Schilderijen met uitleg

Uitbeelding van een theologisch programma.

-De schip van de kerk roept herinneringen op aan de kathedraal van Sens,

-het koor aan deze van Canterbury,

-het triforium aan de kathedraal van Doornik.

-De 3 ramen en de arcades met spitsbogen zijn vroeg gotisch en verwijzen naar de H.

drievuldigheid

-De glas in lood ramen met rondbogen zijn romaans.

-Ook is er de duif op te zien dat symbool staat voor de heilige geest

-De vloer met taferelen van Samson en David.

-Maria begeeft zich op de sterrenbeeld van de maagd.

Een andere mijlpaal in het onderzoek naar de schilderijen

van de Vlaamse primitieven werd geplaatst door Erwin
Panofsky: ‘Early Netherlandish Painting: Its Origins and
Character’. Panofsky zocht naar achterliggende
betekenissen achter realistische motieven (‘disguised
symbolism’).
De meester van Flemalle

Theorie van Hugo von Tschudi

De meester van Flémalle werd lange tijd vereenzelvigd met Robert Campin. Maar dit is
niet juist men verondersteld dat dit door leerlingen van hem weg gemaakt, ook voor de
Merode triptiek.

De meester van Flémalle is een “noodnaam” omdat men niet wist die de schilder was van
… In de 16de eeuw had je bijvoorbeeld “de meester van de halve figuren”, men kende zij
naam niet, alleen dat zijn werken allemaal uit halve figuren bestond.

Men veronderstelde dat de Flémalle-panelen uit Flémalle kwamen, vandaar de naam. De

werken hieronder Veronica met doekje waar Jezus mee werd schoongeveegd tijdens
Kruiseging, Madonna met kind en Jezus, de heilige geest en God.

Aanvankelijk zij men dat dit werk werd gemaakt door Compin. Maar dit bleek niet waar te
zijn.

Rober Compin werd geboren in 1375 en was actief in Doornik. Was een duizendpoot,
deed van alles. Hij dook ook op in het stadsbestuur van Doornik. Hij was de leermeester
van Rogier Van der Weyden.

Men veronderstelde dus dat Copin de meester van Flemalle was alsook die gene die de
merode triptiek en de annunciatie heeft gemaakt. Later bleek dat enkel annunciatie werd
gemaakt door sompen, de merode triptiek zou gemaakt zijn door zijn leerlingen in
navolging van hun leermeester Copin, dit werd duidelijk door de plooi vallen van de jurken
alsook door de onder tekening, de ondertekening van de annunciatie is de originele omdat
er schetsen te vinden zijn op de ondertekening, deze schetsen zijn voor de annunciatie op
de merode triptiek niet zichtbaar, dit wil zeggen dt er geen schetsen gemaakt werden maar
dat er een model gebruikt werd namelijk de annunciatie van Copin.

Tekst

Tek
De Merode triptiek is genoemd naar de graaf van Merode, de dochter van de prins van Arenberg trouwde met hem en ze kregen deze als geschenk
In
de 19de eeuw stelden de directeur, Hugo von Tschudi, van de nationale galerij in Duitsland
dat de flémalle panelen hem deden denken aan de merode triptiek.

Hij zei dit op o.b.v. subjectieve stijl vergelijkingen, hij vond dat de merode triptiek in
verband kon worden gebracht met de Flémalle panelen omdat de gewaden overeen
zouden komen. De gewaden van Madonna en Veronica bij de Flemalle panelen hebben
ongeveer dezelfde plooivallen, deze plooivallen zouden. de Merode triptiek zou eveneens
niet gemaakt zijn door Copin maar door zijn leerlingen. De annunciatie van Copin zou het
voorbeeld zijn geweest voor het middenstuk van de merode triptiek. Tschudi
veronderstelde dat de plooivallen van de kleding in de merode triptiek dus verband hielden
met de Flemalle panelen alsook de schaduw belichting.. maar er is dus geen verband. Wel
is er een verband tussen de Merode triptiek en de annunciatie zoals we al zagen en nog

zullen zien.
1427 en 1432 1415 en 1425

In latere perioden ging men onderzoek doen naar de merode triptiek. Deze triptiek lijkt
ergens op terug te gaan namelijk; de Brusselse annunciatie.

De Brusselse Annuciatie werd gemaakt door Campin. Deze is zeer duidelijk beïnvloed
door de Merode triptiek. Vervolgens is men technisch onderzoek gaan doen op beide
panelen. men is via infrarood reflectografie na gegaan of er een ondertekenen gemaakt
werd. Bij de Brusselse annunciatie is dat het geval. Er zijn wijzingen op de ondertekening
aangebracht dus men verondersteld dat dat werkstuk origineel is. de merode triptiek heeft
voor alles wat men gemeenschappelijk heeft met de annunciatie geen ondertekening voor
andere delen wel. Men verondersteld dus dat daar gewerkt werd met een model.

De Brusselse annunciatie is het origineel en is het werk van Compin. Terwijl de

Merodetriptiek niet van zijn hand komt maar wel uit zijn omgeving of atelier .. In veel
handboeken staat dat de merode triptiek door Compin is gemaakt maar waarschijnlijk
waren het mensen in zijn omgeving of atelier die de merode triptiek gemaakt hebben.

Na veel technisch onderzoek is men uiteindelijk afgestapt van het idee dat de
flémalle panelen van de hand van compin kwamen.. wel verondersteld men
invloeden …

Waarom de muizenval?

Op de merode triptiek die niet gemaakt is door Compin .. De annunciatie wel.

Er staan 2 dozen op zijn tafel en jozef is ook iets aan het bewerken. Dit klein doosje is een
muizenval, er staat ook ene buiten. Als we Panofskie met zijn disguised symbolism zouden
toepassen, hij stond bekend voor het zoeken naar de symboliek binnen in de vlaamse primitieven.
Kan begrepen worden in navolging van de theoloog Petrus Lombardus uit de 12de eeuw. Christus
was oorspronkelijk de lokaas voor de duivel, Door zijn mensworing en verlossing is de duivel
overwonnen. En hier zien we een analogie met duivel vangen en een theologische betekenis. Ook
kan Campin zijn mosterd hebben gehaald bij augustinus die Jezeus eveneens vereenzelvigde met
een muizenval die de duivel moest vangen. —> de centrale boodschap

—> De mens is verlost door de offering van Christus.

Ook staat er de engel Gabriel op in het wit, en de heilige maag, ook gebeden boeken. vaas met
lelies verwijzen naar de zuiverheid.

—> In de bovenvensters zijn 2 wapenschilden, dit wordt on verband gebracht met een familie.

De kaars op de tafel is uit, dit verwijst naar het oud testament, dit Joodse wet wordt vervangen
door de wet van Christus. Ook kan dit begrepen worden vanuit een visioen die de H. Brigitta van
zweden kreeg waarin zij de de geboorte van Christus herleefde en waarmee het Goddelijke licht in
de plaats komt van het aarde licht.

Dit engeltje met een kruis verwijst naar de 7 gaves van de heilige geest. Gods vrees, wijsheid,
verstand, godsvrucht, raad, sterkte, wetenschap.
Er zijn 7 stralen gericht op op het engeltje, vandaar de gaves.

De Ketel en het boek op de tafel verwijzen naar de zuiverheid van de maagd.

De schilden bovenaan het raam verwijzen naar de familie Ymbrechts.

Dit is dus een werk dat geïnspireerd is op de annunciatie van Compin. Dit is ook duidelijk vanuit
de achtergrond. ALs je door de ramen kijkt van de Brusselse annunciatie zie je een gouden
achtergrond. In de merode triptiek zien we wolken en lucht door het venster van de midden
diptiek, dit geeft meer diepgang aan het stuk. Oorspronkelijk was dt achtergrond hetzelfde als in
de annunciatie, dit werd duidelijk op de ondertekekning.

Men zegt dus dat de merode triptiek een kopie is van een vroeger werk van de Compin
(annunciatie)

Jan van Eyck

……

Vroegste schilderij van van eyck.

Tekst
Tekst

Licht

- De helige maagd staat symbool voor de kerk, verpersoonlijking van de kerk. De Heiligemaagd is

heel groot in verhouding tot het interieur van de kerk, dit wil zeggen dat zij de verpersoonlijking is

van de kerk.

- Het gezicht van de heilige maagd is verlicht vanuit de linkerbovenhoek, de licht bron komt dus

uit het schilderij zelf. Vanuit de natuurwetten is deze licht inval uit het noorden niet mogelijk. Dit

heeft een symbolische betekenis in het schilderij. God schijnt zo te zeggen door de natuurwetten

heen. het licht dat via de vensters binnenstroomt is gericht op Maria, dit heeft een symbolische

betekenis, het licht van God komt tegen de natuurwetten in op Maria neer. Het licht maakt ook

de tekst van een maria hymne zichtbaar op zoon.

- De fysionomie van van het kind en madonna is nog in de internationale gotische stijl.

- Het perspectief in diep, op de achtergrond zingen engelen.

- Jan Van Eyck combineert de traditionele en schone Maria met een moderne architecturale

ruimte.

 Louvre, Parijs

-Rolin was een raadsheer van Filip de Goede, broodheer van Van Eyck. Toen de zoon van Rolin

bisschop werd, werd deze geschonken aan de kerk van Autun, waar hij bisschop werd. Rolin was

niet goed gezien bij zijn tijdsgenoten. Hij werd geportretteerd al biddend voor de heilige maagd

met kind, zonder naamheilige aan zijn zijde zoals gebruikelijk was. Rolin schonk de kerk van
Autun een kroon, vandaag dat Mara een kroon krijgt van een Engel.

-De ruimte heeft iets sacraal door dat het “afgesloten” is van de buitenwereld.

-de tuin achter de drie arcades verwijzen naar de hortus conclusus, dit verwijst naar een
passage uit het hooglied en verwijst naar dat Maria haar tuintje gesloten houdt. De bloemen in het
achter tuintje staan ook symbool voor zuivere maagdelijkheid van Maria.

De pauw die we zien op de achtergond heeft 2 betekenissen. enerzijds de hoogmoed van Rolin of
anderzijds met denkbeelden van Augustinus, hij dacht dat God, de pauw de kracht had gegeven
om niet te ontbinden en staat dus symbool voor het eeuwige leven.

Het landschap op de achtergrond gaat terug op een miniatuur uit een Brits getijden boek.

Op de kapitelen staan verhalen uit het oude testament. Links zien we verhaal van adam en eva,
kan en abel en de dronkenschap van Noah. aan de rechterzijde de gerechtigheid van Trajanus. De
kapitelen verwijzen dus naar deugd vs ondeugd. Ook staan de drie bogen voor de heilige 3
vuiligheid

De 2 jonge mannetjes verwijzen mss naar humor van kunstenaar maar ook hebben zij een
composietorische element inzake de kleur van hun kleding, trekt de aandacht.

Van eyck had oorspronkelijk een geld beurs aan rolin gehanden maar dat wou hij niet.


De eerste getuigenis van dit schilderij i te vinden boven de spiegel: Johannes de eyck was hier
1434. aanvankelijk stelden men dat het hier ging over een huwelijksportret. Dit portret komt veel
voor in inventarissen uit de 16de eeuw. 1 inventaris daarvan gaat over de bezittingen van
Margareta van Oostenrijk. Deze had een hof in Mechelen. In deze inventaris uit 1516 staat de
naam van het schilderrij: “Hernaul le fin” en de naam “van” Don Giovanni. Op deze 2 gegevens
kon men verder zoeken. De naam Don diego de Guevara zou de schenker zijn geweest van dit
schilderrij. r bleken ook zijluiken bij betrokken te zijn, deze zijn weg.

Cavelcaselle en Joseph Crowe gingen van hieruit de naam Arnolfini afleiden deze achternaam
verwijst naar een rijke familie van koopman en bankiersfamilie uit Lucca, sommige verbleven in
Brugge. Men weet niet precies over welk lid het van de familie gaat.

In de 16de eeuw
In 1524 was er nog een andere inventaris. Hier heeft van Vaernewijck het ook over een paneel
“waar een man en een vrouw van fides getrouwd worden”. Panofsky ging zich toespitsten op het
concept “fides” zou een juridisch begrip zijn. Fides dient dan begrepen te worden als het
uitwisselen van de huwelijksbeloften, de huwelijkspartners geven bieden elkaar de hand als
huwelijksbelofte.. Vaernewijck zou zich gebaseerd hebben op een Latijnse bron, maar fides kan
ook iets met betrekking tot het recht betekenen..

Vervolgens kwamen er reacties op Panofsky. Waarom is er bijvoorbeeld geen priester aanwezig?

Volgens Carrol (1993) stelden dan weer dat het portret een visuele bekrachtiging van een
huwelijkscontract. de handen die vastgepakt worden staat symbool voor de volmacht die Arnolfini
geeft aan zijn vrouw.

Uit later onderzoek bleek dan dat Arnolfini pas getrouwd was in 1444, dit kan dus geen
huwelijks portret zijn.

Misschien was de vrouw arnolfini zwanger en is dit een zwangerschapsportret; Kortom, men weet
niet waarom dit schilderrij gemaakt is.. Het kan alle sinds al geen huwlijksportred zijn. Het is dus
gissen en men gaat er minimaal vanuit dat het zijn vrouw is.

Van Eyck bracht veel schetsen aan op het onderblad. Van Eyck liet de dame meer en meer naar
haar man kijken .. plus zijn er nog wijzigingen aangebracht op het schilderrij die niet op de
ondertekening voorkwamen. Van Eyck vertrok dus niet van een iconografisch programma

Dgelaatsuitdrukking komt overeen met het portret Giovanni Arnolfini in de Gemäldegalerie in

Berlijn. ook gemaakt door Van Eyck.

Een kapelanij of kapelanie is een kapel waarin erediensten plaatsvinden en waaraan een
priester verbonden is.

Heilige maagd met kind dat aanbeden wordt door Kanunnik Van der Paele in de Donaaskerk in
Brugge.

Que informatie is er een opschrift aangebracht op het paneel: “Meester Joris van der Paele,
Kanunnik deze kerk liet dit werk maken door johannes van Eyck.

Kanunnik Van der Paele had een zwakke gezondheid en mensen met een zwakegezondheid gaan
ervanuit dat ze snel dood gaan, hij wou dus in orde zijn met zijn zieleheil, hij bestelde daarom dit
paneel bij Van Eyck.

In het onderschrift is er ook praten van 2 kapelanieën. Een kapelanie is een stichting in geld of
goederen, die hij schenkt aan de Donnaas kerk namelijk dat men missen zal opvoeren voor zijn
zielenheil. Als ik sterf moet op mijn verjaardag een mis worden gehouden en mijn graf moet met
wijwater worden overgoten. Hij wou de herinnering aan zijn persoon levend houden.

Op het schilderij staat ook de patroonheilige van joris van der Paele genaamd de heilige joris en
links staat de patroonheilige van de kerk de heilige donaas.

De kerk bezat enkele reiken van de Heilige Donaas. waaronder een wiel met 5 brandende
kaarsen. dit verwijst naar verhalen uit de het leven van Donnaas, de eerste legende is: Donnnas
werd als kleinkind in de marne gegooid, deze gooide een wil met kaarsen in de marne, deze
kaarsen bleven branden, het kind kon hierdoor uit de marne gehaald worden. 2de verhaal de
oudere donaas wordt weer in een rivier gegooid en toevallig komt de paus langs en red hem er
weer uit.

- Kanunnik van Der Paele heeft een boek en bril vast, dit zou kunne verwijzen naar het feit dat hij
wilt dat Mara zou optreden als voorspreker voor in de Hemel te komen.

- Op de helm van de heilige joris is er iets afgebeeld vanuit een spiegelbeeld, we zien de heilige
madonna. er zijn mensen di stellen dat dit zou verwijzen naar passage uit het boek der wijsheid
waarin wordt gezegd dat Maria meer schittert dan te sterren..

- de liturgische objecten zijn uit de kerk zelf, dit konden ze opmaken vanuit inventarissen. De
reliek kruis zou een prosessie kruis zijn geweest uit de kerk.

- De papegaai is ook een verlossingsymbool .. de ziel van de mens is verlost van zijn lichaam.

- —> Symboliek die samenhangt met de rende waarom kanunnik zijn schilderij heeft laten
maken, redding van de hel en verlossing.

- Christis wordt weergegeven op een wit doekje wat verwijst naar het offer van Christus en de
mis, hij is ook afgebeeld op de plaats waar normaal het altaar staat.

- Het gevecht met de leeuw verwijst ook de overwinning op de dood

Er zijn ook 2 tekeningen bewaard van Jan van Eyck.

1) De heilige Barbara



In die tijd werden tekeningen gemaakt in functie van iets anders, nooit op zich zelf, als dit zo
een tekening zou zijn dan dit een vroege versie van tekeningen zijn. Het werd altijd gemaakt
als een ondertekening voor een retabel of schilderij. Men denkt dat dit bedoeld was als
tekening omdat men heeft kunnen vaststellen dat de tekening gemaakt was op de lijst. zelf..
Men gaat geen schetsen maken op een lijst van een schilderij 




Kardinaal Albergati (° Bologna) vertegenwoordigde in 1435 Paus Eugenius IV op het

Vredescongres van Atrecht. Er werd vrede afgesloten tussen Engeland, Frankrijk en
Vlaanderen. Van Euck moest van Iilips de goede de deelnemers portretteren.
er zijn a notaties overgebleven die Van Ecyk maakte: het haar moet oker geel zijn, de mond
zus, de ogen zo.
Rogier van der wijden (15de eeuw)

Hij komt van Doornik en is in de leer gegaan bij Compin. In 1432 wordt hij meester. Hij verlaat
Doorniks en gaat naar Brussel. Schilderde ook voor gerechtshuis van Brussel

Van der Weyden schilderde vooral religieuze werken, maar penseelde ook portretten van edelen en grote
gerechtigheidstaferelen voor het Brusselse stadhuis.

Er zijn geen gedateerde of gesigneerde schilderijen van van der Weyden bekend. Vele werken van de meester die
genoemd worden door zijn tijdgenoten, lijken niet meer bewaard te zijn.

Rogier van der Weyden slaagde er zeer goed in om emoties uit te drukken, zijn artistieke
vormentaal was minder vooruitstrevend. Hij bekommerde zich niet zo sterk om de observatie en het
verisme als zijn leermeesters Robert Campin of Jan van Eyck. Hij leek vooral geïnteresseerd in het
mystieke en spirituele dat zich uitte in een voorkeur voor dramatiek in de voorstelling. 

Hij had een atelier waar ook Hans Memling uit Duitsland in werkte

H. Lucas tekent de Heiige maagd Van dit werk bestaan vier versies. Het paneel van Boston lijkt het
originele. Van der Weyden is voor dit schilderij schatplichtig aan van Eycks paneel met
kanselier Rolin. Hij kiest voor eenzelfde basisruimte met doorkijk op een landschap met rivier. De
portiek heeft weliswaar geen rondbogen, maar de driedeling is gelijkaardig. De motieven van
de aanpalende tuin en de twee figuren die het vergezicht bewonderen zijn duidelijke citaten. De
troon is versierd met een beeldhouwwerkje dat Adam en Eva voorstelt. Maria is de nieuwe Eva
(AVE / EVA). In het belendende vertrek rust de os (symbool van Lucas). De troon van de H. Maagd
verwijst naar haar rol als koningin van de hemel. de karaktertrekken van de heilige sint lucas
zijn de karaktertrekken van van der weyden denkt men —> Dit gaat terug op de legende dat
lucas de mandonna heeft getekend. Dat de maagd de borst geeft is ook een teken van
nederigheid want bij rijken werd dit gedaan door de min.
De kruisafneming
Prado

Er bestaan geen schilderijen die zijn gesigneerd door van der Weyden..

De kruisafneming kan men aan Rogier toeschrijven op basis van 16de-eeuwse bronnen.
Een inventaris van het Escorial2 uit 1574 vermeldt dat het paneel ‘de mano de a
pr

Maestre Rogier’ is en dat het ooit toebehoorde aan Maria van Hongarije, landvoogdes
van de Nederlanden. Dankzij dezelfde bron weten we ook dat het paneel deel uitmaakte
van een drieluik. Op de zijluiken waren de vier evangelisten en de Opstanding van
Christus geschilderd. De opdracht tot het maken van de luiken kwam van Filips II.
in de tijd van Margareta van Oostenrijk was het schilderij gelgen in een kapel in Henegouwen

Er is niets geweten over de ontstaanscontext van de Kruisafneming. een zekere

bolanus zei dat het paneel gemaakt was naar aanleiding van een schietspel dat de
voetboogschutters in 1435 organiseerden. Het kwam dus vanuit 2de hand naar
Maria van Oostenrijk. Er zou ook een voetboog zijn maar maar ik zie ze wel niet.
- Het centraal geplaatste geofferde lichaam van Christus visualiseerde het misoffer of de
eucharistie.—> achtergrond is vrij traditioneel, goede achtergrond meer diepte door
stipjes Licht komt van rechts, cf licht begin centraal te staan vanaf de vroeg ned schilderkunst. men
verondersteld dat dit te maken had met de licht inval van de kerk van ginderbuiten. Het
zonlicht viel van rechts
- Het lichaam van Maria heeft de zelfde parallelle houding als deze van Jezus, Van der
Weyden wou hiermee laten uitschijnen dat Jezus en maria samen de wereld verlossen.

- Het sterke horizontale blok van de compositie doet denken aan de kruisafneming van
zijn leermeester Robert Campin (Mr. van Flémalle) enkel nog gekend is dankzij een
kopie. (zie boven).

- De personages reageren als individuen, allen op hun eigen manier.

- De O.-L.-V.-van-Ginderbuiten had een noordwest- zuidoost oriëntering. Dit betekent dat

het licht van rechts op het hoofdaltaar en 'kruisafneming' viel.

Het laatste oordeeel

Buitenluiken:
Nicolas
Rolin en zijn
derde
echtgenote,
Guigone de
Salins
richtten in
1443 een
Hôtel Dieu
op in de stad
Beaune.5
Het was een
instelling
waar zieken
en armen
verzorging
konden krijgen. Het koppel gaf Rogier van der Weyden de opdracht om voor dit Hôtel Dieu
een polyptiek te schilderen met het Laatste Oordeel. Het werk bevindt zich nog op de
originele locatie, maar niet langer op de oorspronkelijke plek. Rolin stand bekend als een
niet echt spiritueel en gierig man, hij wou mss zijn geweten zuiveren door dit op te richten..

Uit technisch onderzoek blijkt dat er meerdere handen aan het veelluik hebben gewerkt. Rogier
schilderde wel eigenhandig de belangrijkste figuren: Christus, Maria, Johannes de Doper, H.
Michaël en de opdrachtgevers. Hij bracht ook de gehele ondertekening aan.

- De rode engel of serafijn, was de hoogste in rang, hij verbleef het dichtst bij God.

- De buitenluiken doen qua structuur of opbouw denken aan de buitenluiken van het Lam Gods
van Van Eyck. Hier wordt de hoge sociale status van de opdrachtgevers extra benadrukt door:

- De rode engel of serafijn, was de hoogste in rang, hij verbleef het dichtst bij God. “Seraf”
betekent ‘branden van liefde’ in het Hebreeuws. (naast Rolin)

- De twee heiligen waarnaar Rolin en zijn vrouw zich richten, zijn: -H. Antonius Abt,
patroonheilige van het hospitaal8 -H. Sebastiaan, wiens hulp men inriep bij pest
- Het veelluik is symmetrisch opgebouwd rond een centrale as met Christus en de engel Michaël
die de zielen weegt.

- Aan weerszijden van de regenboog9 waarop Christus zit, knielen Maria en Johannes de Doper
als voorsprekers van de zielen. Ze zijn in het gezelschap van de apostelen en mannelijke en
vrouwelijke heiligen.

-Het veelluik werd besteld door de Florentijnse patriciër Angelo Tani. Komt overeen met
het stuk van van der weyden, Memling heeft dus ergens mss zijn inspiratie gehaald bij Van
de Weyden

-Het altaarstuk dat Memling voor Tani vervaardigde, is visueel nauw verwant met van der Weydens
Laatste oordeel in Beaune. Het is mogelijk dat Tani kanselier Rolin kende en dat hij op een reis
tussen Brugge en Florence, Beaune bezocht. Heeft hij Van der Weyden zijn stuk als model
genomen?

-Memling brengt in het midden paneel veel scenes samen terwijl van de weyden meer verspreid
over verschillende luiken kan werken, Van der weyden zijn altaarstuk was ook groter.
 Portred van jonge vrouw, vroegste werk van
van der weyden, heeft veel weg van het
schilderij van Margartetha van oostenrijk
door van der weyden. Ze kijkt naar de
toeschouwer net zoals bij het schilderij bij
van eyck..

Het Columba-retabel, ca. 1450

De naam van het altaarstuk is afgeleid van de doopkapel van Sankt Colomba in Keulen
waar het zich aan het begin van de 19de eeuw bevond. De grafkapel werd gestischt in de
19de eeuw dus het stuk moet eerst ergens anders gestaan hebben.

- Werk wordt op stilistische gronden toegeschreven aan van der Weyden en

medewerkers, dit schilderij is niet gesigneerd..

- Door de aanbidders neerwaarts diagonaal op te stellen wordt alle aandacht naar het
kind getrokken..

- OP de achtergrond zien we een kruis aan de muur hangen, dit verwijst naar de
verlossing en de menswording van God.

- Het Columba-altaarstuk bevat ontleningen aan het Stadtpatronen-altaarstuk van Stefan

Lochner (1440-1450, Dom Keulen) met zijn Aanbidding van de koningen.
Aanbidding van de koning door Lochner. Van der weyden moet hier zijn inspiratie gehaald
hebben..Zeker de groene kleding komen overeen met het columbo retabel

Van der Goes

Er is veel geweten over hem via een tekst van Ofhuys.

De schilderijstijd van van der goes onderging een grote stijlverandering. Volgens Panofsky kwam
dit door de instabiele aarde van de kunstenaar.

hij verbond stijl aan geestelijke(in)stabiliteit. Maar het is misschien overroepen om zijn
schilderkunst te linken aan deze psychische instabiliteit, net zoals de werken van
Nietzsche. 1440: geboorte, vermoedelijk in Gent of omgeving

1467: inschrijving als meester in het Gentse schilderambacht

1468: Van der Goes krijgt schilderopdrachten van de stad

Gent en het Bourgondische hof in Brugge bv. decoraties n.a.v.
het huwelijk van Karel de Stoute met Margareta van York

1469: Van der Goes en zijn atelier werken mee aan de

feestdecoraties voor
de Blijde Intrede van Karel de Soute in Gent

1473: Hij schildert blazoenen naar aanleiding van de

uitvaartplechtigheid van
Filips de Goede

1474,1475,1476: Hij neemt het dekenambt van het

schildersgilde waar. 1477: De schilder verlaat Gent en wordt
lekenbroeder of ‘frater conversus’
in het Rood Klooster nabij Oudergem. Zijn halfbroer Nicolaas
is op dat moment al monnik in het klooster.
Van der Goes krijgt er enkele voorrechten. Hij mag reizen,
belangrijke gasten ontvangen, wijn drinken enz.
Hij krijgt bezoek van o.a. Maximiliaan van Oostenrijk12

1482: Van der Goes overlijdt na een periode van psychische

instabiliteit.

1480: de dood van Maria. heeft aandacht voor emoties maar is ook zorgvuldig
opgebouwd. Men brengt dit schilderij in verband met de hervormingsbeweging VAN de
moderne devotie van Geert grote. In deze beweging stond de inleving in het lijden van
Jezus centraal.. Imitatio Christi

Christus zweeft boven Maria en Jezus geeft de opdracht om haar te begraven in de vallij
van Jozafat, Van der Goes ging bedacht te werk, compositie en kleurrijk. Veel dramatiek
en emotie. veel realiteit zin en veel symboliek, het onsteken van kaars stond symbool als
het over dragen van de ziel. horizonaliteit geeft veel diepte aan het werk.
 2 profeten uit het oud testamen trekken het gordijn opzij zoals in een toneel (wit en rood).
Zij laten hiermee zien dat hun voorspelingen uit gekomen zijn.

Dit schilderij heeft tot doel mensen te doen inleven in gebeurtenissen uit de bijbel
contemplatie , de profeten maken dit aanschouwbaar. Onderaan de cribbe van Christus
is een korenschoof dit heeft betrekking op de rituele binnen het katolieke geloof, dit vewijst
naar het brood. Ook zijn er planten te zien. Deze platen zouden in die tijd gebruikt worden
tegen depressies, de zwarte nacht schade en ooievaars bek
Men weet niet voorwie het gemaakt is maar het tafereel doet denken aan een boek die geert grote schreef “preek
over de geboorte van Chrstus

Nog een diptiek van van der goed ontbreekt..

Van der weyden liet zich inpikken op de dood van Jezus door Compin

Aan het einde van het proces van het maken van een rebel, hoort na het beeldhouwen van de beeldjes te komen.

Na het snijden was het de beurt aan de 'stoffeerder' (schilders en vergulders) om de beelden te polychromeren en te
vergulden. De beschildering moest de expressie en de leesbaarheid van de taferelen vergroten. Met verf kon men veel
uitdrukking geven aan de gezichten. Schilders zoals bv. Rogier van der Weyden of Hieronymus Bosch of mensen uit hun
werkplaatsen voerden dergelijke polychromie uit. De schilder kreeg een hoger loon dan de beeldsnijder. Dat had deels te
maken met de kostbaarheid van het materiaal: dure pigmenten (o.a. lapis lazuli) en bladgoud en deels met de lange
werkuren (= arbeidsintensief: vooral het vergulden). Het goud gaf een mooie schittering of glans bij kaarslicht en
onderlijnde het goddelijke en het sacrale.

Om de verf goed te doen hechten, moest de stoffeerder eerst een grondlaag aanbrengen op het hout. Deze grondlaag
bestond uit diverse lagen die met tussenpozen waren aangebracht (penseel/kwast). Ze waren samengesteld uit een
mengsel van kalk en dierlijke lijm. Het kwam ook voor dat men voor het opbrengen van de grondlaag een aantal andere
voorbereidingen uitvoerde:

-het opruwen van het houten oppervlak

-over de barsten en knoesten in het hout met lijm doordrenkte stukken linnen leggen
-op de ruwe textuur van het linnen hechtte de kalklaag vrij goed

Eens de grondlaag was aangebracht, kon de schilder gaan polychromeren of vergulden (vergulden: op een rode boluslaag
= vette brij; aangebrachte bladgoud polijsten met agaatsteen).
 Houte Retabels in de15 en 16de eeuw in de Nederlanden

Pas vanaf het tweede vaticaans concilie mochten priesters de gelovige aankijken tijdens de mis,
voorheen deed men dat met het zich op het altaar. Met de opkomst van retabels konden prieters op
een mooie retabel gaan kijken ipv een oud reliekschrijn of dergelijk..
Mensen waren ongeletterd en deze retabels hadden een didactiche
functie. net zoals reliefs van portalen en kapitels
Retabels waren een belangrijk export product al vanaf de 14de eeuw; Aan zo een retabel werkte
verschillende mensen aan, beeldhouwer polygromeur, schilder, .. Bakmakers, beeldsnijders, Stoffeerders, vergulders,

Eerst moest men hout gaan halen, men deed dit in Polen, het hout daar vertoefde steeds in
schommelde temperaturen dus was deze meer resistent tegen klimaatschommelingen. Daar waren
veel eiken wouden. Daarna ging men over tot het maken van een ontwerp. Schilders tekende
ontwerpen uit voor hoe het hout moest gekapt worden … Vervolgens ging de bakmaker/
schrijnwerker aan de slag, deze maakte de retabel kast, de bak kreeg 2 keurstempels, deze
stonden garant voor de kwaliteit van het hout, dit werd gedaan door een keurmeester.. Daarna
kwam de beeldsnijer om de beeldjes te maken die in de kast gingen komen. De decoratie zoals De houten
baldakijnen in hout en traceringen (zijn decoratie dat in kerken hangt) werd gemaakt door de sculpturen
werden
Schrijn metselarij snijder. De polychromie kreeg ook een keurstempel (brvrsel voor Brussel) en 2 vervaardigd
werker handjes en een burcht voor Antwerpen. door
Bak had verticale indeling met registers.. beeldsnijders.
Hij klemde
Beeldsnijder, maakte de achterkanten van dee beeldjes niet zo goed, je ziet het toch niet, daarnaast het houtblok
waren deze beeldjes uitgehouden, dit deed men ook voor het gewicht. de beeldsnijder ging horizontaal
vast in een
zorgvuldig te werk, met een tekening of voorbeeld in klei, hij hield rekening met compositie, bok
houding van de figuren en plooi val. Beeldhouders probeerde de beelden uit 1 stuk hout te kappen. Dankzij het (werkbank).
systeem van pluggen konden de losse delen in de gaten van de Tiguur Dit betekende
geschoven worden. dus dat er
vervolgens ging de schilder eerst een grondlaag aan brengen op het hout, en daarop werd een boorgat
geschilderd en gepolychromeerd (deze kregen ook een keurmerk), in de hoofd-
en voeteinde
van de
De vloer in retabel kasten staat soms wat schuin, dit deed men zodat de taferelen beter zichtbaar Tiguren
gemaakt
zijn, als alles op 1 lijn zou staan is er telkens minder diepte werk. moest
worden.
Deze kasten konden dan gesloten worden door geschilderde of gebeeldhouwde luiken. Dankzij dit
systeem kon
het beeld, dat
Het stuk is af en moet nu verkocht worden maar hoe ging dit? Zoveel mensen hebben er aan vastgemaakt
was met
gewerkt? werd het retabel telkens verplaatst of bleef deze om 1 plek staan? behulp van
pennen,
En wie mag deze nu verkopen? want alles ambachtslieden zijn noodzakelijk .. gedraaid
worden
indien nodig.
—> Vanaf het midden van de 15de eeuw hadden ze in Brussel besloten dat enkel nog de schilders Met een
houten hamer
gepolychromeerde retabels aan de man mochten brengen .. en brede
beitels werd
Later kwam er meer vraag naar retabels en begon men deze te vervaardigen zonder specifieke eerst de
algemene
vraag, om te verkopen .. Antwerpen was een belangrijke stad inzake retabels voor de Nederlanden vorm uit het
en voornamelijk Duitsland. blok
Er was veel handel met Duitsland, veel Brabantse retabels in Duitsland, dot ging o.a. via Hanze, dat zijn assosiatisch van kooplieden die conacten hadden met gehouwen.
het uitenland
Vervolgens
Retabel van bolderlam staat in Digion, hij polychromeerde en dus verkocht hij deze ook gebruikte de
De polychromeur kreeg meer dan de houtsnijder omdat er meer werk was en ook duurder voor het materiaal beeldsnijder
kleinere
beitels en
gutsen om
partijen zoals handen, attributen, meer verTijnd
engelenvleugels enz. werden vaak te werken.
afzonderlijk gemaakt en voorzien van
pluggen. Dankzij het systeem van pluggen
konden de losse delen in de gaten van de
Tiguur geschoven worden.
 uitgebouwde beentjes in portaalsculptuur

2 belangrijke retabel makers zijn Jacob de Baerze en Melgior Broederlam

1) Alle 5 met kruisegingstaferelen

De luiken werden geschilderd door Melchior

Broederlam (onderaan hier) en de retabel zelf met de beeldjes was de Baerze.

Het Kartuizer klooster in Champmol was een plek waar veel kunstenaars aan mee werkte voor de
decoratie. Filips de Stoute bestelde dit retabel bij Baerze en Broederlam.

1390 De Baerze krijgt een voorschot voor materiaal aan te kopen

1391: Het retabel wordt per kar en paard vanuit Dendermonde naar Dijon gevoerd.
-De hertog en zijn raadgevers inspecteren en beoordelen het snijwerk.
1393: Naar Broederlam in Ieper om gepolychromeerd en verguld te worden + voorzien van
beschilderde zijluiken
1394: Broederlam ontvangt geld voor het aanschaffen van pigment en bladgoud.
1398: Het altaarstuk wordt verpakt en naar Dijon getransporteerd

1399: Het retabel wordt gekeurd door een commissie, waarin de beeldhouwer Claus Sluter,
de edelsmid Hannequin de Haecht en de schilder Jan Maelwel zetelen. Broederlam
wordt uitbetaald.

Het brede, rechthoekige corpus met verhoogd middenstuk, was kenmerkend voor de oud-Nederlandse-
retabels. De nadruk ligt nog op de architecturale ornamenten (zie link met edelsmeedwerk in Tiligraan).
Altijd dus rechthoekig en bovenaan een gedeelte dat uitspringt.
 Achter de Tiguren is een vlakke
maaswerkarchitectuur
uitgewerkt. Het evoceert een
kerkinterieur zoals op de
schilderijen van Rogier van der
Weyden.
2)

wellicht gemaakt door de

meester van Hakendover
—> Brussels Retabel.

Het brede, rechthoekige

corpus met verhoogd
middenstuk, was
kenmerkend voor de oud-
Nederlandse-retabels. De
nadruk ligt nog op de
architecturale ornamenten
(zie link met edelsmeedwerk
in Tiligraan). Altijd dus
rechthoekig en bovenaan
een gedeelte dat uitspringt.

Stuk uit Bruggen. Buitenste

omligjsting vervangen in de
19de eeuw. De koppen van
de figuren en de baldakijn
architectuur wijzen op
Brurgse afkomst

9 heiligen op heeft
gotische stijl in de
architectuur…
 schwabisch Hall as een
belangrijke handelsstad
in Duitsland, men
handelde in zout.
Passiespel van Christus.
figuren vloeien in elkaar
over te vloeien. De

De vallende marie doet

aan Rogier van der 

Weyden denken

op de achterzijde zien
we de kerkvaders en de
kerk + de synagoge zijn
verbeeld in trompet
l’peil nissen.

Is niet in oorspronkelijke vorm

overgeleverd in 1585 late men dit
retabel in een renaissance altaar.
Andere vormen van beeldhouwkunst in de Nederlanden tijdens de 15de-
en 16de eeuw

Tijdens de late Middeleeuwen en de vroegmoderne periode waren kerken uitgerust met

gebeeldhouwd kerkmeubilair:

-preekstoelen
-koorbanken
-paaskandelaars in geelkoper
-lezenaars,
-doopvonten,
-sacramentshuizen,
-grafmonumenten enz.

Heel veel kerkmeubilair werd vernield tijdens de beeldenstorm.

Preekstoel in laat Gotische stijl.

De trap die naar de preekstoel
leiden ontbreekt.

De figuren in de nissen zijn de 4

evangelisten,

De laat gotische stijl komt tot

uiting in de nissen,

Kansel is 6 hoekig dus was niet

voor tegen de muur..

Hier gingen deelnemers zitten die

deelnamen aan het koorgebed.
rijken lieden hadden meestel een
plek hier.

In de middelste nis zien de heilige

jacobus van Compostella. Op zij
schild staan e letters I/H,
waarschijnlijk zijn dit initialen
van de eigenaar.
De zijkanten van de bank
worden wangen genoemd zijn
versierd met snijwerk in
hoogrelief. 1 zijde met de H.
Hieronymus en de J. Rochus.

Tijdens het lezen werd de bijvel op de lezenaar gelegd. Deze

had meestal de vorm van adelaar. dit verwijst naar het lijden
van Christus (zie vleugels) en johannes de doper.

Stelt de heilige maagd voor in een

rozenkrans -> uiting van de
rozenkrans devotie. dit werd
gestimuleerd in de 16de eeuw,
vooral door dominicanen. de maker
is niet bekend de opdracht gever
wel: Martin Wilré
Sacramentstoren in zoutleeuw nabij
Sintriuden. deze torens kwamen op
rond 13de eeuw en verduwenen rond
de 17de eeuw.

Deze torens werden vanaf het corpus

Christi feest in 1264 gebouwd in
kerken. om de eeuwigheid van het
lichaam van Christus te
symboliseren.

ZOuleeuw was toen een rijke

handelsstad met haven dat grenste
aan het prinsdom van luik. De rivier
de gete verbond Zoutleeuw met
Antwerpen.

De reden waarom sacramentstoren

de beeldenstorm heeft overleefd
komt omdat zoutleeuw een militaire
vesting was. Er wordt
vastgelegd dat
Floris het
handwerk voor
- Cornelis II Floris is de ontwerper en uitvoerder van deze sacramentstoren. Hij ontwierp ook gebouwen. zijn rekening
dient te nemen
Hij is ook de ontwerper van het Antwerps Stadhuis.
en dat hij ook
- Voor deze opdracht in Zoutleeuw is een contract bewaard. (13 augustus 1550). alle materialen
- hij moest een sacramenten toren bouwen voor Maarten van Wilre moet
- Floris moet zelf het handwerk leveren, ook moet hij alle materialen aanleveren. aanleveren:
- Kalksteen voor de toren kalksteen van
- zwarte steen voor de traptreden van de sokkel Avesnes voor
de toren,
- lood ijzer en kalk voor de montage gepolijste
- Wilre en zijn vrouw wouden niet gepotrtreteerd worden in sacramtensts toren. zwarte steen
voor de
-De toren heeft 9 verdiepingen en is 16 meter hoog, ze is opgebouwd uit 2 delen die je in elkaar kan traptreden van
schuiven. de sokkel, lood,
ijzer en kalk
voor de
montage en tot
<- Onderaan de toren is een stenen kussen met kwasten gessculpteerd. Dit slot 3 ijzeren
Verwijst naar eerbied voor de sacramenten tabernakeldeurtj
es.
 - De reliëfs van het tweede register verbeelden
offerandes.

<—- kussen sacramten.

-vrier grote figuren fungeren als steunpilaren voor de toren. zij

symboliseren de wet van de profeten.

-
-In de nissen tussen de profeten zijn vijf gebeeldhouwde taferelen uit
het bijbelboek genesis te zien. Eva, de zondeval, kainn en abal.
-
-op he niveau van het tabernakel bevinden zich boven de profeten
vier grote vrouwenfiguren. die deugden incarneren: kracht,
zachtmoedigheid, waakzaamheid..

In de nissen tussen de vrouwen zien we trofeeën van muziek instrumenten,

De kroonlijst boven de 4 deugen bevat 4 reliëf platen met o.a. de

wapenschilden van de opdrachtgevers.
 Daarboven vinden we, ten
boven het tabernakel,
afbeeldingen van de 4
evangelie, centraal daarvan
zien we een vol plastisch reliëf
met thema laatste avondmaal.

De grote figuren op de volgende verdieping symboliseren de justitia, SPES,

chartitas, Fides.

Daar boven krijgen we dan kerkvaders Gregorius,

Amrosius, Augustinus, Hieronymus.

De beelden tussen de kerkvaders hebben

betrekking op mannelijke heiligen.
 <—De toren eindigt met een pilaar die haar jongen voedt met haar eigen bloed.

<—OP het 9de verdieping dragen vrouwelijke hermen een badelijkijn. daar zien we de

kroning van Maria onder;

<-Op de 3 laatste verdiepingen zijn de koningen uit judea afgebeeld, de prinsen uit

het nieuwe testamen en de apostelen uitgebeeld. Deze is ook gedoceerd met 8 engelen

Doksaal is een houten of stene wand die het schip van de kerk scheidt van het Priesterkoor. Dit deed men om
de biddende prieters te beschermen tegen de tocht. Deze zijn ten noorden van alpen in veel plaatsen
aanwezig tot aan de reformatie. —> voorbeeld van Vlaamse renaissanse.

-De muurvlakten tussen de rondbogen zijn versierd met ronde medaillons, hierin worden taferelen getoond
uit het oude testament.

-boven de middelste boog iq een preekstoel in het doksaal verwerkt. versierd met beeld van heilige met
Chrsitus kind
Vanaf de 14de eeuw werden graftombes soms versierd met ‘transi’ of rottende kadavers.
Dergelijke vormen van memento mori waren ook populair tijdens de renaissance. Terwijl de
ziel het dode lichaam heeft verlaten, doen wormen zich tegoed aan de stoffelijke resten.
Beeldhouwwerk voor privépersonen