Beleef de haven!

Rondje Heijplaat
met de benenwagen
In de stadshavens valt veel meer te beleven dan je
zou verwachten. Zeker als je met ‘de benenwagen’
gaat. Bijna overal in de haven kan en mag je wan- Start- en eindpunt van ‘Rondje Heijplaat’ is
delen. Daarom heeft het Havenbedrijf Rotterdam de aanlegsteiger van de Aqualiner achter
besloten wandelroutes samen te stellen. De routes het RDM-gebouw.
helpen wandelaars onbekende stukken van de haven
te ontdekken. Deze eerste wandelroute, ‘Rondje Heij- De wandelroute wordt niet met borden aangegeven.
plaat’, werd gemaakt in samenwerking met Project- Volg de pijltjes op de kaart. Bij de kruising met de Eem-
bureau Stadshavens Rotterdam. haven kunt u het uitstapje naar het Quarantaineterrein
maken. Bij de Baandersstraat kunt u via de Bisonstraat
‘Rondje Heijplaat’ kan ook per fiets worden afgelegd. doorlopen naar het eindpunt. U kunt vanaf dit punt ook
Voor welk vervoermiddel je ook kiest, neem vooral de Heijplaatweg uitlopen om te genieten van het uitzicht

aas
de tijd om onderweg, ergens op een bankje, aan een over de Nieuwe Maas.
kade of het strandje te genieten van de omgeving!
u w e M
De cijfers op de kaart verwijzen naar de foto’s op de
Nie

Beleef
achterzijde.

de haven! 18

Rondje Heijplaat
met de benenwagen eg
la atw
H eijp
1
11
a at

H avenwandel route 3 , 0 - 4 , 6 - 6 , 2 k i l o m e t er
2 Heijp
laatstr
-
v e n
3 and
ers

lh a

Biso at
stra
Ba aat
s t r

a a

n-
Ve
4 W

sta
aat
tstr

ple
dr ech

aan
Mij

Alw
in
17

dol
ina

Ron
str
Ve

aa
sta

t
de routes
-
5
S tad s havens Rotte r d a m
Qu

str
He

Het gebied van Stadshavens Rotterdam (1600 hectare) on-

aa
Co
ara

t
urz

dergaat de komende decennia een complete metamorfose. 7 3,0 kilomete r

Dr
nta

yse

an

o
Samen met marktpartijen realiseren de gemeente Rotter- 6 ra at Rond het rondje door tuindorp Heijplaat
ds

oo
t ost l e in
ew
ine

Le p 16
dam en het Havenbedrijf Rotterdam de komende 20 tot 40

gd
eg

8
ha
we

jaar een bijzondere combinatie van innovatieve werk- en t 4,6 kilomete r

ok
raa
ast
woongebieden in het stadshavensgebied. Een paar feiten in het rondje + het Quarantaineterrein
Wer
g

we
ven

T urb
en cijfers: 5000 nieuwe woningen op en nabij het water (in het rondje + het uitzicht aan de Heijplaatweg
kha

g
9 at

Ro
ven
2025), onderwijs voor tenminste 1000 studenten en 13.000 tra 15
hs

nd
ra
Sir
Alc

nieuwe arbeidsplaatsen. ‘Nieuwe manieren’ is een begrip

ola
6,2 kilomete r
ors

an
dat bij Stadshavens Rotterdam centraal staat. Nieuwe 10 het rondje + het Quarantaineterrein + het
tra
Co

uitzicht aan de Heijplaatweg

at

vormen van woningbouw (op of langs het water) waarbij het

urz
an

milieu centraal staat is zo’n voorbeeld. Schone bedrijvigheid

ds
Am

Dir

is er ook een. En dat alles moet er aan bijdragen dat Rotter- s-

ew

e nu
ad ptu
pe

ect

n-
eg

dam op termijn een sterkere economische positie krijgt (en Eem yse
k
Ne aat ert
o
na

eur

hav He str Linraat

Mo

nst

dat is dan weer goed voor de werkgelegenheid) en dat de enw s t

de
ord

raa

eg at
Du

tra ov.
Ge

stad aantrekkelijker wordt om er te wonen en te leven.

Co
rec

ns
Str
ive

u P r
lde
Ka
Rim

rim
ryd

7 ein
hts

ee
nd

Ka Pl
rap

rst
Am

12
ast

fke
tra
rec
on

a t
raa

tra t
ad

raa
pe
at
pa

rks
raa
hts

s
mu
n xst 14
t
na
d

H avenbedr ijf Rotte r d a m ari eu

tra
t
tra

ori k-
dij
nst

K t
at

Vic an
at

De Rotterdamse haven is een logistiek knooppunt én een Za raat

raa

ad st
rdp
1e E
t

industriecomplex van wereldniveau. Doel van het Haven- a

cky at
bedrijf Rotterdam (HbR) is versterking van de concurrentie- Do
positie van de Rotterdamse haven. Kerntaken van het HbR emh uro
r as
tra

ave 13
A
zijn de ontwikkeling, het beheer en de exploitatie van de
haven en het zorgen voor de vlotte en veilige afhandeling n He
ys
ed
ijk

van de scheepvaart. Het havengebied heeft een lengte van

zo’n 40 km. Het oppervak van circa 10.500 hectare bestaat
uit 5000 hectare bedrijfsterreinen, 3500 hectare water en Bun
sch
2000 hectare (spoor)wegen, leidingstroken en groen. ote
nwe
g
Er werken 70.000 mensen in de haven. De goederenover-
slag bedraagt ruim 400 miljoen ton per jaar. Zo’n 34.000
zeeschepen en 133.000 binnenvaartschepen doen per jaar
de Rotterdamse haven aan. Het Havenbedrijf Rotterdam
heeft 1.200 medewerkers. De jaaromzet is circa € 450
miljoen.

www.portofrotterdam.com
uitgave
Havenbedrijf Rotterdam
Projectbureau Stadshavens Rotterdam
voor meer informatie
www.portofrotterdam.com, info@portofrotterdam.com, 010 252 10 10
www.stadshavensrotterdam.nl, info@stadshavensrotterdam.nl, 010 283 38 00
concept en tekst Overbosch Communicatie, met dank aan Cor van Asch,
Havenbedrijf Rotterdam
Oktober 2009 fotografie Jacco Huijssen Fotografie vormgeving uw ontwerper
Elke stap een historische sensatie... Wa p e n f e i t e n e n v erva l Voordat er kerken werden 4 Het Zeven Provincienplein 12
In de twintiger en dertiger jaren van de vorige eeuw groeide gebouwd op Heijplaat, werd is genoemd naar de door
Toen Heijplaat, het ‘dorp aan de rivier’, begin 1900 werd ge- de RDM uit tot een van de grootste werven van Europa. In het torengebouw neergezet. de RDM gebouwde krui-
bouwd, was er geen enkele aanleiding om te verwachten dat 1938 werd het nieuwste vlaggenschip van de Holland-Ame- Alle gezindten waren hier ser. Vlak voor de Tweede
het moeilijk te bereiken gebied nog geen honderd jaar later rika Lijn gebouwd op de werf aan de Heijplaat: de Nieuw- welkom om hun diensten Wereldoorlog was het schip
tot de ‘stadshavens’ van Rotterdam gerekend zou worden. Amsterdam, het grootste en mooiste passagiersschip dat of feesten te houden. Later zo goed als klaar maar het
Maar Rotterdam groeide harder dan verwacht en ook alle ooit in Nederland van stapel was gelopen! Ruim twintig werden de feesten in Cour- is de Duitsers nooit gelukt
overige ontwikkelingen gingen sneller dan iemand in 1900 jaar later werd het ss Rotterdam bij de RDM gebouwd. Met zand gevierd en de diensten het afgebouwd te krijgen.
ooit kon denken. Wat toen nog een enorme reis was, doen we zijn moderne uiterlijk (géén centrale schoorsteen), het door in de kerken. Na de oorlog was het schip
tegenwoordig in pakweg twintig minuten met de catamaran. interieurarchitect Van Tienhoeven ontworpen interieur, een snel klaar. Op het plein de
Er zou nu dan ook geen reden zijn om speciaal voor de werk- complete ‘Lijnbaan’ en een door Hugh Maaskant ontworpen 5 Dit ‘jonggezellenhuis’ heette welhaast vergane glorie van
nemers een compleet dorp te bouwen, zoals directeur Marius zwembad, bevestigde het schip dat een ‘nieuwe tijd’ was in eerste instantie ‘het een winkelcentrum uit de
de Gelder van de Rotterdamsche Droogdok Maatschappij in aangebroken. Enkele jaren na het succes van De Rotter- jongenshuis’: een logeer- vijftiger jaren.
het begin van de vorige eeuw deed. Heijplaat verdient het dam bleek dat de Europese scheepsbouw moeilijke tijden plek voor jongens die de
beschermd stadsgezicht te zijn. Het dorp is met zoveel archi- tegemoet ging. Lijnvliegtuigen namen vervoerstaken over opleiding volgden. Maar 13 De ‘tweede’ directiewoning
tectonisch inzicht, deskundigheid en liefde gebouwd, dat het van schepen en daar kwam bij dat steeds meer scheeps- ook vrijgezellen, of zoals van de RDM. De eerste
op vele fronten de tand des tijds heeft doorstaan. In de stille bouw werd uitbesteed aan lagelonenlanden. De RDM De Gelder ze noemde stond vlakbij de fabriek
straten van Heijplaat waan je je terug in de tijd. De auto’s die probeerde het hoofd boven water te houden door ander- ‘verstokte celibatairs’, en maar werd gesloopt om
hier rijden vallen volledig uit de toon want kan de bakkerskar soortige opdrachten aan te nemen. Zo produceerde de werf mensen die tijdelijk bij de plaats te maken voor
niet elk moment ratelend om de hoek verschijnen? Kom mee onder meer kernreactorvaten voor Dodewaard. Uiteindelijk RDM werkten, konden in nieuwe kantoorruimte.
wandelen! Geniet van de sierlijk uitspringende bakstenen mocht het niet baten: RDM ging onder in het RSV-concern, een van de 24 kamertjes Een deel van het dorp was
op de gevels, de houten sierpanelen, de mooie erkertjes, de dat echter ook niet levensvatbaar bleek. In 1983 ging logeren. De bewoners van bedoeld voor de ‘blauwe
met beleid gebouwde stenen tuinmuurtjes en nog veel meer. RSV failliet. RDM maakte een doorstart waarbij een deel Heijplaat mochten geen boorden’, een ander deel,
Alleen lopend zie je al die details die Heijplaat zo bijzonder van het bedrijf zich richtte op reparatie en offshore en het kostgangers in huis nemen, het gouden randje, voor de
maken. andere deel op de marinebouw. Tot midden jaren negentig want dan zou er overbevol- ‘witte boorden’.
van de vorige eeuw bleef RDM als overheids-NV actief in king ontstaan.
de defensie-industrie en de apparatenbouw. Van de ruim Oud en nieuw ontmoeten 14
vijfduizend mensen die ooit werkten in de RDM-gebouwen, In ‘De Rank’, de School met 6 elkaar op de hoek van de
De Rotte rdamsc he Dro o g d o k Ma at sch a p p i j waren er toen nog vijfhonderd over. In 1994 werd het grote den Bijbel, huist nu een ad- Rondolaan. Eind 2008
In 1899 besloot een aantal Rotterdamse zakenlieden RDM-terrein verkocht aan een particulier, die het grootste vocatenkantoor. De school werden de eerste nieuw-
dat het tijd was om de scheepsbouw in Rotterdam nieuw deel verhuurde als bedrijventerrein. In 2002 kocht het - toen werd gebouwd door de bouwwoningen opgeleverd.
leven in te blazen. Op een terrein aan de Boven-Heyplaat nog - Gemeentelijk Havenbedrijf het RDM-terrein aan na- RDM omdat de gemeente De huizen worden bewoond
zou een nieuwe werf worden gebouwd en de dertigjarige mens de Gemeente Rotterdam. In 2004 werden de laatste alleen voor een openbare door Heijplaters uit straten
Marius Gerard de Gelder was favoriet voor de functie van RDM-onderdelen - technology en submarines - opgeheven, school zorgde. De speel- die op de schop gaan.
directeur. De Gelder wilde wel, mits hij de volledige leiding waarmee een einde kwam aan een roemrijke historie! pleinen van beide scholen
kreeg over het bedrijf en de technische installatie zelf kon grensden aan elkaar.
samenstellen. Samen met zijn vader, die als hoofdingenieur P l e k v o or d e ‘ m a a k i n d us tr i e ’ 15 De gereformeerde kerk en
van de Indische Waterstaat had gewerkt aan de havenwer- Onder het motto Research, Design & Manufacturing (RDM) 7 Alles moest er netjes de pastorie zijn omgebouwd
ken van Batavia, ontwierp hij in 1901 de plannen voor het zorgt het Havenbedrijf Rotterdam voor de ontwikkeling van uitzien. Vandaar dat tuin- tot een fraai woonhuis en
dokbassin en de werkplaatsen. Op 28 januari 1902 was de het RDM-terrein. Deze unieke plek is helemaal geschikt architect Tersteeg zelfs ook de beide andere kerken
Rotterdamsche Droogdok Maatschappij NV een feit en in als vestigingsplaats voor creatieve en innovatieve onder- de tuinmuurtjes ontwierp. hebben niet meer hun oor-
1903 werd de werf in gebruik genomen. nemers uit de ‘maakindustrie’. Het middelpunt van RDM De tuintjes werden netjes spronkelijke functie. In het
Campus is de 23.000 m2 grote voormalige machinehal: beplant opgeleverd. Niet te verlengde de rooms-katho-
Een s ociaal mens RDM Innovation Dock. Hier werken de technische opleidin- groot, want het was niet de lieke en de hervorme kerk,
Aan die eerste directeur van de RDM dankt het dorp gen van de Hogeschool Rotterdam en het Albeda College bedoeling dat er groente in want hoe klein Heijplaat ook
Heijplaat zijn bestaan. De werf was lastig te bereiken aan de toekomst van de techniek. 12.000m² van de hal is werd verbouwd. Toen dat in was, alle gezindten vonden
waardoor het niet eenvoudig was voldoende arbeiders te beschikbaar als tijdelijke projectruimte voor innovatieve, de crisisjaren toch gebeur- er hun eigen plek.
vinden. Als middel om werknemers aan de RDM te binden, duurzame bedrijvigheid, in samenwerking met het onder- de, werden braakliggende
besloot De Gelder dat er dichtbij de werf huizen moesten wijs. Hiervan is nog ruimte beschikbaar. stukjes grond als volkstuin- Het muziekpaviljoen Prinses 16
komen. Dat moesten dan wel goede huizen worden in een tjes ingericht. Beatrix houdt nog steeds
aantrekkelijke omgeving, want De Gelder was niet alleen C u lt u u r h i s t or i e a a n h e t wat er stand aan het Rondop-
goed zakenman, maar ook een sociaal voelend mens. De De RDM-terreinen en gebouwen vormen samen met het Elke eengezinswoning had 8 lein. Incidenteel wordt het
gemeente Rotterdam was niet direct enthousiast, maar ging Quarantaineterrein en het tuindorp Heijplaat een havenge- vijf kamers: een woonka- gebruikt voor optredens van
helemaal om nadat architect H.A.J. Baanders de ideeën bied met een hoge cultuurhistorische waarde. De verschil- mer, een mooie kamer, een muziekvereniging Dockyard,
van De Gelder op papier had gepresenteerd. Voor de bouw lende gebouwen waaruit de ‘RDM-muur’ bestaat, werden slaapkamer voor de jon- maar ook andere Rot-
van het tuindorp mocht De Gelder vier hectare gemeen- voornamelijk gebouwd tussen 1912 en 1916. Het belang- gens, een voor de meisjes terdamse muziekcorpsen
telijke grond kopen en kreeg hij 1,23 hectare in erfpacht. rijkste deel bestaat uit de hoofdingang voor de werknemers en een voor de ouders. Wie treden er op. Eens per jaar
De RDM zorgde voor het kapitaal. In 1917 stonden er 311 en de monumentale directievloer met de speciale ingang en ergens anders ging wer- is er een dorpsdansfeest en
huizen van architect Baanders, compleet met onder meer aangrenzende directievertrekken. In 1916 werden de teken- ken, moest wel binnen zes regelmatig is het muziek-
een vergadergebouw, ‘bad- en waschinrichting’, brandspuit, kamers op de eerste verdieping gebouwd. Op de tweede weken verhuizen... paviljoen het startpunt van
feestgebouw, winkelgebouw en fontein. verdieping kwamen ruimten voor de technische afdelingen. festiviteiten.
De Gelder was op sociaal gebied sowieso zijn tijd vooruit: De directieruimten zijn stuk voor stuk prachtige voorbeel- 9 Ooit stond hier de grote
vanaf 1909 mochten mensen onder de zestien jaar bij de den van de Nederlandse Art Deco Stijl. De directievloer boerderij ‘Courzant’, ge- 17 Hoewel alle woningen
RDM maar een beperkt aantal uren werken. Hij voerde de (ca. 400 m2) bestaat uit de entreehal, ontvangstkamers, noemd naar een zandplaat even groot moesten zijn
vrije zaterdagmiddag in, zodat de arbeiders zich konden directiekamer en de commissarissenkamer. In de centrale die voorkomt op kaarten uit en de strook voor woning-
herstellen van het werk en tijd hadden om te genieten van hal zijn in glas in lood de vier elementen vuur, water aarde de zeventiende eeuw. Cour- bouw lang en smal was, is
hun woonomgeving. Ook was de RDM een van de eerste en lucht te zien. zand werd gebouwd als Baanders er wonderwel in
Nederlandse bedrijven met een eigen pensioenregeling. feestgebouw van de RDM, geslaagd een gevarieerd
compleet met kegelbanen. geheel te bouwen. Visuele
U itb r eidingen Achter het gebouw was een effecten als verschillende
In 1911 werd het RDM-terrein uitgebreid met twee ijzer- 1 Neem op de Willemskade of openluchtpodium. Tegen- kapconstructies en insprin-
werkersloodsen. Tegelijk werd de Dokhaven uitgegraven. de Jobskade in Rotterdam woordig is Courzand een gende pleintjes zorgen voor
En terwijl de eerste huizen verrezen, werden op de grens de Aqualiner en binnen pak- populair café-restaurant. variatie en karakter.
van het tuindorp en het fabrieksterrein een nieuw kantoor, weg 20 minuten zet je voet
een entreegebouw (later werd dit onderdeel van het oude aan wal op het RDM-terrein. Twee gigantische droogdok- 10 Aan de Heijplaatweg 7 18
hoofdkantoor) en een schaftlokaal met bibliotheek ge- De Aqualiner vaart op werk- ken maakten de Heyse- heeft de Koninklijke Roeiers
bouwd. Dat moest ook wel, want inmiddels telde de RDM dagen om het uur. haven in de vijftiger jaren Vereeniging Eendracht een
1200 medewerkers. In 1914 werd Dirk Christiaan Endert Kijk voor de exacte tijden op geschikt voor de reparatie eigen haventje plus kantoor.
hoofdingenieur bij de RDM. Toen De Gelder in mei 1918 www.aqualiner.nl. van grote schepen als het In weer en wind zorgen
overleed aan een ernstige ziekte volgde Endert hem op. Hij ss Rotterdam. Aan het eind de stoere roeiers met hun
bleek even bezielend en bekwaam als De Gelder. Tot zijn Onderscheid moest er zijn. 2 van de kade werden nieuwe kleine, wendbare bootjes
dood in 1951 bleef hij directeur. Er was dus een aparte schepen afgemeerd achter voor het vastmaken of los-
In 1918 kreeg het terrein weer een uitbreiding. De Dok- ingang voor de directie, een ronde golfbreker, waar gooien van de trossen van
haven werd verder vergroot en tussen de Dokhaven en een ingang voor de ‘witte ze rustig afgebouwd konden zeeschepen. Ook zorgen
de monding van de Waalhaven kwam plek vrij voor onder boorden’ en een ingang worden. de roeiers - gediplomeerde
meer een smederij en een gieterij. Omdat de toegang tot voor de ‘blauwe boorden’. schippers - voor het naar
de Heysehaven werd verlegd, kwam ook aan de westkant In de directiehal zijn de vier 11 Op het Quarantaineterrein en van de wal brengen van
meer ruimte. Hier werd de scheepsbouwloods gebouwd. elementen afgebeeld op wonen en werken nu kun- passagiers, leveranciers
Nog later werd ook het zuidelijke deel van de Heysehaven gebrandschilderde ramen. stenaars. Het stukje land en bemanningsleden. Op
langs de Courzandseweg gedempt. In de jaren twintig aan de Maas werd aan het de foto de roeiershaven
werden aan de zuidrand van het dorp nog eens 180 huizen 3 Achter de ‘blauweboorden- begin van de vorige eeuw met op de achtergrond de
van architect De Clerq gebouwd. Rond 1940 had het RDM- ingang’, de blauwe poort ingericht als quarantaine- Aqualiner.
bedrijfsterrein een omvang bereikt van veertig ha. (op de foto staat de poort inrichting voor zeelui en
Eind jaren veertig werd de Heysehaven vergroot om plaats open), was de loodjeshal. landverhuizers met besmet-
te bieden aan Dok 8, dat werd gebruikt voor de reparatie
van zeer grote schepen. Het riviertje de Koedood was in-
middels gedempt en het dorp werd nog verder uitgebouwd
De arbeiders haalden daar
’s morgens hun ‘loodje’ van
de haak waardoor duidelijk
telijke ziekten. Loop het pad
af en kom uit bij het enige
natuurlijke Rotterdamse
Beleef de haven!
op het driehoekige terrein ten zuiden van de Heysehaven. was wie te laat was. Aan het zandstrandje aan de Maas.
Aan de kant van de Waalhaven werd begin jaren vijftig de eind van de werktijd werden Het terrein en de gebouwen Rondje Heijplaat
bestaande haven uitgegraven tot Sleepboothaven voor de de loodjes in een bus bij de zijn voorgedragen voor aan-
eigen vloot van de RDM. poort gegooid. wijzing als rijksmonument. met de benenwagen