146 Tap chi Nghién cit va Phat trién, sé 1-2(49-50) . 2005 CHUA THIEN MU Chia Thién Mu la mot danh lam ttt c6é, Duong Van An da miéu ta trong O Chéu edn lye nam 1553: “Chia d phia nam xd Giang Dam'", huyén Kim Tra’, néc 6 dinh nii, chan poi dong song, tudng nhu gang tac bén trén, vugt han ba nghin thé gidi. Nhting khach dang lim thudng lam, bat gid long lanh phat dong, niém tue sach khong, ding la mot ednh tri non Bong nude Nhuoe vay". C6 16 thai ¢6, ngudi Cham da dung 3 day mot ngoi dén thép thd nit than Po Nagar (Y , rdi sau nam 1207 bi hu héng, sup do, ngudi Viet dén 4, sta sang lai thanh chia, nhan tén Y Na ma goi la Thién Mut". Nhung gan ntta thé ky sau, chtia lai sup dé diéu tan; nam 1601, Nguyén Hoang cho tring kién thanh mot quée ty. Tt 46, chia Thién Mu gan lién véi “s6 phan” cia ho Nguyén xt Dang Trong; cae chia, cdc vua hin dae biét quan tam dén né, c6 thé xem nhu mét kién trac ton gido - chinh tri. r 1 Ciing vi vay, cde chia Nguyi , vua Nguyén thudng dau tu nhiéu kinh daic cing qua dai hong chung nhan ngay Phat Dan nam Canh D4n (24.5.1710), Nguyén Phtic Chu xay dung thém nhiéu co sd, thang Sau nam Giap Ngo (1714), sai Chuéng co Téng Dtte Dai trong nom cong viée, hon mot nam méi xong. Chita than viét bai van khac vao bia da dau mia. dong nam At Mui (1715)... Sau khi xung vung, Nguyén Phtic Khoat truy ton bay ddi chtia truéc, ap bai vi rude lén thé tai chia. Thdi gian quan Trinh chiém déng Phu Xuan (1775 - 1786), Thién My thién ty khéng ngudi cham séc, ngay eang hoang tan. Dén khi Nguyén Phtic Anh khéi phuc duge Phti Xuan thi chia T Mu khong con gi! Nam At Hai, ding mot am sau ]An dai tring tu cia chia Nguyén Phxic Chu, vua Gia Long phai nha dén Dang Dite Siu, ngudi trude kia g khu vue nay, nhé lai va phac hoa so 46 theo quy mé ca kien, va phan Idn bao luu cho dén bay gid. Theo Dai Nam hoi dién su 16, dot tring tu nay c6 dién Dai Hing 3 gian 2 chai, 5 gian tién dudng hgp lam mét téa, bon chung quanh mai cong, aién Di Lac 3 gian 2 chai, mét lau chuéng, mét lau tréng, hai dinh bia Iuc gide, mot dinh chudng lue giée, mot ctta ‘Thap Phusc Duyén sau dot tring tu nam 2004Tap chi Nghién etiu va Phat trién, s6 1-2(49-50) . 2005 147 nghi mon 3 gian, bon chung quanh tudng gach cao 5 trugng, mdi mat ta, httu, hau déu mé mot cita, dai khai la ‘nhan chia cti ma sta méi lai dé truyen thang tich”. Chia Thién Mu lay lai phong 46 xua, xting dang 14 mot danh lam thang canh dat Than kinh. Vua Minh Mang t6 chic nhiéu dan chay 4 day, mac du trong tu tuéng, ang chi chudng Nho hoc chit khong may man ma véi Phat giao. Dén lot vua Thigu Tri, nam 1844, dé ky niém lé Thanh thg cia Thai hoang Thai hau Tran Thi Dudng, 6ng cho xay ngéi thap tam canh bay tang, lay Nhan, sau dai Phude Duyén (1845), va dinh Huang Nguyén (bi dé vi tran bao nam 1904, bd sun dem vao dung lai tai dién Di Lac (thay dién cd cing bi dd) dé thé Dia Tang Vuong Bo Tat. Thai gian cén lai cé vai dgt stta chita nh (1907, 1957...), cudi eting c6 quy mo nhu hién nay Van khac tai chia Thién Mu, ngoai nhiéu lién doi va mot bai minh chudng (1710) ngan gon, thi c6 nam tam bia bé tri chung quanh thap Phuée Duyén, khée n cia chia Nguyén Phtic Chu (1715), vua Thiéu Tri (1846, hai tam), BO Cong éu Thanh Thai (1899) va vua Khai Dinh (1920). Chting tdi xin dich cd nam bai van bia dy. 1. Bia cia chia Nguyén Phuc Chu ig gitta thai thai binh, Nguyén Phiic Chu rat chuéng van hoc, chinh 6ng gid bai van bia chia Thién My sém nhat, bai tua quyén Hai ngoai ky suv ctia Thich Dai San, bai th tang Tran Dinh An, nhiing bai thd khée ba Kinh phi Nguyén Thi Lan qua ddi. Ong cing sting m6 dao Phat, mai su Thach Liém 6 Bia khac bai van cua chia Nguyén Phic Chu nam 1715 Quang Dong dén Thuan Hoa truyén thién tong Tao Déng (1694-1696), sting tu chia Thién My, dtic cing qua dai hong chung lén yao bac nhat 6 Thuan Héa (1710), va dung bia khc bai van ctia minh viét (1715)... Day 14 mot trong it tam bia cé n' c6n lai trén dia ban tinh Thita Thién Hué, Bia cao 2,60m, tri phan dau bang da trang | thi than bia bang 44 cdm thach xam cao148 Tap chi Nghién evra va Phat trién, 36 1-2(49-50)..2005 1,93m, rong 1,14m, day 0,24m. Tai bia dai 0,60m, ché rong nhat 0,23m. Tran cham rong, dau va mét doan than uén lugn gitta may lta; duéng gidp than bia c6 dai thiy ba; phan trung tam cham néi mot 6 chit nhat diing kho 0,30m x 20m, khae ede chit Han “Ngu kién |ngang, trén| Thién Mu tu [doc, dudil”, kem dau an “Dai Viet quée Nguyén Chia vinh trén chi btu". Diem bia cing cham hinh rong udn lugn chau hoa chau, duéng nét mém mai rat dep. Bia lap trén lung con ria da dai 2m (tit dau dén dudi), cao 0,51m, rong 1,58m, cham hoa hinh bat gide, Rda nam trén bé chan quy, cing lién mot khéi cdm thach, mat vudng méi canh 1,50m. Noi dung khde bai van cia chia Nguyén Phtic Chu dé nam At Mai, Vinh Thinh 14 (1715), chen cdc dau 4n chit trién “Ngoc kim nhan trang”, “Dai Viet quéc Nguyén Chia vinh trén chi bitu”, “Hiép nhat chi nhén”, “Dai khéi gid nga di van chuong”. An thi nhat hinh thuan ding, cdc duéng kinh dem va 2,5cm, é dau géc phai trén long bia; An tht hai vudng, canh 0,1 1¢m, 6 ngay ché gitta lac khodn; An thit ba hinh tron, dung kinh Gem, 6 dudi lac khodn, 6 cham rong; dn cudi cing vudng khong go, canh Gem, 6 goc trai dudi long bia. Khac dau an trén bia c6 1é 1a cach 1am thong thudng thdi ede chia Nguyén, nhu bia thap su Nguyén Thiéu, bia m6 ba Chiéu Nghi... Riéng bai van kha dai, nét cha khac chan phuang, ré rang, dé doc, noi dung ca nggi dao Phat, tu hao vé dat nutéc, ké lai qua trinh tén tao va mé ta ngoi chia, cudi cting bay to ude nguyén ton tai lau dai cling vdi tréi dat. Do gia tri van héa va lich sti cia né, ching tdi xin phién am va dich nghia day du dudi day. ong; Dich nghia Chia dung chua Thién Mu Bai van va minh dung lai chia Thién Mu cia Quéc Chia Nguyén Phuc Chu, néi dong chinh Tao Dong doi thi ba musi, phap danh Hung Long, hiéu Thién Tung dao nhan ‘Tig nghe: g thay khéng tugng, dao lén khé bay; thé Phat hu khong, gée ng trong ang. Cac tung tron dui ma gidc chiéu tron day. Phap chang hai dudng. ve mot nghia. Trdi con xoay chuyén, dat chang trong ngoai. Dat nude hia gid, lugt bén vong. Tanh Phat sang soi, thé ngai trong suét. Bién thé Phat lam cdi kim sde™, Trong cdi ki y 6 bién huang thuy®. Trong bién huang thiiy Ay ¢6 tang quang minh", Lai 6 ring baw” mui hoa man mae. Cai Phat 6 khap noi, thay nhu cat song Hang’, ay 14 mét tang quang minh. O duge noi tang quan minh ay, han la nhé cai nhan cita y bao va chinh béo™’ chang ? Ai biét cai nhan thi ba than’ chang co gi la sai biét, bon cdi trai dat chang cé gi 1A gan xa, tinh Phat va tinh ching sinh déu chay vao bién Ti Lu Gia Na tri tang™, Ngudi cd mach mau, dat c6 ao doi. Phia nam bién Ién 1a khu vue nude Viet ta. Nui non tring diép 6 tay nam, song con dao dat 6 tay bac. Cat vang bat ngat vay dam, nude thudng yén 6n; cay ngoc chap chting che bién, trai mai xanh tui Nam loai chéng chat, ba ruéng phi nhiéu'"®, Cop tua nai to, chim nhu phugngctu va Phat trién, so 1-2(49-50). 2005 149 Om tinh thién dé lam téng, lay long g phtic, Dat nuée thai binh, than 0 bang nuong phuong trugng; edi ngya | Chéi dai do gdm, nao gidng ca sa; vang bac day nha, ciing thanh trong rong. An mai dé sang, mdi uée mai com ham; nghe hoai tiéng nhac, mdi mong tiéng tung kinh. Nay gap thdi giau thinh, lai tim chén ming vui. Ca adi lan dao, chang trai doi dudng. Kinh nhé nam xua ting moi ngai duéng dau’ dae phap hiy Dai San, te Thach Liém; iu xa, long linh rong rai; béo y khon xiet, md dao ba thtta'". Tu hanh thi cé tong chi, nhu cay nude thi c6 gée nguén. Ngai sinh 6 Chiét Tay, duge truyen tam gidi, Ta tit vang danh hét”, thay thay nude stta hoa nhau nhu rot mat trao tam an?!', Lai muén néi gét Linh Son’, chi then minh khéng sang; canh canh khang khang git gin mi dao cao vai. Chgt muén déc tai minh khong nghi, ganh vac hen ngay. Duge phap lau nam, nguyén xy Gt vang lau ngoc. Chon dat ving thugng du Thuan Héa, nui phutgng non loan, chia nhanh phia tay Kim Long do xuéng vugt nui bang ding, bay rém két dém. Dat nhdp nhé ty lai mot go bén canh dong s6ng, dep dé trong lanh chi xiét ! Theo ché xua ngéi chua th Thién Mu, lam lai mdi canh but d trai Nam. Gép quyén ngoc trang, ching tiée bac vang. Hé phép nude truyén cong xdy dung, thi: linh trang ra tay khong so ndi nhoc nhan lién tuc, nhan dan gitip ste khong ngai chi nim thang kéo dai. Céng trinh Ién lao, sai phai thém ede quan Can chinh, Chudng ca, Dai chuéng co, Vinh chudng, Gidm mién®®. Phé gidm tu hop quan chon Iya, trong nhiéu lay it, trong it lay khéo, ding site etia ho ma thudng cng cho ho. Thanh that dé lay long tin, gn oai thay déu ding bac. Thi cong giuc tha, rong ra mot nam trdn mdi xong. Tu cua nui Thuyét Phap, lau Tang Kinh. Hai bé nha Van Thtiy, nha Tri Vi, nha Thién, dién Dai Bi, dién Duge Su, tang liéu thién xa khong dudi s6 mudi sé. Dang sau thi vuén Ti Da” va phuong trugng cing khong duéi s6 mudi sé. Thay déu ngoc vang ruc r, khién ngudi xem léa mat vui long, y nhu mot tang quang minh trong coi kim Ta lay lam vui ming, khong ngiing mé rong viée Phat, 4 lai vudn ‘Ti Da mot thang, hang ngay thudng ngdm xem. Lén dén lau kinh, bong nhién thu thai, dua lan can dua mat nhin. Déng thi mat trdi dep treo lo hing, ruc rd soi doi moi loai nay né sinh séi. Nam thi nui ngat nghin tring, dinh quang chén ché, mit ma trong may tréng ménh méng, xinh xan gitta sac mau bat ngat, sting suing non tuoi, md ra nén van minh cda, dat nude, ‘Tay thi thong xanh bach biéc, sudn nui nhut binh phong che ché cita thién. Bac thi trong vé phi chinh®", ram rap tre xanh phu rgp, mudn nha vudn tue tot tudi, gid150 Tap chi Nghién cttu va Phat tridn, #6 1-2(49-50).2005 mat phat pho théi nghin ctta ngo”", Canh dep trude mat kho vé cho nén. Trong chia trang nghiém, bao ngudi chiém ngudng; lay suf thanh tyu ca sau mon”! de liu truyén cho te muén déi Bong nghi tdi phap 0 nay ra’ tu mot sat na dén mot lac sat, tt mot lac dén mot cau ky, tt mot cau ky dén mot tang ky, tt mét tang ky dén mot cao xuat, tit mot cao xuat dén bat kha chuyén. Khéng ngan khong chan, khong thiéu khong ciing; thanh tri hoai khong, chang xu6i chang nguge. Ky diéu tuyét vai, ha chang xa day u? Tom lai, quay ve thanh 48”, ching ngé rd rang. Mong nude nha duge an ninh vting chac, vua toi duge tho ménh lau dai. Bon canh thanh binh®®, muén dan lac nghiép. Ngoai ngo nghe vo bung hat nghéu, trong nha thay gay @an théi sdo. Dai cing hda nhap vao dao vay. Tu nay tré lai, ndi trude mé sau, lay phap phap dé truyén trao, thap dén dén cho sang mdi... Thay ta da khuat", lai ngéng cao tang; cdi gay sat bay vugt nui ddi, ngdi thuyén tur bang qua bién Viét; cting tuyén diéu ké, gitp nggi tong phong. Chanh nghi nguai dai, mong sau chua tinh, Nang chiéc bia ma mé mang nui dep, kéo dong nude dong chay mau, phuii lép bui nho gugng bau. Cting nhau lam Igi tim hiéu trai nguai. Nguyén ho Ngu; : Géc géc xa gan, déu lén héi phap. Mai 1am chia phic”, luén dung chtia chién. Noi ngoai than thich déu chitng bo dé". Ta duge nhan Idi khen khong dift, nude duge qua nhiéu hie duge mia. Troi dat md mang, néng thudng phat dat; binh manh nude giau, git nghé yén thia. Diéu dy qua 1a tét dep biét bao ! Cac quan xin ta viét dé ghi lai méi dao cho 16 rang, t6 bay uée nguyén, long khong méi mét. Kéo butt ghi trudc, lam minh 6 sau, Bai minh rang: xinh tui, Cai nam nude Viet cht, song n Ngoi chia trang lé chit, nang chiéu ngoi ngdi Tinh thi trong lang chit, suéi chay bdi béi. Nuéc thi yén 6n cht, bon canh thanh thoi. Chang lam ma héa cht, Nho Thich cing nai, Nay ghi canh dep chit, nhan qua chuyén dai Dung nén lap méng chtt, thanh thye dé dai... au mua dong nam At Mii, Vinh Thinh 11. 2. Bia eda vua Thigu Tri Neay tét Bia cia vua Thiéu Tri gdm hai tam. Mét tam khac bai van Ngu ché Thién Mu tg Phude Duyén bio thép bi dung nam 1846, cao 1,77m, ngang 0,91m, day 0,25m; dau bia cham réng may, hoa sen canh phugng, vién chung quanh réng 0,45m cham héi van; long bia rong 0,765m, khae bai van ca ngoi dtte Phat Thich Ca va qua trinh xAy dung thap Phutéc Duyén. Tm thit hai ciing dung nam 1846, cao 1,76m, ngang 0,90m, day 0,25m, tuy dé chung Thién Mu chung thanh, nhung khae nhiéu bai the va Idi dan cua vua Thiéu Tri Nguyén Phuc Mién TongTap chi Nghien cutu va Phat trién, s6 1-2(49-5 ) 200 151 2.1. Dich nghia Bia thap bau Phuée Duyén 6 chia Thién Mu (do vua lam) Trém nghe nha Nho"? noi: “Nghe thay diéu thién thi nhac nhu nhau, trong thay diéu thién thi dan dé nhau. Ai khéo ding ngudi thién thi duge lam chi nhan dan”. Xua 6 trai Dau Suat™, giéng than noi Tay Vue gap thiia Chu Chiéu”; dat dao cdi niét ban nham théi Chu Muc. Thudng néi phap thi bao: moi loai sinh ra déu do nhan ma tao nén nghiép’ ba dai chang ti¢u mon. Hé lam viée thién hay viée dc, thé nao ciing ¢6 bdo tng. Chita dan nghiép tt, got bd xdu xa, trai qua v hai, rén dda tinh than sang suét, rdi mai thanh dao duge, Cho nén goi la bac dai gid, tite da dat dén ché cing ly tan tinh'*® Dao dy tréng réng nhiém mau, ky diéu Bia khdc bai van thap bau Phuoe Duyén vugt han ddi thuang. Cai tam thi khong thé ea eu aoe ca nhan biét bang tri ndo, edi hinh thi khong thé do ludng bang thudc can. Cuing lam véi muén vat ma lai 6 cai ché khong lam, ett phat Idi noi nang ma lai dung 6 noi khong néi'**. Chang phai cb ma khong thé la khéng, chang phai khong ma khéng thé la 06. Vang lang, trong rong, sut vat khong thé do iudng duge! Néi lén léng tit khong nguyén do, dap lai cai tén c6 then chét. Bén déi Han Minh Dé thi dao citu tram loai, phap truyén nghin thia, Néi vé dau vét thi hanh khap ba ky, tung tron tram kiép. Giang than ma ngoi voi ngoc, gidu séng ma sinh minh vang. Ba mui hai diém lanh mé ra ngi dia phu, tram mudi tam tuéng tot dong dén chon thién cung. Vé thiéng bang bac nghin phuong, than sang rudi rong tam cdi. Ké rd géc nguén thi ti lau ching duge vién minh, cat bui tinh khong bang tudi tho; da sém lén noi tich chiéu, rong quang ludng chang néi thé than. Mé rdng tam bé dé, khuyén ngudi lam thién; ging ding stée phuong tién, gitip ching vé anh, Ay 1a cai cain nguyén kj dieu lam nay sinh diéu lanh va cai on phuéc sau xa dé phat trién dao hanh vay. Cho nén: “N6i nhing Idi vé diéu Janh thi moi nguéi 6 ngoai nghin dam cing dap ting”, “Diic khong cé thay thudng, edt lay cai thin lam thay”. Trot bé phién todi, thém vao diéu thién, khong gi bing khuyén dan nam git phép tac Iuan thudng, yéu Ié phi, quy dite t6t, khen digu Linh, ghét vige dat. Lay nhiing cai dé dé day dan cho day ng ngay cng nghiéng vé thién ma khéng tu biét minh di “Ai ndy déu biét edi dep 1a dep, thi cai xAu kia sé mat di; déu biét cai lanh 1a lanh, thi edi chang lanh kia152 Tap chi Nghhign eu va Phat trig, s61-2(49-50) .2005 sé mat di”, Tam diéu cia sach Dai hoc rot cude cing 4 ché “dat dén nai chi th ing hai dong nhung dao gom mét 16” vay Nuée Dai Nam ta, trdi sinh bac thanh gay dung non séng, mé mang dat nuée, Xem xét dang hinh song nui, cb kia ding phang Ha Khé"’ néi mot go cao nhu réng von ngoanh cé, Truée quanh Huong thay, nguon mui dao sau xa; sau chan Binh hd, cdi ling trong td rd. Hoi dé mdi biét hic hién ra, Ba Trai bao rang: “Dé vang ménh trdi, thuan long dan, vi chan chtia dung lén chia Phat, quy tu khi thiéng cho ving bén long mach”. Qua dting nhu 1éi, vao nam tht bon mui bon ‘Tan Sttu [1601], ben xay chua Thién Mu 6 nui ay dé néu ro cai dat phtic phat diém lanh, dinh tha dé vay. Bae thanh lan luqt ra déi, duyén lanh phi tran kh&p chon. Nam thtt mudi chin, Canh Dan [1710], déc qua chuong \én; nam thi hai musi ba, Giép Ngo [1714], lam lai nha chia, trai mot nam thi xong; nm At Mai |1715], dung bia bay t6 cho ddi sau biét. Tw ddy, dién Phat, lau kinh, phong thién, nha ging... lién tiép nhau, dan hang cao ngat, nghiém nhién la phong quang Thttu Linh vay ! Nam Gia Long At Hoi [1815] lam lai, chéi loi vach vang, rdi dén nam Minh Mang | 1820] stta sang, nguy nga cdi Phat. Hét thay 1a dé bay t6 long thanh vi dan phiie vay. Ngji chiia duge xay dung cho dén nay da trai hai tram bén musi lm nam, danh lam thang tich bay gid van con. Tram vang nhé on trude, md rong nhan xua; tudi tien’ mong gitip kéo dai, nguyén ci hay cho réng khap; dang tt nhan'*” sng mai, on ké thé con lau... Nay nhdm hic quée gia thong tha, gap héi xa hoi binh yén, ldy kho nha née xAy thap bay tang, mé rong duyén lanh, ra on khap chon. Ta ben tu vach quy md, sai Hoang Van Hau la Théng ché quan Httu Dye dinh Va Lam phy trach viée sita sang xy dung, tit nam Thiéu Tri Giép Thin {1844] dén nam At Tj [1845], trai hai nam mdi xong. Tu dinh nui vuon én khong trung, thap cao do theo thuée cii duge tam musi bay thude, theo thuéc hién nay 1a nam trugng ba thuée hai tac. Tat ca déu khong t6n cia dan, chi lay kho phi Thtta Thién, chi diing quan Tric Vé, ra cong xay dung, thong tha hoan thanh. Dinh cao bén canh dua ké, goi la Hung Nguyén; thap quy lung trdi viit thang, tén dat Phuée Duyén. Rong suy giac ngé quan sinh, phuée duyén muén thién; sang toa héa thong tit dai, cong dite mudi phuong. Gn Phat sau bén, léng ngudi théa ngu: ‘Trong bay tdng thép, mdi than kinh thé die Thé Ton than vang nhu vang trang tron thudng soi doi. Can eit vao dién 1é thé cé Phat con dén ngay nay, thi tang nhat 1a Phat qua khit Ti Ba Thi, tang hai la Phat Thi Khi, tang ba la Phat Ti Xa Phu, ting tu la Phat Cau Latu Ton, ting nam ld Phat Cau La Ham Mau Ni, tang séu la Phat Ca Diép, tang bay la Phat Trung Thién Diéu Ngu Bon Su Thich Ca Mau Ni Van Phat, Tay Thién Cye Lac Phap Vuong, dving hau cé ton gid A Nan va Ca Diép™. Dang vé trang nghiém, nggc vang rang rd, chang khae gi Cam Vién'™ vay, Trude nha chia dung cai thap nho; thap lai cé bay tungTap chi Nghién cifu va Phat trién, 2(49-50).2005_ 153 vang quy, cling nhu trong thé gidi kim sac cé bién huong thiy; tang quang minh 6 ché tét cling cua bién huong thuy. ‘Vu tanh khong vé nai khong ché vé; phude Ién ti tam sinh ra chtt khong & ngi nao khac. Trong mét niém cé thé thi hanh séu ba la mat da. Tam khong sinh khéng diét, ttc la dao thudng. Che nén, thap cao thi dao cding cao, phude rong thi duyén cdng rong. Nguy nga sting sting, gitta dat (roi ma dang mac may lanh; chét vét hién ngang, néu van coi ma tung bing nang dep. Bay tang lap lh, lén réi trong tam huéng huy hoang; tram nhan thénh thang, chiéu sudt cho ba duéng'* gide ng. ‘Trong veo nude lang chay vé, xa tuén bién php; hip xp nui bay bén dudi, ngang ngdm non thiéng. Tiéng chudng xuyén cay 1A, vao coi vién thong; bong thap choc vom trdi, chita nguén ching gide. LE Vu Lan'*” gap hdi, ham mét budi*", mé dao truéng trén b6 dudi séng; nén chiém bac™ xéng hvtsng, ay nghin phuong, bay thuyét phap cdi am céi th Bay tang thap qui, cing trdi ty tai mdi con; mét tam long thanh, véi Phat chan nhu hay nguyén. Dao Dai ban phude, git gin cho tudi tho déi dao; quynh phai déi soi, che chd duge niém vui bén bi. Nha yén nude tri, ste muon nam co nghiép ving vang; gid thuan mua hoa, khdp moi chén nhan dan du aa. Trong ém ngoai lang, hat ho bi mdm ngoai dudng®"; vua sang t6i hién, hi hop ming vui trong dién. Mién tinh 46 da vun tréng cdi phuc, chon bao chau sé gat hai duyén lanh. Ngay thién cdng sang, on nude ludn con. Ché bao hut v6 1a edi chét, han c6 chttng minh; ngam nhd cam tng duge diém hay, che tron nguyén ude. Oi! Dao tt bi 1a Phat. Sach Li tut ngan chan di thién lam géc. Ghi khae die ¢ thién trong tam, thi tam tue Gn ngw néi: “Chon diéu thién ma theo né”, Sach Drch néi: “Quan ic, néu cao diéu thién, thuan theo tri, vui vdi ménh”, Sach Thu noi: “Ngudi lam viée thién thi tréi ban cho tram diém anh”. Xem nhing Idi Ay dui biét dao Phat chang nhiing khong lam hai nuéc nha, ma con it nhiéu bé ich cho viée giao hoa ngudi ta theo vusng dao vay. Cac quan 6 N6i Cade cui xin ta ding van chuong dé néi ré viée ton sting Phat gido va biéu dugng thang canh. Ta chang né chdi tt. Trong hic muén viée ranh rang, lay giay mye lam vui thu, kéo biit ghi chép bai minh cho moi ngudi biét. Minh rang: Tréi yéu ban ménh chi, sinh bac thanh than Mé cdi Nam ta chtt, an gitip cho dan Gang goi siéng nang chi, 46 dong Phi Xuan Day ngudi lam thién chit, nhv thanh long nhan Canh chia thém sang chu, canh dep tuyét tran Van nude ddi dai chit, xoay mai phap ludn Co dé bén ving cht, thap quy canh tan nhén tho cht, phuic léc ding ean. Dung vao ngay tét thang Tu nam Thiéu Tri tht sau.154 Tap chi Nghién ciiu va Phat trién, sé 1-2(49-50) . 2005 2.2. Tam dich Tho vua lam : Tiéng chuéng Thién Mu (Thang canh thit mudi bén 6 Than kinh)'* Chiia Thién Muy: Mai dinh rang ré, song nui thiéng liéng. Rong cugn quay dau xa chau Dé khuyét; cop ngéi givang mat ctti ngo Huong Giang. Mé mang php gidi é hoa sen; bao quat chan thuyén trong l4 boi. Trdi mén thanh ma dat nen, than nit hién ra chén ay; thanh vang tréi ma chtta phuéc, pham cung xay dung nui kia. Nén dat tén nay, dé lu cénh dep. Ro rang y thanh, tron ven duyén lanh. Van bia doc thém sang ngdi ca Phat, tiéng chuéng nghe cang thm duiom mui thién. Bén séng go néi mai chia thién Vang vac trang tron ty tai thién Tram tam tiéng rén tan moi ut Ba nghin cdi thé tinh ba duyén Ngan nga gida ngo u minh cam Vang vang tan canh dao vi huyén Dau but céng vua trim vi tru Nhan lanh qua tét khap tram mién. Lén chia Thién Mu (Sai cde hoang tt va hoang dé dang huang cing Phat, nhan dé lam duge mét bai tho ngu y). Quy nhat 1a diéu thien Ai khéng mén thién dau ? Nghia nhan ngam hen truéc Tri tué vn theo nhau Dao thanh bao trim rong Cita thién bién hoa mau Ba duyén ttt khong co Mét digu chtta cao sau tué than tam sud Bo dé phuée qua thau May lanh che nui bién Mua tét géi toan chau Chot lam khi lén chia Thién Mu Chia thiéng canh dep tiéng xua truyén Nay da hai tram bén chue nién' Chiém bac x6ng huang trai tu tai Bé dé bong rgp dat minh vién Mach réng thinh vugng yén ngéi chia Dinh Thitu xanh tusi rang ctta chién Nhan chinh noi theo on té truée Lam lanh chtta phtic tao cg duyén.Tap chi Nghién ctiu va Phat trién, sé 1-2(49-50) Ram thang Bay 6 chia Thién Mu pém ay trong chtia h dep thay ‘Trén bé dudi nude mé dan chay Gid dua chudng vong dai trén nui Song gon trang ngin thap gitta may Di long dua chen vé cdi thién Ghe thuyén xuéi nguge ving chtia tay Nguyén cu ban phutée muén dan dit Bat ngat gdm thau moi digu day IKhong 6 dé] Nguyén dan: Thi tiét xoay van hét he sang thu. Gan day, nhiéu tuan khong mua. Ta lo lang cho dan, sg nha néng mat mia, da ting sai quan Phi tha phi ‘Thita Thién 14 Nguyén Trung Nghia lam Ié c&u mua 6 miéu H6i Ding, nhung hai lan déu khong ting nghiém. Thue sg nang lau ngay lién tiép at hia hong ca! Long ta trong cai géc, ctt nghi mai dén cai an cia dan, voi cho xAy bao thap Phuée Duyén 6 chia Thién Mu. Viée xong, ngay ming 6 thang Bay nay, cdc hoang tit rude tugng vang dite Thé Ton Ién bao thap, tung kinh chic ming. Quan thi vé dai than Lam Duy Nghia viét kinh Phat, edu hoang tit bé cam dua ta xem. Chinh ta dang hic mong mua, tinh cé dé thém trén dau sach rang: “Dén nay gap tiét han thu, khap chén cau mong gn nude. Xin phd may lanh sém ting, truéc nia chiéu linh; ban cho mua phap gi nhuan, sau thém ting nghiém”, Ngay ay, qua thay may den tu day, roi mua lanh uét dam, rai xuéng dat dao, mit ma phoi phoi. Da khong c6 cai hai nga nghiéng xiéu tan trén mat dat, lai duge them niém vui Khoai cho con ngudi. Theo Idi tau ctia quan chudng Dé doe phi Tha Thién 14 Nguyén Van Dic thi con mua ay da tuéi day tran rudng Ita, vuén rau, dau dau cting déu théa da. Lai theo idi tau ciia quan Bo Cong, thi doan thuyén van tai bay, tam chue chiéc vé kinh, ngay Ay tién thing vao etta bién, déu khong sg séng gid, cap bén an toan. Nguyén ¥ ta lo cho vu thu, nén cu on trén gidp dan 1a chinh; lai e trong chuyén van tai dudng bién Ay, néu gap mua Ién, sam nd, gis gio, At nhiéu nguéi chét, tranh sao cho khéi sap, bang hoding boi r6i. Nhung mot n chgt dé trér kinh Phat, thanh that cau xin, wée mong soi xé ting trong khoanh khac, mua dé dé ma khong c6 gid to sét lon. Ay din mua php gitip dan, cho nén duge ca doi dudng t6t dep, su edm thong dén the cing tot réi! Ta ben lim mot bai tho dé 16 long biét an sau sée vay Thap bay tang cao dao mé nguén Xay xong, cau dao ting 1di ludn May lanh cao thdp dang dang phi Mua phap xa gan phdi phéi tuén Stic Phat ngdm hay qua budi han On tréi kinh ta gitip dan thon ‘Tet cudi minh nhut ngudi nuée Ky lo trai thuong dan, sém chiéu evtcanh cénh, Nao nga cam 1a156 Tap chi Nghi ctu va Phat trién, s6 -2(49-50) . 2005 Van cau van ting déu nhu nguyén Mét niém nam v6 dite Thé Ton Lén thap bau Phuée Duyén Ré rang nhan trach déi on trén Bay bac phu dé tao phute duyén Thay khap non song long thay nhe Con lutu chia miéu dao con nguyén Nau nuong diu gay thang ma vat Linh hién ngoai khoi phép eting huyén*" ‘Tam van bén nghin ldi néi phap Niém tin khan khan dao kia truyén. Dinh Huong Nguyén (Ding léi “tién thoai cach”) Dung thap xong réi, lai tung kinh Nhan xua day dan phic quan sinh Dén thiéng cttu dé trong may nude Bia dé lau dai rang nhat tinh Dang vé nghiém trang ba bau” t6 Banh xe™ quay mai sau tran”! thanh Khap trong thé gidi theo vé thién Trai dat yén lanh tu van linh Lai rim thang Bay, lang lé ngéi thién, lam dé ty ran bao minh Mot ly bao ham, ly chap trung’ Phap khéng hai néo héa than thong Kha thuong Han Dui’ niém 6 true Dang tiée Nguyén Hoa chuyén vién vong*” Ban hgi Thanh Do” cau Thai Thutgng™ Nhé thuyén Xich Bich phi To Cong” Long ngudi vige thé nghin nam cil Hét thay, Nhu Lai thuyét giéo dong Ngay tét thang Tu nam Thiéu Tri thtt sau’. Kinh khac. 3. Bia cia BO Cong Dich nghia Negay... thang Nam nam Thanh Thai th mudi mot [1899], kinh gap ngdy ming tho chin mui tudi ciia die T& Da Bac Hue Khang Tho Thai thai Hoang thai hau", vang ban tién kho cung, sta chia ln thap bau bay tang, khién cho sang stia mdi mé, ghi chép on Ba va néu mai di tich dep dé Cae quan B6 Cong kinh ghi.Tap chi Nghién ctu va Phat trién, s6 1-2(49-50) 4, Bia cia vua Khai Dinh Dich nghia Do vua lam: Di choi thap Phuéc Duyén 6 chia Thién Mu, tinh e6 lam duge mét bai tho va tua Manh Ti néi rang: “Mot nui bong ca, ma 1a nude c6 bé tdi néi adi thang tich nia”, Dite Thai T6 Gia Du Hoang dé ta léy cau the Hoanh Son, quyét tam dung nghiép 4 cdi Nam. Ddi truyén rang ngai gap Ba Trai 6 nai nay cho mét nén huang, dan cam di vé phia dong ven bd song, dén ché nao huang chay hét thi co thé lay ché ay dé dong dé, viée xong thi lap chia. Ngai bén s&c dung chita thé Phat, ban tén la chia Linh My 6 nti Thien Mu", Die Hién Ton Hiéu Minh Hoang dé ta sai stta sang mé rong, dtic qua chudng lén. Nhiing hic sém mai trong mat hay ban dém tot tréi, danh chuéng thi tiéng vang xa dén ngoai vai chuc dam, cho nén diing la vat bau Idn lao cia nha Phat dé thite tinh ngudi adi Diic Thé Té Cao Hoang dé ta hic mdi trung hung, sai BO Cong dai sing tu, lam nha truée d chia, cho tén 1a dign Dai Hting. Dén dvic Hién T6 Chung Hoang dé ta lam lé tho bat tuan cia Thuan Thién Cao Hoang hau, nhan truéec chtia xay tang, chot vot vugt lén trdi Dau Suat, mot toa trang nghiém nhin xuéng song Huong. goi lA ky ctu, khong phai lA nuée c6 cay cao ‘Ta néi tiép rang: “Cling l& nue c6 danh lam Mui, ta ngdi xe dén choi, sai hai Bo Lé Céng dem thang bac, tréo lén trén, ¢6 bay tugng vang quy clia cdc vi qua khit ‘Thé Tén, ruc rd sang trung, chi loa ca mat. ‘Thp huong chiém ngudng, trong khap bon phia, ding dang hdi lau, tuéng nhu minh dang 6 chén Léi Am*, Tay ngém chin ang, ruém ra khi t6t; nam trong nui Neu, thoang trong may; déng thay thanh 6, lau dai san sat; bic nhin thung ling, nude pha cham. Diing 1a mét canh danh lam khéc thutmg ciia nuéc ta vay. Bén kim xong m6t bai th kém 1éi ba, sai khae vao da t6t dé ghi lai Chiéu ghé danh lam Thién Mu chai Tréo lén nao khéc dén Thién Thai Bia khdc tho van ngu ché cua vua Chia vai day Jén bay trén dat Khai Binh dung nam 1920 ‘Thap bay tang cao viit tan trai158 Tap chi Nghién cttu va Phat trién, s6i 1-2(49-50) 2005 Canh ngam hu v6 chi bgn tue Gié lia phang phat trut lo doi Xem quanh thang tich ghi on trude Chanh nhé cong lao stfa lai boi. Ngay 27 thang Mudi mét nam Khai Dinh thy tu. CHU THICH (1) Bing ra la Ha Khd. Ché nay nguyén ban sao viét nh&m nén ngubi dich cing nhdm theo, wi # i HA Khé va iz. i Giang Bam ty dang hoi ging nhau. Xa Ha Khé o6 |6 xuat hign tir déi Tran, bao gdm met ving rong giifa song Huong va séng Bach Yén (xufa goi la s6ng Con). Nam 1636, Nguyén Phiic Lan vao déng phii chinh tai day, dat tén Kim Long. Bén khi Nguyén Phuc Thai di xuéng Phu Xuan (1687) thi dat nay duge chia lam ba xa Ha Khé, Kim Long, Van Xuan; khoaing nam 1758, Ha Khé déi tén Xuan Hoa. Con hua Thién Mu, Bui Luong phién thanh Thién MB, chang qua do cach doc dia phuang ciia chi +# chit Khdng phai tén khac hay tén c6 cla chia (tham chi, nguéi Phap doc thanh Thién Mau), (2) Ten ti déi Héng Buic, true dé lA huyén Kim Hoa, sau nam 1570 Nguyén Hoang déi thanh Huong Tra Thdi cé, dia ban méi huyén rat rng, ca tinh Thiza Thién Hué ngay nay chi c6 ba huyén ®an Bién, Kim Tra, Tu Vinh (Nguyén Hoang d6i Quang Bién, Huong Tra, Phil Vinh - khdng hidy sao chit “vinh” duoc doc thanh “vang"), mai dén nam 1835, vua Minh Mang michia dat thém ba huyén Phong Bién, Huong Thuy, Phu Loc. (3) Duong Van An, © Chau can luc, ban dich: Bui Luong, Vain Héa A Chau, Sai Gon, 1961, tr. 70. (4) Trong dan gian, vi ntr than t6i cao nay cén duge Viet héa bang tén khée, nh Ba Dang (chiz Han doc thanh Ba Duong); 66 16 d6 cing ld gc ctia ten Ba Tréi, Han héa thanh Thién Mu (8) Bang Biic Siéu (1750-1810) ngudi géc & Béng Son, tinh Binh Dinh, nguyén tén Chiéu, sau vi huy cha 6 nhat (2) cia triéu Nguyén nén déi. Thai tré Ong ra 6 tro tai xa Xuée DU, huyén Huong Tra, gain phi chinh Phu Xuan, nhan lay vo ban thd nén lam nha d day. Nam 1765, 6 tudi 16, éng di thi va a6 huong tin (nhu cu nhan vé sau), lam quan vien Han Lam duéi thei chua Nguyén Phuic Thuan. Khi quan Trinh anh chiém Phu Xuan (1775), 6ng lanh ra Long Hé (nay x4 Huong Hé huyén Huong Tra, Thua Thien Hu), mé truéng day hoc, lam tho vain bay 16 chi hyéng minh. Chinh quyén Trinh r6i Tay Son biét tiéng, moi ra tham gia, nhung éng déu cy tuyét. Nam 1798, 6ng vao Nam theo Nguyén Phuc Anh, dug eat lam Trung dinh tham muu. Ong luén Iudn ban muu tinh ké gp Nguyén Vuong, ldy ling dan lam géc dé trian va tri loan. Sau khi vua Gia Long théng nhat dat nude, lic d4u, Bing Buc Siéu kam vige 6 BO Lé, ‘moi thur vain, nghi thuc du do éng soan dinh ca. Ong cén kiém su phé day hoang tit Bam (1805), kiém quan Kham Thién giim va bién soan Thién Nam thé hé, tue pha dé triéu Nguyén (1807). Naim 1809, ua Gia Long thiet lap lai s4u b6, Ong duge gid chiic Thugng thy Bd L8. Nam sau (1810), ng mat tai cong duéng. Ong dé lai mét s6 van pham, bang chi Hén 6 Thuong Son tir hao, Truong Luong chi, T6 Va tit, Ty ty Quéin Nhac; bang cha Ném cé H6i tao clu ca khuic, Van té Vi Tinh va Ngé Tang Chu, Yan t6 Ba Ba Léc... (6) Nguy8n Phuc Chu cén huy Tung, higu Thién Tung dao nhan, fa con trudng ca chia Nguyén Phuc Thai va ba T6ng Thi Lanh, quy y véi su Thach Liém, phap danh Hung Long, sinh ngay 16 thang Nam nhuan nam At Mao (1 1.6.1675), duoc phong Ta binh dinh Pho tuéng, T6 Trudng Hau, lam ph dé 6 co Ta binh; di ngdi ngay 11 thang Giéng nam Tan Mui (8.2.1691), xung Tiét ché thy bé chur dinh kiém Téng ndi ngoai binh chuiong quan quéc trong su, Thai bao, Td Quéc céng, ngudi dyong thai goi la chia Quéc; mat ngay 21 thang Tu nim At T| (1.6.1725), tdng tai lang Kim Ngoc (nay xa Huong Tho, huyén Huong Tra, tinh Tha Thién Hué); tén thuy BS nguyén suy téng quée chinh Khoan Ti Nhan Thif T6 Minh Vuong; nam 1744 V6 Vuong Nguyén Phuc Khost truy t6n Anh Mé Hing Luge Thanh Van Tuyén Dat Khoan Tu Nhan Thu Hiu Minh Vuong; nam 1806, vua Gia Long truy tn Anh Mé Hung Luge Thanh Van Tuyén Bat Khoan Tir Nnan Thir Hiéu Minh Hoang dé, miéu higu Hign Téng, lang tén Truong Thanh, thd tai Thai Miu td tam dn Sn vong: dich titi luan", cling goi la “ttrdai” (mahabbhutas), bén loai vat chat fén tao thanh con nguéi va muén vat theo triét hoc Phat gido, gém dat, nude, lla, gid (8) C6i kim sc: noi 6 cia cdc thu khéng bao gid hu nat nhu vang, bén ving, trong sach, quy bau, thuong chi canh Phat, than Phat, chua chién; cng chi nguéi da tu hanh theo Phat a7Tap chi Nghien t tridn, s6 1-2(49-50) .2005 159 (9) Bién huong thy: bién nudc thom, mang mui vi cao quy thiéng liéng tt trong hinh sac phat ra, chi ké tu hanh dao hoc uyén tham (nam thi hucng la gici, dinh, tué, gidi thoat va gidi thot tr kién), (16) Tang quang minh: kho chifa anh sang (quang: tu’ minh phat ra anh séng: minh: soi sang cac vat khac), chi tri tué cia Phat, gém tri quang, than quang, (11) Pung bau: canh rng cay bang chau ngoc quy biém 6 thé gidi cuc lac clla Phat A Di Ba. Béo Lam con la ten mot ngoi cha, noi luc t6 Hué Nang (638-713) gidng kinh Php béo dan. (12) Cat séng Hang: rat nhiéu, khéng dém xiét, Séng Hang (Gange) 6 dong An 6, phat nguyén ti Tuyét Som (Himalaya), chdy qua thi d6 New Delhi, dé ra vinh Bengale, dai 3. 100km. Bay la con song thiéng ctla Phat gido An Bd. (13) Y bdo, chinh bao: Chinh bao la két qua do vide am ctia than dai truéc tao ra cho than doi nay, con y bao la két qua theo bén ngoai than nhurnha ctfa, cia ca, lang xém, dat nue. Ngui ta goi chung la qua béo. (14) Ba than: than 6 ba kiép qua khu, hién tai va tuong la (15) Ti Lr Gia Na tri tang: Kho tri tué cia Ti Lu Gia Na (Vairocana, Maha Vairocana), mét vi Phat duge néi dén trong kinh Hoa nghiém, baa trim tit cd cae Phat, duic Thich Ca Mau Ni cting 6 trong d6. (16) Nam loai: ngi tai, cng la nga han (kim, méc, thiy, ha, thé}, naim nguyén t6 tao ra ctia cai vat chat; ba tudng: tam thé, ld ruéng dat chia lam ba bac dé dinh thué theo phép xua. Chi chung san vat. (17) Phung truong: noi 4, nghi cia thay tri tri trong chua, vi déi xa ngai Tinh Danh, ttic Duy Ma Cat (Vimatakint) an trd trong m6t cai phdng vudng méi bé mét truong: Van Thu Bé Tat timg dén d6 hoi phép. Gay tre: dung ra la gay sat, gay thép; cc su cm theo khi di hanh hay khat thye, tiéu biéu cho tr tué gidi thoat. Chung t6i d6i lam gay tre vi thyc t8 cdc nha su cia ta khong ding gay st (18) Bubng dau: vj suv duing chu trong mot giéi dan truyén phap. (19) Ba thiza: ba 06 xe (triyana), tue ba khoa gido cho nguéi tu hoc dao Phat. Thanh van thiza nhur xe d&, chi cché mét ngusi, tu thanh La han vao niét ban (Tiéu tha); Duyén gidc tha nhu xe hug, ché thém duoc it phu tung, tu dae qua cing vao nit ban (Trung thua); B6 tat thua nhur xe bé, ché' thém duoc nhiéu ‘nguéi Khao, tu thanh Bé Tat, tu gid thoat cho minh va cuu 46 ca chung sinh (Bai thiza). (20) Banh net: mét phutong phap tu tap thin tong cua phai chil trong “dén ngo" (dot nhién higu 15), dung tac dong manh dé lay chuyén nha thi. (21) Tam dn: chi sutra truyén dao phép tl thay sang tré cia thién tng, truc tip chu khong qua ngén ngit van tu, nhu dé &n in thang vao tim, (22) Linh Son: tue Thutu Linh, Thu Phong (Grudhakuta), nggn nui gén thank Vuong Xa (Rajagriha) 6 An 186, din tréng ging nhu con chim 6 (thiu). Buc Phat gidng kinh Digu phap lién hoa ¢ day. (28) Khdng 16 nhiém vy cy thé cia cée chuc danh nay. (24) Co ngudi phiém am la Con Da, khéng chinh xdc. Char Han, "36 ti" va dé nhdm, (25) Phii chinh: Bay gié la phd Bac Vong (huyén Quang Bién); Nguyn Phuc Cho dé ra do n&m 1712, c6 I Vi chd cU Phi Xuan thap trUng, thuéng bi Id lut gay hu hai nhiéu; mai dén nam 1798, Nguyén Proc Khost mei dét te lai Pha Xuan. (26) Bay a cau van duy nhat phdc hoa canh phil Bac Vong ma ching ta 66 duroc trong lich si. Ngay nay du tich ching con gi cu thé ! (27) Séu mén: nguyén van “luc chting”, 66 16 cing nh “luc can”, “luc tran", chi chung cac this vat chat phuc vu c6ng trinh xay dung, (28) Phap sé: chi céc don vj thél gian trong Phat gido. Sat na (ksana) lé don vi co ban, “khi trang sf dua ‘gang cénh tay ra va xép tr vao, thi tri: qua 60 sat na” (nhy vay, mét sat na tong duong 1/60 gidy dng hé). Cac dom vi khée (khéng 16 tinh xudng hay tinh Yeni) gém lac sat, cau ky, King ky, cao xuat, bat kha chuyén (c6 Ié tinh xu6ng, vi “bat kha chuyén” thi dung yén). Chi suté vi mau nhiém cila dao Phat. (29) Thanh dé: tue “tu digu dé", gdm khé dé (sinh, ldo, bénh, tU, nhiing cai lam cho con gui dau khé), tap dé (nguén géc cia dau khé la tham, sn, si), diét dé (mudn triy dau khé thi phai dutt cai nguén géc gay ra ching, bang cach diét duc), dao a (phuong phap diét duc la theo “bat chanh dao”: chanh kién, chédinh tu duy, chanh ng@, chanh nghiép, chanh ménh, chan tin t&n, chénh niém, chanh dinh), (30) 86n cénh: bén bén gigi han cila c6i dat, chi toan b6 nude nha. (31) Chi Thach Liém Thich Bai Sn. 2, c6n" ty dang gan giéng nhau,160 ‘Tap chi Nghién ce A Phat trién, s 1-2(49-50) . 2005 (32) Vi ho Nguyén nay ly chi "Phi let gida ho va tén. (33) 86 dé: phién Am tiéng Phan Bodhi, nghia den la thong hiéu r6 rang (gic ng6). chi 1 tué cila Phat va chi Phat, vi da dat duoc tri tué Ay, ty gidc va gidc tha (do ti nay ma c6 tiéng “But’, Am cé cla “Phat’). (34) Chi xz Dang Trong. Nguyén van “Viét quée chi nam’, 6 bai tha vinh déo Ngai Lanh (Hai Van), Nguyén Phe Chu goi tat la “Viet nam’, khéng phai qué Aigu: “Viét nam hiém ai thir son dién / Hinh thé hén nus Thue dao thién / Ban kién van hoanh tam tuan linh / Bat tri nha tai ky trung thién” (Nui nay hiém nhat Viet nam ta / Hinh thé ner duéng Thue khé qua / Chi thay may dng ba dinh ngat / Biét nguéi 6 may lop 1101 xa), (35) Ou mua déng; thang Musi nam At Mui, khoding tir 27 thang 10 dén 25 thang 11 nam 1715. (36) Nguyén Phuc Mién Téng: lc méi sinh tén Nguy8n Phiic Dung, khi vua Minh Mang ché dinh phép dat tén thi ddi Mién Tong, Ic lén ngdi ngy danh Nguyén Phuc Tuyén, con dau clia vua Minh Mang, me la Ta Thién han Hoang hau Hé Thi Hoa, chao dé ngay 11 thang Naim nam Dinh Mao (16.6.1807) tai nha 6ng gai d ap Xuan Léc phia déng Kinh thanh Hué (nay [a chig Digu Bé). Lén lén, dng ra hoc tap & Chi Thién duong, nam 1830 duce phong Truéng Khanh Cong, nam 1837 kiém nhiép Tn Nhan phi Ta t6n chinh, Khi 6m nang sap mat, vua Minh Mang mdi trao di chiéu cho céc ¢6 ménh dai thdn (trong 46 66 Truong Bang Qué) truyén ngdi cho éng. Mién Téng dang quang ngay 11.2.1841, nién hieu Thiéu Tri Ong cting 1a mot vua gidi va hién, yéu thich van hoc, “cy Nho m6 Thich’, chaim séc viée nude, nhung théi gian (ai vi qua ngan, mat ngay 27 thang Chin nam Binh Mii (4.10.1847), tang tai Xuong Lang, triéu dinh t6n thuy Thigu Thién Long Van Chi Thién Thuan Hiéu Khoan Minh Dué ®oan Van Tri Va Gong Thanh Triét Chuong Hoang dé, miéu hiéu Hién T6. Hién d Hué con nhiéu bia khdc tho ng, dae bigt id Than kinh phi thap canh. (87) Chiiy rang cae vua nha Nguyén thudng ding sch Nho dé gid thich kinh Phat. B6 la ¥ 46 *Nho héa’ ao Phat dé tri nud. Tuy nhién, cha "thién’ cua nha Nho khéng fodin toan tring véi chir“thién” ctia nha Phat. Chang han, tinh yéu thuong, véi nha Nho thi co thir bac (yéu ngudi than trudc, ri méi dén yéu ngudi ngoai), con véi nha Phat thi binh dang, thuong yéu cha me cling nhu thuong yéu chung sinh. ¥ dé. chinh tri nay cting da thé hién trong van bia cla Nguyén Phuc Chu, (38) Bau Suat, tue Bau Suat Ba (Tushita), cdnh trOi G Duc gidi (nghta den: rét day dil), nai diic Phat va tét ca céc 86 Tat 6 khi chua ging sinh (39) Céi Tay, chi xu Thién Truc, An 86, noi dite Phat ra doi. (40) Tuc Chiéu Vucng (1000-976 TCN) nha Chu, théi gian dic Phat Thich Ca dan sinh 6 An Dé. (41) Tuc Muc Vuong (976-921 TCN) nha Chu, thai gian duic Phat Thich Ca nhap niét ban. (42) Nhan hanh nghiép: cac nguyén nhan tao thanh nghiép dé tac dang gay két qua. Nghiép (karma) c6 thé 16t (phic nghigp), c6 thé xalu(t6i nghiép), node la than aghiép (do tay chan tao ra), hoa la Kau nghiép (do Idi néi tao ra), hoac la y nghiép (do suy nght tao ra). (43) Chu truong triét hoc cilia nha Nho Chu Hy (1130-1200) déi Téng, thuc su khéng lién quan gi dén Phat gido. Chu Hy lai fa ngudi bai bac Phat kha sau sac. (44) Day thi theo triét hoc cla Lao TU, “V6 vi nhi v6 bat vi? (khéng kam ma khéng gi lA khéng lam). Nhung thuyét “v6 vi" chéing c6 gi dinh dang dén Phat gido ca. (45) Han Minh 8€ tén Luu Trang, vua nha Hau Han khoang nam 58-76. Do ndm mo thay nguéi vang co chr “J! van" & ngue, éng da cif mét doan 18 ngudi do Thai Ham va Vuong Tuan cdm ddu sang Thién Tric (An 86) thinh kinh, chinh thic céng nhan dao Phat. (46) Phuong tign, tue "tay phuong nhain tién’, theo chigu hudng va nhan su tién loi ma lam; tuy canh ng6, digu kién ma gilp 46, giai thoat ching sinh (47) Lay cu néi cia Lao Tir trong Bo atic kinh. That ra, y cla Lao Tu thi khac, theo thuyét “tuong déi", hé 6 cai nay thi phdi cé cai kia, néu biét cai dep IA dep, tat nhién phai c6 cai xu; biét c6 cai thién la thién, Lat nhign phai c6 cai bat thién (48} Sach Bai hoc clia nha Nho tém tat lai bang tam muc la: cach vat (hiéu r vat), tri tri (bist dén cling), thanh ¥ (nghi chan that), chinh tam (long ngay thang), tu than (sa minh), té gia (sap dat gia dinh), tri quéc (stfa sang viée nudc), binh thién ha (lam moi nguéi yén én). Thyc su, Sach Dai hoc xuat hién mudn, sau doi Han. (49) Xem chu thich (1). (50) Tién linh hay tién tho, chi tudi tho ella hoang hau va thai hau (me vua).Tap chi Nghién etru va Phat trién, -2(49-50) . 2005 161 (51) Chiba Thuan Thién Cao Hoang nat: Trén Thi Bang (1769-1846), me cla vua Minh Mang, ba ndi cla vyua Thigu Trl (82) Trén cdc tang thap Phuéc Duyén, ngoai Thich Ca Mau Ni Van Prigt (cakya Mouni), cdn the sau vi Phi ua khur TI Ba Thi (Vipacy), Thi Khi (Gikhin), Tl X4 Phu (Visvabhi), Cau Luu Tén (krakucchanda), Cau La Ham Mau Ni (Kanaha Mouni), Ca Digp (Kacyapa, knac Ca Diép la dé tircua Phat); lai cd vi Tay Thien Cue Lac Phap Vuong va hai dé tt cia Phat Thich Ca la A Nan (Ananda, em con cht ctia Phat, va la t6 déi thus hai cia. dong thién Thién Trac), Ca Digp (Maha Kacyapa, t6 thu nhat déng thién Thién Truc) (88) Cang goi la Cém Phubng, Cam Va, Cam Bign, chi ngdi cha Phat, vi twong truyén dat qué Phat Thich Ca 6 mau xanh dam pha dé (cam) (54) Nay khéng cé dau tich gi, Xua tai cha Diéu BE cong co mét thap nho dé thd, ri ciing that lac sau nam 1885. (65) Tuc bat nha ba la mat da (prajna paramita). Bat nha Ia tri tué, dé thoat ra ngoai tham, sn, si, dit moi sai kim, mé mudi, dat dén théng suét, gém ba loai: that tuGng (tu nhién ma e6), quan chiéu (do quan sat ma 66), van ty¢{do kinh dién ma c6). Ba la mat da la vuot qua bén kia va dua nguti cng qua, gém sau hanh: 6 thi, 1 gidi, nhdn nhue, tinh tién, thién dinh, tei tw8. (66) Chi ba Idi dua con nguti zén chéin bi hanh ha khé ¢6: héa dé (bi nung dét é dla nguc), huyét dé (bi déu thai lam suc sinh cho ngudi ta giét tht), dao dé (bi dém chém buic bach dén doi kha) (67) Hay Vu Lan Bén (Ullambana), mét ngay IS cia Phat giéo vao rm thang Bay am lich. Do chuyén Muc Kién Lién dc dao, nhin xudng obi am, thay me bl hanh ha dau dan, nsdn clu nén bay ra lé cung a8 xin ccho vong hén khi bi day doa. Nguéi ta cng goi Ia ngay “Xa 161 vong nhan” (tha toi cho nguoi da chét). (88) Dich chir "tam that", Chung t6i don thé (vi 8 x 7 = 21), chua chdc dung. Tam that con l& mot loi cay. Phai ching dao truéng lam bang cay tam that? (59) Chiém bac {campaka) l& mét loai cay hoa vang, rat thom, nguéi An 6 ding dé cting Phat. (60) Dao Bai trén nui Gén Lén, noi d cua ba chia tién Tay Vuong Mau, day chi me cla vua cha. Quynh phéi, nhénh cay quynh, chi dong doi con vua chau chia, tén quy dep dé. (61) Nguyén van ding dién “Khang cb”, bai ca cia dan thoi vua Nghiéu, s6ng thai binh an lac, lao déng va nigh ngoi tay y minh, (62) Thé gidi cuc lac ctia A Di DA, noi cé rimg cay bang chau bau ngoc nga dep dé. Ciing nhu Bao LAm. Chi dat Phat, xu sd cia dao Phat. (63) Thang Tu nam Thiéu Tri 6, tle nam Binh Ngo, khoding tir 26 thang 4 dén 24 thang § nam 1846 (64) Hai muoi thang canth dugc vua Thigu Tri dé tho (Thain kinh nhi thap canh). Trong s6 the nay, nguyén in trong Ngu’ché thi so'tép, 12 bai kha vao bia cling khudn khé, 8 bai khac vao bién déng, déu dat va gén @ di ich. Mi bal, ngoai phan tho luat Busing, cdn es mat doan tua bang van bién ngau, cui cling ghi lac khoan Thigu Tri tam nién nhuan that nguyét cat nhat, cung thuyén ngu ché thi nhait thu (Ngay tt thang Bay nhuan narn Thiéu Tri thi ba [1843], kinh khde mét bai tho vua lam), (65) Nguyén chi: Hom ay, sang sdm tanh rao, mat tréi 16 ra, Khi vao chia thi may lanh che Khip nal. Vé cung yén én nghi ngoi thi mua phap dé xuéng. Nhan dé lam bai tho’ d8 vinh su viéc. (66) Nguyen chi (vé Am cia chi’ & nguyen van): Bai Lao Hoc Am bit kj etia Luc Du néi chr “thap” chuyén thanh bang, ¢6 thé doc "thm’, nhurcdu tho trong bai Cung ttrca Téng Van An: “Tam thd luc sé Xuan cung quan” (Ba mui sau quan 6 cung Xuan) (67) Kj la mét nude nhé théi Xuan Thu. Mot ngudi dan nube al lo tréi Sap thi minh khéng biét An nap vao dau, dén ndi bé ca vide An uBng. Co k¢ gidi thich rang troi ciing nhu tring sao, chi la tinh khi, khéng thé sp hay rai, anh ta méi dé lo, Chi su'lo sy hao huyén, v6 16 (68) Bau gay: chi chung sinh rét nhé bé d nhé dau chiée gay, xem nhu mot thé gidi. Ngoai Knot: mot loai sé bhén ngoai bién nha hoi, bc lén thanh lau dai, chi su bién héa, (69) Tign thoai cach: thé tho xuat hién tir dai Téng bén Trung Quéc, kh6ng theo I6i hiép van chat ché nhur uy dinh trong b6 Thi van tap thank; néu van céc cau trén theo cling mdt b nao do, thi van cau dui la theo mét bé khac (tién cach), hoc ngudt lai (thodl céch), Noi theo kiSu ngay nay la c6 ding théng van cchti khéng phai toan la chinh van (vi du van tin céch: kniéng - béng - dng - cuéng; van thodi cach: bang - duéng - chuong - thuéng). (70) Ba bau: tam bdo, gém Phat, phap, tang. (71) Nguyén chu: Trén dinh dung banh xe phap, thuting quay cheo chiéu gié.162___Tap chi Nghien ciru va Phat trign, s6'1-2(49-50) 2005 (72) Luc trdn (visaya) gdm ntiing canh bén ngoai nhu thanh, sac, hong, vi, xc, phap, c6 thé xm nhap con rnguoi lam cho nh ban qua sau con ducing (luc can) mat, tai, mdi, ludi, than, J. (73) “Chap trung” la mdt chil truong quan trong cla nha Nho, chon Iéy con duéng dling dan nha va kién tr theo duéi dén cling, dua vao dé dé hanh xt 6 dei (74) Han Dai (768-824) ty Thoai Chi, nguéi huyén Xuong Lé (tinh Ha Bac, Trung Quéc), tinh théng ca luc kinh ln bach gia, d6 tién si nam 792 dei Dudng, lar quan trai nhiéu phen thang ging, biém trich lao dao. Nam 818, Ong dang s¢ can ngan viée rude xuang Phat (Gian nghénh Phat cét biéu), lai viét bai Nguyén dao phé phan Phat gido kich ligt, vua Hién Tong biém ra lam Thur st Triéu Chau, nén ngudi ta goi la Han Trigu Chau, (75) Nguyén Hea la nién higu cua vua Dudng Hign Tong trong khodng 15 nam (806 - 821), day chi vua Hién Téng, tén LY Tran, d ngéi khong 806-825 (nién hiéu sau la Trudng Khanh), rét say me dao Phat vé mat didoan (76) Nquyén chi: Han Da trong bai biéu can ngan wua, cé néi: “Gan day, nghe bé ha ngay rm thang Bay 'én cchua An Quéc xem 18 Phat dé cdu phuc, thi chac rang long nguéi trong thién ha [hua theo}, that dang thyzong x6t thay v.v..." lai nhin viée ruéc xuong Phat, ding biéu hét stic can ngain. Vua Hién Téng (nién hiéu Nguyén Héa) néi gién, toan sai giét di, may nhé bon Théi Quan, Bui Dé tau xin, ben biém ra lam Thi sit é Triéu Chau. That dang xét thuong ! (77) Thanh 86: Theo Bao giéo, Thai Thugng Lao Quan Hay Nguyén Thiy Thién Tén (Lao Tu khi thanh tién) ¢ tai Thanh D8, tue Ngoc Kinh trén trai, di lai voi Nam Hoa Lao Tién (Trang Chu, tiie Trang Tu, tac gia Nam Hoa kinh} va Huyén Nguyén Hoang Bé (Ngoc Hoang Thugng Dé), (78) Nguyén chu: Theo kinh Bao tang, ngay ay, Thai Thuong Lao Quan va Nguyén Thuy Thién Tén héi hop dé ban phic cho thé gist (73) Nguyén chu: Bai Xich Bich pha cia T6 Thue: “Miia thu nam Nham Tuét, thang Bay vao dém rm, bac T6 cing khach dong thuyén, di choi duéi dong Xich Bich. To Thuic (1037-1101) tu Tir Chiém, higu Bang Pha, nguol My Son (tinh Tu Xuyén, Trung Quée) doi Téng, trong mét gia dinh ¢6 truyén théng van hos. Trén hean dé, dng bi biém trich nhiéu lan, c6 lc suyt chat vi ¥ chi dau tranh chinh tri, Ong sang tc di thé toai, néi tiéng nhat 6 nuée ta la hai bai pho Tién Xich Bich va Hau Xich Bich. Xich Bich néi day 1a cénh doan séng Duong Tu é Hang Chau, phia dudi Han Khdu (tinh VG Xuong), khéng lién quan gi dén no’ dién ra tr8n danh héa cong cla Chu Du tieu diet 83 van quan Tao Théo ¢ huyén Gia Ngu (tinh Hé Bac) (80) Khodng tt 26 thang 4 déin 24 thang 5 nam 1846. (81) Ba Pham Thi Hang, than mau vua Tu Buc. (82) Tuc la Nguyén Hoang v6i cau sm: "Hoanh Son nhét dai, van dai dung than’, (83) Nhiing sai lm & day chiing 16 tac gid khong may am tung vé lich su, nhur chuyén mgt nén huang dinh thd phui Pha Xuan (nhap nhéing viée Nquyén Hoang xay cha Thién Mu vai viée Nguy€n Phuc Thai éinh 6 6 Phu Xuan) va sy xuat hién cai tén chua Linh Mu (mai dén doi Ty Buc mei c6) (84) 86% chiéu duong lich la ngay 7.11.1919. (85) NgGi chua 6 dat Phat, noi duc Thich Ca Mau Ningy. (86) 84; chiéu duong lich la ngay 17.1.1920. PHY LUC 1. Bia cia chia Nguyén Phtic Chu Nguyén van MAS Rte eRAALe FER FRA EMA HA eS ie ae RMMRARERKEMRREA RAF RMR HM Dae Fo eH KARR RRP PEKKA HABE CAL RLM BR BEERS ERPHEKEEKATALNARATAESMRARALEBYRA-A HRRLAA RH RMERLAN IAS HRA SNAILS Hw AeTap chi Nghién cuu va Phat trién, 8 1-249. 50) 2005 163 ELAR SER SERS R2RAT ORLA RZ HERLE RHYL BRAG HARAEMALRASYRPRERKRFLMRREBA HAREM BALMER EOMREWHREREEEAAPRBEEREFR OR ARE ABR BR RT EMERRARMHSABRIMARREH CDRH Bit to LMR GT ORG RHE ROURKE LMGERREGARH HER RRERBEA RMT KAMA HRERELHALRALT TRH GREEK BPA oh Fm BH LR BS ea TZ ARG toKAL AA AE Si ALD NF ROR BR A HH — — ok GL A HE to dh BAS PR SE Si 12 HH Be HE EL HAS OE BARS TART HHA BASHRERES SELMER AGP RES SF KH sm ARH RRERLAL AMAR MEAL HATH BERESOAAGRAAIERZ HAATUERAR MS FARRAR KAMRMAWMELEFSEATFT AAT ERPRMECRE RES PRY HY HR HAL KRY Fo RHF Lm REM ES RA EMRE RED UR ATERMERE ORE REALM Bop ee HETTRTA MAR ROARS RARERTME SMR A SAI AP RARFESECR-ARRLPAZACAAHSEAR MM - At Ree HTS ARAM BRM BA EE A Tia chy MOR AT EO A GEHEREREKRRPSRERARAL HAMNER RS HERA ZERHARTERPCEMAERABPNZRE AMEE y 2 RB AK RS LR BME “MRE -BKRR-BRE-RER-SZLETTW % Fink yh RERPMZRB EH EAAN LMMLZEGRAPE REE BBS HRMS WHE eee ere ea Ne eee ee bhi fo 3k ARH] Hy AG BER AS PAK RAR RRM ese ln MR Se A RR A KRACAA HL EO RAPRELRERE SRB REKAZH MRGALKRAST RAG ARREST RERL GARTERS WARS RAMA ABZ th WS de PE OR HS LZHEORERA R2RES IE oh hl BBLS te RL REGRO RRS xe HD ik AB BAR+-FRACAMAZEAS Phién am Ngu kién Thién Mu ty. Quée Chia Nguyén Phuc Chu tu ®6ng thuong chinh téng tam thap thé, phap danh Hung Long, hiéu Thién Tung dao nhan, dinh kién Thuan Héa Thién Mu tu bi ky minh Cai van: Khuéch nhién v6 tuong, chi dao hé ngén, Phat thé tinh khong, ban nguyén thanh tinh, Chur tuéng cu tUc nhi gide chiéu vién dung. Phap bat hi ngén, ly quy nhat nghla. Thién diéc tuyén hoan, dia vo trung ngoai. Bia thy héa phong, tur luan tuong nhan. Phat tinh hu minh, ky thé tram triét. Bién Phat thé rihi vikim se gi6i. Kim sc gidi trung hau huong thy hai. Huong thiy hai trung hitu quang minh tang. Phuc hdtu bau lam, hoa huong di man. Chu bién Phat thé, dang Hang sa gici, thi nhat quang minh tang. Cu thir quang164 Tap chi Nghién cttu va Phat trién, s6 1 minh tang nhi y bao chinh bao chi nhan dur! Tri thi nhan gia tam than v6 hiu sai biét, thien dia dang tu duy v6 hau vién can; Phat tinh, ching sinh tinh giai uu nhap Ti Lu Gia Na tri tang chi hai Nhan hu huyét mach, dia hdu quy tich, Thuong hai chi nam, ngé Viet chi khu yén. Quadn son thiéu dé tay nam, héng ba hao han u dong bac. Kim sa van b6 hodin trach, quéc di truéng ninh; ngoc thy ba sa am hai, thién nhi vinh mau. Ngi tai phén thi, tam thé cao tu. Hé tu s6 ngu, diéu nhu tuéng phung, Cé lai tue my, hy dc nhan hoa. Ham tinh thign df v6 tng, cann tam long nhi tng su. Cu Nho m6 Thich, df chinh tr v6 bat han nhan; tin dao sing tang, tywu nan qua nhi tu chiirg phic. Thura binh quée gidi, an lac than tm, Nhan tri: XU phong 6c ha nhu phusong trong, tr luong ma ha nur chin tich? Cam y diéu thé, bat ca sa; kim ngoe doanh duréng, ban hoan hu bach. Culu thuc tran gid, khéi quan phan lai hong; tich thinh nhac gia, khdi van pham 4m hudng. Té thi xuong ky chi thé, hoan tém hoan hi chi vién. Hau vi vé vi tinh hanh bat béi Kinh utich tué tng dién dae phap duéng déu su huy Bai San, tu Thach Llém, nguyén o6 hoding tham, tir tam man thé. Y bao v6 Iuong, dao khai tam thua. Tu hanh chi hau tong chi, nhu thiy mée chi hau bén nguyén. Phat tich Chiét Tay, truyén tam thién giéi. Du than thura béng hat, nh&t nhat thiy nha tuong ty nhur trich mat phé tam an. Canh duc ching tich Linh Son, dan t6 tam bat mn. Cang cng nghiép nghiép di duy trl, Nguéng toan chiém, hét duc kiét ngé tai nhi vi di, ha dam hau nhat. ‘Bde php da nién, nguyén kién quynh lau kim han, Trach dia tyu Thuan Héa chi thuong du, loan son pphung linh phian chi; Long chi tay lac, xuyén dién qua gidp, Két nhuc pho nha, Hing khét phuc nhi ta két lam lang nhat dot dia thang thanh long. Y cyu quan chi Thién Mu thién quan, duc dinh tn Nam thién chi Phat quéc. Nghi quyén bach bich, bat tich hoang kim. Ban quéc Ié truyén lai thé méc céng, quan kiém chi nhi khiing lao bat ty ky chu, dan tr¢ chi ni bat nhat dan dién tué nguyét. Hao dai cdng trinh, gia hau can chinh chi thdn, Chuéng ¢9, Dai chudng co, Vinh chudng, Gidm mién dang chic. Phé gidm tu tuu quan tuyén trach, da trung thi thiéu, thiéu trung thi tinh. Dung ky luc nhi thuéng ky céng, tin di thanh phu, an ham di té. Cuu ccéng déc tong ké nhat nién Do son mén nhi Thién Vurong dién, Ngoc Hoang dién, Bai Hung bao dién, Thuyet Phap dudng, Tang Kinh lau, Luéng bang tc Chung Cé lau, Thap Vuong dién, Van Thy duéng, Tri Vi duong, Thién dudng, Bai Bi dién, Dugc Su dién, tang liéu, thién xa bat ha sé thép s@, nhi hau T! Da vién, ndi phuong trugng dang xu, uu bat ha 86 thap sé, giai kim bich huy hoang. Quan chi gid, linh nhan di than kinh muc, uyén nhuge kim sac thé gidi, nhat quang minh tang da. Du hi chi, v6 df quang téc Phat su, ctr u TI Da vién nhat nguyét, nhat thuéng quan chiém, ‘ang tur Kinh lau, Knot nhién khai thai, tung myc baing lan. Béng tac Ié nhét huyén khdng, chigu quan sinh nhi duc duc. Nam téc tua linh thin tring, tinh loan dac bat, déi bach van nhi bat tan, tr ti s&e di vO cing; tréc 14p van phong, quéc khai vin minh chi tri, Tay t&c thuong tung thay bach, diép chuéng nhu binh, ‘ahude hé thién quan. Bac tac héi vong Chinh phi, yj luc tric &n van h6 chi danh vién; tap tp hudn phong phat thién mén chity lac. Muc tién diéu cdnnh, hgi si nan dé. Sat néi trang nghiém, nhan da chiém nguéng. Di tye chiing chi thanh tuu, ky ic van chi lu truyén. Nadu ky phap sé chi khéi da. Tung nhatt sat na chi nhat lac sé; tung nhat lac sét chi nhat cau ky; tung nhat cdu ky chi nhat tang ky; tung nhait tang ky chi nhat cao xuat, tng nhait cao xuait chi bat kha chuyén, V6 bién v6 ngai, vo khuyét vé cuc; thanh trd hoai khéng, khong bat tung lang. Diéu ky bat tuc, kh bat vién hd? Téng chi, hoan quy thanh dé, ching dai quang minh, Ti quéc gia kién kim au chi c6, quan thdn mau tung bach chi nién. Tu canh thanh binh, van dan gc nghiép. L6 thinh ham bé c6 phu, duéng van ¢6 sat dan cém. HU vi nhi nhap v6 vi chi phap hoa da. Ty ty nhi hau, ké véing khai lai; dtphap phap chi twang thuta, xén daing ding chi lang diém, Ng@ su di thé, phuc vong cao tang. Phi truong tich nhi qué ai son, gid tir hang nhi phiém Viét hai. Béng tuyén diéu ké, tro tin t6ng phong. Niém thirthi nhdn, méng tham vi gide, Cur ban kim phil nhi khai dai hdo son, van bén lu chi déng thiy, phat bao kinh chi ai trén. H6 tuong [ol Ich, tham ctu thién nhan, Nguyén Nguyén mén vién can tong than ham dang phap hoi. Vinh vi phuc chi, ludn tac gia lam; ndi ngoai thich thude cong chung bé dé. Dr thy vé cuang chi tung, truéng phing dai hu chi nién. Thé vi tich khai, néng thuong thinh tap. Binh cudng uéc phi, thi nghiép an thi. Di tu thang khai, than thinh lap ngon. Thirchi dao chi hitu trung, thi nguyen tam chi vé quyén. Tau but ky tién, minh chi vu hau. KY minh viétTap chi Nghién ctu va Phat trid 1-2(49-50).2005 (165 Vist qué chi nam hé, giai thiy giai son. Bao sat chi trang hé, nhat chiéu thién quan Tinh chi thanh tinh hd, khé hung san san Quéc chi din an hé,ttreanh u nhan Vo vi chi ha hé, Nho Thich déng ban. Ky tu thang khai hé, nhan qua hdi hoan, ign tiéu lap dich hé, thanh tén ta nhan Thi: Vinh Thinh thap nat nién, tué thir At Mui, so déng chi cat nhat lap. 2, Bia cua vua Thiéu Tri 2.1. Nguyén van RAH SF HB RMS TM SAKA RYELEK MATER M EARLE MERA HD KEAAULRALAAASARKTAALMPRTEAL HRT MAHAR LARAMABEMSCANGRADERPAHR AME RBARARZHULLBREHCHRE SRT A 40 FT ARM A BwH2ZKAHEERZARTRZ AME ZRHEA METH RE RA FITRARERRHARMKRRRLERTRKAZET RVG HAE ERTS LMT HARM D AME AHRERERHEEES + HH RAM ARR -FTARARRAAS SOAP TPARMPA BE HARAMABRDARS AREAS PS SRR ARE 2 Bl a ER HARS MEA RARERR KAASLHRTARBLR EH FLAX MZEREREEAHEMFSRFERHRARABR CER AATRARAEE MH FH HLHRARE WT WKRAKAME ELZREMPACABAHHALARS MA FAM tit ih — 2B RAMAARAKELTEM RAM LN LOR AARLERR SROMMBREKEARL RM RKRER APSHA AOR RAMARERERTRARAKHRKR ROLES ee teeta REFFRMAARATHL SLE LEAH BRERA RT KAMP FAP ZEEBREM-FHERUA ME RHR = ROPES AAKM AMER ARERAGKRE FRRSRAREE MERON ER HMLELEM BR FRR SERA GR RRR A RH DS FH ie 1B aK A # * + & a 4 ae af & a ¥ a 7 ae 5 cd B & ROR Hf i 9H aat Ee x $ ae z te 8 We F a & - & HRAVERRSEARMRLHE PEF SH RSA HEKARALERRRERNSHAKEERLRHRE BePRETECOMMREERRALHRAEH LEEKS REEAPRAMERERATERR RM EHR AKR HL ABGLALAESRMBESMLASMAREA SLA BHAMBRRABECMAITA DRE +HAMBRAS RRR SREAVREMARRKRERAE HARE B-BER RAZR SEHR SB EMS FR BX ie MOKA ERLHG AMBRE LMR EB # a aims Bh pw Ad C dus \ + ceeesaanscaseRasne Boh ee |e tet et ee ree he eed HEKHRERANK ART RAAB RA MKC ARRBSOFARH LEMAR ELUM EBRARE JARS TERS eR i BE RE ees a166 Tap chi Nghién ctiu vi Phat trién, s6 1-2(49-50) 2005 RRA GALE TAG AHR TORR Ot AR ER AGAR MSEMMM SRT BAKA EA Yk ei ERB A Ete R ew EN REAR ARM RMS EMS we KERB RE HLEGKA RHR HRABRAETAAR-w2 cd Rotter tate iet act tte Bak KET Aw REMKZA AAGEERE HAP KS oh HEARERS MB RE HAR REA BERLE ZLHASEKE ZHEBTE SMAKG ES Ett eM es README AM hw & Me Sb waa teats tniattal HMR RS TH wi BR fo SD ih Hh SE BeAPOAS A Phién am Ngu ché Thién My ty Phudée Duyén bao thap bi Trdim vn Nho hiu ‘van thién di tyong cdo da, kign thién di tong thi da; nang dyng thign nhan, dan chi chii da”. Tich Bau Suat thién ging thdn Tay Vuc, tri u Chu Chiu; niét ban thanh dao, te) w Chu Muc. Pham thuyét gido, ngén sinh sinh chi loai giai nhan hanh nghigp, hdu tam thé thic thén bat diét. Pham vi thién dc, tat hdu bao ung, Tiém tich thing nghiép, do da thé bi, kinh v6 $6 hinh, thao luyén than minh, nai dc thanh dao da Cai ciing ty tn tinh, dai gidc chi xung da. Ky dao hy huyén, 06 af dieu tuyét thuéng cain; tam bat kha diritti, hinh bat kha di tugng trdc; déng van vat chi vinhi cur bat vi chi vuc, xt ngon s6 chi ndi ahi chi'vé ngén chi huong. Phi hau nhi bat kha vi vé, phi vd nhi bat kha vi hu, Tich mich hu khosing, vat mac nang tréc. Khoi vé duyén chi td, ting hau co chi danh, Ng&t vu Han Minh nhi dao té bach linn, phap truyén thién cé. Nout ky thich da, tde: hanh man tam kj, tudng vién bach kiép; glang thén nhi tha ngoe tuong, yém diu nhi dan kim tu; tam thap ni tuéng huu trung khai u dia phi. nhat thap bat pham trinh thuy hai u thién ‘cung;linh tuéing chu u thién phuong, than quang hién hé bat cue, Thuat ky ban da, tac: cuu ching vién minh, trén sa mac nang todn ky tho; téo dang tich chiéu, hur khong v6 dt luong ky thé tinh. Khai phat bé dé tam, khuyén nhan vi thién; hong thi phuong tién iyc, 18 chung quy tuong, Thur thi sinh thién chi diéu duyén, tién hanh chi tham phic da, C6 xuat ky ngén thién téc thién IY chi ngoai ting chi; diic v6 thung su, cht thién vi su. Khu phién huu {nign, mac bat canh khuyén dan chi binh di; hao thi y duc, chong thign, dan dc dT thi dan hau. Dan hat thien thién nhi bat tri vi chi gid, thi of thién ha giai tri my chi vi mg, tu de af; giai tri thién chi vi thién, tu bat thién df. Bai hoc bat diu digs tai chi u chi thin. Tuy phap bait nhi mén nhi dao ham nhat ly gia da Viet nga Bai Nam, thién sinh thénh nhan dé tao san ha, trigu khai bang qudc. Duyét son xuyén chi hinh thang, hu Ha Khé chi binh nguyén, dt khdi cao cong, ban long hdi o8. Tién lam Huong thily, dao vi chi nguyén uyén ham; hau tran Binh hd, than \inh chi canh ty tal. Tuan ti Thien Mu thi gidng vid: "Ung thién thudn nhan, chan chi hung kiém pham cung, tu linh khi di ¢6 long mach’. Tin nhu ky ng6n da. Thi Tén Suu tur thap tir nién nai kién Thién Mu ty vu thi son di biéu phat tu@ng dinh dinh chi phic dia gia daTap chi Nghién ciru va Phat triém, s6'1-2(49-50) .2005 167 Théinh minh thé xudt, quéing bi thién duyén. Canh Dén thap edu nién, chu dai héng chung. Giép Ngo. fh thap tam nién, tring tu pham vO, duyét nhat nién nhi lac thanh. At Mui thu bi thuy thi hu. Tung thir bao ign, kinh lau, thién dung, tué that giao tuang tham thadc, lac dich tang lang, nghiém nhién Thu Linh phong quang da. Gia Long At Hoi tai tring khéi, kim bich tang huy: Minh Mang nién lai tai chinh ly, dan khdu da trang. Téng gai phu tudn dustin, vi dan ky phic da Tu chi kién duyét lich tu ni bach tu thap ngi nign, thang tich danh lam ky lai thugng tn hy. Tr&m ky thifa tién trach, dung quang tién nhan; c6 hy tang hyu tién linh, dai dién truy hoan huang nguyén; tir nhan truéng tal, thé dic tae cu. Kim quéc gia nhan ha chi thi, chinh trung agoai Gn ninh chi té; Gu chi quéc nd, trac that cp chi phu dé; xién phat thién éuyén, bé van phuong chi nhan trach. Nai than dinh thé ché, ménh VG Lam dinh Hau Duc Théng ché Hoang Van Hau déng tu tao kién, u Thigu Tri Gidp Thin dai vu At Ti, duyét lung tai nhi cao thanh. Khdi tu son dién sue khéng nhi thudng, cao di 08 xich dac tac bat thap that xich hat linh, dF kim xich dac thanh ngi truong tam xich nhi thén, giai bat phi dan tai, bat dong dan luc; di thién phi chi nd, tu vé chi binh, cuu céng dinh kin, thung dung toan thanh, Phy cau cao dinh, nhan chi vi Huong Nguyén: tang ling bao thap, danh chi vi Phuc Duyén, Quang suy gide ngé quén sinh, phude duyén van thién; chiéu try hoa théng tir dai, céng die thap phuang. Vinh dién tir An, ham phu chung nguyén. Kinh u thap trung that tng cae phung kim than Thé Tén, thudng vién nguyét tudng, Chiéu y Thich din phung cé Phat df lai, ky d@ nhat qua khd Ti Ba Thi Phat, dé nhi Thi Khi Phat, dé tam Ti XA Phi Phat, dé tw Cau Luu Tén Phat, dé ngu Gau Na Ham Mau Ni Phat, dé luc Ca Diép Phat, dé that Trung Thién Biéu Now Bén Su Thich Ca Mau Ni Van Phat, Tay Thién Cuc Lac Phap Vuong, béi chi hu A Nan, Ca Digp t6n gid Trang nghiém sae tuéng, bao lac hén hong, nhu thi cam vien. Cé sat chi tién kién t8t dé ba, tét dé ba huu that bao kim chi, dé y hy kim sac thé gidi chi trung hau hung thiy hai, hong thily hai t6i thugng tha quang minh tang. Tur tinh bat quy v6 sé quy xc, dai phus tng tém sinh bait tai dién, Nhat niém trung néing hanh luc ba la mat da, tam bat sinh diét, tic thi thang dao, C6 thap cao ky dao di cao, phic qudng ky duyén ich quang. Nguy nga tri lp, déi lung gian nhi bé hoach dam van; trdc lac trye xung, tiéu van vd nhi huy hoang tué nha, That tang thdi xan, ding lam nhi bat biéu phd quang; bach nhan sm khm, chidu trit nhi tam dé iu ng6. Tinh thiy trimg trimg hau héi, phap hai dao ham; quan son lich lich d& khan, linh son nguéng chi. Chung thann xuyén thu am, huyén nhap vién thong; thap anh tng thién ngan, digu ham chting gide. Té thi Vu Lan chi hi, Khai tam that thuiy luc dao truong:ligu tha chiém bac chi huong, phé dai thién u minh thuyét phaip. That bao chi thap truéng [uu vu tu tai thién; nhat thanh chi tam dai nguyén wu chan nhur Phat. Dao Bai tan chi, khang cuténg v6 lvong tho chi tang long; quynh ohai Ivu huy, dain duc my démg huu chi trinh cat. Gia té qué tr, phi phi co uc tai bang héng; thi nha nién phong, sinh sinh ching quan phuong pphui thi. NOi an ngoai tinh, du ca ham 66 vu khang ci; quan minh than long, hy khéi canh duong vu duéng 'bé. Phyong bat phy béi phiic chi ur tinh thd, lutong kha vi xién thién duyén u bao chau. Phat nhat t&ng huy, usc dn thuong tai. Mac vi hu v6 tich dit, ty hgu ching minh; mac phi eém ting huu trung, truy tu hoan nguyén da. Phu ! Twi chi lap gido di thign vi ban, Thin nim tai tam, tam tue Phat da. Ludn nga vit: “Trach ky thign gid ni tung chi", Dich ngén: “Quan tu df buic 4c duong thign, thuan thién huu ménh”, Thu van: “Tac thign ging chi bach tuéng”, Iuvong vé thuong u quéc kinh, thu thiéu bé uw vuong héa gia da. Cac thén khdu thinh phu ng6n dung hién sung huy nhi chuong thang khai. Vién bat lan, van eg thanh ha, han mac chi ngu, cm hao dT ky chi, hé minh nhi thiéc da. Minh viét Hoang thién quyén ménh hé de sinh thanh than Tich nga viém cong hé hué nga chung dan Kin dc co cn hé dinh dinh Phu Xuan Gio dan vi thién hé nhuge thanh di nhan Thién quan tang bi hé thang tich tuyét an Thé chuong auéc khanh hé thi chuyén phap lun Dao dé vinh dién hé bao thap hoan tan Ham t8 nhain tho hé phic 6c bién tran Thi: Thiéu Tri luc nién te nguyét cat nhat kién168 Tap chi Nghién cini va Phat trign, s6 1-2(49-50) . 2005, 2.2, Nguyén van & he aR a Aint ml a AR AGRE ZTERMZH EPA SER TRE 4h Sik 3 oh Se oe F BAR HE FRU Ss a re a ee ee a =e eo BRS Hp iS BROT BaP MAB ry ay BYE ht ho te 1 ¢ AR GE HR GR A SE & i & mA AAAP RMN EF CLRETRROSARAAKBELEAE "yp Res BH & 1 Ot EO Ae ERESR ER REBT RAERESA 9A 3b, i) RAR Be ak So a = Faeeeaek Be WR te Be SH ae # x R ae xe eRTap chi Nghién cin va Phat trién, s6 1-2(49-50) . 2005 169 Ri AES MS AR Se LE CAME ER RBG ER Bae Gah Mk te to Rf eR th {Khong ¢6 é)_ RQemHRLZERAR AE Re Ae RRS RA wwe ORE BMRB EMS TFB RAREH KERRY RE LATHE HAMEED SEMKHPRRAREFRHREP RAW SERKRUREQAARARE SHURE E RE AOD RRM AMARA RAATKR TAL HARRKRAMATRERKRE RERRRLOSR AB BELRCA+ HM KRABLEREMK OH HRRERZA RKEAMELMSRHEAMARRREA SA TRARKALESB ABRER-SORMKMMAKS FRR ERMETEM RAY S 2H 3 RABAEAMRAKRHBALARA RSM MZEY ARUEN OR MAE 4 FB Sk MRAM SE SERRE BR teh HG ik i AF BB A ! HRS 3) to Fi bE Se #4 a % KE LT RE Fe 4 SA 4S ETH He a HELO ERNE ABOPtEEH FR abe a AR SRE MRE170 Tap chi Nghien ecru va Phat trién, sé 1-2(49-50) . 2005 ak eR FLORA TH AF RR MS RMR E EE RPA K SBA OG A OI) a #O GRA Oh BET a Fes kT & FANE BR MMAR RR ih ke HRGLAKLESAABAA EH BER ERA E RB te KFRARLRAZKCAMZHT RELA RAR RAPA HeA TEE REAR SAK Phién am Ngy ché thi Thién Mu chung thanh (Than kinh dé thap ter cdnh) Thién My tu: Binh dc trirtinh, son xuyén linh sang. Long ban héi thd, dao ciing Kinh thanh; hé khiéu cao tén, phui fam Huong phai. Xién phat lién hoa chi php gid; diéu ham béi diép chi chan thuyén. Thién quyén thanh ni trigu co, thir dia gidng tuéng than ni, thanh thiza thién nhitich phic, tur son dinh kis pham cung. Cé hau thi dan vinh luu thang tich. Thuy minh thanh niém, vién man thién duyén. BS bi vain nhi kim bich tang huy; thinh chung huéng nhi bao chau gidc ngé. Cao cuong cé sat train tign xuyén Nauyét tuong thuéng vien tu tai thién Bat bach héng thanh tidu bach két ‘Tam thién thé gidi tinh tam duyén Tang hoanh ngo nhat v minh cam Ligu lugng dn tiéu dao vi huyén Phat tich thanh céng ty hai vo Thién nhan phudc qua phé cai dién Hanh Thién My ty Mann noang tii hoang dé niém huong dinh 18, ngdu dc nhat luat. Duy thign ung vi bao Phi v6 higu thién yén Notiia shan tham hiru kh Tri tué tha kiém tuyén Ngé dao luéng gian tai Thién quan van héa huyén Nguy vi tinh nhat digu Kh6ng sc ngo tam duyén‘Tap chi Nghién ciru va Phat trién, sé 1-2(49-50) .2005, a7 Bat nha ba la mat B6 dé phuic qua vin Tu dam thuy hai nhac. Phap vi loi nhan thién Thi nhait tridu phan tinh hue, nhap ty of kién tu vn bién ph, Héi cung huu ha, phap vil phu thi, <6 vinh odp ni Hanh Thién Mu ty ngau dé Cé sat trung tuong thang tich truyén Vu tu nhi bach tu thm nién Luc Du Lao Hoc Am but ky: “Thap" chuyén binh thanh, khé dde vi “tham’. Téng Van An cng cung tt: “Tam tham luc so Xuan cung quan’ 86 48 thy dm vién minh dia Chiém bac huong huan tu tai thién Trigu Ung dé thanh long mach vuong, Tang huy pham va Thu phong tién Thira hu tién trach thi nhan chinh Tich phiic hoan doanh xign thién duyén Thién Mu ty Trung nguyén Thiitich danh lam théing sy tai Tat 86 thu luc dao truéng khai Ba ham nguyét ban van gian thap Phong d6 chung truyén linh thugng dai ‘Quan cai tuong wong quy thién giac Chu xa lac dich phéng thién lai Nauyén hoaing phé té quan sinh phic Nhu thi v6 bién chung dies cai [khong c6 dé] Tiét giao mat phuc ha quy thu so, nai cn lai giap tudn sac vd. Du chi uu dan, man néng v6 thi, hoac ha kinh ménh Thifa Thién phd chi Phd thita Nguyén Trung Nghia dado vd u Héi Bdng miéu, ludng thy vi hoach trigp ting, Thanh khing lién nhat hang duong, t&t chi thong hda, Durtém vy ban, trong niém dan thign ‘canh gia tiéu, cap thich Thién Mu tu Phudec Duyén bdo thap. Lac thanh, hoang tt dng quyén di ban nguyes s¢luc nhat phung kim than Thé Tén dang bao thap, phiing kinh chuc hé. Thi vé dai thén Lam Duy Nghia khdi thao pham chuong, hoang du tu tri tong di van. Durchinh phutong vong va, ngZu nich quan gia dé ky thuong van: "Hién kim chinh tri thu dung, bién xi tinh &n vong trach. Nguyén bé tis dam tdo ung, thu di chigu tinh, ky thi phap vO phé triém, sue vi chung nghiém” ding cu. Ban nhat qua kién nung van mat bé, cam vo pho triém, sai lac tan phan, kam linh mge mach. Ky vé phiéu diéu tap dia chi ngu, tha dac long sang nghi nhan chi hi, Tém ccrlanh Thua Thién phui chi chung 88 déc Nguy&n Van Buc dang tat tu, thu vd bang triém, hoa mach, thai so, dién vién cit giai mau. Toai huu cu Céng B6 than tau xung, tao van thugng kinh that bat thap suu, thi nhditnhat giai ruc tién hail kndu, quan v6 hoan phong dao, thu bac én théa, Tha dunguyén y mn thu din nhi ky Iém hué, sinh dan chi bn, nhuoe tran vi I6i minh, phong ho, lang khdi, tat tr da sinh bat tién. Tu tiéu Ky nhan chi wu, bang hoang khién quyén. Nhién uu dan nhat niém, tich dich triéu can, triép dé u pham ‘chuong, tra thanh mac do, ct méng chiéu giam. Bat vin tay ung uranh huéng chi gian. bai thy lam ly nhi v6 hung phong manh ligt. Thuc php va-hué dan, c6 luéng dic ky my, thanh vi dan cam kich thiét chi chi da Vign ché thi chung, dung than tai ta van nht ‘That edip phu dé xién dao nguyén Lac thanh s¢ dao trip tay ngén ‘Tu van bé hoach cao dé trang Phép va phu triém vign can thon Té han cam hoai bang Phat lye Hua néng dan ta ha thién an Van ky van ding ky nhur nguyén Nhat nigm nam v6 nga Thé Tén172___ Tap chi Nghién eveu va Phat tridn, s6 1-2(49-50) .2005 ‘Bang Phudc Duyén bao thép dac cu Hong suy nhan trach can quang tién ‘That cap phu dé tao phude duyén Tung lam son ha t&m quang giae Truting luu dinh d6c dao di kién Trugng dau chi tr do nang 1& Hai thuong chidu linh cénh nhap huyén Bat van tir thién khong sic ngtt Trinh man thi thap Iuong kham truyén Huong Nguyen dinh (Oung tiéin thodi cach) Tri thép lac thanh hyu phuing Kinh Tién nhan vien man phuic quan sinh Bung khai phé t8 trimg van thily Bi chi truéng tén digu nhat tinh Sac tuéng doan nghiém tam bao tai Phap luan thang chuyén luc trén thanh ‘Dinh thugng kién phap lan, ty phong thudng chuyén ‘ai thién bién xt ham quy thien Tinh dia tinh thién t€p van tinh Huu Trung nguyén tich mac toa thién chi vi than ty hudn téc Bao ham nhat ly chéip trung yén Phap bat nhi mon van téa tuyén Han Da kh lién 06 true tist Nguyén Héa kham than dan tu huyén Han Di truc gidn biéu viet: “Can vain bé ha that nguyét thap ngU nhat hanh An Quéc ty, quan i® khong, ‘ywong df vi sting phic hy, Tin thi thign ha nhan tam thanh khé man tail” van van, Ty huu drnghénh Phat cot phuc thuéng biéu cue gidn. Hin Téng dai nd, duc dé tu. Théi Quan, Bui DS dang vi lye ngén, nai biém Triéu Chau Thu si Lang dam tap phuc Thanh B6 hoi ‘Bao tang kinh: Thur nhat Thai Thuong Lao Quan déng Nguyén Thiy Thién Ton hoi tap phic thé git. Khéng uc tm chuong Xich Bich thuyén ‘Yo TU Xich Bich phu: “Nhdm Tuat chi thu, that nguyét ky vong, TO TU dir khich phiéim chu du uXich Bich chi ha” van van. ‘Thé c6 nhan tinh thién o& ser Nhu Lai thuyét phap giao v6 thign Thiéu Trl luc nin tu nguyét cat nhat cung thuyén 3. Bia cla BO Cong Nguyen van, RR bT-FRAGRMABHARER BA mE MCR ESRR-MERER LE FRE BAQCKAR ARR MES 3 Phién am Thanh Thai thap nhat nién ngu nguyét ahd, cung tri Tir DU Bae Hué Khang Tho Thai thai Hoang thal hau ciiu tudn dai khanh tiét, kam phung ban xuat cung n6, dai gia tu bé thait ting bao thap, hoan nhién nhat tan, hop ky tir An, vinh tieu thang tich Céng 86 thén dang phung chi.Tap chi Nghién ciru va Phat trién, s6 1-2(49-50). 2005 173 4, Bia cla vua Khai Binh Nguyén van PRAM FT RRR ARS BK — HF AF ORRAAAHARGAZMLAHVEL HLT HLA SEM AMRARKHEBSLEKR LASHER BRET LMA KBPS SLALRTHARATHRHFREMRERHS BRM ZHFRRME SULT RERAKAMARR RRM KEEPER HERUELATLAREREE SE PRA Hc HKAR EL HET SES BKRHMRERKRL MAES EHRARMAHLEAQRERAS HACARH HERR - AERA SHC APPAPLA RAR BES oA HH RALABASH EPL ARMRM ABR ARAM HAS OE PHAGE PGLARHRERHLAORME PRE MRE BRI EERKEWERRASEL-FRLAR-BHAEHTABERKHS RESHERRR BBMR HAS CARR HRS — BE ake KREGER BBE RR FR OGE Wh Sie 6k HT AL BS AE RF ee Phién am Ngu ché Thién Mu tu Phudc Duyén bao thap lam hanh ngu thanh nbét luat tinh ty Manh Tu viét: “S6 vi c6 quéc gid phi vi hGu kiéu méc chi vi da, hu thé than chi vi da”. Du tuc chi viét: “Hifu danh lam thang tich chi vi dé Phung nga Thai Té Gia Du Hoang dé di Hoanh Son thanh ngam, quyét ké dé nam. Thé truyén dé ngd Thién 4u vu thu tang huong nhat chau, chic dé tri huong duyén giang ngan déng hanh, dao huong tan xt kind d thanh nhitishung yén. Sackién ty phung Phat, ménh danh Thién My son Linh Mu ty. Phung nga Hién Ton Hiéu Minh Hoang d& ménh sung tu, chu dai chung, than thai Iuong da khau théi, thanh van s6 thap ly ‘ngoal. Cai chan Phat gia tinh thé chi héng bdo da. Phung nga Thé T6 Cao Hoang dé trung hung chi so, menh Céng B6 dai sung tu, kién tién duéng vu tu, ménh danh Bai Hung dién. Ki nga Hién Té Chuong Hoang dé ky nga Thuan Thién Cao Hoang hau bat tuan than tho, toai nhan tu tién tric that tang bao thap, ng6t xuat Dau thién, nhat toa trang nghiém phi lam Huong chi Ky Mui nién quy thu thap ngi nhat, tram tha du lm hanh, ménh Lé Céng nhi BO tuong thé dang thugng, hu qué khu kim than Thé Ton thal vi, xan lan huy hoang, quang thai doat myc. Phan huong chiém nguéng, city chi tt vong, tri tri uyén nhur than tai L6i Am trung. Tay vong cuu lang, uat théng giai khi; nam vong Binh An, phiéu diéu van trung; déng vong d6 thanh, lu dai doanh th; bac vong oy hac, thy sae nhu lam. Chan ng quée danh lam chi nhat ky canh da. Vién thanh nat uat tinh ty, ménb lc vu tinh thach of vi chi Thién Mu danh jam gia van lai ang lm ha di déo Thién Thai ‘That tng bao thap xung tiéu lap Nhat toa khéng mon dac dia bai Ban hoan duong phong trimg tuc lv Hir v6 di can tinh trén hoa Hoan chiém thang tich kham tién liét Thién niém céng tu ky triéu béi Khai Binh tir nién thap nhat nguyét nhi thap that nhét.