Joeri Tonon (student wijsbegeerte)

13/12/2018
Etiologie van cultureel en artistiek gedrag
Prof. De Bie
Academiejaar 2018-2019

Art-for-the-sake-of-art?
Over de mogelijke motieven achter laatpaleolithische grotschilderingen

In vakliteratuur over laatpaleolithische kunst wordt een onderscheid gemaakt tussen

mobiele en grottenkunst. Dit werk legt zich toe op de tweede vorm:
grot(schilder)kunst. Er bestaat hierover veel discussie, maar verschillende bronnen
stellen dat West-Europese grotschilderingen zeker meer dan dertigduizend jaar oud
zouden zijn. Om onmiddellijk met de deur in huis te vallen, de Zuid-Afrikaanse
emeritus professor David Lewis-Williams stelt dat het darwinisme in deze studie een
cruciale rol speelt. Rond 1830, wanneer de eerste laatpaleolithische ‘mobiele’
kunstartefacten ontdekt werden, en later, in 1879, de plafondschilderingen in een
grot bij Altamira, was men niet echt onder de indruk. Het darwinisme was nog niet
doorgedrongen in de westerse cultuur en het idee van de diepe tijd van Lyle
evenmin. Deze kunstobjecten en schilderingen leken aanvankelijk niet interessant.
Impliciet of expliciet ging men er nog vanuit dat de wereld en het universum
ongeveer zesduizend jaar oud waren. Er waren simpelweg niet veel redenen om tot
dieper onderzoek over te gaan.1

In de jaren 60 van de negentiende eeuw, na het verschijnen van The origins of

species van Darwin, gingen onderzoekers als Edouard Lartet over tot dieper
onderzoek. De menselijke beschaving zou veel ouder zijn dan aanvankelijk gedacht
en dit zorgde, toen Lartet zijn data publiceerde, voor een golf aan nieuwe
onderzoekers. Het darwinisme veroorzaakte een, zoals dat heet, paradigmashift.
Vervolgens werd hierdoor het debat omtrent het ontstaan van de mens en de
natuurlijke wereld nieuw leven ingeblazen.2

1 (Leroi-Gourhan, 1982, p7-8), (Lewis-Williams, 2012, p15-19), (Bahn & Vertut, 1997, p14) &

(De Bie, 2018, p50-53)

2 (Lewis-Williams, 2012, p24-25).

1

Voor dieper wordt ingegaan op de betekenis achter de grotschilderingen van de
laatpaleolithische mens is het misschien goed even stil te staan bij de termen kunst
en kunstenaar. Volgens Lewis-Williams hebben deze termen historisch gezien niet
altijd dezelfde betekenis gehad. Hij stelt dat deze termen, hoe wij deze vandaag
hanteren, afstammen uit de Romantiek. In dit opzicht dient te worden opgelet
wanneer westerse opvattingen over kunst toegepast worden op eerdere historische
periodes. Tijdens de middeleeuwen bijvoorbeeld bestond er niet zoiets als de artiest
die een onafhankelijke positie inneemt in de samenleving. Volgens Lewis-Williams
ontstond dit pas vanaf het moment dat de subjectiviteit centraal kwam te staan:
geleidelijk aan vanaf de zestiende eeuw en zeker vanaf de achttiende eeuw. De
reden waarom Caspar David Friedrich een bepaald schilderij maakte, kan
wetenschappelijk op basis van onder andere geschreven bronnen achterhaald
worden, maar dit gaat echter minder gemakkelijk als het op laatpaleolithische kunst,
in concreto de befaamde grotschilderingen, aankomt. Er zijn hierover namelijk geen
geschreven bronnen, wat betekent dat hypotheses uitsluitend kunnen worden
afgeleid van materiële overblijfselen.3

Waarom ging de laatpaleolithische mens over tot het maken van grotschilderingen?
Dit is de centrale vraag van voorliggend onderzoek. Persoonlijk vermoed ik dat deze
vroege mensen dit louter creëerden als decoratie, zonder een specifiek doel voor
ogen te hebben, enkel voor de schoonheid op zich en zonder in de eerste plaats een
symbolische betekenis te willen meegeven. In de literatuur beschrijft men deze
belangeloze intentionaliteit als: that the upper Palaeolithic human painted those wall
drawings just to make: “art-for-the-sake-of-art”. 4 Vervolgens wordt in deze studie
nagegaan wat de desbetreffende literatuur over deze kwestie meldt. Wat kunnen de
intenties zijn geweest van deze vroege mensen? Ging het hier enkel, zoals ik zelf
meen, om just about art-for-the-sake-of-art of is er meer aan de hand?

Na een korte inleiding wordt allereerst stilgestaan bij twee van de belangrijkste
benaderingen binnen de studie omtrent grotschilderkunst. Er is de: aesthetic
approach (art-for-the-sake-of-art) and the structuralistic approach. Volgens Lewis-
Williams was Lartet de eerste die naar voren kwam met de aesthetic approach. Wat

3 (Lewis-Williams, 2012, p37).
4 (Lewis-Williams, 2012, p38).

2

verstaat hij hier precies onder? En in welke zin kunnen wij art-for-the-sake-of-art
begrijpen in deze context? Vervolgens worden enkele vooraanstaande interpretaties
van de structuralistic approach besproken waarbij dieper wordt ingegaan op Lewis-
Williams’ cognitief sjamanistische benadering.

David Lewis-Williams is emeritus professor cognitieve archeologie aan de

Universiteit van Witwatersrand (Zuid-Afrika), hij staat dus eveneens een
structuralistische interpretatie voor en bij hem komt het neurologisch cognitieve
aspect meer centraal te staan. Deze West-Europese grotschilderingen werden
volgens hem vanuit sjamanistisch religieuze motieven gemaakt. Waarom stelt hij dit?

Na deze uiteenzettingen en vergelijking wordt ten slotte stilgestaan bij de vraag: kan
de art-for-the-sake-of-art-benadering nog standhouden? Vanuit mijn hoedanigheid
als filosoof wordt uiteindelijk een mogelijk antwoord geformuleerd vanuit de
(westerse continentale) filosofie.

3

Literatuurlijst

Bahn, P., & Vertut, J. (1997). Journey through the ice age. Los Angeles, USA:
University of California Press.

De Bie, M. (2017-2018). Syllabus_Pre-_en_protohistorie_2017-2018. Brussel, België:

VUB-cursus.

Leroi-Gourhan, D. (1982). The Dawn of European Art An Introduction to Palaeolithic

Cave Paining. Translated from the Italian by Sara Champion. Cambridge, United
Kingdom: Cambridge University Press.

Lewis-Williams, D. (2012). The Mind in the Cave Consciousness and the Origins of
Art. London, United Kingdom: Thames And Hudson.

Merleau-Ponty, M. (2011). De Wereld waarnemen (4e ed.). Amsterdam, Nederland:

Boom. (Conclusie in p.p.).

Nez, D. (2015, 18 april). Altered States. Geraadpleegd op 6 november 2018, van

https://treeofvisions.wordpress.com/tag/stages-of-trance/ (Opsomming van
trancestadia in p.p.).

Plato (1921). Plato, Theaetetus. Geraadpleegd op 16 november 2018, van

http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=plat.+theaet.+155d (Verwijzend naar
het citaat in p.p.).