შემთხვევაში, ამ
დული მეფობა 526 წელს გაუქმებული ლეონ და დარჩა მირდატ ოდენ, ამას მაშინ კეისარმან აღასრულა თხო- მიღმა გადასასვლელები, რომ ამით: მიქელის მოწაფე სერაპიონი კლარჯე-
იქნა და ქვეყნის განუყოფელი ბატონ- მირდატს დაევაჭრა ძმა მისი დაჩი:... ვა მათი, და მოსცა მეფედ დისწული პირველი – ჩრდილოეთიდან ხაზარე- თიდან გადმოდის სამცხეში და აშენებს
პატრონები სპარსელები გახდნენ. მეფემან გაუცვალა ქუეყანა, და აღიღო მირდატისა, ვახტანგის ძისა, ბერძენის ბისა და ჰუნების მტრული შემოჭრი- ზარზმის მონასტერს, რაც სავარაუდე-
სპარსელებმა იბერიაზე თავიან- მირდატისაგან ეგრის წყალსა და კლი- ცოლისაგან, რომელსა ერქვა გუარამ, საგან დაეცვათ თავი, მეორე – რო- ბელია, რომ VI საუკუნის II ნახევარში
თი სამუდამო ბატონობის გასამტკი- სურას შუა, მირდატის დედული საზღ- რომელი მთავრობდა კლარჯეთსა და გორც ს.ყაუხჩიშვილი აღნიშნავს, ამ ან VII საუკუნის დასაწყისში უნდა მომ-
ცებლად, პოლიტიკურ და ეკონომიურ ვარი საბერძნეთსა, და მისცა ნაცვლად ჯავახეთსა” („ქართლის ცხოვრება”, I. დროს (562 წ.ახალი პერიოდი) ბიზან- ხდარიყო (როგორც ცნობილია, პავლე
დამორჩილებასთან ერთად, მიმართეს ჯავახეთი ფარავანითგან მტკუარამდე, გვ 218). ტია დაინტერესებული იყო თურქთა ინგოროყვამ ბასილის შრომის დაწე-
ქართველთა გამაზდეანების ცდებს. დაიპყრა მირდატ, ძემან ვახტანგისამან როგორ ეს ცნობა გვაუწყებს, ბი- ქვეშევრდომი სოგდანიიდან, ირანის რისა და ძეგლში აღწერილი ამბების
ქვეყანაში შეიქმნა ისეთივე მდგომარე- ფარავანთაგან და ტასისკართაგან ვიდ- ზანტია აქაც უფლებამოსილად ჩანს გვერდის ავლით, ბიზანტიაში შეეტა- დათარიღების საკითხში შესწორება
ობა, როგორც, უფრო გვიან, არაბთა რე ზღუამდე სპერისა და ერისთავობდა კლარჯეთ-ჯავახეთის მიმართ და თავის ნათ აბრეშუმი, ამის განხორციელე- შეიტანა, მისი შეხედულებით „ცხოვრე-
ბატონობის დროს, რომელსაც იოანე მუნ: და იყო მორჩილი დაჩი მეფისა”. ერთგულ მომხრე გუარამ ბაგრატიონს ბა კი ბიზანტიას სწორედ სვანეთის ბა სერაპიონ ზარზმელისა”, დაწერილია
საბანის ძე შემდეგნაირად ახასიათებს: ამ ცნობებიდან ირკვევა: პირველი გზავნის ქართლის ერისმთავრად. უღელტეხილებზე გადავლით შეეძლო, VII საუკუნეში. იხ. პ.ინგოროყვა, „გიორ-
„მიერით-გან და ვიდრე აქამომდე ნა- – რომ ვარაზ-ბაქარის დროიდან ბიზან- შემდეგ ჯუანშერი მოგვითხრობს ამან გამოიწვია სწორედ, რომ ორივე გი მერჩულე ქართველი მწერალი მეათე
შობნი ქრისტიანეთაგანი გარდაგუ- ტიის მფლობელობა გავრცელებულია გუარამ ბაგრატიონის ძის სტეფანოზის მხარეს შორის უფრო მნიშვნელოვანი საუკუნისა”.
ლარძნეს: რომელიმე მძლავრობით, კლარჯეთში; მეორე – საქართველოს ერისთავობაზე, რომელიც, მისი სიტყ- დათმობის პირობებში, ერთი შეხედ- ჩვენ ვფიქრობთ, პატივცემული
რომელიმე შეტყუვილვით, რომელიმე დასავლეთი ნაწილი, ლაზიკა (ეგრის ვით, „იყო ურწმუნო და უშიში ღმრთისა, ვით ასე უმნიშვნელო მხარის – სვანე- მეცნიერის მოსაზრება აღნიშნული
სიყრმესა შინა უმეცრებით, რომელი- წყალსა და კილასურას შორის ასევე არა ჰმსახურა ღმერთსა, არცა ჰმატა თის საკითხი ესოდენ სადავოდ იქცა შრომის ამგვარად დათარიღების შე-
მე მზაკვრობით და სხუანი, რომელნი ბიზანტიის ყოფილა, რომელი მამულე- სჯულსა და ეკლესიათა”, რაც აშკა- (ს.ყაუხჩიშვილი, „გეორგიკა”, „ბიზან- სახებ, სამართლიანია, გარდა მის მიერ
ესე ვართ მორწმუნენი, მძლავრობასა ბიც ბიზანტიელებისაგან ძალით, თუ რად მიუთითებს, რომ იგი სპარსელთა ტიელი მწერლების ცნობები საქართ- დასახელებული ჩვენებებისა. ამ მოსაზ-
ქუეშე დამონებულნი და ნაკლულევა- ბერძენი ქალის შერთვის შედეგად დათ- მხარეზე გადასულა, ჰერაკლე კეისრის ველოს შესახებ”, ტ.3, გვ. 206). რებას მხარს უჭერს შემდეგიც:
ნებითა და სიგლახაკითა შეკრულნი, მობით, მიუღია ვახტანგ გორგასალს ქართლში შემოსვლის დროსაც „ამან მეორეს მხრივ: 1.ბასილ ზარზმელის – „სერაპიონ
ვითარცა რკინითა, ხარკსა ქუეშე მათ- და თავის შვილებისთვის, ლეონისა და სტეფანოზ არა ინება განდგომა სპარ- სპარსეთი როდესაც ბრძოლას ზარზმელის ცხოვრება” იცნობს ოპი-
სა გუემულნი და ქეჯნილნი, ძჳრ-ძჳრად მირდატისათვის, რომლებიც ბერძენთ სთაგან, და განმაგრა ციხე-ქალაქნი აწარმოებდა კავკასიის ქედის ჩრდილო- ზის პირველ მაშენებელთ – ამონას,
ზღვეულნი შიშითა განილევიან და ირ- ქალისაგან ჰყავდა, თავისივე სიცოცხ- და დადგა თბილისსა შინა”. თბილისის ეთით, გადასასვლელებისა და ეგრისის ანდრიას, პეტრესა და მაკარს, მაგრამ
ყევიან, ვითარცა ლერწამნი ქართაგან ლეში მიუცია, სადაც, მამის გარდაც- დაცვის დროს ბრძოლაში დაღუპულა ხელში ჩასაგდებად, აღარ შესწევდა არ იცნობს „ხანძთელის ცხოვრებაში”
ძლიერითა” (კ.კეკელიძე, „ადრინდელი ვალების შემდეგ, დამკვიდრებულან სტეფანოზი, რაც მემატიანის სიტყ- ძალა ბრძოლა ეწარმოებინა სამხრეთ- დასახელებულ ოპიზის წინამძღოლებს
ფეოდალური ქართული ლიტერა- კიდეც ეს უკანასკნელნი, უფროსი ძმის ვით, „ამისათჳს უყო ესე ღმერთმან მას დასავლეთ საქართველოს დასაპყრო- – მამა სამოელს, ანდრიას და გიორგის,
არ იცნობს აგრეთვე ტაძრის მეორედ ჩრდილოეთის ეკლესიას, აქ მოხვედრა ლიკანისა და სხვა დარბაზული ტიპის კარებებით უკავშირდებიან, აქ სამხ- 1946, გვ.126). შემდეგ კი მოგვითხრობს
მაშენებელთ. „მატიანე ქართლისაჲ”-ში მხოლოდ შუა ეკლესიიდან შეიძლება. შენობათა მშენებლობა. ამავე დროს რეთსა და ჩრდილოეთის ეკლესიების თუ როგორ დაარბია და ააოხრა ეგრი-
დასახელებულ გუარამსა და ტაძრის შენობის ცენტრალური ნავი აღემა- მიეკუთვნება მთელი რიგი სამეკლესი- დასავლეთის კედლები გახსნილია და სის ქვეყანა.
წარწერაში მოხსენებულ აშოტს. რით ტება გვერდით სადგომებს როგორც ანი ბაზილიკების აგება, ამავდროიდან ამგვარად დასავლეთის მინაშენიდან როგორც ცნობილია, მურვან-ყრუს
უნდა აიხსნას ეს? ვფიქრობთ, ეს იმა- სიგანით, ისე სიმაღლით. რის შედე- დასტურდება რიგი მონასტრების: ღია შესავლებით შეიძლება შესვლა ლაშქრობის მიზანი არაბთა ხალიფატის
ზე უნდა მიგვანიშნებდეს, რომ VII სა- გადაც ძეგლის გარეთა მასები სამ- გუჯრისხევის, საკირისა და ტაძრი- პირდაპირ, როგორც სამხრეთის, ისე ბატონობის განმტიცება იყო ამიერკავ-
უკუნის მწერალმა ბასილ ზარზმელმა ნავიან ბაზილიკის სახეს ღებულობს სის, ზედა ფოთოლეთის, ლიკანის, ჩი- ჩრდილოეთის ეკლესიებში. კასიაში. მისი ლაშქრობის მარშრუტი
კარგად იცოდა ოპიზის პირველად (გ.ციციშვილი, „ქართ.არქიტ.ისტო- თახევისა და სხვათა არსებობა. ამავე ცენტრალური ეკლესიის ფასადი ნავს საქართველოში ჯერ სამცხის (კლარ-
აშენების ისტორია, სამაგიეროდ მას რია”, 1955. გვ.41). პერიოდში უნდა მომხდარიყო აგრეთ- უერთდება მაღლიდან დაშვებულ კუბი- ჯეთთან ერთად) დარბევა, შემდეგ ეგ-
არ შეიძლება ცოდნოდა VIII-IX საუკუ- ყველა ამ ეკლესიათაგანს აქვს ვე თორის აღზევებაც, რაზეც სომე- სებრ საფეხურებთან პილასტრებით. რისში შეჭრა და მისი აოხრება უთუოდ
ნეების ამავე მონასტრის წინამძღვრები დასავლეთის მინაშენი, სამხრეთისა ხი ანონიმი ავტორის გეოგრაფიული ხვეწის საყდრის ცენტრალური მიზნად ისახავდა, პირველ რიგში, სა-
და მეორედ მაშენებელნი. და ჩრდილოეთის ეკლესიების კამა- შრომა მიგვითითებს. ეკლესიის სიგანის შემცირების ხარჯ- ქართველოსთვის არაბთა წინააღმდე-
მერჩულე ამბობს: „ყოველთა რებს ორ ნაწილად ყოფს განივრად ამასთან, არ შეიძლება აქვე არ ზე გაზრდილია გვერდითი ეკლესიების გობის ეს ბასტიონი მოეშალა. მაგრამ,
უდაბნოთა უწინარჱს აღშუნებულ არს დატანებული ქვის ტიხარი, კედლები შევნიშნოთ, რომ ჯუანშერის მიერ ზე- სიგანე ორჯერ მაინც, თუ გურჯისხევი- ამასთან, ეს ამბავი მიუთითებს, რომ
ოპიზაო”. აკად. კ.კეკელიძის აზრით, მე- ოდნავ მოპირკეთებული კვადრებით მოთ მოყვანილ ადგილებში არაერთ- სა და სხვათა ცენტრალური ეკლესიის სამცხე-კლარჯეთს ეგრისთან ერთად
ორედ გურგენისა და აშოტის მიერ ოპი- არის ნაგები. სარკმლები მეტად მცი- ხელ მოხსენებულ კლარჯეთ-ჯავახე- გულის სიგანე თითო მეტრს არ აღემა- ხანგრძლივი ტრადიცია გააჩნია: არ
ზაში განხორციელებული მშენებლობა რე ზომისაა, რის გამოც ეკლესიები თის ქვეშ უნდა იგულისხმებოდეს არა ტება, აქ ცენტრალური ეკლესიის სიგა- ეცნო აღმოსავლეთ საქართველოში გა-
888 წელს უნდა დამთავრებულიყო, სუსტად არის განათებული, ამ ფართო ტოპონიმიკური ერთეულები – კლარ- ნე (გულის) 3 მეტრს აღემატება, ხოლო ბატონებული დამპყრობლები.
ხოლო სერაპიონი, მისი გამოანგარიშე- მოცულობის შენობებს დასავლეთის ჯეთი და ჯავახეთი, არამედ მათი სამხრეთ ეკლესიის სიგანე გაზრდილია სამცხიდან არგვეთში გადასულ
ბით, 900 წელს უნდა იყოს გარდაცვ- მინაშენით არ გააჩნიათ მხატვრული ჰეგემონობით გაერთიანებული სამხ- 2,1 მეტრამდე, ჩრდილოეთის კი 1,9 მურვან-ყრუს ლაშქარს შეუმუსრავი
ლილი. მართლაც, ასე რომ ყოფილიყო, გაფორმება, თუ მხედველობაში არ რეთ საქართველო, ამას ცხადყოფს მეტრამდე. ბორჯომის ხეობაც ვერ გადაურჩებო-
ვფიქრობთ, ბასილი უთუოდ აღნიშნავ- მივიღებთ ეკლესიის შიგნით თლილი მისი მონათხრობის საერო შინაარსი, ძველი სამეკლესიანი ბაზილიკის და, მაგრამ, როგორც ზემოთ აღინიშნა,
და ოპიზაში მშენებლობის განმახორ- ქვით გადატანილ თაღსა და ასეთივე განსაკუთრებით კი ის ადგილი, სა- გადაკვეთების ცდა უწარმოებია აგ- სამონასტრო მშენებლობა აქ მაინც არ
ციელებელთ გურგენს თუ გუარამს და კარ-სარკმლებს. ყოველივე ეს კი მათ ამ დაც ვახტანგის ძის – მირდატის მიერ რეთვე დვირის ბაზილიკის მშენებელს ჩამკვდარა, ისევე როგორც სამცხე-
აშოტს. სასიათის ნაგებობათა უძველეს ჯგუფ- ჯავახეთის დაკავებაზეა ლაპარაკი: (სოფლის ცენტრში მდებარე ეკლესია). კლარჯეთი, საერთოდ, მურვან-ყრუს
ამ სავანის ისტორია ასე წარმოგ- ში ათავსებს. დასახელებული საყდრე- „დაიპყრა... ფარავნითგან და ტასის- დვირის სამრეკლოსთან ბაზილიკის ლაშქრობამ ვერ ჩაკლა და იგი არაბთა
ვიდგება: მე-V თუ მე-VI საუკუნეში ბის უმრავლესობასთან (გურჯისხევი, კარითგან ვიდრე ზღუამდე სპერისა, მხოლოდ ჩრდილოეთის და ცენტრა- წინააღმდეგ ბრძოლის მთავარ ბასტი-
ოპიზა აშენებული იქნა ამონა, ანდრია, ლიკანი, ჩითახევი, მიწის საყდარი, საკი- და ერისთავობდა მუნ” (ი.ციციშვილი. ლური ეკლესიაა დაცული. სამხრეთის ონად მაინც დარჩა.
პეტრე და მაკარისაგან, შემდეგ, მურ- რის, ტაძრისის, ფოთოლეთის და სხვ.) დას. ლიტ. გვ.42). ეკლესიის საძირკველია შემორჩენილი, დასასრულს შევნიშნავთ: ჩვენი
ვან ყრუს შემოსევების შედეგად (735- გვხვდება მონასტრისთვის დამახასი- უნდა დავეყრდნოთ ისტორიული ხოლო ცენტრალური ეკლესიის სამხრე- მოსაზრებით, ბორჯომის ხეობაში
738) იგი განადგურდა, აღდგენილი ათებელი ნაგებობანი: საძვალე (ბერთა წყაროების მონაცემებს, რომ სპარ- თის კედელი კი გადაკეთებულია, რაც VI-VII ს.ს.-ში განხორციელებული მშე-
იქნა გრიგოლ ხანძთელის უწინარეს, სამარხი) და სამეურნეო თუ სხვა საჭი- სელთა ბატონობას VII ს-ში გადაურჩა სამხრეთის ეკლესიის მოშლის შემდეგ ნებლობები ხომ ნაწილი უნდა იყოს,
გრიგოლი რომ ოპიზაში მივიდა, მაშინ როებისათვის განკუთვნილი შენობების კლარჯეთი, – მას მხარს უჭერს ბორ- მომხდარა. საერთოდ, სამცხე-კლარჯეთში წარ-
„მათ ჟამსა სხუთ მონასტერი არა შჱნ ნანგრევები, რაც ცხადყოფს, რომ ისინი ჯომის ხეობის მატერიალური კულტუ- ცენტრალური და ჩრდილოეთის მოებული მშენებლობებისა, კერძოდ,
იყო მათ ქუეყანათა თჳინიერ ოპიზისაჲ, მონასტრებს წარმოადგენენ. რის ძეგლებიც. აქ, ამ მცირე ტერიტო- ეკლესიების შეერთებიდან როგორც სამონასტრო მშენებლობა ხომ ამ დროს
ხოლო ოპიზაში გიორგი წინამძღვარი როგორც ცნობილია, სამეკლესი- რიაზე, VI საუკუნიდან მოკიდებული ირკვევა, ცენტრალური ეკლესიის უნდა დაწყებულიყო აქ? და თუ ასეა,
„მესამ მამაჲ იყო ოპიზისაჲ”, რაჲთგან ანი ბაზილიკების აგება ჩვენში დაიწყო ესოდენ მრავალრიცხოვანი მონასტ- გვერდით ეკლესიებს შუა ბოძზე დაყრ- მაშინ რაღა მაინცდამაინც ბორჯომის
სამოელ ადრე გარდაცვალებულ იყვ- VI საუკუნეში და, როგორც ირ. ციციშ- რების არსებობა ამ მხარეში დაწყებუ- დნობილი წყვილი თაღით უერთდება, ხეობაში გვაქვს ამ პერიოდის ნაგებობა-
ნეს” /ს.ყუბანეიშვილი, „ძვ. ქართ. ლიტ. ვილი აღნიშნავს, მალე გამოვიდა ხმა- ლი მძლავრი სამონასტრო მოძრაობის როგორც ეს გვაქვს ქვაბისხევის, მა- ნი და რატომ არ შეინიშნება მათი კვალი
ქრეტომათია”, გვ103/. რებიდან. მაჩვენებელია, რაც, უნდა ვიფიქროთ, რიამწმინდისა და სოფ. საკირის ეკლე- ამ მხარის სხვა კუთხეებში?
კლარჯეთ-სამცხის სამონასტრო მოძრაობის მონაწილე

869 წლის ახლოს გუარა- სიაში. სარკმლებიც შიგნით მაგრამ მართებული იქნება ჩვენც
მისა თუ გურგენ დიდის და ფართოდ გაშლილია. ამ ეკ- საწინააღმდეგო კითხვა დავსვათ:
აშოტის მიერ განხორციელე- ლესიის თაღები ქვაბისხევის გრიგოლ ხანძთელის მიერ კლარჯეთ-
ბული იქნა „მეორედ აშენება”. მარიამწმინდასთან შედა- ში განხორციელებულ სამონასტრო
ამის შემდეგ დავუბრუნ- რებით ნაკლებ ჰაეროვანია, მშენებლობამდე არსებობდა თუ არა
დეთ ისევ საკითხს: მისი კედლებიც უფრო მასი- კლარჯეთში მონასტრები?
„გრიგოლ ხანძთელის ურია. საერთოდ კი შენობა თავი რომ დავანებოთ ამ მხარის
ცხოვრების” ავტორს კი, რო- უფრო ტლანქი ნაგებობის არქეოლოგიური შესწავლის შედეგად
მელიც X საუკუნეში ცხოვ- შთაბეჭდილებას ტოვებს. მიღებულ მონაცემებს, თვით „გრიგოლ
რობდა (951 წელს აქვს დაწე- ამგვარად, დვირის ბაზი- ხანძთელის ცხოვრება” საკმაო ცნო-
რილი თავისი შრომა), იცოდა ლიკის სახით ძველი სამეკ- ბებს გვაწვდის ამ მხრივაც. ამ შრომის
ოპიზის წინამძღვარნი, გრი- ლესიანი ბაზილიკების გადა- ავტორს გ.მერჩულეს ცნობით ოპიზა
გოლის ოპიზაში მისვლისას კეთების კიდევ ერთ ცდასთან ხომ „ყოველთა უწინარჱს აღშნებულ
რომ დახვდა და მასზე უწი- გვაქვს საქმე, რომელმაც გან- არს”.
ნარესნიც. მაგრამ, ბუნებრი- ვითარება ჰპოვა ქვაბისხევის ხოლო იშხნის შესახებ მოგვითხ-
ვია, არ ცოდნოდა პირველ მა- მარიამწმინდისა და საკირის რობს, რომ ბიზანტიიდან მობრუნებულ
შენებელნი – ამონა, ანდრია, საყდრებში, აგრეთვე დვი- გრიგოლსა და საბას გამოეცხადათ იშ-
მაკარი და პეტრე. რომელნიც რის მახლობლად მდებარე ხნის „პირველი დიდებულება, დაბასა
სულ ცოტა ოთხნახევარი სა- კვირიკეწმინდის უფრო დიდ მისსა, – წმინდანი ეკლესიანი და ეუწყა,
უკუნით უსწრებდნენ წინ მას. ტაძარში. ვითარმდე კუალად განახლებად არს
3.ბასილ ზარზმელის ჭობისხევი ხვეწნის ტაძარი თავისი პირველებრ ჴელითა საბანისათა” (იქვე.
შრომაში არ ჩანს ის მძლავრი გეგმით უახლოვდება კახე- გვ.112).
სამონასტრო მოძრაობა, რო- თის ნეკრესის მონასტრის აქედან ცხადია, რომ გრიგოლისა
მელიც გრიგოლ ხანძთელის ეკლესიას და მისებრ VII სა- და მისი მოწაფეთაგან ამ მონასტრების
თაოსნობით IX საუკუნეში დაიწყო, არც მეტად საყურადღებოა, აგრეთვე, განპირობებული იყო ზემოთ აღნიშნუ- უკუნეში უნდა იყოს აშენებული. რაც მშენებლობის დაწყება კი არა, არამედ
ბაგრატიონთა გაერისმთავრებასა და თორისა და დაბაძველის ნადარბაზე- ლი ისტორიული მოვლენებით. შეეხება დვირის ეკლესიას, იგი VII სა- განახლება მომხდარა. მაშ, ისინი გრი-
არაბთა შემოსევების შესახებ არის რა- ვებთან ერთად ლიკანის, პატარა და საეკლესიო თუ სამონასტრო მშე- უკუნისა თუ არა, VIII საუკუნის პირველ გოლ ხანძთელის უწინარეს ყოფილან
იმე თქმული, რაც მის უწინარესობის დიდი ლარების, ხვეწნის საყდრის, სა- ნებლობა ბორჯომის ხეობაში შემდე- ნახევარზე გვიანდელი არ უნდა იყოს. დაარსებულნი და, აგრეთვე, განადგუ-
მაჩვენებელი უნდა იყოს). კირესთან არაშენდისა და საყდრის ვა- გაც არ შეწყვეტილა: ზემოთ აღნიშნულ VIII-IX საუკუნეთა საზღვარზე ხე- რებულიც. ამის მიხედვით ასე უნდა
სერაპიონ ზარზმელის ცხოვრება კის, ქვაბისხევის ჩრდილოეთით „კეპოს სამეკლესიანი ბაზილიკების შემდეგ ობაში აუგიათ ქვაბისხევის მარიამწმინ- ვივარაუდოთ: VI-VII საუკუნეებში მოხ-
ერთგვარ წარმოდგენას გვაძლევს ჯერ ნაჩეხის” ნამოსახლარები; აქ გვაქვს არის აგებული ხვეწნის ტაძარი (ჭობის- დის და საკირის „სხნალარიის” ტაძრებ- და მათი დაარსება, ხოლო შემდეგ, VIII
კლარჯეთში, ხოლო შემდეგ, სამცხეში ნაგებობათა ტიპი, სადაც რამდენიმე ხევიდან აღმოსავლეთით, 3,5-4 კმ-ში) ში, ხოლო IX-X საუკუნეთა საზღვარზე, საუკუნის 30-იან წლებში, მურვან-ყრუს
სამონასტრო მშენებლობის შესახებ. ოთხკუთხედი სათავსოსაგან შემდგარი და სოფელ დვირის ეკლესია. აგრეთვე გრიგოლ ხანძთელის მოწაფე- შემოსევების შედეგად იქნა განადგუ-
ლ.მენაბდე თავის ახლახან გა- შენობის კომპლექსი მთავრდება საკ- როგორც ცნობილია „სამეკლე- ების თეოდორესა და ქრისტეფორეს რებული. ოპიზა მალე განუახლებიათ,
მოსულ შრომაში („ძველი ქართული მაოდ მოზრდილი ცილინდრული ფორ- სიანი ბაზილიკის თემა, უბრალოდ მიერ აშენებული იქნა ნეძვის და კვირი- დანარჩენი ორის კი გრიგოლ ხანძთე-
მწერლობის კერები”) ილაშქრებს რა მის შენობით, რომელიც ქვის ჰორიზონ- გამწკრივებული სამი ეკლესიით (რაც კეწმინდის ლავრები. ლის თაოსნობით მომხდარა განახლე-
„სერაპიონ ზარზმელის ცხოვრების” ტალური წყობის ნამატით შექმნილი საეკლესიო რიტუალით იყო გამოწ- ამასთან, VIII-IX საუკუნეებში ქვა- ბული. ბორჯომის ხეობის ძეგლებს ძი-
ამგვარი დათარიღების წინააღმდეგ, კამარით არის გადახურული და სინათ- ვეული), რომლებიც არ შეადგენდნენ ბისხევის მარიამწმინდისა და სხვათა რითადში გადაკეთება არ შეხებია, მათ
აღნიშნავს, რომ „ცხოვრებაში” მოხ- ლისათვის მცირე სანათური ჭერში აქვს ერთ მთლიან კომპოზიციას, უმწეო აღ- სახით განხორციელებული მონასტ- თითქმის უცვლელად აქვს პირველადი
სენებულია ფერიცვალების ხატი, დატანებული. მოჩნდა და ამ სახით, როგორც შეუფე- რების მშენებლობა მიგვითითებს, რომ სახე შემონახული, თუმცა ამავე საუკუ-
პირველ რიგში აქ უნდა განვიხილოთ აღნიშნულ ნაგებობათა კომპლექ- რებელი, მალე გამოვიდა ხმარებიდან. არაბთა ბატონობის ხანაში აქ სამონას- ნეების ძეგლებმა სამცხეში, ისევე რო-
სამეკლესიანი ბაზილიკები, როგორიც სის ყველა სათავსო დიდრონი, ცუდად სამაგიეროდ, სამეკლესიანი ბაზილიკის ტრო მოძრაობა კიდევ უფრო გაფარ- გორც კლარჯეთის ძეგლებმა, შემდეგ,
არის ტაძრისის სამხრეთ-აღმოსავლე- დამუშავებული ან დაუმუშავებელი საფუძველზე შემუშავდა ახალი კომ- თოებულა. მრავალგზის განიცადეს გადაკეთე-
თით სამ კილომეტრზე გუჯრისხევის ლოდებით არის ნაგები, თუმცა ამ კომ- პოზიცია ერთი მაღალი სადგომით და აქვე უნდა შევნიშნოთ: როგორც ბა-გაფართოება, მაგრამ არ შეიძლება
მონასტრის ეკლესია, ტაძრისის სამხ- პლექსთა გეგმა სააღმშენებლო ტექნი- უფრო დაბალი შემოსავლელით სამი ცნობილია 735-738 წლებში არაბებმა, მაინც მათი კვალი არ იყოს შემორჩენი-
რეთით მდებარე მონასტრის ეკლესია, კის განვითარების მაღალი დონის მაჩ- მხრიდან. ასეთი კომპოზიცია უკვე ხა- მურვან ყრუს სარდლობით, ამიერკავ- ლი. საჭიროა ამ საკითხის შესასწავლად
საკირის ციხის სამხრეთით ფერდობზე ვენებელია. სიათდება მხატვრული მთლიანობითა კასიაში დიდი ლაშქრობა მოაწყეს. მემა- კვლევა-ძიების წარმართვა.
ე.წ. მიწის საყდარი, სოფელ ახალდაბის ეს დარბაზები გენეტიკურ კავშირ- და მეტი სიცხადით” (იქვე). ტიანე გადმოგვცემს: „მოვლო ყრუმან პ.ინგოროყვას დებულება, რომ
დასავლეთით ზედა ფოთოლეთის ეკ- შია უძველესი პერიოდის სახლ-დარნებ- სწორედ სამეკლესიანი ბაზილიკის ყოველი კავკასია... და შემუსრნა ყო- „კლარჯეთი იყო ქართული განათ-
ლესია, საიდანაც წაღებული კანკელი თან, მისი საწყისი ფორმა, წარმოშობა, ამგვარ გადაკეთებას წარმოადგენს ზე- ველნი ქალაქნი და უმრავლესნი ციხენი ლების, ქართული მწერლობისა და
ამჟამად საქართველოს ხელოვნების უთუოდ შორეულ წარსულს ეკუთვნის, მოთ აღნიშნული ხვეწნის საყდარი. იგი ყოველთა საზღვართა ქართლისათა” მწიგნობრობის მეტად მნიშვნელოვანი
მუზეუმშია დაცული (VIII ს.), ჩითახე- მაგრამ ამ ძეგლების არსებობა სამეკ- კარგად მოპირკეთებული კვადრატე- („ქართლის ცხოვრება” წ.1. გვ.234). კერა ჯერ კიდევ ადრეულ საშუალო
ვის და ლიკანის მონასტრების ეკლე- ლესიან ბაზილიკებთან (ხვეწნის საყ- ბით არის ნაგები. „დავით და კონსტანტინეს ცხოვრება” საუკუნეთა ხანაში, V-VII საუკუნეებში”,
სიები, დაბა ბაკურიანის „პანტნარის” დარი), ან სამეკლესიანი ბაზილიკების სარკმლებისა და კარების ქვები კი, რომელიც უფრო ვრცლად აღწერს გავრცელებული უნდა იქნას საერთოდ
მონასტრის ეკლესია, ჭობისხევის მაც- გარემოცვაში (ლიკანთან და სხვ.) ან კარგადაა დამუშავებული. ეს ეკლესია მურვანის შემოჭრას საქართველოში, სამხრეთ საქართველოზე, ამას მხარს
ხოვრის ეკლესია /რომლის ცენტრა- კიდევ ადრეული პერიოდის ერთნავიან ზომებითაც განსხვავდება გუჯრისხე- გვამცნობს: „აღძრა ყოველი თესლ-ტო- უჭერს, ისტორიულ წყაროებთან ერ-
ლური ეკლესია მთლიანად დაცულია, ეკლესიებთან (დიდი და პატარა ლარე- ვის, ლიკნისა და ჩითახევის სამეკლე- მი და განილაშქრა ქრისტიანეთა ზედა თად, ბორჯომის ხეობის არქეოლოგი-
ხოლო სამხრეთისა და ჩრდილოეთის ბი) გვაფიქრებინებს, რომ შესაძლებე- სიანი ბაზილიკისაგან. თუ პირველთა და აღაოჴრა და მოსრა, და ტყუე ყო ქვე- ური მონაცემები.
ეკლესიების მხოლოდ საძირკვლებია ლია ნაწილი მათგანი ჯერ კიდევ ქრის- ზომა 12X12 მეტრზეა (დასავლეთის ყანა საბერძნეთისა ვიდრე ზღუამდე, მაშასადამე, უცხოელ დამპყ-
მოღწეული და სხვ./ ტიანობის წინა ხანს ეკუთვნის, მაგრამ მინაშენით 12X14- ზეა). ხვეწნის საყ- და მოეფინა, ვითარცა ღრუბელი ბნე- რობელთა წინააღმდეგ ქართველთა
დასახელებული საეკლესიო ნა- ძირითადად უნდა განეკუთვნებოდეს დრის სიგრძე 12,5 მეტრია, სიგანით ლეთისა, სიმრავლითა, ვითარცა მკალი პოლიტიკურის და იდეური ბრძოლის
გებობებისთვის დამახასიათებელია სამეკლესიანი ბაზილიკების პერიოდს, კი 11 მეტრი (დასავლეთის მინაშენით და მამული, არეთა ჩრდილოსათა, და თაოსნობა სამხრეთ საქართველოდან
შენების თავისებური ტიპი: „ახასი- ე.ი. VI-VII ს.ს.-ს. სიგრძე 15 მეტრამდეა). მისი სარკმ- დაფარა პირი ქუეყანისა. და მოვიდა VIII-IX საუკუნეებში კი არ დაწყებულა,
ათებს კვადრატული გეგმა, რომელიც ამგვარად, როგორც ჩანს, VI სა- ლები შიგნით ფართოდ იშლება, რაც სამცხეს და დაიბანაკა არეთა ოძრჴის- როგორც მიღებული იყო ისტორიულ
კედლებითაა გაყოფილი სამ ნაწილად. უკუნის დასაწყისიდანვე ბორჯომის ეკლესიის უკეთ განათების შესაძ- თა, რამეთუ იყო, მაშინ ქალაქი იგი სა- მეცნიერებაში, არამედ ორი საუკუნით
შიგნით სამივე ეკლესიას აქვს ნახე- ხეობაში ფართო სააღმშენებლო საქ- ლებლობას იძლევა. ამასთან, გუჯა- ხელოვანი, ძველ ნაქმართა მისთათჳს. ადრე, – VI-VII საუკუნეებში.
ვარწრიული აფსიდები”. ეკლესიას მიანობა გაშლილა. ამ დროს უნდა რეთისხევის და სხვა სამეკლესიანი მაშინ უკვე აღუძრა და წარმოვიდა სამ- ვფიქრობთ, ამ მიმართებით მუშა-
ორი კარი აქვს, ერთი სამხრეთიდან, განხორციელებულიყო თორის, და- ბაზილიკების ეკლესიები თუ დასავლე- ცხით და წარმოემართა ქვეყანად არ- ობის წარმართვა უთუოდ ნაყოფიერ
მეორე დასავლეთიდან, რაც შეეხება ბაძველის, დიდი და პატარა ლარების, თის მინაშენს შუა ეკლესიაში გამავალ გუეთად” („ძველი ქართ. ლიტ. ქრესტ.” შედეგს გამოიღებს.
პროზა
ვარულს, სული დაიკარგა, ყველა თავის ხუცი არ იცის! – წარმოთქვა გიგიმ და – მეც რამ გამომაშტერა, კაცი სა-
ამირან ჯმუხაძე ნაჭუჭში ჩაიკეტა და იქიდან თავის გა- კვლავ კოკას შეხედა. კოკამ კი, თავი იდან სად მოხვედი და სახლში არ შე-
მოყოფა აღარავის უნდა, ხანდახან თუ ასწია და ხმადაბლა განაგრძო: – ჩვენი მოგიპატიჟე. წამოდი, ჩემთან ავიდეთ,
– გიგის გაუმარჯოს, როგორ ხარ,
ჩამოვლენ ეზოში, ისიც, ცოტა ხნით! – ფილოსოფოსები – რეზო და ბესო რას წყალსაც დაგალევინებ და კარგ ღვი-
გენაცვალე!
წარმოთქვა გიგიმ და კოკას მიაჩერდა. საქმიანობენ! ნოსაც, შენნაირი კაცისთვის არაფერი
გიგიმ, რომელიც თბილისის ერთ-ერ-
– გერმანიაში ტელევიზორში ყოველ – სამწუხაროდ, მათაც სმას მიჰყვეს მენანება!
თი უნბის კორპუსის წინ მოგრძო, ყავის-
დღე ვუყურებდი ქართულ გადაცემებს, ხელი, ჩაიკეტნენ თავიანთ ოთახებში – არა, ჩემო გიგი. ისედაც ვიცი, რა
ფერ სკამზე იჯდა, თავი ასწია და შეათ-
უკვე ნათლად ჩანდა, რომ ჩვენი ქვეყნის და გარეთ აღარ გამოდიან, ძალიან გა- ადამიანიც ხარ, შენ არაფერი შეგეშ-
ვალიერა კაცი, რომელმაც ის მოიკითხა:
საქმე ძალიან ცუდად იყო, მაგრამ ასე- ნიცდიან იმას, რომ მათი ცოლები უც- ლება, ბავშვი ვიყავი, მაგრამ მახსოვს,
– რა იყო, გაკვირვებული რატომ
თი გაჭირვება თუ იქნებოდა, არ მეგონა. ხოეთში არიან გადახვეწილები, ამიტო- ოჯახში ხელცარიელი რომ არ მოდი-
მიყურებ, ვერ მიცანი?! – ძლივს ამო-
– ჩურჩულით წარმოთქვა კოკამ. მაც არის, რომ იშვიათად თუ ჩამოდიან ოდით. მუდამ ახალ-ახალი საჩუქრებით
ილუღლუღა კოკამ.
– შენ ჩვენი ყოფილი მეზობელი არ
ხარ?!
– კი, ბატონო, კოკა ვარ!
– საიდან სადაო, რა ქარმა გადმო-
გაგდო, შენს ძველ უბანში, ისე სიმართ-
ლე რომ გითხრა, მაინცდამაინც არ შეც-
ვლილხარ, ცოტა ჭაღარა შეგეპარა და
ეგ არის, ისიც გავიგე, რომ გერმანიაში
იყავი წასული...
– კი, თორმეტი წელი იქ ვცხოვრობ-
დი, მაგრამ იქაურობას ვერ შევეგუე,
სამშობლოს მაინც ვერ შეველიე, ძალიან
ვწუხდი და განვიცდიდი ყოველივეს.
ერთი წელი რომ გავიდა, სხვა საფიქრა-
ლი გამიჩნდა, თბილისში სიღარიბე არ
მასვენებდა, იქ კი, გერმანიაში, როცა
შეძლებულად ვიგრძენი თავი, საკვირ-
ველი რამ მოხდა. ამ ვითარებამ სულ და-
მიკარგა მოსვენება, ვიგრძენი, რომ ძა-
რატომ
ლიან მძიმე ტვირთი ყოფილა, როგორც
სიღარიბე, ისე სიმდიდრეც. ორივე გა-
დარდიანებს. კაცს, ორივე საზრუნავს
გიჩენს, რა თქმა უნდა, სიღარიბე უფრო
აუტანელია, მაგრამ მდიდრებსაც ცო-
ხდება
ასე?!
ტათი გავუგე, რაც მეტი აქვთ ქონება,
მით უფრო ემატებათ საფიქრალი.
– ვერაფერს გეტყვი, არც მდიდარი
ვარ და არც ღარიბი, რაც არ ვიცი, არ
ვიცი. ის კი მახარებს, რომ სამშობლო
გიყვარს. აბა, ზოგი წავა უცხოეთში და
აქეთ გამოხედვა აღარ უნდა. ისე აქ ძა-
ლიან შეიცვალა ცხოვრება, დღევანდე-
ლი ახალგაზრდობა კი, სულ გადამრევს,
ღმერთმა იცის, მათ რა უტრიალებთ
თავში. ისე, სიმართლე რომ გითხრა,
ასეთი ხალხი ჩემთვის უკვე უცხოები
გახდნენ!
– კი, ჩემო კოკა, დღესაც ისეთი სი- ეზოში, არა და, ნიჭიერები არიან, მათი ანებივრებდით მათ, ამიტომაც გადავ-
– რას ვიზამთ, ასე იყო წარსულში
ტუაციაა, ის საქართველო აღარ არის – ლაპარაკის მოსმენას არაფერი სჯობს!. წყვიტე, იქით კვირას რომ გამოვალ,
და ასეა დღესაც. მამათა და შვილთა
„ფაფუ”, ყველაფერი ადამიანური წაიშა- – ჩვენი მამაო, ელიზბარი, რას აკე- აუცილებლად ჩემთან უნდა წაგიყვანო,
ბრძოლა ყოველთვის იქნება. – მოკლედ
ლა – ერთმანეთის სიყვარული, მეგობ- თებს? ისევ ეკლესიაშია ხომ ?! – კვლავ ბოლოს და ბოლოს, ხომ უნდა იცოდე,
მოუჭრა კოკამ.
რობა, ურთიერ გატანა და, რაც ყველა- დაინტერესდა კოკა. სად ვცხოვრობ!
– კოკა, გენაცვალე, რა ფეხზე დგა-
ზე მთავარია, უმეტესობა ადამიანებისა – აბა, რა გითხრა, ის ხომ გადასა- – კარგი, შევთანხმდეთ, ასე იყოს,
ხარ, მოდი სკამზე ჩამოჯექი. – ამის
ძალიან გულცივი გახდა. რევი ადმიანია, სულ ცდილობს, რომ რაც შეეხება წყლის დალევას, ჩვენ
თქმაზე კოკამ ცოტა უხერხულად იგრძ-
– შენ, ალბათ, შენი ულამაზესი გო- გაჭირვებულს დაეხმაროს, სწორედ ასე- კორპუსს საუცხოო წყლის დასალევი
ნო თავი, მაგრამ მაინც მოერია თავს და
გოები გაათხოვე ხომ? – დაინტერესდა თი მამაოსნაირი უანგარო ხალხი სჭირ- ადგილი აქვს. ცოტა ხნის წინ ჩვენი უბ-
დაბალი ხმით მიმართა:
კოკა. დება ჩვენს ქვეყანას. საუბედუროდ, ნის ახალგაზრდა ბიჭებმა ლამაზად მო-
– ამჟამად რას საქმიანობ?!
– ამას თუ გათხოვება ჰქვია, – ორივე ასეთი ადამიანები სანთლით საძებარი პირკეთებული წითელი აგურით ნაშენი
– ჯერჯერობით არაფერს, ცოტას
უცხოელს გაჰყვა ცოლად. წავიდნენ და გაგვიხდა! აგერ, ბატონო, რაღა შორს პატარა კუთხე მოაწყვეს, სადაც კარგი,
დავისვენებ და მერე ვნახოთ.
მორჩა! – დაამთავრა წინადადება გიგიმ წავიდეთ, ჩვენს კორპუსში რამდენი ნი- ანკარა წყალი მოჩუხჩუხებს. აი, ხელ-
როცა კოკა და გიგი ერთმანეთს ფიქ-
და თვალებიდან ცრემლი წასკდა. ჭიერი ადამიანი ცხოვრობს, მაგრამ მათ მარჯვნივ გაიხედე, სულ რაღაც, ათი-
რებს უზიარებდნენ, დროც შეუმჩნევ-
კოკამ გიგის მხარზე ნაზად დაადო ვინ აფასებს. მე თუ მკითხავ, მთავრობა ოდე მეტრია, იქამდე!.
ლად გავიდა, მზე დასავლეთისკენ გადა-
ხელი და მშვიდად უთხრა: – არა უშავს, ქებას და დიდებას არ უნდა იშურებდეს – ამის გაგონებაზე კოკა სკამიდან
იხარა და ჩამავალი მზის სხივებმა შუქი
რაც მოსახდენია უნდა მოხდეს. თანაც, ასეთი პიროვნებების მიმართ, მაგრამ წამოდგა, ბოდიში მოუხადა გიგის და
მოჰფინა მათ წინ მდებარე აგურით ნა-
იმასაც დავამატებ, რომ რასაც ახლა რას ვიზამთ, ახლა ყველაფერი მამაძაღ- წყლის დასალევად გაემართა. ცოტა
შენ კორპუსს.
ვიტყვი, ვინ როგორ გაიგებს, არ ვიცი, ლების ხელშია. – წარმოთქვა გიგიმ და ხანში უკან დაბრუნდა და გიგის გაკ-
ცოტა ხნით ყოფილმა მეზობლებმა
მაგრამ ადამიანი ცხოვრების ბოლოს, ხელი ჩაიქნია. ვირვებული ტონით მიმართა: – ამ ად-
შეისვენეს, არცერთს ხმა არ ამოუღია.
ანუ სიბერეში, რაც არ უნდა გარშემორ- – ალბათ, გადაგღალეთ, ბატონო გილს გელას წყარო რატომ ჰქვია, ალ-
სიჩუმე კოკამ დაარღვია:
ტყმული იყოს შვილებით და შვილიშვი- გიგი, ამდენ შეკითხვას რომ გისვამთ, ბათ, ისიც, ჩვენი მეზობლებივით, ნიჭი-
– რაც მთავარია, არ მითხარი, რო-
ლებით, მაინც მარტო რჩება. საწყენია, მაგრამ, რა ვქნა, ძალიან მიყვარს ეს ერებით გამოირჩეოდა, ხომ?!
გორ გრძნობენ თავს ჩემი ყოფილი მე-
მაგრამ ასე ყოფილა! რეალობას ვერსად უბანი, აქ დავიბადე, აქ დავიწყე საბავ- – აბა, რა გითხრა, ამ ცხოვრებას რას
ზობლები?!
გაექცევი. შვო ბაღში სიარული, აქვე დავამთავრე გაუგებს კაცი, შენ მას არ იცნობდი,
– აბა, რა ვთქვა, ამ გაჭირვებულმა
– ამ საკითხზე არასდროს მიფიქრია. სკოლა და შენ ვერ წარმოიდგენ, რა ნოს- აქედან რომ გადახვედი, ის მაშინ, შენ-
ყოფამ ყველა შეცვალა, ზოგი სად წა-
ჯერ, ეტყობა, ახალგაზრდა ვარ, შენ ის ტალგია მექნება აქაურობის მიმართ. თან შედარებით, ბავშვი იყო, მაგრამ,
ვიდა და ზოგი სად, უმეტესობაში დარ-
მითხარი, შენი მეზობელი აკადემიკოსი დღეს აქეთ რომ მოვდიოდი, გული აჩ- როცა წამოიზარდა, უბნის კოლორიტი,
დმა და სევდამ დაისადგურა, ზოგი და-
როსტომი რას აკეთებს? – კვლავ შე- ქარებით მიცემდა, ერთი სული მქონდა ასე ვთქვათ, უბნის „მაყურებელი” გახ-
ავადდა, ზოგიც, დეპრესიაში ჩავარდა,
ეკითხა კოკა. ეს ადგილი მენახა, თანაც ძალიან მინ- და. „ძველი ბიჭები” ძალიან დიდ პატივს
მოკლედ, მეტი რა გითხრა, ვერაფრით
– როსტომს აქ ვინ გააჩერებდა, მა- დოდა ყოფილ მეზობლებთან გასაუბრე- სცემდნენ და, ამიტომაც, მის საპატივ-
გაგახარებ!
შინვე უცხოეთში მიიწვიეს ლექციების ბა, რომლებიც, თქვენი თქმისა არ იყოს, ცემულოდ, გააკეთეს ეს ყველაფერი.
– კი, მაგრამ, ამ დალოცვილებს რა
წასაკითხად, მსოფლიო დონის მეცნი- განსაკუთრებით, ზოგირთები, ძალიან ამის თქმაზე კოკას პასუხის გაცემა
დაემართათ, ამ კორპუსში ხომ თითქმის
ერი გახდა, ჩვენი უბანი, ქალაქიც და დიდ პატივისცემას იმსახურებენ! უნდოდა, მაგრამ სიტყვებს თავი ვერ
ყველა განათლებული ადამიანი ცხოვ-
მთლიანი საქართველოც ასახელა, ჩემს – კარგი კაცი ხარ, კოკა! ნეტავ შენ- მოუყარა, ხმა აუკანკალდა. ამ გაგო-
რობდა: – ფიზიკოსები, მათემატიკოსე-
ზევით, მესამე სართულზე, ვახტანგი სავით აზროვნებდეს ყველა, ახლა ადა- ნილმა ამბავმა ძალიან ჩააფიქრა და და-
ბი, პოეტები, მწერლები, სასულიერო
რომ ცხოვრობდა – მათემატიკოსი, ისიც მიანების უმეტესობას ტვინი სხვანა- ანაღვლიანა კიდეც.
პირები, ბოლოს და ბოლოს, აკადემიკო-
უცხოეთში მოღვაწეობს, მაგრამ, სამწუ- ირად აქვს მომართული, რისი გრძნობა, – რა დაგემართა, კაცო? – ჰკითხა
სიც გვყვავდა.
ხარო ამბავიც მოხდა – აი, შენი მეგობა- რის სიყვარული, მხოლოდ ფული და შემკრთალმა გიგიმ.
– შენ, ჩემო კოკა, დროზე უშველე
რი პოეტი რომ იყო, ნიკო, ის ცოტა ხნის კარგი დროის ტარება, აი მათი ცხოვრე- – არაფერი ისეთი, – წაილუღლუღა
თავს, თანაც, შენ, პატიოსანი და დღე-
წინ გარდაიცვალა, თავი ჩამოიხრჩო, ბის კრედო!. კოკამ და ხელი ჩაიქნია, გიგის დაემშვი-
სავით ნათელი კაცი ხარ და აქედან გა-
უბედურმა! – არ ვიცი, რა მემართება, ნერვი- დობა და გზას გაუყვა.
მომდინარე, აქ უფრო გაგიჭირდებოდა
– რას ამბობ, კაცო, ის ხომ ძალიან ულობისგან პირი გამიშრა, წყლის და- გიგი გაოცებული შეჰყურებდა მიმა-
ცხოვრება, მეტსაც გეტყვი, – ის, რაც
ახალგაზრდა იყო? – გაიკვირვა კოკამ. ლევა მომინდა, – წარმოთქვა კოკამ და ვალ კოკას.
ადრე იყო ჩვენს კორპუსში, ვგულისხ-
– სიკვდილმა ახალგაზრდა და მო- გიგის შეხედა.
მობ ერთმანეთის პატივისცემას და სიყ-
ესსეისტური ჩანაწერები
ვითომ მეგობრები და მამის სახელით, მოწიწებით მოიკითხა

ე.წ. ყოფილმა „ქვეშევრდომმა” და „მეგო-
ღებულის გარდა, კიდევ
რაღაც წილი უნდოდა.
ჩვენს ყოველდღიურ ყოფა-ცხოვრებაში, ბარმა” გუშინდელი მაღალი თანამდებო- იმავე სოფელში,
განსაკუთრებით მამაკაცების ურთიერთო- ბის პირი. სულ რაღაც წუთებში მხოლოდ ცალკე, მცირე ფართის
მამის სახელით მოიხსენია, ცოტა ხან- კომუნალურ ბინაში,
ბებში, ხშირად გაიგონებთ: – „ჩემი მეგობა-
ში – მამის სახელით მოხსენიებას ვინღა თავისი ქმარ-შვილით,
რია”, ისე რომ გააზრებულიც არა აქვთ, რას
ჩივის, სახელი ქუჩური ტერმინით („ბე- უმცროსი და ცხოვრობ-
ნიშნავს ყოველივე აღნიშნული, როდის და ვის
ჟოთი”) მოიხსენია და ელდანაკრავივით და, რომელსაც მშობლე-
მიმართ უნდა იხმარო (გამოიყენო) იგი.
გაეცალა. აქამდე კი, როგორც ვთქვით, ბისაგან ბევრი არაფერი
„ქართული ენის განმარტებით ლექსიკონ-
ქება-დიდებას და ხოტბას არ აკლებდა. შეხვედრია. მიუხედავად
ში” სიტყვა „მეგობარი” ასეა განმარტებული
დასკვნების გამოტანა მკითხველისთ- ამისა, მამის სიცოცხ-
– მეგობარი – გულადი ამხანაგი, ჭირისა და
ვის მიმინდვია, ერთს კი ხაზგასმით ვიტყ- ლეშიც და შემდეგაც
ლხინის მოზიარე. ერთგული, სიყრმის მეგო- მშობლებს მოვლა-პატ-
ბარი. ვი, – მიამიტობა უფრო თავის მოტყუებაა.
თავკერძა ეგოისტ ადამიანებს ძლიერ რონობას არ აკლებდა,
დიახ, განმარტება ზედმიწევნით სრულ- მაგრამ ფინანსურად
ყოფილია. მეგობრად მხოლოდ ის უნდა მიიჩ- სიამოვნებთ გაუთავებელი ქება, პირფე-
რობა, მაგრამ ჭკუათმყოფელი ადამიანი
ბევრი არაფერი შეეძ-
ნიო, ვინც ზემოჩამოთვლილ კრიტერიუმებს ლო.
აკმაყოფილებს, კერძოდ, ადამიანი (არა აქვს ცოტას ხომ მაინც უნდა დაფიქრდეს, ვინ
მამისეულ ეზო-გა-
მნიშვნელობა, ქალია თუ კაცია, შენზე უმც- რატომ და რისთვის გაქებს, ხოტბას რის-
რემოს ნაწილში დასახ-
როსია თუ უფროსი), პირველ რიგში გულადი თვის გასხამს. ყოველივე ამას კარგად
ლდა უმცროსი ვაჟიშ-
უნდა იყოს, რომელიც არ შეუშინდება არც ეხმიანება ერთი ჩემი მეგობრის ლექსი:
ვილი თავისი მეუღლით
ძალისმიერ და არც მორალურ სირთულეებს. ...არც არაფერს არ ვდარდობდი,
და ორი ვაჟით, მოხუ-
დაიცავს და გვერდიდან არ მოცილდება გა- სანატრელი არც რა მქონდა,
ცებულ დედაზე კი ნაკ-
ჭირვებაში ჩავარდნილ მისთვის ახლობელ სათქმელს პირში ვიგუბებდი, ლებად თუ ვინმე ფიქ-
ადამიანს (აუცილებელი არ არის სისხლისმი- გულში ქარიშხალი ქროდა. რობდა. ყველა თავის
ერი ახლობელი იყოს), ამხანაგს, რომელთან არაფერი მაშინებდა, ნაჭუჭში იხარშებოდა,
ერთადაც თავისი ცხოვრების დიდ ნაწილს არც არაფრის მქონდა რიდი, თითქოს ვალდებულება
ატარებს (ერთად შრომობენ, ისვენებენ, ვარ- რა არ ვნახე ქვეყანაზე, მოხსნილი ჰქონდათ.
ჯიშობენ და ა.შ.). გარეწარიც, ქურდიც, ფლიდიც. მემკვიდრეობა მი-
არც თუ იშვიათად, ზემოაღნიშნულ ტერ- მასპინძელის ბევრის ვიყავ, – ღებული უფროსი შვი-
მინს ის ადამიანები იყენებენ, რომლებიც სტუმრად მისვლას გავურბოდი, ლი, ოჯახიანად სხვაგან
ეპირფერებიან მისთვის სასურველად გამოსა- მტყუან-მართლის ძიებაში, ცხოვრობდა. ამდენად,
ყენებელ პიროვნებას (ქონებრივი ან თანამდე- არ მდომია მეხამრიდი. მოხუცებული დედის
ბობრივი მდგომარეობის გამო), არ აკლებენ დრომ თავისი გაიტანა, მიმხედავი ისევ და ისევ
ეპითეტებს, ელაქუცებიან, – ჩვეულებრივ არ დამინდო მაინც არა, უმცროსი ქალიშვილი
მიმართვას როგორ აკადრებენ, აუცილებლად ტკივილისგან დავიწურე, იყო, რომელიც, თითქ-
მამის სახელით (უმეტესად რუსული კალკით) დრომაც კი არ გამიარა... მის ყოველდღე, ყურად-
მიმართავენ, იქნებ რამე გამოსტყუონ, ან მის- თქმა არ უნდა, როცა კარგ საქმეს გა- ღებას არ აკლებდა და,
გან რაიმე გამოიყენონ. ამას კი ისე შენიღბუ- აკეთებ და ამაგსა და შრომასაც დაგიფა- ახლა, უკვე, შვილი დე-
სებენ, გესიამოვნება, მაგრამ ზომიერება მოიყენა. დას უნაწილებდა ლუკ-
ლად აკეთებენ (ახერხებენ), რომ მავანი, უმე-
ხომ ყველგან და ყოველთვისაა საჭირო? ეს ვაი „ხელმძღვანელიც”, რომელიც მა-პურს.
ტესად, ვერც კი ხვდება, რისთვის ექვევიან ასევე ცბიერებით და მოჩვენებითობით
ქვეყანაზე უკვდავი და მუდმივი არაფერია ასე ვაი-ვაგლახით გადიოდა დღეები,
ასე პატივისცემით. გამოირჩეოდა (თანამდებობაზეც ამ ხრი-
– თანამდებობაც, ქონებრივი მდგომარეობაც, თვეები, წლები და, ბოლოს, ტკბილმა და
კარგად თუ დავუკვირდებით ჩვენს გარშე- კებით მოხვდა) „შრომა” დაუფასა: – ოჰ, რა
დროებითია, უფალი ყველას მიუჩენს თავის უთქმელმა ბებომაც წაიღო „წერილი” გარ-
მო მყოფ ადამიანებს, ადვილად ამოვიცნობთ ყოჩაღი ხარ, გეგა, მართლაც არ შევმცდარ-
ადგილს. დაცვლილ მეუღლესთან. დაკრძალვის ფუ-
მსგავს ტიპაჟებს. ასეთი ადმიანები კი მანამ- ვართ, ჩვენთან რომ გადმოგიყვანეთო.
ადამიანობა და კაცობა ის კი არ არის, ვინ- ლის დიდი ნაწილიც უმცროსი ქალიშვილის
დე ელაქუცებიან ამა თუ იმ ადამიანს, სანამ ამის გაგონებაზე ბიჭებს სიცილი წაგვ-
მეს ელაქუცებოდე, ეპირფერებოდე რაღაცის სამსახურის თანამშრომლებმა შეაგროვეს
რამის გამოტყუება შეუძლიათ მისგან. როცა სკდა და ქოქოლა დავაყარეთ ამ „თავგამო-
გამო, არამედ ადამიანობა და კაცობა ისაა, (ასეთი წესი იყო, ახლობლის გარდაცვალე-
დაინახავენ, რომ არაფრის გამოწურვა აღარ ჩენილ” თანამშრომელს, – ამაზე უკეთესი ბის დროს) და ფაქტიურად ყველა ხარჯი
შეუძლიათ, სალმის მიცემასაც ამადლიან, როცა მავანი ყოფილ თანამდებობის პირს
არავინ მოგენახოს შენს ხელქვეითებს შო- თითქმის ამ ფულით გაისტუმრეს.
თითქოს გუშინ და გუშინწინ თვითონ არ ელა- ან ქონებადაკარგულს (თუ იგი ამას იმსახუ-
რის, – გულში ვფიქრობდი და ნირწამხდარი უფროსი შვილი, როგორც კი პენსიაზე
ქუცებოდნენ და არ ეპირფერებოდნენ. რებს), კვლავაც პატივისცემით მოექცევი, მო-
ქალბატონი „ხელმძღვანელი” ვერაფრით გავიდა, მამაპაპურ მემკვიდრეობით მიღე-
იკითხავ, გაიხსენებ მის კეთილ საქმეებს და
ცხოვრებაში ბევრ ადამიანთან მქონია ხვდებოდა თუ რატომ ვიცინოდით ამ ორი- ბულ სახლ-კარს დაუბრუნდა და ქალაქუ-
ურთიერთობა, ბევრის მომსწრეც ვყოფილ- მადლობას ეტყვი საზოგადოების სახელით. ვე მლიქვნელი და ცბიერი ტიპების ქმედე- რიდან სოფლურ ცხოვრებაზე გადავიდა,
ვარ და გაოცებული დავრჩენილვარ იმის ამით შენც ამაღლდები და საზოგადოებისგან ბაზე. თუმცა ჯანმრთელობა ხელს არ უწყობდა
გამო, თუ სადამდე შეიძლება დაეცეს ადამი- პატივმიგებული იქნები. სულ რაღაც ერთ თვეში ეს „თავგამოჩე- და ფიზიკურადაც ვერ აუდიოდა მოძალე-
ანი. ნილი” თანამშრომელი ფულის საკეთებელ ბულ საქმეს.
მრავალი ფაქტიდან ერთ კონკრეტულ მა- თურმე, როგორ უნდა ერთ-ერთ დაწესებულებაში გაამწესეს დი-
რექტორად, საიდანაც სამ თვეში კინწისკვ-
იქვე მცხოვრები უმცროსი ძმა და ძმის-
გალითს მოვიყვან და მკითხველი თავად დარ- შვილები შორიდან უყურებდნენ გაჭირვე-
წმუნდება, როგორი „ერთგული ადამიანები” იეშმაკო! რით გამოაგდეს სერიოზული დარღვევები- ბით მოფუსფუსე ძმას და ბიძას, ნიშნის მო-
შეიძლება არსებობდნენ ჩვენს გარშემო. სა და დანაშაულის გამო. გებითაც ხითხითებდნენ: „აბა, რა გეგონა,
ერთ-ერთი წარმოების მთავარი ინჟინერი ერთ-ერთ სახელისუფლო დაწესებულე- PS. თანამდებობაზე რომ მოხვდე ან სოფელში ცხოვრებაო”!
(კომუნისტების ხანაში) პარტიის რაიკომის ბაში მუშაობისას, ზოგჯერ ისეთი არაორ- დაგაწინაურონ, ცბიერებასთან, აფერის- უმცროსი დის ვაჟი, რომელიც ხანდა-
ბიუროს სხდომაზე მკაცრად დასაჯეს, სასტი- დინალური დავალებების შესრულება ტობასთან და პირფერობასთან ერთად, ხან გაუვლიდა ხოლმე ბიძაშვილებს, ძალ-
კი საყვედური არ აკმარეს და თანამდებობაც გვიწევდა, რომელიც მხოლოდ ფიზიკურ თურმე, ვირეშმაკიც უნდა იყო! ზე განიცდიდა უფროსი ბიძის წვალებას
დაატოვებინეს. ძალისხმევას მოითხოვდა. ასეთი საქმეები, და 7-8 წლის ბიჭი ცდილობდა დახმარების
ნირწამხდარი და ფერდაკარგული სამსა- ძირითადად, ახალგაზრდა მამაკაცების კი- საჩუქარი მაგინებელს ხელი გაეწვდინა მისთვის. განსაკუთრებით
ხურში პირადი დოკუმენტაციის წამოსაღებად
სერზე გადადიოდა. ერთხელაც, 5-6 კაცმა, შემოდგომით, სკოლის შემდეგ, თითქმის
დილიდან შუადღემდე, მართლაც თავდა- 95 წლის ასაკში, მძიმე ავადმყოფობის ყოველდღე (ფაქტიურად მშიერი) გამოუვ-
მისულა და... კაბინეტიდან გამოსულს, ერთ-
უზოგავად ვიშრომეთ, ყველა დავალება შემდეგ, ნაჯაფი, დიდი ოჯახის მქონე პაპა ლიდა უფროს ბიძას და ხილის აკრეფა-და-
ერთი საამქროს უფროსი შეხვედრია, რომე-
შევასრულეთ და, შესვენებისთვის მოვემ- გარდაიცვალა. ბინავებაში ეხმარებოდა, შემდეგ – არყის
ლიც საქმის კურსში არ ყოფილა და ჩვეული
ზადეთ, რომ ამ დროს შემოგვიერთდა ერთ- 10 შვილის გამჩენი და გამზრდელი გამოხდაშიც, მადლობას კი არავინ უხდი-
პირფერობით, სახელითა და მამის სახელით
ერთი ახლად „მოვლენილი” თანამშრომე- ბებო (იმ დროს 8 შვილი სახეზე ჰყავდა), და. მოქიშპე მხარე (უმცროსი ძმის ოჯახი)
მიუმართავს, – როგორ ბრძანდებით, ხომ
ლი და, იმის მაგივრად, ბოდიში მოეხადა ფაქტიურად, მარტო დარჩა. მაშინ გლე- უარყოფით ეპითეტებსაც არ იშურებდა ბი-
კარგად ხართო და მისი უხასიათო მდგომარე-
დაღლილი კოლეგებისთვის, – ობიექტური ხები მიზერულ პენსიას თუ იღებდნენ, ძა-დისშვილისადმი.
ობის გამო გაკვირვებული შუხედავს ფერდა-
მიზეზების გამო, თქვენს გვერდით დილი- სხვა დახმარებაზე ლაპარაკი ხომ ზედმე- ჩამთავრდებოდა შემოდგომა, შეძლე-
კარგული მთავარი ინჟინრისათვის.
დანვე ვერ ვიყავიო, – აქეთ დაგვიწყო და- ტი იყო. ერთ დროს ძლიერი და ფუძემა- ბისდაგვარად დაბინავდებოდა ჭირნახუ-
– ჩემო კარგო, რაიკომის ბიუროზე ვიყავი ცინვა, – მეტი საქმე არ მაქვს, თქვენსავით გარი ოჯახის დოვლათ-ბარაქა თანდათან ლი, დამშვიდდებოდა მემკვიდრეობამიღე-
დაბარებული და კარგად შემახურესო! ვირივით ვიმუშაოო. ფაქტიურად, ყველას ქრებოდა. შვილებს თავთავიანთი ოჯა- ბული, ხანშიშესული პენსიონერი მეუღ-
– ეგ არაფერი, ჩემო ... (სახელი აღარ და- შეურაცხყოფა მოგვაყენა. ამის შემხედვა- ხები, შვილები, ზოგს შვილიშვილებიც ლეების გული და უმცროსი დაც და მისი
აყოლა) და მარტო მამის სახელით მოიხსენია რეს, ცოტა დაგვაკლდა, ფეხქვეშ გაგვეგდო ჰყავდათ. ვაჟები თავისი ღამის „კუკუშ- მოამაგე შვილიც არავის ახსოვდა. ის კი
ჯერ კიდევ „უფროსი”. ეს გარეწარი და, გამომწვევი და დამცინავი კების” (მეუღლეების) შეგულიანებით არა, უფროსი, გალანძღული ბიძა, უმც-
– ეჰ, მარტო მაგას რომ დასჯერებოდნენ, საქციელისათვის, საკადრისი პასუხი გაგ- მემკვიდრეობის დასაუფლებლად ემზა- როს ძმისშვილებს საბავშვო ჟურნალ-გა-
კიდევ არაფერი, მაგრამ სასტიკ საყვედურთან ვეცა. დებოდნენ. ზეთებს გამოუწერდა „ცოდნის” ასამაღ-
ერთად სამსახურიდანაც გამათავისუფლესო, ის იყო ხელი უნდა გვეტაცა, რომ ეს 90 წელს მიტანებულ, ამაგდარ, მრავალ- ლებლად.
– ამოღერღა უილაჯოდ და თავი ჩაქინდრა. მართლაც არაადამიანი უცბად დაიხარა, შვილიან დედას, როგორ უნდა ეცოცხლა და ერთი სიტყვით, ლანძღვა-გინებისთ-
საამქროს უფროსი, ერთ დროს ერთგულე- ნიჩაბს ხელი დაავლო და ქვიშის წაღმა- ეცხოვრა, ცოტა ვინმე თუ ფიქრობდა. ვის ძღვენს უკეთებდა მაგინებელ უმცროს
ბას და მეგობრობას რომ ეფიცებოდა, იოლად უკუღმა გადაყრა დაიწყო. ყველამ გაოცე- თუმცა, თითქმის ყველა შვილს, მშობ- ძმისშვილებს, ისინიც, უმადურები, საგინე-
ჩახვდა საქმის არსს და, ვითომ „უთანაგრძო”, – ბისაგან პირი დავაღეთ, – რა მოხდა, რა ლებმა, რაც შეეძლოთ და ჰქონდათ, გაუნა- ბელ სიტყვებს ადვილად იმეტებდნენ ყუ-
რას იზამ ბეჟო (ბეჟანი ერქვა იმ საცოდავს), ამ პირკატა ეცა ამ შეჩვენებულსო, – ვფიქ- წილეს. რადღებიანი ბიძისათვის.
ცხოვრებაში არაფერი არ უნდა გაგიკვირდესო რობდით და მიზეზს ვერ მიმხვდარიყავით. მარტო დარჩენილმა ბებომ უფროს (და- ხალხური სიბრძნე გვასწავლის: „სი-
(მისი სახელი და მამის სახელიც დაავიწყდა) მიზეზი კი სულ რამდენიმე წუთში ძმების მოამაგეს) ვაჟიშვილს, როგორც კეთე ჰქენი, ქვაზე დადე, გაივლი და წინ
და ცივად გაეცალა უფლებააყრილ ყოფილ გაირკვა: ამ მართლაც შეჩვენებულმა, ეშ- ამაგდარ შვილს, სთხოვა, მიპატრონე და დაგხვდებაო”. ყოველივე ზემოთქმულის
ხელმძღვანელს და დროებით „მეგობარს”. მაკეული თვალებით, შორიახლო დალანდა სახლსა და კარ-მიდამოს შენს სახელზე გა- შემდეგ ნუთუ მართლა ასეა?!
ხედავთ, მკითხველო? – როგორი მეტა- რაიონის ერთ-ერთი ხელმძღვანელი ქალბა- ვაფორმებო. უფროსი შვილი (დების თანხ-
მორფოზა განიცადა ხანმოკლე ურთიერთო- ტონი, რომელიც ჩვენსკენ მოემართებოდა მობით) დათანხმდა შეთავაზებას, მაგრამ თემურ ხუხუნაიშვილი,
ბამ! – სულ რაღაც ხუთი წუთის წინ სახელით და, ამანაც, თავისი ცბიერება და ეშმაკობა ძმები უკმაყოფილო დარჩნენ. ყველას, მი- ქ.ბორჯომი
უცბად ამ ქალბატონის მოსაჩვენებლად გა-
akaki wereTlis dabadebis 180 wlisTavisaTvis!

წინათქმა თვითეული გვირგვინი, რომლებითაც
შეამკეს მგოსნის სამარე (და ეს იყო ზღვა
კარგა ხანია მამადავითის მთას ესოდე-
ნი ხალხი არ უნახავს. მაყურებელს საუც-
აკაკი წერეთლის სახელმწიფო მუ- ყვავილ-იებისა), თვალნათლივ მეტყ- ხოვო სანახაობას უშლიდა ზღვა ხალხით
ზეუმს 2019 წლის 24 თებერვალს სოფელ ველებდნენ მგოსნისადმი ღრმა სიყვა- შეფენილი მისი გზა-ხვეული. თვით მოაჯი-
ივანწმინდაში მცხოვრებმა თეიმურაზ რულს, იმ მცნებათა მიღებას, რომელსაც რით შემოფარგლული მოედანი ძლივს
შუქრის ძე ენუქიძემ საჩუქრად გადმოსცა დიდი აკაკი გვმოძღვრებდა. იტევდა დამსწრეთ. ხალხის ერთი ნაწი-
N 754 ბარათი, რომელიც დღემდე ჩვენთ- ვაშა ამ გრძნობას, გაუმარჯოს ამ ლი მთაწმინდის კლდე-ბორცვებს მოსდე-
ვის ცნობილი არ იყო. ბარათი იუწყება, მცნებას! ბოდა და მაღლიდან სულ განაბული დაჰ-
რომ იგი გამოშვებულია „აკაკის ძეგლის ყურებდა ძვირფასს სამარეს.
„თეატრი და ცხოვრება”-ს რედაქცია
ასაგებად”, ჟურნალ „თეატრი და ცხოვ- აკაკის ძეგლისათვის სრულის შემადგენლობით ვარდ-ყვავილე-
რების” რედაქტორის იოსებ იმედაშვი-
ლის თაოსნობით. აქვე მითითებულია ბით გაემგზავრა სამარისაკენ. ორ ქალს
მაგრამ მარტო ცარიელი სიტყვები მიჰქონდა რედაქციის დაფნის გვირგვი-
ძეგლის ამგები კომიტეტის თავმჯდომა- არა კმარა, მარტო ია - ვარდით ვერ მო-
რე, მდივანი და ფულის მიმღები. ბარათი ნი, შიგ გაკეთებული ყვავილების ქნარი
ვიხდით ჩვენს ვალს სულმნათი მგოსნის რტოვან კალმით, წარწერით: „ მზიურ
არაა გამოყენებული, რაზედაც მასზე წინაშე.
ყუის არსებობა მიუთითებს. ბუნებრივია, აკაკის „თეატრი და ცხოვრება”.
ამისათვის საჭიროა საქმე და კიდევ ქალაქის მე-4 შრომის სკოლის მოწა-
დავინტერესდით, მოგვეძია ჟურნალ საქმე!..
„თეატრი და ცხოვრების” ის ნომერი, სა- ფეებს თავის ხელმძღვანელებითურ დი-
მისი ძეგლი უნდა ააგოს მთელმა ლითვე შეემკოთ ძვირფასი სამარე დიდი
დაც გამოქვეყნებულია აკაკის საფლავის ხალხმა, მოზარდმა თაობამ, იმ გლეხის
და მასზე ძეგლის დადგმისთვის მიძღვნი- სურთით (ყვავილთა ქნარში), ყვავილე-
ბიჭებმა და მუშის შვილებმა, რომელთაც ბით გაელამაზებინათ და სამარეზე იებით
ლი სიტუაციები, აღნიშნულის მოძიება- უგალობდა და უგალობს აკაკის ჩანგი,
ში უდიდესი დახმარება გაგვიწია ილია დაეწერათ „აკაკი”, დაწესებულებების და
საქართველოს ყოველი კუთხის შვილმა, ახალგაზრდა ორგანიზაციების წარმომად-
ჭავჭავაძის სახელობის საქართველოს ყოველი სკოლის მოწაფემ, გლეხმა და
პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკის ახმაურდა აკაკის ხსოვნის ირგვლივ. გენლებს თავი მოეყარათ სამარის გარშე-
მუშამ, მოხელემ და ხელოსანმა – ყვე- მო. კიწი გეგეჭკორის, ზაქარია ხატიაშვი-
წიგნთსაცავის უფროსმა სპეციალისტმა ვაშა მათს გულის თქმას!
ლამ, ყველამ ამ ძეგლის აგებაში უნდა ლის და ა. მაისურაძის გუნდებს ადგილი
თამარ ფალავანდიშვილმა, რისთვისაც „აკაკის ხსოვნის საღამოს გამართვა
მიიღოს მონაწილეობა. დაეკავებინათ. არ სჩანდა მხოლოდ დების
უღრმეს მადლობას მოვახსენებთ. ჩვენ განვიზრახეთ თებერვლის 28 - ს, სა-
და ჩვენ არ გვგონია გამოჩნდეს ისე- თარხნიშვილების გუნდი.
მკითხველებს ვთხოვთ, აღნიშნულ ოპერო თეატრში; სხვადასხვა მიზეზის
თი გარეწარი, ისეთი შეუგნებელი, რომ ყველა მოწიწებით და იდუმალობით
საკითხთან დაკავშირებით დამატებით თუ გამო ეს ვერ მოხერხდა, ვერც რუსთა-
ამ საამაყო საქმისათვის თავისი წვლილი აღვსილი უახლოვდებოდა სამარეს ყვავი-
რამე მასალა გააჩნიათ, მოგვაწოდონ. ველის თეატრში. ბოლოს მცირე თეატრ-
არ გაიღოს შეძლების და - გვარად. ლების თაიგულებით.
„სად არის.... აკაკის საფლავი?” ჟურ- ში ვიშოვეთ ბინა და დღეს, ორშაბათს,
როგორც წინა ნომერშიაც ვსწერდით, შუადღის სრულს 1-ლ საათზე დაიწყო
ნალ „თეატრი და ცხოვრების” 1924 წლის აპრილის 6-ს იმართება დიდი სამუსიკო –
აკაკის სამარის შესახებ საკითხი შარშან პანაშვიდი იოსებ იმედაშვილის მქუხარე
1 ივნისის, N11 -ში ამ სათაურით გამოქ- სალიტერატურო საღამო, რომლის მთე-
გაზაფხულზედვე აღვძარით (იხ. „თ. და და მგრძნობიარე სიტყვით, რომელიც
ვეყნდა იოსებ არიმათიელის მცირე, მაგ- ლი შემოსავალი აკაკის სამარის გამშვე-
ცხ.” 1924 წ. N 11). ჟურნალის დროებით დამსწრეთ დანაშაულის გამოსყიდვისკენ
რამ მეტად მწვავე წერილი – „ნეტავ თუ ნიერებას მოხმარდება. დარწმუნებული
შეჩერების გამო ეს საქმე შეფერხდა. შე- მოუწოდებდა.
მიაგნებს კიდევ ვინმე, სად არის დაკრძა- ვართ, აკაკის ჩანგის მოყურადენი, დიდი
მოდგომით მოწაფეობა ახმაურდა, აქა-იქ იოსებ იმედაშვილის სიტყვის დამთავ-
ლული მშობელი ერის მოზარე წინასწარ- ხალისით დაესწრებიან ამ საღამოს და
მეტყველი აკაკი?” საშუალებას მოგვცემენ, ოდნავ მაინც
მთაწმინდის კალთა, მამადავითის აღვადგინოთ და შევალამაზოთ დიდი
კიდე, სადაც აკაკის ნეშტი განისვენებს, ქართლის პატარა სამარე”.
იფხვნება; სამარეს ღორღი ჰსილავს:
ცოტა ხანიც და სულ წაიშლება.
ნუთუ იმოდენა მოვალეობის გრძნო-
დიდებული მოვლენა
ბას მაინც ვერ გამოვიჩენთ, რაოდენსაც 1925 წლის 23-27 აპრილს „თეატრი
უბრალო გლეხი იჩენს თავისი მამის მი- და ცხოვრება” კვლავ აგრძელებს აკა-
მართ – სამარეს რომ ძეგლით შეუმკობს, კის საფლავის აღდგენისათვის საქართ-
მოაჯირს შემოავლებს ან ქვას დაადებს. ველოს მოსახლეობის დამოძღვრას და
და მთელი ერის მამას განა ასე მი- აღნიშნავს – „სხვანაირად არ შემიძლიან
ვიწყება შეჰფერის? თუ მის ნაწარმოებთ მოვიხსენიო ის ამბავი, რომელიც აკაკის
ვინმე დაეპატრონა და ერთ პოემასაც არ ხსოვნის გარშემო მოხდა”.
გაიმეტებს, რომ ამით შევუმკოთ სამარე, თუმცა ამ ჩვენი ერის სიამაყის ხსოვ-
ნუთუ აკაკის იმდენი პატივისცემელი აღ- ნის აღნიშვნისათვის მჭერმემტყველურად
არავინ გამოუჩნდება, წვლილი გამოიღოს სდუმდნენ ისინი, ვისაც ეს ევალებოდა,
თავისი სახელოვანი მოციქულ-მოძღვრის მშრომელმა ხალხმა მაინც შესაფერისი
სამარის გასაპატიოსნებლად? პატივი სცა თავის საყვარელ მგოსანს.
საჭიროა სულ უბრალო: რამდენიმე „თეატრი და ცხოვრების” რედაქციის
არშინი კედელი, რათა ღორღის დენა თაოსნობით გამართულ საღამოს და შემ-
შეიმაგროს, სამარე გამშვენიერდეს და დეგ მთაწმინდაზე პანაშვიდს, აუარებელი ცოტაოდენი თანხაც მოგროვდა, მაგრამ
აღალმით (ბიუსტი) შეიმკოს. რებისთანავე, ხალხმა მუხლი მოიყარა,
ხალხი დაესწრო, თუმცა სასტიკი ქარი ეს არ კმარა: მთელი თანხა ერთ ადგილს ხოლო მე-4 შრომის სკოლის გუნდმა ზ.
საჭიროა დროით მივხედოთ ამ საქ- ჰქროდა. უნდა მოგროვდეს, გარდა ამისა, უნდა
მეს, თორემ იქნება შემდეგმა თაობამ ხატიაშვილის ლოტბარობით შეასრულა
ეს პანაშვიდი იმით უფრო იყო სა- გამოირკვეს და თავი მოეყაროს ყველა საგალობელი. მას მოჰყვა მთელი რიგის
ამოიკვნესოს: ყურადღებო, რომ ორატორებად გა- იმ თანხას, აქ-იქ გაჩხირულს, რომელიც
აკაკის საფლავს ვეძებდი, სიტყვებისა და გუნდების მიერ რიგით
მოდიოდნენ არა ნაფიცნი ორატორნი, დღემდე აკაკის სახელით შეიკრიბა, საჭი- შესრულება კომპოზიტორ ნ. სულხანიშ-
„ვერ ვნახე!.. დაკარგულიყო. არამედ ხალხის შვილნი, უფრო მეტად, რო თანხა შესდგეს და საქმესაც დროით
გულამოსკვნილი ვჩიოდი: ვილის ჰიმნის, მისივე კომპოზიციის აკა-
მოწაფენი, მოზარდი თაობა და ყველა ერ- შევუდგეთ. კის „ჩონგურო” - სი და მგოსნისავე სხვა
„ სადა ხარ, ჩემო სულიკო?!” თპირად აღთქმას სდებდა: შენს მცნებას ჩვენმა რედაქციამ პირველმა დაიწყო
იოსებ არიმათიელი, ჟურნალ „თეატ- გულსაფხან ლექსთა კონიდან, აგრეთვე
სამარადისოთ გულში ვატარებთ, მას არ ეს საქმე, იმედიცა გვაქვს, მთელი ხალ- კიწი გეგჭკორის და მაისურაძის კომ-
რი და ცხოვრების” დამაარსებელი იოსებ გადავუხვევთო!.. ხის, მოზარდის თაობის ხელის გამოწვ-
იმედაშვილია. ჟურნალი გამოიცემოდა პოზიციის.
ვარდ-ყვავილებით მოიფინა აკაკის დით სასურველად დავაგვირგვინოთ. თვითვეულ სიმღერა-საგალობელში
1910 წლიდან, სადაც არცთუ იშვიათად საფლავი, ვარდ-ყვავილად დაიცრემლნენ საქართველოს მშრომელო ხალხო,
იბეჭდებოდა აკაკის სტატიები ამა თუ იმ ჩაქსოვილი გრძნობა-სილამაზე აბზუებულ
ჩვენი გრძნობანი, რომელნიც ათის წლის მოწაფეებო, ახალგაზრდებო, აკაკის ძეგ- ქარის მოძახილით წუთით გავიწყებდა,
თემაზე. წინ მთაწმინდის წიაღში ჩასულმა მზემ ლი თქვენის საკუთარი, ძალღონით უნდა
აკაკის სამარის აღდგენისათვის აღ- რო ათმა წელმა უკვე ჩამორეკა ზარი,
დღეს აღმოაცენა!.. აიგოს. აი, ჩვენი მოწოდება! საქმით გვიჩ- რაც აკაკი ჩვენთვის უხილავი შეიქმ-
ნიშნულ ჟურნალში 1925 წლის 6-12 აპ- ჭეშმარიტად აკაკიზეა გამოჭრილი ვენეთ გულწრფელობა და სიყვარული
რილის N8-ში, კვლავ იბეჭდება იოსებ ნა. გვეგონა თითქოს აგერ ახლა აბა-
მგოსან ნ. ბარათაშვილის სიტყვები: თქვენი უდიდესი მოძღვრის, წინასწარ- რებ მთაწმინდის კალთას მის ძვირფასს
იმედაშვილის სტატია – „აკაკის სამარის „საღამოს ვისთვის ჩავდივარ, მეტყველისა და მამისადმი.
აღდგენისათვის”: – „ვინ იქნება ისეთი ნეშტს.
რომ დილა უფრო ვაცხოვლო!” ორატორთა სია იმდენად ვრცელი
ქართველი, თავის გულის მესაიდუმლე,
სულის ტკივილთა დამაშუშებელი, მზი-
აკაკიმ ერის გულში ჯერ კიდევ სი-
ცოცხლეშივე ხელთუქმნელი ძეგლი აიგო,
აკაკის პანაშვიდი აღმოჩნდა, რომ პანაშვიდი საღამომდის
გასტანდა, თუ ყველა მსურველი გულს
ური აკაკი არ ახსოვდეს: მეცხრამეტე
საუკუნის დიდი მგოდებელი – მეოცის
მაგრამ ეს არ კმარა; სამარეზედ უნდა სამარესთან მოიფხანდა. განსაკუთრებულ ყურად-
აუგოთ ხილულის ძეგლი და განსვენე- ღებას იქცევდა ახალგაზრდობა (და პა-
წინასწარმეტყველი, დღეის დღიურობის ბული მგოსნის საკრძალავი წანაშვისაგან
მომღერალი, მთაწმინდის გულს ჩახუტე- კვირას, აპრილის 12-ს, მთაწმინ- ნაშვიდის ხელმძღვანელიც უმთავრესად
დავიფაროთ. დაზე, ჩვენი სულმნათი მგოსნის – აკა- ნორჩ თაობას აძლევდა უპირატესობას).
ბული, ამ ჟამად თითქმის დავიწყებულია. ამის აღთქმა დასდო ახალმა თაობამ
მისი სახე ვერანად ქმნილი, მთის კის სამარესთან ჟურნალ „თეატრი და ეს აკაკის გულის შემპყრობი, მისი დი-
– ახალგაზრდობამ, თავისი ორატორების ცხოვრება”-ს თაოსნობით, გადახდილ ადი მომავლის იმედი, რომელიც მის სა-
ღორღი, საცაა წაჰნაშავს, არა თუ სულმ- პირით.
ნათი აკაკის, არამედ ცოტად თუ ბევრად იქნა 10 წ. თავის სამოქალაქო პანაშვი- მარესთან ფიცს-აღთქმას სდევდა, რომ
ბნელ სამარეში დაკრძალულმა, სულმ- დი. თუმცა მეტად ცივი ქარი უბერავ- იგი გაამართლებს მგოსნის იმედს, გა-
ნაამაგარი ადამიანის სამარესაც. არ შეჰ- ნათმა მგოსანმა თავის ირგვლივ კიდევ
ფერის ასეთი უყურადღებობა. და, პანაშვიდმა მაინც დიდძალი საზო- ნახორციელებს მის მცნება- ანდერძს და
ერთხელ შემოიკრიბა მშრომელი ერის გადოება (განსაკუთრებით ახალგაზრდო- დღეს განახლებულ საქართველოს ძლე-
ამის თაობაზე გასულ წელსაც ვწერ- საუკეთესო ნაწილი – მშრომელ ხალხთან
დით (იხ. „თ. და ც.” N11) ამ მიზნით, მხო- ბა) მოიზიდა: დიდი და პატარა, ქალი ვამოსილს გვირგვინს დაადგამს.
ერთად, მოზარდი თაობა და თვისი მცნე- და კაცი ყვავილებით ხელში 12 საათზე პანაშვიდი 3 ს. დასრულდა.
ლოდ ბიკ. თევზაიამ შემოიტანა 5 მან, ბანი ღრმად გულში ჩაუნერგა... მთაწმინდისკენ მიეშურებოდა. პანაშვიდის დასრულებისას

ხოლო ბოლო ხანებში მოზარდი თაობა თვითეული ია, თვითეული ყვავილი,
 დამსწრეებმა მთა-ბორცვები-
დან იების კონები გადმოაბ-
აკაკის ნეშტი და რედ, არ შევა, როგორც ერთი პირველთა-
განი კაცობრიობის წინაშე ვალმოხდილი
გააცამტვერა, – აკაკი უფრო გაკაჟდა,
ამაღლდა. მისი წინასწარმეტყველება
ნიეს მგოსნის სამარეს, ხოლო პანთეონი გმირი, მსოფლიო მოციქული?! ახდა.
ეზოში მდგომი და ქვეით მოსული ხალ- რას ნიშნავს მისი მცნება: მოკლედ: აკაკი ჩვენი წმინდათაწ-
ხი და მოწაფეობა წყება-წყება მოდიოდა პატივცემულო მოქალაქენო და ძვირ- „ჩემი ხატია სამშობლო – სახატე მთე- მინდა, სამშობლო მწერლობის ჯავარი,
მგოსნის სამარესთან, ია-ყვავილთ აფენდა, ფასო ამხანაგებო! უეჭველია, ჩემთან ლი ქვეყანა“?! პოეზიის გვირგვინი, მსოფლიო მოქალა-
მუხლმოყრით თაყვანს სცემდა და იდუმ- ერთად თქვენც განიცდით ამ დღის დი- განა ერთა თუ სახელმწიფოთა ურ- ქეობის ნიმუში, მშრომელთა განთავი-
ლივ გაივლიდა. სურათი იყო დიდებული. ადობას, რომ ასე სასოებით შემოკრე- თიერთობა ამაზე ძლიერ, ამაზე სწორად სუფლების მომღერალი, ნორჩი თაობის
მასწავლებელმა ვარლამ ძიძიგურმა ბილხართ. გამოსთქვა ვინმემ? აღმზრდელი, უკეთესი მერმისის და
დამსწრე საზოგადოების სახელით გულ- მაგრამ ერთი მიბრძანეთ, როდემდის განა კარლ მარქსმა ეს მცნება უარჰ- წინსვლის, რწმენის სიმბოლოა. მან ყვე-
რწფელი მადლობა გამოუცხადა „თეატრი უნდა ვიყვნეთ თვალსეირის ხალხი? რო- ყო? ლა ქართველის გულში სიცოცხლითვე
და ცხოვრების” რედაქციას, და მის ჭა- დემდის უნდა ვიქმნეთ სიტყვით ბუქნარა განა ლენინი – ეს მეოცე საუკუნის აიგო ხელთუქმნელი ძეგლი, ჩაბალახ-ახ-
ღარა რედაქტორს იოსებ იმედაშვილს ამ – საქმით უქნარა? ჰხედავთ იმ ადგილს, კომუნისტური რევოლუციის შემქმნელი დილი ერის უგვირგვინო მეფედ შეიქმნა,
დიდ საქმეში ინიციატივის გამოჩენისათ- სადაც აკაკის ნეშტი განისვენებს, რასა – ამასვე არ იმეორებს? ვინ გაბედავს სასოწარკვეთილების ჟამს მისი ნუგეშის
ვის. მანვე აღნიშნა, რომ ქართველი ხალ- ჰგავს?! სთქვას, რომ გარეშე ეროვნულ თვით- მცემელი, თვითარსებობის კვერთხი და
ხისთვის იმდენად საყვარელია მგოსანი „ვაი სირცხვილო, სადღა არის შენი განვითარებისა, სამშობლო ქვეყნის სიყ- მშრომელი ერი მოვალეა ცოცხალი ძეგლი
აკაკი, რომ მთელი ახალგაზრდობა, მო- სიწითლე?” ვარულისა, შესაძლოა მშრომელი ხალხის აუგოს მას.
წაფეობა, მასწავლებლობა, მუშები, გლეხე- არა თუ ჩვენში, დედამიწის ზურგზე წინსვლა და მსოფლიო ბედნიერება? მოქალაქენო, სააღდგომო მილოც-
ბი, ქალი და კაცი არ დაიშურებენ თავიანთ ვების დროს არ დაივიწყოთ ჩვენი დიდი
წვლილს აკაკის ძეგლისათვის. ოღონდ მოძღვრისა და წინასწარმეტყველის,
საჭირო იყო ინიციატივა, საჭიროა შტაბი აკაკის სამგლოვიარო ცერემონიალი აკაკის მწირი, ობოლი სამარე: იგი
და თუ დღემდე „თეატრი და ცხოვრე- ნიაღვრისაგან წაილეკება და ღორღით
ბის” რედაქცია მარტო თავის სახელით წაილაშება, თუ დროით არ დავიცავით
მოქმედებდა (რისთვინაც დიდი მადლობის კედლით.
ღირსია), ამიერიდან დამსწრე საზოგადო- წარმოვიდგინოთ ვითომ აკაკი სააღდ-
ების დავალებით მეტი ძალა იგრძნოს და გომო სახლში გეწვიათ – საამისო ხარჯის
„თეატრი და ცხოვრების” რედაქცია სათა- ნაათალი გადასდეთ! თქვენი სააღდგომო
ნადო ორგანიზაციათა და დაწესებულება- ხარჯებიდან ერთი მიასედი, თვითვეულ
თა წარმომადგენლებით შეავსოს რედაქ- თქვენ ბავშვს თითო კვერცხი შეაწირ-
ციის კომიტეტი მადლიერი ადამიანისათ- ვინეთ და ამ დიდ საქმეს უეჭველად გა-
ვის შესაფერისი ძეგლის დასადგმელად. ვაკეთებთ.
წესიერება, რომელსაც უხუცესი მოღ- ისმინეთ ჩემი, აკაკის სამარე დაკარგ-
ვაწენი იცავდნენ, სამაგალითო იყო. ამ ვისაგან უნდა დავიცვათ, სამარეზე შესა-
დღემ თავის შინაარსით დამსწრე საზოგა- ფერი ძეგლი აღვმართოთ!
დოებაზე იმდენად დიდი შთაბეჭდილება ვინც აკაკის ძეგლის ასაგებად თავის
დასტოვა, რომ იგი ხალხის აზროვნებას წვლილს არ გაიღებს – უფლება არა აქვს
გადმოახალისებს, აგრძნობინებს დანაშა- ქართველ მოქალაქედ იწოდებოდეს.
ულის გამოსყიდვის აუცილებლობას. ის ერი, რომელიც თავის ნაამაგდარ
კმარა სირცხვილი. მოვიხადოთ ყვე- წინაპართ არ აფასებს – ღირსი არ არის
ლამ ვალი. აუგოთ შესაფერისი ძეგლი უკეთესი მომავალისა.
აკაკის იქ, სადაც ამ მხრივ უზრუნველ- და ნურც ელის!
ყოფილია კიდევ ჩვენი ხალხის ორი დიდი ის თაობა, ქვეყნის მოჭირნახულეთა
პიროვნების – ილიასი და დიმიტრის სა- ის ნაწილი, რომელიც ცოცხლათვე იღებს
მარე. სხვაგანაც - კი არ მეგულება ისეთი უბი- ის, ვისაც სამშობლო არ უყვარს, ის სიცოცხლეზე ხელს, ცოცხალთა შორის
ა. ც. რი ადამიანი, თავისი მახლობელი, მამის, ვინც თავის ქვეყანას ვერ შეიგნებს, ვერ ვერ ჩაირიცხება!..
იოსებ იმედაშვილი დედის, ძმის თუ სხვა ნათესავის სამარე შეიყვარებს – ის სხვებისათვისაც უსარ- ასე რამ დაგვაძაბუნა, რა მოგვტეხა,
ასე მიივიწყოს, ერთხელ მაინც არ მო- გებლოა, უღირსია!.. – უუნარობა, გულგატეხილობა ხომ სუ-
იგონოს, ერთი ხე არ დაურგას, ქვა არ რუსეთის დიდმა რევოლუციამ ერთ ლით ჯაბანთა წესია.
აკაკის სამარესთან დაადოს. მთავარ მცნებად, თვისი ბელადის ლე- საქართველო ფენიქსისებრ დაიწვის
და ამ ჩვენი ერის მამის, ჭეშმარიტ ნინის ბაგით, ხომ ერთა თავისუფლებაც ცეცხლში და განახლებული ამოკრიალ-
მთაწმინდაზე 1925 წ. 12 აპრილს, კვი- აღმზრდელს, დიდი მოჭირნახულის, პო- ჩამოაქანდაკა! დება!
რას, ბზობა დღეს, მგოსნის გარდაცვა- ეზიის წმინდა ქურუმის სამარეს რა დღე- და ეს იმიტომ, რომ ისეთი მახინ- მოდის ახალი საქართველო, აკაკის
ლებიდან 10 წ. შესრულების აღსანიშნა- ში ვამყოფებთ?! ჯი, ვინც თავის სამშობლოს უარჰყოფს, ნამდვილი საქართველო: ეს არის მშრო-
ვად გამართულ სამოქალაქო პანაშვიდის იქნება ზოგნი გულს იმითი იმშვი- მსოფლიო სამშობლოში – ინტერნაცი- მელთა საქართველო, თავისი ვინაობის
დროს წარმოთქმული სიტყვა: დებთ, რომ, აცა, დაიცა, აკაკის ნეშტი აქ ონალში ცხვირსაც ვერ შეჰყოფს. მტკიცედ დამცველი და საერთაშორისო
ვერ იდგომილებს – პანთეონში გადავი- ძმობა-ერთობის მქადაგე-
აკაკისადმი ტანოთო? ბელი!
სად, რომელ პანთეონში? – დიდუბე- ამის ნიშნები უკვე
მზე ჩაუსვენებელო!.. ჩვენო სულო და ში?! – იქ პანთეონი აღარაა. ნიკოლოზის სჩანს და ვინც ამას ვერ
გულო, აკაკი! გალავანში? – არც ის... მთაწმინდამ რაღა ჰხედავს – ცოცხლითვე
ათი წელი ჩამოიფურცლა, რაც პი- დააშავა? იმ მთაწმინდამ, სადაც აკაკის და სატირალია!
რისპირ აღარ გვათბობს შენი სუნთქვა, გვერდით განისვენებენ საქართველოს ჩვენ ამათგან არ ვე-
არ გვატკბობს შენთა მღიმარე ბაგეთა ბუმბერაზივე შვილები: დიდი ილია მეცხ- ლით აკაკის ღირსეულ
მეტყველება! ათი წელია, რაც შენი მა- რამეტე საუკუნის ქართველურობის შექ- შეფასებას, რადგან
რად სიცოცხლის მფრქვევი, მოკისკასე მნილი, მეოცის მესაძიკვლე, და დიმიტრი ისინი აკაკიმ თავის სი-
სახე არ დაგვთინათინებს! ყიფიანი, ეს მეორე დიმიტრი თავდადებუ- ცოცხლეშივე დაიტირა
ძვისფასო ჩემო! თხუთმეტი წლის წი- ლი, აგრეთვე რუსეთის პოეტ დრამატურ- - არამედ თვითმოქმედ,
ნათ გაზაფხულის მცხუნვარე მზესავით გი ალ. გრიბოედევი და სხ.?! მარად სიცოცხლისთვის
შემოანათე „თეატრი და ცხოვრება”-ს რე- მაგრამ ისეთი სასწაულიც რო მოხ- მებრძოლი მშრომელი
დაქციაში, ხოლო ათი წლის უკან შე- დეს და აკაკი, ვთქვათ, „ჰაერის პანთეონ- ხალხისგან.
მოდგომის დამცხარი მთვარესავით ჩაეს- ში” გადაასვენეთ, ნუ თუ იმ ადგილს და- აი ვინ უნდა ააგოს
ვენე, რითაც ერთი უძლიერესი საყრდენი ვიწყებთ, სადაც მთელი ათი წელიწადი ამ აკაკის ძეგლი!..
გამოეცალა შენს საყვარელ ჟურნალს. დიდი კაცის ნეშტი ასვენია? მე მწამს ეს ძეგლი აქამდეც
მაგრამ ამაგი შენი საერთოდ ჩვენი – სამუდამოდ თუ არა, კიდევ კარგა ხანს უნდა დადგმულიყო აქ,
ქვეყნისა და, კერძოდ, ჩვენი ჟურნალის დარჩება აქ აკაკის ნეშტი... ნეშტიც რო სამარეზე, მაგრამ თით-
წინაშე ეგოდენ ძლიერია, რომ დღესაც გადიტანონ, სამარეზე ნიში მაინც უნდა ქოს აკაკის ბედი არა
წინ გვიძღვის ცისარტყელად და მომა- აუგოს. სწყალობდა: – ასე მგო-
ვალშიც ცხოვრების ბნელ გზას შარავან- ნია, აკაკი აქ რომ არ
დედით გაგვიშუქებს!.. დაკრძალულიყო, იქნებ
ამიტომაც ჟურ. „თეატრი და ცხოვრე- აკაკი ეს კედელი მაშინ უფრო
ბა” -ს რედაქციას შენის წმინდა სამარის
წინაშე მუხლთ იდრეკს და კიდევ ერ- მსოფლიო პოეტია აკაკი ცოლ-შვილთან ერთად
გაევლოთ და კლდის
რღვევა მაინც შეეჩერე-
თხელ აღთქმას სდევს არ უღალატოს ბინათ:
იმ დიად მცნებათ, რომელნიც შენ გვიან- იქნებ სხვა მოსაზრებაა, რომ ასე მი-
ვივიწყეთ? – მე ვგრძობ ზოგიერთ კვი- ხოლო თუ ჩვენ წარ-
დერძე სამშობლოსა, მშრომელი ხალხისა მომავალი თაობა, ჭაღა-
და კაცობრიობის სასიკეთოდ!.. მატების ღიმილს, თვით კაციჭამიების
გესლიან გამოხედვას: „აკაკი ნაციონალი ვინ არის აკაკი? როსანი ხალხი, დღიურ ზრუნვაში ჩაფ-
ჩვენო სასოებავ! სულგრძელობით ჩვენ და სავავალოდ, აკაკი ჯერ შეს- ლული ამ დიდი საქმისთვის ვერ მოვიც-
მოგვიტევე, თუ თავის დროზე შესაფე- იყო, შოვინისტიო”!
ამის არა თუ თქმას, გაფიქრებასაც - წავლილი არ არის. მოვა დრო, მომავალი ლით (და უნდა მოვიცალოთ კი!) მაშინ,
რისად ვერ მოვხედეთ შენსა წმინდა სა- თაობა უკეთ შეიგნებს აკაკის და მაშინ თქვენ მაინც ნუ დაივიწყებთ ამ დიად
მარეს! - გულმავიწყობაში ნუ ჩამოგვერთ- კი მხოლოდ უვიცი გაბედავს.
აკაკი ნაციონალისტი, მით უმეტეს შო- იგი არა თუ ჩვენში – მთელ მსოფლიოშიც საქმეს, თქვენ – ახალგაზრდებო, აკაკის
მავა... – ვისთვისაც ჩანგს აჟღერებდი და კაშკაშა მზეებრ ამობრწყინდება!.. სულის ყვავილებო, ბავშვებო, პატარა
ვინც გისმენდა – დღესაც შენთან არიან. ვინისტი, არასოდეს ყოფილა: ფუტკარი-
ვით სამშობლო კერის მტრებს ჰნესტრავ- აკაკის დიადობა იმდენად წარსულს გოგონებო და ბიჭუნებო, ჩვენი მომავ-
ნეტავ შეგეძლოს თვალი გადაავლო ამ არ ეკუთვნის, რამდენადაც მომავალს. ლის ნუგეშნო, ია-ვარდებივით რომ შეჰფე-
შენი სავანის მიდამოებს, ამ მთის კალ- და, ხოლო საერთო სიყვარულს, ხალხთა
ერთობას თაფლსა და სანთელს უმზა- მხოლოდ ტვინდამბლა დაცემულნი ნიხართ ამ ფერდოებს, ყოველდღე იზრუ-
თებს, ზედ რომ ზღვა ხალხი შეფენილა, თუ აუვლიან გვერდს ან ისინი, რომელ- ნეთ აკაკის ძეგლის აგებისათვის!
უთვალავი მოზარდი თაობა შემოკრები- დებდა.... იგი იყო არა ნაციონალისტური,
არამედ დიდი ნაციონალური – ეროვნული თათვისაც პოეზია და ჭეშმარიტება ხურ- ქალებო, – თქვენ მუდამ უყვარდით
ლა შენი სამარის ირგვლივ, – უნუგეშობა მის ერთ კურკადაც არ ღირს და მშვე- სულმნათ აკაკის, როგორც ფუძენი ერი-
აღარ გვმართებს: შენნი მუდამ შენთან მგოსანი!
და განა ეს ეძრახება ვისმეს? ნიერება, სიყვარული და მოქალაქეობა სა და მომავალი თაობის აღმზრდელი! –
არიან, შენთან იქნებიან და აღარ მიგა- ტვინის ღიტინად მიუჩნევიათ. თავი გამოიდეთ და აკაკის ძეგლიც აიგება!
ტოვებენ... აკაკი იყო დიდი მამულიშვილი, სამ-
შობლოს მოყვარული, მაგრამ განა ამა- უკანასკნელი მსოფლიო საშინელი დღეს ეს ძნელი არ არის, იმიტომ, რომ
„მთაწმინდა ჩაფიქრებულა, ქარტეხილის ჟამსაც კი, როცა ომმა მშრომელი ხალხის ხელისულ-
დაჰყურებს ცისკრის ვარსკვლავსა”. ვედროს იგი მთელ მსოფლიოს დიდკაცთა
და რევოლუციამ ძველი ღირებულებანი ფება, ხელისუფლება მუშე-

პანთეონში ამაყად, შუბლგახსნით, მღიმა-
 ბისა და გლეხებისა, რომელ- ნამძღვარი ერისა”, „შუა-კაცი უბრალო”, ცა მწარე, მაგრამ მაინც მშობლიურ იდეალი – ცოტნე თუმცა დადიანია და
თა გათვითცნობიერებას და ის მხოლოდ „გარემოების საყვირია”: მოთქმას, ვით ძმა – ძმას; მის სევ- თორნიკე – ერისთავი, მაგრამ მათი მი-
გაღვიძებას მთელი სიცოცხ- „ეს გული, სარკედ ქცეული, დის ჰანგებს ეძებს ის, რომ მათ შორის ზანი ხომ აკაკის მიზანია, მის სატრ-
ლე შემღეროდა აკაკი, დღეს ძვირფასი ბუნების ნათავხედია, მყოფ „ქართველს გული გაუხარონ”. ფო-სამშობლოს კერაზე თავისუფლების
მგოსნის წინაშე ვალმოუხდელი არ დარ- მხოლოდ მის სახეს გიჩვენებთ, სალამურის ამ მწარე ზუზუნში ის წმინდა ცეცხლის შენახვა.
ჩება, განსაკუთრებით ჩვენი დედაქალაქი, რასაც შიგ ჩაუხედია: მხოლოდ ერთის ოცნებით სცოცხლობს: მისი სატრფო კი – მშრომელი ხალ-
რომლის სათავეში სდგას გლეხის შვილი, ენაც მას ამბობს, რაც სმენას ისტორიულად საქართველო ანთე- ხის ქვეყანაა.
მუშა, მდაბიო წრიდან გამოსული, თვით სხვისაგან გაუგონია, ოზია, რომელიც ბრძოლაში მიწაზე და- მშრომელი ხალხის გათვითცნობი-
განვითარებული, აკაკის ნაწერებზე აღზ- ან თვალს უნახავს და ჭკუას ცემით მეტ ენერგიას იძენდა მშობელი ერება-ქვეყნის აყვავებაა.
რდილი დიდი მოქალაქე. (ხმა: სუხიშვი- გაუზომ-აუწონია!” მიწისგან და ახალის ძალით სდგებოდა ის ეუბნება გლეხის შვილს:
ლი?) დიაღ, მართალია, ლადო სუხიშ- რა გარემოებას ყვიროდა ასე დაჟი- საბრძოლველად. „მაშ ნუ გძინავს, გაიღვიძე!
ვილზე მოგახსენებთ! ნებით აკაკის მუზა? აკაკის სწამდა ეს ახალი ძალა, იცან ქვეყანაო!
ქალნო და კაცნო, ჭაბუკნო და ბავ- ეს იყო XIX ს. მეორე ნახევარი. ეს ის სწამდა მას, რომ: შენც შეიტყვე ამა სოფლის
შვნო, მუშა-გლეხნო, მოხელენო და მო- დრო იყო, როდესაც ქართული ენა ძაღ- „მოვა დრო და თავს აიშვებს, ცრუ გამოცანაო!”
წაფენო, თქვენის სახით მოვუხმობ მთელ ლის ენად იწოდებოდა, როდესაც რუ- იმ ჯაჭვს გასწყვეტს გმირთა-გმირი”. აკაკი ხედავს და გრძნობს გამეფე-
საქართველოს და იმედი მაქვს ხმა ჩემი არ სეთის თვითმპყრობელობა ვანდალობდა სწამდა ეს მთელი თავის გრძნობით, ბულ უსამართლობას, ჩაგვრას და დევ-
დარჩება ხმად მღაღადებლისად უდაბნო- საქართველოში, როდესაც თვით ქართ- სიძლიერით და მისი მხნე სული მიჰქ- ნას, უქმ მდიდართაგან მშრომელი ხალ-
სა შინა. არ დარჩება არც ერთი ადამიანი, ველი ქალებიც ამგვარად მჭერმეტყვე- რის „აღმართ-აღმართ”, რომ იქ, ნეტარე- ხის გაყვლეფას, მაგრამ ის არ ამწვავებს
რომ არ გამოგვეხმაუროს! ამ საქმეში ლობდნენ: ბის მწვერვალზე დასტკბეს გაზაფხუ- კლასობრივ განხეთქილებას, არამედ
მონაწილეობა უნდა მიიღონ სახელოვნო, „რის ქართველობა, რა ქართველობა, ლის სიამით, ნახოს „ქორწილი ბუნების”, გვმოძღვრავს საერთო ძალით უსამართ-
სამრეწველნო, საბანკო და სხვა დაწესე- ვითომ რას გვავნებს უცხო გაიგონოს მისი ძლევამოსილი „მაყრუ- ლობის მოსპობას, გათანასწორებას და
ბულებებმაც... ტომობა?” ლი”. საერთო მიზნისათვის ბრძოლას.
აქ – აკაკის სამარეზე ნამდვილი ბაღ- როდესაც ქულაჯაში ჩაცმული მხოლოდ ეშინია მას, რომ ვერ გას- ამაში არ უნდა უკიჟინოთ აკაკის:
ნარი უნდა გაიმართოს:კლდის რღვევა გიორგი ერისთავი გრიბოედოვის ქორ- წევს ის ტარიელობას, რომ სუსტია ის ის შიშობს, რომ შინაგანმა განხეთქი-
კედლით გამაგრდეს, ძეგლი დაიდგას! წილში არ შეუშვეს, ძლიერ რაყიფის წინაშე, მაგრამ მაინც ლებამ არ დააზიანოს საერთო მიზანი
და ეს ძეგლი დაიდგმება კიდეც! .. ასეთი დამცირებული,– არ ჰკარგავს მაცოცხლებელ იმედს: – ქართველი ერის გათვითცნობიერება.
დასასრულ, მართალია, თითოეული „ძველი ტურფა, დღეს მკვდარივით „...რისთვის დავკარგო იმედი? გარდა ამისა, აქ მნიშვნელოვანია და
თქვენგანისათვის ძვირფასია აკაკი, მაგ- ძვირფასი ჩვენთვის არა გზა, არამედ
რამ ვინაიდან თქვენ ჩვენის რედაქციის მისი დიდი მიზანი, იდეა.
მოწოდებისამებრ ამობრძანდით ამ სას- აკაკის საფლავი ერთს საუბარში ის ამბობს:
ტიკ ქარში, და ჩვენი სასიქადულო თა- „ხალხის საქმეს – ხალხისავე შვილებ-
ნამშრომლის ხსოვნას ჩვენს მოწოდება- მა უნდა უჭირისუფლონ... ხალხის ენით
ზე ღირსეული პატივი ეცით, – ამიტომ მხოლოდ ხალხის შვილები დაილაპარა-
უგულითადეს მადლობას მოგახსენებთ... კებენ!”..
ამასთან ერთსაც გთხოვთ: ამ თვალ- 1905 წ. ის გულწრფელად ეგეგება
სეირით არ დავკმაყოფილდეთ, არამედ მშრომელი ხალხის აღდგენის ცდას,
ნივთიერი წვლილიც გამოვიღოთ ძეგ- კმაყოფილებით ამბობს:
ლის აგებისათვის! „ვერ შეაჩერებს ძალად ზამთარი
ახლა მაინც გამოვისყიდოთ ჩვენი როცა გაზაფხულს კარი ეღება”.
დანაშაული სულმნათი მგოსნის წინა- და აღფრთოვანებული იძახის:
შე... ხუთმეტი წლის წინად ტფ. გუბ. თა- „ხალხი აღელდა! ვაშა მის ღელვას!”
ვადაზნაურობამ თუ შესძლო და ილიას ამიტომაც არის, რომ ქართველი
ძეგლი დაუდგა. დღეს მთელი ქართვე- გლეხისათვის ძვირფასია მოხუც აკაკი-
ლი მშრ. ერი უფრო შეიძლებს ამას. ში – ქართველი აკაკი, მისი მამულიშვი-
საუკუნო ხსენება აკაკი დიდს, გამარ- ლობა. მისი სიკვდილის დღეებში გა-
ჯვება მის მშობელ ერსა, ვაშა მის მცნე- მოქვეყნებული იყო წერილი – „გლეხის
ბათა აღმსურვებელს! გოდება”, სადაც გლეხი მოზღვავებულ
გრძნობას ფურცლავს და უწოდებს
მგოსანს „დიად მასწავლებელს”, „ლიტე-
აკაკის საღამო რატურის არშიას”, „ეროვნების ბურჯს”,
„გენიოს ამირანს”.
(შთაბეჭდილებანი) „ბევრს სიბნელეში შეიჭრა მისი სხი-
ვები”, – სწერს გლეხი: „ბევრი დაკარგუ-
ორი თვის ლოდინის შემდეგ, 6 აპ- მძინარი, გმირს წინა-უძღვის ყოველთვის ლი ინსტიქტი აამოძრავა და გააღვივა
რილს, ორშაბათს, როგორც იქნა, ვე- ფეხშიშველი, თავზედ ლეჩაქ - ახდილი”. უძლური წინამორბედი!.. მისმა სხივებმა და ახლა კი ... ახლა... ამ
ღირსეთ დიდი მგოსნის, ხალხის სულის სამშობლო თავის სატრფოდ დასა- არა! აყვავდეს იმედი!.. შავბნელ ხანას? – ამ სასოწარკვეთილ
მესაიდუმლის და წინასწარმეტყველის, ხა მგოსანმა და გატაცებით მარცვლავს გულს ვერ გამიტეხს ჭაღარა!.. კითხვაზე პასუხს ვერ პოულობს „ხალ-
აკაკის საღამოს.... თავის გულის თქმას: გმირებს უძახის... უყივის, ხის შვილი” და ისევ გულამოსკვნით
„მცირე თეატრის” დარბაზი ხალხით „თავი ტარიელ მგონია, ჩემი დაფი და ნაღარა!..” ამბობს: „დავკარგეთ ჩვენი ენის მშო-
გაჭედილია, ბევრი ფეხზე სდგას. ოცნებით გარემოცულსა; „ნესტან-დარეჯანი” ცხრა კლიტულ- ბელი - ქურუმი – დიდი მასწავლებელი
9 საათზე ფარდა აიხადა. საღამოს ვუხმობ ფრიდონს და ავთანდილს, ში დამწყვდეული განთავისუფლდება, ... დავრჩით ცხოვრების ბრძოლის ნა-
ხელმძღვანელმა იოსებ იმედაშვილმა მხარი მხარს მივცეთ, ხელი-ხელს, დაიბრუნებს სილაღეს, დაიკავებს ღირ- შეზედ გარიყული ობლები. და ვინღაა
დამსწრე საზოგადოებას, აკაკის პატი- ნესტან-დარეჯან ქაჯებს ჰყავს სეულ ადგილს! ჩვენი პატრონი?”
ვის მცემელთ მოახსენა, ბოდიშისებუ- მოელის ტურფა გამომხსნელს”. ჯერ კი მგოსანი ამხნევებს ძვირფას აი ამ ფაქიზ ბუნების შვილთ უგა-
რათ, რომ ასეთი დიდი მგოსნის საღა- მგოსანი ხედავს საშინელ რაყიფს, ქართველებს: ლობს აკაკი, მათ ერს ეტრფის, მათი
მო, მცირე თეატრის პატარა დარბაზში რომელიც ვარდებით ეკალში იტყუებს „პატიოსან ღარიბს რით სჯობს სამშობლო მისი სამშობლოა, მრავალ-
იმართებაო და დასძინა, აკაკი ხომ სი- მის სატრფო -სათაყვანოს: გამდიდრებული იუდა?” ტანჯული „ნესტან-დარეჯანი”.
ცოცხლეშიაც უბრალოების, სისადავის „ ... ზედ შედგება ფეხით, დე, გავღარიბდეთ, დავსუსტდეთ, აკაკის მთელი ცხოვრების შინაარს
მოყვარული იყო და ახლაც ეს ბედი დაიმონებს, ცრემლებს ადენს, მაგრამ რწმენა მზიან მომავლისადმი შეადგენს სამშობლო, მისი წმინდა
ხვდაო... მაგრამ გულს ნუ გავიტეხთ: ლეჩაქს მოხდის, გააშიშვლებს, და დიდსულოვანი უნდა შევინარჩუნოთ, გრძნობა: თვით ქალი იმდენად საფა-
აკაკი სასახლესა და ქოხშიაც აკაკად ბანგს შეასმევს, დააძინებს, რადგანაც სურია, რამდენადაც ის მას მოაგონებს
დარჩებაო. შემდეგ მოუხმო საზოგა- გამოუზრდის მონად შვილებს „არ მომკვდარა, მხოლოდ სძინავს სამშობლოს.
დოებას ფეხზე ადგომით პატივი ეცათ და თვითონვე მას დასცინებს”. და ისევე გაიღვიძებს”... მას იზიდავს არა სახე, რომლის
მგოსნის ხსოვნისათვის. სულის ფანცქალით ხედავს ის სატ- სჭექს მისი მკვეთრი, მაგარი სიტყ- მშვენება თვალს სჭრის და გულს იტა-
საზოგადოება, როგორც ერთი კაცი, რფოს გულუბრყილობას და ემუდარება: ვები, „ნესტან-დარეჯანის” გამოხსნა კი ცებს, არამედ სახე რომელსაც აზის
ფეხზე წამოდგა. ამ დროს სცენის სიღ- „მივაძახე: ჭინჭარში ნუ ვარდები!.. შესაძლებელია მხოლოდ საერთო თანხ- „აღმგზნები ბეჭედი სამშობლოს სიყვა-
რმიდან მოისმა მუსიკის სამგლოვიარე ნუ გგონია იქ ია და ვარდები! მობით. რულისა”.
ჰანგები, რაიც საზოგადოებამ ფეხზე შეიბრალე თავი შენი, იცოდე ! არ არსებობს ქართლი, კახეთი, ან ის ეძებს ქალში ქართველ დედას,
დგომით მოისმინა... ამის შემდეგ იოსებ მაგ შარბათში საწამლავს, იმერეთი! არსებობს მხოლოდ ქართ- ძველი სულის მატარებელს და პო-
იმედაშვილმა განაცხადა – ჩვენი დიდი ჰსვამ, იცოდე!” ველი ერი, ერთსულოვანი, მჭიდროდ ულობს მხოლოდ რუსთაველისებურ
მგოსნის ხსოვნის პატივსაცემათ პირ- მაგრამ... შეკავშირებული, ერთის მიზნით აღტ- ფატმანს, დიაცს, და თუ იპოვის თავის
ველი სიტყვა ახალგაზრდას დაუთმეთ, „მოხიბლულა, შემცდარია, ის არი!.. ყინებული ქართველობა. იდეალს, სიხარულით მიმართავს მას:
ისიც ქალსაო... და სიტყვა მიაკუთნა ალერსით მთვრალს ვერ „ერთობა ჩვენთვის ხატია, „შენს მკერდს ვემთხვიო,
ახალგაზრდა მოსწავლე ქალს ელენე უხილავს ისარი!” მტრებისთვის სახრჩობელაო!” მაქვს მე სურვილი,
მამაცაშვილს. სიცოცხლე-მოშხამული მგოსანი გვასწავლის აკაკი. თეთრი რომ არის, მისთვის კი არა,
მტრის ხელში მკვდრად სთვლის სატრ- მარტივი, გასაგები ენით, სასიმღერო არა... მისთვის რომ მამულისშვილი,
ელენე მამაცაშვილი ფო - სამშობლოს და გახელებული და- ტონზე დაწერილი ლექსით სასიქადუ- ჭეშმარიტ დედას მაგ გულით გეპყრა!”
ეძებს მის საფლავს. ლექსი „სულიკო” ლო მცნებებს აწვეთებს ის ქართველი აკაკის დრამატურგიაც და პოემებიც
– მისი პოეზიის შედევრია; აქ გადაშ- ხალხის სულში: სამშობლოს იდეალიზაციაა:
აკაკი წერეთლის ლილია მთელი გრძნობა მოფანცქალე „ჩონგური საქართველოა, „პატარა კახი”, „თამარ ცბიერი”,
გულისა, ალერსის კრიალოსანი.... სიმები ჩვენ ვართ ყველაო, „თორნიკე ერისთავი”, „ბაგრატ დიდი”,
შემოქმედება ის ეძებს სატრფოს ვარდის სურნე- სხვა და სხვა კუთხის მცხოვრები: – აქ ჩვენ ვხედავთ ძველ წინაპართა
ლებაში, ბულბულის ჰანგებში, ვარსკვ- „ოდელა - დელა - დელაო!”.. საქართველოს, ბრწყინვალე შარავანდე-
ქართველ მგოსანთა პანთეონში მუ- ლავის ციმციმში. მისი მუზა არ არის ამაყი, ზემდ- დით მოსილს.
დამ იბრწყინავს ჭაღარით შემკული გრძნობით გადადუღებული, სიამით გომი, ის სწერს ხალხისთვის, ხალხური მისი სატირაც – ფუტკარის შხამიანი
სათნო სახე აკაკი წერეთლის მუდამ დაყუჩებული გულით ის ამბობს: ენით! ამისათვისაც არის, რომ მიწის ნესტარი უმთავრესად მიმართულია იმ
მხიარული, დაუღალავი ახალგაზრდა „ბულბულს ყურს ვუგდებ, მუშა დაღიღინებს მის ლექსებს და პო- ელემენტებისადმი, რომლებიც შეურაც-
სულით. ვარდს ვყნოსავ, ულობს მათში მშობლიურ ხაზებს. ხჰყოფენ მის ქართველურ გრძნობას:
„ხალხის გულის მესაიდუმლემ” ხალ- ვარსკვლავს შევყურებ ლხენითა აკაკის იდეა სამშობლოს შესახებ ის ხსნის ნიღაბს ცრუ პატრიოტებს
ხისავე სული ჩამოქნა თავის უკვდავ ლექ- და რასაცა ვგრძნობ მე იმ დროს, ბევრს ისე წარმოუდგენია, რომ მისი და უმტკიცებს საზოგადოებას, რომ
სებში, რისთვისაც მას „ქართველი ერის ვერ გამომითქვამს ენითა”. იდეალია ძველი, ფეოდალური საქართ- სირცხვილია პატრიოტობის
სულის მოქანდაკე” უწოდეს. მისი ფიქრი ეხვევა სალამურის თუმ- ველო. ეს არ არის მართალი! აკაკის გაგება „მრავალ-ჟამიერის” 
ის არ არის ღვთით მოვლინებული „წი-
 სამღერად. ა) „ნათელას სიმღერა” (შეასრულეს წარჩინებულნო მოქალაქენო! მიუხე- შეგვიძლიან მისი მცნების აღსრულებით
მისი არაკები – ეს კრი- დანიელა ურიამ და ძმ. კრავეიშვილებმა. დავათ ამისა, რომ აკაკის საფლავის და მადლობის ნიშნად მის სამარეზე
ლოვის და ლაფონტენის არა- საზოგადოების თხოვნით მათ რამოდე- მდებარეობა ორ-სამჯერ მეტს ხარჯს ძეგლის აგებით.
კებია, ქართული სულით ჩამოქნილი, ნიმე სხვა სიმღერაც იმღერეს); მოითხოვს, ისეთ ადგილას ასაფლავია,
მისი ლეიტ-მოტივით ამეტყველებული. ბ) „პატარა კახი-დან” – „დაიგვიანეს” ის ახალგაზრდობა და მდაბიო ხალხი, აკაკის ძეგლის ამგები კომიტეტი,
აკაკის ღრმა პატრიოტიზმი მით – მუსიკა ნ.სულხანიშვილისა (მ. თარხ- რომელთაც აკაკი მთელს სიცოცხლეში „თეატრი და ცხოვრება” -ს
უფრო უმწიკვლო და პატივსაცემია, ნიშვილმა – „ნახევრი ცხოვრების გზა გავ- თავს ევლებოდა და მისთვის კვნესო- რედაქცია (რუსთველის პრ. N34).
რომ ის აკაკის გაგებაში არ გადადის ლიე”, სოლო ჭიანურზე – მარო თარხნიშ- და, სასახელოდ დააგვირგვინებს დაწყე-
ვიწრო შოვინიზმში: ვილმა (ჭიანური – ალ. ოღანეზაშვილისა). ბულ საქმეს, მაგრამ წარჩინებულების
„იმას არ ეთქმის „ადამიანი”, აკაკი ეროვნულ მუსიკაში: გოჩას გარეშე დგომა, მე მგონია, ვერ იქნება აკაკის ძეგლის და
ვინც აღიარებს მარტო თავის ერს და
სხვა ტომებს კი ისე უყურებს
არია (ოპერა „თამარ ცბიერი” - დან,
„თავო ჩემო” (მუს. ზ. ფალიაშვილის) – ნ.
ლამაზი. სამარისათვის
ჩასაყლაპავად, როგორც ქუმსიშვილმა საზოგადოების დაჟინები- კ. თავართქილაძე. (თვისი წვლილი შემოიტანეს
მტერი მტერს”. თი მოთხოვნით „ურმული”, როიალთან ქვემოხსენებულ პირებმა)
ნაციონალური თვითშეგნება აძლევს – მარ. ანდრონიკაშვილმა.
საშუალებას ერს სხვა ერის გვერდ- საერთოდ ამ განყოფილებამ საზო- აკაკის ძეგლისათვის ვლადიმერ პირტახიასაგან შეკრებილი:
ში ამოდგომისას. უსახო ერი – დაკარ- გადოება აღტაცებაში მოიყვანა. ა. მოზჟუხინმა - 10 მ.; გ. ანდრონიკაშვილ-
გულია, პატივცემა თავის თავისადმი „თეატრი და ცხოვრება”-ს მკითხ-
ველნო, თანამგრძნობნო და, საერთოდ, მა, პორ. ჭეიშვილმა, არ.ჟღენტმა და გერ.
იწვევს პატივისცემას სხვებისადმი. ამას
ამბობს აკაკი: აპოთეოზი ქართული ბეჭდვითი სიტყვის მოყვა- გვარაძემ (ორივე ერთად – რ.კ. გ.ზ. და
ნ.ნადი), გ. ხოზარნელმა, ს. აბაშიძემ, კარა
„სამშობლო ჩემი ხატია, რულნო, პოეზიისა და ხელოვნების
აკაკი ცოცხალ ყვავილებში. ქართ- თაყვანისმცემელნო, თეატრის ქურით მუსტაფ ლაინ - ხუთ-ხუთი მან.; ვ. პირტა-
სახატე მთელი ქვეყანა”. ხიამ, ალ. ახალშენიშვილმა, აბ. გურგენი-
მაშინდელი საზოგადოებისათვის ველი ქალი დაფნის გვირგვინით. გარს გამთბარნო!
აკაკის სკოლის მოწაფენი ყვავილებს არც ერთ წუთს, არას დროს არ და- ძემ, დ. ძიძიგურმა, ვ. ნიკოლეიშვილმა, დ.
ასეთ ლირიკას აღმზრდელობითი ხასი- ნანიტაშვილმა - სამ-სამი მან.; დ. მგალობ-
ათი ჰქონდა. მიმოაბნევენ დადაფნილ აკაკის და მის ივიწყოთ ჩვენი დიდი მოძღვრისა და
გარშემო „მთაწმინდა” -ს მღერიან. ჩინე- წინასწარმეტყველის აკაკის მწირი, ლიშვილმა, ი. მდივანმა, მირბაბა აგალაროვ-
აღზრდას, საერთოთ, დიდი მნიშვ- მა, ვ. ტყეშელაშვილმა, კ. არუთინოვმა,
ნელობა აქვს ამა თუ იმ საზოგადოების ბულია ეფექტი. ობოლი სამარე: იგი ნიაღვრისაგან წა-
შავ ფარდებს უკანიდან, თითქო საფ- ილეკება და ღორღით წაინაშება, თუ მ.ჯინჭელეიშვილმა, პ. გოგიშვილმა, გ. ღო-
სახის ჩამოყალიბებისათვის; საზოგადო- ღობერიძემ - ორ-ორი მან.; ბიქ. ნინიძემ –
ების ძალა და განვითარება დამოკიდე- ლავიდან, მოისმის ხმა – აკაკის ანდერ- დროით არ დავიცავით კედლით და
ძი ახალგაზრდობის მიმართ. და ამის ძეგლი არ დავადგით! მაშ ვისაც რამდე- ერთი მ. 50 კაპ.; პ. მეიფარიანმა, უ.რევიამ,
ბულია მასში მოქმედ პირებისაგან. დ. ჭანჭალეიშვილმა, კ. ამაშუკელმა, ი.
აკაკიც დიდ მნიშვნელობას მიაწერს შემდეგ სცენაზე გამოჩნდება სახელმწ. ნი შეგიძლიათ, გადასდეთ და შეწირული
აკ. დრამის მსახიობი გიორგი დავითაშ- თანხა აკაკის ძეგლის ამგებ კომიტეტს გიორგობიანმა, მ. ბარკალაიამ, ა. ესაიაშ-
აღზრდას: უვარგისია აღზრდილი – დამ- ვილმა, ი. მაჭავარიანმა, ალ. კურპანოვმა,
ნაშავეა აღმზრდელი: ვილი და კითხულობს პირველად ამ შემ- გადაუგზავნეთ („თეატრი და ცხოვრე-
თხვევისათვის სამელოდეკლამაციოთ ბა”, რუსთველის პრ. N 34 ). ალ. თავდიშვილმა, ბ. ხოროშევმა, ზ. კა-
ჰაჯი-უსუბ – დიდი გამზრდელი, ლანდიამ, დედანიშვილმა, გრ. ანდღულა-
თავის თავს სდებს ბრალს, როდესაც გადაკეთებულს აკაკის ლექსს „ავადმ- დაბა-სოფლის ჭირისუფალნო, არ
ყოფს”. როიალთან ნინო ლაფერაშვი- დაივიწყოთ აკაკის ძეგლის საქმე: მოაწ- ძემ, გრ. ბახტაძემ, მ. კიკნაძემ, ლ. კანკავამ,
შეიტყობს გაზრდილის უვარგისობას. სერგიენკომ, ს. ნუროვმა, ა. ნაროუშვილმა,
ის თავს იკლავს და ეუბნება საფარს: ლი. საზოგადოება მსახიობს მხურვალე ყეთ საღამო - წარმოდგენები და თანხა
ტაშით აჯილდოვებს. კვლავ მოისმის აკაკის ძეგლის ამგებ კომიტეტის სა- მ. ბერეჟიანმა, რ. სერგიამ, რ. თოფურიამ,
„შენ სიკვდილის რა ღირსი ხარ? დ. ჟურულმა, ე. კალანდაძემ, ალ. სანაძემ,
სასიკვდილო მე ვარ მხოლოდ, „მთაწმინდა” ბავშვების სიმღერა და ხელზედ გადმოაგზავნეთ.
სურათს ფარდა ნელ-ნელა ფარავს. სა- ქართველო ერო, საქართველოს ივ. ცხარაძემ, მ. კუზმინმა, მ. გაიმ, იაშვილ-
რომ კაცად ვერ გამიზრდიხარ!” მა, ს. ხუდუაშვილმა, ტ. მაჭავარიანმა, შ.
სიკვდილის წინ აკაკის უკითხავდენ კარგარეთელმა, ე. ჭარხანაშვილმა, შ. მეგ-
მის ნაწერებს და როდესაც ეს პოემა – რელიშვილმა, ფ.ერისთავმა, გრ. ცინცაძემ,
„გამზრდელი” წაუკითხეს, მან ცრემლე- ივ. სამხარაძემ, კ. პეტრჟინცკიმ, მ. ამირა-
ბი გადმოყარა და სთქვა: „მართლაც ეს ნაშვილმა, გ, ფირადაშვილმა, ს. შველიძემ,
კარგად დამიწერიაო”. ა. ტაბატაძემ, ა. ბალახაძემ, ლ. ბარამი-
აკაკი ის დიდი გამზრდელი იყო, რომე- ძემ, ს. კალანდაძემ, ს. ტარნოვსკიმ, ვ.
ლიც ზრდიდა ქართულ სულს, შესტრფო- ჭანტურიამ – თითო მან.; ნ. ჩახავამ - 90 კ.;
და მას, ამკობდა მას, თავს ევლებოდა.... ს. გავრილოვმა – 60 კ.; ნინ. ტაბატაძემ, ნიკ.
მისი ცრემლები ჰაჯი - უსუბის ცრემლები მახვილაძემ, ჭანჭალეიშვილმა, კ. ფადეევმა,
იყო, რომლებითაც მან დაიტირა მაშინ ან. შკურინამ, პ. ხროსციცკიმ, პ. ლისენკომ,
მრუდე ქართველი საზოგადოება. ვ. გვალიამ, ლ. კორძახიამ, პ. ფედოროვმა,
ეს აკაკის მიერ დატირებული სა- ა. იოსავამ, ლ. ბელიანჟემ, მ. ორლინსკა-
ზოგადოება დღეს გამოიგლოვა ახალმა იამ, ლ. ულიანოვმა, გ. ზეიცმა, თ, გოლდ-
ქართველმა საზოგადოებამ. ბაჟმმა, თ. იაკიმოვამ, ლ. ვეფხვაძემ, ვ.
რუსეთის რევოლუციამ გაანთავისუფ- ბლუაშვილმა, ა. ხაჭაპურიძე, ა. სულავამ,
ლა საქართველო რუსეთის ცარიზმის ლ. გიორგაძემ, ე. ტიმოშენკომ, ს. არუთი-
ბატონობისაგან. აღსდგა ქართველი ერი, ნოვმა, ლ. ძამოევმა, არ. ბაბახანიდმა, ა. ლი-
განახლდა ქართველი საზოგადოება! ანოზოვმა, რ. ზოდელავამ, ს. ჩხიკვაიძემ, ა.
დაიმსხვრა ქაჯთა ციხე! შავთიშვილმა, ი.კანევსკიმ, ეკ. სულთანოვ-
„ნესტან-დარეჯანი” ლაღობს! მა, ის. უმიდოვმა, დ. მაჭავარიანმა, ი. ჯან-
ფრთას შლის საქართველოს ამაყი, ჯღავამ, ეს. მანჯგალაძემ, არ. ბეგალოვმა,
თავისუფალი სული! სჭიმავს ბრძოლაში ღამოს ანსამბლი დიდებული იყო, ხალ- მშრომელო ხალხო და მოზარდო თა-
ხი ნასიამოვნები დარჩა. ობავ, აკაკის სამარე დაკარგვისაგან ი. ჯანჯღავამ, ილ. კუდუხოვმა, კ. რატიშ-
გამოჭედილ კუნთებს! ვილმა, თურმანიძემ, ვ, ბარნოვმა, ილ. გრი-
აღსრულდა აკაკის წინასწარმეტყ- არ დავრჩი კმაყოფილი მხოლოდ მე, უნდა დავიცვათ, – სამარეზედ შესაფე-
თქვენი უმორჩილესი მეგობარი, მკითხ- რისი ძეგლი დავდგათ! გორიევმა, ვ. მანჯავიძემ, კ. კორძაიამ, ა.
ველება: შუნოვმა, ლ. კანდელაკმა, ნ. ტანსკაიამ, კ.
„არ მომკვდარა, მხოლოდ სძინავს ველო და, აი, რატომ: ვინც აკაკის ძეგლის ასაგებად თავის
ზემოთაც ვთქვი, ახლაც ვიმეორებ, წვლილს არ გაიღებს – უფლება არა აქვს კევლიშვილმა, გ. დოშაშვილმა, ნ. რეაბცევ-
და ისევე გაიღვიძებს!” მა, ალ. გელაშვილმა, ტ. შაშიაშვილმა, ზ.
დღეს არამც თუ გაღვიძებული, არა- რომ საღამოს დაესწრო მხოლოდ ხალ- ქართველ მოქალაქედ იწოდებოდეს.
ხი, ხალხის ოჯახის წევრები: მწერალთა ვინც ნაამაგდარ წინაპართ (როგორც მენუკიშვილმა, იც. ანისიმოვმა, ნ. სარუხა-
მედ ახალ სოციალური საზოგადოების ნიშვილმა, პ. კვარაკვახიძე, ალ. ჩაკვეტაძემ,
მშენებლობის გზაზე შემდგარი საქართ- კავშირიდან, ხელოვნებისა, თეატრისა აკაკია) საქმით პატივს არა სცემს, მისი
და სხვადასხვა საკულტურო დაწესებუ- ნაშრომით კი სარგებლობს, – მუქთახო- ა. ბერძენიშვილმა, ე. თაბუკაშვილმა, დ. შუ-
ველო განსაკუთრებით აფასებს ამ მისი შიაშვილმა, ნ. ბაგრამოვმა, გ. ფარაჯანოვმა,
ჭირისუფლის სიტყვებს. ლება-კავშირიდან, ინჟინრებიდან და სხ. რააა, უმადური, თავისი ქვეყნის უღირ-
რით აიხსნება ეს? რით შეიძლება სი შვილი და მომავალი თაობის საწ- დ. ბახტაძემ. ი. მურადოვმა, რ. გურიევმა,
დღეს მისი „ცა - ფირუზ, ხმელეთ - პ. კრიჟინმა, ალ. ჟაბინმა, ივ. პირტახიამ,
ზურმუხტი” – სამშობლო მოუთხრობს თავის გამართლება? ყოველი მხრივ მი- ყევარი.
ვუდექი ამ საკითხს, მაგრამ პასუხი ვერ აკაკის სამშობლოს ყვავილებო – პა- გრ. პირტახიამ, კ. დოლიდმა, ბ. გურგენი-
მგოსანს ნეტარ გაზაფხულის სიტკბო- ძემ, ალ. ინასარიძემ, ელ. გოგინაშვილმა,
ებას... მივიღე!.. ტარა გოგონებო და ბიჭუკებო, ყოველ-
თუ „თეატრი და ცხოვრება”-ს რედაქ- დღე იზრუნეთ აკაკის ძეგლის აგები- კილასონიამ, სუთიძემ, გრ. ლუტიძემ, ბ.
„მთაწმინდა გულში იხუტებს იბრაგიმოვმა, კორონიკოვმა, გ. ჩაჩავამ, არ.
საშვილი-შვილო სამარეს”... ცია პატარა დაწესებულებაა ან იოსებ სათვის: შეკრიბეთ შემოწირულობა და
იმედაშვილი პატარა კაცია, სად იყვნენ შეგროვილი თანხა აკაკის ძეგლის ამ- მინასიანცმა – ათ-ათი შაური; კ. დიაკონოვ-
და მთაწმინდასთან ერთად მთელი მა - 40კ.; გ.ტროფიმოვმა, კ. სიხარულიძემ –
ერიც. ამდენ ხანს: მწერალთა კავშირი, ხელოვ- გებ კომიტეტს გადაეცით.
ნების ჯგუფი, ქართული თეატრის მეს- მონადიმენო, მეათე ჭიქა ღვინის სა- ექვს-ექვსი შ. გ. ჯიოევმა, ან ბერნაცკიმ, ბ.
1890 წ. აკაკის გადაუხადეს 50 წლის ადამსკიმ, საროკინმა – ხუთ-ხუთი შ.; ლობ-
იუბილე და ცნეს საერო მგოსნად, მისი ვეურნი და სხვადასხვა საკულტურო და ღირალი აკაკის ძეგლისათვის გადას-
საგანმანათლებლო ორგანოები? დეთ! ჟანიძემ, ან. რომანოვმა – თითო აბაზი; გ.
დღესასწაული კი ქართველი ერის გათ- პროხოროვმა – 15 კ.
ვითცნობიერების დამამტკიცებლად. და განა აკაკის საფლავია დავიწყე- აკაკი მთელი თავისის არსებით –
ბული? ასეა თითქმის ყველა ქართველი სულითა და გულით – ერს ეკუთვნოდა, ზაქარია თოიძისაგან შეკრებილი:
დღეს ჩვენ აღვადგინოთ მისი ლამაზი ალ. გაწერელიამ, ს. ნეფარიძემ, ვ. ჩი-
სული, ვაღიაროთ ის ქართველ სახალ- მოღვაწის. მშრომელ ხალხს უმღეროდა, მოზარდ
შეიძლება ვინმემ ბრძანოს: რა საჭი- თაობას შეჰხაროდა, – ამიტომაც ძეგ- მაკაძემ, დ. ღვაბერიძემ, ნ. ივანაშვილ-
ხო მგოსნად, ეს დღესასწაული კი მისი მა, არ. ბოლიზიამ, ი. ტორონტაძემ,
სატრფო - სამშობლოს გაღვიძების, გა- როა საფლავების შემკობაო! ამაზე მეც ლიც მთელმა ერმა, მშრომელმა ხალხმა
თანახმა გაგიხდებით მაშინ, თუ საზოგა- და მოზარდმა თაობამ უნდა დაუდგას ალ. ჭანტურიამ – ხუთ-ხუთი მან.; პ.
კაჟების, განახლების მღაღადებლად! ... ლაპარტყავამ, ვ. ღურტიამ, მ. შავ-
დოთ მიღებული იქნება ეს. თავისის წვლილით.
დღეს ხომ მთელი შეგნებული ნაწი- აკაკი არა მხოლოდ დიდი მამულიშ- ლაძემ, გ.გ. ტიმოფეევმა სამსამი მან.
შემდეგ ექ.ივ. ელიაშვილმა დამსწრეთ თედორე მურადაშვილისაგან (გ. მენთე-
გაუზიარა მოგონებები აკაკის შესახებ. ლი კაცობრიობისა წინააღმდეგია სხვისი ვილი იყო, სამშობლოს მოყვარული,
შრომის მისაკუთრების, უსასყიდლოთ არამედ უდიდესი მსოფლიო მოქალა- თაშვილის ოჯახში შეკრებილი) 7 მ. 60 კ.
აკაკის პოემა „თორნიკე ერისთავი”-დან მოწაფეთა მ. მაძღარაშვილის, თ.
ნაწყვეტი – „ბრძოლის ველი”, წარმოსთქვა სარგებლობის, ექსპლოატაციის? ქეც, ყველა ერის მოყვარული და ხალხ-
და აკაკის გონების ნაწარმოებით, თა ძმობა - ერთობის მღაღადებელი, – ჯიბლაძისა და ქ. იმედაშვილისგამ 6 მ.
ქალმა მარგ. მუჯირმა, „ქართველი ქალი” მე-4 -ე შრომის სკოლის მოწაფეთა-
აკაკისა, გაინსცენირებული იოსებ იმე- ნაშრომით ვინ არ სარგებლობს დღეს? ამიტომ ყველა ერის შეგნებულმა შვილ-
– მისი შემოქმედების ნაყოფი ვის არ მა მონაწილეობა უნდა მიიღოს აკაკის გან (საღამოსი) 80 მანეთი.
დაშვილის მიერ, სადაც ქართველ ქალის სერ. გერსამიასგან შეკრებილი 50 მან.
როლს ასრულებდა მარ. ქილარჯიშვილი. ასაზრდოებს დღეს – მთელს ერს და ძეგლის აგებაში.
სხვებსაც: გონებრივად და სულიერად. აკაკი წარსულს, აწმყოსა და მომა- (სია შემდეგ გამოცხადდება).
შემდეგი განყოფილება აკაკი ხალ- აი, რისთვის არ დავრჩი კმაყოფი- ვალში ყველა ჩვენთაგანთან არის გადა-
ლი!... ჯაჭვული, ჩვენი გულის ძარღვებთან ცეზარ ლაშხი,
ხურ მუსიკაში: აკაკი წერეთლის სახლ-მუზეუმის
„მოყვარეს პირში უძრახე, მტერს გადანასკვული, – ვეცადოთ ეს ნასკ-
პირს უკანაო”, ხალხური თქმულებაა. ვი, ეს ჯაჭვი არ გავწყვიტოთ, ეს კი დირექტორი
პროზა
კლარა გელაშვილი კოლა, კოლააა, კორონამ ხომ მაინც გული სიმწრით დაატყაპუნა და ისე სები ვართ მე და მამაჩემი?! ან რაღა
ვერ შეგაშინა, ბიჭოოოო! მოუჭირა რკინას, რომ მთელი კიბის ახლა, ტო!!! .. – სიკოს ისეთი სასოწარ-
2020 წლის მარტია. მიუხედავად ისე უცებ, ყოველგვარი შესავლის მოაჯირი შეირყა. მერე თავი გაიქნ- კვეთილი და გაუბედურებული კაცის
ქვეყანაში არსებული საგანგებო რე- გარეშე დაიწყო უმცროსმა, სამოცდა- გამოიქნია და თითქოს ვერავის ხე- ხმა ჰქონდა, კორონას მომგონის ამოგ-
ჟიმისა, გადავწყვიტე, ახლობლის სამ- ათიოდე წლის დამ, დატირება, რომ დავს, ან ხედავს, მაგრამ თავისი გა- დება კიდევ ერთხელ, მისი ცოდვითაც
ძიმარზე შერბენის რეჟიმით წავიდე. ფიქრებში წასული რაღაცნაირად შევ- ჭირვებია და აღარაფერს დაეძებსო, ვინატრე!!!...
წასვლით კი წავალ, მაგრამ ხალხმრავ- ცბი და სასწრაფოდ გავედი აივანზე, ისეთი ხმით ამოიხავლა, ყველამ მის- ალბათ, ასე შეებრალათ ორმაგად
ლობის შემთხვევაში, წინასწარ შემუ- სადაც დისტანციურად მდგომი ხუ- კენ გაიხედა... დაზარალებული კაცი სხვებსაც; შო-
შავებული გეგმა უნდა ავამოქმედო, თიოდე პირბადიანი ადამიანი ერთმა- – იღბალი არ უნდა, ბიჯო?!... ბედი რიახლოს მდგომი გამხდარი ტიპი აკე-
სხვა გზა არაა!... ნეთს „ამაგრებდა”. არ გინდა?!... ათი წელია, ორმოცდაათ ცილი, ნელი ნაბიჯით მიუახლოვდა
ეზოში შესულს ისეთი სიმშვიდე – უიმეე, როგორ გასუქებულა!!!... ლარზე ნაკლები არავისთან მიმიტა- სიკოს, ოდნავ მოიხარა, ყური ყურთან
დამხვდა, მისამართის სიზუსტეში ეჭ- – ზურგში მხეცებივით დამედევნენ ნია, ამის დედა ვატირე!.. ათი წელი!!!... მიუტანა და შესავლისთვის პირველი
ვიც კი შემეპარა... „გულვარდგადასაყრელი” სიტყვე- ახლა ნათესავებში?!.. კითხვით მიმართა: – მამის სახელი,
– ვიზიარებ! – პირბადიანი თავი ბი... სიკო, საუბრის დროს, მარჯვე- ბრატ? ჩანგალზე მოყოლილ ქალა-
დავხარე და გარდაცვლილის ერთა- კოლას ვაჟი, ლოყებღაჟღაჟა სიკო, ნა ხელს ცხვირწინ ისე უტრიალებდა ქელს, ალბათ, კულტურული მიმართ-
ვის ფორმისთვის ესაჭიროებოდა სი-
კოს მამის სახელი, თორემ... (საწყალი
კორონიჩი (სიცილ-ტირილიანი)
კოლა!)
სიკოს თავიც არ აუწევია. იფიქრებ-
დით, ვერც გაიგონაო, მაგრამ მერე,
ნელ-ნელა, ქვეშიდან ისე გამოხედა,
დერთ ვაჟს, თანაგრძ- ბერბიჭა რომ ფხიზელი ყოფილიყო, ან
ნობის ნიშნად, ხელთათ- თავმოყვარე, იქ რაღა გააჩერებდა!...
მანიანი ხელი მკლავზე რამდენი რამ იკითხებოდა სიკოს
მოვუცაცუნე. თვალებში!... მთელი შეშლილი სამ-
ცოტა არ იყოს, ეს ყარო იქ ჩაბუდებულიყო ყველა თა-
ჟესტი ეხამუშა, მაგრამ ვისი უბედურებით!... უფრო მეტიც,
ლოყები ისე უღაჟღა- ღმუილი ისმოდა, ვირუსის გამო აზ-
ჟებდა, როგორც მერე ვირთებული დედამიწის ღმუილი!...
თქვეს, ცოტა ჩაკრულში
იყო და ყველაზე ნაკლე- რაღაც ორ წუთში, მოაჯირზე დაყ-
ბად, ალბათ, ეს ედარ- რდნობილმა სიკომ მხრებში ჩარგული
დებოდა.... საკმაოდ სქელი კისერი გვერდულად
როგორც წესი, მიც- მოაბრუნა და, თითქოს იპოვნა ის, ვი-
ვალებულს შემოვუარე, საც პასუხს აგებინებს ამ ყველაფერ-
ჭირისუფლებს თავი და- ზეო, სარკაზმული ღიმილით ბაგეგა-
ვუხარე, მაცხოვრის ხატ- პობილმა დამარცვლით უპასუხა:
თან სანთელი ავანთე და – კ ო რ ო ნ ა... – ცოტა შეყოვნ-
თვალი გარდაცვლილისკენ გავაპარე. და და კისერწაგრძელებულმა თვალი
როგორიც მახსოვდა, ისევ ისეთი იერი ახლა კიბესთან, პირით გზისკენ იდგა „გულშემატკივარს”, იფიქრებდით, ა, თვალში ისევ გაუყარა: – გ ა ი გ ე, ბ ი
ჰქონდა 97 წლის კოლა ძიას!... და აშკარად ეტყობოდა და, ბუნებრი- ცოტაც და, სახეში გაარტყამსო... მერე ჭ ო?! თ უ ვერ გაიგე?! – მერე თავი
– ა, კაცი! წავიდა მშვიდად, ყოველ- ვიც იყო, ალბათ, ძალიან ნერვიულობ- თავი გვერდზე შეაბრუნა და შედარე- შეაბრუნა და გადანერწყვა... მგონი,
გვარი შიშისა და კანკალის გარეშე. და. ბით ხმადაბლა გააგრძელა: შეიკურთხა კიდეც...
ისე, რომ ვერც კი იგრძნო სამყაროს კიბეს ნელ-ნელა ჩავუყევი... – მეთქი, მოხუცი მყავს სახლში
ატორტმანება!... – გავიფიქრე ჩემთ- – ეეეხ! რა ცუდ დროს წავიდა!!! და!... სესხი და ვალია, ძმაო, ყველაფე- სულ რამდენიმე კინკილა ადამი-
ვის. იჭვნეულად გადახედა გვერდ- რი!... – აქ ისევ ხმას აუწია სიკომ, – ასე ანი იდგა ეზოში, მაგრამ თვალ-ყური
როგორც ჩანს, ჭირისუფლებმა შე- ზე მდგომმა ორმოცდაათიოდე წლის არაა?!.. აი, ნახე! – სიკომ ფურცელი ყველას მათკენ ჰქონდა მიპყრობი-
მიცნეს და ერთმანეთს რაღაც გადა- წვრილთვალება კაცმა სიკოს და ისე ამოიგლიჯა ჯიბიდან და ცხვირწინ ლი. ტროსტზე დაყრდნობილმა ცი-
ულაპარაკეს... ამოიოხრა, უგულო უნდა ყოფილიყავი, აუფრიალა მოსაუბრეს. – 500 კაცის ლინდრიანმა მოხუცმა კაცმა თავი
– კოლა, კოლააა, ვალოდიას გოგო მადლობა არ გეთქვა ასეთი თანაგრძ- სიააა, ძმაო, ორი წელია ჯიბით დამაქ მრავალმნიშვნელოვნად გაიქნია და
მოვიდა, ბიჭოოო! მამამისთან დაგაბა- ნობისთვის!... და აქედან ოცი კაციც ვერ მოდის!!!.. იმანაც დამარცვლით, თუმცა უფრო
რებს რამესა ქეთოი.... უთხარი, ქეთო, თითქოს ამას ელოდაო, შეზარხო- – მაჯით სიმწრის ცრემლი მოიწმინდა ხმადაბლა, სიკოს მისამართით, სინა-
უთხარი... დააბარე, რაც გინდაა... შებულმა ჭირისუფალმა ორივე ხელის- თვალზე და განაგრძო, – ამის ღირ- ნულით ჩაილაპარაკა: კორონიჩი...
ყვავილების მიწა
ერთი სომეხი მეგობარი მყავს, პოღოსა. სამოცდაათ წელს მიტანებული კაცია,
ძველი მეყამირე. საბჭოთა პერიოდში სად არ ყოფილა, რა არ უნახავს, რა არ გადახ-
დომია თავს. ალალი შრომით საკმაოდ ბევრ ფულს შოულობდა.
რა არ გამოსდის ხელიდან – კალატოზობა, დურგლობა, მებათქაშეობა, საუკეთე-
სო ელექტროშემდუღებელი და „კაფელშიკიცაა”.
მართლაც უნივერსალური ხელი აქვს, პოღოსას, ძალიან დაკვირვებულია და
დიდი იუმორის გრძნობა გააჩნია.
ისე საინტერესოდ ყვება თავის თავგადასავალს, ხანდახან მიჭირს იმის გარკვევა,
რომელია რეალური და რომელი მოგონილი, მაგრამ, ამის მიუხედავად, ყოველივეს
მაინც ინტერესით ვისმენ.
ერთხელ, სუფრასთან საუბრისას, მოულოდნელად, რაღაც გაახსენდა და წამოხტა:
– ააა, შენთან არ მოვყოლილვარ, ხომ. მე ის კაცი ვარ, რომელმაც რუსებს 5 ტონა
რუსული მიწა კილოობით მივყიდე.
ყველას გაგვეცინა.
– კარგი, რა, პოღოს, ახლა მაინც ნუ გვატყუებ.
– მე და ტყულილი?
– ტყუით! ერევნელი მძღოლი გავიცანი. დიდი ტრაილერით იყო ჩამოსული. იდეა დამებადა: ქა-
– ჩემს სანათესაოს და სეროჟას თავს ვფიცავარ. კაცს თუ ცოტა გონება გიჭრის ლაქგარეთ გავედით ერთ-ერთ სოფელში. კარგი ფხვიერი მიწა ექსკავატორით დავტ-
და აზროვნებ, მშიერი არ დარჩები. ფულის შოვნა ყველგან შეიძლება, ისიც, მითუ- ვირთეთ, ჩავიტანეთ ქალაქში. მანქანა ერთი დიდი კორპუსის წინ დავაყენეთ და, სა-
მეტეს, უცხო ქალაქში. ბაზრის ერთი თავიდან მეორეში მწვანილის ყიდვა-გაყიდვაში რეკლამოდ, დიდ ქაღალდზე, წარწერა გავუკეთეთ: „ყვავილების მიწა, სომხეთიდან”!
ვიყავი. – თან ხმისჩახლეჩვამდე ვყვირივართ: „იყიდეთ, ყვავილების მიწა, სომხეთიდან”.
– მერე მიწა როგორ გაყიდე ქალაქში? დადგა რიგი, მაგრამ რა რიგი, ვედროს ხუთ მანეთად ვყიდდით. რამდენიმე საათ-
– ჩეულებრივად! აბა, კარგად დამიგდე ყური. სვერდლოვსკში ვარ ჩემი „ბრი- ში ისე გავყიდეთ, დასვენებასაც ვერ ვახერხებდით და დაღლილობისაგან ფეხზე
გადით”. სამუშაოს ვეძებთ, მაგრამ მთელი კვირა გავიდა და ვერაფერი ვნახეთ. რა ძლივს ვიდექით. თანხა გვარიანად შეგვიგროვდა.
ვქნა, არ ვიცი. მოგეხსენებათ, რუსის ქალებს როგორ უყვართ ყვავილები. თურმე,
ყვავილებისთვისაც რომ კარგი მიწაა საჭირო – მაშინ გავიგეთ. შემთხვევით ერთი რობერტ ბერიძე
ვიღას ახსოვდა რაღაც საიტი... „საიტის ლისწამებით” განაწყენებულმა თუ გან- ტექსტში, ღამე უნდა განვიხილოთ არა
ჯემალ მეხრიშვილი ტურები”... მგლები თუ აფთრები!.. რისხებულმა უზენაესმა ჩვენი ჭკუის როგორც დედამიწის ღერძული ბრუნ-
აი, რას წერს მაია ჯოლბორდი. სასწავლებლად ვაითუ ჩვენთვის გა- ვის უცვლელ პერიოდთან მიმართებაში,
ლიტრას ეუბნებოდნენ და, ღამემ ჭკუა ვერ ისწავლა, ბნელდება უსაძლისი რამე ცვლილება შეიტანოს არამედ, ჩვენი – ათასნაირი ზნე-ნირის,
კოკავ, შენ გაიგონეო! და ბნელდება. თავის ნახელავში: დააღამოს და აღარც ბუნების, ნაკლის, ახირების, გრძნობე-
ქართული ანდაზა „ღამემ ჭკუა ვერ ისწავლა!” – ეს ხომ გაათენოს!.. გათენებით კი გაათენოს, ბის, სურვილების, მოთმინება-მოუთ-
ათასწლეულის ალეგორიული ფრაზაა. მაგრამ აღარასოდეს დააღამოს!.. მზე მენლობის, მისწრაფების, ჟინის, საქ-
ერთი შეხედვით, სულ უმნიშვნელო თან მხატვრული ლიტერატურის კითხ- სულ დაგვანატროს და ისე ააცივოს, ყო- მიანობის, ვნებების თუ ჩანაფიქრის
რამის გაუთვალისწინებლობაც კი მა- ვისას დამახასიათებელმა, ყველასათვის ველმა სულიერმა ყინვადაკრულ ფუტ- მატარებელი, „ჭკუაუსწავლელი” ადამი-
ლევე ან მოგვიანებით საბედისწეროდ კარგად ნაცნობმა ლირიკულმა შიშმაც კრებივით იწყოს ამოჟუჟვა!... ანდა, ანების წამწუთიერად ცვალებადი გუნე-
შემომტრიალდება ხოლმე, თუ ჩემი ყო- შემიპყრო და აი, რატომ. „მწიგნობარ- გავარვარებული მზე ლაზერულ პრო- ბა-განწყობილების თვალსაწიერიდან!
ველდღიური ცხოვრების მდინარება- თა ასოციაციამ” 1999 წელს გამოსცა ჟექტორივით აღარ მოგვაშოროს და მაშ, აქ როგორღა გინდათ, ღამე
ში მაშინვე არ მივუჩინე თავისი ადგი- ტოტალიტარული რეჟიმისა და მეშურ- რამდენიმე საათში დედაბუდიანად შე- მუდამ და ყველასთან „ჭკვანასწავლი”
ლი! მაგრამ რა წყალს მივეცე, ყოველ ნეთაგან სასიკვდილოდ დაკორტნილი ვიხრუკოთო!.. იყოს და ჩვენი პლანეტის თითოეულ მო-
წვრილმანს როგორ გაითვალისწინებ პოეტის, ნიკო სამადაშილის ლექსების აბა, ცხრილში გატარებულებს კი ქალაქეს სწორედ მაშინ დაუღამოს ან
– ჩემისთანა ჩვეულებრივი ადამიანისთ- პაწია კრებული „სინათლის მიმოქცევა”. რაღა ესწავლებათ, ნორჩი მკითხველები გაუთენოს, ვინც როდის მოიპრიანებს?!
ვის ეს შეუძლებელია! ჰოდა, ყოველმხრივ ილაჯგაწყვეტილი კი თავს ტყუილუბრალოდ ნუ შეიშინე- ამის მარტო გაელვებით წარმოდგე-
ამჯერად აი, რა დამემართა. ნოვე- ნაც კი შეუძლებელია! ამიტომ, ცხადია,
მაია
ლის, „საიტის ტურები” დასაგვირგვინე- ჩვენნაირების ხელში უბედური ღამე
ბელ ფიქრებს ისე ვყავდი შეჯაჭვული, ჭკუას ვერასოდეს ვერ ისწავლის! ანდა,
საგათენებო ძილ-ღვიძილშივე გადავწყ- თავისი პატიოსნებითა და პუნქტუალუ-
ვიტე: ყურადღება სხვა რამეზეც რომ არ
გამფანტვოდა, დღევანდელი ანუ 2017 ჯოლბორდი - რობით განთქმულ ღამეს, რაღა ჭკუის
სწავლება უნდა – იმაზე მეტი ვისგან ან
წლის 27 იანვრის „ლიტერატურული სა-
ქართველო”, ჩვეულებისამებრ, ახლაც, უზენაესის რაღა უნდა ისწავლოს, რაც სამყაროს
გაჩენისას მისთვის უზენაესს დაუნათ-
ოპონენტი?!
დილით კი არ მეყიდა, არამედ, საღამო- ლებია?!.
თი, ნოველა უკვე დასრულებული რომ რას არ გაფიქრებინებს ეს სხარტი
მექნებოდა!.. მით უმეტეს, აქ რაიმე ფრაზა!
საფრთხე არ მელოდა – დარიგებული მაია ჯოლბორდი ამ ხერხით კაცობ-
მეგაზეთე გაზეთს ორი დღით მინახავს რიობას მაჯას ხომ არ უსინჯავს, რათა
ხოლმე, ხოლო თუ არ... გონის სიფხავე და განსჯის უნარი შეგ-
საწერ მაგიდასთან მჭიდროდ მიმჯ- ვიმოწმოს?! ამიტომ იქნებ ღამემ კი
დარი, ის-ის იყო გონებაში გაელვებუ- არა...
ლი აზრის წინადადებებად ჩამოქნას „ღამემ ჭკუა ვერ ისწავლა!” – ყველას
რომ უნდა შევდგომოდი, წეღან, რაღაც ბოდიშს მოვუხდი, მაგრამ ჩემი ამჟამინ-
მსუბუქი სანოვაგისთვის ძირს ჩასულმა დელი ემოციური ვარაუდით, მსგავსი
მეუღლემ, კარი ფრთხილად შემომიღო ფრაზა, მამაკაც პოეტს, თითქოს, არ
და მაგიდის კუთხეში ვალმოხდილივით მოუვიდოდა!.. არც უნდა მოსვლო-
დამიდო „ლიტერატურული საქართვე- და!.. მაგრამ თუ მოუვიდოდა, არ უნდა
ლო” – აი, დრო დაგიზოგეო! დაეწერა!.. ხოლო თუ მაინც დაწერ-
მეუღლე აკრეფილი ნაბიჯით ისევ და, არ ექნებოდა ამგვარი საგამოცანო
რომ გავიდა, კინაღამ შევიშალე! ჯერ მიმზიდველობა, ვინაიდან მამაკაცები
ხომ საკუთარ თავზე მომერია ცოფი – უფრო პირდაპირები ვართ, მანდილოს-
რატომ ესეც ვერ გავითვალისწინე და ნები კი ხშირად ამბობენ ერთს, იგულის-
არ გავაფრთხილე-მეთქი! ახლა უდა- ხმება კი სულ სხვა რამ, რასაც მამრები,
ნაშაულო თანამეცხედრეზე ამეღრი- ჩვენდა სამარცხვინოდ, ზოგჯერ, ვერ ან
ნა გული – ვინ დაავალა, როდის იყო... გვიანღა ვხვდებით ხოლმე და!.. ამიტომ
მაგრამ რომელ მოკვდავს განუჭვრეტია მხიბლავს ამ ფრაზაში გაცხადებული
განგების ჩანაფიქრი, მე განმეჭვრიტა?! პოეტი თავის ერთ-ერთ ლექსში „დარდი ბენ, ვინაიდან მსგავსი არანაირი საში- მაია ჯოლბორდის არისტოკრატიული
დუმილიანმა საუზმემ ისე ჩაიარა, ბუხართან” ზანტად ანადენ კვამლს აი, ნელება არ დაგვემუქრება! მიზეზი მარ- ამრეზილობა!
ვერ ვარჩევდი, კოვზით ჰერკულესის რას შესთხოვს. ტივია – კაცობრიობის ისტორიას ერთი „ღამემ ჭკუა ვერ ისწავლა, ბნელდე-
ფაფას ვეხებოდი თუ აყალოს სალაფავს! უსაზღვროება ისე შესუდრე, მაგალითიც კი არ ახსოვს, ნებისმიერი ბა და ბნელდება!
მეუღლის სამსახურში წასვლისთანა- რომ ჩვენს პლანეტას გზა აერიოს! მოკვდავის მიზეზით უზენაესს სამყა- ამ წერილში, ეპიგრაფად წამძღვარე-
ვე ისევ საწერ მაგიდას რომ მივუბრუნ- კარგად მახსოვს, პოეტის ამგვარ- როს მოდელში, ციურ სხეულთა მოძრა- ბული ქართული ანდაზისა არ იყოს, პო-
დი, მეტი რა ჩარა დამრჩენოდა – ზერე- მა გამძვინვარებამ ჩემზე ისე შემაძრ- ობასა თუ დროის პერიოდებში, რაიმე ეტი ქალბატონი ნეტა, ლიტრაში ღამეს
ლედ მაინც უნდა გადამეთვალიერები- წუნებლად იმოქმედა, შიშისაგან წამით „ნოვატორული გაუმჯობესება” შეეტა- ხომ არ გულისხმობს, კოკაში – კაცობ-
ნა, თორემ გაუსინჯავი გაზეთი უფრო სული კოჭებში წამივიდა! უფალს მაშინ ნოს, ანდა სახელდახელო სეზონური სა- რიობას?!
გამაწამებდა! პოეტის ეს თხოვნა-ღაღადისი მართ- რემონტო სამუშაოები ჩაეტარებინოს! ***
გაზეთს გონგაფანტვით ვაშრიალებ- ლა რომ შეესმინა, ციური სხეულებით „ღამემ ჭკუა ვერ ისწავლა!” – ამ შეიძლება ზოგიერთს გაუკვირდეს
დი, ფიქრი კი კრუხივით ისევ ნოველის გაჭედილ სამყაროში გზაარევით მიმქ- განსაცვიფრებელ ფრაზაში მხიბლავს – მერე, ამ კუდმოკვეცილ წერილს რად
დასასრულს დაჰკუტკუტებდა. მე-11 როლავი ჩვენი პლანეტა, ანუ დედამიწა, ერთმანეთს გადაწნული მანდილოსნუ- უნდოდა სამი წლის ლოდინი ან სამზა-
გვერდი მთლიანად პოეზიას ეჭირა. ის გიგანტურ პლანეტებთან გარდაუვალი რი თავდაჭერილობა და მხატვრული დისიო!
იყო, ესეც მაშინვე უნდა გადამეფურც- შეხლა-შეჯახებისას ხომ თვალის დახამ- მიგნების ძალმოსილება! შეიძლება მაია რა მაქვს დასამალი: მე ამის დაწერა
ლა, რომ უცებ თვალში მომხვდა მოკლე, ხამებაში განაცარმტვერდებოდა, მე კი ჯოლბორდმაც ჩვენსავით, ანდა ჩვენზე უზურში არცა მქონია, თორემ წინ რაღა
შეკრული ანოტაცია – ზაალ ებანოიძე. ამქვეყნად ვეღარ გავჩნდებოდი-მეთქი! უკეთესადაც იცოდეს, ჭკუას ვინც ვერა დამიდგებოდა?!
ო, აქ უკვე... მწამდა, ზაალი ალა-ალა ახლა შეადარეთ და განსაჯეთ: ნიკო და ვერ სწავლობს, მაგრამ ქალური კდე- ის ნოველა, „საიტის ტურები”, იმავე
არავისზედ ალაპარაკდებოდა! სამადაშვილთან საქმე გვაქვს პოეტის მამოსილება და მხატვრული ვალდებუ- კვირადღეს დავასრულე და დაიბეჭდა
თვითონ პოეტი? პირველი წიგნის ავ- მხოლოდ სასოწარკვეთილ თხოვნა- ლება თითქოს თავს აკავებინებს თითის („ლს”, 28.04.17) კიდეც.
ტორი მაია ჯოლბორდი. მუდარასთან, მაია ჯოლბორდთან კი პირდაპირი გაშვერისაგან! ან გინდ გა- მაია ჯოლბორდის ეს ფრაზა კი –
მყისვე გამახსენდა, ერთხელ ლიტე- „წყალგაუვალ” დასკვნა-განაჩენთან!!! ბედულადაც დაესახელებინა ეს „ვაჟბა- „ღამემ ჭკუა ვერ ისწავლა, ბნელდება
რატურულ პრესაში როგორ მომხიბლა „ღამემ ჭკუა ვერ ისწავლა!” – პრინ- ტონი”, რომელმაც „ჭკუა ვერ ისწავლა”, და ბნელდება!” - ნუგეშმწველად ამეკ-
ამგვარმა, თავისი მხედრული პირდაპი- ცესასებურად ბრძანებს პოეტი და, სასურველი მხატვრული ეფექტი მაინც ვიატა და ჩემს ცნობიერებაში „რაღაც”
რობით და, რაც მთავარია, საუკუნეთა იმავწამიერად, უზენაესის ოპონენტიც არ ექნებოდა, ვინაიდან, დღიდან მხატ- წერილს, თურმე, უმტკივნეულოდ ამწი-
სიღრმეებიდან მომდინარე საგვარე- ხდება, ვინაიდან მის მიერ, ვინ იცის, ვრული ლიტერატურის გაჩენისა, სულ ფებდა, ოღონდ გადმოსაფრქვევ მიზეზს
ულო ხელობით: საბას მიხედვით ჯოლ- როდის და როგორ შექმნილი, თანაც, სა- „მის” უჭკუობასა და თავწვერაობაზე ელოდა!
ბორდი ხომ ისრის მკეთებელს ნიშნავს! ათივით აწყობილი სამყაროს ერთ-ერთი გოდებენ, ხსნა კი არა ჩანს! პირიქით, და აი, 2020 წლის 13 მარტს ერთ-ერ-
ცოდვა გატეხილი სჯობს – ლექსების უმთავრესი კომპონენტი, ღამე მთელი უფრო უარდაუარ მივდივართ! და აქ თი ქართული ტელეარხიდან ახდილად
კითხვას მაინც სულსწრაფებით შევუდე- მსოფლიოს გასაშეშებლად გამომწვე- პოეტმა ქალბატონმა გამაოგნებელი, რომ გვეუწყა: კორონავირუსი მსოფლი-
ქი, ჩემს საქმეს დროიანად რომ შევდ- ვად დაუწუნა და უჭკუოდ, ჭკუაუსწავ- მაგრამ „სახიფათო” მხატვრული ხერხი ოში შეგნებულად გაავრცელესო, პოეტი
გომოდი, მაგრამ ერთ-ერთ ლექსში „გა- ლელად გამოაცხადა!!! გამონახა – „დაბალ ღობედ”, ალეგო- ქალბატონის ეს ფრაზა გონებაში ატო-
მოფიტული ვარსკვლავები” ერთ ისეთ გაგონილა მეტი უსამართლობა, შა- რიულად, ღამე მიიჩნია, რამაც მაშინვე მურ სოკოსავით ამეფაფრა და ყურში
სტრიქონს წავატყდი, რომლის ძალმო- რიანობა თუ ამორძალისებური თავგა- უზენაესის შეუკრთომელ ოპონენტდ აქ- საბედისწერო გადასხვაფერებით ამი-
სილებამ თითქოს დროისა და სივრცის მეტება?!. ამას კი ვინ მოითმენს?! ცია! წივლდა.
მიღმა გადამტყორცნა და მხოლოდ სა- აბა, აქ თავგასართობი შიში მაინც სხვა მკითხველებისა რა მოგახსე- -- ღამე ისწავლის კი ჭკუას, თუ...
კუთარი თავის ანაბარად დამტოვა!.. როგორ არ დაგეუფლება! ამგვარი „ცი- ნოთ, მაგრამ, ჩემი ვარაუდით, ამ კონ- საკითხავი აი, რა არის!
ცნობებს კათოლიკე მისიონერებიც გვაწ- დება. თუ მოგზაურობას ინგლისში წამ- ველა იმ სენისაგან... ვინც იმა საკირესა
ნოდარ ახალკაცი ვდიან, რომლებიც XVII საუკუნის პირველ ლის გამოგონების თარიღს შევუდარებთ, შიგან მისისა მიცვალებულის სული ახსე-
ნახევარში სამეგრელოს თავად ლევან ყვავილზე აცრა ჩვენში შედარებით ადრე ნოს საშენდობოი გასცეს...”
უძველესი დროიდან ქართულ ხალხურ
დადიანის კარზე მოღვაწეობდნენ. თეატი- უნდა ცოდნოდათ, ვიდრე ამ მეთოდს ინგ- თუ თემის წევრი ხევის უხუცესთა
მედიცინას უნარი შესწევდა მკურნალო-
ნელი ორდენის ბერი, შავი ჭირის გავრცე- ლისელი ექიმი ედუარდ ჯენერი მიაგნებ- გადაწყვეტილებას არ დაემორჩილებოდა
ბის ზოგადი ელემენტები გაეთავისებინა
ლებას ოსმალეთს უკავშირებს, სადაც იგი და. XVIII-ის მეორე ნახევარში ყვავილზე „იმავე დღეს იბარად თორმეტი ჩაფი” სას-
და აღნიშნული ტრადიცია ემპირიული
ყირიმიდან უნდა შესულიყო. არქანჯელო აცრა რომ მოსახლეობისთვის ცნობილი მელის გადახდა მოუწევდა. ბეგარის მაღა-
ცოდნით თაობებისთვის გადაეცა. აქიმე-
ლამბერტის აზრით, დასავლეთ საქართ- იყო, მეფე ერეკლე II-ის წერილიდანაც ლი თამასა სპეციალურად იყო დაწესებუ-
ბი (მუხჩევი – სვანეთი; დასტაქარი – ხევ-
ველოში ეპიდემიას 20 ათასამდე კაცი ჩანს. იგი სახელმწიფო მოხელეს რევაზ ლი, რომ ოჯახს მისი გადახდის უნარი არ
სურეთი; მკურნალი – ქართლი) კარგად
უნდა ემსხვერპლა. ამილახვარს 1772 წელს ამცნობს: „ჩვენს ქონოდა. ბიბლიის არშიაზე მინაწერი იმის
იყვნენ დაოსტატებულნი თავის საქმეში.
ეპიდემიიდან გამოწვეული ეკონომი- შვილს იულონს ყვავილი აუჭერით და დასტურია, რომ ეპიდემიის დროს სოფ-
ჩვენს წინაპრებს რთული ოპერაციების
კური კრიზისები ხშირად ხალხის გადა- დიახ გაცხელებული იყო”. ამრიგად ირკ- ლის მოსახლეობა ვალდებული იყო სა-
გაკეთება სცოდნიათ, როგორიც იყო:
სახლების მიზეზიც ყოფილა. XIX ს-ის და- ვევა, რომ XVIII საუკუნის 70-იან წლებში, ჯარო გადაწყვეტილება (დისტანცირება,
ძვლის დაზიანების ადგილზე სპილენძის
საწყისში გერმანიის სამხრეთ დასავლეთ ზოგიერთ ინფექციურ დაავადებას საქარ- იზოლაცია, დაწვა) უსიტყვოდ აღესრულა.
ფირფიტის ჩასმა, თავის ქალიდან ჩირ-
მხარეში (შვაბია) პანდემიით გამოწვეული თველოში აცრის (აჭრის) მეთოდით მკურ- ჩანს, რომ ჩვენი წინაპრები „ერთობილი
ქოვანი ბუდობის (პეპლის) ამოღება, კი-
სიდუხჭირე სექტანტური მოძრაობის მი- ნალობდნენ. აღნიშნული წყარო კიდევ ერ- ხევის” წევრთა სიცოცხლეს მეტად უფრ-
დურის ამპუტაცია და სხვა. ოპერაციების
ზეზი გამხდარა. სექტის დამაარსებელმა თხელ ადასტურებს მოგზაურ გულდენშ- თხილდებოდნენ, ვიდრე საუკუნეების გან-
დროს იყენებდნენ მჭედლის მიერ დამზა-
მოსახლეობას არარატის მთისკენ წასვლა ტედტის ცნობის სინამდვილეს. მავლობაში ჩამოყალიბებულ ტრადიციას.
დებულ თვითნაკეთ ძვლის, ხისა და ლი-
მოუწოდა. აღთქმულ მიწამდე ჩვენი ქვეყ- ხალხური წარმოდგენით: „ჟამნი-პა- მინდა აღვნიშნო, რომ ამგვარი გადაწყვე-
თონის იარაღებს. რაც შეეხება ტკივილის
ნის ტერიტორია უნდა გაევლოთ. საქარ- წაწინა ადამიანების მსგავსი ყოფილან, ტილების მიღება და მისი აღსრულება მა-
დროს ნერვიული იმპულსების შეჩერებას,
რამდენიმე სურათი საქართველოში

პრობლემა აქიმის შეგონებითა და ორნა-
ღალი კულტურისა და მოქალაქეობრივი
ხადი არაყით გვარდებოდა.
პასუხისმგებლობის მაგალითს წარმოად-
გარდა ქირურგიული მკურნალობისა,
გენს. დამეთანხმებით, თანამედროვე პე-
ხალხური მედიცინისათვის უცხო არ იყო
რიოდში მიცვალებულთან დაკავშირებუ-
ეპიდემიების მართვის პრაქტიკა. სიმპტო-
ლი ადათის ამ სახით გადაწყვეტა, ჩვენთ-
მის გაჩენისთანავე ცდილობდნენ სნეული
ვის დღესაც ძნელად მისაღებია.
ცალკე მოეთავსებინათ, რის შემდეგაც
ქართველი ხალხის ყოფითი კულტუ-
ერთის გარდა ყველა წყვეტდა მასთან ურ-
რისა და მოყვასისადმი თავგანწირვის
თიერთობას. ხშირად ავადმყოფი სოფლი-
განსაკუთრებულ შემთხვევას წარმოად-
დან მოშორებულ შენობაში გადაჰყავდათ,
გენს ხევსურეთში ანატორიების სევდიანი
რათა შეემცირებინათ მოსახლეობასთან
ისტორია, რომელიც ეპიდემიით ამოწყ-
კონტაქტი. მსგავსი პროფილაქტიკური
ვეტილ სოფელს უკავშირდება. ანატორია
ღონისძიებები ამცირებდა ინფექციის გავ-
შატილიდან სამი კილომეტრის მანძილზე
რცელების რისკს. პრობლემის ამ სახით
მდებარეობს. იგი მდინარეების – არღუნი-
გადაწყვეტა სოფლის ყველა მობინადრეს
სა და მუცოს შესართავთან არის აგებუ-
ხელეწიფებოდა. როგორც პანდემიის ის-
ლი. ნაგებობა შავი ფიქალის ქვითაა ნაშე-
ტორიიდან ირკვევა, გონივრული დისტან-
ნი. ინტერიერში იარუსიანი საწოლებია
ცია ოდიდგანვე ინფექციის შენელების
ჩაშენებული, რომელიც დრომ ძვალსანა-
მთავარ პირობას წარმოადგენდა. ასე
ხად აქცია. „ჟამით” სენშეყრილი ხევსურე-
რჩება დღესაც!
ბი თავისი ფეხით მიდიოდნენ აკლდამა-
ჯერ კიდევ XI საუკუნეში ქალაქ ბუ-
ში. ოთხი ათეული წლის წინ თავად მაქვს
ხარის ცნობილი ფილოსოფოსი და ექიმი
ნანახი უხეშად გათლილ აკვანთან გარ-
იბნ სინა (ავიცენა - 980-1037 წწ.) ეპიდე-
დაცვლილის ჩონხი. გადმოცემით, დედა
მიის გავრცელების მთავარ წყაროდ შიშს
დასნებოვნების შემდეგ ჩვილ ბავშთან
(პანიკა) და ერთ ადგილზე თავშეყრას ასა-
ერთად მისულიყო აკლდამაში და იქ შეგე-
ხელებდა. მისი დაჟინებული მოთხოვნით,
ბებია სიკვდილს. ახალგაზდა თუ მოხუცი,
ხვარაზმის სახელმწიფოში დაიხურა მე-
ხეიბარი თუ საღსალამათი, ყველა, ვინც
ჩეთები და ბაზრები. მათ შორის ისეთ ქა-
თველოში ჩამოსულმა შვაბებმა სომხე- რომლებიც სამი ფერის ისრით იყვნენ შე- გრძნობდა მოურჩენელი ჭირისაგან მოახ-
ლაქებში, როგორიც იყო: ბუხარა, სამარ-
თისკენ წასვლა გადაიფიქრეს და თბილი- იარაღებულნი: თეთრი, წითელი და შავი. ლოებულ სიკვდილს, ანატორიაში ჰპოვებ-
ყანდი, ხივა, ურგენჩი და სხვა. მსტოვრები
სის შემოგარენში დასახლდნენ. ვისაც შავს დაჰკრავდნენ, მაშინვე კვდე- და განსასვენებელს. როგორც მთხრობე-
მოსახლეობას მოუწოდებდნენ არ გასუ-
შვაბებს სისუფთავისა და წესრიგის ბოდა. წითელი ისრით დაჭრილი დიდხანს ლი აღნიშნავდა, თაროებიდან ადრე გარ-
ლიყვნენ სახლიდან და ხშირად დაებანათ
მიმართ განსაკუთრებული დამოკიდებუ- ცოცხლობდა, ხოლო თეთრ ისარდაკრუ- დაცვლილებს იატაკზე დაასვენებდნენ
ხელები ძმრით.
ლება ახასიათებდათ. როგორც გერმანე- ლი კი ეპიდემიას გადაურჩებოდა. ჟამს ვე- და თავად იკავებდნენ მათ ადგილს. ასე
მსოფლიო ისტორიიდან ირკვევა, რომ
ლი კოლონისტების XX ს-ის დასაწყისის რავინ ემალებოდა. ისინი ყველაფერს ხე- ელოდნენ სიკვდილს. ამგვარი ცოცხლად
ეპიდემია კაცობრიობის განვითარების
პრესა იუწყება, ყოფაში „სანიტარული” დავდნენ. მზაკვრული მიზნის განსახორ- თვითდამარხვის შემთხვევა კაცობრიობის
თანმდევი მოვლენაა. ქართულ წერილო-
დღის ტრადიციად დამკვიდრება პირ- ციელებლად დადიოდნენ ხევიდან ხევში, ისტორიისათვის არ არის ცნობილი. ხევ-
ბით მასალებში ვირუსული დაავადება
ვანდელ სამშობლოში, ხშირ ეპიდემიებს სოფლიდან სოფელში, ოჯახიდან – ოჯახ- სურების სიმამაცემ არ შეიძლება არ შეგძ-
- „ჟამნი” - ს სახელით არის ცნობილი.
უკავშირდება. კვირაში ერთხელ კარ-მი- ში.” როგორც მთხრობელიდან ირკვევა, რას და მათ მიერ უდიდესი პატივისცემით
იგი პირველად XI საუკუნის წყაროში,
დამოს დასუფთავება ცხოვრების წესად ჩვენს წინაპრებს ეპიდემიის გამავრცე- არ განიმსჭვალო. რამხელა სულის სიმტ-
– ქანანელის „უსწორო კარაბადინ”-ში
იქცა. რა საქმეც არ უნდა ჰქონოდათ, ლებლები ისარ-მომარჯვებული „კუპიდო- კიცე, რწმენა და თვითშეგნება ჰქონოდათ
მოიხსენიება. როგორც ჩანს ქართულ დო-
ოჯახის ყველა წევრი შაბათ დღეს პირადი ნის” მსგავს არსებებად წარმოედგინათ. ჩვენს წინაპრებს, რომ ქვის ერთ პატარა
კუმენტში აღწერილი დაავადება, ამავე პე-
ჰიგიენით, კარმიდამოს დალაგებისა და ჟამიანობას საქართველოში გამოც- სენაკში დალოდებოდნენ სიკვდილს. ანა-
რიოდის ცენტრალურ აზიაში გავრცელე-
ინვენტარის დასუფთავებით იყო დაკავე- დილი ხერხებით ებრძოდნენ. უნდა აღი- ტორიის მოვლენა მაღალი მოქალაქეობ-
ბული შავი ჭირის ისტორიის გამოძახილს
ბული. მასში მონაწილეობა სავალდებუ- ნიშნოს, რომ ეპიდემიის დროს, სოფლის რივი პასუხისმგებლობის მაგალითია,
წარმოადგენს.
ლოდ ითვლებოდა. დროთა განმავლობაში უხუცესთა გადაწყვეტილება აბრკოლებ- რადგანაც იცოდნენ, რომ განწირულნი
მედიცინის ისტორიკოსები მსოფლი-
ჩვევა „ ტრადიციად” იქცა. წინა დღით და ინფექციის სიჩქარესა და გავრცელე- იყვნენ და მძიმე გადაწყვეტილებით მოყ-
ოში „შავი ჭირის” დიდ აფეთქებას მონ-
დასუფთავებული ჯამ-ჭურჭელი, შაბათს ბის არეალს. „ჭირის” გამოვლენის შემთ- ვასის გადარჩენას ცდილობდნენ. ასეთია
ღოლთა გამოჩენას უკავშირებენ. რო-
მაინც ხელმეორედ ირეცხებოდა. სისუფ- ხვევაში მოსახლეობას არატრადიციული გმირული და, ამავდროულად, სევდიანია
გორც ირკვევა, დამპყრობლებს შეეძლოთ
თავის „რიტუალში” ოჯახის ყველა წევრი ნაბიჯის გადადგმა უხდებოდა. ჩვენმა ხევსურეთის აკლდამებში ეპიდემიით
ინფექციის ბაქტერიოლოგიურ იარაღად
იღებდა მონაწილეობას. იმ დღეს სხვა საქ- წინაპრებმა იცოდნენ, რომ ეპიდემიისა- ამოწყვეტილი ერთი პატარა სოფლის ის-
გამოყენება. თათართა ურდოები ტერი-
მეს ხელს არ კიდებდნენ. გან თავის დაცვის საუკეთესო საშუალე- ტორია.
ტორიების ათვისების პირველ ეტაპზე
ქართული ტრადიციული მედიცინა ბა, ავადმყოფისგან დისტანცირება და ეპიდემიები განსაკუთრებულ მასშ-
მტერთან შერკინებას ერიდებოდნენ.
ეპიდემიის წინააღმდეგ დისტანცირე- დროული იზოლაცია იყო. ტაბებს ქალაქებში იღებდა. ინფექციის
ამგვარი მოქმედება საბრძოლო ტაქტი-
ბის გარდა, ხალხურ ფარმაკოლოგიურ ძველად, გარდაცვლილის ოჯახს, აღმოსაფხვრელად თბილისის მმართვე-
კის შემადგენელ ნაწილს წარმოადგენდა.
ხერხსაც მიმართავდა. ჩვენში ყვავილის დაკრძალვის ტრადიციის შეცვლაც უხ- ლობა ხშირად მიმართავდა სანიტარულ
ბრძოლის მიზანი უცხო ტერიტორიების
აცრის წესი-ვარიოლიზაცია ადრეული დებოდა. ეპიდემიის გართულებისას უხუ- ღონისძიებებს. მიუხედავად ამისა ჩატა-
დაზვერვა და მოწინააღმდეგის ისრებით
პერიოდიდან იყო ცნობილი. მკვლევართა ცესთა გადაწყვტილებას ყველა უსიტყ- რებული სადეზინფექციო სამუშაოები არ
დასნეულება იყო. კავკასიაში მონღოლე-
აზრით, ვაქცინა, რომლის დამზადებისა ვოდ ემორჩილებოდა. კრების თანახმად, იყო საკმარისი. XVIII-XIX სს-ში. ქალაქის
ბის შემოჭრის შემდეგ ეპიდემია ხმელ-
და კლასიფიკაციის პრინციპი იგივეა, რაც „ჟამით” დასნეულებული ცხედარი სოფ- შესასვლელთან აარსებდნენ საკარანტი-
თაშუა ზღვით ევროპამდეც აღწევდა,
თანამედროვე სამედიცინო ვაქცინისა, სა- ლის ახლოს გამართულ საკირეში უნდა ნო და სადეზინფექციო პუნქტებს. მათ
რაც ხშირად საზოგადოებრივ-პოლიტი-
ქართველოდან კონსტანტინეპოლის გზით დაეწვათ. ამის შესახებ XIV საუკუნის შორის ერთ-ერთი მცხეთის შემოსასვ-
კური ცვლილებების მიზეზიც გამხდარა.
ევროპაში უნდა გავრცელებულიყო. ქარ- წერილობითი წყარო გვატყობინებს: „... ლელში, სამთავროს ფერისცვალების ეკ-
მკვლევართა ერთი ნაწილი ევროპაში XV
თლში ყვავილზე აცრის პრაქტიკას გერმა- ჩვენ სეტისა ხეუმან, ერთმანერთისა და- ლესიის მახლობლად იყო გამართული.
ს-ში დაწყებულ რეფორმაციას ეპიდემი-
ნელი მოგზაური იოჰან გულდენშტედტი მოწმებითა მას ჟამსა ოდეს ძნელი სენი თბილისის ქარვასლებში თავს იყრიდ-
იდან გამოწვეულ ეკონომიკურ კრიზისს
1771 წელს ადასტურებს. ოფიციალურად, შემოვიდა, მერმე საფლაუსა ქრისთესასა ნენ ბუხარიდან და თავრიზიდან მომავა-
უკავშირებს.
შრატის გამოგონება 1796 წლით თარიღ- შევეხვეწეთ, დაუთქვით საკირი და გვიშ- ლი ქარავნები, ავღანეთ-აზერბაიჯანიდან
საქართველოში ეპიდემიის შესახებ
შემოსული ვაჭრები, ჩრდილოეთ კავკასი- ლობის ხარისხით. თბილისის ამქრებში წარ ტოვებდა ქალაქის ერთიან სასურსა- მძლავრი იმუნიტეტი გამოუმუშავა. ისი-
იდან სამუშაოზე ჩამოსული ხელოსნები ერთად შრომოდნენ ქართველი მართლ- თო სალაროში. სიკვდილის შემთხვევაში ნი შედარებით ნაკლებად ავადდებოდ-
და მრავალი სხვა. სტუმრების გარდა ინ- მადიდებელი და რუსი მალაკნები, თურქი ცალკეული თბილისელი თავისი სარწმუ- ნენ, ვიდრე თბილისის სხვა მოქალაქეები.
ფექციის მიზეზი შეიძლება გამხდარიყო: სუნიტი და ირანელი შიიტი, აზერბაიჯა- ნოებითა და ადათით პატიოსნდებოდა. სა- სწორედ ძლიერმა იმუნიტეტმა განაპირო-
სასმელი წყალი, ანტისანიტარია, ბაზარში ნელი თათარი და სომეხი გრიგორიანელი, თანადო რიტუალის შესრულების შემდეგ ბა პანდემიის დროს ტყავის გამომყვანი
შემოტანილი არაჯანსაღი პროდუქტი და სპარსელი ცეცხლთაყვანისმცემელი და გარდაცვლილი
სხვა. ბოლო სამი საუკუნის განმავლობა- ქართველი ებრაელი. მრავალეროვან ამ- ბალდახანით გა-
ში, გარკვეული პერიოდულობით, დედა- ქარს ჰყავდა თავისი უსტაბაში, მოლარე, დაჰყავდათ დღე-
ქალაქმა რამდენიმე ეპიდემია გადაიტა- გააჩნდა წესდება, ზნეობრივი ნორმების ვანდელი ქაშუ-
ნა. მათ შორის იყო: ყვავილის ეპიდემია კოდექსი, ჰქონდა საკუთარი დროშა და ეთის მიმდებარე
1772 წელს; შავი ჭირი – 1811 და 1853 გერბი. ამქართა წესდებას მხარს უჭერდა ტერიტორიაზე,
წლებში; ქოლერის ეპიდემია – 1892 წელს; ქართული ფეოდალური სამართალი. სადაც ერთიან
ესპანკის ეპიდემია – 1919 წელს და სხვა. ამრიგად, ოსმალეთის, ირანის, შუა სამარხში იკრ-
ქალაქის ქუჩებში ათასი ჯურისა აზიისა და ახლო აღმოსავლეთის ქვეყნე- ძალებოდნენ.
და ზნის ადამიანი იყრიდა თავს. ყვე- ბისგან განსხვავებით, თბილისური ამქარი შეგირდები, რო-
ლა ეროვნების ადამიანებს ცხოვრების სარწმუნოებით და ეთნიკური შინაარსით მელებიც ამქრის
თავისი ტრადიცია ჰქონდა. მიუხედავად თვითმყოფად გაერთიანებას წარმოადგენ- „ძედ და შვილად”
განსხვავებული მრწამსისა და ეთნიკური და. იგი ქალაქური ყოფისათვის დამახასი- ითვლებოდნენ,
სხვაობისა, მოსახლეობა ლხინსა და ჭირს ათებელი სპეციფიკური ნიშნითა და ცხოვ- ეპიდემიის კერი-
თანაბრად ინაწილებდა. სოლიდარობა, რების განსაკუთრებული ნირით ხასიათ- დან შორს გაჰყავ-
პანდემიის ისტორიიდან ანატორი - ნასოფლარი (აკლდამა)
რომელიც ქალაქის ამქრული ცხოვრების დებოდა. სოლიდარული თანაცხოვრების დათ. ისინი დაკავებული იყვნენ: სადურგ- ხელოსნები ქალაქის „სანიტრები” გამხ-
წესს უკავშირდებოდა, თბილისური ყო- წესი ყველა მოქალაქეს ავალდებულებდა ლო და მიწის სამუშაოებით, წყლის მომა- დარიყვნენ. გარდა იმუნიტეტისა, მოსახ-
ფის ორგანული ნაწილი გახდა. ეპიდემიების, მიწისძვრის თუ ხანძრის რაგებით, ქალაქში დარჩენილი საქონლის ლეობას სწამდა, რომ დაბახანის ხელოს-
მულტიეთნიკურ თბილისს გამორჩე- დროს ერთმანეთის გვერდით დამდგარი- მოვლით, ქუჩების დასუფთავებითა და ნებს ეპიდემიოლოგიურ საქმიანობაში
ული ტრადიციები ახასიათებდა, რომე- ყო. ამქრის წევრი მოვალე იყო დახმარებო- სხვა. ღვთისმშობლის მადლი ფარავდა, რომე-
ლიც ეპიდემიების პერიოდში ვლინდებო- და ობლებსა და უმწეოდ დარჩენილ მოქა- დაბაღ-სანიტრები სიცოცხლის რისკის ლიც კორპორაციის მფარველ სიმბოლოს
და. ინფექციის დროს დაცარიელებულ ლაქეებს. მსგავს ზნეობრივ პრინციპებზე ფასად უნარჩუნებდნენ თბილისს მომა- წარმოადგენდა. „ღვთისმშობელი ყრმით”
თბილისში მოსახლეობის დასახმარებლად იყო აგებული თელავის, სიღნაღის, გორისა ვალს. ძნელია იცოდე, რომ შესაძლებელია მუშამბის დროშაზე იყო გამოსახული.
მხოლოდ ერთადერთი ამქარი რჩებოდა. და ახალციხის ამქრული გაერთიანებები. განწირულის ხვედრი გაიზიარო და, მიუხე- დაბაღ-ოსტატს მაგიურ ფუნქციასაც
სწორედ ეს გაერთიანება იღებდა პასუ- კვლავ ეპიდემიების ისტორიას და- დავად ამისა, შენი ქალაქის გადასარჩენად მიაწერდნენ. ხალხური რწმენა-წარმოდ-
ხისმგებლობას, რომ ქალაქს სიცოცხლე ვუბრუნდეთ. თბილისს ხშირად განუცდია იზრუნო. არ შეიძლება ამ დიდებული ადა- გენით მისი სამოსი, განსაკუთრებით კი
შეენარჩუნებინა. ესენი ტყავის გამომყვანი შავი ჭირის პანდემია. ზოგჯერ ისე სწრა- მიანების პატივისცემისა და სევდის გარე- ტყავის წინსაფარი, უშვილობის სამკურ-
ხელოსნები იყვნენ. მშვიდობიან პერიოდში ფად ვრცელდებოდა ინფექცია, რომ ადა- შე გახსენება. დაბაღების მოყვასისადმი ნალოდ მიაჩნდათ.
მათი ყოფა-ცხოვრების წესი და რიგი სხვე- მიანები იძულებულნი იყვნენ ქალაქი და- თავგაწირვისა და მოქალაქეობრივი სუ- ისტორია მეორდება. დღეისათვის
ბისგან არაფრით გამოირჩეოდა. მედაბა- ეტოვებინათ. მოსახლეობა მოჩარდახული ლის სიმტკიცეზე დაუსრულებლად შეიძ- მთელი მსოფლიო ახალი გამოწვევის წი-
ღეთა გმირული ისტორიის გაცნობამდე, ურმებით აუყვებოდა კოჯრის აღმართს, ლება საუბარი. ჩვენი აზრით, დღეს არსე- ნაშე აღმოჩნდა. სამედიცინო პერსონალი,
თქვენი ყურადღება ძველი თბილისის რათა თრიალეთის ზეგანისათვის შეეფა- ბული ქალაქური სოლიდარობის განცდა პოლიცია, ჯარისკაცები, მებაჟეები და
თბილისელი ამქარების, განსაკუთრებით ახალგაზრდა მოხალისეები სიცოცხლის
კი მედაბაღეთა ცხოვრების წესიდან უნდა ფასად ებრძვიან პანდემიას. დღეს ისი-
იღებდეს სათავეს. ნი დაბახანის ამქრის წევრების უძველე-
ბუნებრივად ჩნდება კითხვა: რამ სი ტრადიციის გამგრძელებლები არიან.
განაპირობა ეპიდემიის დროს ტყავის ჩვენი დროის პატრიოტები ქალაქისა და
ოსტატები ქალაქის სანიტრები ქვეყნის გადარჩენისათვის თავისი წინაპ-
გამხდარიყვნენ? რატომ მაინცდამაინც რების მსგავსად დღესაც ისევე იბრძვიან,
ისინი და არა რომელიმე სხვა ამქარი, როგორც ძველი თბილისის დაბაღები.
თუნდაც, მეთულუხჩეები, ანდა თბილისელები ისევე, როგორც საქარ-
ნალბანდები? აი რას გვიყვება ამის თველოს სხვა მოქალაქეები, მოვალედ
შესახებ ცნობილი ეთნოგრაფი ი. თვლიდნენ ერთმანეთის მიმართ ტოლე-
ნანობაშვილი: რანტული და სამართლიანი ყოფილიყვ-
ტყავის დასამუშავებელი საამქროები ნენ. მოსახლეობა არასდროს ივიწყებს იმ
(დაბახანა) წყლის პირას უნდა ყოფილი- ადამიანებს, რომლებმაც ქალაქს სიკეთე
ყო გამართული, რადგან ეს საქმე ანტი- აჩუქა. თბილისის ცხოვრებაში იყვნენ
სანიტარიის კერას წარმოადგენდა. გამ- ჭეშმარიტი მოქალაქეები, რომლებმაც
დინარე წყალი წარმოების აუცილებელი საქმითა და სიტყვით ხალხის უპირობო
პირობა იყო. დაბაღები ტყავის მასალას სიყვარული დაიმსახურა. მათი სახელები
ყასბებისაგან ყიდულობდნენ. ზედმეტი ზეპირი გადმოცემით შემორჩა არა ერთ
ნაწილების მოშორების შემდეგ ავლებდ- ქუჩასა თუ მოედანს, უბანსა თუ დასახ-
ნენ გოგირდის გამდინარე ნაკადულში ლებას. ისტორიამ ისინი ძველი თბილისის
და იწყებდნენ მათ დამუშავებას. ტყავის „მისამართებში” შემოინახა. ლეგენდის
გამოსაყვანად ხმარობდნენ ისეთ ანტი- სახით ქალაქის ზეპირსიტყვიერებას შე-
სეპტიკურ საშუალებებს, როგორიც იყო: მორჩენა 1919 წელს ისპანკის ეპიდემიის
რამდენიმე ეპიზოდზე მინდა შევაჩერო. რებინა თავი. თბილისში მხოლოდ უპატ- შაბი, კირი, თრიმლი, ნაცარი, მარილი, წინააღმდეგ მებრძოლის, თბილისის საბ-
XVIII ს-დან კავკასიის ქალაქებში სწრა- რონო მოხუცები, ხეიბრები და ავადმ- ალაო, გვარჯილა, კუპრი, ძმარი და სხვა. ჭოს საგანგებო კომისიის წევრის, ექიმ
ფად იქმნებოდა ახალი პროფესიული ყოფები რჩებოდნენ. ასეთ დროს განწი- ტყავის შესაღებად იყენებდნენ ბუნებრივ ივანე გომართელის სახელი. მისი ღვაწლი
გაერთიანებები. თბილისში თვალსაჩინოდ რულ თანამოქალაქეების საპატრონოდ საღებავებს. მათ შორის: ენდროს, მუხის, ქალაქის საზოგადოებამ შინაარსით თბილ
ვითარდებოდა ქალაქური ხელოსნობა და მხოლოდ ტყავის გამომყვანი დაბაღები თელის, ბროწეულისა და კაკლის ქერქის და ფორმით მარტივ პწკარედში შემოგვი-
სავაჭრო საქმიანობა. დედაქალაქში ყველა რჩებოდნენ. ჟამიანობის დროს ისინი ნაყენს. ტყავის ნარჩენებისაგან ადუღებ- ნახა. აი ისიც: „ვენაცვალე გომართელსო,
დარგს თავისი ამქარი ჰყავდა. მათ შორის ვალდებული იყვნენ ქალაქისთვის მიეხე- დნენ სადურგლო წებოს, რომლის სუნი ავად გავხდე, მომარჩენსო”. გვჯერა რომ
იყო: რკინეულით მოვაჭრეები, მჭედლე- დათ. ამქარი თავის თავზე იღებდა გან- ქალაქის ბოლოში აღწევდა. მედაბაღეთა ეს სიტყვები ისტორიის მარადიულ სივრ-
ბი, სირაჯები, მეთულუხჩეები, ხარაზები, წირული მოსახლეობის გამოკვებასა და ნახელავით მარაგდებოდნენ მეწაღენი, ცეში იტრიალებს. ასე იქნება დღევანდე-
დერციკები, მედაბაღეები და სხვა. ცალკე- მოვლა-პატრონობას. ჟამიანობის დროს მეჩექმენი, მეუნაგირენი და სხვა. ლი ჩვენი გმირების სახელებიც.
ული ამქარი კომპაქტურად სახლდებოდა, დაბაღ-ხელოსნების ქალაქის „მოწყალე- ალბათ, წარმოიდგინეთ თუ როგორი ცალკე აღნიშვნის ღირსია ხელი-
რაც საფუძველს ქმნიდა თბილისში ერთი ბის სანიტრად” გადაქცევა ისტორიულად არაჰიგიენური და ანტისანიტარული საქ- სუფლება. როგორც იქნა მივხვდით, რომ
დარგის ხელოსანთა ქუჩა-რიგები გაშე- ჩამოყალიბებული ტრადიცია იყო. მე უნდა ყოფილიყო ტყავის გამოყვანის ქვეყნის გადარჩენა პროფესიონალებისა
ნებულიყო (ბამბის რიგი, ვერცხლის ქუჩა, თბილისურ ყოფაში დაბაღების ეპიდე- პროცესი. სწორედ აქ იმალება დაბახანის და პატრიოტების ძალიხმევით შეიძლება.
ღვინის აღმართი და სხვა). მიასთან ბრძოლის წესი გვიან ფეოდალუ- ხელოსნების „მოქალაქეობრივი გმირო- მჯერა, რომ ეპიდემიის დასრულების შემ-
სხვადასხვა ეროვნებისა და სარწმუ- რი პერიოდიდან უნდა მომდინარეობდეს. ბის” საიდუმლეობის არსი. თუ გავითვა- დეგ ე.წ. „ჩარეცხილების” შესაძლებლობე-
ნოების მშვიდობიანმა თანაცხოვრების სხვადასხვა ეროვნებისაგან შემდგარი ლისწინებთ იმასაც, რომ ტყავის საამქ- ბი კიდევ უფრო სრულად წარმოჩინდება.
ტრადიციამ ამქრის შემადგენლობაზეც ტყავის ხელოსანთა ამქარი, მთელი ძალით როში შეგირდი პატარაობიდანვე იწყებდა პანდემია დაუნდობლად ექცევა მსოფ-
იქონია გავლენა. თუ აღმოსავლეთის უტევდა ქალაქში შემოჭრილ ჭირს. მეტყა- მუშაობას, მაშინ ცხადი გახდება, რომ და- ლიოს. კორონავირუსმა ნოკდაუნში ჩააგ-
ქვეყნებში ხელოსანთა კორპორაცია ერთი ვეთა პროფესიული გაერთიანება „ჟამის” ბაღს ავადმყოფობასთან შემგუებლობა დო სამყარო. ნოკაუტი -კი ჩვენ უნდა
რელიგიისა და ეროვნების ადამიანებისა- დასრულებამდე არ ტოვებდა ქალაქს. უფრო მეტად უნვითარდებოდა, ვიდრე მოვიგოთ. დავუდგეთ თანამედროვე
გან შედგებოდა, თბილისის ამქრული ცდილობდნენ, თბილისი მარადიორებისა სხვა ნებისმიერი ამქრის წევრს. წლების გმირებს გვერდში და ნუ გავურთულებთ
გაერთანება პირიქით, მრავალეთნიკური და ხანძრისაგან დაეცვათ. პირველ რიგში განმავლობაში ანტისანიტარულმა საქ- მათ საქმეს. ისინი სამშობლოს არა ქანც-
იყო. ჩვენში ამქარი არა ნაციონალური ხელოსნები სურსათ-სანოვაგესა და სას- მიანობამ და შრომის პროცესში ანტი- გაწყვეტილნი, არამედ ენერგიით სავსენი
და ამღსარებლობის ნიშნით ერთიანდე- მელ წყალს ურიგებდნენდავრდომილებს. სეპტიკური საშუალებების გამოყენებამ, სჭირდება. ამიტომ ჩვენც შევუერთდეთ
ბოდა, არამედ პროფესიული გაწაფუ- საჭმლის მარაგს მოსახლეობა წინას- მათ ორგანიზმში დაავადებების მიმართ მათ მოწოდებას: „დავრჩეთ სახლში”!
ფანჯრებზე მიკრული ზამთარი

ოთახის სიმშვიდეს მიყოფს...
ნათია ჭინჭარაული
თუ ახლა რაღაცა დამთავრდა, ***
ეს ნიშნავს, რომ რაღაც იყო... ფიქრმა სიფხიზლე ვერ აისხლიტა,
იქნებ ლოდინიც თავს უშველიდა...
გაკვამლულ ფიქრებში ნაგელვებს როგორც დაჭრილი ცხელი სისხლისგან,
ისე მეცლება ღამე ხელიდან...
მოვიძრობ დუმილის ნიღაბს...
დრო გადის და ისევ მაღელვებს, რჩება სიჩუმე ბოლო პასუხად
დრო გადის და ისევ მიყვარს... და გულისცემაც ექოს გაივლებს..
გთხოვ, მომცე ნება –
დუმფარის ბალიშზე დაწვება წყალი დავუსხა
ჭაობის დამდნარი ორთქლი... შენს სულში ჩემთვის დარგულ
დაყნოსავს სულ ახლად ნაწვიმარ ყვავილებს..
ბალახებს, ყვავილებს, ფოთლებს... ***
მივდივარ
ფანჯრებზე მიკრული ზამთარი რხევით,
ოთახის სიმშვიდეს მიყოფს... ნაზად და სადად...
კარგია, რაღაცა დამთავრდა, მარადიული ჩამესმის ხმები,
ეს ნიშნავს, - რომ რაღაც იყო... ვხვდები, რომ შევცდი და მაგის გარდა
კიდევ უამრავ რაღაცას ვხვდები...
რაც არ არსებობს,
თებერვალი გამოვიგონე,
გიორგი ხარაიშვილი როგორც რეალობისგან თავს თუ დაიხსნი,
მაშინ ცხოვრებამ ისიც გაცალოს,
თუ თებერვალი ღრუბლის ზეფირებს ანდრეზი,
*** ყინვით ალესილ კბილებს დაასობს, მითი, რაც აღმატებით არის ხარისხში
ბალადა... და არასოდეს არის საცალოდ.
არ გიცნობ. თუ შენ სიყვარულს დაიზეპირებ,
ხდება მას მერე – ყველა სტრიქონი
არ გიცნობ უავტოროდ და უშინაარსოდ... ის რაც აქამდე
შენი სრულყოფით დამიავადდა.
არ გიცნობ... არა და ვერ თქვი,
და ქარი მეძახის გარედან... თუ შენი ტანის ყველა პარალელს გახდი საწყისი წერტილი, ის რასაც
არ ვიცი, თუ როგორ განგივრცო, არ შეერევა ზამთრის სიფითრე, ღერძი.. სხვაგან მალავენ თურმე,
ეს ვნებით დაღლილი პლანეტა... თუ ოცნებები დაგიფარავენ, გახდი მე ვნახე ჩემს სახლს სისხლივით მკვეთრი
თუ კი სიკვდილი გადაგიფიქრებს... ნაპირი, როგორ ჩაექცა თავში სიჩუმე..
ნაპრალი,
შემოდი, თუმც გამოხურულ კარების აქეთ
სივრცე...
შემოდი, თუ კი ოთახი ეჭვებს იკავებს, ხდება მას მერე – სიფხიზლეს ვებრძვი ღმერთმა თუ გკითხა, ნუ ღელავ კაენ,
შემოდი, როგორც შემცდარი ყავით მკითხავი, და ვერ შევძელი თავი ძილს მივცე. ჩემი ლექსები, რომლებმაც გამთქვეს,
ეს კარი ღიაა ბოლომდის... მაშინ მაგ მკერდის უცნობ იგავებს, ეტყვიან მიზეზს რისთვისაც კლავენ...
და მერე თაროზე შემოვდებ ჩემს ნაცვლად სხვები წაიკითხავენ... ვსახლდები, სადაც თეთრია ღამე
ამ საწყალ ეჭვებს და მოლოდნს. და სიზმრებიდან შიში გადმოდის, ***
შიში, რომელიც გავათამამე, საკმარისია, რასაც მალავდი.
*** ქარს აქ არ უნდა გამოყოლოდი,
შიში, რომელსაც სულ გავურბოდი...
იხსნება ზღვის თეთრი ნიჟარა, შენ ხის ტოტი ხარ, – გრძნობ,
ზღვა მღერის ფრთებდამსხვრეულ ჩიტებს მოელი, ნიშნად სიმშვიდის მივდივარ რხევით, გადამფრენი ღრუბლის დალანდვა
სიცოცხლის არიას... რომ ნოემბრის მზე შეიფარო დრომ შეაყაროს ამ კედელს ცერცვი... თვალებს უტოვებს წვიმის მოლოდინს.
ეგ თმები, გთხოვ, არ გაიშალო ჩრდილქვეშ ინახად... ვგრძნობ, არაფერი ხდება შემთხვევით
ქარია, და ყვითელ ფოთლებს, და ეს შემთხვევაც რაღაცას შეცვლის! რუხი დღეები
მიყვა და მიყვა,
ისედაც ქარია... როგორც პირველ,
არ გამოლია სევდის ლიმიტმა,
მიმკვდარ სიყვარულს გრძნობ,
***
ტალღები... და ტალღის ტანდემი – ისე ინახავ. უარვყოფ ისარივით მოზიდულ სიტყვას
ზიდავენ დაგრეხილ კანაფებს... მე ხის მჭრელი ვარ, დღეებს, ეს ყრუ სიჩუმე როგორ ისხლიტავს.
ედგარის დამდევენ ლანდები: გაბურული ფიქრის მეხოტბე.. სახელებს,
„ანაბელ და კარგად ვიცი, დოგმებს, ღამე ყოველთვის
ანაბელ მთელ ესკადრას შენი ნავი სჯობს, ომებს ცივსა და ფარულჟინიანს, უფსკრულს გაგონებს,
როგორც სურვილი – ფეხდაფეხ მოგდევ ფიქრს კი სიცხადის ჩუმი შიში სდის...
ანაბელ”... და მაინც, მოჭრას ვამჯობინებ, და დღეებს – სევდით სავსე ვაგონებს
და ასრულების არ მეშინია...
რომ მე ამ ტოტზე ვეღარ დაუცდი მგზავრის სიმშვიდით.
და მე კი – თავი დავიხრჩო... როცა ფანჯრიდან ფრთხილად შემოდის
არ გიცნობ, ქარი და იქვე კუთხეში წვება, გააცლი ფიქრებს თითეულ სტრიქონს
არ გიცნობ... სიუცხოვე მაქვს მე უშენობის ვით დაბერებულ ხეების მერქნებს...
და საუცხოო ტრიალებს ვნება. ამ ცხოვრებისთვის კი არა, თითქოს
და ქარი მეძახის გარედან... უმისამართო მონოლოგი იცი, რომ რაღაც მეტისთვის შეგქმნეს.
არ ვიცი,
უსასრულობას არაა აქვს ზღურბლი,
თუ როგორ განგივრცო, ჩემო ქალაქო, ჩემო ქუჩავ,
არც დასაბამი არა აქვს ერთი,
ეს ვნებით დაღლილი პლანეტა... ჩემო გამზირო, ფიქრი კი მაინც გადააქვთ ღრუბლებს ***
ჩემო სოფელო, ჩემო ხიდო, დასავლეთიდან აღმოსავლეთით... ეს ღამეც –
*** ჩემო სადგურო... თეთრი,
ოთახის სინათლეს იზიდავს თქვენ შეგიძლიათ და დგება წყალი მიწიდან ცამდე, მკაცრი,
მოგონების ჭაში ჩამძიროთ, რომ ჩამოყაროს ღრუბლის ქვირითი... ურყევი,
ქოთნიდან ყვითელი ბალბა...
ამ ყველაფრიდან იმ არაფრამდე საათებია მიყურებს სახტად,
ირხევა სწორკუთხა პრიზმიდან თქვენ შეგიძლიათ მე კი ვწევარ და ჩემს თავს ვუყვები
მე შენთვის ვცხოვრობ, ანდაც პირიქით..
გაქცევას თუ ლამობს, ალბათ... ერთი ნახვით გამანადგუროთ... დღეებს, რომელიც ერთად გადაგვხდა...
***
მეც ყვითელ ნაჭუჭში ვკანკალებ, თქვენ შეგიძლიათ ჩემი ჩონჩხი სულერთი... ***
ვილესავ დაღრეცილ ნისკარტს, თქვენკენ დახაროთ: სულ ერთად კიდევაც და თუ ბრუნვაა –
და ისე მწყურია გაქცევა, ჩემო პოლუსო, ჩემო გრძედო, ქუჩებმა ათასჯერ დაგვლანდეს, ვირჩევ წოდებითს!
გზის იქით თუმც გზები კიდეა წვიმა გადაწერს სევდის ეტრატებს...
საკუთარ სიცოცხლით ვრისკავ. ჩემო განედო... მივდივარ,
ვის ჯერა დროის ან კალენდრის...
თქვენ შეგიძლიათ დამანახოთ, მაგრამ კი არ გშორდები,
ვეხლები კედლების სიმყარეს, რომ ეს სამყარო, ჩემს ნაბიჯს წარსული ამძიმებს… გიახლოვდები დეციმეტრამდე.
საკუთარ ვნებების საკანს... მხოლოდ ქვიშაა... შენს სიტყვას მომავლის სუნი სდის,
და მაინც სულ სხვაგან მივყავარ და ფერფლია უერთმანეთოდ... ამცირებს დროსა თუ მანძილებს, იქნებ ასეა,
ფიქრების სისხლიან საგას... ამრავალფეროვნებს სუიციდს. ან ვცდები იქნებ...
სურვილის ისრებს ბრმადაც ისვრიან,
და ამიტომაც დავეძებდი,
სულ იცდი... არაცხად ხერხებით სხვას თუ ეყოფა რომ მასზე ფიქრობ
ხელებით, თვალებით, ნეკნებით ახლაც დავეძებ ჩემთვის ეგ არასაკმარისია.
შეხებით დროს ეორჭოფები..
ვეკვრები დუმილის ღრუბელს... მას, ვინც მიმიღებს, შემიყვარებს მზე აჭერს პლანეტის ხერხემალს
და მთვარის ყვითელი პეპლებით და მიღალატებს... მიწას უმკვეთრდება ჭორფლები. იდეალისტებს გვღუპავს იდეა,
სავსე მაქვს წყლიანი უპე... ვინც განმიახლებს მოგონებებს ყოფის სრულყოფა
სისადავეზე მოფრენილ ამბებთან მსხვერპლი,
და გადაღებავს ჩემი სულის საშიშად მშვიდი ვარ დილემა,
გამოვალ, ოდესმე გამოვალ
ან სააშკარაოდ პირისპირ... რომ ვერ გადათვლი ის სიმდიდრეა
თუ ცრემლით ნაჭუჭი დალბა... შავ-თეთრ პალატებს... და რომ ინატრებ ის ცდომილება!
რომ ჩვენი ფიქრი თუ იდეა
ჰო, ალბათ, ეჭვების გამოა, დიდია
რომ ხმება ქოთანში ბალბა... თუმცა... სიცოცხლის ქირისთვის. სანამ წარსული გაუკერპდებათ
არავის შესძლებია რამით გამართოს, გადარჩენილი დროის ნამტვრევებს,
*** რომ თითქოს ეჭვი შესევია მათ ხმებს, *** სადაც მაგ სავსე სულის პეპლებმა
საიდან სადამდე, საიდან მათ გულებს... ჩემს გზას – ჩემი მსუბუქი სული დამტვერეს,
მე კი დავდივარ და დავეძებ არამწირს,
სადამდე, მივა და გასტანს... ვგრძნობ შეციებულ თითის ბალიშებს
არამიწიერს,
ან კიდევ როდემდე აიტანს უმისამართოდ შეუცნობელს და შეუდარებელს – მაინც ათბობენ სიტყვის ძონძები...
ეს გული არყოფნის განცდას... მას, რაც მადარდებს, რაც მაცოცხლებს ქარი ხეებმა გადაურწიეს, და გთხოვ ამ გზაზე სულ ნუ გამიშვებ,
და მანადგურებს... ხეებს ქარები დააბერებენ... და თუ გამიშვი – ნუღარ მომძებნი ...
ძველი ნასოფლარები ჯავახეთში

სირგვი ლან ორივენი, შეხვედრიან ერთმანეთს, მოს-
წონებიათ ერთმანეთი და ვაჟს ქალი ცოლად
განკარგულებით, ვითომც „მასალად გამოყე-
ნებისთვის”, აღნიშნული ძეგლი მატერიალური
და კიდეც ააგო საყდარიო, რომელიც ახლაც
არის და სოფელიც მართლა ხომ გაშენებულა
შეურთამს (რადგან როცა ვაჟი დაკარგულა, მა- კულტურისა, ნახევარზე მეტად დააქციეს და და ახლაც არისო”.
შინ ბავშვები ყოფილან) და ერთმანეთი ვეღარ ლამაზი ეკლესია დაამახინჯეს. ლამაზი თქმულებაა და როგორც უნდა
უცვნიათ. შესულან და ამ ეკლესიაში ჯვარი იქნებ სულაც დაექციათ იგი, მაგრამ მე ვიფიქროთ, მას მართლა რაიმე კავშირი უნდა
დაუწერიათ. ღმერთმა არ უყაბულა იმათს და ამისთვის განცხადებით მივმართე გაზეთ „კო- ჰქონდეს ისტორიულ სინამდვილესთან, მით
ეკლესია მათთვის პირქვე მოუქცევია და ქვეშ მუნისტის” რედაქციას, რის შემდეგ შეაჩერეს უმეტეს, რომ ეკლესიის წარწერაში იხსენიება
მოუტანია შემცოდე და ძმაო”. დანარჩენის დაქცევა. ეკლესიაზე არავითარი ვინმე თმოგველთა ქალი „რუსუდანი”.
წარწერა არ არსებობს. თვით ამ ნასოფლარ
ნეღრეკის ჩრდილო-დასავლეთით, თითქმის
ალანთა ორ კილომეტრზე, არის ძველი ქართველთა ცივი წყარო
ნასოფლარია სოფელ ბალანთას (ბალან- სოფელი იხტილა, რომელშიც, ამჟამად, მო- ნასოფლარი სოფელ ბარალეთის ჩრდი-
თა ძევს სოფელ ბარალეთის ჩრდილო მხარეს სახლეობენ სომხები. როგორც აღვნიშნე, ამ ლო-აღმოსავლეთით, 6-7 კილომეტრზე დაშო-
8 ვერსის დაშორებით) დასავლეთის მხარეს, სოფელს ჩვენს მატიანეში ძველად იხტილის რებით. ე.წ. ბარალეთის იალას გზაზე, სოფელ
ნახევარ კილომეტრზე. პატარა ნასოფლარი მაგიერ „ღრტილა” ეწოდებოდა და მით არის აგანას ზემოთ, 2 კილომეტრზე. არის ნასახლა-
ყოფილა. არის ნაეკლესიევი, ორმოები (ალბათ, შესანიშნავი იგი, რომ აქ მოხდა, სხვათა შორის, რები, პატარა მომაღლო გორაზე. არის დიდი
პურისთვის) და შენობების ადგილები. ის საპაექრო (საპოლემიკო) კრება, რომელიც ლოდებით შემოზღუდული, სამლოცველოსნა-
ალანთა იხსენიება ერთ ხალხურ ლექსში, მოიწვია მეფე ბაგრატ მეოთხემ (1026-1072), ირი ადგილი. რა თქმა უნდა, დღეს იქ არავინ
რომელსაც „ჭონას” უწოდებდნენ ჯავახეთში და ამ კრებას დაესწრნენ ქართველთაგან: ბერი ცხოვრობს.
მდებარეობს ბარალეთის ჩრდილოეთით, მღერიან გოგო-ბიჭები აღდგომის წინა დღეებში ეფთიმე გრძელი, ანუ იერუსალიმელი და სომ-
ორ კილომეტრზე დაშორებით მისგან. ორი პა- (უფრო ღამ-ღამობით), როცა „ჭონაზე” დადიან ხთაგან: სოსთენ მარმაშნელი. აქ დაიწერა ქარ-
ტარა ხევის შესართავთან, ლამაზი მრგვალი
მთის ძირში, რომელზედაც ტყე სულ არ არის.
და აღდგომისთვის საერთო კვერცხს აგროვე- თული ძეგლი: „სიტყვის გებაი ეფთიმე გრძელი- მურჯი
ბენ. საი, სოსთენის მიმართ სომეხთა მოძღვრისა”. ნასოფლარია სოფელ კოთელიას მინდორ-
ნასოფლარები ძალიან კარგად ემჩნევა ისე, აი ეს ლექსიც: ში, ჩრდილო-დასავლეთით, ერთ კილომეტრზე
რომელიც დღემდის დაცულია და დაბეჭდილიც
რომ მნახველმა რომ მოიწადინოს შენობის ად- „ალანთასა, ბალანთასა, ცოტა მეტზე დაშორებით. სოფელ ბარალეთის
(მიხ. საბინინი: „საქართველოს სამოთხე” 1882
გილების ნახვა, შეუძლია, რომ დათვალოს. ნა- ჩამოვკიდამ კალათასა; დასავლეთით, 3-4 კილომეტრზე, არის ნასახ-
წ. სანკ. პეტერბურგს. გვ. 615-621). პროფ.
სოფლარს სამხრეთით, კლდეზე აქამდის შენა- ადე, ქალო, კვერცხი ჩადე, ლარები, ციხის ნანგრევები და დარანი. მიწის
ლეონ მელქისედ-ბეგი ამ ძეგლს „ტრაქტატს”
ხული აქვს პატარა საყდარი, რომელსაც ხალხი ღმერთი მოგცემს ბარაქასა”... და სხვა. ქვეშ გაყვანილი ხვრელი, რომლის შესახებაც
უწოდებს.2 ეს კრება მოწვეული იქნა 1046 წელს.
„წმ.გიორგის” უწოდებს. კედლები ნაგებია უბ- ნასაყდარი ალანთას ადგილი წარმოადგენს კოთელიელები გადმოგვცემენ, წყლამდი ჩა-
აი სწორედ ამ სოფელში, დასავლეთის
რალოდ გათლილი ადგილობრივი შავი ქვით და ახლა საძოვარ ადგილს სოფელ ბალანთისას. დის, რომელიც ნასოფლარ მურჯის აღმოსავ-
მხარეს, წყლის პირად ამართულს მაღლობზე
კარგადაც არის შენახული, თაღი კი (საკურთ- ლეთიდან ჩაუდის ნახევარი კილომეტრის მან-
სდგას ბაზილიკური რიგის ეკლესია, შეძერ-
ხევლის გარდა) მთლად ჩამონგრეული აქვს, ამ ძილზე. დღეს იგი ეკუთვნის სოფელ კოთელიას
წილი წითელი ფერის თლილი ქვით, რომელ-
6-7 წლის წინედ კი მთელი იყო.
ნასოფლარის მახლობლად, დასავლეთის-
მიმინეთი საც გარშემო ავლია ქვის კარგი გალავანი. და წარმოადგენს კარგ სახნავ-სათეს მინდორს,
თვით ეკლესიას ჩვენს დრომდის ჩინებულად რომლის მოსავალიც განთქმულია ჯავახეთში.
კენ რამდენიმე ათეულ ნაბიჯზე, წყლის მარც-
მოუღწევია, მხოლოდ დაზიანებულია მისი და-
ხენა მხარეს, კლდეში არის ხვრელი (მაღარო),
რომელშიც კაცი მოზუკული ძლივს შეეტევა.
სავლეთის კედელი, დიდი მიწის ძვრის დროს
ჯავახეთში 1899 წელს, რომელმაც მრავალი ვარდი-ციხე
რაკი კარებს გასცილდება, შეუძლია წელში ნასოფლარ მურჯიდან დასავლეთისკენ
სოფელი დააქცია და თვით სოფელი იხტილაც,
გასწორდეს. მე თითონ შევსულვარ. ამბობენ, გასდევს ძალიან გრძელი ქედი, რომელიც
ამ მიწის ძვრის დროს აღნიშნული კედელი გა-
რომ ეს მაღარო აღნიშნული გორის თავზე და სიგრძით 6-7 კილომეტრზე მეტი გამოვა, რომ
ყოფილა და შემდეგ შეუკეთებიათ სხვა ქვით,
სოფლის ერთ მხარეს გადისო. ვინ იცის, რამდენ გაიზომოს. ამ ქედის ოდნავ დავაკებაზე, მურ-
რომელზედაც არის შეკეთების წელი და სომ-
განწირულს შეუფარებია თავი, ლეკიანობის ჯიდან 5-6 კილომეტრზე დაშორებით, არის
ხური წარწერა.
დროს? რადგან ხალხი ამბობს, რომ „ეს სოფელი მოზრდილი ნასოფლარი ვარდი-ციხე. სოფელ
ეკლესიის სამხრეთის კედელზე, კარებს
(სირგვი) ლეკებს აუოხრებიათო”. ვარევნის აღმოსავლეთ მხარეზე, ერთი კი-
ზემოდან, ორ სტრიქონად დაცულია ქართული
სირგვის ეკლესიაზე არავითარი წარწერა ლომეტრის დაშორებით მისგან, ნასახლარები
ასომთავრული წარწერა ამოჭრილი ლამაზად.
არ შენახულა. იმდენად გარკვევითა სჩანს, რომ მსურველს
აი ეს წარწერა: „გათავდა ქვეშელისა ლიპარი-
ტის ცოლისა, და თმოგველთა ქალისა რუსუ- შეუძლია დათვალოს. ნასოფლარის შუაზე
არის ლამაზად ნაგები თლილი წითელი ფერის
ხიდიჯვარი დანისაგან. შეუნდვეს ღმერთმან. ქორონიკონი
იყო: ფ კ ჰ = 528. ქვის საყდარი, რომელსაც თაღი მთლად ჩამონ-
ნასოფლარია სოფელ კაჭიოს (კაჭიო მდება- ჭორვინის ძესა იოანეს, შეუნდვენ ღმერთ- გრეული აქვს. კედლები კი კარგად არის და-
რეობს ბარალეთიდან ოთხ კილომეტრზე ჩრდი- მან”. ცული, სამხრეთის კედლის გარდა, რომელიც
ლოეთით) აღმოსავლეთით, ბარალეთის წყლის გამოდის, რომ ეკლესია აგებულია 1308 ოდნავ დაზიანებულია. სამხრეთის კარებზევეა
გაღმა მაღლობზე. წელს3. (ზემოდან) ქართული ასომთავრული წარწერა,
შენობის ადგილები ძალიან კარგად ემჩნევა. ეკლესია ამჟამად ხორბლის საწყობად გა- რომელიც, დროთა ვითარების გამო, მზეს, ავ-
არის ნაეკლესიარებიც. საფიქრებელია, რომ იგი მოყენებული აქვს ადგილობრივ კოლმეურნე- დარს და ქარს იმდენად წაუშლია, რომ აღარც
ძველად კაჭიოს ნაწილს შეადგენდა. სოფელი ობას. კი იკითხება.
ლამაზ მაღლობ ადგილს ყოფილა გაშენებული. დასასრულ აღვნიშნავ, როგორც პროფ. რადგანაც ნასოფლარი ქედზეა, ამიტომ
თვით სოფელი კაჭიო არის ძველი, ქართ- ლეონ მელქისეთ-ბეგმა პირადი საუბრის დროს აქედან ხელის გულივითა სჩანს მთელი ჯავა-
ველთა სოფელი, სადაც ამჟამად მოსახლეობენ გადმომცა, იგი ფიქრობს, 1046 წელს მომხდარა ხეთის მინდორი, რითაც მნახველი ერთგვარ
სომხები. კაჭიოს შუაზე, მაღლობ ადგილას, საპაექრო კრება არა თვით იხტილაში, არამედ სიამოვნებას განიცდის.
აგებულია ლამაზად ნაგები მომცრო ეკლესია, ს. ბარალეთის ადგილში, სადაც აღმართულია თვით სოფელ ვარევანში ქართველების
რომელიც აქნობამდის კარგად არის დაცული. ქვის სვეტი ამაღლებისა, რომელიც სდგას სახ- ეკლესიის გალავანში, ღობესთან არის მიყუ-
თაღი (საკურთხევლის გარდა) ჩამონგრეული ნავ-სათეს მინდორში, ბარალეთის ჩრდილო- დებული დიდი ლოდი, ისევე გათლილი, რომე-
ნასოფლარია ბარალეთის სამხრეთით, ორ აქვს. დანარჩენი სულ კარგად არის დაცული. ლიც ძველად ეკლესიის ბალავარი ყოფილა,
ვერსზე, მდინარე „დიდი წყლის” მახლობლად ეთის 2 კილომეტრზე.
ეკლესიის დასავლეთის კედელზე, ფანჯრის რადგან იმ დროს ასეთი კრებები (როგორც, რასაც ამტკიცებს ქვებზე უსწორმასწოროდ
(ბატონიშვილი ვახუშტი ამ „დიდ-წყალს”, „ბარა- ზემოდან, ერთ სტრიქონად დაცულია შემდეგი ამოჭრილი წარწერა, რომელიც წაიკითხა 1933
ლეთის წყალს” უწოდებს), ნასახლარები ძალიან მაგალითად, რუის-ურბნისისა /1103 წ./ მინ-
ასომთავრული წარწერა: „ქრისტე შეიწყალე დორზე ხდებოდაო. ჩემ კითხვაზე, რომ თუ ასე წელს დოცენტმა ნიკო ბერძენიშვილმა აი ეს
კარგად მოსჩანს. არის პატარა საყდარიც, რო- პავლე”. ეკლესიის წინ არის ძველი სასაფლაო. წარწერაც: „სახელითა ღვთისაითა, დაიდგა ესე
მელიც ძალიან დაზიანებულია, ოთხივე კედელი ყოფილიყო, ბარალეთის სახელით იქნებოდა ეს
ზოგ საფლავზე არის მშვენივრად გამოქანდაკე- კრება და არა ღრტილისა, რადგან აღნიშნული ბალავერი ხელითა ცოდვილისა იოანეს და გაბ-
და თაღი ხომ სულ აღარ აქვს. ბული (ქვისგან) ცხენები, ვერძები და სხვა. კარ- რიელისაითა, ქორონიკონი იყო ს.მ.“=(240).
ამ დიდ წყალზე, წინედ, გადებული ყოფილა ამაღლების მინდორი ს. ბარალეთს ეკუთვ-
გი იქნება, რომ ახალციხის მხარეთმცოდნეობის ნის-მეთქი, მან ამაზე მიმიგო, რომ შეიძლება გამოდის, რომ ეკლესია აქ 1020 წლიდან
დიდი ხიდი, რომელზედაც ჯვარიც ყოფილა და მუზეუმმა ამას ყურადღება მიაქციოს და ეს შე- ყოფილა. წარწერა ქვაზე ამოჭრილია ქართული
სოფელსაც, მოხუცების გადმოცემით, ეს სა- იმ დროს ბარალეთი ჯერ არც არსებობდაო
სანიშნავი საფლავის ქვები მუზეუმისთვის წა- და არც ღრტილას არის ბევრით დაშორებული ასომთავრულით.
ხელი მიუღია. ამ ნასოფლარის ცოტა ქვემოთ იღონ, რადგანაც მას მოსახლეობა ანადგურებს.
ახლაც არის ხის მშვენიერი ხიდი, რომელიც (2 კმ ნახევარი იქნება). შეიძლება ეს ასეც იყ-
თვით ეკლესია კი ადგილობრივ კოლმეურ-
აერთებს სოფლებს: ბარალეთს ბუღაშენთან1 ნეებს გამოყენებული აქვთ სამეურნეო იარაღე-
ვეს და არც იყვეს, მაგრამ ეს ჩვენს მიზანს არ
წარმოადგენს (ისტორიკოსთ საქმეა) და სჯობს
მურჯიკანი
და სხვა. ბის საწყობად.
ამ ხიდთანვე არის დიდი ეკლესიის ნანგრე- გავჩუმდეთ.
ვები (შენახულა: ჩრდილოეთის, აღმოსავლეთის სოფელ იხტილაზე და მის ეკლესიაზე, სო-
და ნაწილობრივ დასავლეთის კედლები, სამხ-
რეთით კი საძირკველიც აღარ არის. ეკლესია
ნეღრეკი ფელ ბარალეთში მცხოვრებმა გლეხმა გრიგოლ
ლევანის ძე გოგოლაძემ გადმომცა შემდეგი
ნასოფლარია სოფელ იხტილის ზემოთ (იხ- თქმულება: „დღევანდელ იხტილის ადგილას
თავის დროზე შესანიშნავი იქნებოდა თავის სი- ტილას ჩვენს მატიანეში ეწოდება „ღრტილა”),
მაღლით, სიდიდით და სხვა, მაგრამ ახლა უნუ- ძველად იყო ხშირი ტყეო4 და ძალიან ბევრი
მოზრდილი ხევის ნაპირზე. ამ ხევში მოჩხრი- იცოდა ამ ტყეებში ირემიო. ერთხელ ამ ადგი-
გეშოდ არის მიტოვებული. გარშემო არაფერია ალებს სამსრების წყალი, რომელშიც გემრიელი
ნასოფლარი ეკლესიისა და უნდა ვიფიქროთ, ლას თავისი ცოლით ნადირობდა ქალაქ თმოგ-
კალმახი ბუდობს. ნასახლარები ძალიან კარგად ვის პატრონიო. მოკლეს ერთი ირემი, დაანთეს
რომ ეს ეკლესიაც და მისი მიდამოც (რომელიც ემჩნევა. ეტყობა, რომ არ ყოფილა დიდი სოფე-
ახლა საყანე მიწებად არის გამოყენებული) ბა- ცეცხლი დღევანდელი ეკლესიის ადგილას და
ლი. გარშემო ნასოფლარს აკლია ქვის გალა- მწვადი შესწვეს და ჭამესო. ჭამის შემდეგ ქალ-
რალეთის ნაწილი ყოფილა, რადგან სულ რომ ვანი. როგორც დასავლეთის მხრიდან სჩანს,
უარი ვსთქვათ ამაზე, არ იქნება, რადგან ვა- მა გადახედა იქაურობას და ძალიან მოეწონა,
გალავანი მეტად მაღალი ყოფილა, შემდეგ, მეტადრე ცივი წყაროს წყლები, რომელიც ახ-
ხუშტის თქმით – „ბარალეთი არს მცირე ქალა- დროთა განმავლობაში, გალავანი თანდათან
ქი” („გეოგრაფია”) და, ალბათ, აქამდის უწევდა ლაც ბევრია ლამაზი ტყიანი ადგილი და ქმარს
დაქცეულა და დადაბლებულა, დასავლეთის- უთხრა: „აქ საყდარი უნდა ავაშენო, კარგი ად-
მისი ერთი ნაწილი, მით უმეტეს, რომ საყდარს კენ კი დარჩენილა დაუზიანებლად. ამ მხრიდან
და ბარალეთს შორის არ არის დიდი მანძილი. გილია და ოდესმე სოფელი გაშენდებაო”. თქვა
შედის კარები სოფელში, რომელსაც ისეთი ქ.ახალქალაქიდან 6-7 კილომეტრზე დაშო-
და, დაუშვათ, რომ ეს ასე არ არის, მაშინ, თავის უზარმაზარი ქვის ბალავარი აქვს გადებული, რებით, დასავლეთის მხრით, ზედ ხევის პირზე,
თავად, კითხვა იბადება: მაშ ვის რად ეჭირვე- რომ რამდენიმე სულ ხარს გაუჭირდება მისი 2 „ჩრდილო მხარეთა სომეხთა მოძღვარნი”... რომელშიც ჩადის მდინარე ფარვანა, ანუ ახალ-
ბოდა ამოდენა ეკლესია? თუ არა, ისევ „მცირე გათრევა. თვით გალავნის ეს ნაწილი დიდრონი ტფილისი, 1928 წ. გვ. 105-120. აგრეთვე: პროფ. ქალაქის წყალი, ნასოფლარი კარგად ემჩნევა.
ქალაქს” (ე.ი. ბარალეთს). ლოდებით არის მოქცეული მთელი ნასოფლა- კორნ. კეკელიძე: „ორი ექვთიმე ძველ ქართულ არის მოზრდილი, წითელი ფერის ქვით ნაგები
მით უმეტეს, რომ ადგილი, სადაც ეკლესია რი, რომ, მტერთაგან, თავის დაცვის მიზნით, მწერლობაში”, „ჩვენი მეცნიერება”. N 2-3, 1923 ეკლესიაც, რომელიც კარგად არის დაცული
სდგას, უწინაც ბარალეთს ადრეც და ახლაც უზრუნველყოფილიყვნენ. წ. გვ. 108-114. მისივე: „ქართული ლიტერატურის (ჩამოქცეული აქვს მხოლოდ კამარა). მურჯი-
მასვე ეკუთვნის. ნასოფლარის შუაზე დღემდის დაშთენი- ისტორია”, ტ.1 1923 წ. გვ. 541 კანი განთქმულია თავისი უხვი მოსავლით. აქე-
ამ ეკლესიაზე დედაჩემმა (რახელ ესტატე 3 წარწერა ამოიკითხა 1933 წელს ჯავახეთში დან არიან სოფელ ბარალეთში ამჟამად მცხოვ-
ლია წითელი ფერის თლილი ქვისაგან აგებული
ბერუაშვილის ასულმა გოგოლაძემ) მიამბო შემ- არქეოლოგიური მოგზაურობის დროს ნიკო რები მურჯიკნელები. მურჯიკანი ეკუთვნის
ლამაზი ეკლესია, 1936 წლის გაზაფხულამდის
დეგი თქმულება: „ერთი ობოლი და-ძმანი ყოფი- ბერძენიშვილმა, საიდანაც ვისარგებლე მეც (გ.გ.)
მოაღწია მან სრულიად ისე, რომ თაღის გარდა სოფელ პტენას.
ლან. ძმა სადღაც დაკარგულა, როცა გაზრდი- 4 ამას ბევრი მოხუციც ამტკიცებს. ცნობილი
დანარჩენი ყველაფერი მთელი იყო. თვით სა- ისტორიკოსი ალ. ფრონელი (ყიფიძე) ამტკიცებს
კურთხევლის კამარაც კი. აღნიშნულ წელს კი ამას (იხ. მისი წიგნი „დიდებული მესხეთი”, 1915
15.09.1937 წელი
1 ეს სოფელი დაარსებული უნდა იყოს, ახალქალაქის რაიაღმასკომის თავმჯდომრის, წ.) მიუხედავად ამისა, საოცარია, რომ განთქმული (სტილი დაცულია)
ჩემის აზრით, მესხეთის კანონმდებელ, ერისთავ გამომჟღავნებული ხალხის მტრის და ქართ- ქართველი გეოგრაფოსი ბატობიშვილი ვახუშტი
ველთა დიდი მოძულის, გვარად თუმასიანის
გიორგი გოგოლაძე
აღბუღასაგან (თუ ბუღასაგან? გ.გ.) რატომ უწოდებს
რეცენზია
„...ვინც დიდებით სხვებზე სრულია!..“

ისტორიული წარსულის ამ- ფილოლოგიის უღია სამანიდთა მიხედვით შეიქმნა არაერთი
სახველი თხზულებები, თუნ- დოქტორი, ნო- კარზე და იქვე ლიტერატურული ძეგლი, რო-
დაც სამიჯნურო, საგმირო-სა- მადი ბართაია). დაუწყია მოღვა- გორც პოეტური, ისე პროზა-
რაინდო, თავისთავად, მეტ ინ- რომანს ეპიგ- წეობა. რომანში ული.
ტერსს იწვევს მხატვრული ლი- რაფად წამძღ- ვკითხულობთ, ამდენად, დიდი შემოქმე-
ტერატურით დაინტერესებულ ვარებული აქვს რომ ჯერ კიდევ დის, ფირდოუსის მღელვარე
მკითხველში, ვიდრე სამეცნი- დიდი ინგლისე- სრულიად ახალ- ცხოვრების წარმოჩენა და მისი
ერო ლიტერატურა ან დოკუ- ლი რომანტი- გაზრდა ფირ- მხატვრულ-ინტელექტუალური
მენტური პროზა. ისტორიული კოსის – ჯორჯ დოუსმა დიდი მრწამსის ხატოვნად სრულყო-
პერიპეტიების მხატვრულად ბაირონის ცნო- მელექსის – და- ფა იშვიათად თუ უცდია ვინმეს
წარმოჩენა მუდამ ასაზრდოებ- ბილი ფრაზა: ყიყის სიკვდილის და რაოდენ საყურადღებოა,
და ქართულ მწერლობას. ეს „მწამს, რომ შემდეგ თავად რომ ჩვენი დროის თვალსაჩინო
წარსული შეიძლება ყოფილიყო უფრორე აღ- დაიწყო „შაჰნა- ლიტერატორმა – მურმან თავ-
ჩვენი ეროვნული სულისკვეთე- მაღლდება სიმ- მეს” გალექსვა, დიშვილმა, ჩინებულად გაარ-
ბის ამსახველი, ან მეზობელი ღერა თქმული, რომელიც, თავ- თვა თავი ამ საძნელო საქმეს.
ქვეყნების (თუნდაც არაქრის- იმნაირ პირზე, დაპირველად, მწერალმა, შეიძლება თამამად
ტიანული) ისტორიული ცხოვ- ვინც დიდებით პროზაული ფორ- ითქვას, რომ თანამედროვე
რების ყოფითი პრობლემების სხვებზე სრუ- მით ყოფილა მკითხველს საოცრად ლამაზი
გააზრება. არც ის უნდა დაგვა- ლია!” გამომ- შესრულებული. რომანი შესთავაზა. „ფირდო-
ვიწყდეს, რომ ქართული ისტო- დინარე იქიდან, ნიჭიერმა და უსის” კითხვისას უთუოდ „ვეფ-
რიული პროზა, რომელსაც ჯერ რომ, ზოგადად, შრომისმოყვა- ხისტყაოსნის” სიბრძნე გაახსენ-
კიდევ „აღორძინების” ეპოქა- ეპიგრაფები რე ფირდოუსმა დება კაცს. აქ უხვად შეხვდებით
ში ჩაეყარა საფუძველი, როდი რამდენადმე ზუსტად ოცდა- ანდაზებსა თუ აფორიზმებს,
იყო კარჩაკეტილი, პირიქით, ხსნიან თავად ათი წელი მოან- ბრძნულ გამონათქვამებსა თუ
მხატვრული სიტყვის ოსტატნი თხზულება- დომა ამ საქმეს. გონიერ მოსაზრებებს, რომ-
ესწრაფოდნენ ხატოვნად წარ- თა ძირითად ამ ხნის განმავ- ლებსაც რომანის გმირები ხში-
მოეჩინათ ამა თუ იმ ქვეყნის იდეას, ამ შემთ- ლობაში მან პი- რად წარმოთქვამენ ხოლმე
წარსული. ამიტომ იყო, რომ ხვევაშიც „ფირ- რად ცხოვრებაში საკუთარი შეხედულებების ნა-
ჩვენში აქტიურად იქმნებოდა დოუსზე” წამ- მრავალი ურვა თელსაყოფად. რომანში საქარ-
როგორც ორიგინალური, ისე ძღვარებული და წუხილი გა- თველოს ისტორიული წარსუ-
ითარგმნებოდა უცხოენოვანი ბაირონის ხა- დაიტანა: მეუღ- ლის ზოგიერთი დეტალიც გა-
ლიტერატურა, თუნდაც აღმო- ტოვნად ნათქ- ლისა და შვილის იელვებს აქა-იქ, რაც დასტურია
სავლური, კერძოდ, სპარსული. ვამი, სავსებით სიკვდილი, სიღა- ქართულ-სპარსული მრავალსა-
ქართულ-სპარსული ლიტე- შეესაბამება რიბე, შიმშილი, უკუნოვანი ურთიერთობებისა.
რატურული ურთიერთობები რომანში ასა- ავადმყოფობა, აშკარაა, რომ მწერალმა მურმან
კლასიკური ხანიდან მომდი- ხულ მოვლე- დევნა და შევიწ- თავდიშვილმა, ვიდრე რომანის
ნარეობს, განსაკუთრებით კი ნებს. ამდენად, როება ზოგიერ- წერას შუუდგებოდა, წინასწარ,
აქტიურდება XVII საუკუნი- თხზულების ჯერ სიხარულსაც და, ზოგჯერ, თი ვაითანამო- საგულდაგულოდ, შეისწავლა ეს
დან. მეფე პოეტები – ვახტანგ ავტორს იგი სრულად მართე- მწუხარებასაც განაცდევინებს კალმისაგან, თუმცა სულიერად ურთიერთობები, – ძველი სპარ-
VI, თეიმურაზ I და თეიმურაზ ბულად გამოუყენებია კიდეც, მკითხველს „ფირდოუსის” პო- არ დაცემულა. ფირდოუსი პო- სეთის ყოფა-ცხოვრება, იქაური
II ჩინებულად ფლობდნენ რა რათა წინასწარ ლაკონურად ეტურად ამეტყველებული პრო- ლიტიკური ვითარების გამო ადათ-წესები, სპარსული ლექ-
სპარსულ ენას, ორიგინალუ- გამოეხატა თავისი სათქმელი. ზაული სტრიქონები, რომანი- იძულებული იყო გადაემალა სიკური ურთიერთობები, ტო-
რი ძეგლებიდან თარგმნიდნენ დიახ, თავის ეპოქაში პროგ- დან შეიცნობს და გაიზიარებს თავისი თხზულებები და თა- პონიმები. ამდენად, რომანის
ლიტერატურის საუკეთესო ნი- რესული აზროვნებით და მხატ- თანამედროვე საზოგადოება ვადაც ეხეტიალა სხვადასხვა ავტორმა სრულიად მართებუ-
მუშებს. „სპარსული ენის სიტკ- ვრული სრულყოფით სხვებზე ბევრ საინტერესო, ისტორიულ მხარეში. სწორედ ამ ხეტიალ- ლად შექმნა თავისი სამუშაო მა-
ბომამ, მასურვა მუსიკობანიო” უფრო „დიდი” იყო „ფირდო- ამბებს სპარსეთის უძველესი ში დაწერა „სატირა სულთან სალა და მხოლოდ ამის შემდეგ
– წერდა თეიმურაზ I და არც უსის” მთავარი გმირი – ჰაქიმ ისტორიიდან, რომ ყოველდ- მაჰმუდზე”, საკმაოდ ვრცელი შეუდგა იდეის ხორცშესხმას.
თუ უსაფუძვლოდ, ვინაიდან, აბულ ყ-ასიმ ტუსი, იგივე ფირ- ღიურ ყოფით პრობლემად იმ- – ას ბაიათიანი თხზულება, ასე დაიბადა ჩვენს დღევანდე-
საგრძნობი იყო კეთილმყოფე- დოუსი, სპარსული პოეზიის ეს დროინდელი ირანელებისთვის რომელიც, ძირითადად, შედგე- ლობაში კიდევ ერთი საინტე-
ლი გავლენა სპარსული ლიტე- საოცარი ხელოვანი, „შაჰნამეს” როდი ყოფილა უცხო – სიყვა- ბა „შაჰნამეს” ციტატებისაგან. რესო, ისტორიული შინაარსის
რატურისა ქართულ მწერლო- ავტორი. ბატონ მურმან თავ- რული თუ სიძულვილი, შური და თავად „შაჰნამე”, ანუ „მეფეთა რომანი „ფირდოუსი”, რომელიც
ბაზე. დღესაც ტრადიციულია დიშვილის რომანში, რომელიც მტრობა, ამაღელვებელი განც- წიგნი”, რომელიც 50 000 ბა- უთუოდ დააინტერესებს ქართ-
ქართულ-სპარსული (ირანული) ცხრა სოლიდური თავისაგან და თუ ადამიანური უზნეობა- იათს მოიცავს. ველ მკითხველს, განსაკუთრე-
კულტურული ურთიერთობე- შედგება, ასახულია ფირდო- ნი, გონებრივი სისპეტაკე და, მსოფლიო მასშტაბით უნი- ბით კი, ჩვენს ახალგაზრდობას.
ბი. აღმოსავლური პოეტური უსის ტრაგიზმით აღსავსე პირიქით, გონებრივი სიმწიფე. კალურ ლიტერატურულ ძეგ- თხზულებაში გამოყენებული
მემკვიდრეობით დაინტერესე- ცხოვრება მოყოლებული ყმაწ- „ფირდოუსში” თვალნათლივ ლთა რიცხვს მიეკუთვნება. ტროპული მეტყველების სახე-
ბა კვლავ ცხოველმყოფელია ვილკაცობიდან, ვიდრე აღსას- იკვეთება სპარსული პოეზიის „შაჰნამეში” მხატვრულადაა ები, მხატვრულ-გამომსახველო-
ჩვენი მწერლობისთვის. ამის რულამდე. რომანში თხრობა სიდიადეც და საზოგადოების ასახული ძველი სპარსეთის ბითი საშუალებები და მოხდე-
ნათელი დასტურია ცნობილი უაღრესად დინამიურია, ცოც- თაყვანისცემაც მხატვრული ისტორია და ყოფა. მასში უხ- ნილად ჩართული დიალოგები,
ქართველი მწერლისა და მეც- ხალი ფერებით ამეტყველებუ- სიტყვისადმი, რომლის სათა- ვადაა ჩართული ბრძნული გა- ნაწარმოებს სასიამოვნო საკით-
ნიერის მურმან თავდიშვილის ლი, საინტერესო და მოულოდ- ვეშიც იმ ეპოქაში იდგა მართ- მონათქვამები, აფორიზმები, ხავს ხდის. ასე, რომ, „ფირდო-
ისტორიული შინაარსის რომა- ნელი ეპიზოდებით აღსავსე. ლაც, რომ ბრძენი ფირდოუსი ლიტერატურული ხერხები. მან უსი” მართლაც დიდი შენაძენია
ნი „ფირდოუსი”, რომელიც გა- თხზულების კითხვისას ჩნდება (თავად სიტყვა „ფირდოუსი” დიდი წვლილი შეიტანა სპარ- ქართველი საზოგადოებისათ-
სულ წლის მიწურულს ცალკე განცდა, თითქოს თავად ვიყოთ სპარსულია და ქართულად სული და, საერთოდ, აღმოსავ- ვის.
წიგნად გამოსცა „ინტელექტ- მომსწყე და მონაწილენი მოქ- ნიშნავს ბრძენს), რომელსაც ლური პოეზიის განვითარებაში სოსო გიქოშვილი
მა” (რედაქტორი, მწერალი, მედების განვითარების. ზოგ- ბრწყინვალე განათლება მი- იმ გააზრებით, რომ „შაჰნამეს”
„მიეცი ნიჭსა გზა ფართო!”

ჭადრაკი
დიახ, მომიკლეს მე დედოფალი, უკვე ცხენების ფლოქვთა თქარუნი როგორ ჩაბნელდა, – გვიან განათდა,
შუა ომში ვარ ჩაბმული, თითქოს, ეალერსება ამ წუთისოფელს, ჭადრაკი კვლავაც იყო დაგმული,
კარზე კი მტერი არის მომდგარი როგორ მინდება ბედთან ლამუნი მახსოვს, ის გზები, ვთქვა თუ არა ვთქვა,
და ჩემს მაგივრად, ვიღაც სხვა ფიქრობს. და ვევედრები ზეცაში მყოფელს.
თავი კალთაში მქონდა ჩარგული.
წაგებულ ომში თავად ჩავები, ნუთუ, ეს არის ჩემი განგება –
როცა ავრიე სხვის აზრში ჩემი, მეფედ ყოფნა და სიკვდილი მერე... მივხვდი, რაც ვქენი და ვაღიარე,
ამ ხაფანგშიაც ჩემით გავები, სიცოცხლის წუთი დამეკარგება, არ დაველოდე უფალის თხოვნას,
ახლა მჭირდება მე ნოეს გემი. რომ დავმუნჯდები, რას იტვი მერე?! ჩემი ტანჯული გზა გავიარე,
აღარ ვაპირებ ხელახლა მოსვლას.
აღარც ის მოჩანს, – მხოლოდ ვედრება...
უკვე „სიკვდილის” დადგა დროება, –
ვითარ ოხრავდა ცოდვილი პავლე,
ამ მოლოდინით რა დამშვიდდება?! – ჩემი სანთელი ოდესღაც ენთო, ახლა დავმშვიდდი, შანსი მაქვს კიდევ,
თუკი წააგებ, გზაც შენვე განვლე. სადღა დავმალო ეს სათნოება, თუ პაიკს დავძრავ, კვლავაც მე ერთით,
რასაც განვიცდი, უფალო, ღმერთო?! ვიცი, ცხოვრებას ამით დავინგრევ,
როგორ მომადგა კარს ეტლი მტრისა, გროსმაისტერი იქნება ღმერთი.
ლაზიერები მადგანან თავზე, ჩემმა მეტოქემ დრო არ დაკარგა
დღეს აღარ მინდა გაგდება ხმლისა და მე მიბოძა იმედი, თითქოს, გიორგი გიგაევი,
და ლაჩარივით განდგომა განზე. ნინოწმინდის მე - 4 საჯარო სკოლის
წამით მშვიდობა ისე დამყარდა –
XI კლასის მოსწავლე
მინდა, უფალმა თავისთან მიხმოს!
ტარიელ ფუტკარაძე - 60
გილოცავთ 60 წლის იუბილეს!
რაც დრო გადის, მეტად ფასდება ერო ღონისძიებებში, მომავალი მკვლევ- 30-წლიანი თანამშრომლობა, რომელიც
იმ ადამიანთა დამსახურება, რომელთა რების აღზრდაში, აქტიური მონაწილე- პროფესორ ტარიელ ფუტკარაძის ცხოვ-
მონაწილეობითაც ჩაეყარა საფუძველი ობით, როგორც ადამიანი – უნივერსიტე- რების ნახევარს ითვლის. ვფიქრობთ,
სამხრეთ საქართველოში უმაღლესი ტის ძნელბედობის ჟამს თანადგომითა მან ცხოვრების ყველა მთავარი სირთუ-
საგანმანათლებლო კერის ისტორიას. და მხარდაჭერით. ლე გადალახა, წინააღმდეგობათა დიდი
უნივერსიტეტის დაარსების პირველივე ის, რომ პროფესორ ტარიელ ფუტკა- უმრავლესობა დაძლია და ახლა უფრო
წლებიდან დაიწყო პროფესორ ტარიელ რაძისა და სამცხე-ჯავახეთის სახელმწი- ბევრად ძლიერი აგრძელებს გზას.
ფუტკარაძის თანამშრომლობა მაშინ- ფო უნივერსიტეტის ურთიერთობა სამი ბატონო ტარიელ, გილოცავთ იუბი-
დელ თსუ-ის ახალციხის ფილიალთან. ათეული წლის განმავლობაში გრძელდე- ლეს, გისურვებთ დიდხანს სიცოცხლეს
პროფესორი მერაბ ბერიძე იმდ- ბა, არც შემთხვევითია და არც საფუძ- და ნაყოფიერ საქმიანობას, თქვენ ეს
როინდელ თანამოაზრეებს თანამებრ- ველს მოკლებული. ეს კავშირი ზიარ ღი- შეგიძლიათ, რადგან თქვენი ძალის, შე-
ძოლებად მოიხსენიებს, რაც ზუსტად რებულებებს ეყრდნობა, მათგან მთავა- მართებისა და სასიცოცხლო ენერგიის
შეესაბამება 90-იან უმძიმეს წლებში რი ქვეყნის, სახელმწიფოს უანგარო და მასაზრდოებელი ქართველოლოგიის,
მათ საქმიანობას მესხეთში. დაუღალავი სამსახურია. სტუდენტთა თაობების, მეცნიერების,
ვულოცავთ 60 წლის იუბილეს პრო- მადლობას მოვახსენებთ ბატონ ტა- მეგობრების, ულამაზესი ოჯახის, მშვე-
ფესორ ტარიელ ფუტკარაძეს. გამოვ- რიელს სტუდენტების, საუნივერსიტეტო ნიერი მეუღლისა და ნიჭიერი შვილების,
ხატავთ მადლიერებას იმ თანადგომის განათლებისა და ქვეყნის სამსახურში შვილიშვილების სიყვარულია. ეს კი ამო-
გამო, რომელსაც გამოხატავდა რო- გატარებული წლებისთვის, აქტიური სა- უწურავი საბადოა!
გორც პროფესორი – უნივერსიტეტის მეცნიერო საქმიანობისთვის. მაკა ბერიძე,
სასწავლო პროცესში უშუალო ჩართუ- სამცხე-ჯავახეთის სახელმწიფო უნი- სამცხე-ჯავახეთის სახელმწიფო
ლობით, როგორც მეცნიერი – სამეცნი- ვერსიტეტის ისტორიის ნაწილად იქცა უნივერსიტეტის რექტორი
სიტყვითაც და საქმითაც მართალი კაცი

დღეს, საქართველოში, იშვიათია პროფესორი, საბაკალავრო, სამაგისტრო
ტარიელ ფუტკარაძე მესხეთის
ადამიანი, რომელიც არ იცნობდეს ტა- და სადოქტორო პროგრამების ხელმძღ-
უნივერსიტეტში
რიელ ფუტკარაძეს, როგორც გამოჩე- ვანელი, სადისერტაციო საბჭოს ფილო-
ნილ ქართველ მეცნიერს, მკვლევარს, ლოგიის სექციის ხელმძღვანელი და სა-
საზოგადო მოღვაწეს, უპირველესად კი, მეცნიერო ჟურნალ „ქართველოლოგიის
დიდ პატრიოტს. იგი, სხვებისაგან გან- აქტუალური პრობლემების” მთავარი
სხვავებით, იმითაც გამოირჩევა, რომ რედაქტორია. მას ეკუთვნის ენათმეცნი-
არასოდეს არ აკეთებს პოპულისტურ ერული ხასიათის 300-მდე სამეცნიერო
განცხადებებს, მისი ცხოვრების კრედო ნაშრომი (მათ შორის მონოგრაფიები და
მხოლოდ საქართველოს უკეთესი მერმი- სახელმძღვანელოები), ასევე ავტორია
სისათვის დაუღალავი ბრძოლაა. 300-ზე მეტი პუბლიცისტური წერილის.
ეგრერიგად, პოლიტიკურად აჭრელე- მისი ხელმძღვანელობით დაცულია 20-
ბულ დღევანდელ საქართველოში, ე.წ. მდე სადოქტორო დისერტაცია.
„ეროვნულ თავდადებას”, სხვა ელფერი ხაზი უნდა გაესვას ერთ უმნიშვ-
დაჰკრავს, – ხშირად მოჩვენებითი და, ნელოვანეს ფაქტსაც, – ბატონი ტარი-
განსაკუთრებით, პოპულისტური, თუმ- იგი ინიშნება ქალაქ ბათუმის პრეფექ- ციებს: აჭარაში,სამცხე-ჯავახეთში, სვა- ელის მარადიული სატკივარი და მო-
ცა ბატონ ტარიელის მამულისათვის ტად; როგორც საქართველოს უზენაესი ნეთში, ლეჩხუმში, სამეგრელოში, ხევ- უშუშებელი იარა ჩვენი თურქეთელი და
თავდადება, სიტყვითაც და საქმითაც, საბჭოს დეპუტატმა, ეროვნული მთავ- სურეთში, იმერხევში, ტაოში; 1995 წლი- ფერეიდნელი ძმების ბედზე ზრუნვაა.
მართალ და ჭეშმარიტ პატრიოტობაში რობის აქტიურმა წევრმა, 1991 წლის 9 დან ორგანიზატორია დიალექტოლოგ- განსაკუთრებული პატივი კი მასთან ურ-
გამოიხატება. აპრილს, ხელი მოაწერა საქართველოს თა, ეთნოლოგთა და ფოლკლორისტთა თიერთობა და თანამშრომლობაა, ჩვენი
როდესაც ბატონმა ტარიელმა პო- დამოუკიდებლობის აღდგენის აქტს. ყოველწლიური საერთაშორისო სიმპო- გაზეთის ფურცლებზე გამოქვეყნებუ-
ლიტიკაში პირველი ნაბიჯი შედგა, მას, იგი ანტიეროვნული ძალების შეიარა- ზიუმისა – „ქუთაისური საუბრები”; მისი ლი მისი თითოეული წერილის პწკარედი
დღემდე, ერთი მისხალი გაბრუდებული ღებული სახელმწიფო გადატრიალების რედაქტორობით გამოდის სამეცნიერო ხომ მნიშვნერლოვნად ამაღლებს „ლიტე-
ნაბიჯიც არ გადაუდგამს. მისი მთელი შემდეგ სისტემატიურად განიცდიდა პო- ჟურნალი „ქართველური მემკვიდრე- რატურული მესხეთის“ ავტორიტეტს.
შეგნებული ცხოვრება, ხშირად, მისთ- ლიტიკურ დევნას. დღემდე კანონიერი ობა”. სხვადასხვა წლებში გამოსცემდა ბატონო ტარიელ, ჩვენო ერთგულო
ვის, სიცოცხლის დიდ რისკთანაც კი იყო ხელისუფლების ლეგიტიმურობის შე- საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ გაზეთ მეგობარო და დიდო ადამიანო! გაზეთ
დაკავშირებული. ნარჩუნების მიზნით კი უარი აქვს ნათქ- „ქუჯს”, სამეცნიერო-პოპულარულ გა- „ლიტერატურული მესხეთის“ რედაქცია,
ვიზუალურადაც რომ გადავხედოთ ვამი სადეპუტატო პენსიაზე. ზეთს – „ქართული!”. ქ.ქუთაისში და- მთელ თავის შემოქმედებით კოლექტივ-
მეცნიერის მდიდარ ბიოგრაფიას, ნათე- ბატონი ტარიელი სხვადასხვა წლებ- აფუძნა „საქართველოს სახელმწიფო თან და მრავალათასიან მკითხველებთან
ლი წარმოდგენა გვექნება, რაოდენ დიდი ში მუშაობდა: საქართველოს მეცნიერე- ენის საბჭო”; თანამოაზრეებთან ერ- ერთად, სულითა და გულით გილოცავთ
ადამიანია იგი. ივ. ჯავახიშვილის სახე- ბათა აკადემიის არნოლდ ჩიქობავას თად – სამეცნიერო-საგანმანათლებლო ღირსეულ იუბილეს – 60 წლისთავს!
ლობის თსუ-ის ფილოლოგიის ფაკულ- სახელობის ენათმეცნიერების ინსტი- ცენტრი – „ქართველთა (ქართველური) თქვენისთანა დაუღალავი, ჭაბუკური
ტეტის კურსდამთავრებულმა მართლაც ტუტში მეცნიერ-თანამშრომლად; თსუ- ენა და კულტურა საზღვრებს გარე- შემართების მებრძოლი ადამიანისათვის
საინტერესო სამეცნიერო, შემოქმედე- ის ახალციხის ფილიალში – ქართული შე”; „იბერიულ-კავკასიური საერთაშო- ის დიდი და, ალბათ, წინააღმდეგობებით
ბითი და პოლიტიკური ცხოვრების გზა ენის კათედრის გამგედ. აკაკი წერეთ- რისო სამეცნიერო-სასწავლო ცენტრი”; აღსავსე გზა, რომელიც გასავლელი
განვლო. ლის სახელობის ქუთაისის სახელმწი- „საქართველოს სამეურვეო საბჭოების გაქვთ ჩვენი მრავალტანჯული სამშობ-
ფილოლოგიის მეცნიერებათა დოქ- ფო უნივერსიტეტთან არსებული ქარ- ასოციაცია“ და მრავალი სხვა, რომელთა ლოს საკეთილდღეოდ, გვჯერა, კიდევ
ტორი, პროფესორი ტარიელ ფუტკარა- თველური დიალექტოლოგიის სამეც- ჩამოთვლა შორს წაგვიყვანს. მრავალი ახალ-ახალი წარმატებების
ძე, ახალგაზრდული ასაკიდანვე, აქტი- ნიერო-კვლევითი ინსტიტუტის დირექ- 2011 წლიდან საქართველოს საპატ- მომტანი იქნება!
ურად იყო ჩართული ეროვნულ მოძრა- ტორად. სხვადასხვა დროს ხელმძღვა- რიარქოს წმ. ანდრია პირველწოდებულის
ობაში, – საქართველოს დამოუკიდებ- ნელობდა დიალექტოლოგიურ ექსპედი- სახელობის ქართული უნივერსიტეტის გაზეთ „ლიტერატურული მესხეთის”
ლობის მოპოვების შემდეგ ქართველოლოგიის ცენტრის ხელმძღვა- რედაქციის სახელით,
ნელი და ამავე უნივერსიტეტის სრული ავთანდილ ბერიძე
ფოლკლორი
ავი დედაკაცი
ერთ კაცს ცოლი ჰყავდა. ამწა- წავიდეთ, ამოვიღოთო, – უთხრა გაიძახის და არ უჯერებს ქმარს. ქალმა დაიწყო მიწის ქექ- წავიდა სახში და იყო თავის შვი-
რებდა ეს ქალი ამ კაცსა. ეს კაცი კაცმა. კაცს უხარია, რო ცოლი ეხვეწე- ვა. კაცი წავიდა და ერთი დიდი ლებთან. აღარავინ არ ეჩხუბებო-
ფიქრობდა, როგორ მოეშორებინა ქალს ძაან გაუხარდა და დაიწ- ბა, – მე ჩამიშვიო, მაგრამ უარს ბადიმი1 მაიტანა ორმოსთან, ჩა- და და არ ამწარებდა.
ცოლი თავიდან, მაგრამ ვერაფე- ყეს მზადება. კაცმა ბაწარი იშოვა კი ეუბნება, რო უფრო მაანდო- ხედა ცოლს, დრო იხელთა და ეს ერთხელ მოუნდა კაცს ცოლის
რი მოეგონებინა. ერთხელ ცოლს და წავიდნენ. მოს და ჩაუშვას. ქალმა რო აღარ ბადიმი ზედ დააგდო. ქალი ქვეშ ნახვა და წავიდა ტყეში იმის სანა-
უთხრა: გზაში ეჩხუბება ეს ქალი, გინ- მაასვენა, ჩაუშვა. ქალმა ორმოდან მააყოლა ისე, რო ვეღარ ამოვა, ხავად. მივიდა ორმოსთან და ჩას-
– ერთ საიდუმლოს გეტყვი და და თუ არა, მე უნდა ჩავიდე ორმო- ამოსძახა: რაც არ უნდა ქნას. ძახა:
არავინ არ უნდა იცოდესო. შიო. – კაცო, ორმო მიწით არის და- კაცმა რაკი ეს საქმე გააკეთა, – ცოლო, როგორა ხარო?
– რა არის ეგეთიო? კაცი ეუბნევა. ფარულიო! – ქალს ხმა არ ამოუღია. ორ-
– ტყეში, მუხასთან რო ორმოა, – შენ ვერ მაახერხებ ოქროს – მიწა უნდა გადაქექო და ქვეშ 1 ბადიმი – ქვა, რომელსაც ორ-
იმაში ძაან ბევრი ოქრო ყოფილა, ამოღებასო. ქალი მაინც თავისას არი ოქროო, – ჩასზახა ქმარმა. მოს ახურავენ;. გაგრძელება გვ.23
ზიანა და აღაშფოთა ქართველობა თამარისად-

ვაჟა სამსონიძე მი ესოდენ უკეთური გამოხდომებით, ერთ-ერთ
`Tamars
ასე იწყებს დიდი შოთა რუსთაველი „სამგ- ტელეგადაცემაში განუცხადებია, რომ, თურმე,
ზის სანატრელი” და „შვიდმნათობიერი” თა- ბოდიშის მოხდას აპირებდა, საზოგადოების წი-
მარის ქება-დიდებას თავის უკვდავ „ვეფხისტ- ნაშე, მაგრამ, „მეგობრებმა”, ხელი ააღებინეს ამ
ყაოსანში” (ნესტანი თამარია, რომლის სახელი განზრახვაზე. ესე იგი, რა გამოდის? გამოდის
ქვემორე /ე.წ. პოემაში/ უთქვამს, უქია”). იქიდან ის, რომ მარტო ლაშა ბუღაძე არ ყოფილა გამო-
ნაკლისი, რომ მისი „მეგობრებიც”, ალმაცერად
vaqebdeT
მოყოლებული, ვინ მოთვლის, რამდენი ლექსი,
ლეგენდა, პოემა, მოთხრობა, რომანი დაიწერა უყურებენ „სამგზის სანატრელსა” და „შვიდმნა-
მეფეთა მეფისა და დედოფლის მისამართით. თობიერ” თამარს.
თამარი, როგორც სიბრძნისა და სილამაზის გან- უფრო „შორს წავიდა”, ამ მხრივ, ვინ-
სახიერება, არაერთხელ ქცეულა ოცნების და წე- მე ანი (ანანია) გაჩეჩილაძე, რომელსაც და-
რის მუზად უცხოელებისთვისაც. სამწუხაროდ, უარსებია საწარმო თუ კომპანია „აიისა” (აი
ისა? რომელი?). ეს საწარმო-კომპანია უშ-
mefesa.. ~
არიან ისეთი გულღრძო, უმადური „კალმოსნე-
ბიც”, რომლებიც მრუდე სარკეში იყურებიან და ვებს პრეზერვატივებს (ესღა აკლდა ჩვენს
თავიანთი მახინჯი წარმოდგენებით გულს ურე- „გაბერწებულ”-გამეჩხერებულ ქვეყანას!) თამარ
ვენ ადამიანებს. მეფის, „ქართვლის დედის”, დავით აღმაშენებ-
ჯერ კიდევ კომუნისტების დროს (სტალინის ლის „ძლევაი საკვირველის” გამოსახულებით.
გარდაცვალების შემდეგ) რუსულმა ჟურნალმა ჯერ ერთი, ანანიასთანა ახალგაზრდა, ლამაზი
„კროკოდილმა” დაბეჭდა ცილისმწამებლური და გოგოს ლექსიკონში სიტყვა „პრეზერვატივი”
შეურაცხმყოფელი წერილი თამარ მეფეზე, რის არც უნდა არსებობდეს, მეორეც – რას ერჩის
გამოც, რა თქმა უნდა, პასუხი არავის უგია. რას თამარს, „ქართვლის დედას”, დავით აღმაშე-
იზამ, „კროკოდილი” სხვისი ჟურნალია და რო- ნებელს, სხვა ვერაფერი მოიგონა?! ანი გაჩე-
გორც უნდა, ისეთ პასკვილს გამოაცხობს, მაგ- ჩილაძე თავს იმით იმართლებს, რომ ხსენებუ-
რამ როცა შენიანი, შენი სისხლ-ხორცი უარესს ლი ადამიანები, სასულიერო პირები მაშინ კი
გიშვრება, ესაა უბედურება. ამ ხალხს, რატომ- არ იყვნენ, არამედ მონარქები გახლდნენ და
ღაც, ავიწყდება ჭკვიანი კაცის ნათქვამი: „თუ მერე შერაცხეს ქართველებმა წმინდანებადო.
შენ საკუთარ ჯამში ჩააფურთხებ, სხვა სულაც ეს ვერაფერი შეღავათია, უბრალოდ, არ უნდა
შიგ ჩაგ... მსო”, სწორედ ასე დაემართა ნიჭიერ, ჰკადრო შენს დიდ წინაპრებს უკადრებელი. მე
ახალგაზრდა მწერალს, „საბას” ლიტერატურუ- უკეთეს ვარიანტს შევთავაზებდი ახალგაზრდა
ლი პრემიის სამგზის ლაურეატს, ლაშა ბუღაძეს. ქალბატონს: მიახატოს პრეზერვატივებს თავი-
გაზეთ „ასავალ-დასავალის” ერთ-ერთ ნო- შეურაცხყოფა არ უნდა მიეყენებინა დიდებული ხესიმაგრეების, ხიდების, არხების, წყაროების სი მშვენიერი სახე-სხეული და შეუძლია დარწ-
მერში წავიკითხე ბატონი ლაშას რომანის („პირ- მანდილოსნისათვის, რომელიც სალოცავ ხატად აშენებას? მუნებული იყოს, რომ ასეთი „ნაწარმი” უფრო
ველი რუსი”) ის მონაკვეთი, სადაც აღწერილია ჰყავთ მიჩნეული ქართველებს. განა შემთხვევითია ისიც, რომ ტაო-კლარ- ხალისიანად იქნებოდა შეძენილ-გამოყენებული
თამარისა და გიორგი რუსის „პირველი ღამე”. განა შეიძლება უდიერად იხსენიებდე ხელმ- ჯეთ-შავშეთში ქართველებს დღესაც „ცოცხ- „საჭიროების შემთხვევაში”...
ავტორი ისე „დეტალურად” და „დამაჯერებლად” წიფე-ქალს, რომელმაც კიდევ უფრო გასწია-გა- ლად” ახსოვთ პირმშვენიერი თამარი, რომელ- ასე რომ, დაანებეთ თავი დიდ მეფეს და სხვა
წერს მომხდარის შესახებ, გეგონება, თვითონაც აკიდეგანა დავით აღმაშენებლის ხმლით შეკრუ- საც „ლამაზთან” ერთად „დილბარსაც” (მომხიბ- წმინდანებს, თუ კარგის თქმას ვერ ახერხებთ,
იქ იყო და საკუთარი თვალით იხილა ყოველივე. ლი საქართველო „ნიკოფსიიდან დარუბანდამ- ვლელს) ეძახიან; ნურც ცუდს იტყვით მათზე. ისინი, თქვენი კო-
ლ.ბუღაძე სიტყვებს არ იშურებს თამარის ფი- დე”! დაბოლოს. რუსთაველი რომ აღარ შევაწუ- მენტარების გარეშეც უქრობ ვარსკვლავებად
ზიკურ „ნაკლოვანებებზეც” და მას „უკანალ- როგორ შეიძლება აუგი თქვა შენი ქვეყნის ხოთ, ლაშა ბუღაძეს უფრო უნდა დავუჯეროთ ბრწყინავენ ღვთისმშობლის წილხვედრილი სა
ჩავარდნილს”, „სახეღინღლიანსა” და „ქაჩალს” ბრწყინვალე დედოფალზე, რომლის მხედრობამ თუ დიდ ვაჟას, რომელიც თამარისადმი მიძღვ- ქართველოს ცაზე!...
უწოდებს. საინტერესოა, საიდან იღებს ავტორი საარაკო გამარჯვება მოიპოვა შამქორისა და ბა- ნილ ლექსს ასეთი სათაყვანებელი სიტყვებით
ცნობებს იმ ავადსახსენებელი „პირველი ღამი- სიანის ომებში და შორს გაიტანა საქართველოს ამთავრებს: რედაქციისაგან: თუმცა დიდი დრო გა-
სა” და თამარის „ფიზიკურ ნაკლოვანებათა” შე- სახელი; „მფარველად გვექმენ ქართველთა, ვიდა ამ მკრეხელური ამბებიდან, რაც უკადრე-
სახებ? თამარის ისტორიკოსებთან მსგავსი რამ როგორ შეიძლება აბიაბრუებდე და არად ჩვენო ლამაზო დედაო!” ბელზე უკადრებელი იკადრეს და კადრულობენ
არაფერი წერია, თორემ ლ. ბუღაძე, ალბათ, ვერ მიიჩნევდე მშვენიერ ხელმწიფე-ქალს, რომე- ლაშა ბუღაძეს, თურმე, ისეთი ავტორებიც კიდევ ჩვენი ე.წ. დღევანდელი „ძალად ცნობადი”
იქნებოდა პირველმთქმელი იმ სიბინძურისა. ლიც „ვეფხისტყაოსნის” შექმნის პირველწყარო სცოდნია, „ვინც საპირფარეშოში არა თუ კით- სახეები, მაგრამ ისიც კარგად უნდა ახსოვდეთ:
ეტყობა, მისი ეს მონაჩმახი, მისივე მოგონილია. გახლდათ და რომელსაც უძღვნა რუსთაველმა ხულობენ, არამედ წერენ კიდეც”. ეტყობა, ამ – ასეთი უმსგავსო საქციელით შეუძლიათ ერთ-
მართალიც რომ იყოს იგი თავის „აღწერაში”, სიყვარულისა და მეგობრობის ეს საგალობელი! სიტყვების მთქმელმაც საპირფარეშოში დაწერა ჯერადად საზოგადოების ყურადღების მიქცევა,
მაშინაც არ უნდა მიეშვა თავისი აღვირახსნილი როგორ შეიძლება ცრუობდე და ცუდს წერ- „პირველი რუსი” და ამიტომაც ყარს იგი შორი- მაგრამ თავიანთი ნაცოდვილარებით გადავსე-
ფანტაზიის სათავე თამარის განსაქიქებლად, – დე იმ დიდებულ ქალბატონზე, რომლის სახელ- დანვე... ბულ სანაგვე ყუთებს, ბოლოს, სადაც ცლიან,
საც მიაკუთვნებენ ქართული ეკლესიების, ცი- ლაშა ბუღაძემ, რომელმაც ძალიან გააღი- არც ის უნდა დაივიწყონ!

ერეკლე მეორის სამხედრო ხელოვნება ასპინძის ბრძოლაში
გმირები. ხოლო ამ ბრძოლის სარდალი - მეფე
დასაწყისი გვ. 1,4,5 ერეკლე II ქართველი ხალხის ერთ-ერთ საყ-
ერეკლემ ამ წარმატებას რით მიაღწია? თუ ვარელი გმირი გახდა. ასპინძის ბრძოლის
ბრძოლის დინამიკის აღწერის თეორიას სამხედრო ოპერაციაში მთელი სისრულით
მივმართავთ, ძალთა თანაფარდობას განა- გამოვლინდა სამხედრო ხელოვნების უმთავ-
პირობებს ორი ფაქტორი: რიცხოვნობა (რა- რესი პრინციპები:
ოდენობითი მხარე) და თვისობრივი მხარე. – ძალთა არათანაბარი განაწილება;
თვისობრივ მხარეს თავის მხრივ განაპირო- – ადგილმდებარეობის ეფექტური გამო-
ბებენ ბევრი ფაქტორები, მებრძოლის ინდი- ყენება;
ვიდუალური მომზადების დონე, შეიარაღება, – შეტევის მიმართილების შერჩევა;
მოულოდნელობა, რელიეფი, ამინდი და სხვა. – მოულოდნელობის ფაქტორზე დაყრდ-
ერეკლემ გონივრულად გამოიყენა თვისობ- ნობით მცირე ძალებით მრავალრიცხვოვანი
რივი მხარე, ხოლო კულმინაციური ბრძოლა მოწინააღმდეგის განადგურება.
იყო მხედართმთავრული ნიჭის უბადლო გა- ამრიგად, ასპინძის ბრძოლით კიდევ
მოვლინება. ერთი ფურცელი ჩაიწერა საქართველოს
ერთის მხრივ, მან შესანიშნავად განალაგა სამხედრო ხელოვნების ისტორიაში. იგი
თავისი ძალები, ხოლო მოწინააღმდეგე შეიტ- უნდა განვიხილოთ როგორც ერთი მთლი-
ყუა ისეთ პირობებში, სადაც მას მოქმედების ანი საბრძოლო ოპერაცია, რომელიც შედ-
არავითარი შანსი არ დაუტოვა. ამით მან თა- გებოდა აწყურის, საყუნეთი-ტყემლანას და
ვისი ჯარის თვისობრივი მხარე გააუმჯობესა, ასპინძის ბრძოლის დასკვნითი ეტაპისაგან.
ხოლო მოწინააღმდეგის უკიდურესად დაბალ ასპინძაში გადამწყვეტ შერკინებამდე გა-
ნიშნულზე დაიყვანა. რაც შეეხება მოწინააღ- მართულმა ბრძოლებმა არა მარტო საგრძ-
მდეგის რაოდენობრივ მხარეს, როგორც ნობი დანაკლისი მიაყენა მოწინააღმდეგეს,
ცნობილია მის წინააღმდეგ ერთი საშუალება შემადგენელი ელემენტები: ადგილმდე- – საბრძოლო მოქმედებათა წარმართვა არამედ ქართველებს დიდი ფსიქოლოგიური
არსებობს – მოწინააღმდეგე როგორმე უნდა ბარეობის სწორი შერჩევა და ვითარების მანევრის გამოყენებით; უპირატესობა შესძინა. ასპინძის ველზე
დაანაწევრო) აქ მან ბრწყინვალე ხერხი მო- დროული შეფასება; მოწინააღმდეგის შე- – ადგილმდებარეობის გონივრული შერ- ხელსაყრელ პოზიციებზე ქართველთა ჯა-
იფიქრა, ხიდის დანგრევით მტერს მოუსპო ჩერება და დანაკარგის მიყენება; კონტ- ჩევა; რის სწორად განლაგებამ, კარგად მოფიქრე-
საშუალება მტკვრის მარცხენა მხარეს დარ- რიერიშზე დროული გადასვლა; მოწინააღ- – ჯარების მოხერხებული განლაგება და ბული გეგმით ბრძოლის წარმართვამ, სარდ-
ჩენილი ძალები საჭირო დროს ჩაერთო ბრძო- მდეგის ძალების ბლოკირებით შექმნილი ურთიერთქმედება; ლებისა და ცალკეული რაზმების მეთაურ-
ლაში. აღნიშნულმა ფაქტმა მოწინააღმდეგის უპირატესობის განვითარება; მოწინააღმ- – მოწინააღმდეგის მიერ ბრძოლის ველ- თა მამაცურმა და უნარიანმა მოქმედებამ,
ფსიქოლოგიური დაძაბუნება განაპირობა, დეგის ძალების განადგურება. მოცემულ ზე მაშველი ძალების მიღებისა და მანევრის მეფის გმირობამ, ქართველთა გამარჯვება
რაც მათ მიერ წინააღმდეგობის გაწევის სურ- ბრძოლაში ასევე გამოვლინდა შეტევითი ჩატარების შესაძლებლობის აღკვეთა სა- განაპირობა. აღნიშნული ბრძოლა თვალსა-
ვილზე აისახა. ოპერაციის მახასიათებლებიც: მთავარი დაზვერვო და დივერსიული მოქმედებების ჩინო მაგალითია სამშობლოსათვის თავგან-
თუ სტრატეგიის ერთ-ერთი ძირითადი დარტყმის მიმართულების სწორად შერჩე- გზით; წირული ბრძოლისა, რომელმაც გარკვეული
დებულებაა მოქმედება ვითარების მიხედ- ვა; მოულოდნელი თავდასხმა და ინიციატი- – კონტრიერიშის განხორციელება ადგი- წვლილი შეიტანა თვითმყოფადობის შენარ-
ვით, ხოლო ამ აზრს ტაქტიკის გონივრული ვის ხელში ჩაგდება; სისწრაფე, მობილურო- ლის, დროისა და მიზნის მიხედვით.
ჩუნებაში.
გამოყენება განამტკიცებს, მაშინ, შეიძ- ბა და გამბედაობა. მოწინააღმდეგის შეცდომის გონივრულმა
ლება ითქვას, რომ ამ ბრძოლაში ერეკლე ასპინძის ბრძოლაში გამოყენებულ იქნა გამოყენებამ, მისი ფსიქოლოგიური გარემოს
ისეთი ტაქტიკური ელემენტები, რომლებიც უარყოფითად შეცვლამ, რომელიც ანალიზშია დავით მაღლაკელიძე,
II-მ სავსებით დაიცვა ეს დებულება, რაც პოლკოვნიკი, საქართველოს თავდაცვის
სარდლის მიერ სამხედრო საქმის კარგად დღესაც არ კარგავენ აქტუალობასა და მნიშვ- მოცემული, ბრძოლის ველზე მტრის სრული
ნელობას თანამედროვე საბრძოლო მოქმედე- განადგურება განაპირობა. ქართველმა ხალხ- ძალების გენერალური შტაბი,
ცოდნაზე მეტყველებს. მან გონივრულად ისტორიის დოქტორი
გამოიყენა თავდაცვისა და კონტრიერიშის ბების საწარმოებლად. ესენია: მა დიდების შარავანდედით შემოსა ასპინძის
ხორველას ამბავს მოგიყვები, მესამედი შენ დაგრჩესა, შვიდი დღეღამე იარეს, ყველა ცუდათ დამარხესა. სულ თხებივით გათვალესა.
შიგ დავატან გამჩენელსა, წადი, დედავ და მიბძანდი, კვდარსა ფეხი არ ექცესა, დედაი წაგიწყდათ, ქეთხუდავ, გეორქ აღა ასე ამობს:
სამი ბერი ერთად ზისა, შენი ნება აღსრულდესა. ქალაქს წიგნი მიეწერათ, ასრე გირჩევნიათ ესა, სარდაფში ჩავჯდები დღესა,
ერთად პური გასტეხესა. დალოცა ქრისტე ღმერთმა, მანდაც მოვალთ 22-სა დღესა. ზეიდამ წიხლი დააჭირეს, სამი თვის სარჩოს ჩავიტან –
წავიდნენ და მოახსენეს გვერდთ დაისხამს მოწაფეთა, სომხითზე შემოიარეს კიდევ ნიშნი მოუგესა. ნუშსა, ქიშმიშსა და ფლავსა.
თავიანთსა გამჩენელსა, – წავახდინო, როგორა ვქნა, ფეხი ფეხთა ააკრესა, ცოცხალს თქვენ გვაწვალებდით, მაგრა დავკეტამ კარებსა,
ხალხი სულ გაურჯულოვდა, როგორ მირჩევ, დღეს ამასა? ოთხშაბათი არაფერი, ახლა ჩვენ გაწვალებთ დღესა, შიგნიდან დავადებ ძელსა,
ლამის ყველა გათათრდესა. ქარი მივცე, არ იქნება, ხუთშაბათი გათენდესა. კადრებენ მედროშეები – გეორქაი ხორველასა ჭკუით
ნათლიობა აღარ არის, ვაი თუ გადაყაროს კლდესა, ქალაქს მოვიდა ხორველა ჩვენც კარგათ შევკაზმავთ ცხენსა. როგორ აჯობებსა.
არ ინდობენ ერთმანეთსა, ცეცხლი მივსცე, არ იქნება, დამდეგ მარიობის თვესა. ამისთანა ნაშოვარი
და რომ ძმასთან ვეღარ მივა, ვაი თუ ყველა დაიწვესა. თათრის მოედანზე დადგნენ, არ უნახავს პაპა ჩვენსა, იმ ღამეს რომ მოესიზმრნენ
ვიღა იტყვის მეზობელსა. წყალი მივცე, არ იქნება, ბარგი სულ იქ დაყარესა. თუ რომ ჩვენც დავიხოცებით დაბლა წვერი დაუშვესა,
ამიერით გაეგონა ვაი თუ მართალნი დაირჩვესა, სამწილათ დადგა ხორველა, ჩვენ გავიტანთ ერთმანეთსა. თათრული სახით ეჩვენენ,
ხორციელად ღვთისმშობელსა, შიშის ქარი მოუვლინო, სამი ანგარიში ქნესა, ზოგიერთი ვაჟი კაცი სად იმალები გეორქ აღა,
აღარ დადგა ხორციელად, მოსვლის უმალ სული ძვრესა. ერთსა ერგო განჯის კარი, შეიყრიდა ყურთ მაჯებსა, შენი წიგნი ჩვენსა ძემსა,
სულიერათ გაფრინდესა. ცხარ-ცხარი, იასაული აბანოსთან შეუკრესა. ჩვენისთანა არსად არი, სულ ჩვენის ხელით ვაკეთებთ
იქ მივიდა ტირილითა, ყველა მაშინ გამგზავრდესა, ერთსა ერგო ავლაბარი, ფალავანი დამარქვესა. კლიტესა და გასაღებსა.
ასრე უთხრა ქრისტე-ღმერთსა, უწინ რუსეთს გააჩინეს, ხიდის ყური ჩაიბესა, წამოყარა ხორველამა, თუ რომ შენ დაიმალები,
შვილო, ძეო, რას მიპირობ, ბევრი ხალხი დახოცესა. ერთსა ერგო ქაშოეთი, ბიჭო, გამარჯობა წელსა, ჩამოვყვებით სინათლესა,
მაგ გულს შენ ვინ ჩაგიდებსა. სანამ როტა ჯარში შეუშვეს ხევისპირი გაუბესა. შენ საქმე არ მოგეშვება, იქიდამა ჩამოვძვრებით
შენ რო ხალხი გამიწყვიტო, ბღავანი არ გაუშვესა, სამკუთხით შემოფარგლეს, უნდა დამეჭიდო დღესა. საცა ვნახამთ მთვარე, მზესა.
ვიღა მეტყვის დედაშენსა, ნიკოლოზ ხელმწიფე I {?} კარში არვინ გაუშვესა, ერთ ხელს კისერში წაავლებს, იმ ღამეს ხომ არაფერი,
ან სანთელს ვიღა დამინთებს, თვალიდამა ყრიდა ცრემლსა. ერთ დღეს ცხრაათასი მოკლეს, ერთ ღლიაში გაუგდებსა, მეორე დღე გათენდესა,
ვინ მომიტანს ზედაშესა. იქ ჩავიდა ხორველაი,
– დედავ, თუ შენი ჭკუითა გა-
იგონებ
სამართალი გასწყვეტამსა,
მაგათ მოძღვარი არა სწამთ,
ხორველას ამბავი ფიცხლავ თავი დაუკრესა.
გევორქ აღა მამისაგან
ფეხზე ვეღარ წამოდგესა,
ეს რა საქმე მომივიდა,
არ ინდობენ ერთმანეთსა. (გადათარგმნილი) ვაი, დედიჩემის ღმერთსა.
ბიჭი ბიჭსა აღარ ზოგავს, მაგრამ ეს ჩემი ქარვასლა
ვიღა იტყვის გოგოებსა, ნეტაი ვის უნდა დარჩესა,
მაგათი გულისათვისა პატრები იქ დაიბარა, – ანგარიში ვერა ქნესა. ერთი ისეთი მოგვერდი ჰკრა სანამ ჩემი საწოლია,
თავი მივე სატანჯველსა. დამიძახეთ ექიმებსა, თათრის მოედანზედა დღი სავალზედ გარდააგდებსა. ვერავინ ვერ წამართმევსა.
ურიებმა დამიჭირეს, საუკუნოთ გავაკეთებ, ჭერეხივით ჩაყარესა, შიშით კვნესის, მწარეთ არწყევს, თუ ჩემი სინსილა გაწყდეს,
მაგრა ხელი შემიკრესა, ვინც სატკივარს გაიგებსა. სომხები იძახიან: ხრიალებს და სულსა ლევსა, ეჩმიაძინსა დარჩესა,
ერთ გოლგოთზე ამიყვანეს, ბევრი გასჭრეს მუცელზედა, თუ არის გნაცე, გნაცე, გნაცელო. ქალაქში უსტაბაშებმა ეს ანდერძი კი დაცალდა
დიდი ძელი ამართესა. მისი გულ-ღვიძლი ნახესა, იმისთანა სატკივარი ერთი ანგარიში ქნესა. ამას წიგნათ დააგდებსა.
– ბატონო, ღვთისა რისხვასა, არ უნახავს მამაჩვენსა, წავიდნენ და მოახსენეს მას უკან სული ამოხდა
მისაკრავათ წამიყვანეს, წამალს ვერვინ დაადებსა. უსტაბაშები შეიყარნეს, მემრე მთავარმართებელსა, იმ ზეცაში გაფრინდესა,
ბატონო, ჩვენის ცოდვითა
შესამოსი გამხადესა, სანამ ქალაქს მოვიდოდნენ, ყველამ ერთი პირი ქნესა. ჩუცხ მალამი სოლომან
ღვთის მშობელი ასტირდესა.
შენი ქრისტე მიიყვანეს, რაზბონიკებსა დარჩესა.
წამოდგა, თავის ფეხითა
ზედ იმ ძელზე დამაკრესა. ღვთის საყდარში შევიდესა, პანჩცარა უკან მისდემდა,
ხელი და ფეხი გამიკრეს, რომ შეხედა ხვთის მშობელმა, განა თუ გულს გაიტეხსა,
შიგ ლურსმნები ჩამირჭესა, გაწუწული დაუხვდესა. სარდაფის კარი გაიღო,
აქეთ-იქით ურიანი – მემრე მთავარმართებელი სანამ ჩუმათ მივიდესა.
წინ პილატე დამიდგესა. იმ საქმეზე გაჰკვირდესა, თუ რომ სამი დღის მკვდარია,
ხმელი შოლტი მოიტანეს, ფიცხლავ წყალი დაიბარა, საშინელათ აყროლდესა,
თავყვრიმალი ამინთესა, პირი მითი დაბანესა. იმტენი სარჩოს პატრონი
ძმარი და ნაღველა მოქონდათ,– ყარაული დააყენა სამი მუშით დამარხესა.
შენს მეუფეს ის ასვესა. თქვა, რომ მართალია ესა, დღესაც ეძებს იმას შვილი
მეორე დღეს რომ შეხედა,
გვერდში მახვილი მიგმირეს, თავის მამის მასწავლელსა, –
ღვაპისაგან დაუხვდესა.
ქრისტეს სისხლი დაღვარესა, საუკუნოთ გავაკეთებ,
მაშინ ემთხვია ღვთის მშობელსა,
გვერდიდამ სისხლი მადინეს, რა დიდებით მიიღესა, ვინც მასწავლის მამაჩემსა:
თავს ეკალი დამადესა. მართებელი დასტურს აძლევს, ოქრო ოქროს შეუწონამ,
თეთრი ტილო მოიტანეს დიდებსა და გასაზრდელსა. მანათები მანათებსა,
ტანზე სუდრათ ჩამაცვესა. მე დასტური გამიცია, მარგალიტის მინას მივცემ,
დედავ, როგორ მეხვეწები იქ ხორველა დაარქვესა, სირცხვილი არის ჩვენთვისა, სულ აიყარენით დღესა, დოვლათი არ დააკლდესა.
მე, ამ საქმის მომქმედელსა. რუსეთიდან წამოვიდნენ, კარზედ კვდარი აყროლდესა, ერთ დღეს გაცივდა ქალაქი,
კიდევ გატეხა ვერ მივე ჩაჩანზე გადმოიარესა. დაიჭირეს იმერლები, შიგნით ძაღლი აღარ ჰყეფსა. ჩაიწერა ნიკო ასათიანმა,
დიდებსა და გასაზრდელსა. ხიდზე გამოვიდნენ თავრიზს კვდრები იმათ გაზიდესა. შენ ხორველასა უყურე, 4-8 აპრილი, 1930 წ;
ღვთისმშობელი ეხვეწება, და მტვერი დაადინესა, სულ აქეთ-იქით ხევები როგორ ჭკუით დაბძანდესა, სამცხე-ჯავახეთის სახელმწიფო
ევედრება თავის ძესა, – ერევანში რო მივიდნენ, საფლავებით აავსესა, ბაზრის ქუჩაში დაუხვდნენ მუზეუმის ფაა . 3100
ორი წილი მაპატიე, სულ მატყლივით დააგესა. აქეთ-იქით გაიტანეს,
ავი დედაკაცი
დასაწყისი გვ. 21 წავიდა ეს წყეული ერთ სა- ჩინა. ისე კარგათ გახდა ეს გოგო, დილის პირას არი მისული. ლია, წავალ და ისევ მოგიყვან და
ხემწიფოში და ამ ხემწიფეს ქალს ისე კარგათ, რო ვეღარავინ ვერა ხემწიფის ყურამდე მივიდა ამ- ვაი შენ დღესაო.
მოდან წყეულმა ამოსძახა:
2
ჩაუჯდა ჯანში. ეს ქალი შეწუხდა. ცნობდა. ბავი: ამამავალ ადგილას ერთი კა- – არაო, – უთხრა წყეულმა, –
– კაცოო, ოღონდ ამ დედაკა-
დაახვიეს ექიმები, მაგრამ არა- ქალმა უთხრა მამას: ცია, ყველაფერს არჩენსო. შენი ცოლის ახლო ყოლას, ისევ ის
ცისაგან გამანთავისუფლე და შენ
ფერმა არ უშველა. – მამი, ამ კაცმა რაკი ესეთი აფრინა ხემწიფემ კაცები და იმ მირჩევნია, შენ გამდიდრდეო.
წონა ოქროს გაშოვნინებო.
ბოლოს უთხრეს ხელმწიფეს: დიდი საქმე გაგვიკეთა, მოდი თა- დღესვე თავის სახში მააყვავინა ეს ეგრე აშოვნინა კაცს ბევრი
გაუხარდა კაცს. იფიქრა, გავ-
– ამამავალ ადგილზე ერთი კა- ვისი წონა ოქრო მივცეთო. კაცი. ოქრო თავისმა ავმა ცოლმა. აქ
მდიდრდებიო და ამოუშვა ორმო-
ცია, წამლობა იცისო. მართლა მისცა ხემწიფემ თა- კაცი ისევე მაიქცა, როგორც თავდება ეს ბილა.4
დან თავისი ცოლი.
გაგზავნა ხემწიფემ კაცი ამ კა- ვისი წონა ოქრო ამ კაცს. უწინ და ხელის ერთი დადებით
წყეულმა უთხრა:
ცის საპოვნელად და უთხრა: როგორც კი ეს კაცი წამოვიდა ფეხზე დააყენა ქალი. მთქმელი სონა ზედგინიძე,
– წადი შენ სახში და ელოდე
– სანამ არ იპოვნით, უკან არ ხემწიფის სახლიდან, დაედევნა ხემწიფემ კაცს თავისი წონა 55 წლის, მცხოვრები ახალქალა-
ამამავალი3 ქვეყნის ხემწიფეს, ის
მოხვიდეთო. წყეული და უთხრა: ოქრო მისცა და გაუშვა. მიდის ქის რაიონში. ჩაწერილია სოფელ
მოვა შენთან და გთხოვს წამლო-
წამოვიდნენ კაცები და დაიწ- – დაპირება ხო შეგისრულე, კაცი სახში. გზაში დაეწია წყეული ერკოტაში თავის ქალიშვილთან
ბას. შენ უარი არ უთხრა, წადი და
ყეს ძებნა. ბევრი ეძებეს თუ ცოტა, ამის შემდეგ დაივიწყე შენი ხელო- და ჩხუბი დაუწყო: ყოფნის დროს.
გამდიდრდებიო. წყეულმა ასწავ-
იპოვნეს და წაიყვანეს. ბა და სუ სახში იყავ, არავის არ – აკი გითხარი, სახლიდან ფეხი ჩაიწერა თეიმურაზ
ლა კაცს წამლობა და გაქრა.
მივიდა კაცი ხემწიფის სახში. წაყვე საწამლოდო. არ გამოდგა-მეთქი. რათ მამიშა- ქურდოვანიძემ 1965 წელს.
დააცარიელებინა ამ ქალის ოთა- კაცმა პირობა მისცა და წავი- ლე ხელი, მე იმ ქალის სიკვდილი
2 წყეული ნახმარია ეშმაკის ხი. ხელი ახლო ამ გოგოს (წყეულ- და თავის სახში. მქონდა გადაწყვეტილიო. თსუფა N4020
მნიშვნელობით; მა დაარიგა: შენ რო ხელს ახლებ, გავიდა დრო. წყეული თურმე კაცმა უთხრა:
3 ამამავალი ნახმარია ამა და მე იმ წუთას ამოვალ იმ გოგოს ეხლა სხვა ხემწიფის ქალს ჩავარ- – წადი, აქედან დამეკარგე, 4 ბილა ნიშნავს ამბავს (მთქმე-
ამბ ის მნიშვნელობით; ჯანიდანო). ხელი ახლო და მაარ- დნია ჯანში და ისე გაუხდია, სიკვ- თორე ჩემი ცოლი ისევ ცოცხა- ლი).
მოსახლეობის
საყურადღებოდ!
ძვირფასო მეგობრებო,
გაზეთ „ლიტერატურული
მესხეთის” რედაქცია გთხოვთ
მოგვაწოდოთ თქვენს ოჯა-
ხებში შემონახული ძველი სუ-
რათები – გადაღებული 60-70
წლის წინ, განსაკუთრებით
სასურველია უფრო ძველი
სურათების, მათ შორის ისტო-
რიული ძეგლების, სოფლების
ხედების, შენობა-ნაგებობების
და პეიზაჟების ელექტრონუ-
ლი ვერსიების მოწოდება.
სურათები დაიბეჭდება
ჩვენის გაზეთის ფურცლებზე.
აუცილებლად მიუთითეთ
გადაღების წელი, ვინ ან რა
არის ასახული სურათზე და
გამომგზავნის ვინაობა.
რედაქცია
რესპუბლიკის პედაგოგთა ერთი ჯგუფი ქ. ბორჯომში. 1955 წელი. აწ გარდაცვლილი პედაგოგის
ბაბულია ჯომარდიძის საოჯახო არქივიდან. დ.ასპინძა
*** – მინამ გვიხედავს თვალიო, *** თვალი ეჭიროს მტერზეო
რა მიქნა ბიჭო, თათარმა, დავწყვიტოთ თათრის შვილები, ფარა ჩავლალეთ ფოცხოვზე, დაგვარიგებდეს ყველასა
ურჯულომ მიგდო ხელშია, ვით გაზაფხულზე ცხვარიო, პაპანაქება მზე არი, – თათრებს მიუხტეთ დროზეო!
მუხანათურად მომექცა, ერთიც არ დარჩეს ცოცხლადა, უცებ დაგვეცნენ თათრები სულ ერთიანად გავჟლიტოთ,
დამბაჩა დამცა წელშია. ვიყაროთ მათი ჯავრიო, ჩასაფრებულან ტიალნი, მკვდრები დავაწყოთ მკვდრებზეო,
თვალში სინათლე წამართვა, უფალსა ვთხოვდეთ შეწევნას, ეგონათ დაგვაშინებდნენ, ნუ, შევიბრალებთ ურჯულოთ,
აღარც ძალა მაქვს ხელშია, პირზე ვისახოთ ჯვარიო! ატყდა ხმალ-ხანჯლის ტრიალი, თავი არ შერჩეთ მხრებზეო,
ყველასგან გამომარჩია ჩამოგვეშველნენ მთიბავნი, იმათ ცოლ-შვილის ტირილი
შინაურებში, მტრებშია – *** ცელებმა იწყეს პრიალი, ცასა სწვდებოდეს მზეზეო,
დახოცილების სიმრავლე
ვეღარ დავიხსენ თავია, მესხეთს დაეცნენ თათრები, თათრების სისხლი დავღვარეთ,
უფრო მეტ იყოს ბზეზეო.
თეთრი გამიჩნდა წვერშია. საქმეს სჩადიან ძნელსაო, დავაწყებინეთ ღრიალი.
ახლა კი ჯალაბს მივხედოთ,
ურჯულო, თათრის შვილებო,
ვარძიას ჩეხეს ვენახი, – გამარჯვებულმა მტერზეო,
*** როდი ვართ ოხერ-ტიალნი,
გაამრავლებენ ლელსაო. მართლა ვაჟკაცნი ყოფილხართ
გიორგიმ მკლავმაგრიანმა, აფერუმ, ჩვენს ქართველობას, ავს ვერ იტყვიან თქვენზეო!
ყველას უქცია მხარიო, გაიგეს მესხის შვილებმა დღე მოგვცა ღმერთმა მზიანი,
თათრებს დაატყდა მეხადა, ხელი გაავლეს ხმლებსაო, ჩვენს ვაჟკაცობას აქებენ, ***
ამრავლა მათი მკვდარიო. ასპინძის ბოლოს შეგროვდნენ სადაც ხალხია ჭკვიანი. მუდამ მეცხვარედ ვიდექი,
გამოიყვანა ლურჯაი, გამოსტოპამენ წყლებსაო. წვიმა იყო თუ მეხია,
თათრებთან ნაომარიო, *** ერთხელაც ფარა მამტაცეს,
ხერთვისის ციხეს უტიეს,
ცხენსა მოახტა ფიცხლადა, მესხეთს მომძლავრდნენ თათრები, გადავირიე გლეხია.
მაღალსა გალავანზედა:
გაქუსლა, როგორც ქარიო. ხელი აიღეს ჭკვაზეო, დავხოცე ათი თათარი
– გამოეთერით თათრებო!
უკან თან გაჰყვა გიორგას გვიცვივდებიან სახლ-კარში, ორჯერ იმდენიც ვჩეხია,
სტეფანე ხმალიანიო, მესხნი მოგიხტით კარზედა, ქალ-რძალს ვერ ვუშვებთ გზაზეო. არ მითქვამს ეს აქამომდე,
ხელშიც უჭირამს ბებუთი, ვისაც იტაცებთ ძაღლებო, მოდით, მოვგროვდეთ მესხებო, ანდა რა დასაკვეხია?!
ააპრიალა ფხანიო, ხმლებით აგკუწავთ ძალზედა, გავიდეთ ბრძოლის ველზეო,
თათარს გადაჰკრამს ბეჭებზე თათრებს ვუჩვენოთ ბიჭობა, მთქმელი ოსიკო გიქოშვილი, 87 წლის.
თავებს ცხვრებივით დაგაჭრით,
ახალციხე, ივლიტა.
ააძრო ცხრაპირ ტყავიო, ბღაოდეთ მაღალ ხმაზედა. ქორივით შევსხდეთ ცხენზეო. ჩაიწერა სოსო გიქოშვილმა,
თანაც გასძახის გიორგას: ლაშქარს გიორგი წაუძღვეს, 2020 წლის თებერვალი.
გაზეთ „ლიტერატურული მესხეთის” ელექტრონული ვერსია შეგიძლიათ იხილოთ შემდეგ მისამართზე: www.scri.co; fcoo: ლიტერატურული მესხეთი
ფიზიკური პირი ავთანდილ ბერიძე გაზეთის რედაქცია სარგებ-

დამფუძნებლები: ლობს თავისუფალი პრესის
სსიპ სამცხე-ჯავახეთის სახელმწიფო უნივერსიტეტი
პრინციპებით და ავტორის
მოსაზრებებსა და გამონათ-
ქვამებზე პასუხს არ აგებს
კომპიუტერული
უზრუნველყოფა
მერაბ ბერიძე, 5
ირმა ჯიშკარიანის
საბურთალოს 43ა lit.meskheti@gmail.com
ტელ: 2–93–27–66 lit–meskheti@yahoo.com

Literaturuli Meskheti 2020 April&Mai - 4&5 (256-257)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Literaturuli Meskheti 2020 April&Mai - 4&5 (256-257)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

”დადგით მესხეთში აკვნები, აღზარდეთ კვლავ რუსთაველი” გიორგი ლეონიძე

გამოცემის ოცდამეორე წელი ”LITERATURULI MESKHETI”

ასპინძის ომის 250 წლისთავისათვის!

ნახ. მიხ. დიაკონიძისა

ასპინძის ომის 250 წლისთავისათვის!

ბორჯომის ხეობა, როგორც VI-VII საუკუნეების

კლარჯეთ-სამცხის სამონასტრო მოძრაობის მონაწილე

ვითომ მეგობრები და მამის სახელით, მოწიწებით მოიკითხა

akaki wereTlis dabadebis 180 wlisTavisaTvis!

რამდენიმე სურათი საქართველოში

პანდემიის ისტორიიდან ანატორი - ნასოფლარი (აკლდამა)

ფანჯრებზე მიკრული ზამთარი

ძველი ნასოფლარები ჯავახეთში

„...ვინც დიდებით სხვებზე სრულია!..“

„მიეცი ნიჭსა გზა ფართო!”

სიტყვითაც და საქმითაც მართალი კაცი

ზიანა და აღაშფოთა ქართველობა თამარისად-

ასპინძის ომის 250 წლისთავისათვის!

ფიზიკური პირი ავთანდილ ბერიძე გაზეთის რედაქცია სარგებ-

You might also like