YG

İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO

Otoyol A.Ş. - NÖMAYG Main Motorway Laboratory

Tests Handbook Volume 1/3 (Turkish)
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 THE TITLE OF BOOK:
OTOYOL A.Ş. NÖMAYG MAIN MOTORWAY
CONSTRUCTION LABORATORY TESTS
HANDBOOK VOLUME 1/3
Abstract
YG
Gebze-Orhangazi-İzmir Motorway and its access roads
construction (including İzmit Bay Bridge / Osmangazi
Bridge) Project contracted to “Otoyol A.S. / NÖMAYG”
with Technical Specifications.
İM A
R M
Bİ Ö
One of them is “Turkey’s State Highway Directorate
İ
2006”
-N
Motorways Technical Specification Revision Year of
↓ Şartnamesi 2006 Revizyonudur”
TE .
During the execution of Motorway construction project,
Lİ .Ş
some instructions issued by “State Highway Directorate”
and “this State Technical Spec. of 2006” becomes
A
updated in the following years of 2011 which the Project
had started.
KA L
YO
↓
All the tests required at the construction laboratory level
TO
of Earthworks, Concrete Works, Pavement of Cold and
Hot Bituminous Mixes Works are written in this
“Technical Spec.” referred with different technical
O
standards of Turkish-European (TS-EN [Note: Turkey is a
member of the European Standards Commitee]) and
American (ASTM and AASHTO) and some others.
↓ ↓
By preparing 3 volumes of Laboratory Handbooks, it’s
aimed to explain all details of the related tests
mentioned in “Turkey’s State Highway Directorate
Motorways Technical Specification Revision Year of
2006” by putting commanding standards in it and with
KİTABIN ADI:
OTOYOL A.Ş. - NÖMAYG MERKEZ
LABORATUVARI DENEY
TALİMATLARI EL KİTABI CİLT 1/3
Özet
Gebze-Orhangazi-İzmir Otoyolu ve bağlantı
yolları inşaatı (İzmit Körfez Köprüsü /
Osmangazi Köprüsü dahil) projesi kontratı ve
Teknik Şartnameleri ile beraber “Otoyol A.Ş. /
NÖMAYG” firmalarına verilmiştir.
Bunlardan birisi de “Türkiye Cumhuriyeti
Karayolları Genel Müdürlüğü Karayolları Teknik
↓
Otoyol inşaatı projesinin yapımı sırasında
yukarıda bahsi geçen “Karayolları Genel
Müdürlüğü” tarafından yayınlanmış “Karayolları
Teknik Şartnamesi 2006 Revizyonu” inşaatın
başladığı 2011 yılından sonra bazı genelgeler ile
güncellenmeiştir.
↓
Burada inşaat laboratuvarında yapılması gerekli
tüm Toprak İşleri, Beton, Soğuk ve Sıcak
Bitümlü Kaplamalar deneyleri bulunmaktadır.
Bu teknik şartnamede bulunan deneyler Türk-
Avrupa Standardı (TS-EN [Not: Türkiye Avrupa
Standartları Komitesinin bir üyesidir) ve
Amerikan Standartları (ASTM ve AASHTO) ve
bazı diğer standartlara tanımlanmaktadır.
Bu 3 cilt Laboratuvar El Kitabının
hazırlanmasındaki hedef “Türkiye Cumhuriyeti
Karayolları Genel Müdürlüğü Karayolları Teknik
Şartnamesi 2006 revizyonu” içerisinde bulunan
ilgili tüm testleri detaylı bir şekilde açıklamak
their original English & Turkish translation copies. olup ilgili hakim standartları hem orijinal
İngilizce dilinde hem de Türkçe çeviri
kopyalarını beraber koymaktır.

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O
 REVİZYON TAKİP LİSTESİ

DOKÜMAN ADI REVİZYON NO / REVİZYON GEREKÇESİ

TARİH

Otoyol A.Ş. / NÖMAYG

No: 0
Merkez Laboratuvar Deney Tarih: 27.03.2017
-
Talimatları
Bu revizyon kapsamında yapılan değişiklikler, aşağıda 4 ayrı
madde de gösterilmiştir:

1) Deney talimatlarının hazırlanmasında; KTŞ 2006, KTŞ 2006

sonrasında yayınlanan 2009, 2011 ve 2012 tarihli genelgeler ile
mevcut proje kapsamında kullanılan Kalite Kontrol Test Planının

YG
esas alındığına dair genel bilgilerin verildiği “A) GİRİŞ” kısmı
eklenmiştir.

İM A
2) KTŞ 2006 sonrasında yayınlanan;

R M
a- “KGM’nin 10.07.2009, 274/1061 KTŞ Üstyapı Bölüm 400
Revizyonu konulu (Agrega Özelikleri ve Limitleri) genelgesi,

Bİ Ö b- “KGM’nin 22.09.2011, 301.02/ 1826 Beton Agregaları için Metilen

Mavisi ve Micro Deval Şartname Değerleri” genelgesi,

İ
-N
c- “KGM’nin 27.07.2012, 350/1578 KTŞ Üstyapı Bölüm 400
Revizyonu” genelgesi,
TE .

“B) KGM Üstyapı ve Beton Revizyonları” kısmına eklenmiştir.

Lİ .Ş
A

3) Revizyon 0’da A3 formatında verilmiş olan “Gebze-Orhangazi-

Otoyol A.Ş. / NÖMAYG İzmir (İzmit Körfez Geçişi ve Bağlantı Yolları Dahil) Otoyolu
No:1 Yap-İşlet-Devret Projesi, Otoyol A.Ş. / Nömayg Merkez
KA L

Merkez Laboratuvar Deney Tarih: 20.04.2017 Laboratuvarı Deney Talimatları, KTŞ 2006 ve KTŞ 2013 ‘de
Talimatları Bulunan İlgili Deney Standartları ve İlgili Kısım Bilgileri” tablosu
YO

güncellenerek, KGM’nin KTŞ 2006 sonrası 2009, 2011 ve 2012

yıllarında yayınlamış olduğu genelgeler esas alınarak yeni bir tablo
hazırlanmıştır.
TO

Yeni hazırlanan bu tabloda KGM’nin yayınladığı genelgeler ile

şartname limitlerini revize ettiği deneylere karşılık gelen standartlar
eklenmiştir ve yeni tablonun adı C) Gebze-Orhangazi-İzmir (İzmit
Körfez Geçişi ve Bağlanti Yollari Dahil) Otoyolu Yap-İşlet-Devret
O

Projesi, Otoyol A.Ş. / Nömayg Merkez Laboratuvarı Deney

Talimatları, Rev.1 / 20.04.2017 KTŞ 2006 ve KTŞ 2006'ya
Sonradan Gelen KGM Genelgeleri İle İlgili Revizyonları
(2009,2011 ve 2012 Tarihli ) ve KTŞ2013’de Bulunan İlgili Deney
Standartları ve İlgili Kısım Bilgileri Tablosu olarak
düzenlenmiştir.

4) Tüm deney talimatlarında “3. DENEY STANDARTI VE

ŞARTNAME” başlığı altında yer alan metinlerde, ilgili deneyin
şartname limitleri olarak KTŞ 2006 ve KTŞ 2006 sonrası
yayınlanan genelgelerin esas alındığı belirtilmiştir.

Bu deneyler;

a) Magnezyum Sülfat Deneyi,

b) Metilen Mavisi Deneyi,
c) Su Emme (Kaba Agregada) Deneyi,

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 REVİZYON TAKİP LİSTESİ (DEVAM)
d) Los Angeles Aşınma Kaybı Deneyi,
e) Yassılık İndeksi Deneyi,
f) Su Emme (Kaba ve İnce Agregada),
g) Likit Limit ve Plastisite İndeksi.
Otoyol A.Ş. /
NÖMAYG Merkez No:1 Ayrıca, Gebze – Orhangazi – İzmir (Körfez Geçişi ve Bağlantı Yolları
Laboratuvar Deney Tarih: 20.04.2017 Dahil) Otoyolu Projesi kapsamında, 18.08.2015 tarihinde hazırlanan,
Talimatları Kalite Kontrol Test Planı (Rev.No:2), “Otoyol A.Ş. / Nömayg Merkez
(DEVAM) Laboratuvarı Deney Talimatları” ile birlikte çalışan bir doküman
olması arzulandığı için bütün deney talimatlarında,”Proje Kalite
Kontrol Test Planına” atıf yapılmıştır.

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 Tarih: 20.04.2017

GEBZE-ORHANGAZİ-İZMİR (İZMİT KÖRFEZ GEÇİŞİ ve BAĞLANTI YOLLARI DAHİL)

OTOYOLU YAP-İŞLET-DEVRET PROJESİ, OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG MERKEZ
LABORATUVARI DENEY TALİMATLARI FİHRİSTİ

A) Giriş

YG
B) KGM Üstyapı ve Beton Revizyonları

I ) 10.07.2009 Tarih 274 / 061 sayılı “KTŞ Üstyapı Bölüm 400 Revizyonu”

İM A
II) 22.09.2011 Tarih 301.02 / 1826 sayılı “Beton Agregaları için Metilen Mavisi ve Micro Deval
Şartname Değerleri Revizyonu”

R M
III ) 27.07.2012 Tarih 350 / 1578 sayılı “KTŞ Üstyapı Bölüm 400 Revizyonu”

Bİ Ö
C) Gebze-Orhangazi-İzmir (İzmit Körfez Geçişi ve Bağlanti Yollari Dahil) Otoyolu Yap-İşlet-Devret
Projesi, Otoyol A.Ş. / Nömayg Merkez Laboratuvarı Deney Talimatları, Rev.1 / 20.04.2017

İ
-N
KTŞ 2006 ve KTŞ 2006'ya Sonradan Gelen KGM Genelgeleri İle İlgili Revizyonları (2009,2011 Ve
2012 Tarihli ) ve KTŞ 2013 ‘de Bulunan İlgili Deney Standartları ve İlgili Kısım Bilgileri Tablosu
CİLT 1 / 3
TE .
Revizyon
No Dokümantasyon No Deney Talimatı Adı
Lİ .Ş

No
1 GOİ.OYİAŞ.LDT.01 Rev. 1 Zemin Sınıflandırma Sistemleri
A

2 GOİ.OYİAŞ.LDT.02 Rev. 1 Dane Boyutu Dağılımı İçin Numune Hazırlama

KA L

3 GOİ.OYİAŞ.LDT.03 Rev. 1 Elek Analizi Deneyi

YO

Su Muhtevasının Tayini
4 GOİ.OYİAŞ.LDT.04 Rev. 1
(Etüvde Kurutma Metodu)
Likit Limitin Çarpmalı Cihaz (Casagrande) ile
5 GOİ.OYİAŞ.LDT.05 Rev. 1
Tayini
TO

Plastik Limitin Tayini ve Plastisite İndisinin

6 GOİ.OYİAŞ.LDT.06 Rev. 1
Bulunması Deneyi
Zeminde kuru Birim Hacim Ağırlık Su
7 GOİ.OYİAŞ.LDT.07 Rev. 1 Muhtevası Bağlantısının 2,5 kg’lık Tokmakla
O

Elde Edilmesi Deneyi (Standart Proktor)

Zeminde kuru Birim Hacim Ağırlık Su
8 GOİ.OYİAŞ.LDT.08 Rev. 1 Muhtevası Bağlantısının 4,5 kg’lık Tokmakla
Elde Edilmesi Deneyi (Modifiye Proktor)
9 GOİ.OYİAŞ.LDT.09 Rev. 1 Kaliforniya Taşıma Oranı (CBR) Deneyi
10 GOİ.OYİAŞ.LDT.10 Rev. 1 Renk Yöntemiyle Organik Madde Tayini
Tane Yoğunluğunun (Özgül Ağırlık) ve
11 GOİ.OYİAŞ.LDT.11 Rev. 1
Su Emme Oranının Tayini
Los Angeles Aşınma Deney Metodu
12 GOİ.OYİAŞ.LDT.12 Rev. 1
(Parçalanma Direncinin Tayini)

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 CİLT 2 / 3
Revizyon
No Dokümantasyon No Deney Talimatı Adı
No
Magnezyum Sülfat (MgSO4) Don Deneyi
13 GOİ.OYİAŞ.LDT.13 Rev. 1
(Agregaların Termal ve Bozunma Özellikleri)
14 GOİ.OYİAŞ.LDT.14 Rev. 1 Yassılık İndeksi Tayini
Metilen Mavisi Deneyi
15 GOİ.OYİAŞ.LDT.15 Rev. 1
(İnce Danelerin Tayini)

YG
16 GOİ.OYİAŞ.LDT.16 Rev. 1 Kil Topakları ve Ufalanabilir Daneler Deneyi

17 GOİ.OYİAŞ.LDT.17 Rev. 1 Gevşek – Sıkı Birim Hacim Ağırlık Deneyi

İM A
Çimento Özgül Ağırlık
18 GOİ.OYİAŞ.LDT.18 Rev. 1
(Le Chatelier Balonu İle) Deneyi

R M
19 GOİ.OYİAŞ.LDT.19 Rev. 1 Çimento Dayanım Tayini
Çimento Kıvam Suyu, Prizi Süresi ve

Bİ Ö
20 GOİ.OYİAŞ.LDT.20 Rev. 1
Genleşme Tayini

İ
-N Çimento İncelik Tayini
Hava Geçirgenlik (Blaine) ve Eleme Metotları
21 GOİ.OYİAŞ.LDT.21 Rev. 1
(NÖMAYG Merkez Laboratuvarında Otomatik
Blaine Cihazı kullanılmaktadır.)
22 GOİ.OYİAŞ.LDT.22 Rev. 1 Taze Beton Numune Alma
TE .
Lİ .Ş

23 GOİ.OYİAŞ.LDT.23 Rev. 1 Taze Beton Yoğunluk Deneyi

24 GOİ.OYİAŞ.LDT.24 Rev. 1 Taze Beton Çökme (Slump) Deneyi

A

Taze Beton Hava Muhtevasının Tayini

Basınç Ölçme Yöntemi
25 GOİ.OYİAŞ.LDT.25 Rev. 1
KA L

(NÖMAYG Merkez Laboratuvarında basınç

ölçer kullanılarak deney yapılmaktadır.)
YO

26 GOİ.OYİAŞ.LDT.26 Rev. 1 Taze Beton Yayılma Tablası Deneyi

Sertleşmiş Beton Deney Numunesi ve

27 GOİ.OYİAŞ.LDT.27 Rev. 1
Kalıpların Şekli
TO

Beton Dayanım Deneylerinde Kullanılacak

28 GOİ.OYİAŞ.LDT.28 Rev. 1 Deney Numunelerinin Hazırlanması ve Küre
Tabi Tutulması
O

29 GOİ.OYİAŞ.LDT.29 Rev. 1 Sertleşmiş Beton Basınç Dayanımı Tayini

30 GOİ.OYİAŞ.LDT.30 Rev. 1 Beton Karışım Dizaynı

CİLT 3 / 3
Revizyon
No Dokümantasyon No Deney Talimatı Adı
No
31 GOİ.OYİAŞ.LDT.31 Rev. 1 Bitüm Yoğunluk ve Özgül Ağırlık Tayini
Bitüm İğne Batma Derinliği Tayini
32 GOİ.OYİAŞ.LDT.32 Rev. 1
(Penetrasyon Deneyi)

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 Bitüm Yumuşama Noktası Tayini
33 GOİ.OYİAŞ.LDT.33 Rev. 1
(Halka ve Bilya Metodu)
Parlama ve Yanma Noktası Tayini
34 GOİ.OYİAŞ.LDT.34 Rev. 1
(Clevland Açık Kap Metodu)
İşlem Görmüş (Modifiye) Bitümlerin Uzama
35 GOİ.OYİAŞ.LDT.35 Rev. 1 Miktarının (Elastiklik Geri Dönüşümünün)
Tayini
Bitüm Isı ve Hava Etkisi Altında Sertleşme
Direncinin Tayini
36 GOİ.OYİAŞ.LDT.36 Rev. 1
İnce Film Etüvü / İnce Film Halinde Isıtma

YG
Deneyi (Thin Film Oven Test-TFOT)
Bitümlü Sıcak Karışımlarda (BSK) Bitümün
GOİ.OYİAŞ.LDT.37-A Rev. 1
Ekstraksiyonu (Santrifüj Metodu)
37
Bitümlü Sıcak Karışımlarda (BSK) Bitümün

İM A
GOİ.OYİAŞ.LDT.37-B Rev. 1
Ekstraksiyonu (Soksilet Metodu)
Bitümlü Sıcak Karışımlarda (BSK) Maksimum

R M
38 GOİ.OYİAŞ.LDT.38 Rev. 1
Teorik Özgül Ağırlık (Gmm) Deneyi
Bitümlü Sıcak Karışımların (BSK) (Projede Taş

Bİ Ö
Mastik Asfaltın-TMA) Bitüm Süzülme
39 GOİ.OYİAŞ.LDT.39 Rev. 1
Değerinin Bulunması / Schellenberger Bitüm

İ
-N Süzülme Deneyi
Bitüm Soyulma Deneyi (Agregaların Bitümle
40 GOİ.OYİAŞ.LDT.40 Rev. 1
Adezyonunun Belirlenmesi)
Bitümlü Temel Tabakası Dizaynı
TE .
41 GOİ.OYİAŞ.LDT.41 Rev. 1 (Bitümlü Temel tabakası karışım dizaynı
Lİ .Ş

hakkında bilgi amaçlı hazırlanan doküman)

Binder Tabakası Dizaynı
A

42 GOİ.OYİAŞ.LDT.42 Rev. 1 (Binder tabakası karışım dizaynı hakkında

bilgi amaçlı hazırlanan doküman)
Taş Mastik Asfalt Tabakası Dizaynı
KA L

43 GOİ.OYİAŞ.LDT.43 Rev. 1 (Taş Mastik Asfalt tabakası karışım dizaynı

YO

hakkında bilgi amaçlı hazırlanan doküman)

Alt Temel Tabakası Dizaynı
44 GOİ.OYİAŞ.LDT.44 Rev. 1 (Alt Temel tabakası karışım dizaynı hakkında
bilgi amaçlı hazırlanan doküman)
TO

Plentmiks Temel Tabakası Dizaynı

45 GOİ.OYİAŞ.LDT.45 Rev. 1 (Plentmiks Temel tabakası karışım dizaynı
hakkında bilgi amaçlı hazırlanan doküman)
O

AÇIKLAMALAR:

‘’GOİ.OYİAŞ.LDT.00’’ kodlaması ile gösterilen dokümantasyon numaraları ‘’Gebze-

Orhangazi-İzmir Otoyolu Projesi, Otoyol A.Ş., Laboratuvar Deney Talimatı’nı ‘’ ifade
etmektedir.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

A) GİRİŞ
Bu çalışmada yer alan deney talimatlarının hazırlanmasında:

1/ Gebze – Orhangazi – İzmir (İzmit Körfez Geçişi ve Bağlantı Yolları Dahil) Otoyolu
Yap-İşlet-Devret Projesi sözleşme eki olan Karayolları Teknik Şartnamesi 2006 (KTŞ
2006),

2/ KTŞ 2006 ‘nın sonrasın da yayınlanan,” KGM’nin 10.07.2009, 274/1061 KTŞ

YG
Üstyapı Bölüm 400 Revizyonu konulu (Agrega Özelikleri ve Limitleri)” yazısının
içeriğinde ki:

İM A
R M
i) Magnezyum Sülfat Deneyi,
ii) Metilen Mavisi Deneyi,
Bİ Ö
iii) Su Emme (Kaba Agregada) Deneyi.

İ
-N
3/ KTŞ 2006 ‘nın sonrasın da yayınlanan, “KGM’nin 22.09.2011, 301.02/ 1826 Beton
Agregaları için Metilen Mavisi ve Micro Deval Şartname Değerleri” yazısının
TE .

kapsamında ki:
Lİ .Ş
A

iv) Metilen Mavisi Deneyi,

v) Micro Deval Deneyi.
KA L
YO

4/ KTŞ 2006 ‘nın sonrasın da yayınlanan, “KGM’nin 27.07.2012, 350/1578 KTŞ

Üstyapı Bölüm 400 Revizyonu” yazısı dahilinde ki:
TO

vi) Los Angeles Aşınma Kaybı Deneyi,

O

vii) Yassılık İndeksi Deneyi,

viii) Su Emme (Kaba ve İnce Agregada),
ix) Metilen Mavisi Deneyi,
x) Likit Limit ve Plastisite İndeksi.

5/ Gebze – Orhangazi – İzmir (İzmit Körfez Geçişi ve Bağlantı Yolları Dahil) Otoyolu
Yap-İşlet-Devret Projesi, 18.05.2015 tarihli Rev.No:02 numaralı “Proje Kalite Kontrol
Test Planı” esas alınmaktadır.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 Bu doğrultuda, “Gebze – Orhangazi – İzmir (İzmit Körfez Geçişi ve Bağlantı
Yolları Dahil) Otoyolu Yap-İşlet-Devret Projesi, Otoyol A.Ş. / Nömayg Merkez
Laboratuvar Deney Talimatları” için hazırlanan ve 27.03.2017 tarih / Rev.No:0 ile
yayınlanan çalışma, revize edilerek mevcut döküman Rev.No:1 olarak hazırlanmıştır
(20.04.2017).

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 B) KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ TARAFINDAN
KTŞ 2006 SONRASIN DA YAYINLANAN ÜSTYAPI VE
BETON REVİZYONLARI

YG
i. 10.07.2009 Tarih 274 / 061 sayılı“KTŞ Üstyapı Bölüm 400
Revizyonu”

İM A
R M
Bİ Ö
ii. 22.09.2011 Tarih 301.02 / 1826 sayılı “Beton Agregaları

İ
-N
için Metilen Mavisi ve Micro Deval Şartname Değerleri
Revizyonu”
TE .
Lİ .Ş
A

iii. 27.07.2012 Tarih 350 / 1578 “KTŞ Üstyapı Bölüm 400

KA L

Revizyonu”
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
i. 10.07.2009 Tarih 274 / 061 sayılı
TE .
Lİ .Ş

“KTŞ Üstyapı Bölüm 400

A

Revizyonu”
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
ii. 22.09.2011 Tarih 301.02 / 1826
TE .

sayılı
Lİ .Ş
A

“ Beton Agregaları için Metilen

KA L

Mavisi ve Micro Deval Şartname

YO

Değerleri Revizyonu ”
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 T.C
ULAŞTıRMA BAKANllGI
Karayolları Genel Müdürlüğü

Sayı : B.1 1.l.TCK.0.07.00.00-30 1.02 .• \ 8".a.ıo 2,;2 / 09 /20 II

Konu : Beton Agregaları için
Metilen Mavisi ve Micra Deval
Şartname Değerleri

YG
Bilindiği gibi beton karışımlarm yaklaşık %70 'i agregalardan oluşmaktadır. Beton işlerinde
kaliteyi yükseltmek ve performansı artırmak için agregalar üzerinde yapılan deneylere ilave olarak,

İM A
yeni yürürlüğe giren standartlar ve yapılan değerlendirmelerin sonucunda, metilen mavisi ve micra

•
R M
deva i deneyleri ilave edilmiş olup, bu deneylere ait şartname değerleri Karayolu Teknik Şartnamesi
(KTŞ) Kısım 308 "Beton İşleri"ne eklenmek üzere aşağıda belirlenmiştir.

Bİ Ö
İ
-N
"TS EN 933-9 Agregalarm geometrik özellikleri için deneyler - Bölüm 9: İnce malzeme
tayini - Metilen mavisi deneyi" standard ma göre tane büyüklüğü 0-2 mm aralığındaki kireçtaşı
kökenli taş ocaklarından ve dere malzemelerinden üretilen beton agregaları için Metilen Mavisi smır
TE .
Lİ .Ş

değeri (MB) ~ 1.5 olarak belirlenmiştir.

A

Tablo-I: Beton Agregaları İçin MB Değerleri

Tane Büyüklüğü Şartname Sınır Değeri
KA L

Deney Adı
(mm) (gr / kg)
YO

Metilen Mavisi, (MB) 0-2 ~ 1.5

•
TO

Magmatik kökenli taş oeaklarından üretilen beton agregaları için Metilen Mavisi sınır değeri
(MB) ~ 2.0 olarak belirlenmiştir.
O

Tablo-2: Magmatik Kökenli Beton Agregaları İçin MB Değerleri

Tane BüyUklüğü Şartname Sınır Değeri
Deney Adı
(mm) (gr / kg)
Metilen Mavisi, (MB) 0-2 ~ 2.0

Karayolları Genel Müdürlüğü Tel: 03124158614

Araştırma ve Geliştirme Dairesi Fax: 0312 4157854
Başkanlığı E-mail:tek.aras-d-b-baskanlik@kgm.ç
06100-Yücetepe/ANKARA
TS EN 150 9001:2008

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 T.C
ULAŞTıRMA BAKANLlGI
Karayolları Genel Müdürlüğü

Sayı : B.l I.I.TCK.0.07.00.00-30 1.02.-18"ab !.LV 09 1201 1

Konu : Beton Agregaları İçin
Metilen Mavisi ve Micro Deval
Şartname Değerleri

YG
Beton yollar, köprü tabIiyeleri gibi aşmmaya maruz kalan yüzeylerde kullanılacak beton
agregaları için "TS EN 1097- 1 Agregaların Mekanik ve Fiziksel Özellikleri İçin Deneyler - Bölüm

İM A
1: Aşınmaya Karşı Direncin Tayini (Mikro-Deva I)" standardma göre yapılan Mikro-Deval, (MDE)

R M
• testi şartname değeri "aşmmaya karşı direnç %'si" ~ 25 olarak belirlenmiştir.

Bİ Ö
Tahlo-3: Beton Agregaları İçin Mikro-Deval, (MDEl Değerleri

İ
-N
Şartname Değeri
Deney Adı
(%)
Mikro-Deval, (MDE) ~25
TE .
Lİ .Ş

Beton işlerindeki uygulamalar bu esaslar dahilinde yapılmalıdır.

A

Bilgilerini ve gereğini rica ederim.

KA L
YO

• Aı~
Genel Müdür a.
TO

Genel Müdür Yardımcısı

DAGITIM
1-17. BI. Md.
O

Sanat Yapıları Daİ. Bşk.

Yol Yapım Dai. Bşk.
İşletmeler Dai. Bşk.
Tes. ve Bakım Dai Bşk.
Kıbrıs Koor.

20./09/2011 Şef
..
:A.UNSAL ~
_ 1-::"
L.P../ 09 / 20 II Şb. Md. Yrd . :N.GÜNGÖ~
.f)Q./ 09 / 20 i i Şb. Md. : E.MısıRLI .
.::ı. 0./ 09 / 201 1 Dai. Bşk. :A.G.GUNG

Karayolları Genel Müdürlüğü Tel: 0312 4158614

Araştırma ve Geliştirme Dairesi Fax: 0312 4157854
Başkan 1 ığı E-mail:tek.aras-d-b-baskanlik@kgm.ç
06100-Yücetepe/ANKARA
TS EN ıso 9001:2008

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
iii. 27.07.2012 Tarih 350 / 1578
Sayılı
TE .
Lİ .Ş

“ KTŞ Üstyapı Bölüm 400

A

Revizyonu”
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 C) GEBZE-ORHANGAZİ-İZMİR (İZMİT KÖRFEZ GEÇİŞİ ve

YG
BAĞLANTI YOLLARI DAHİL) OTOYOLU YAP-İŞLET-DEVRET
PROJESİ,

İM A
R M
OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG MERKEZ LABORATUVARI DENEY
Bİ Ö
TALİMATLARI, REV.1 / 20.04.2017

İ
-N
KTŞ 2006 ve KTŞ 2006'YA SONRADAN GELEN KGM
GENELGELERİ İLE İLGİLİ REVİZYONLARI (2009,2011 VE 2012
TE .

TARİHLİ ) VE KTŞ 2013 ‘DE BULUNAN İLGİLİ DENEY

Lİ .Ş

STANDARTLARI VE İLGİLİ KISIM BİLGİLERİ TABLOSU

A
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]


KTŞ 2006 ve KTŞ 2006'YA SONRADAN GELEN KGM GENELGELERİ İLE İLGİLİ REVİZYONLARI (2009,2011 VE 2012 TARİHLİ ) VE KTŞ 2013 ‘DE BULUNAN İLGİLİ DENEY STANDARTLARI VE İLGİLİ KISIM BİLGİLERİ TABLOSU
NO DENEY ADI
1 Zemin Sınıflandırma Sistemi
Dane Dağılımı Deneyi İçin Numune Hazırlama
2 Stabilizasyon Laboratuvarı El Kitabı,
(Dörtleme Metodu ve Bölgeç Metodu)
3 Elek Analizi Deneyi
4 Su Muhtevasının Tayini
Likit Limitin Çarpmalı Cihaz (Casagrande) ile
5 Tayini
(yarı logaritmik grafik kullanılarak)
Plastik Limitin Tayini ve Plastisite İndisinin
6 Kısım 406 - Bitümlü Temel (Sayfa 499),
Bulunması Deneyi
Zeminde kuru Birim Hacim Ağırlık Su
Muhtevası Bağlantısının
7 -
2,5 kg’lık Tokmakla Elde Edilmesi Deneyi
(Standart Proktor)
Zeminde kuru Birim Hacim Ağırlık Su
Muhtevası Bağlantısının
8 -
4,5 kg’lık Tokmakla Elde Edilmesi Deneyi
(Modifiye Proktor)
9 Kaliforniya Taşıma Oranı (CBR) Deneyi
10 Renk Yöntemiyle Organik Madde Tayini
Tane Yoğunluğunun (Özgül Ağırlık) ve Su
11
Emme Oranının Tayini
Los Angeles Deney Metodu
12 (Parçalanma Direncinin Tayini)
O
Magnezyum Sülfat (MgSO4) Don Deneyi
13
(Agregaların Termal ve Bozunma Özellikleri)
14 Yassılık İndeksi Tayini
Metilen Mavisi Deneyi
15 (İnce Danelerin Tayini)
16 Kil Topakları ve Ufalanabilir Daneler Deneyi
AÇIKLAMALAR
* Deney talimatları belirtilen standartlar esas alınarak hazırlanmıştır.
** İlgili standartlar orijinal dilleri olan İngilizce 'den Türkçe'ye çevrilerek deney talimatları hazırlanmıştır. Standartların orijinal metinleri ilgili talimatların arkalarında yer almaktadır (Mavi renkli açıklamalar).
GEBZE-ORHANGAZİ-İZMİR (İZMİT KÖRFEZ GEÇİŞİ ve BAĞLANTI YOLLARI DAHİL) OTOYOLU YAP-İŞLET-DEVRET PROJESİ,
OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG MERKEZ LABORATUVARI DENEY TALİMATLARI, REV.1 / 20.04.2017
KTŞ 2006 SONRASINDA GELEN KGM
KTŞ 2006'NIN REFERANS GÖSTERDİĞİ GENELGELERİNİN İLGİLİ KTŞ 2006 SONRASINDA GELEN KGM KTŞ 2013'ÜN REFERANS GÖSTERDİĞİ
KTŞ 2006 İLGİLİ KISIM BİLGİLERİ KTŞ 2013 İLGİLİ KISIM BİLGİLERİ
STANDART VE/VEYA STANDARTLAR REVİZYONLARINDA GÖSTERDİĞİ GENELGELERİNİN İLGİLİ REVİZYONLARI STANDART VE / VEYA STANDARTLAR
STANDART VE / VEYA STANDARTLAR
AASHTO M 145-91 AASHTO M 145-91
ASTM D 2487-06 - - - ASTM D 2487-06 -
TS 1500 TS 1500
KGM Ar-Ge Dairesi Başkanlığı Toprak ve KGM Ar-Ge Dairesi Başkanlığı Toprak ve
- - - Stabilizasyon Laboratuvarı El Kitabı, -
Mart 2012 Mart 2012
Kısım 206 - Dolgular (Sayfa 59 ve 60), Kısım 206 - Dolgular (Sayfa 206/2),
Kısım 308 - Beton İşleri (Sayfa 163 ve 164), Kısım 308 - Beton İşleri (Sayfa 308/8 ve 308/15),
TS 1900
Kısım 401 - Alttemel (Sayfa 456 ve 460), Kısım 401 - Alttemel (Sayfa 401/1 ve 401/5)
AASHTO T-27 TS 1900-1*
Kısım 402 - Temel (Sayfa 468), Kısım 402 - Temel (Sayfa 402/6 ve 402/11)
AASHTO T-11 - - AASHTO T-27
Kısım 406 - Bitümlü Temel (Sayfa 497), Kısım 406 - Bitümlü Temel (Sayfa 406/1),
(KTŞ 2013 'de bu standart TS 1900-1 olarak AASHTO T-11
Kısım 407 - Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakaları Kısım 407 - Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakaları (Sayfa 407/1
revize edilmiştir.)
(Sayfa 513 ve 514) ve ve 407/2) ve
Kısım 408 - Taş Mastik Asfalt (TMA) (Sayfa 531 ve 532) Kısım 408 - Taş Mastik Asfalt (TMA) (Sayfa 408/1 ve 408/2)
TS 1900 Kısım 206 - Dolgular (Sayfa 67), Kısım 206 - Dolgular (Sayfa 206/8),
(KTŞ 2013 'de bu standart TS 1900-1 olarak Kısım 401 - Alttemel (Sayfa 460) ve - - TS 1900-1* Kısım 401 - Alttemel (Sayfa 401/5) ve
revize edilmiştir.) Kısım 402 - Temel (Sayfa 468 ve 473) Kısım 402 - Temel (Sayfa 402/6 ve 402/11)
KGM 27.07.2012 tarih 350/1578 sayı
numaralı "KTŞ Üstyapı Bölüm 400
Revizyonu"
Kısım 206 - Dolgular (Sayfa 59, 60 ve 67),
Kısım 401 - Alttemel (Sayfa 457 ve 460) Kısım 401 - Alttemel Kısım 206 - Dolgular (Sayfa 206/1, 206/2, 206/4 ve 206/8),
TS 1900 Kısım 401 - Alttemel (Sayfa 401/2 ve 401/5)
Kısım 402 - Temel (Sayfa 463, 468, 473 ve 478), Kısım 402 - Temel
AASHTO T-89 TS 1900-1* Kısım 402 - Temel (Sayfa 402/3, 402/6, 402/11 ve 402/16),
Kısım 406 - Bitümlü Temel (Sayfa 499), TS 1900-1 Kısım 406 - Bitümlü Temel
(KTŞ 2013 'de bu standart TS 1900-1 olarak AASHTO T-89 Kısım 406 - Bitümlü Temel (Sayfa 406/3),
Kısım 407 - Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakaları Kısım 407 - Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Kısım 407 - Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakaları (Sayfa 407/4) ve
revize edilmiştir.)
(Sayfa 516) ve Tabakaları ve Kısım 408 - Taş Mastik Asfalt (TMA) (Sayfa 408/3 ve 408/4)
Kısım 408 - Taş Mastik Asfalt (TMA) (Sayfa 533) Kısım 408 - Taş Mastik Asfalt (TMA)
KGM 27.07.2012 tarih 350/1578 sayı
numaralı "KTŞ Üstyapı Bölüm 400
Revizyonu"
YG
Kısım 206 - Dolgular (Sayfa 59, 60 ve 67), Kısım 206 - Dolgular (Sayfa 206/1, 206/2, 206/4 ve 206/8),
Kısım 401 - Alttemel (Sayfa 457 ve 460) Kısım 401 - Alttemel Kısım 401 - Alttemel (Sayfa 401/2 ve 401/5),
TS 1900 Kısım 402 - Temel
Kısım 402 - Temel (Sayfa 463, 468, 473 ve 478), Kısım 402 - Temel (Sayfa 402/3, 402/6, 402/11 ve 402/16),
AASHTO T-90 Kısım 406 - Bitümlü Temel TS 1900-1*
TS 1900-1 Kısım 406 - Bitümlü Temel (Sayfa 406/3),
(KTŞ 2013 'de bu standart TS 1900-1 olarak Kısım 407 - Asfalt Betonu Binder ve Aşınma AASHTO T-90
Kısım 407 - Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakaları Kısım 407 - Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakaları (Sayfa 407/4)
revize edilmiştir.) Tabakaları ve
(Sayfa 516) ve ve
Kısım 408 - Taş Mastik Asfalt (TMA) (Sayfa 533) Kısım 408 - Taş Mastik Asfalt (TMA) Kısım 408 - Taş Mastik Asfalt (TMA) (Sayfa 408/3 ve 408/4)
İM A
R M
TS 1900
AASHTO T-99 Kısım 206 - Dolgular (Sayfa 59, 66 ve 67) ve TS 1900-1*
- Kısım 206 - Dolgular (Sayfa 206/1, 206/7 ve 206/8)
(KTŞ 2013 'de bu standart TS 1900-1 olarak Kısım 401 - Alttemel (Sayfa 460) AASHTO T-99
revize edilmiştir.)
Bİ Ö
TS 1900
AASHTO T-180 Kısım 401 - Alttemel (Sayfa 459 ve 460) ve TS 1900-1* Kısım 401 - Alttemel (Sayfa 401/2, 401/4 ve 401/5)
İ
-
(KTŞ 2013 'de bu standart TS 1900-1 olarak Kısım 402 - Temel (Sayfa 467, 468, 469, 472, 473 ve 478)
-N
AASHTO T-180 Kısım 402 - Temel (Sayfa 402/4, 402/6, 402/8 402/10 ve 402/11)
revize edilmiştir.)
TS 1900
Kısım 206 - Dolgular (Sayfa 60 ve 67), Kısım 206 - Dolgular (Sayfa 206/1, 206/2 ve 206/8),
AASHTO T-193 TS 1900-2*
Kısım 401 - Alttemel (Sayfa 457 ve 460) ve - - Kısım 401 - Alttemel (Sayfa 401/2 ve 401/5) ve
(KTŞ 2013 'de bu standart TS 1900-2 olarak AASHTO T-193
Kısım 402 - Temel (Sayfa 468 ve 473) Kısım 402 - Temel (Sayfa 402/4, 402/6, 402/8 ve 402/11)
revize edilmiştir.)
TE .
Lİ .Ş
Kısım 308 - Beton İşleri (Sayfa 162), Kısım 308 - Beton İşleri (Sayfa 308/14 ve 308/15),
Kısım 401 - Alttemel (Sayfa 457), Kısım 401 - Alttemel (Sayfa 401/2),
AASHTO T-194 Kısım 402 - Temel (Sayfa 463), Kısım 402 - Temel (Sayfa 402/2 ve 402/3),
(KTŞ 2013 'de bu standart TS EN 1744-1 Kısım 406 - Bitümlü Temel (Sayfa 499), - - TS EN 1744-1* Kısım 406 - Bitümlü Temel (Sayfa 406/3),
olarak revize edilmiştir.) Kısım 407 - Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakaları Kısım 407 - Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakaları (Sayfa 407/4)
A
(Sayfa 516) ve ve
Kısım 408 - Taş Mastik Asfalt (TMA) (Sayfa 533) Kısım 408 - Taş Mastik Asfalt (TMA) (Sayfa 408/3)
KGM 27.07.2012 tarih 350/1578 sayı
numaralı "KTŞ Üstyapı Bölüm 400
KA L
Revizyonu" Kısım 206 - Dolgular (Sayfa 206/2),
Kısım 206 - Dolgular (Sayfa 59),
Kısım 308 - Beton İşleri (Sayfa 318/14, 308/15 ve 318/16),
TS 3526 Kısım 308 - Beton İşleri (Sayfa 162 ve 164), TS EN 1097-6*
Kısım 401 - Alttemel Kısım 402 - Temel (Sayfa 402/2),
ASTM C 127 Kısım 406 - Bitümlü Temel (Sayfa 498), (Bu deney talimatı, TS EN 1097-6 standartının
YO
Kısım 402 - Temel Kısım 406 - Bitümlü Temel (Sayfa 406/2 ve 406/3),
(KTŞ 2013 'de bu standart TS EN 1097-6 Kısım 407 - Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakaları TS EN 1097-6 İngilizceden Türkçeye çevrilmesi ile
Kısım 406 - Bitümlü Temel Kısım 407 - Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakaları (Sayfa 407/3
olarak revize edilmiştir.) (Sayfa 515) ve yazılmıştır.)**
Kısım 407 - Asfalt Betonu Binder ve Aşınma ve 407/4) ve
Kısım 408 - Taş Mastik Asfalt (TMA) (Sayfa 532)
Tabakaları Kısım 408 - Taş Mastik Asfalt (TMA) (Sayfa 408/2 ve 408/3)
Kısım 408 - Taş Mastik Asfalt (TMA)
KGM 27.07.2012 tarih 350/1578 sayı
numaralı "KTŞ Üstyapı Bölüm 400
TO
Revizyonu"
Kısım 206 - Dolgular (Sayfa 65), Kısım 206 - Dolgular (Sayfa 206/7),
Kısım 308 - Beton İşleri (Sayfa 162 ve 164), Kısım 401 - Alttemel Kısım 308 - Beton İşleri (Sayfa 308/15 ve 308/16),
TS EN 1097-2*
TS 3694 Kısım 401 - Alttemel (Sayfa 457 ve 460), Kısım 402 - Temel Kısım 401 - Alttemel (Sayfa 401/2 ve 401/5),
AASHTO T-96
AASHTO T-96 Kısım 402 - Temel (Sayfa 463, 468 ve 473), AASHTO T-96 Kısım 406 - Bitümlü Temel Kısım 402 - Temel (Sayfa 402/2, 402/6, 402/11 ve 402/16)
(Bu deney talimatı, TS EN 1097-2 standartının
(KTŞ 2013 'de bu standart TS EN 1097-2 Kısım 406 - Bitümlü Temel (Sayfa 498), TS EN 1097-2 Kısım 407 - Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Kısım 406 - Bitümlü Temel (Sayfa 406/2),
İngilizceden Türkçeye çevrilmesi ile
olarak revize edilmiştir.) Kısım 407 - Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakaları Tabakaları Kısım 407 - Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakaları (Sayfa 407/3)
yazılmıştır.)**
(Sayfa 515) ve Kısım 408 - Taş Mastik Asfalt (TMA) ve
Kısım 408 - Taş Mastik Asfalt (TMA) (Sayfa 532) Kısım 408 - Taş Mastik Asfalt (TMA) (Sayfa 408/2)
KGM 10.07.2009 tarih 274/061 sayı numaralı
"KTŞ Üstyapı Bölüm 400 Revizyonu"
Kısım 308 - Beton (Sayfa 164), Kısım 308 - Beton İşleri (Sayfa 318/15 ve 308/16),
TS 3655 Kısım 401 - Alttemel (Sayfa 457 ve 460), Kısım 401 - Alttemel Kısım 401 - Alttemel (Sayfa 401/2 ve 401/5),
AASHTO T-104 Kısım 402 - Temel (Sayfa 463, 468 ve 473), Kısım 402 - Temel Kısım 402 - Temel (Sayfa 402/2, 402/6, 402/11 ve 402/16)
TS EN 1367-2 TS EN 1367-2*
(Na2SO4) Kısım 406 - Bitümlü Temel (Sayfa 498), Kısım 406 - Bitümlü Temel Kısım 406 - Bitümlü Temel (Sayfa 406/2),
(MgSO4) (MgSO4)
(KTŞ 2013 'de bu standart TS EN 1367-2 Kısım 407 - Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakaları Kısım 407 - Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Kısım 407 - Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakaları (Sayfa 407/3)
olarak revize edilmiştir.) (Sayfa 515) ve Tabakaları ve
Kısım 408 - Taş Mastik Asfalt (TMA) (Sayfa 532) Kısım 408 - Taş Mastik Asfalt (TMA) Kısım 408 - Taş Mastik Asfalt (TMA) (Sayfa 408/2)
KGM 27.07.2012 tarih 350/1578 sayı
numaralı "KTŞ Üstyapı Bölüm 400
Revizyonu" Kısım 308 - Beton İşleri (Sayfa 308/16),
Kısım 401 - Alttemel (Sayfa 456),
Kısım 401 - Alttemel (Sayfa 401/2 ve 401/5),
Kısım 402 - Temel (Sayfa 464, 468, 469 ve 473), BS 812*
Kısım 401 - Alttemel Kısım 402 - Temel (Sayfa 402/2, 402/6 ve 402/11)
Kısım 406 - Bitümlü Temel (Sayfa 498), (Bu deney talimatı, BS 812 standartının
BS 812 BS 812 Kısım 402 - Temel Kısım 406 - Bitümlü Temel (Sayfa 406/2),
Kısım 407 - Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakları İngilizceden Türkçeye çevrilmesi ile
Kısım 406 - Bitümlü Temel Kısım 407 - Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakaları (Sayfa 407/3)
(Sayfa 514 ve 515) ve yazılmıştır.)**
Kısım 407 - Asfalt Betonu Binder ve Aşınma ve
Kısım 408 - Taş Mastik Asfalt (Sayfa 532)
Tabakaları Kısım 408 - Taş Mastik Asfalt (TMA) (Sayfa 408/2)
Kısım 408 - Taş Mastik Asfalt (TMA)
(1) KGM 27.07.2012 tarih 350/1578 sayı
numaralı "KTŞ Üstyapı Bölüm 400 Revizyonu
"
(2) KGM 22.09.2011 tarih 301.02/ 1826 sayı
numaralı Beton Agregaları için Metilen Kısım 308 - Beton İşleri (Sayfa 308/14 ve 308/15),
Mavisi ve Micro Deval Şartname Değerleri Kısım 401 - Alttemel (Sayfa 401/2 ve 401/5),
Revizyonu " Kısım 402 - Temel (Sayfa 402/3 ve 402/6),
- - TS EN 933-9 TS EN 933-9* Kısım 406 - Bitümlü Temel (Sayfa 406/3),
Kısım 308 - Beton İşleri (2) Kısım 407 - Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakaları (Sayfa 407/4)
Kısım 401 - Alttemel (1) ve
Kısım 402 - Temel (1) Kısım 408 - Taş Mastik Asfalt (TMA) (Sayfa 408/3)
Kısım 406 - Bitümlü Temel (1)
Kısım 407 - Asfalt Betonu Binder ve Aşınma
Tabakaları (1)
Kısım 408 - Taş Mastik Asfalt (TMA) (1)
Kısım 308 - Beton İşleri (Sayfa 162 ve 164), Kısım 308 - Beton İşleri (Sayfa 308/16),
Kısım 401 - Alttemel (Sayfa 457), Kısım 401 - Alttemel (Sayfa 401/2),
ASTM C 142*
Kısım 402 - Temel (Sayfa 463), Kısım 402 - Temel (Sayfa 402/2),
(Bu deney talimatı, ASTM C 142 standartının
ASTM C 142 Kısım 406 - Bitümlü Temel (Sayfa 498 ve 499), - - Kısım 406 - Bitümlü Temel (Sayfa 406/2),
İngilizceden Türkçeye çevrilmesi ile
Kısım 407 - Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakaları Kısım 407 - Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakaları (Sayfa 407/3)
yazılmıştır.)**
(Sayfa 515 ve 516) ve ve
Kısım 408 - Taş Mastik Asfalt (TMA) (Sayfa 532) Kısım 408 - Taş Mastik Asfalt (TMA) (Sayfa 408/2)
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
 KTŞ 2006 SONRASINDA GELEN KGM
KTŞ 2006'NIN REFERANS GÖSTERDİĞİ GENELGELERİNİN İLGİLİ KTŞ 2006 SONRASINDA GELEN KGM KTŞ 2013'ÜN REFERANS GÖSTERDİĞİ
NO DENEY ADI KTŞ 2006 İLGİLİ KISIM BİLGİLERİ KTŞ 2013 İLGİLİ KISIM BİLGİLERİ
STANDART VE/VEYA STANDARTLAR REVİZYONLARINDA GÖSTERDİĞİ GENELGELERİNİN İLGİLİ REVİZYONLARI STANDART VE / VEYA STANDARTLAR
STANDART VE / VEYA STANDARTLAR

17 Gevşek – Sıkı Birim Hacim Ağırlık Deneyi - - - - TS EN 1097-3* Kısım 308 - Beton İşleri (Sayfa 308/15)

ASTM C 188*
Çimento Özgül Ağırlık (Bu deney talimatı, ASTM C 188 standartının
18 - - - - -
(Le Chatelier Balonu İle) Deneyi İngilizceden Türkçeye çevrilmesi ile
yazılmıştır.)**

19 Çimento Dayanım Tayini TS EN 196-1 Kısım 308 - Beton İşleri (Sayfa 157 ve 159) - - TS EN 196-1* Kısım 308 - Beton İşleri (Sayfa 308/5 ve 308/6)

Çimento Kıvam Suyu, Prizi Süresi ve

20 TS EN 196-3 Kısım 308 - Beton İşleri (Sayfa 157 ve 159) - - TS EN 196-3* Kısım 308 - Beton İşleri (Sayfa 308/5 ve 308/6)
Genleşme Tayini

Çimento İncelik Tayini

Hava Geçirgenlik (Blaine) ve Eleme Metotları
21 (NÖMAYG Merkez Laboratuvarında Otomatik TS EN 196-6 Kısım 308 - Beton İşleri (Sayfa 159) - - TS EN 196-6* Kısım 308 - Beton İşleri (Sayfa 308/6)
Blaine Cihazı kullanılmaktadır.)

22 Taze Beton Numune Alma TS EN 12350-1 Kısım 308 - Beton İşleri (Sayfa 174, 182, 183 ve 198) - - TS EN 12350-1* Kısım 308 - Beton İşleri (Sayfa 308/26, 308/40, 308/42 ve 308/80)

23 Taze Beton Yoğunluk Deneyi TS EN 12350-6 Kısım 308 - Beton İşleri (Sayfa 183) - - TS EN 12350-6* Kısım 308 - Beton İşleri (Sayfa 308/42)

24 Taze Beton Çökme (Slump) Deneyi TS EN 12350-2 Kısım 308 - Beton İşleri (Sayfa 169, 174, 175 ve 183) - - TS EN 12350-2* Kısım 308 - Beton İşleri (Sayfa 308/20, 308/26, 308/27 ve 308/42)

Taze Beton Hava Muhtevasının Tayini

Basınç Ölçme Yöntemi Kısım 308 - Beton İşleri (Sayfa 308/20, 308/21, 308/22, 308/26 ve

YG
25 TS EN 12350-7 Kısım 308 - Beton İşleri (Sayfa 169, 170, 171 ve 183) - - TS EN 12350-7*
(NÖMAYG Merkez Laboratuvarında basınç 308/42)
ölçer kullanılarak deney yapılmaktadır.)

26 Taze Beton Yayılma Tablası Deneyi TS EN 12350-5 Kısım 308 - Beton İşleri (Sayfa 169 ve 175) - - TS EN 12350-5* Kısım 308 - Beton İşleri (Sayfa 308/20, 308/26 ve 308/27)

İM A
TS EN 12390-1*

R M
Sertleşmiş Beton Deney Numunesi ve (Bu deney talimatı, TS EN 12390-1
27 TS EN 12390-1 Kısım 308 - Beton İşleri (Sayfa 183) - - Kısım 308 - Beton İşleri (Sayfa 308/23 ve 308/42)
Kalıpların Şekli standartının İngilizceden Türkçeye çevrilmesi
ile yazılmıştır.)**
Bİ Ö
Beton Dayanım Deneylerinde Kullanılacak
28 Deney Numunelerinin Hazırlanması ve Küre TS EN 12390-2 Kısım 308 - Beton İşleri (Sayfa 174 ve 183) - - TS EN 12390-2* Kısım 308 - Beton İşleri (Sayfa 308/26, 308/42 ve 308/80)
Tabi Tutulması

İ
-N
TS EN 12390-3*
(Bu deney talimatı, TS EN 12390-3 Kısım 308 - Beton İşleri (Sayfa 308/20, 308/21, 308/22 308/26,
29 Sertleşmiş Beton Basınç Dayanımı Tayini TS EN 12390-3 Kısım 308 - Beton İşleri (Sayfa 174 ve 183) - -
standartının İngilizceden Türkçeye çevrilmesi 308/42, 308/43 ve 308/80)
ile yazılmıştır.)**
TE .

30 Beton Karışım Dizaynı TS 802 Kısım 308 - Beton İşleri (Sayfa 160, 161 ve 175) - - TS 802* Kısım 308 - Beton İşleri (Sayfa 308/9, 308/14, 308/27 ve 308/71)
Lİ .Ş

TS 1087
31 Bitüm Yoğunluk ve Özgül Ağırlık Tayini (KTŞ 2013 'de bu standart TS EN 15326 olarak Kısım 412 - Bitümlü Bağlayıcılar (Sayfa 554) - - TS EN 15326* Kısım 412 - Bitümlü Bağlayıcılar (Sayfa 412/10)
A

revize edilmiştir.)

TS 118 EN 1426
Bitüm İğne Batma Derinliği Tayini
KA L

32 (KTŞ 2013 'de bu standart TS EN 1426 olarak Kısım 412 - Bitümlü Bağlayıcılar (Sayfa 553 ve 554) - - TS EN 1426* Kısım 412 - Bitümlü Bağlayıcılar (Sayfa 412/9, 412/10 ve 412/11)
(Penetrasyon Deneyi)
revize edilmiştir.)
YO

TS 120 EN 1427
33 Bitüm Yumuşama Noktası Tayini (KTŞ 2013 'de bu standart TS EN 1427 olarak Kısım 412 - Bitümlü Bağlayıcılar (Sayfa 553 ve 554) - - TS EN 1427* Kısım 412 - Bitümlü Bağlayıcılar (Sayfa 412/9, 412/10 ve 412/11)
revize edilmiştir.)

TS EN ISO 2592*
TO

TS 123 EN 22592
Parlama ve Yanma Noktası Tayini (Clevland (Bu deney talimatı, TS EN ISO 2592
34 (KTŞ 2013 'de bu standart TS EN ISO 2592 Kısım 412 - Bitümlü Bağlayıcılar (Sayfa 553 ve 554) - - Kısım 412 - Bitümlü Bağlayıcılar (Sayfa 412/9, 412/10 ve 412/14)
Açık Kap Metodu) standartının İngilizceden Türkçeye çevrilmesi
olarak revize edilmiştir.)
ile yazılmıştır.)

TS EN 13398*
İşlem Görmüş (Modifiye) Bitümlerin Uzama
(Bu deney talimatı, TS EN 13398 standartının Kısım 412 - Bitümlü Bağlayıcılar (Sayfa 412/10, 412/11, 412/12 ve
35 Miktarının TS EN 13398 Kısım 412 - Bitümlü Bağlayıcılar (Sayfa 554) - -
O

İngilizceden Türkçeye çevrilmesi ile 412/13)

(Elastiklik Geri Dönüşümünün) Tayini
yazılmıştır.)**

Bitüm Isı ve Hava Etkisi Altında Sertleşme

Direncinin Tayini
36 İnce Film Etüvü / İnce Film Halinde Isıtma TS 12607-2 Kısım 412 - Bitümlü Bağlayıcılar (Sayfa 553 ve 554) - - TS EN 12607-2* Kısım 412 - Bitümlü Bağlayıcılar (Sayfa 412/9 ve 412/10)
Deneyi (Thin Film Oven Test-TFOT)

ASTM D 2172*
Bitümlü Sıcak Karışımlarda (BSK) Bitümün Kısım 406 - Bitümlü Temel (Sayfa 507) AASHTO T-164 Kısım 406 - Bitümlü Temel (Sayfa 406/10)
ASTM D 2172
37-A Ekstraksiyonu Kısım 407 - Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakaları - - (Bu deney talimatı, ASTM D 2172 standartının Kısım 407 - Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakları (Sayfa 407/12)
AASHTO T-164
(Santrifüj Metodu) (Sayfa 524) İngilizceden Türkçeye çevrilmesi ile
yazılmıştır.)**

ASTM D 2172*
Bitümlü Sıcak Karışımlarda (BSK) Bitümün Kısım 406 - Bitümlü Temel (Sayfa 507) AASHTO T-164 Kısım 406 - Bitümlü Temel (Sayfa 406/10)
ASTM D 2172
37-B Ekstraksiyonu Kısım 407 - Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakaları - - (Bu deney talimatı, ASTM D 2172 standartının Kısım 407 - Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakları (Sayfa 407/12)
AASHTO T-164
(Soksilet Metodu) (Sayfa 524) İngilizceden Türkçeye çevrilmesi ile
yazılmıştır.)**

Bitümlü Sıcak Karışımlarda (BSK) Maksimum

38 - - - - - -
Teorik Özgül Ağırlık (Gmm) Deneyi

Bitümlü Sıcak Karışımların (BSK) (Projede Taş

TS EN 12697-18
Mastik Asfaltın-TMA) Bitüm Süzülme
39 - Kısım 408 - Taş Mastik Asfalt (TMA) EK A (Sayfa 536) - - Kısım 408, EK A Kısım 408 - Taş Mastik Asfalt (TMA) (Sayfa 408/5)
Değerinin Bulunması / Schellenberger Bitüm
(Sayfa 408/8)*
Süzülme Deneyi

Kısım 406 - Bitümlü Temel (Sayfa 406/2),

TS EN 12697-11
Kısım 403 - Tek Tabakalı Bitümlü Sathi Kaplama EK A Kısım 407 - Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakları (Sayfa 407/3)
40 Soyulma Deneyi - - - Kısım 403, EK A
(Sayfa 485) ve
(Sayfa 403/10)*
Kısım 408 - Taş Mastik Asfalt (TMA) (Sayfa 408/2)

41 Bitümlü Temel Tabakası Dizaynı TS 3720* Kısım 406 - Bitümlü Temel (Sayfa 501) - - Asphalt Institute MS-2 Kısım 406 - Bitümlü Temel (Sayfa 406/4)

AÇIKLAMALAR
* Deney talimatları belirtilen standartlar esas alınarak hazırlanmıştır.
** İlgili standartlar orijinal dilleri olan İngilizce 'den Türkçe'ye çevrilerek deney talimatları hazırlanmıştır. Standartların orijinal metinleri ilgili talimatların arkalarında yer almaktadır (Mavi renkli açıklamalar).

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 KTŞ 2006 SONRASINDA GELEN KGM
KTŞ 2006'NIN REFERANS GÖSTERDİĞİ GENELGELERİNİN İLGİLİ KTŞ 2006 SONRASINDA GELEN KGM KTŞ 2013'ÜN REFERANS GÖSTERDİĞİ
NO DENEY ADI KTŞ 2006 İLGİLİ KISIM BİLGİLERİ KTŞ 2013 İLGİLİ KISIM BİLGİLERİ
STANDART VE/VEYA STANDARTLAR REVİZYONLARINDA GÖSTERDİĞİ GENELGELERİNİN İLGİLİ REVİZYONLARI STANDART VE / VEYA STANDARTLAR
STANDART VE / VEYA STANDARTLAR

Kısım 407 - Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakaları

42 Binder Tabakası Dizaynı TS 3720* - - Asphalt Institute MS-2 Kısım 407 - Asfalt Betonu Binder ve Aşınma Tabakaları (Sayfa 407/5)
(Sayfa 517)

43 Taş Mastik Asfalt Tabakası Dizaynı TS 3720* Kısım 408 - Taş Mastik Asfalt (TMA) (Sayfa 534) - - - Kısım 408 - Taş Mastik Asfalt (TMA) (Sayfa 408/5)

44 Alttemel Tabakası Dizaynı - Kısım 401 - Alttemel (Sayfa 456 ve 457) - - - Kısım 401 - Alttemel (Sayfa 401/1 ve 401/2)

45 Plentmiks Temel Tabakası Dizaynı - Kısım 402 - Temel (Sayfa 469 ve 470) - - - Kısım 402 - Temel (Sayfa 402/8)

AÇIKLAMALAR
* Deney talimatları belirtilen standartlar esas alınarak hazırlanmıştır.
** İlgili standartlar orijinal dilleri olan İngilizce 'den Türkçe'ye çevrilerek deney talimatları hazırlanmıştır. Standartların orijinal metinleri ilgili talimatların arkalarında yer almaktadır (Mavi renkli açıklamalar).

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 ZEMİN SINIFLANDIRMA SİSTEMLERİ
Doküman No Rev. Tarih
GOİ.OYİAŞ.LDT. 01 1 20.04.2017

1. AMAÇ

Zeminin, elek analizi ve atterberg limitleri değerlerine bağlı olarak sınıflandırılması

amaçlanmaktadır.

YG
2. KAPSAM ve SORUMLULUK

Bu talimat, elek analizi ve atterberg limitleri belirlenen malzemelerin sınıflandırılmasında

İM A
kullanılacak olan sistemleri (AASHTO, ASTM ve TS zemin sınıflama sistemleri) kapsamaktadır.

R M
3. DENEY STANDARTI ve ŞARTNAME

Bİ Ö
AASHTO M 145-91, ASTM D 2487-06 ve TS 1500 standartları zemin sınıflandırma sistemleri

İ
-N
kapsamında kullanılmaktadır. Deneyde şartname limitleri olarak, Karayolları Teknik Şartnamesi
2006 ve Gebze – Orhangazi – İzmir (Körfez Geçişi ve Bağlantı Yolları Dahil) Otoyol Projesi
kapsamında hazırlanan Kalite Kontrol Test Planı esas alınmaktadır.
TE .

4. ZEMİN SINIFLANDIRMA SİSTEMLERİ

Lİ .Ş

4.1 Karayolları Sınıflandırma Sistemi (AASHTO M 145-91)

A

Bu sınıflandırma sistemi yaygın olarak toprak işlerinde özellikler taban, alt temel ve
dolgularda kullanılır. Sınıflama dane boyu dağılımı, likit limit ve plastisite indisine göre
KA L

yapılmaktadır (Tablo 1).

YO

AASHTO kil-silt ile kum sınırını 0,075 mm, kum ile çakıl sınırını ise 2 mm vermekte ve 200 nolu
elekten geçen malzeme miktarı % 35’den az olursa daneli zeminler, % 35’den fazla ise silt-kil
TO

zeminler olarak adlandırılmaktadır. Bu sınıflamada zeminler; A-1 ‘den başlayarak A-7 ‘ye
kadar 7 gruba ve alt gruplara ayrılır.
O

A-1, A-2 ve A-3 gruplarında 200 nolu elekten geçen miktar % 35’den az A-4, A-5, A-6 ve A-7
gruplarında ise % 35’den fazladır.

 A-1 Grubu: Bu grubun tipik malzemeleri nonplastik ya da zayıf bağlayıcılı taş

parçaları, çakıl, iri ve ince kumdur.
 A-3 Grubu: Silt ya da kil içermezler ya da çok az miktarda nonplastik silt içerirler.
 A-2 Grubu: Bu gruptaki zeminler değişik miktarda daneli malzeme ve %35 ‘den az
oranda kil-silt içerirler. A-2-4 ve A-2-5 alt gruplarının plastisite özellikleri A-4 ve A-5
ile, A-2-6 ve A-2-7 alt grubunun plastisite özellikleri ise A-6 ve A-7 gruplarının
plastisite özellikleri ile benzerdir.
 A-4 Grubu: Bu grubun tipik örneği nonplastik ya da orta plastisiteli siltlerdir.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

  A-5 Grubu: Bu grubun zeminleri diyatomeli ve mikalı siltler olup yüksek elastik ve
yüksek likit limit dışında A-4 grubunun özellikleri ile benzerdir.
 A-6 Grubu: Bu grubun tipik malzemesi orta plastisiteli killerdir.
 A-7 Grubu: Bu grup A-6 grubu zeminlere benzer, ancak yüksek limit değerlerine
ulaşmaları ve ıslanma-kuruma sonucu yüksek hacim değişimine sahip özellikte
olmalıdır.

Tablo 1: AASHTO ZEMİN SINIFLANDIRMA SİSTEMİ

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 4.2 Türk Standartında Zemin Sınıflandırması (TS 1500)
Türk standartları Zemin Sınıflandırması (TS 1500) Birleştirilmiş Zemin Sınıflandırması ve İngiliz
Standartı zemin sınıflandırmasına benzerdir. Birleştirilmiş Zemin Sınıflandırması ile arasındaki
en önemli fark USCS’de 4,75 mm (#4 elek) kabul edilen kum çakıl sınırı TS 1500’de İngiliz,
Alman ve AASHTO’ nun da kabul ettiği ve kılcallık kuvvetlerinin etkinlik sınırı olan 2,00
mm’dir. Böylece bazı zeminler USCS’ de kum adını alırken Türk Standartlarında çakıl
tanımlanmaktadır. Diğer bir farklılık ise plastisite özelliğinin simgelenmesidir.

Tablo 2: TS 1500 ZEMİN SINIFLANDIRMA SİSTEMİ

YG
ZEMİN SINIFI
ZEMİN SINIFLANDIRMA SİSTEMİ (TS 1500)
SİMGE GRUP ADIB

İM A
Temiz Çakıllar Cu >= 4 ve 1<= Cr <=3 GW Düzgün dane dağılımlı çakıl C
ÇAKILLAR (%5'ten az ince içeriyor) Cu < 4 ve/veya 1> Cr >3 GP Üniform çakıl C

R M
Kaba Danelerin %50'den
fazlası Kirli Çakıllar İnceleri ML, MI veya MH GM Siltli çakıl C

İRİ DANELİ ZEMİNLER

(%50'den fazlası 0,075
Bİ Ö (incesi %5'ten fazla) A
İnceleri CL, CI veya CH

Cu >= 6 ve 1<= Cr <=3

GC

SW
Killi çakıl C

Düzgün dane dağılımlı kumC

İ
mm'den büyük) Temiz Kumlar
-N
(%5'ten az incesi var)
KUMLAR Cu < 6 ve/veya 1> Cr >3 SP Üniform kumC
Kaba Danelerin %50'den İnceleri plastisite
fazlası Kirli Kumlar
SM Siltli kumC
kartında ML, MI veya MH
(incesi %5'ten fazla) A İnceleri plastisite
SC Killi kumC
kartında CL, CI veya CH
TE .

Ip >= 4 ve A-doğrusunun
Lİ .Ş

CLE Düşük plastisiteli kil

SİLTLER ve KİLLER üstünde
Anorganik
(Likit limiti 35'ten düşük) Ip < 4 ve A-doğrusunun
MLE Düşük plastisiteli silt
altında
A

Ip A-doğrusunun üstünde
İNCE DANELİ ZEMİNLER SİLTLER ve KİLLER CIE Orta plastisiteli kil
veya üzerinde
(%50'den fazlası 0,075 (Likit limiti 35'e eşit veya Anorganik
KA L

mm'den küçük) 50'den düşük) Ip A-doğrusunun altında MIE Orta plastisiteli silt
Ip A-doğrusunun üstünde
YO

SİLTLER ve KİLLER CHE Yüksek plastisiteli (yağlı) kil

veya üzerinde
(Likit limiti 50'ye eşit veya Anorganik
50'den yüksek) Ip A-doğrusunun altında MHE Yüksek plastisiteli (elastik) silt

ORGANİK ZEMİN Koyu renkli, Kokulu, Aşırı organik malzeme içeriyor. PT Turba
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

4.3 Birleştirilmiş Zemin Sınıflandırma Sistemi (USCS)
Bu sınıflama sisteminde zeminler, ASTM D 2487-06 ‘ya göre iri daneli ve ince daneli zeminler
olmak üzere 2 ana gruba ayrılır. Sınıflandırmanın yapılabilmesi yalnız dane boyu dağılımının
bilinebilmesi değil aynı zamanda plastisite özelliğinin de bilinmesine bağlıdır. İnce daneli
zemin miktarını % 5 -12 arasında olması durumu ve plastisite indisinin 4-7 arasında olması
koşulu dışında bütün grup simgeleri 2 büyük harf ile gösterilir.

200 nolu elekten geçen malzeme miktarı % 50 ’den fazla ise ince daneli zemin, %50 ‘den az

YG
ise iri daneli zemin olarak isimlendirilir.

İnce Daneli Zeminler İri Daneli Zeminler Plastisite İndisi Derecelenme

İM A
H = Yüksek
W = İyi
Plastisite

R M
C = Kil (Clay) G = Çakıl (Gravel) Derecelenmiş
(High Plasticity,
(Well Graded)
LL > %50)

Bİ Ö L = Düşük Plastisite P = Kötü

İ
M = Silt (Mill) S = Kum (Sand) (Low Plasticity, Derecelenmiş
-N
LL < %50) (Poorly Graded)
O = Organik (Organic)

Birleştirilmiş zemin sınıflama sistemine göre ince daneli zeminler; CL ve CH grubu, ML ve MH

TE .
Lİ .Ş

grubu, OL ve OH grubu ve PT (turba zemin) grubu olmak üzere 4 gruptur.

A

Birleştirilmiş zemin sınıflama sistemine göre iri daneli zeminler; GW ve SW grubu, GP ve SP

grubu, GM ve SM grubu ve GC ve SC grubu olmak üzere 4 gruptur.
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 Tablo 3: BİRLEŞTİRİLMİŞ ZEMİN SINIFLANDIRMA SİSTEMİ (ASTM D 2487-06)

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

4.2 Deney İşlemi

 Alınan numune 110±5 °C etüvde sabit ağırlığa gelinceye kadar kurutulur ve toplam
ağırlığının % 0,1 ‘ine eşit hassasiyetle tartılır.

Not: Kontrol amacıyla özellikle hızlı sonuç alınması gereken durumlarda, aşağıdaki
maddelerde verilen durumlar söz konusu değil ise numune kuru kabul edilir:

 Nominal maksimum dane boyutu (d max ) < 12,5 mm (1/2’’) ise,

YG
 Kaba agrega ağırlıklı olarak No:4 (4,75 mm) ‘den daha küçük boyutlu malzeme
içeriyorsa ve
 Kaba agrega fazla absorbtif özellikler taşıyor veya çok gözenekliyse.
Numune şartnamede belirtilen uygun açıklıklara sahip eleklerden elenir.

İM A

 Eleme işlemi yukarıdan aşağıya doğru elek açıklığı azalacak şekilde yapılır.

R M
 Elek içerisindeki malzeme düzensiz olarak yuvarlanacak şekilde hareket ettirilir. Herhangi
bir danenin eleğin gözünden geçip geçmediği zorlama yapmadan elle denenebilir.

Bİ Ö
Eleme mekanik sarsma cihazıyla yapılıyorsa sarsma süresi en az 10 dakika olmalıdır.

İ
Her elekte kalan miktar tartılır ve elde edilen kütleler 0,1 g duyarlılıkla kaydedilir.
-N


Not: 75 µm elekten geçen yüzde, eleklerde kalan yüzdelerin toplamının % 100’den çıkarılmasıyla
elde edilir ve alt kapta toplanan malzemelerin tartılmasıyla denetlenir.
TE .
Lİ .Ş

4.3 Deney Sonuçlarının Hesaplanması

Her elekten geçen malzeme yüzdesi (C);

A

𝐴𝐴 C = Elekten geçen malzeme % ‘si

𝐶𝐶 = 100 − ( 𝑥𝑥100)
KA L

𝐿𝐿 A = Elekte kalan toplam malzeme ağırlığı, g

L = Deneye alınan toplam malzeme ağırlığı, g
YO

Sonuçlar % 0.1 yakınlıkla kaydedilir. Hesaplamalar tamamlandıktan sonra ‘’Dane Çapı Dağılım
TO

Eğrisi’’ çizilir.
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 Designation: D 2487 – 06

Standard Practice for

Classification of Soils for Engineering Purposes (Unified
Soil Classification System)1
This standard is issued under the fixed designation D 2487; the number immediately following the designation indicates the year of
original adoption or, in the case of revision, the year of last revision. A number in parentheses indicates the year of last reapproval. A
superscript epsilon (e) indicates an editorial change since the last revision or reapproval.

YG
This standard has been approved for use by agencies of the Department of Defense.

1. Scope* grande in the early 1940’s.2 It became known as the Unified

1.1 This practice describes a system for classifying mineral Soil Classification System when several U.S. Government

İM A
and organo-mineral soils for engineering purposes based on Agencies adopted a modified version of the Airfield System in
laboratory determination of particle-size characteristics, liquid 1952.

R M
limit, and plasticity index and shall be used when precise 1.6 This standard does not purport to address all of the
classification is required. safety concerns, if any, associated with its use. It is the

Bİ Ö
responsibility of the user of this standard to establish appro-
NOTE 1—Use of this standard will result in a single classification group priate safety and health practices and determine the applica-
symbol and group name except when a soil contains 5 to 12 % fines or

İ
-N bility of regulatory limitations prior to use.
when the plot of the liquid limit and plasticity index values falls into the
crosshatched area of the plasticity chart. In these two cases, a dual symbol 1.7 This practice offers a set of instructions for performing
is used, for example, GP-GM, CL-ML. When the laboratory test results one or more specific operations. This document cannot replace
indicate that the soil is close to another soil classification group, the education or experience and should be used in conjunction
borderline condition can be indicated with two symbols separated by a with professional judgment. Not all aspects of this practice may
slash. The first symbol should be the one based on this standard, for
TE .
be applicable in all circumstances. This ASTM standard is not
Lİ .Ş

example, CL/CH, GM/SM, SC/CL. Borderline symbols are particularly intended to represent or replace the standard of care by which
useful when the liquid limit value of clayey soils is close to 50. These soils
can have expansive characteristics and the use of a borderline symbol
the adequacy of a given professional service must be judged,
(CL/CH, CH/CL) will alert the user of the assigned classifications of nor should this document be applied without consideration of
A

expansive potential. a project’s many unique aspects. The word “Standard” in the
1.2 The group symbol portion of this system is based on title of this document means only that the document has been
approved through the ASTM consensus process.
KA L

laboratory tests performed on the portion of a soil sample

passing the 3-in. (75-mm) sieve (see Specification E 11). 2. Referenced Documents
YO

1.3 As a classification system, this standard is limited to

2.1 ASTM Standards: 3
naturally occurring soils.
C 117 Test Method for Materials Finer than 75-µm (No.
NOTE 2—The group names and symbols used in this test method may 200) Sieve in Mineral Aggregates by Washing
be used as a descriptive system applied to such materials as shale, C 136 Test Method for Sieve Analysis of Fine and Coarse
TO

claystone, shells, crushed rock, etc. See Appendix X2. Aggregates

1.4 This standard is for qualitative application only.
NOTE 3—When quantitative information is required for detailed de-
signs of important structures, this test method must be supplemented by
O
C 702 Practice for Reducing Samples of Aggregate to
Testing Size
D 420 Guide to Site Characterization for Engineering De-

laboratory tests or other quantitative data to determine performance sign and Construction Purposes
characteristics under expected field conditions. D 422 Test Method for Particle-Size Analysis of Soils
1.5 This standard is the ASTM version of the Unified Soil D 653 Terminology Relating to Soil, Rock, and Contained
Classification System. The basis for the classification scheme Fluids
is the Airfield Classification System developed by A. Casa-
2
Casagrande, A., “Classification and Identification of Soils,” Transactions,
1
This standard is under the jurisdiction of ASTM Committee D18 on Soil and ASCE, 1948, p. 901.
3
Rock and is the direct responsibility of Subcommittee D18.07 on Identification and For referenced ASTM standards, visit the ASTM website, www.astm.org, or
Classification of Soils. contact ASTM Customer Service at service@astm.org. For Annual Book of ASTM
Current edition approved May 1, 2006. Published June 2006. Originally Standards volume information, refer to the standard’s Document Summary page on
approved in 1966. Last previous edition approved in 2000 as D 2487 – 00. the ASTM website.

*A Summary of Changes section appears at the end of this standard.

Copyright © ASTM International, 100 Barr Harbor Drive, PO Box C700, West Conshohocken, PA 19428-2959, United States.

[OTOYOL
1
A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
 D 2487 – 06
D 1140 Test Method for Amount of Material in Soils Finer
Than the No. 200 (75-µm) Sieve
D 2216 Test Methods for Laboratory Determination of Wa-
ter (Moisture) Content of Soil and Rock by Mass
D 2217 Practice for Wet Preparation of Soil Samples for
Particle-Size Analysis and Determination of Soil Con-
stants
D 2488 Practice for Description and Identification of Soils
(Visual-Manual Procedure)
D 3740 Practice for Minimum Requirements for Agencies
Engaged in the Testing and/or Inspection of Soil and Rock
Fine—passes 3⁄4-in. (19-mm) sieve and retained on No. 4
(4.75-mm) sieve.
3.1.3 organic clay—a clay with sufficient organic content to
influence the soil properties. For classification, an organic clay
is a soil that would be classified as a clay except that its liquid
limit value after oven drying is less than 75 % of its liquid limit
value before oven drying.
3.1.4 organic silt—a silt with sufficient organic content to
influence the soil properties. For classification, an organic silt
is a soil that would be classified as a silt except that its liquid
limit value after oven drying is less than 75 % of its liquid limit
value before oven drying.

YG
as Used in Engineering Design and Construction
D 4083 Practice for Description of Frozen Soils (Visual-
Manual Procedure)
D 4318 Test Methods for Liquid Limit, Plastic Limit, and
3.1.5 peat—a soil composed of vegetable tissue in various
stages of decomposition usually with an organic odor, a
dark-brown to black color, a spongy consistency, and a texture
ranging from fibrous to amorphous.

İM A
Plasticity Index of Soils
D 4427 Classification of Peat Samples by Laboratory Test- 3.1.6 sand—particles of rock that will pass a No. 4 (4.75-
mm) sieve and be retained on a No. 200 (75-µm) U.S. standard

R M
ing
sieve with the following subdivisions:
D 6913 Test Methods for Particle-Size Distribution (Grada-
Coarse—passes No. 4 (4.75-mm) sieve and retained on No.
tion) of Soils Using Sieve Analysis

Bİ Ö
10 (2.00-mm) sieve,
E 11 Specification for Wire Cloth and Sieves for Testing
Medium—passes No. 10 (2.00-mm) sieve and retained on
Purposes

İ
-N No. 40 (425-µm) sieve, and
Fine—passes No. 40 (425-µm) sieve and retained on No.
3. Terminology 200 (75-µm) sieve.
3.1 Definitions—Except as listed below, all definitions are 3.1.7 silt—soil passing a No. 200 (75-µm) U.S. standard
in accordance with Terminology D 653. sieve that is nonplastic or very slightly plastic and that exhibits
TE .
NOTE 4—For particles retained on a 3-in. (75-mm) U.S. standard sieve,
little or no strength when air dry. For classification, a silt is a
Lİ .Ş

the following definitions are suggested: fine-grained soil, or the fine-grained portion of a soil, with a
Cobbles—particles of rock that will pass a 12-in. (300-mm) square plasticity index less than 4 or if the plot of plasticity index
opening and be retained on a 3-in. (75-mm) U.S. standard sieve, and versus liquid limit falls below the “A” line.
A

Boulders—particles of rock that will not pass a 12-in. (300-mm) square 3.2 Definitions of Terms Specific to This Standard:
opening. 3.2.1 coeffıcient of curvature, Cc—the ratio (D30 ) 2 /
(D10 3 D60), where D60, D30, and D10 are the particle sizes
KA L

3.1.1 clay—soil passing a No. 200 (75-µm) U.S. standard corresponding to 60, 30, and 10 % finer on the cumulative
sieve that can be made to exhibit plasticity (putty-like proper-
YO

particle-size distribution curve, respectively.

ties) within a range of water contents and that exhibits
considerable strength when air dry. For classification, a clay is
a fine-grained soil, or the fine-grained portion of a soil, with a
plasticity index equal to or greater than 4, and the plot of
TO
3.2.2 coeffıcient of uniformity, Cu—the ratio D60/D10, where
D60 and D10 are the particle diameters corresponding to 60 and
10 % finer on the cumulative particle-size distribution curve,
respectively.

plasticity index versus liquid limit falls on or above the “A”

line. 4. Summary
3.1.2 gravel—particles of rock that will pass a 3-in. (75- 4.1 As illustrated in Table 1, this classification system
mm) sieve and be retained on a No. 4 (4.75-mm) U.S. standard identifies three major soil divisions: coarse-grained soils,
O

sieve with the following subdivisions: fine-grained soils, and highly organic soils. These three divi-
Coarse—passes 3-in. (75-mm) sieve and retained on 3⁄4-in. sions are further subdivided into a total of 15 basic soil groups.
(19-mm) sieve, and

TABLE 1 Soil Classification Chart

Soil Classification
Criteria for Assigning Group Symbols and Group Names Using Laboratory TestsA Group Symbol Group NameB
COARSE-GRAINED Gravels Clean Gravels Cu $ 4 and GW Well-graded gravelD
SOILS 1 # Cc # 3C
More than 50 % More than 50 % of Less than 5 % finesE Cu < 4 and/or GP Poorly graded gravelD
retained on No. coarse fraction 1 > Cc > 3C
200 sieve retained on No. 4
sieve
Gravels with Fines Fines classify as ML GM Silty gravelD,F,G
or MH

[OTOYOL
2
A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
 D 2487 – 06

TABLE 1 Continued
Soil Classification
Criteria for Assigning Group Symbols and Group Names Using Laboratory TestsA Group Symbol Group NameB
More than 12 % finesE Fines classify as CL or ,urule;1>GC Clayey gravelD,F,G
CH
Sands Clean Sands Cu $ 6 and SW Well-graded sandH
1 # Cc # 3C
50 % or more of Less than 5 % finesI Cu < 6 and/or SP Poorly graded sandH
coarse 1 > Cc > 3C
fraction passes No. 4 Sands with Fines Fines classify as ML SM Silty sandF,G,H
sieve or MH
More than 12 % finesI Fines classify as CL or SC Clayey sandF,G,H
CH
FINE-GRAINED Silts and Clays inorganic PI > 7 and plots on or CL Lean clayK,L,M

YG
SOILS above “A” lineJ
50 % or more passes Liquid limit less than PI < 4 or plots below ML SiltK,L,M
the No. 50 “A” lineJ
200 seive organic Liquid limit − oven OL Organic clayK,L,M,N
dried> < 0.75
Liquid limit − not dried OL Organic siltK,L,M,O

İM A
Silts and Clays inorganic PI plots on or above CH Fat clayK,L,M
“A” line
Liquid limit 50 or more PI plots below “A” line MH Elastic siltK,L,M

R M
organic Liquid limit − oven OH Organic clayK,L,M,P
dried < 0.75
Liquid limit − not dried Organic siltK,L,M,Q

Bİ Ö
HIGHLY ORGANIC Primarily organic matter, dark in color, and organic odor PT Peat
SOILS

İ
A
Based on the material passing the 3-in. (75-mm) sieve.
-N
B
If field sample contained cobbles or boulders, or both, add “with cobbles or boulders, or both” to group name.
C

D
/
Cu = D60/D10 Cc 5 ~D30!2 D10 3 D60
If soil contains $15 % sand, add “with sand” to group name.
E
Gravels with 5 to 12 % fines require dual symbols:
GW-GM well-graded gravel with silt
GW-GC well-graded gravel with clay
TE .
GP-GM poorly graded gravel with silt
Lİ .Ş

GP-GC poorly graded gravel with clay

F
If fines classify as CL-ML, use dual symbol GC-GM, or SC-SM.
G
If fines are organic, add “with organic fines” to group name.
A

H
If soil contains $15 % gravel, add “with gravel” to group name.
I
Sands with 5 to 12 % fines require dual symbols:
SW-SM well-graded sand with silt
SW-SC well-graded sand with clay
KA L

SP-SM poorly graded sand with silt

SP-SC poorly graded sand with clay
YO

J
If Atterberg limits plot in hatched area, soil is a CL-ML, silty clay.
K
If soil contains 15 to 29 % plus No. 200, add “with sand” or “with gravel,” whichever is predominant.
L
If soil contains $30 % plus No. 200, predominantly sand, add “sand ” to group name.
M
If soil contains $30 % plus No. 200, predominantly gravel, add “gravelly” to group name.
N
PI $ 4 and plots on or above “A” line.
TO

O
PI < 4 or plots below“ A” line.
P
PI plots on or above “A” line.
Q
PI plots below “A” line.

4.2 Based on the results of visual observations and pre- 5.3 The various groupings of this classification system have
O

scribed laboratory tests, a soil is catalogued according to the
basic soil groups, assigned a group symbol(s) and name, and
thereby classified. The flow charts, Fig. 1 for fine-grained soils,
and Fig. 3 for coarse-grained soils, can be used to assign the
appropriate group symbol(s) and name.
5. Significance and Use
5.1 This standard classifies soils from any geographic loca-
tion into categories representing the results of prescribed
laboratory tests to determine the particle-size characteristics,
the liquid limit, and the plasticity index.
5.2 The assigning of a group name and symbol(s) along
with the descriptive information required in Practice D 2488
can be used to describe a soil to aid in the evaluation of its
significant properties for engineering use.
been devised to correlate in a general way with the engineering
behavior of soils. This standard provides a useful first step in
any field or laboratory investigation for geotechnical engineer-
ing purposes.
5.4 This standard may also be used as an aid in training
personnel in the use of Practice D 2488.
5.5 This standard may be used in combination with Practice
D 4083 when working with frozen soils.
NOTE 5—Notwithstanding the statements on precision and bias con-
tained in this standard: The precision of this test method is dependent on
the competence of the personnel performing it and the suitability of the
equipment and facilities used. Agencies that meet the criteria of Practice
D 3740 are generally considered capable of competent and objective
testing. Users of this test method are cautioned that compliance with
Practice D 3740 does not in itself assure reliable testing. Reliable testing

[OTOYOL
3
A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
 D 2487 – 06

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş

FIG. 1 Flow Chart for Classifying Fine-Grained Soil (50 % or More Passes No. 200 Sieve)
A
KA L
YO
TO
O

FIG. 2 Flow Chart for Classifying Organic Fine-Grained Soil (50 % or More Passes No. 200 Sieve)

[OTOYOL
4
A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
 D 2487 – 06

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A

FIG. 3 Flow Chart for Classifying Coarse-Grained Soils (More Than 50 % Retained on No. 200 Sieve)

depends on several factors; Practice D 3740 provides a means for 7.3 If the field sample or test specimen is smaller than the
KA L

evaluating some of those factors. minimum recommended amount, the report shall include an
YO

6. Apparatus
6.1 In addition to the apparatus that may be required for
obtaining and preparing the samples and conducting the
prescribed laboratory tests, a plasticity chart, similar to Fig. 4,
TO
appropriate remark.
8. Classification of Peat
8.1 A sample composed primarily of vegetable tissue in
various stages of decomposition and has a fibrous to amor-

and a cumulative particle-size distribution curve, similar to Fig.
5, are required.
NOTE 6—The “U” line shown on Fig. 4 has been empirically deter-
O
phous texture, a dark-brown to black color, and an organic odor
should be designated as a highly organic soil and shall be
classified as peat, PT, and not subjected to the classification
procedures described hereafter.

mined to be the approximate “upper limit” for natural soils. It is a good

check against erroneous data, and any test results that plot above or to the
left of it should be verified.
7. Sampling
7.1 Samples shall be obtained and identified in accordance
with a method or methods, recommended in Guide D 420 or by
other accepted procedures.
7.2 Test Methods D 6913 provides guidance on selecting
size of specimen. Two test methods are provided in this
standard. The methods differ in the significant digits recorded
and the size of the specimen (mass) required. The method to be
used may be specified by the requesting authority; otherwise
Method A shall be performed. Whenever possible, the field
samples should have weights two to four times larger than
shown.
8.2 If desired, classification of type of peat can be per-
formed in accordance with Classification D 4427.
9. Preparation for Classification
9.1 Before a soil can be classified according to this standard,
generally the particle-size distribution of the minus 3-in.
(75-mm) material and the plasticity characteristics of the minus
No. 40 (425-µm) sieve material must be determined. See 9.8
for the specific required tests.
9.2 The preparation of the soil specimen(s) and the testing
for particle-size distribution and liquid limit and plasticity
index shall be in accordance with accepted standard proce-
dures. Two procedures for preparation of the soil specimens for
testing for soil classification purposes are given in Appendixes
X3 and X4. Appendix X3 describes the wet preparation method

[OTOYOL
5
A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
 D 2487 – 06

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
FIG. 4 Plasticity Chart
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

FIG. 5 Cumulative Particle-Size Plot

[OTOYOL
6
A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
 D 2487 – 06
and is the preferred method for cohesive soils that have never
dried out and for organic soils.
9.3 When reporting soil classifications determined by this
standard, the preparation and test procedures used shall be
reported or referenced.
9.4 Although the test procedure used in determining the
particle-size distribution or other considerations may require a
hydrometer analysis of the material, a hydrometer analysis is
not necessary for soil classification.
9.5 The percentage (by dry weight) of any plus 3-in.
(75-mm) material must be determined and reported as auxiliary
YG
information.
9.6 The maximum particle size shall be determined (mea-
sured or estimated) and reported as auxiliary information.
9.7 When the cumulative particle-size distribution is re-
İM A
quired, a set of sieves shall be used which include the
following sizes (with the largest size commensurate with the
R M
maximum particle size) with other sieve sizes as needed or
required to define the particle-size distribution:
Bİ Ö
3-in. (75-mm)
İ
3⁄4-in. (19.0-mm)
-N
No. 4 (4.75-mm)
No. 10 (2.00-mm)
No. 40 (425-µm)
No. 200 (75-µm)
TE .
9.8 The tests required to be performed in preparation for
Lİ .Ş
classification are as follows:
9.8.1 For soils estimated to contain less than 5 % fines, a
A
plot of the cumulative particle-size distribution curve of the
fraction coarser than the No. 200 (75-µm) sieve is required. A
semi-log plot of percent passing versus partical-size or sieve
KA L
size/sieve number is plotted as shown in Fig. 5.
9.8.2 For soils estimated to contain 5 to 15 % fines, a
YO
cumulative particle-size distribution curve, as described in
9.8.1, is required, and the liquid limit and plasticity index are
required.
9.8.2.1 If sufficient material is not available to determine the
TO
liquid limit and plasticity index, the fines should be estimated
to be either silty or clayey using the procedures described in
Practice D 2488 and so noted in the report.
9.8.3 For soils estimated to contain 15 % or more fines, a
O
determination of the percent fines, percent sand, and percent
gravel is required, and the liquid limit and plasticity index are
required. For soils estimated to contain 90 % fines or more, the
percent fines, percent sand, and percent gravel may be esti-
mated using the procedures described in Practice D 2488 and
so noted in the report.
10. Preliminary Classification Procedure
10.1 Class the soil as fine-grained if 50 % or more by dry
weight of the test specimen passes the No. 200 (75-µm) sieve
and follow Section 3.1.2.
10.2 Class the soil as coarse-grained if more than 50 % by
dry weight of the test specimen is retained on the No. 200
(75-µm) sieve and follow Section 12.
[OTOYOL
7
A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
11. Procedure for Classification of Fine-Grained Soils
(50 % or more by dry weight passing the No. 200 (75-
µm) sieve)
11.1 The soil is an inorganic clay if the position of the
plasticity index versus liquid limit plot, Fig. 4, falls on or above
the “A” line, the plasticity index is greater than 4, and the
presence of organic matter does not influence the liquid limit as
determined in 11.3.2.
NOTE 7—The plasticity index and liquid limit are determined on the
minus No. 40 (425 µm) sieve material.
11.1.1 Classify the soil as a lean clay, CL, if the liquid limit
is less than 50. See area identified as CL on Fig. 4.
11.1.2 Classify the soil as a fat clay, CH, if the liquid limit
is 50 or greater. See area identified as CH on Fig. 4.
NOTE 8—In cases where the liquid limit exceeds 110 or the plasticity
index exceeds 60, the plasticity chart may be expanded by maintaining the
same scale on both axes and extending the “A” line at the indicated slope.
11.1.3 Classify the soil as a silty clay, CL-ML, if the
position of the plasticity index versus liquid limit plot falls on
or above the “A” line and the plasticity index is in the range of
4 to 7. See area identified as CL-ML on Fig. 4.
11.2 The soil is an inorganic silt if the position of the
plasticity index versus liquid limit plot, Fig. 4, falls below the
“A” line or the plasticity index is less than 4, and presence of
organic matter does not influence the liquid limit as determined
in 11.3.2.
11.2.1 Classify the soil as a silt, ML, if the liquid limit is
less than 50. See area identified as ML on Fig. 4.
11.2.2 Classify the soil as an elastic silt, MH, if the liquid
limit is 50 or greater. See area identified as MH on Fig. 4.
11.3 The soil is an organic silt or clay if organic matter is
present in sufficient amounts to influence the liquid limit as
determined in 11.3.2.
11.3.1 If the soil has a dark color and an organic odor when
moist and warm, a second liquid limit test shall be performed
on a test specimen which has been oven dried at 110 6 5°C to
a constant weight, typically over night.
11.3.2 The soil is an organic silt or organic clay if the liquid
limit after oven drying is less than 75 % of the liquid limit of
the original specimen determined before oven drying (see
Procedure B of Practice D 2217).
11.3.3 Classify the soil as an organic silt or organic clay,
OL, if the liquid limit (not oven dried) is less than 50 %.
Classify the soil as an organic silt, OL, if the plasticity index
is less than 4, or the position of the plasticity index versus
liquid limit plot falls below the “A” line. Classify the soil as an
organic clay, OL, if the plasticity index is 4 or greater and the
position of the plasticity index versus liquid limit plot falls on
or above the “A” line. See area identified as OL (or CL-ML) on
Fig. 4.
11.3.4 Classify the soil as an organic clay or organic silt,
OH, if the liquid limit (not oven dried) is 50 or greater. Classify
the soil as an organic silt, OH, if the position of the plasticity
index versus liquid limit plot falls below the “A” line. Classify
the soil as an organic clay, OH, if the position of the plasticity
index versus liquid-limit plot falls on or above the “A” line.
See area identified as OH on Fig. 4.

11.4 If less than 30 % but 15 % or more of the test specimen
is retained on the No. 200 (75-µm) sieve, the words“ with
sand” or “with gravel” (whichever is predominant) shall be
added to the group name. For example, lean clay with sand,
CL; silt with gravel, ML. If the percent of sand is equal to the
percent of gravel, use “with sand.”
11.5 If 30 % or more of the test specimen is retained on the
No. 200 (75-µm) sieve, the words “sandy” or“ gravelly” shall
be added to the group name. Add the word “sandy” if 30 % or
more of the test specimen is retained on the No. 200 (75-µm)
sieve and the coarse-grained portion is predominantly sand.
YG
Add the word “gravelly” if 30 % or more of the test specimen
is retained on the No. 200 (75-µm) sieve and the coarse-grained
portion is predominantly gravel. For example, sandy lean clay,
CL; gravelly fat clay, CH; sandy silt, ML. If the percent of sand
is equal to the percent of gravel, use “sandy.”
İM A
12. Procedure for Classification of Coarse-Grained Soils
R M
(more than 50 % retained on the No. 200 (75-µm) sieve)
12.1 Class the soil as gravel if more than 50 % of the coarse
Bİ Ö
fraction [plus No. 200 (75-µm) sieve] is retained on the No. 4
(4.75-mm) sieve.
İ
-N
12.2 Class the soil as sand if 50 % or more of the coarse
fraction [plus No. 200 (75-µm) sieve] passes the No. 4
(4.75-mm) sieve.
12.3 If 12 % or less of the test specimen passes the No. 200
(75-µm) sieve, plot the cumulative particle-size distribution,
TE .
Fig. 5, and compute the coefficient of uniformity, Cu, and
Lİ .Ş
coefficient of curvature, Cc, as given in Eqs 1 and 2.
Cu5D60/D10
A
2 shall be added to the group name. For example, silty gravel
Cc5~D30! /~D103D60!
where:
KA L
D10, D30, and D60 = the particle-size diameters correspond-
ing to 10, 30, and 60 %, respectively, passing on the cumula-
YO
tive particle-size distribution curve, Fig. 5.
NOTE 9—It may be necessary to extrapolate the curve to obtain the D10
diameter.
TO
12.3.1 If less than 5 % of the test specimen passes the No.
200 (75-µm) sieve, classify the soil as a well-graded gravel,
GW, or well-graded sand, SW, if Cu is greater than or equal to
4.0 for gravel or greater than 6.0 for sand, and Cc is at least 1.0
O
but not more than 3.0.
12.3.2 If less than 5 % of the test specimen passes the No.
200 (75-µm) sieve, classify the soil as poorly graded gravel,
GP, or poorly graded sand, SP, if either the Cu or the Cc
criteria for well-graded soils are not satisfied.
12.4 If more than 12 % of the test specimen passes the No.
200 (75-µm) sieve, the soil shall be considered a coarse-
grained soil with fines. The fines are determined to be either
clayey or silty based on the plasticity index versus liquid limit
plot on Fig. 4. (See 9.8.2.1 if insufficient material available for
testing) (see Note 7).
12.4.1 Classify the soil as a clayey gravel, GC, or clayey
sand, SC, if the fines are clayey, that is, the position of the
plasticity index versus liquid limit plot, Fig. 4, falls on or above
the “A” line and the plasticity index is greater than 7.
[OTOYOL
8
A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
D 2487 – 06
12.4.2 Classify the soil as a silty gravel, GM, or silty sand,
SM, if the fines are silty, that is, the position of the plasticity
index versus liquid limit plot, Fig. 4, falls below the “A” line
or the plasticity index is less than 4.
12.4.3 If the fines plot as a silty clay, CL-ML, classify the
soil as a silty, clayey gravel, GC-GM, if it is a gravel or a silty,
clayey sand, SC-SM, if it is a sand.
12.5 If 5 to 12 % of the test specimen passes the No. 200
(75-µm) sieve, give the soil a dual classification using two
group symbols.
12.5.1 The first group symbol shall correspond to that for a
gravel or sand having less than 5 % fines (GW, GP, SW, SP),
and the second symbol shall correspond to a gravel or sand
having more than 12 % fines (GC, GM, SC, SM).
12.5.2 The group name shall correspond to the first group
symbol plus “with clay” or “with silt” to indicate the plasticity
characteristics of the fines. For example, well-graded gravel
with clay, GW-GC; poorly graded sand with silt, SP-SM (See
9.8.2.1 if insufficient material available for testing).
NOTE 10—If the fines plot as a silty clay, CL-ML, the second group
symbol should be either GC or SC. For example, a poorly graded sand
with 10 % fines, a liquid limit of 20, and a plasticity index of 6 would be
classified as a poorly graded sand with silty clay, SP-SC.
12.6 If the specimen is predominantly sand or gravel but
contains 15 % or more of the other coarse-grained constituent,
the words “with gravel” or “with sand” shall be added to the
group name. For example, poorly graded gravel with sand,
clayey sand with gravel.
12.7 If the field sample contained any cobbles or boulders or
(1) both, the words “with cobbles,” or “with cobbles and boulders”
(2)
with cobbles, GM.
13. Report
13.1 The report should include the group name, group
symbol, and the results of the laboratory tests. The particle-size
distribution shall be given in terms of percent of gravel, sand,
and fines. The plot of the cumulative particle-size distribution
curve shall be reported if used in classifying the soil. Report
appropriate descriptive information according to the proce-
dures in Practice D 2488. A local or commercial name or
geologic interpretation for the material may be added at the end
of the descriptive information if identified as such. The test
procedures used shall be referenced.
NOTE 11—Example: Clayey Gravel with Sand and Cobbles (GC)—
46 % fine to coarse, hard, subrounded gravel; 30 % fine to coarse, hard,
subrounded sand; 24 % clayey fines, LL = 38, PI = 19; weak reaction with
HCl; original field sample had 4 % hard, subrounded cobbles; maximum
dimension 150 mm.
In-Place Conditions—firm, homogeneous, dry, brown,
Geologic Interpretation—alluvial fan.
NOTE 12—Other examples of soil descriptions are given in Appendix
X1.
14. Precision and Bias
14.1 Criteria for acceptability depends on the precision and
bias of Test Methods D 422, D 1140 and D 4318.
 D 2487 – 06
15. Keywords
15.1 Atterberg limits; classification; clay; gradation; gravel;
laboratory classification; organic soils; sand; silt; soil classifi-
cation; soil tests

APPENDIXES

(Nonmandatory Information)

X1. EXAMPLES OF DESCRIPTIONS USING SOIL CLASSIFICATION

YG
X1.1 The following examples show how the information X1.1.3 Organic Clay (OL)—100 % fines, LL (not
required in 13.1 can be reported. The appropriate descriptive dried) = 32, LL (oven dried) = 21, PI (not dried) = 10; wet,
information from Practice D 2488 is included for illustrative dark brown, organic odor, weak reaction with HCl.

İM A
purposes. The additional descriptive terms that would accom- X1.1.4 Silty Sand with Organic Fines (SM)—74 % fine to
pany the soil classification should be based on the intended use coarse, hard, subangular reddish sand; 26 % organic and silty

R M
of the classification and the individual circumstances. dark-brown fines, LL (not dried) = 37, LL (oven dried) = 26, PI
X1.1.1 Well-Graded Gravel with Sand (GW)—73 % fine to (not dried) = 6, wet, weak reaction with HCl.

Bİ Ö
coarse, hard, subangular gravel; 23 % fine to coarse, hard, X1.1.5 Poorly Graded Gravel with Silt, Sand, Cobbles and
subangular sand; 4 % fines; Cc = 2.7, Cu = 12.4. Boulders (GP-GM)—78 % fine to coarse, hard, subrounded to

İ
X1.1.2 Silty Sand with Gravel (SM)—61 % predominantly
-N subangular gravel; 16 % fine to coarse, hard, subrounded to
fine sand; 23 % silty fines, LL = 33, PI = 6; 16 % fine, hard,
subangular sand; 6 % silty (estimated) fines; moist, brown; no
subrounded gravel; no reaction with HCl; (field sample smaller
reaction with HCl; original field sample had 7 % hard, sub-
than recommended). In-Place Conditions—Firm, stratified and
contains lenses of silt 1 to 2 in. thick, moist, brown to gray; rounded cobbles and 2 % hard, subrounded boulders with a
in-place density = 106 lb/ft3 and in-place moisture = 9 %. maximum dimension of 18 in.
TE .
Lİ .Ş

X2. USING SOIL CLASSIFICATION AS A DESCRIPTIVE SYSTEM FOR SHALE, CLAYSTONE, SHELLS, SLAG, CRUSHED
A

ROCK, ETC.

X2.1 The group names and symbols used in this standard After laboratory processing by slaking in water for 24 h,
KA L

may be used as a descriptive system applied to materials that material classified as “Sandy Lean Clay (CL)”—61 % clayey
YO

exist in situ as shale, claystone, sandstone, siltstone, mudstone,
etc., but convert to soils after field or laboratory processing
(crushing, slaking, etc.).
X2.2 Materials such as shells, crushed rock, slag, etc.,
TO
fines, LL = 37, PI = 16; 33 % fine to medium sand; 6 %
gravel-size pieces of shale.
X2.4.2 Crushed Sandstone—Product of commercial crush-
ing operation; “Poorly Graded Sand with Silt (SP-SM)”—91 %

should be identified as such. However, the procedures used in
this standard for describing the particle size and plasticity
characteristics may be used in the description of the material.
If desired, a classification in accordance with this standard may
O
fine to medium sand; 9 % silty (estimated) fines; dry, reddish-
brown, strong reaction with HCl.
X2.4.3 Broken Shells—65 % gravel-size broken shells;
31 % sand and sand-size shell pieces; 4 % fines; Cc = 2.4,

be assigned to aid in describing the material.
X2.3 If a classification is used, the group symbol(s) and
group names should be placed in quotation marks or noted with
some type of distinguishing symbol. See examples.
X2.4 Examples of how soil classifications could be
incorporated into a description system for materials
that are not naturally occurring soils are as follows:
X2.4.1 Shale Chunks—Retrieved as 2- to 4-in. pieces of
shale from power auger hole, dry, brown, no reaction with HCl.
Cu = 1.9; would be classified as “Poorly Graded Gravel with
Sand (GP)”.
X2.4.4 Crushed Rock—Processed gravel and cobbles from
Pit No. 7; “Poorly Graded Gravel (GP)”—89 % fine, hard,
angular gravel-size particles; 11 % coarse, hard, angular sand-
size particles, dry, tan; no reaction with HCl; Cc = 2.4,
Cu = 0.9.

[OTOYOL
9
A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
 D 2487 – 06
X3. PREPARATION AND TESTING FOR CLASSIFICATION PURPOSES BY THE WET METHOD
X3.1 This appendix describes the steps in preparing a soil
sample for testing for purposes of soil classification using a
wet-preparation procedure.
X3.2 Samples prepared in accordance with this procedure
should contain as much of their natural water content as
possible and every effort should be made during obtaining,
preparing, and transportating the samples to maintain the
YG
natural moisture.
X3.3 The procedures to be followed in this standard assume
that the field sample contains fines, sand, gravel, and plus 3-in.
(75-mm) particles and the cumulative particle-size distribution
İM A
plus the liquid limit and plasticity index values are required
(see 9.8). Some of the following steps may be omitted when
R M
they are not applicable to the soil being tested.
Bİ Ö
X3.4 If the soil contains plus No. 200 (75-µm) particles that
would degrade during dry sieving, use a test procedure for
İ
determining the particle-size characteristics that prevents this
-N
degradation.
X3.5 Since this classification system is limited to the
portion of a sample passing the 3-in. (75-mm) sieve, the plus
TE .
3-in. (75-mm) material shall be removed prior to the determi-
Lİ .Ş
nation of the particle-size characteristics and the liquid limit
and plasticity index.
A
X3.6 The portion of the field sample finer than the 3-in.
(75-mm) sieve shall be obtained as follows:
X3.6.1 Separate the field sample into two fractions on a
KA L
3-in. (75-mm) sieve, being careful to maintain the natural water
YO
content in the minus 3-in. (75-mm) fraction. Any particles
adhering to the plus 3-in. (75-mm) particles shall be brushed or
wiped off and placed in the fraction passing the 3-in. (75-mm)
sieve.
X3.6.2 Determine the air-dry or oven-dry weight of the
TO
fraction retained on the 3-in. (75-mm) sieve. Determine the
total (wet) weight of the fraction passing the 3-in. (75-mm)
sieve.
X3.6.3 Thoroughly mix the fraction passing the 3-in. (75-
O
mm) sieve. Determine the water content, in accordance with
Test Method D 2216, of a representative specimen with a
minimum dry weight as required in 7.2. Save the water-content
specimen for determination of the particle-size analysis in
accordance with X3.8.
X3.6.4 Compute the dry weight of the fraction passing the
3-in. (75-mm) sieve based on the water content and total (wet)
weight. Compute the total dry weight of the sample and
calculate the percentage of material retained on the 3-in.
(75-mm) sieve.
[OTOYOL
10
A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
X3.7 Determine the liquid limit and plasticity index as
follows:
X3.7.1 If the soil disaggregates readily, mix on a clean, hard
surface and select a representative sample by quartering in
accordance with Practice C 702.
X3.7.1.1 If the soil contains coarse-grained particles coated
with and bound together by tough clayey material, take
extreme care in obtaining a representative portion of the No. 40
(425-µm) fraction. Typically, a larger portion than normal has
to be selected, such as the minimum weights required in 7.2.
X3.7.1.2 To obtain a representative specimen of a basically
cohesive soil, it may be advantageous to pass the soil through
a 3⁄4-in. (19-mm) sieve or other convenient size so the material
can be more easily mixed and then quartered or split to obtain
the representative specimen.
X3.7.2 Process the representative specimen in accordance
with Procedure B of Practice D 2217.
X3.7.3 Perform the liquid-limit test in accordance with Test
Method D 4318, except the soil shall not be air dried prior to
the test.
X3.7.4 Perform the plastic-limit test in accordance with Test
Method D 4318, except the soil shall not be air dried prior to
the test, and calculate the plasticity index.
X3.8 Determine the particle-size distribution as follows:
X3.8.1 If the water content of the fraction passing the 3-in.
(75-mm) sieve was required (X3.6.3), use the water-content
specimen for determining the particle-size distribution. Other-
wise, select a representative specimen in accordance with
Practice C 702 with a minimum dry weight as required in 7.2.
X3.8.2 If the cumulative particle-size distribution including
a hydrometer analysis is required, determine the particle-size
distribution in accordance with Test Method D 422. See 9.7 for
the set of required sieves.
X3.8.3 If the cumulative particle-size distribution without a
hydrometer analysis is required, determine the particle-size
distribution in accordance with Test Method C 136. See 9.7 for
the set of required sieves. The specimen should be soaked until
all clayey aggregations have softened and then washed in
accordance with Test Method C 117 prior to performing the
particle-size distribution.
X3.8.4 If the cumulative particle-size distribution is not
required, determine the percent fines, percent sand, and percent
gravel in the specimen in accordance with Test Method C 117,
being sure to soak the specimen long enough to soften all
clayey aggregations, followed by Test Method C 136 using a
nest of sieves which shall include a No. 4 (4.75-mm) sieve and
a No. 200 (75-µm) sieve.
X3.8.5 Calculate the percent fines, percent sand, and per-
cent gravel in the minus 3-in. (75-mm) fraction for classifica-
tion purposes.
 D 2487 – 06

X4. AIR-DRIED METHOD OF PREPARATION OF SOILS FOR TESTING FOR CLASSIFICATION PURPOSES

X4.1 This appendix describes the steps in preparing a soil
sample for testing for purposes of soil classification when
air-drying the soil before testing is specified or desired or when
the natural moisture content is near that of an air-dried state.
X4.2 If the soil contains organic matter or mineral colloids
that are irreversibly affected by air drying, the wet-preparation
method as described in Appendix X3 should be used.
limit and plasticity index as follows (see 9.8 for when these
tests are required):
X4.5.1 Thoroughly mix the fraction passing the 3-in. (75-
mm) sieve.
X4.5.2 If the cumulative particle-size distribution including
a hydrometer analysis is required, determine the particle-size
distribution in accordance with Test Method D 422. See 9.7 for
the set of sieves that is required.

YG
X4.3 Since this classification system is limited to the
portion of a sample passing the 3-in. (75-mm) sieve, the plus
3-in. (75-mm) material shall be removed prior to the determi-
nation of the particle-size characteristics and the liquid limit
X4.5.3 If the cumulative particle-size distribution without a
hydrometer analysis is required, determine the particle-size
distribution in accordance with Test Method D 1140 followed
by Test Method C 136. See 9.7 for the set of sieves that is

İM A
and plasticity index. required.
X4.4 The portion of the field sample finer than the 3-in. X4.5.4 If the cumulative particle-size distribution is not

R M
(75-mm) sieve shall be obtained as follows: required, determine the percent fines, percent sand, and percent
gravel in the specimen in accordance with Test Method D 1140
X4.4.1 Air dry and weigh the field sample.

Bİ Ö
followed by Test Method C 136 using a nest of sieves which
X4.4.2 Separate the field sample into two fractions on a
shall include a No. 4 (4.75-mm) sieve and a No. 200 (75-µm)
3-in. (75-mm) sieve.

İ
-N sieve.
X4.4.3 Weigh the two fractions and compute the percentage
of the plus 3-in. (75-mm) material in the field sample. X4.5.5 If required, determine the liquid limit and the plas-
ticity index of the test specimen in accordance with Test
X4.5 Determine the particle-size distribution and liquid Method D 4318.
TE .
Lİ .Ş

X5. ABBREVIATED SOIL CLASSIFICATION SYMBOLS

X5.1 In some cases, because of lack of space, an abbrevi-

A

s = sandy s = with sand

ated system may be useful to indicate the soil classification g = gravelly g = with gravel
c = cobbles
symbol and name. Examples of such cases would be graphical b = boulders
KA L

logs, databases, tables, etc.

YO

X5.2 This abbreviated system is not a substitute for the full

name and descriptive information but can be used in supple- X5.4 The soil classification symbol is to be enclosed in
mentary presentations when the complete description is refer- parentheses. Some examples would be:
enced.
Group Symbol and Full Name Abbreviated
TO

X5.3 The abbreviated system should consist of the soil CL, Sandy lean clay s(CL)
classification symbol based on this standard with SP-Sm, Poorly graded sand with silt and gravel (SP-SM)g
GP, poorly graded gravel with sand, cobbles, and (GP)scb
appropriate lower case letter prefixes and suffixes boulders
as: ML, gravelly silt with sand and cobbles g(ML)sc
O

Prefix Suffix

[OTOYOL
11
A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
 D 2487 – 06
SUMMARY OF CHANGES

In accordance with Committee D18 policy, this section identifies the location of changes to this standard since
the last edition (2000) that may impact the use of this standard.

(1) Added Test Method D 6913 to Section 2 and 7.2. (3) Corrected Example X2.4.3 .
(2) Corrected 7.2 in selecting size of a sample.

ASTM International takes no position respecting the validity of any patent rights asserted in connection with any item mentioned
in this standard. Users of this standard are expressly advised that determination of the validity of any such patent rights, and the risk
of infringement of such rights, are entirely their own responsibility.

YG
This standard is subject to revision at any time by the responsible technical committee and must be reviewed every five years and
if not revised, either reapproved or withdrawn. Your comments are invited either for revision of this standard or for additional standards
and should be addressed to ASTM International Headquarters. Your comments will receive careful consideration at a meeting of the
responsible technical committee, which you may attend. If you feel that your comments have not received a fair hearing you should
make your views known to the ASTM Committee on Standards, at the address shown below.

İM A
This standard is copyrighted by ASTM International, 100 Barr Harbor Drive, PO Box C700, West Conshohocken, PA 19428-2959,
United States. Individual reprints (single or multiple copies) of this standard may be obtained by contacting ASTM at the above

R M
address or at 610-832-9585 (phone), 610-832-9555 (fax), or service@astm.org (e-mail); or through the ASTM website
(www.astm.org).

Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL
12
A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
 TÜRK STANDARDI
TURKISH STANDARD

TS 1500
Aralık 2000

YG
ICS 93.020

İM A
1. Baskı

R M
Bİ Ö
İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİNDE ZEMİNLERİN-

İ
-N
SINIFLANDIRILMASI

Classificaiton of so in for civil engineering purposes

TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ

Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

− Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya
çıkacak gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini
ve standardın uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz.

− Bu standardı oluşturan Hazırlık Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde
görüşlerini bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin
değerli katkılarını şükranla anarız.

YG
İM A
Kalite Sistem Belgesi

R M
İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite
Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir.

Bİ Ö
İ
-N
Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası)
TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun
olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü’nün
TE .

garantisi altında olduğunu ifade eder.

Lİ .Ş
A

TSEK
KA L

Kalite Uygunluk Markası (TSEK Markası)

YO

TSEK Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin henüz Türk Standardı
olmadığından ilgili milletlerarası veya diğer ülkelerin standardlarına veya Enstitü tarafından kabul
edilen teknik özelliklere uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında
Türk Standardları Enstitüsü’nün garantisi altında olduğunu ifade eder.
TO

DİKKAT!
TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun
üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir
O

garanti söz konusu değildir.

Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir.

TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1500/Aralõk 2000

ÖNSÖZ
− Bu standard, Türk Standardlarõ Enstitüsü’nün İnşaat Hazõrlõk Grubu’nca TS 1500’ün revizyonu
olarak hazõrlanmõş ve sonra, TSE Teknik Kurulu’nun 15 Aralõk 2000 tarihli toplantõsõnda kabul
edilerek yayõmõna karar verilmiştir.

− Bu standardõn daha önce yayõmlanmõş bulunan baskõlarõ geçersizdir.

− Bu standardõn hazõrlanmasõnda, milli ihtiyaç ve imkanlarõmõz ön planda olmak üzere, milletlerarasõ

standardlar ve ekonomik ilişkilerimiz bulunan yabancõ ülkelerin standardlarõndaki esaslar da
gözönünde bulundurularak; yarar görülen hallerde, olabilen yakõnlõk ve benzerliklerin sağlanmasõna
ve bu esaslarõn, ülkemiz şartlarõ ile bağdaştõrõlmasõna çalõşõlmõştõr.

YG
− Bu standard son şeklini almadan önce; bilimsel kuruluşlar, üretici/ imalatçõ ve tüketici durumundaki
konunun ilgilileri ile gerekli işbirliği yapõlmõş ve alõnan görüşlere göre olgunlaştõrõlmõştõr.

İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1500/Aralõk 2000

İÇİNDEKİLER
0 - KONU, TARİF, KAPSAM...................................................................................... 1
0.1 KONU.......................................................................................................................... 1
0.2 - TARİFLER................................................................................................................. 1
0.2.1 Taş (Moloz) ............................................................................................................................ 1
0.2.2 Çakõl....................................................................................................................................... 1
0.2.3 Kum........................................................................................................................................ 1
0.2.4 Silt .......................................................................................................................................... 1
0.2.5 Kil ........................................................................................................................................... 1
0.2.6 Organik killi zemin.................................................................................................................. 1
0.2.7 Organik siltli zemin................................................................................................................. 1
0.2.8 Turba...................................................................................................................................... 1

YG
0.2.9 Efektif Çap ............................................................................................................................. 2
0.2.10 Üniformluk Katsayõsõ............................................................................................................ 2
0.2.11 Süreklilik Katsayõsõ............................................................................................................... 2
0.2.12 Plastisite kartõ ...................................................................................................................... 2

İM A
0.3 Kapsam ....................................................................................................................... 2
1 - SINIFLANDIRMA .................................................................................................. 2

R M
1.1 - SINIFLANDIRMA İÇİN ÖN İŞLEMLER ...................................................................... 2
1.2 - ÖN GRUPLANDIRMA ............................................................................................... 3
Bİ Ö
1.3 - İNCE DANELİ ZEMİNLERİ SINIFLANDIRMADA İZLENECEK YOL .......................... 3
1.4 - İRİ DANELİ ZEMİNLERİ SINIFLANDIRMADA İZLENECEK YOL .............................. 3

İ
-N
2 - RAPOR ................................................................................................................. 4
3 - SEMBOLLER........................................................................................................ 5
ATIF YAPILAN STANDARDLAR ............................................................................ 11
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1500/Aralõk 2000

İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİNDE ZEMİNLERİN SINIFLANDIRILMASI

0 - KONU, TARİF, KAPSAM

0.1 KONU
Bu standard, zeminlerin inşaat mühendisliği amaçlarõ için sõnõflandõrõlmasõna dairdir.

0.2 - TARİFLER

0.2.1 Taş (Moloz)

YG
Taş, boyutlarõ 200 mm - 60 mm arasõnda kalan, yuvarlaktan çok köşeliye kadar değişen kaya
parçalarõdõr.

0.2.2 Çakõl

İM A
Çakõl, zeminin boyutlarõ 60 mm - 2 mm arasõnda kalan bölümüdür.

R M
0.2.2.1 Kaba çakõl
Kaba çakõl; çakõlõn boyutlarõ 60 mm - 20 mm arasõnda kalan bölümüdür.

0.2.2.2 Orta çakõl

Bİ Ö
İ
Orta çakõl; çakõlõn boyutlarõ 20 mm - 6 mm arasõnda kalan bölümüdür.
-N
0.2.2.3 İnce çakõl
İnce çakõl; çakõlõn boyutlarõ 6 mm-2 mm arasõnda kalan bölümüdür.
TE .

0.2.3 Kum
Lİ .Ş

Kum, zeminin boyutlarõ 2 mm - 75 µm arasõnda kalan bölümüdür.

0.2.3.1 Kaba kum

A

Kaba kum, kumun boyutlarõ 2 mm - 0,6 mm arasõnda kalan bölümüdür.

0.2.3.2 Orta kum

KA L

Orta kum, kumun boyutlarõ 0,6 mm - 0,2 mm arasõnda kalan bölümüdür.

YO

0.2.3.3 İnce kum

İnce kum, kumun boyutlarõ 0,2 mm - 75 µm arasõnda kalan bölümüdür.

0.2.4 Silt
TO

Silt, zeminin boyutlarõ 75 µm - 2 µm arasõnda kalan bölümüdür.

0.2.5 Kil
O

Kil, zeminin eşdeğer çaplarõ 2 µm ’den küçük bölümüdür.

0.2.6 Organik killi zemin

Organik killi zemin; ana özelliklerini etkileyecek ölçüde organik madde ihtiva eden, etüvde
kurutulduktan sonra ölçülen likit limitin, doğal su içeriğinde ölçülmüş değerinin %75’inden küçük çõktõğõ
kil türüdür.

0.2.7 Organik siltli zemin

Organik siltli zemin; siltin içinde etüvde kurutulduktan sonra ölçülen likit limitinin doğal su içeriğinde
ölçülmüş değerin % 75’inden küçük çõkmasõyla tanõmlanacak oranda organik madde bulunan türüdür.

0.2.8 Turba
Turba, genellikle organik koku (çürüme kokusu) veren, değişik ayrõşma aşamalarõnda, rengi koyu
kahverengiden siyaha kadar değişen, kõvamõ süngerimsi, dokusu lifli veya amorf görünümde olan
organik malzemedir.

1
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1500/Aralõk 2000

0.2.9 Efektif Çap

Efektif çap;zeminin en ince % 10’luk bölümünün en büyük dane çapõdõr. D10 simgesiyle gösterilir .

0.2.10 Üniformluk Katsayõsõ

Üniformluk katsayõsõ (Cu), dane çapõ dağõlõmõ eğrisinde % 60’a karşõlõk gelen çapõn (D60), efektif çapa
oranõdõr.
Cu=(D60) / (D10)

0.2.11 Süreklilik Katsayõsõ

Süreklilik katsayõsõ (Cr), dane çapõ dağõlõmõ eğrisinden % 60, % 30 ve % 10’a karşõlõk çaplarõn
2
okunmasõndan bulunan D60, D30, D10 değerleri kullanõlarak Cr= (D30) / (D10) × (D60) formülüyle
hesaplanan değerdir (Şekil 1).

YG
0.2.12 Plastisite kartõ
Plastisite kartõ; ince daneli zeminlerin tanõmlanmasõ için deneysel olarak geliştirilmiş, A- doğrusunun
killer ve siltleri, 35 ve 50 likit limit değerlerinden geçen düşey doğrularõn düşük, orta ve yüksek
plastisiteli zeminleri ayõrdõğõ bir grafiktir (Şekil 2).

İM A
0.3 Kapsam

R M
Bu standard; likit limit, plastik limit, elek analizi ve gerekirse çöktürme analizi deney sonuçlarõnõ
kullanarak bir zemini bir veya iki simge ve bir ad vererek inşaat mühendisliğinde kullanõlan

Bİ Ö
sõnõflandõrma metodunu kapsar.

İ
1 - SINIFLANDIRMA
-N
1.1 - SINIFLANDIRMA İÇİN ÖN İŞLEMLER
1.1.1 Bu sistemle sõnõflandõrõlacak zeminlerin 60 mm elekten geçen bölümleri üzerinde dane
TE .

1)
dağõlõmõ ve kõvam limitleri deneyleri öncelikle TS 1900 ’e göre yapõlmalõdõr.
Lİ .Ş

1.1.2 Dane dağõlõmõ ölçümlerinde 75 µm ’den küçük boyutlarõn pipet veya hidrometre deneylerinde
A

(TS 1900) ölçümü kural olarak gerekli değildir. Ancak bazõ özel durumlarda kullanõlmasõ dane dağõlõmõ
eğrisinin çiziminde yarar sağlayabilir.
KA L

1.1.3 Malzemenin, varsa, içinde bulunan 60 mm ’den iri bölümü ek bilgi olarak saptanõr. Bu arada
en büyük dane çapõ da belirtilir.
YO

1.1.4 Dane çapõ dağõlõmõ ölçülürken 63 mm, 20 mm, 4 mm, 2 mm, 425 µm, 147 µm, 75 µm ’lik
elekler sõrayla dizilir. Ancak diğer (TS 1225’e uygun) elekler de malzemenin özelliğine göre araya ve
üste yerleştirilebilir.
TO

1.1.5 Numunenin içerdiği inceler (75µm ’den küçük daneler) % 5’ten az olan zeminlerde 75 µm ’den
iri bölüm için elek analizi yapõlarak dane dağõlõmõ eğrisinin çizilmesi yeterlidir. İnceleri % 5 - % 15
arasõndaki örneklerde dane dağõlõmõ yanõnda likit limit (wL) ve plastik limit (wP) ölçülmelidir.
O

1.1.6 Zemin içindeki inceler % 15 veya daha fazla ise çakõlõn, kumun ve incelerin oranlarõ; likit limit
ve plastik limit deneyleri ile ölçülmelidir. İncelerin oranõ % 90’õ aşõyorsa sonuçlarõ etkilemeyeceğinden
dane çapõ dağõlõmõ eğrisinin bulunmasõ gerekli değildir.

1.1.7 İri daneli zeminlerde, dane dağõlõmõ eğrisi çizildikten sonra üniformluk ve süreklilik katsayõlarõ
hesaplanõr (Şekil 1). Bu işlemde Madde 0.2.10 ve Madde 0.2.11’de verilen bağõntõlar kullanõlõr.

1.1.8 Bu sisteme göre zeminin sõnõflandõrõlmasõ ve verilecek simgeler Çizelge 1’de gösterilmiştir.

1) Bu standard metninde geçen Türk Standardlarõnõn numaralarõ, Türkçe ve İngilizce isimleri ile yayõn
tarihleri kapak arkasõnda verilmiştir.

2
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1500/Aralõk 2000

1.2 - ÖN GRUPLANDIRMA

1.2.1 Numunenin % 50 veya fazlasõ 75 µm ’den küçük ise zemin ‘ince daneli’ olarak tanõmlanõr ve
işlemler Madde 1.3’e göre yürütülür (Çizelge 2).

1.2.2 Numunenin % 50’sinden fazlasõ 75 µm ’den iri ise zemin ‘iri daneli’ olarak tanõmlanõr ve
işlemler Madde 1.4’e göre yürütülür (Çizelge 3).

1.3 - İNCE DANELİ ZEMİNLERİ SINIFLANDIRMADA İZLENECEK YOL

1.3.1 Bir zeminin likit limit - plastisite indisi noktasõ, plastisite kartõnda (Şekil 2) A - doğrusu üzerinde,
veya üstünde çõkõyorsa ve plastisite indisi 4 veya 4’den büyükse ‘kil’ olarak sõnõflandõrõlõr (C).

YG
1.3.1.1 Bir kilin likit limiti 35’den küçükse ‘düşük plastisiteli’ olarak nitelendirilir ve CL simgesini alõr.

1.3.1.2 Bir kilin likit limiti 35-50 arasõnda ise ‘orta plastisiteli’ olarak nitelendirilir ve CI simgesini alõr.

İM A
1.3.1.3 Bir kilin likit limiti 50’ den daha büyükse kil ‘yüksek plastisiteli’ veya ‘yağlõ’ olarak tanõmlanõr ve
CH simgesi ile gösterilir. Likit limitin 110, plastisite indisinin 60’dan yüksek olmasõ ve noktanõn dõşarõya

R M
düşmesi durumunda plastisite kartõnõn kullanõlabilmesi için A-doğrusu ve eksenler plastisite kartõnõn
dõşõna uzatõlõr.

1.3.2
Bİ Ö
İnce daneli zemin A- doğrusu altõnda noktalanõyorsa ‘silt’ (M) olarak sõnõflandõrõlõr.

İ
-N
1.3.2.1 Likit limiti 35’den küçük olan siltler ‘düşük plastisiteli’ olarak nitelendirilir ve ML simgesini alõr.

1.3.2.2 Siltin likit limiti 35- 50 arasõnda ise ‘orta plastisiteli silt’ olarak nitelendirilir ve MI simgesini alõr.

1.3.2.3 Siltin likit limiti 50’den daha büyükse ‘yüksek plastisiteli’ veya ‘elastik silt’ olarak tanõmlanõr ve
TE .
Lİ .Ş

MH simgesi ile gösterilir.

1.3.3 Nemli, yaş ve õlõk durumdayken koyu renk gösteren ve koku veren zeminlerde doğal durumda
A

yapõlan likit limit deneyine ek olarak, (110 ± 5) °C’da değişmez kütleye kurutulmuş ikinci bir numune
üzerinde deney yapõlõr.
KA L

1.3.3.1 Numune etüvde kurutulduktan sonra ölçülen likit limiti, doğal durumda ölçülmüş değerinin %
YO

75’inden küçük çõkarsa kil ve silt simgelerine ‘organik’ (O) terimi eklenir. Örnek: CHO-yüksek
plastisiteli organik kil.

1.3.3.2 Likit limit ve plastisite indisi arasõnda Ip = 0.9 (wL-8) üst limiti geçerli olduğundan zemin
noktasõnõn plastisite kartõnda Ü- doğrusu (Şekil 2) üstüne çõkmasõ mümkün değildir. Böyle bir durumda
TO

deneyler tekrarlanõr .

1.3.4 Deney numunesinin % 30’undan azõ, ancak % 15’inden fazlasõ 75 µm ‘den iri ise grup adõna
‘ve az kum’ ve/veya ‘ve az çakõl’ terimi eklenir. Örnek: CL -düşük plastisiteli kil ve az kum; MH -elastik
O

silt ve az kum ve çakõl gibi.

1.3.5 Numunenin % 30 ve fazlasõ 75 µm ’den iri ise grup adõna ‘kumlu’ veya ‘çakõllõ’ terimi eklenir.
Numunenin % 30 veya fazlasõ 75 µm ’den iri ise ve bu kõsmõn daha büyük yüzdesi kum ise ‘kumlu’; %
30 veya fazlasõ 75 µm ’den iri ise ve bu kõsmõn daha büyük yüzdesi çakõl ise ‘çakõllõ’ terimi eklenir.
Örnek : ‘CH - kumlu yağlõ kil’; ‘ ML - çakõllõ düşük plastisiteli silt ‘ gibi.

1.4 - İRİ DANELİ ZEMİNLERİ SINIFLANDIRMADA İZLENECEK YOL

1.4.1 İri daneli zeminin kaba bölümünün (75 µm ’den iri danelerinin) % 50’den fazlasõ 2 mm ’den
büyük ise bu zemin, ‘çakõl’ (G) olarak sõnõflandõrõlõr.

1.4.2 Zeminin kaba bölümünün yarõsõ veya yarõsõndan fazlasõ 2 mm ’den küçükse bu zemin, ‘kum’
(S) olarak sõnõflandõrõlõr.

3
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1500/Aralõk 2000

1.4.3 Zeminin % 12 veya daha azõ 75 µm ’den küçükse dane dağõlõmõ eğrisi çizilir ve üniformluk ile
süreklilik katsayõlarõ Madde 0.2.10 ve Madde 0.2.11’e göre hesaplanõr. Efektif çap (D10) eğriden
okunamõyorsa dane dağõlõmõ eğrisi bu değeri okumak üzere uzatõlabilir.

1.4.4 Çakõl numunesinin % 5’ten daha azõ, 75 µm ’den küçükse ve Cu ≥ 4 , 1≤ Cr ≤ 3 şartlarõ

sağlanõyorsa zemin ‘GW - düzgün dane dağõlõmlõ çakõl’; kum numunesinin %5’ten azõ 75 µm ’den
küçükse ve Cu ≥ 6 ve 1≤ Cr ≤ 3 şartlarõ sağlanõyorsa ‘SW - düzgün dane dağõlõmlõ kum’ olarak
nitelendirilir.

1.4.5 Numunenin % 5 veya daha azõ, 75 µm ’den küçükse ve düzgün dane dağõlõmõ için Cu ve Cr
şartlarõ sağlanmõyorsa zemin, ‘GP-üniform çakõl’ veya ‘SP-üniform kum’ olarak nitelendirilir.

1.4.6 Numunenin % 12 veya fazlasõ 75 µm ’den küçükse bu zemin, inceler içeren zemin olarak

YG
kabul edilir. İncelerin killi ya da siltli olmasõ zeminin plastisite kartõndaki yerine bağlõdõr.

1.4.6.1 İncelerin killi olmasõ, yani zeminin plastisite kartõnda A- doğrusu üstünde veya üzerinde
noktalanmasõ durumunda zemin ‘GC-killi çakõl’ veya ‘SC-killi kum’ olarak nitelendirilir.

İM A
1.4.6.2 İncelerin siltli olmasõ, yani zeminin plastisite kartõnda A- doğrusu altõnda noktalanmasõ

R M
durumunda zemin ‘GM-siltli çakõl’, veya ‘SM-siltli kum’ olarak adlandõrõlõr.

1.4.7 Numunenin 75 µm ’den küçük danelerinin oranõ % 5 - % 12 arasõnda ise bu çift simge
Bİ Ö
verilmesini gerektiren özel durumu gösterir.

İ
-N
1.4.7.1 Çift simgeden birincisi % 5’ten az inceler içeren çakõl ve kuma (GW, GP, SW, SP), ikincisi ise
% 12’den çok incesi olan çakõl ve kuma (GC, GM, SC, SM) karşõlõk verilir.

1.4.7.2 Grup adõ birinci simgeyle birlikte incelerin plastisite özelliklerini göstermek üzere ‘ve az kil’
veya ‘ve az silt’ ekini alõr. Örnek: ‘GW-GC düzgün dane dağõlõmlõ çakõl ve az kil’, ‘SP-SM üniform kum
TE .
Lİ .Ş

ve az silt’.

1.4.7.3 Likit limit ve/veya plastik limiti ölçülemeyen zeminler ile plastik limitin likit limite eşit çõktõğõ
A

zeminler NP (plastik değil) simgesini alõr.

1.4.7.4 Numunede hakim bölüm kum veya çakõl iken bunlardan az olanõn oranõ % 15 veya fazlaysa
KA L

‘ve az kum’ veya ‘ve az çakõl’ terimi grup adõna eklenir. Örnek: ‘Üniform çakõl ve az kum’; ‘killi kum ve
az çakõl’.
YO

1.4.8 Araziden gelen numunede iri taşlar (moloz) bulunuyorsa grup adõna ‘taşlõ’ veya ‘bloklu’ terimi
eklenir. Örnek: ‘GM-bloklu siltli çakõl’ ; ‘SC-taşlõ killi kum’.
TO

2 - RAPOR
2.1 Zeminin tanõmlanmasõ için hazõrlanacak raporda grup adõ, grup simgesi ve bu amaç için
yapõlmõş laboratuvar deney sonuçlarõ belirtilir.
O

2.2 Dane dağõlõmõnõ belirtmek için çakõl, kum ve incelerin (silt+kil) yüzdesi çizilmişse, dane
dağõlõmõ eğrisinin bütünü verilir.

2.3 Tanõmlamada, varsa, zeminin jeolojik, yerel veya ticari adõ diğer bilgilere eklenir. Böyle tipik
sõnõflandõrma aşağõdaki örnekte gösterilen şekilde verilir.

GC - Bloklu Killi Çakõl ve Kum

% 45 ince - kaba çakõl

% 15 ince - kaba sert, yarõ yuvarlak kum
Likit limit wL = 38 Plastik limit wP = 19
Arazi numunesinde % 20 sert, yarõ yuvarlak bloklar (Dmax = 150 mm)
Doğal durum: Katõ, homogen, kuru , kahverengi, su muhtevasõ = % 5
Jeolojik tanõm: Alüvyon yelpazesi

4
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1500/Aralõk 2000

Yerel adõ: Arabacõ Alanõ çakõlõ

3 - SEMBOLLER
D10 Efektif çap
Cu Üniformluk katsayõsõ
Cr Süreklilik katsayõsõ
C Kil
O Organik
NP Plastik değil
L Düşük plastisiteli
I Orta plastisiteli
H Yüksek plastisiteli
S Kum

YG
M Silt
P Üniform dane dağõlõmõ
W Düzgün dane dağõlõmõ
wL Likit limit

İM A
wP Plastik limit
Ip Plastisite indisi

R M
PT Turba

Bİ Ö
YARARLANILAN KAYNAKLAR

İ
-N
BS 1377-2:1990
ASTM: D 2487: 1998
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

5
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
 YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1500/Aralõk 2000

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

6
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1500/Aralõk 2000

Çizelge 2 - İnce daneli zeminlerin sõnõflanõrõlmasõ için akõş diyagramõ (% 50 ve fazlasõ 75 mm’den küçük)

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

7
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1500/Aralõk 2000

Çizelge 3 - İri daneli zeminlerin sõnõflandõrõlmasõ için akõş diyagramõ (% 50’den fazlasõ 75 µm’den büyük)

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

8
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1500/Aralõk 2000

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

9
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1500/Aralõk 2000

Şekil 1 - Dane dağõlõmõ eğrisi, dane dağõlõmõ kriterleri ve bir örnek

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

Şekil 2 - Plastisite kartõ

Not - Bir zeminin Ip - wL noktasõ Ü doğrusu üzerinde çõkamaz. Bu durumda deneyler tekrarlanõr.

10
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1500/Aralõk 2000

ATIF YAPILAN STANDARDLAR

REFERENCES

TS 1225 / Nisan 1985 “Deney Elekleri - Elek Göz ve Delik Açõklõklarõnõn Nominal Büyüklükleri”
“Test Sieves - Nominal Sizes of Apertures”

TS 1900 / Nisan 1987 “İnşaat Mühendisliğinde Zemin Lâboratuvar Deneyleri”

“Methods of Testing Soils for Civil Engineering Purposes in the Laboratory”

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

11
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
 DANE BOYUTU DAĞILIMI DENEYİ İÇİN NUMUNE HAZIRLAMA
(DÖRTLEME METODU VE BÖLGEÇ METODU)
Doküman No Rev. Tarih
GOİ.OYİAŞ.LDT. 02 1 20.04.2017

1. AMAÇ

Zeminin dane büyüklüğü dağılımında kullanılacak malzemenin hazırlanması amaçlanmaktadır.

YG
2. KAPSAM ve SORUMLULUK

İM A
Bu talimat, dane büyüklüğü dağılımı için numune hazırlanmasında uygulanacak metodu
içermektedir.

R M
3. DENEY STANDARTI

Bİ Ö
Numune hazırlama işleminde standart olarak ‘’Toprak ve Stabilizasyon Laboratuvarı El Kitabı,

İ
-N
KGM Araştırma ve Geliştirme Dairesi Başkanlığı, Üstyapı Geliştirme Şubesi Müdürlüğü, Mart –
2012’’ kitabı esas alınmıştır.

4. DENEY EKİPMANLARI
TE .
Lİ .Ş

• Bölgeç
A

• Çeşitli boylarda yeterli miktarda, paslanmaz metalden yapılmış rutubet kutuları, leğen ve
tepsiler
KA L

• Mala, bakkal, küreği, tel fırça ve kıl fırça

•
YO

Havan lastik uçlu tokmak

5. NUMUNE HAZIRLANMASI
TO

 Laboratuvara getirilen numune, temiz bir yere serilerek oda sıcaklığında kurutulur.
 Numune, topaklar içeren killi bir malzeme ise havanda lastik uçlu tokmakla daneleri
kırmadan dövülerek birbirine yapışmış olan daneciklerin ayrılması sağlanır.
O

 Bazı durumlarda, bu şekilde hazırlanan numunenin tümünü deneye alma olanağı

olmadığından, malzemenin gerçek durumunu temsil edecek şekilde miktarının
azaltılması gerekebilir.
 Azaltma işleminde, malzeme dörtlenir ya da bölgeçten geçirilir.

5.1 Dörtleme Metodu

a. Dörtleme yapmak (Şekil 1) için numune düz ve temiz bir yere yayılır ve kürekle iyice
karıştırılır.
b. Daha sonra numune konik bir yığın halinde toplanır ve üzerinden bastırılarak, her
tarafı aynı kalınlıkta olan bir daire şeklinde yayılır.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 c. Yayılan malzeme, dört eşit parçaya ayrılıp, karşılıklı iki parça kalan tozları da fırça ile
temizlenerek tamamen alınır. Bu şekilde, numune yarı yarıya azaltılmış olur.
d. Eğer numune miktarı hala fazla ise, aynı işleme yeterli malzeme elde edilinceye kadar
devam edilir.

YG
İM A
R M
Şekil 1: Dörtleme Metodu İle Temsili Numune Hazırlanması

Bİ Ö
Dörtleme yapmak için temiz ve düz bir yüzey yoksa işlem bir branda (Şekil 2) üzerinde de

İ
-N
yapılabilir. Bunun için malzeme brandanın üzerine yerleştirilip ya düz bir yüzeyde dörtlemede
olduğu gibi karıştırılır ya da brandanın köşeleri sıra ile karşı köşeye doğru kaldırılarak malzemenin
yuvarlanarak karışması sağlanır. Daha sonra brandanın köşeleri yukarıya doğru kaldırılarak
numune ortada toplanır. Bu şekilde karıştırılmış numune yayılarak dörde bölünür. Bu işlemler
TE .
Lİ .Ş

sırasında birkaç iri dane dörtlenen parçalara eşit olarak dağılmayabilir. Bu durumda bu daneler
elle uygun bir şekilde dörtlenen parçalar arasında dağıtılmalıdır. İri danelerin sayısı nedeniyle
A

parçalar arasında eşit olarak dağıtılamaması durumunda, bütün malzeme deneye alınmalıdır.
KA L
YO

Branda
TO
O

Şekil 2: Branda Üzerinde Dörtleme Metodu İle Temsili Numune Hazırlanması

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 5.2 Bölgeç Metodu
a. Numunenin bölgeçle (Şekil 3) azaltıldığı durumlarda, numune bölgecin üst kısmındaki
açıklıktan bir uçtan diğer uca üniform (eşit şekilde) olarak dağılacak şekilde boşaltılır.
b. Her iki taraftan eşit miktarda numune akmalıdır ve bir tıkanıklık sebebiyle akış
kesilmemelidir.
c. Bölgeçten geçirme işlemine istenilen miktarda numune elde edilinceye kadar devam
edilir.
d. Bölgeçte her iki tarafta eşit sayıda kanal olmalıdır ve toplam olarak iri agrega için en

YG
az 8, ince agrega için en az 12 kanal olmalıdır.

İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A

Şekil 3: Bölgeç
KA L
YO

Bölgeç veya dörtleme metodu ile alınması gereken numune miktarı, malzemenin maksimum dane
boyutuna göre belli bir miktardan daha az olmamalıdır. Aksi takdirde deneye alınan numune, gerçek
numuneyi temsil etmez.
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 ELEK ANALİZİ DENEYİ
(TS 1900-1:2006)
Doküman No Rev. Tarih
GOİ.OYİAŞ.LDT. 03 1 20.04.2017

1. AMAÇ

Zeminin tane büyüklüğü dağılımının bulunması amaçlanmaktadır.

YG
2. KAPSAM ve SORUMLULUK

İM A
Bu talimat, 75 µm (No:200) elekten daha iri zemin ve agrega numunelerinin elek analizi deneyi
için numune hazırlanması, deneyin yapılması ve deney sonuçlarının hesaplanmasını

R M
kapsamaktadır.

Bİ Ö
3. DENEY STANDARTI ve ŞARTNAME

İ
-N
TS 1900-1:2006 deney standartı ve ‘’Toprak ve Stabilizasyon Laboratuvarı El Kitabı, KGM
Araştırma ve Geliştirme Dairesi Başkanlığı, Mart 2012’’ kitabı bu deneyin uygulanmasında
kullanılmaktadır. Deneyde şartname limitleri olarak, Karayolları Teknik Şartnamesi 2006 ve Gebze
TE .

– Orhangazi – İzmir (Körfez Geçişi ve Bağlantı Yolları Dahil) Otoyol Projesi kapsamında hazırlanan
Lİ .Ş

Kalite Kontrol Test Planı esas alınmaktadır.

4. DENEY EKİPMANLARI
A

• Elekler (Tablo 1)
KA L

• Terazi (en az 15 kg kapasitede 1 g duyarlılık ve en az 2,5 kg kapasitede 0,1 g duyarlılıkta 2

adet terazi)
YO

• Elekler (Tablo 1)
• Etüv (110±5°C ‘ye ayarlanabilen)
• Bölgeç
TO

• Çeşitli boylarda, yeterli miktarda, paslanmaz metalden yapılma rutubet kapları ve tepsiler
• Kürek, tel fırça, kıl fırça ve mala
• Plastik uçlu tokmak ve havan
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 Tablo 1: Elek Analizinde Kullanılan Elekler

ELEKLER
mm inç
75 3‘’
63,5 2 ½’’
50 2‘’
37,5 1 ½‘’
25 1’’

YG
19 3/4’’
12,5 1/2‘’
9,5 3/8’’
6,3 1/4‘’

İM A
4,75 No:4

R M
2,36 No:8
2 No:10
1,7
Bİ Ö
1,18
No:12
No:16

İ
-N
0,425 No:40
0,075 No:200
TE .

5. DENEY YAPILIŞI
Lİ .Ş

5.1. Numune Hazırlanması

A

En büyük dane boyutuna göre deney için yeterli miktarda numune alınır.

İri ve ince taneli malzemeler için deneye alınacak malzeme ağırlığı Tablo 2 ‘de (TS 1900-1, Madde
KA L

4.3.4.2.5) belirtilmektedir:
YO

Tablo 2: Elek Analizinde İri Taneli Malzemeler İçin Alınması Gereken Numune Miktarı

Malzemenin % 10’undan çoğunu oluşturan bölümünü Eleme için alınacak

TO

en büyük dane çapı malzemenin en küçük kütlesi

mm inç kg
75 3’’ 30
O

63 2 ½’’ 25
50 2’’ 20
37,5 1 ½’’ 15
19 3/4’’ 5
12,5 1/2’’ 1
9,5 3/8’’ 0,5
6,3 veya 4,75 1/4 ‘’ veya No:4 0,4
4,75 altı eleklerde No:4 altı eleklerde 0,2

İnce ve kaba agrega karışımları için deneye alınacak malzeme miktarı, Tablo 2 ‘de belirtildiği
kadar olmalıdır.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

İnce ve kaba taneli karışık malzemelerde eleklerin aşırı yüklenmesini önlemek için;

 Fazla yüklenmiş elek ile bir üstündeki eleğin arasına orta büyüklükte bir elek ilave
edilebilir,
 Numune iki veya daha fazla şekilde bölünüp ayrı ayrı elenerek deney sonunda toplam
miktar hesaplanabilir ve
 No:4 (4.75 mm) elekten daha ince kısım bir miktar azaltılabilir. Bu yöntem izlenirse
her bir elek için elekte kalan orijinal malzeme miktarı aşağıdaki formülden hesaplanabilir.

YG
A= W 1 / W 2 *B A = Elekte kalan orijinal malzeme miktarı
W1 = Toplam malzemede No:4 (4.75 mm) elekten geçen miktar
W2 = Azaltılmış numunenin No:4 (4.75 mm) elekten geçen miktarı

İM A
B = Azaltılmış numunenin elekte kalan miktarı

R M
Malzemenin durumuna göre numune iki farklı metotla deneye hazırlanır. Eğer numunenin 4,75

Bİ Ö
mm elek üzerinde kalan iri danelerinin üzerine yapışmış, fırça veya parmakla uzaklaştırılamayan

İ
killi kısımlar varsa ya da daneler yumuşak ve kolayca dağılabilen bir yapıdaysa, numune deneye
-N
yaş olarak hazırlanır.

İri kısım temiz ve sağlam kısımlardan oluşuyorsa, deneye kuru olarak hazırlanabilir.
TE .

5.1.1. Numuneyi Deneye Yaş Hazırlama

Lİ .Ş

Deney için yeterli miktarda numune alınır ve tartılır. Numune, 4,75 mm elekten elenerek
iri ve ince olarak iki kısma ayrılır. 4,75 mm elek üzerindeki iri kısım bir tepsi içerisine
A

alınarak üzeri su ile doldurulur. İri daneler üzerine yapışmış olan ince kısımlar tamamen
yumuşayıncaya kadar bekletilir ve daha sonra 4,75 mm elekten yıkanır.
KA L

Yıkama işlemi aşağıdaki şekilde yapılır.

YO

I. Elek boş bir tepsi içerisine yerleştirilir.

II. Daha önce üzerine su doldurulan tepsideki malzemenin sıvı kısmı eleğe dökülür.
III. Kalan ıslak iri kısım da eleğe aktarılır ve eleme işlemine başlanır.
TO

IV. Eleme işlemi elle karıştırılarak yapılır ve malzemenin ezilebilecek durumda

olanları elle ezilir. Bu esnada, elek yukarı aşağı hareket ettirilir.
V. Malzeme tamamen elendikten sonra elek biraz yukarıya kaldırılıp mümkün
O

olduğunca az su kullanılarak temiz su ile yıkanır.

VI. Elek üzerinde kalan temiz iri kısım bir tepsiye alınır ve bu işlemelere suda
bekletilen malzeme bitene kadar devam edilir.
VII. Tepsilerdeki iri kısım 110 °C ‘deki etüvde kurutulur ve 4,75 mm elekten tekrar
elenir. İri kısım doğrudan elek analizine alınır. İnce kısım ise, ilk yapılan 4,75 mm
elekten eleme işlemi sırasında alta geçen ince kısma ilave edilir.
VIII. Yıkanarak 4,75 mm eleğin altına geçirilen sulu ince kısım bir süre bekletilerek ince
taneciklerin çökmesi sağlanır. Üstte kalan su pipetle çekilerek veya sifon
yapılarak uzaklaştırılır. Taneciklerin çökmesinin uzun zaman aldığı durumlarda,
etüvde buharlaştırma yollu ile de su uzaklaştırılabilir.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 IX. Böylece kurutulan ince malzeme ilk yapılan 4,75 mm elekten geçen ince kısma
ilave edilir. Sonuç olarak numune içerisinde ince malzemenin tamamı ayrılmış
olur.
X. Bu şekilde hazırlanan ince malzeme iyice karıştırılarak, içinden elek analizi için
yeterli miktarda numune alınır.

5.1.2. Numuneyi Deneye Kuru Hazırlama

Bu metotla hazırlanan numune ile yapılan elek analizi sonucu, yaş metotla yapılan kadar

YG
duyarlı olmamasına rağmen, iri kısmı temiz ve sağlam danelerden oluşan malzemeler için
yeterince doğru sonuç verir. Bu yöntemde;
I. Dörtleme veya bölgeçten bölme yolu ile alınan yeterli miktardaki numune 4,75

İM A
mm elekten elenir.
II. Elek üzerinde kalan iri kısım içerisindeki çakıl olmayan kısımlar, lastik tokmakla

R M
havan içerisinde dövülerek ezilir ve çakılların üzerine yapışmış olan küçük
parçacıklar tel veya kıl fırça ile temizlenir. Bu kısımlar 4,75 mm elekten geçen ince

Bİ Ö
kısma ilave edilir.

İ
-N
III. Bu şekilde ayrılan iri ve ince kısımlar ayrı ayrı tartılarak kaydedilir. Bu metotta iri
kısmın genellikle rutubetsiz olduğu kabul edilir. Bu nedenle rutubet düzeltmesine
gidilmez ancak absorpsiyonu olan malzemelerde iri kısmın kurutulduktan sonra
tartılıp, deneye alınması gerekir. Böylece rutubetten gelen hata giderilmiş olur.
TE .

IV. İnce kısım ise rutubetsiz kabul edilemez. Gerçek ağırlığını bulmak için 300 g
Lİ .Ş

civarında rutubet numunesi alınır ve ince elek analizi için alınacak olan numune
aynı zamanda rutubet numunesi olarak kullanılır. Bunun için elek analizine
A

yetecek miktarda ince malzeme alınır ve tartılır. Bu numune 110 °C etüvde

kurutulur ve daha sonra tartılır. Aradaki farktan yararlanılarak su içeriği yüzdesi
KA L

bulunur.
YO

V. Bu şekilde kurutulmuş ve tartılmış numune ile hem toplam ince malzemenin kuru
ağırlığı bulunur, hem de elek analizi yapılır.
TO

5.2. Deney İşlemi

5.2.1 İri Kısmın Elek Analizi
4,75 mm elek üzerinde kalan ve numunenin yaş olarak hazırlandığı durumlarda 110 °C
O

etüvde kurutulmuş, numunenin kuru olarak hazırlandığı durumlarda ise kuru olarak kabul
edilen veya 110 °C etüvde kurutulmuş iri kısım maksimum dane boyutuna göre 75 mm, 50
mm, 37,5 mm, 25 mm, 19 mm, 9,5 mm ve 4,75 mm eleklerden elenir. Her bir elek üzerinde
kalan malzeme ağırlığı deney föyü üzerindeki yerine kaydedilir.

Eleme sırasında eleğe, üzerindeki malzemeyi sürekli olarak hareketli tutacak şekilde yatay
ve düşey hareketler yaptırılır, ara sıra da elek sarsılır. Eleme işlemine, 1 dakikalık süre
içerisinde bir elekten geçen malzeme miktarı, o elek üzerinde kalan malzeme miktarının %1
‘inden daha fazla olmayıncaya kadar devam edilir. Ayrıca, 25 mm ve daha büyük elekler
üzerinde kalan agregaların tek tek el ile denenerek kontrol edilmesi gerekir.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 5.2.2 İnce Kısmın Elek Analizi
Elek analizi için 4,75 mm elekten geçen kısmın kuru ağırlığı bilinmelidir. Bunun için ince
malzeme ya 110 °C etüvde kurutulur ya da bir rutubet numunesi alınarak, rutubet
düzeltmesi yardımıyla kuru ince malzeme miktarı bulunur.

En az 500 g numune alınarak elek analizinde kullanılmak üzere tartılır. Bu numune bir
kaba koyulur ve üzerine su ilave edilir. Yaklaşık 18 saat suda bekletilerek, numune
içerisindeki yumuşak kısımların ve birbirine yapışmış taneciklerin ayrılması sağlanır. Daha

YG
sonra bu numune 0,075 mm açıklığa sahip elek üzerine boşaltılır. Ancak bu elek çok ince
olduğundan, yırtılmasını engellemek için üzerine koruyucu 0,425 mm eleğin koyulması
tavsiye edilir. Bu elek serisine koyulan malzeme alttan berrak su akana kadar musluk suyu

İM A
ile yıkanır.

R M
Yıkama işleminin sonunda, elekler üzerinde kalan malzeme bir kaba alınarak 110 °C
etüvde sabit ağırlığa gelinceye kadar kurutulur. Daha sonra etüvden çıkarılıp, oda

Bİ Ö
sıcaklığına kadar soğutulan ince malzeme sırası ile 2,0 mm, 0,425 mm ve 0,075 mm

İ
-N
eleklerden elenerek, her elek üzerinde kalan malzeme tartılır ve deney föyüne yazılır.

0,075 mm elekten geçen küçük danecikler, normal eleme yolu ile tam olarak elenemez.
Bu nedenle deney mutlaka su ile yıkanarak yapılmalıdır. Ayrıca, 0,075 mm elek kolayca
TE .

yırtılabildiğinde, sık sık kontrol edilerek yırtık olup olmadığına bakılmalıdır.

Lİ .Ş

Not 1: Kontrol amacıyla özellikle hızlı sonuç alınması gereken durumlarda, aşağıdaki maddelerde
A

verilen durumlar söz konusu değil ise numune kuru kabul edilir:
KA L

 Nominal maksimum dane boyutu (d max ) < 12,5 mm (1/2’’) ise,

 Kaba agrega ağırlıklı olarak No:4 (4,75 mm) ‘den daha küçük boyutlu malzeme
YO

içeriyorsa ve
 Kaba agrega fazla absorbtif özellikler taşıyor veya çok gözenekliyse.
TO

Not 2: 75 µm elekten geçen yüzde, eleklerde kalan yüzdelerin toplamının % 100’den

çıkarılmasıyla elde edilir ve alt kapta toplanan malzemelerin tartılmasıyla denetlenir.
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

5.3. Deney Sonuçlarının Hesaplanması

4,75 mm elek üzerinde kalan malzeme deney föyünde iri malzeme olarak kaydedilir. Toplam
malzeme ağırlığından iri malzeme ağırlığı çıkarıldığında geriye kalan malzeme ince malzemedir.

Su içeriği % ‘si;
w = Su içeriği % ‘si
𝑤𝑤𝑦𝑦 − 𝑤𝑤𝑘𝑘 wk = Kuru malzeme ağırlığı
𝑤𝑤 = 𝑥𝑥 100
𝑤𝑤𝑘𝑘 wy = Rutubetli malzeme ağırlığı

YG
Yaş malzeme ağırlığından hesaplanan su içeriği oranına göre düzeltme yapılarak kuru malzeme
ağırlığı hesaplanır.
𝑤𝑤𝑦𝑦

İM A
𝑤𝑤𝑘𝑘 = 𝑥𝑥 100
100 + 𝑤𝑤

R M
Deney alınan toplam kuru malzeme ağırlığı, rutubet düzeltmesi yapılmış ince malzeme ile iri
malzeme ağırlığı toplamıdır.
Bİ Ö
İ
Her elekten geçen malzeme yüzdesi (C);
-N
𝐾𝐾 C = Elekten geçen malzeme % ‘si
𝐶𝐶 = 100 − ( 𝑥𝑥100) K = Elekte kalan toplam malzeme ağırlığı, g
𝐿𝐿
L = Deneye alınan toplam malzeme ağırlığı, g
TE .
Lİ .Ş

İnce elek analizinde önce deneye alınan 4,75 mm elek altı ince malzeme miktarına göre toplam
A

elekte kalan malzeme yüzdeleri bulunur. Sonra iri elek analizinde tespit edilen 4,75 mm elekten
geçen malzeme oranı ile çarpılarak tüm malzeme içindeki oranları saptanır.
KA L

𝐹𝐹 𝑥𝑥 𝐻𝐻 G = Düzeltilmiş her elek üzerinde kalan %

YO

𝐺𝐺 =
100 F = Her elek üzerinde kalan %
H = Elek analizinde 4,75 mm (No:4) elekten geçen %
TO

Elekten geçen malzeme % ‘lerini bulmak için elekte kalan her bir değer 4,75 mm elekten geçen
malzeme % ‘sinden çıkarılır.
O

Sonuçlar % 0.1 yakınlıkla kaydedilir. Hesaplamalar tamamlandıktan sonra ‘’Dane Çapı Dağılım
Eğrisi’’ çizilir.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 SU MUHTEVASININ TAYİNİ (ETÜVDE KURUTMA METODU)
(TS 1900-1: 2006)
Doküman No Rev. Tarih
GOİ.OYİAŞ.LDT. 04 1 20.04.2017

1. AMAÇ

Zemindeki su miktarını tayin etmek ve su miktarının zeminin kuru kütlesinin yüzdesi olarak

YG
bulunması amacı ile yapılır.

2. KAPSAM ve SORUMLULUK

İM A
Bu talimat, zemindeki su miktarının etüvde kurutma metoduna göre numune hazırlanması,

R M
deneyin yapılması ve deney sonuçlarının hesaplanmasını kapsamaktadır.

Bİ Ö
3. DENEY STANDARTI ve ŞARTNAME

İ
-N
TS 1900-1:2006 deney standartı bu deneyin uygulanmasında kullanılmaktadır. Deneyde şartname
limitleri olarak, Karayolları Teknik Şartnamesi 2006 ve Gebze – Orhangazi – İzmir (Körfez Geçişi ve
Bağlantı Yolları Dahil) Otoyol Projesi kapsamında hazırlanan Kalite Kontrol Test Planı esas
TE .

alınmaktadır.
Lİ .Ş

4. DENEY EKİPMANLARI
A

• Terazi (0,01 g, 0,1 g ve 1 g duyarlılıkta teraziler)

• Etüv (110±5°C ‘ye ayarlanabilen)
KA L

• Çeşitli boylarda, yeterli miktarda, paslanmaz metalden yapılma rutubet kapları ve tepsiler
• Kürek
YO

5. DENEY YAPILIŞI
5.1. Numune Hazırlanması ve Deney İşlemi
TO

a) İnce daneli zeminler için

O

 Temizlenip kurutulmuş kap ve kapağı 0,01 g doğrulukla tartılır (M 1 ). En az 30 g

zemin numunesi ufalanır, kabın içine gevşek olarak doldurulur ve kapak kapatılır.
Kap, içindeki numuneler ile birlikte tartılır (M 2 ).
 Kapağı açılan kap, kapağı ve içindeki numune ile birlikte etüve konarak 105 ±
10°C’de kurutulur (Madde 4.3. Not I). Gerekli kurutma süresi zeminin türüne ve
numune miktarına bağlı olarak değişir. 4 saat ara ile oda sıcaklığına kadar
soğutulmuş numune kütlesindeki değişim, numunenin başlangıç kütlesinin %
0,1’ini aşmıyorsa, numune değişmez kütleye erişmiş sayılır (Madde 4.3. Not II).
Numune etüvde bulunduğu sürece, kapak kapatılmamalıdır.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

  Numune kuruduktan sonra kap, içindeki numunelerle birlikte kapağı kapatılmadan
oda sıcaklığına kadar soğumak üzere desikatöre konur veya kapağı kapatılarak
uygun yerde soğumaya bırakılır.
 Kapağı kapatılan kap, içindeki numunelerle birlikte 0,01 g doğrulukla tartılır (M 3 ).

b) Orta daneli zeminler için

 Temizlenip kurutulmuş kap ve kapağı 0,1 g doğrulukla tartılır (M 1 ). En az 300 g
zemin numunesi ufalanır, kabın içine gevşek olarak konur ve kapak kapatılır. Kap,

YG
içindeki numune ile birlikte yeniden 0,1 g doğrulukla tartılır (M 2 ).
 Kapağı açılan kap, kapağı ve içindeki numuneler birlikte etüve konarak 105 ±
10°C’de kurutulur (Madde 4.3. Not I). Gerekli kurutma süresi zeminin türüne ve

İM A
numune miktarına bağlı olarak değişir (Madde 4.3. Not II). Numune etüvde
bulunduğu sürece, kapak kapatılmamalıdır.

R M
 Numune kuruduktan sonra kapak kapatılır ve numune oda sıcaklığına kadar

Bİ Ö
soğumaya bırakılır.
 Kap, kapağı ve içindeki numunelerle birlikte 0,1 g doğrulukla tartılır (M 3 ).

İ
-N
c) İri daneli zeminler için
 Temizlenip kurutulmuş kap ve kapağı 1 g doğrulukla tartılır (M 1 ). En az 3 kg zemin
numunesi ufalanır, kabın içine gevşek olarak konur. Kap, içindeki numunelerle
TE .
Lİ .Ş

birlikte yeniden 1 g doğrulukla tartılır (M 2 ).

 Kap içindeki numunelerle birlikte etüve konarak 105 ± 10°C’de kurutulur (Madde
A

4.3. Not I). Gerekli kurutma süresi, zeminin türüne ve numune miktarına bağlı
olarak değişir (Madde 4.3. Not II).
KA L

 Numune kuruduktan sonra, numune oda sıcaklığına kadar soğumaya bırakılır.

 Kap, içindeki numuneyle birlikte 1 g doğrulukla tartılır (M 3 ).
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

5.2. Deney Sonuçlarının Hesaplanması

Zeminin su muhtevası (w), kuru zemin kütlesinin yüzdesi olarak aşağıdaki eşitlikten hesaplanır.
M1 = Kabın kütlesi, g
𝑀𝑀2 − 𝑀𝑀3
𝑤𝑤 = 𝑥𝑥 100 M2 = Kap + Yaş numune, g
𝑀𝑀3 − 𝑀𝑀1
M3 = Kap + Kuru numune, g
Sonuçlar % 0.1 yakınlıkla kaydedilir.

YG
5.3. Notlar
I. Bazı zeminler, ısıtıldığında kristal suyunu kaybeden jips içerirler. Bu deneyde

İM A
verilen metotla ölçülen su muhtevası değerleri, her % 1 jips miktarı başına
yaklaşık olarak % 0,2 miktarında eklenmiş olur. Zemin içinde jips

R M
bulunduğundan kuşkulanılıyorsa, numune, 80°C’yi aşmayan bir sıcaklıkta ve
gerekirse daha uzun bir süre etüvde tutulmalı, bu durum raporda
Bİ Ö
belirtilmelidir.

İ
-N
II. Pek çok zemin için 24 saatlik kurutma süresi uygun ve yeterlidir. Ancak, belirli
tip zeminler ve çok ıslak veya miktarca çok olan numuneler, daha uzun sürede
kururlar. Kuruma süresi ayrıca, etüvde bulunan toplam malzeme miktarına da
bağlıdır.
TE .

III. Desikatör içerisine konulacak nem çekici maddenin (susuz silika jeli) renkli
Lİ .Ş

olması tavsiye edilir çünkü kullanım süresi dolan bu madde, renk değişikliğine
uğradığından, değiştirme zamanı kolayca anlaşılabilir.
A
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 LİKİT LİMİTİN ÇARPMALI CİHAZ (CASAGRANDE) İLE TAYİNİ
(yarı logaritmik grafik kullanılarak)
(TS 1900-1: 2006)
Doküman No Rev. Tarih
GOİ.OYİAŞ.LDT. 05 1 20.04.2017

1. AMAÇ

YG
Zeminin plastik durumdan likit (sıvı) duruma geçtiği andaki su muhtevası değerinin bulunması
amaçlanmaktadır.

İM A
2. KAPSAM ve SORUMLULUK

R M
Bu talimat, zemin numunelerinin Likit Limit deneyi için numune hazırlanması, deneyin yapılması

Bİ Ö
ve deney sonuçlarının hesaplanmasını kapsamaktadır.

İ
-N
3. DENEY STANDARTI ve ŞARTNAME

TS 1900-1:2006 deney standartı ve ‘’Toprak ve Stabilizasyon Laboratuvarı El Kitabı, KGM

Araştırma ve Geliştirme Dairesi Başkanlığı, Mart 2012’’ kitabı bu deneyin uygulanmasında
TE .

kullanılmaktadır. Deneyde şartname limitleri olarak, Karayolları Teknik Şartnamesi 2006 (İlgili
Lİ .Ş

kısımlar), KGM tarafından yayınlanan 27.07.2012 tarih ve 350/1578 sayılı “KTŞ Üstyapı Bölüm 400
Revizyonu” genelgesi (bkz. Cilt 1/3, B - KGM Üstyapı ve Beton Revizyonları) ve Gebze – Orhangazi
A

– İzmir (Körfez Geçişi ve Bağlantı Yolları Dahil) Otoyol Projesi kapsamında hazırlanan Kalite
Kontrol Test Planı esas alınmaktadır.
KA L
YO

4. DENEY EKİPMANLARI
• Terazi (0,01 g duyarlılıkta terazi)
• Etüv (110±5°C ‘ye ayarlanabilen)
TO

• Elek (425 µm / No:40)

• Porselen pota
• Spatula
O

• Likit Limit Aleti (Casagrande Aleti – Şekil 1)

• Oluk Açma Bıçağı (Şekil 2)
• Çeşitli boylarda, yeterli miktarda, paslanmaz metalden yapılma rutubet kapları

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

5. DENEY YAPILIŞI

5.1. Numune Hazırlanması

Örselenmiş numunelerin deneye hazırlanması metoduna uygun olarak 425 µm ‘lik (No:40)
elekten geçirilen 200 g numune alınır.

Toprak Numunelerinin Kuru Hazırlanması

YG
Araziden alınan toprak numunesi oda sıcaklığında veya 60°C ‘lik etüvde kuruyuncaya kadar
bekletilir. Eğer gerekiyorsa, daneciklerin şekli değiştirilmeden lastik bir tokmakla havanda ezilir.
Malzeme ince ve iri daneleri içeren karışık zemin ise, elek analizi için gereken miktar kadar

İM A
numune alınır ve 4,75 mm elekten elenir. Alta geçen ince kısmı temsil edecek şekilde numune
alınarak, 0,425 mm (veya 425 µm veya No:40) elekten ikiye ayrılır. 0,425 mm elek altı

R M
malzemeden 200 g alınır.

Bİ Ö
Toprak Numunelerinin Yaş Hazırlanması

İ
-N
Malzemenin iri daneleri üzerine kil yapışmışsa veya iri taneler yumuşak ve kolayca dağılıyorsa, bu
malzemelerde gerçek likit limit ve plastik limit değerini bulmak için yıkamak gerekir. Toprağın
içinde iri daneler bulunmadığı ve numunenin hemen hemen tamamının 0,425 mm elekten geçtiği
durumlarda, numunelerin deneye doğal su içeriğinde alınması daha uygun olur.
TE .
Lİ .Ş

5.2. Casagrande Aleti ve Oluk Açma Bıçağı

A
KA L
YO
TO
O

Şekil 1: Likit Limitin Tayin Edilmesinde Kullanılan Çarpmalı Cihaz (Casagrande Aleti)

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 Cihaz tabanının sahip olması gerekli özellikleri: Likit limit cihazının tabanı, kalınlığı 13 mm, boyu
150 mm, eni 125 mm olan 4 adet vulkanize kauçuk tabakanın üst üste yapıştırılmasıyla
oluşturulmalı veya dinamik özellikleri bakımından buna eşdeğer bir malzemeden yapılmış
olmalıdır. Çapı yaklaşık 6,5 mm olan çelik bir bilye, gerekli uygun özelliklerde olan bir taban
üzerine 25 cm’lik bir yükseklikten bırakıldığında, en az 18 cm’lik bir yüksekliğe kadar sekmelidir.
Tabanın tamamı sert kauçuktan başka bir malzemeden yapılmışsa, deney masasının etkisini
gidermek amacıyla, 13 mm çapında, yarım küre biçiminde dört lâstik ayağı bulunmalıdır. Tabanın
yüzeyi pürüzsüz olmalıdır (Şekil 1).

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A

Şekil 2: Pirinç veya Paslanmaz Çelikten İmal Edilmiş Oluk Açma Bıçağı ve Düşme Yüksekliği Ölçeği
KA L

Oluk açma bıçağı, uç genişliği 3 mm olacak kadar aşındığı zaman, bu genişlik yeniden 2 mm
YO

genişliğe getirilmeden kullanılmamalıdır. Bıçak boyutlarını denetlemekte kullanılabilecek standart

bir şablon ölçeğinin bulundurulması yararlı olur (Şekil 2).
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

5.3. Deney İşlemi

 Numune cam plakanın üzerinde veya porselen potaya koyulur ve damıtık su katılarak
homojen bir hamur durumuna gelene kadar, palet bıçağıyla iyice karıştırılır. Daha sonra
bu karışım, suyun numunenin her tarafına yayılması için hava geçirmez bir kap (desikatör)
içerisinde oda sıcaklığında 24 saat bekletilir.
 Numune kaptan çıkarılır ve en az 10 dakika yeniden karıştırılır. Bazı zeminlerde güvenilir
sonuçlar için bu karıştırma süresi 40 dakikaya çıkarılabilir.

YG
 Elde edilen zemin-su karışımından bir miktar alınarak likit limit cihazının kabı içine konur
(bu sırada kap tabana oturur konumda olmalıdır), yüzeyi tabana paralel olarak düzlenir ve
oluk açma bıçağı, menteşenin ortasından geçen çap boyunca kap içinde hareket

İM A
ettirilerek, numune ikiye bölünür. Bıçağın hareketi sırasında bıçak, kap yüzeyine dik
tutulmalı, bıçağın keskin ucu hareket yönüne bakmalıdır. Böylece numunenin ortasında

R M
‘V’ kesitli bir oluk açılmış olur.
 Krank kolu saniyede 2 devirlik bir hızla çevrilerek, iki yanda kalan zemin, oluğun dip

Bİ Ö
kısmında 13 mm boyunca birbirine değene kadar, kap kaldırılıp düşürülür. Değmenin

İ
-N
sağlandığı kesimin uzunluğu, oluk açma bıçağının ucuyla veya bir cetvelle ölçülür.
Oluktaki bu kapanmayı sağlayan düşüş sayısı kaydedilir.
 Bazı zeminlerde oluk, zemindeki akma yoluyla kapanacağına, zeminin kap yüzeyi boyunca
kayması yoluyla kapanma eğilimindedir. Bu gibi durumlarda, elde edilen sonuca
TE .

güvenilmemeli ve zeminde akma görülene değin deney tekrarlanmalıdır. Birkaç kez su

Lİ .Ş

eklenmesine karşın yine kayma oluyorsa, deneyin bu zeminde uygulanamayacağı

sonucuna varılır ve deney raporunda likit limitin bu yöntemle ölçülemediği belirtilmelidir
A

(Non-Plastic, N.P.).
 Oluğun kapanmış olan kesiminin çevresinden, palet bıçağıyla alınan yaklaşık 30 g numune
KA L

(10 g’dan daha az olmamalıdır), deney kabına konur ve su muhtevası hesaplanır.

YO

 Aynı numune kullanılarak ve su muhtevası gittikçe arttırılarak yukarıda belirtilen

karıştırma aşaması ve sonraki aşamalar tekrar en az 3 defa uygulanır.
 Başlangıçta seçilen su ve deney sırasında eklenen su miktarları, elde edilen düşüş
TO

sayılarının birinci denemede 25-35, ikincide 20-30 ve üçüncüde 15-20 aralıklarında

kapanmayı sağlayacak şekilde ayarlanmalıdır. Deney numunenin su muhtevası arttırılarak
yürütülmelidir. Numunenin, su eklemek amacıyla likit limit kabından her çıkarılışında, kap
O

ve oluk açma bıçağı yıkanıp kurutulmalıdır.

 Yukarıda anlatılan işlemler sırasında, numunenin çabuk kurumasını önlemek için cam
plaka üzerindeki veya porselen pota içindeki numune nemli bir bezle örtülmelidir.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

5.4. Deney Sonuçlarının Hesaplanması

Her denemede elde edilen su muhtevasına karşılık gelen düşüş sayısı, yarı logaritmik bir grafik
kağıdı üzerine işaretlenir. Su muhtevası aritmetik olarak düşey eksende, düşüş sayısı (vuruş sayısı)
logaritmik olarak yatay eksende işaretlenmelidir (Şekil 3).

Elde edilen noktalardan geçen en iyi doğru çizilir. Bu doğru üzerinde, 25 düşüşe denk gelen su
muhtevası zeminin likit limitini verir.

YG
Zeminin likit limiti (w L ) % olarak en yakın 0,1 hanesine yuvarlanarak verilir.

İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş

Şekil 3: Likit Limit Deneyi Yarı Logaritmik Deney Sonucu Grafiği

A
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 PLASTİK LİMİTİN TAYİNİ ve PLASTİSİTE İNDİSİNİN BULUNMASI
(TS 1900-1: 2006)
Doküman No Rev. Tarih
GOİ.OYİAŞ.LDT. 06 1 20.04.2017

1. AMAÇ

Zeminin henüz plastik durumda bulunduğu andaki en az su muhtevası değerinin bulunması

YG
amaçlanmaktadır.

2. KAPSAM ve SORUMLULUK

İM A
Bu talimat, zemin numunelerinin plastik limit deneyi için numune hazırlanması, deneyin yapılması

R M
ve deney sonuçlarının hesaplanmasını kapsamaktadır.

Bİ Ö
3. DENEY STANDARTI ve ŞARTNAME

İ
TS 1900-1:2006 deney standartı ve ‘’Toprak ve Stabilizasyon Laboratuvarı El Kitabı, KGM
-N
Araştırma ve Geliştirme Dairesi Başkanlığı, Mart 2012’’ kitabı bu deneyin uygulanmasında
kullanılmaktadır. Deneyde şartname limitleri olarak, Karayolları Teknik Şartnamesi 2006 (İlgili
kısımlar), KGM tarafından yayınlanan 27.07.2012 tarih ve 350/1578 sayılı “KTŞ Üstyapı Bölüm
TE .

400 Revizyonu” genelgesi (bkz. Cilt 1/3, B - KGM Üstyapı ve Beton Revizyonları) ve Gebze –
Lİ .Ş

Orhangazi – İzmir (Körfez Geçişi ve Bağlantı Yolları Dahil) Otoyol Projesi kapsamında
hazırlanan Kalite Kontrol Test Planı esas alınmaktadır.
A

4. DENEY EKİPMANLARI
KA L

• Terazi (0,01 g duyarlılıkta terazi)

YO

• Etüv (110±5°C ‘ye ayarlanabilen)

• Elek (425 µm / No:40)
• Porselen pota
TO

• Spatula
• Deney için plaka (Numuneyi üzerinde yuvarlamaya yarayan bir buzlu cam veya düzgün
satıhlı bir mermer plaka)
O

• Çeşitli boylarda, yeterli miktarda, paslanmaz metalden yapılma rutubet kapları

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

5. DENEY YAPILIŞI

5.1. Numune Hazırlanması

Örselenmiş numunelerin deneye hazırlanması metoduna uygun olarak elde edilmiş ve likit limit
deneyi için hazırlanmış olan 425 µm ‘lik (No:40) elekten geçen malzemeden yaklaşık 20 g numune
alınır.

5.2. Deney İşlemi

YG
 Numune homojen bir duruma gelene ve elle sıkıldığı zaman kolayca küçük bir top biçimini
alabilecek kadar plastik olana kadar, cam plaka üzerinde damıtık su ile iyice karıştırılıp
yoğrulur. Hazırlanmış numune yaklaşık olarak iki eşit parçaya bölünür.

İM A
 Bunlara yeniden top biçimi verildikten sonra bir danesine, aşağıdaki Madde 4.2.1 ve

R M
Madde 4.2.2’teki işlemler uygulanır.
 Diğeri ise daha sonra denenmek üzere paslanmaz ve hava geçirmez bir kap içerisine
konur.
Bİ Ö
İ
-N
Not: Likit limit deneyi, doğal durumundaki bir zeminde yapılıyorsa, plâstik limitin
ölçülmesi için iyice karıştırılmış malzemeden başlangıçta az bir miktar ayırmak uygun
olur. Bu numune Madde 4.1 ve 4.2 ile Madde 4.2.1.2’de verilen metoda göre deneye tabi
tutulur. Ancak, başlangıçtaki su muhtevasının gereğinden yüksek olduğu durumlarda
TE .

zemin, gerekli kıvama gelene kadar açıkta kurumaya bırakılmalıdır.

Lİ .Ş

5.2.1 Plastik limit (w p ) deney yapılışı

A

Küre halindeki numune, uzunluğu boyunca çapı her noktasında aynı ve 3 mm çapında
KA L

silindirik bir çubuk şeklini alana kadar cam plâka ile el ayası arasında yuvarlanır (Elin ileri geri
YO

hareketi bir hareket olarak alınarak, dakikada 80 – 90 hareket yapılır). Numunenin çapı
yaklaşık 3 mm olduğu anda çatlama ve kopma belirmemişse zemin tekrar topak haline
yoğrulur ve yeniden yumrulanır. Çap tam 3 mm’ye indiği anda, yuvarlanan zeminde çatlayıp
TO

dağılmalar görülene değin bu işlem sürdürülür (Şekil 1). Çapın doğru olarak belirlenmesinde
karşılaştırma ölçeği olarak bir metal çubuk kullanılır.
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
Şekil 1: Plastik Limiti Deneyi Numune Yuvarlama İşlemi
TE .

5.2.2 Plastik limit (w p ) deneyi sonrası su muhtevası ölçümü

Lİ .Ş

Numunenin dağılan parçaları toplanıp bir numune kabına konur ve su muhtevası ölçülür.
A

Ölçüm için alınan numunenin yaş haldeki kütlesi en az 10 g olmalıdır.

KA L

𝑌𝑌𝑌𝑌ş 𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡ğ𝚤𝚤𝚤𝚤 𝑎𝑎ğ𝚤𝚤𝚤𝚤𝚤𝚤𝚤𝚤ğ𝚤𝚤−𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾 𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡ğ𝚤𝚤𝚤𝚤 𝑎𝑎ğ𝚤𝚤𝚤𝚤𝚤𝚤𝚤𝚤ğ𝚤𝚤

Plastik limit (w p ) = 𝑥𝑥100
YO

𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾 𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡ğ𝚤𝚤𝚤𝚤 𝑎𝑎ğ𝚤𝚤𝚤𝚤𝚤𝚤𝚤𝚤ğ𝚤𝚤

TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

5.3. Deney Sonuçlarının Hesaplanması

Madde 5.2.2’de bulunan su muhtevalarının ortalaması, zeminin plastik limiti (w p ) olarak kabul
edilir ve % olarak en yakın 0,1 hanesine yuvarlatılarak verilir.

Plastisite indisi (I p );
wL = likit limit değeri
Ip= wL - wp

YG
wp = plastik limit değeri

Plastik limit deneyi aynı numune üzerinde 2 kere tekrarlanır ve bulunan değerlerin ortalaması

İM A
alınıp tam sayıya yuvarlanılarak plastik limit değeri olarak kaydedilir.

R M
Plastik limit deneyi gerçekleştirilemiyor veya plastik limit, likit limite eşit veya ondan büyükse

Bİ Ö
deney raporunda belirtilmelidir.

İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 ZEMİNDE KURU BİRİM HACİM AĞIRLIK – SU MUHTEVASI BAĞINTISININ 2,5
kg’lık TOKMAKLA ELDE EDİLMESİ (STANDART ENERJİ)
DENEYİ (STANDART PROKTOR DENEYİ)
(TS 1900-1: 2006)
Doküman No Rev. Tarih
GOİ.OYİAŞ.LDT. 07 1 20.04.2017

YG
1. AMAÇ

Zemin ve agrega karışımlarının standart proktor metodu ile sıkıştırılmış, en büyük kuru birim

İM A
hacim ağırlığını veren su muhtevası değerinin bulunması amaçlanmaktadır.

R M
2. KAPSAM ve SORUMLULUK

Bİ Ö
Bu talimat, zemin ve agrega karışımlarının Standart Proktor deneyi için numune hazırlanması,
deneyin yapılması ve deney sonuçlarının hesaplanmasını kapsamaktadır.

İ
-N
3. DENEY STANDARTI ve ŞARTNAME

TS 1900-1:2006 deney standartı ve ‘’Toprak ve Stabilizasyon Laboratuvarı El Kitabı, KGM

TE .

Araştırma ve Geliştirme Dairesi Başkanlığı, Mart 2012’’ kitabı bu deneyin uygulanmasında

Lİ .Ş

kullanılmaktadır. Deneyde şartname limitleri olarak, Karayolları Teknik Şartnamesi 2006 ve Gebze
– Orhangazi – İzmir (Körfez Geçişi ve Bağlantı Yolları Dahil) Otoyol Projesi kapsamında hazırlanan
A

Kalite Kontrol Test Planı esas alınmaktadır.

KA L

4. DENEY EKİPMANLARI
YO

• Kalıplar (Yaklaşık olarak 6,3 cm yüksekliğinde ve iki tarafından bağlanıp çözülebilen ayrı
bir yaka tertibatına sahip)
 10,16 cm’lik (4’’) kap: iç çapı = 10,16±0,013 cm ve yüksekliği = 11,64±0,013 cm,
TO

hacim = 944 cm3

 15,24 cm’lik (6’’) kap: iç çapı = 15,24±0,013 cm ve yüksekliği = 11,64±0,013 cm,
hacim = 2124 cm3
O

• Tokmaklar
 El tokmağı (2,49±0,01 kg ağırlığında ve 304,8±1,6 mm yüksekliğinde serbest
düşüş yapabilen 50,8±0,13 mm taban çaplı silindirik, metal bir tokmak)
 Mekanik tokmak (Taban çapı 50,50±0,13 m olan ve düşüş yüksekliği
ayarlanabilen otomatik tokmak)
• Numune çıkarıcı
• Terazi (20 kg kapasiteli, 1 g hassasiyetli ve 1000 g kapasiteli, 0,01 g hassasiyetli teraziler)
• Etüv (110±5°C ‘ye ayarlanabilen)
• Elek (75 mm, 19 mm, 9,5 mm ve 4,75 mm açıklığında elekler)
• Aralık diski (15,08 cm çapında ve 6,14 cm yüksekliğinde metalden yapılmış bir silindir)

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 • Çelik cetvel (30,5 cm uzunluğunda bir tarafı kesici olan cetvel)
• Çelik tepsi, galvanizli leğen, kaşık, mala, spatula gibi numuneyi su ile karıştırmaya yarayan
aletler
• Çeşitli boylarda, yeterli miktarda, paslanmaz metalden yapılma rutubet kapları

5. DENEY YAPILIŞI
5.1. Numune Hazırlanması

YG
Elek analizi deneyinde tarif edilen; 4,75 mm, 9,5 mm ve 19 mm eleklerde kalan malzeme
yüzdeleri belirlenir. Kullanılan malzeme ile ilgili gereklilikler Tablo 1 ’de verilmektedir:

Tablo 1: Standart Proktor Deneyi Malzemesinin Kullanım Şartları, Kullanılan Elek, Kalıp

İM A
Boyutları, Tabaka Sayısı ve Tabaka Vuruş Sayısı

R M
Kullanılan Kalıp Tabaka Her Tabakaya
Kullanım Şartı
Malzeme (iç boyutları) Sayısı Vuruş Sayısı
Bİ Ö
%20 ve daha az malzeme 4,75 4,75 mm’lik
Çap: 105,0 mm

İ
-N
A Boy: 115,5 mm 3 25
mm’lik elek üzerinde kalıyorsa elekten geçen 3
V C : 944 cm
%20 ve daha az malzeme 4,75
Çap: 105,0 mm
mm’lik elek üzerinde kalıyor ve 9,5 mm’lik
B Boy: 115,5 mm 3 25
%20 ve daha az malzeme 9,5 elekten geçen
TE .

3
V C : 944 cm
Lİ .Ş

mm’lik elek üzerinde kalıyorsa

%20 ‘den daha fazla malzeme 9,5
Çap: 152,4 mm
mm’lik elek üzerinde kalıyor ve 19 mm’lik
A

C Boy: 115,5 mm 3 56
%30 ve daha az malzeme 19 mm’lik elekten geçen 3
V C : 2124 cm
elek üzerinde kalıyorsa
KA L
YO

Not: NÖMAYG Merkez Laboratuvarında ‘’Sıkıştırma deneyleri %30 veya daha az malzeme 19
mm’lik elek üzerinde kalıyorsa’’ kullanım şartının olduğu C metodu uygulanır.

5.1.1 Deney Sırasında Ezilme Eğilimi Olmayan Zeminler

TO

Açıkta kurutulup ilgili elekten geçirilerek elde edilen zemin numunesinden 5 kg alınır.
Numune, zemin türüne göre uygun su miktarı eklenerek karıştırılır. Kumlu ve çakıllı
O

zeminlerde %3 - %5 arasında, kohezyonlu zeminlerde ise plastik limitin %12 - %16 ‘sı arası
altında bir su muhtevası kullanılmalıdır. Kumlu ve çakıllı zeminlerde su muhtevasını % 1 - %2,
kohezyonlu zeminlerde ise %2 - %3 arttırmak yerinde olur.

Not: Katılan suyun zeminle iyice karışmış olması önemlidir, yeterince karışmamışsa yanlış
sonuçlar verir. Bu konu, oldukça çok miktarda suyun açıkta kurutulmuş kohezyonlu zeminlere
katıldığı durumlarda özellikle önem taşır. Yüksek kapasiteli zeminlerde veya suyun zemine
elle karıştırıldığı durumlarda, suyun homojen bir biçimde zemine dağılması sadece
karıştırmakla sağlanmayabilir ve karıştırılmış numuneyi denemeden önce, kapalı bir kap
içerisinde en az 16 saatlik bir süre için bekletmek gerekebilir.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 5.1.2 Deney Sırasında Ezilme Eğilimi Olan Zeminler

Aşırı kil içeren zeminler tokmaklama ile parçalanabilir, tokmaklanma sonrası topaklanabilir
daneler içeren numuneler, ezilmeye eğilimli zeminlerdir.

Açıkta kurutulup ilgili elekten geçirilerek elde edilen zeminden, her biri 2,5 kg kütlesinde 5
veya daha çok numune hazırlanır. Daha sonra numunenin su muhtevası ve hazırlanması 4.1.1
ile aynı şekilde gerçekleştirilir.

YG
5.2. Deney İşlemi (5.1.1 ve 5.1.2 için)

Kalıp, taban plakası takılmış olarak 1 g duyarlıkla tartılır (M 1 ). Nemli zemin, mümkün olduğu
kadar eşit kütlede 3 tabaka halinde, her birine 305 mm serbest düşüş yapan tokmakla 25 veya 56

İM A
darbe uygulanarak, üst ucuna yakası takılmış bir kalıbın içine sıkıştırılır. Kullanılan zemin miktarı,

R M
kalıbı doldurmaya yetmelidir ancak sıkıştırma sonrası yaka çıkarıldıktan sonra kesilip atılacak
zemin yüksekliği 6 mm’yi aşmamalıdır. Yaka çıkarılır ve sıkıştırılmış zemin, çelik cetvelle kalıbın üst

Bİ Ö
kenarı düzeyinde düzlenir. Kalıp ve sıkıştırılmış zemin 1 g duyarlıkla tartılır (M 2 ).

İ
-N
Sıkıştırılmış zemin kalıptan çıkarılır ve zemini temsilen su muhtevası tayini için numune alınır.
Temizlenip kurutulmuş kap ağırlığı (C), kap ve numune ağırlığı (A) 0,1 g doğrulukla tartılır.
Numune dolu kap, ağzı açık bir şekilde 24 saat 110±5 °C etüvde kurutulur. Ancak, bu süre,
etüvden çıkarılarak oda sıcaklığına kadar soğutulmuş su muhtevası numunesinin kütlesindeki
TE .
Lİ .Ş

değişim başlangıç kütlesinin %0,1 ‘ini aşmayacak duruma gelecek kadar olmalıdır.

Numune kuruduktan sonra kapak kapatılır ve oda sıcaklığına kadar soğutulur. Kap ve numune 0,1
A

g doğrulukla tartılır (B).

KA L

Numune en az 5 değer verecek şekilde tekrarlanır ve kullanılan su muhtevaları en büyük kuru

YO

birim hacim ağırlığı veren optimum su muhtevasını içine alan sınırlar arasında değişmelidir.
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

5.3. Deney Sonuçlarının Hesaplanması

1 – Su İçeriği

A− B m = Numunenin Su İçeriği (%)

=m ×100 A = Kap + Yaş Numune Kütlesi (g)
B −C
B = Kap + Kuru Numune Kütlesi (g)
C = Kap Kütlesi (g)

2 – Yaş Birim Hacim Ağırlık ve Kuru Birim Hacim Ağırlık

YG
Sıkıştırılmış zeminin, yaş birim hacim ağırlık (ρ n );

𝑀𝑀2 − 𝑀𝑀1 V = Kalıp Hacmi (cm3)

İM A
ρn = M1 = Kalıp + Yaş Numune Kütlesi (g)
𝑉𝑉

R M
M2 = Kalıp Kütlesi (g)

Kuru Birim Hacim Ağırlık;

Bİ Ö
İ
-N
ρ𝑛𝑛 𝑥𝑥 100
ρk =
100 + 𝑚𝑚
TE .
Lİ .Ş

5.4. Kuru Birim Hacim Ağırlık – Rutubet % Grafiği Çizilmesi

A

Zeminlerin kuru birim ağırlıkları ordinat ekseninde ve buna karşılık gelen su muhtevası apsis
KA L

ekseninde olmak üzere çizilir. Su içeriğine karşılık gelen kuru birim hacim ağırlıklar tayin
edildiğinde, söz konusu değerler ile iç bükey bir eğri oluşturulur. Eğrinin tepe noktasına karşılık
YO

gelen su içeriği, sıkıştırılan zeminin “optimum su içeriği” olarak ifade edilir.

Maksimum Kuru Birim Hacim Ağırlık; sıkıştırılmış numunenin optimum su içeriğine karşılık gelen
TO

kuru birim ağırlığı (kN/m3 veya g/cm3 cinsinden) olarak ifade edilir.
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 ZEMİNDE KURU BİRİM HACİM AĞIRLIK – SU MUHTEVASI BAĞINTISININ 4,5
kg’lık TOKMAKLA ELDE EDİLMESİ (YÜKSEK ENERJİ)
DENEYİ (MODİFİYE PROKTOR DENEYİ)
(TS 1900-1: 2006)
Doküman No Rev. Tarih
GOİ.OYİAŞ.LDT. 08 1 20.04.2017

YG
1. AMAÇ

Zemin ve agrega karışımlarının modifiye proktor metodu ile sıkıştırılmış, en büyük kuru birim

İM A
hacim ağırlığını veren su muhtevası değerinin bulunması amaçlanmaktadır.

R M
2. KAPSAM ve SORUMLULUK

Bİ Ö
Bu talimat, zemin ve agrega karışımlarının Modifiye Proktor deneyi için numune hazırlanması,
deneyin yapılması ve deney sonuçlarının hesaplanmasını kapsamaktadır.

İ
-N
3. DENEY STANDARTI ve ŞARTNAME

TS 1900-1:2006 deney standartı ve ‘’Toprak ve Stabilizasyon Laboratuvarı El Kitabı, KGM

TE .

Araştırma ve Geliştirme Dairesi Başkanlığı, Mart 2012’’ kitabı bu deneyin uygulanmasında

Lİ .Ş

kullanılmaktadır. Deneyde şartname limitleri olarak, Karayolları Teknik Şartnamesi 2006 ve Gebze
– Orhangazi – İzmir (Körfez Geçişi ve Bağlantı Yolları Dahil) Otoyol Projesi kapsamında hazırlanan
A

Kalite Kontrol Test Planı esas alınmaktadır.

KA L

4. DENEY EKİPMANLARI
YO

• Kalıplar (Yaklaşık olarak 6,3 cm yüksekliğinde ve iki tarafından bağlanıp çözülebilen ayrı
bir yaka tertibatına sahip)
 10,16 cm’lik (4’’) kap: iç çapı = 10,16±0,013 cm ve yüksekliği = 11,64±0,013 cm,
TO

hacim = 944 cm3

 15,24 cm’lik (6’’) kap: iç çapı = 15,24±0,013 cm ve yüksekliği = 11,64±0,013 cm,
hacim = 2124 cm3
O

• Tokmaklar
 El tokmağı (2,49±0,01 kg ağırlığında ve 304,8±1,6 mm yüksekliğinde serbest
düşüş yapabilen 50,8±0,13 mm taban çaplı silindirik, metal bir tokmak)
 Mekanik tokmak (Taban çapı 50,50±0,13 m olan ve düşüş yüksekliği
ayarlanabilen otomatik tokmak)
• Numune çıkarıcı
• Terazi (20 kg kapasiteli, 1 g hassasiyetli ve 1000 g kapasiteli, 0,01 g hassasiyetli teraziler)
• Etüv (110±5°C ‘ye ayarlanabilen)
• Elek (75 mm, 19 mm, 9,5 mm ve 4,75 mm açıklığında elekler)
• Aralık diski (15,08 cm çapında ve 6,14 cm yüksekliğinde metalden yapılmış bir silindir)

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 • Çelik cetvel (30,5 cm uzunluğunda bir tarafı kesici olan cetvel)
• Çelik tepsi, galvanizli leğen, kaşık, mala, spatula gibi numuneyi su ile karıştırmaya yarayan
aletler
• Çeşitli boylarda, yeterli miktarda, paslanmaz metalden yapılma rutubet kapları

5. DENEY YAPILIŞI
5.1. Numune Hazırlanması

YG
Elek analizi deneyinde tarif edilen, 4,75 mm, 9,5 mm ve 19 mm eleklerde kalan malzeme
yüzdeleri belirlenir. Kullanılan malzeme ile ilgili gereklilikler Tablo 1 ‘de verilmektedir:

Tablo 1: Modifiye Proktor Deneyi Malzemesinin Kullanım Şartları, Kullanılan Elek, Kalıp

İM A
Boyutları, Tabaka Sayısı ve Tabaka Vuruş Sayısı

R M
Kullanılan Kalıp Tabaka Her Tabakaya
Kullanım Şartı
Malzeme (iç boyutları) Sayısı Vuruş Sayısı
Bİ Ö
%20 ve daha az malzeme 4,75 4,75 mm’lik
Çap: 105,0 mm

İ
A
-N
Boy: 115,5 mm 5 25
mm’lik elek üzerinde kalıyorsa elekten geçen 3
V C : 944 cm
%20 ve daha az malzeme 4,75
Çap: 105,0 mm
mm’lik elek üzerinde kalıyor ve 9,5 mm’lik
B Boy: 115,5 mm 5 25
%20 ve daha az malzeme 9,5 elekten geçen
TE .

3
V C : 944 cm
Lİ .Ş

mm’lik elek üzerinde kalıyorsa

%20 ‘den daha fazla malzeme 9,5
Çap: 152,4 mm
mm’lik elek üzerinde kalıyor ve 19 mm’lik
C
A

Boy: 115,5 mm 5 56
%30 ve daha az malzeme 19 mm’lik elekten geçen 3
V C : 2124 cm
elek üzerinde kalıyorsa
KA L
YO

Not: NÖMAYG Merkez Laboratuvarında ‘’Sıkıştırma deneyleri %30 veya daha az malzeme 19
mm’lik elek üzerinde kalıyorsa’’ kullanım şartının olduğu C metodu uygulanır.

5.1.1. Deney Sırasında Ezilme Eğilimi Olmayan Zeminler

TO

Açıkta kurutulup ilgili elekten geçirilerek elde edilen zemin numunesinden 5 kg alınır.
Numune, zemin türüne göre uygun su miktarı eklenerek karıştırılır. Kumlu ve çakıllı
O

zeminlerde %3 - %5 arasında, kohezyonlu zeminlerde ise plastik limitin %12 - %16 ‘sı arası
altında bir su muhtevası kullanılmalıdır. Kumlu ve çakıllı zeminlerde su muhtevasını % 1-2,
kohezyonlu zeminlerde ise %2-3 arttırmak yerinde olur.

Not: Katılan suyun zeminle iyice karışmış olması önemlidir, yeterince karışmamışsa yanlış
sonuçlar elde edilebilir. Bu konu, oldukça çok miktarda suyun, açıkta kurutulmuş kohezyonlu
zeminlere katıldığı durumlarda özellikle önem taşır. Yüksek kapasiteli zeminlerde veya suyun
zemine elle karıştırıldığı durumlarda, suyun homojen bir biçimde zemine dağılması sadece
karıştırmakla sağlanmayabilir ve karıştırılmış numuneyi denemeden önce, kapalı bir kap
içerisinde en az 16 saatlik bir süre için bekletmek gerekebilir.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 5.1.2. Deney Sırasında Ezilme Eğilimi Olan Zeminler

Aşırı kil içeren zeminler tokmaklama ile parçalanabilir, tokmaklanma sonrası topaklanabilir
daneler içeren numuneler, ezilmeye eğilimli zeminlerdir.

Açıkta kurutulup ilgili elekten geçirilerek elde edilen zeminden, her biri 2,5 kg kütlesinde 5
veya daha çok numune hazırlanır. Daha sonra numunenin su muhtevası ve hazırlanması 4.1.1
ile aynı şekilde gerçekleştirilir.

YG
5.2. Deney İşlemi (5.1.1 ve 5.1.2 için)

Kalıp, taban plakası takılmış olarak 1 g duyarlıkla tartılır (M 1 ). Nemli zemin, mümkün olduğu
kadar eşit kütlede 3 tabaka halinde, her birine 457 mm serbest düşüş yapan tokmakla 25 veya 56

İM A
darbe uygulanarak, üst ucuna yakası takılmış bir kalıbın içine sıkıştırılır. Kullanılan zemin miktarı,

R M
kalıbı doldurmaya yetmelidir ancak sıkıştırma sonrası yaka çıkarıldıktan sonra kesilip atılacak
zemin yüksekliği 6 mm’yi aşmamalıdır. Yaka çıkarılır ve sıkıştırılmış zemin, çelik cetvelle kalıbın üst

Bİ Ö
kenarı düzeyinde düzlenir. Kalıp ve sıkıştırılmış zemin 1 g duyarlıkla tartılır (M 2 ).

İ
-N
Sıkıştırılmış zemin kalıptan çıkarılır ve zemini temsilen su muhtevası tayini için numune alınır.
Temizlenip kurutulmuş kap ağırlığı (C), kap ve numune ağırlığı (A) 0,1 g doğrulukla tartılır.
Numune dolu kap, ağzı açık bir şekilde 24 saat 110±5 °C etüvde kurutulur. Ancak, bu süre,
etüvden çıkarılarak oda sıcaklığına kadar soğutulmuş su muhtevası numunesinin kütlesindeki
TE .
Lİ .Ş

değişim başlangıç kütlesinin %0,1 ‘ini aşmayacak duruma gelecek kadar olmalıdır.

Numune kuruduktan sonra kapak kapatılır ve oda sıcaklığına kadar soğutulur. Kap ve numune 0,1
A

g doğrulukla tartılır (B).

KA L

Numune en az 5 değer verecek şekilde tekrarlanır ve kullanılan su muhtevaları en büyük kuru

YO

birim hacim ağırlığı veren optimum su muhtevasını içine alan sınırlar arasında değişmelidir.
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

5.3. Deney Sonuçlarının Hesaplanması

1 – Su İçeriği

A− B m = Numunenin Su İçeriği (%)

=m ×100 A = Kap + Yaş Numune Kütlesi (g)
B −C
B = Kap + Kuru Numune Kütlesi (g)
C = Kap Kütlesi (g)

2 – Yaş Birim Hacim Ağırlık ve Kuru Birim Hacim Ağırlık

YG
Sıkıştırılmış zeminin, yaş birim hacim ağırlık (ρ n );

𝑀𝑀2 − 𝑀𝑀1 V = Kalıp Hacmi (cm3)

İM A
ρn = M1 = Kalıp + Yaş Numune Kütlesi (g)
𝑉𝑉

R M
M2 = Kalıp Kütlesi (g)

Bİ Ö
Kuru Birim Hacim Ağırlık (ρ k );

İ
-N
ρ𝑛𝑛 𝑥𝑥 100
ρk =
100 + 𝑚𝑚
TE .
Lİ .Ş

5.4. Kuru Birim Hacim Ağırlık – Rutubet % Grafiği Çizilmesi

A

Zeminlerin kuru birim ağırlıkları ordinat ekseninde ve buna karışlık gelen su muhtevası apsis
KA L

ekseninde olmak üzere çizilir. Su içeriğine karşılık gelen kuru birim hacim ağırlıklar tayin
edildiğinde, söz konusu değerler ile iç bükey bir eğri oluşturulur. Eğrinin tepe noktasına karşılık
YO

gelen su içeriği, sıkıştırılan zeminin “optimum su içeriği” olarak ifade edilir.

Maksimum Kuru Birim Hacim Ağırlık; sıkıştırılmış numunenin optimum su içeriğine karşılık gelen
TO

kuru birim ağırlığı (kN/m3 veya g/cm3 cinsinden) olarak ifade edilir.
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 6. İKAME HESABI

19 mm (3/4 ‘’) elek üzerinde kalan malzeme %30’dan fazla ise bu metotlarla optimum su içeriği
ve maksimum kuru birim ağırlık tayin edilemez. Ancak, 19 mm (3/4 ‘’) – 4,75 mm (No:4) arasında
kalan çakıl miktarı çok az olan zeminlerde %40 veya %50 oranına kadar ikame yapılabilir.

6.1. Uygulanan Metot

19 mm (3/4 ‘’) elek üzerinde kalan malzeme %10’dan fazla %30 ‘dan az ise bu metot uygulanır. 19

YG
mm (3/4 ‘’) elek üzerinde kalan malzeme kadar 19 mm (3/4 ‘’) – 4,75 mm (No:4) arasına aynı
boyutta malzeme ilave edilerek ikame yapılır.

75 mm (3 ’’) elek üzerinde kalan malzeme atılır. 75 mm (3 ‘’) – 19 mm (3/4 ‘’) arasında kalan

İM A
malzeme kadar 19 mm (3/4 ‘’) – 4,75 mm (No:4) boyutundaki malzemeden 19 mm (3/4’’) ile 4,75

R M
mm (No:4) arasına ilave edilir. İlgili ikame metodu aşağıda örnek üzerinde gösterilmektedir.

Bİ Ö Elek
75 mm (3 inç)
% Geçen
100

İ
-N
50 mm (2 inç) 95 100 – 71 = 29
37,5 mm (1 ½ inç) 90
25 mm (1 inç) 78
19 mm (3/4 inç) 71
71 – 59 = 12
TE .

9,5 mm (3/8 inç) 59

Lİ .Ş

4,75 mm (No:4) 48,1 59 – 48,1 = 10,9

A

75 mm ile 4,75 mm elekleri arasındaki malzeme miktarı; 29 + 12 + 10,9 = 51,9

KA L

Buna göre;
YO

51,9 𝑥𝑥 12
19 mm (3/4) – 9,5 mm (3/8) elek arası malzeme miktarı (%); = 27,2
22,9

51,9 𝑥𝑥 10,9
TO

9,5 mm (3/8) – 4,75 mm (No:4) elek arası malzeme miktarı (%); = 24,7
22,9

4,75 mm (No:4) – O mm elek arası malzeme ise elek analizinde belirtildiği gibi % 48,1 ‘dir.
O

Proktor deneyi için 6000 g malzeme alındığı varsayılırsa;

19 mm (3/4) – 9,5 mm (3/8) 6000 x 0,27 = 1620 g

9,5 mm (3/8) – 4,75 mm (No:4) 6000 x 0,25 = 1500 g

4,75 mm (No:4) – 0 mm 6000 x 0,48 = 2880 g

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

75
1 TÜRK STANDARDI
TURKISH STANDARD
Bu standard metni 9 Mart 2006 tarihli TSE Teknik Kurul toplantısında
kabul edilerek yürürlüğe girmiş olup metin üzerindeki redaksiyonel
düzeltmeler devam etmektedir.

TS 1900-1

YG
Revizyon

İM A
R M
ICS 93.020

Bİ Ö
İ
-N
İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİNDE ZEMİN LÂBORATUVAR
DENEYLERİ - BÖLÜM 1: FİZİKSEL ÖZELLİKLERİN TAYİNİ
TE .

Methods of testing soils for civil engineering purposes in the

Lİ .Ş

laboratory - Part 1: Determination of physical properties

A
KA L
YO
TO
O

Bu tasarıya görüş verilirken, tasarı metni içerisinde kullanılan kelime ve/veya

ifadelerle ilgili olarak bilinen patent hakları hususunda tarafımıza bilgi ve gerekli
dokümanın sağlanması da göz önünde bulundurulmalıdır.

TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ

Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-1/Revizyon

Ön söz
− Bu tasarı, TS 1900 (1987)’ün revizyonu olarak TSE İnşaat İhtisas Grubu’nca hazırlanmıştır.

− Bu tasarıda kullanılan bazı kelime ve/veya ifadeler patent haklarına konu olabilir. Böyle bir patent
hakkının belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz.

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-1/Revizyon

İçindekiler

0 Giriş ........................................................................................................................................................ 1
1 Kapsam................................................................................................................................................... 1
2 Atıf yapılan standardlar ........................................................................................................................ 1
3 Terimler ve tarifleri ................................................................................................................................ 1
4 Özellikler................................................................................................................................................. 5
4.1 Cihazlar ............................................................................................................................................... 5
4.2 Zeminlerin deney amaçları için gruplandırılması ................................................................................ 6
4.3 Örselenmiş numunelerin deneye hazırlanması................................................................................... 6
4.4 Birimler .............................................................................................................................................. 10

YG
4.5 Rapor hazırlanması........................................................................................................................... 10
4.6 Deneyde kullanılan suyun özellikleri ................................................................................................. 10
4.7 Zeminlerin sınıflandırılması ............................................................................................................... 10
5 Deneyler ............................................................................................................................................... 10

İM A
5.1 Zemin sınıflandırma deneyleri........................................................................................................... 10
5.1.1 Deney 1: Su muhtevasının tayini ............................................................................................... 10

R M
5.1.2 Deney 2: Likit limitin tayini.......................................................................................................... 14
5.1.3 Deney 3: Plâstik limitin tayini ve plâstisite indisinin bulunması.................................................. 24
5.1.4
5.1.5 Bİ Ö
Deney 4: Büzülme limitinin tayini ............................................................................................... 26
Deney 5: Zemin danelerinin bağıl yoğunluğunun (özgül ağırlık) tayini...................................... 31

İ
-N
5.1.6 Deney 6: Dane çapı dağılımının bulunması............................................................................... 37
5.2 Zemin sıkıştırma deneyleri ................................................................................................................ 60
5.2.1 Deney 7: Zeminde kuru birim hacim kütle - su muhtevası bağıntısının 2,5 kilogramlık tokmakla
elde edilmesi (standart enerji) .................................................................................................................. 60
5.2.2 Deney 8: Zeminde kuru birim hacim kütle - su muhtevasının 4,5 kilogramlık tokmakla elde
TE .

edilmesi (yüksek enerji)............................................................................................................................ 66

Lİ .Ş

5.2.3 Deney 9: İri daneli zeminde kuru birim hacim kütle - su muhtevası bağıntısının titreşimli tokmak
ile bulunması ............................................................................................................................................ 70
5.3 Zeminin kuru birim hacim kütlesinin yerinde tayini............................................................................ 75
A

5.3.1 Deney 10: Zemin yerine kum doldurma metodu (ince ve orta daneli zeminler için küçük
boşaltma silindiri metodu)......................................................................................................................... 75
5.3.2 Deney 11: Zemin yerine kum doldurma metodu (ince, orta ve iri daneli zeminler için büyük
KA L

boşaltma silindiri metodu)......................................................................................................................... 82

YO

5.3.3 Deney 12: Numune alıcı metodu (taşsız, killi veya tebeşirli zeminler için) ................................ 86
5.3.4 Deney 13: Balon metodu ........................................................................................................... 88
Yararlanılan kaynaklar................................................................................................................................... 92
Ek A Suyun yoğunluğu ve viskozitesi ......................................................................................................... 93
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-1/Revizyon

İnşaat mühendisliğinde zemin lâboratuvar deneyleri -

Bölüm 1: Fiziksel özelliklerin tayini

0 Giriş
Bu standard, inşaat mühendisliği ile ilgili zemin lâboratuvar deneylerinde, fiziksel özelliklerin tayin metotlarına
dairdir.

1 Kapsam
Bu standard, inşaat mühendisliği ile ilgili, lâboratuvarda yapılacak zemin deneylerinden, su muhtevasının
tayini, likit ve plâstik limitlerin tayini, büzülme limitinin tayini, bağıl yoğunluğun (özgül ağırlık) tayini, dane çapı
dağılımının tayini, sıkıştırma deneyleri ile zeminin kuru birim hacim kütlesinin yerinde tayini için uygulanacak

YG
metotları kapsar.

2 Atıf yapılan standardlar

İM A
Bu standardda diğer standard ve/veya dokümanlara atıf yapılmaktadır. Bu atıflar metin içerisinde uygun
yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste hâlinde verilmiştir. * işaretli olanlar İngilizce metin olarak basılan Türk

R M
Standardlarıdır.

TS No Türkçe Adı1) İngilizce Adı

TS 706 Beton agregaları Bİ Ö Aggregates for concrete

İ
-N
EN 12620
TS 1227 Deney elekleri - Teknik özellikler ve Test Sieves - Technical requirements and
ISO 3310-1 deneyler - Kısım 1: Tel örgülü deney testing - Part 1: Test sieves of metal wire
elekleri cloth
TS 1500 İnşaat Mühendisliğinde zeminlerin - Classificaiton of so in for civil engineering
TE .
Lİ .Ş

sınıflandırılması purposes
TS 1900-2 İnşaat mühendisliğinde zemin lâboratuvar Methods of testing soils for civil engineering
deneyleri - Bölüm 2: Mekanik özelliklerin purposes in the laboratory - Part 2:
A

tayini Determination of mechanical properties

TS 1901 İnşaat mühendisliğinde sondaj yolları ile Methods of and obtaning of disturbed and
örselenmiş ve örselenmemiş numune alma undisturbed samples for civil engineering
KA L

yöntemleri purposes
TS EN Su - Analitik lâboratuvarında kullanılan - Water for analytical laboratory use –
YO

ISO 3696 Özellikler ve deney metotları Specification and test methods

TS EN ISO/ Deney ve kalibrasyon lâboratuvarlarının General requirements for the competence of
IEC 17025 yeterliliği için genel şartlar testing and calibration laboratories
TO

3 Terimler ve tarifleri
Bu standardın amacı bakımından aşağıda verilen terimler ve tarifleri uygulanır.
O

3.1 Zemin
Zemin, kayaların bozuşması, ayrışması ve dağılması sonucu oluşan, yer kürenin dış kısmını oluşturan,
bünyesinde su ve hava bulunan, daneli malzeme.

3.2 Likit limit

Likit limit, zeminin likit limit deneyi ile ölçülen, plâstik durumdan akıcı duruma geçtiği andaki su muhtevası.

3.3 Plâstik limit

Plâstik limit, kurumakta olan bir zeminin plâstik limit deneyi ile ölçülen, plâstik özelliğini yitirerek yarı katı hale
dönüştüğü andaki su muhtevası.

3.4 Plâstisite indisi

Plâstisite indisi, bir zeminin likit limiti ile plâstik limiti arasındaki sayısal fark.

1)
TSE Notu: Atıf yapılan standardların TS numarası ve Türkçe adı 3. ve 4. kolonda verilmiştir.
1

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-1/Revizyon

3.5 Plâstik olmayan zemin

Plâstik olmayan zemin, plâstisite indisi sıfır olan veya üzerinde plâstik limit deneyi yapılamayan zemin.

3.6 Dane çapı dağılımı

Dane çapı dağılımı, belirli çaplardaki dane gruplarının, zeminin toplam kuru kütlesine oranla yüzde olarak
belirtilmesi.

3.7 Taş (moloz)

Çapı 200 mm ile 60 mm arasında değişen yuvarlak veya çok köşeli malzeme.

3.8 Çakıl (G)

Zeminin, çapı 60 mm ile 2 mm arasında olan danelerden oluşan bölüm.

YG
3.8.1 İri çakıl
Zeminin, çapı 60 mm ile 20 mm arasında olan danelerden oluşan bölümü.

3.8.2 İnce çakıl

İM A
Zeminin, çapı 20 mm ile 2 mm arasında olan danelerden oluşan bölümü.

R M
3.9 Kum (S)
Zeminin, çapı 2 mm ile 75 µm arasında olan danelerden oluşan bölümü.

Bİ Ö
İ
3.9.1 İri kum
-N
Zeminin, çapı 2 mm ile 0,6 mm arasında olan danelerden oluşan bölümü.

3.9.2 Orta kum

Zeminin, çapı 0,6 mm ile 0,2 mm arasında olan danelerden oluşan bölümü.
TE .
Lİ .Ş

3.9.3 İnce kum

Zeminin, çapı 0,2 mm ile 75 µm arasında olan danelerden oluşan bölümü.
A

3.10 Silt (M)

Zeminin, çapı 75 µm ile 2 µm arasında olan danelerden oluşan bölümü.
KA L

3.11 Kil (C)

YO

Zeminin, çapı 2 µm’den küçük danelerden oluşan bölümü.

3.12 Kohezyonlu zemin

İçerdiği kil mineralleri etkisiyle, suyla yoğrulduğunda hamurumsu kıvam kazanabilen zemin türü.
TO

3.13 Kohezyonsuz zemin

Plâstik özellik göstermeyen veya çamur oluşturmayan zemin türü
O

3.14 Yarılama
Miktarca çok olan bir numunenin uygun boyutlu bir numune ayırıcıdan (Şekil 1) geçirilerek yaklaşık olarak
birbirine eşit iki kısma bölünmesi ve böylece numune miktarının azaltılması. Bu işlem, numune istenilen
miktara getirilene kadar tekrarlanır.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-1/Revizyon

Ölçüler mm’dir.

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş

Notlar:
1 - Şekil 1’de gösterilen cihaz yeterlidir, gerekli işlevleri yerine getirebilen başka bir cihaz da kullanılabilir,
2 - Ayırıcıdaki açıklık adedi çift ve açıklıklar birbirine eşit sayıda olmalıdır,
A

3 - İri zemin için en az 8 ve ince zemin için en az 12 açıklık olmalıdır,

4 - Açıklık sayısı her iki yönde de eşit olmalıdır,
5 - Açıklığın genişliği, en büyük dane çapından % 50 daha fazla olmalıdır.
KA L
YO

Şekil 1 - Numune ayırıcının şeması

3.15 Çeyrekleme
Miktarca çok olan bir numunenin, sistemli bir biçimde bölünerek istenilen miktara indirilmesi.
TO

3.16 Sıkıştırma
Tokmak veya başka bir mekanik araçla zemine enerji uygulanarak danelerin birbirlerine yaklaştırılması,
böylece zeminin kuru birim hacim kütlesinin artırılması.
O

3.17 Konsolidasyon
Zemine belirli bir süreyle uygulanan sürekli basınç artışı sonucu oluşan fazla boşluk suyu basıncının
sönmesi, danelerin birbirine daha yakın duruma getirilmesi.

3.18 Doğal birim hacim kütle

Doğal halde bulunan zeminin boşluklarını da kapsayan birim hacmindeki katıların ve varsa suyun, toplam
kütlesi.

3.19 Kuru birim hacim kütle

Yaş durumda birim hacim kaplayan zeminin (105 ± 5) °C’ta değişmez kütleye eriştikten sonraki kütlesi.

3.20 Su muhtevası
Kuru kütlenin yüzdesi olarak ifade edilen, zeminin (105 ± 5) °C sıcaklıktaki ortamda belirli bir süre tutulması
sonucu bünyesinden verebildiği su miktarı.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-1/Revizyon

3.21 Değişmez kütle

Etüvde kurutulmakta olan numunenin 4 saat aralıkla art arda yapılan iki tartım arasında % 0,1’den fazla fark
göstermediği kütle.

3.22 Optimum su muhtevası

Belirli bir mekanik enerji uygulanarak sıkıştırılan zeminde, en büyük kuru birim hacim kütleyi sağlayan su
muhtevası (Şekil 2).

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO

Şekil 2 - Standart ve ağır enerji (modifiye) sıkıştırma eğrilerine örnek

3.23 En büyük kuru birim hacim kütle

Optimum su muhtevasındaki bir zemine belirli bir sıkıştırma enerjisi uygulanarak elde edilen kuru birim hacim
TO

kütle.

3.24 Sıkılık yüzdesi

Bir zeminin kuru birim hacim kütlesinin, zeminin standart lâboratuvar sıkıştırma deneyiyle bulunan en büyük
O

kuru birim hacim kütlesine oranı (yüzde olarak gösterilir).

3.25 Hava boşlukları yüzdesi

Zemin içerisindeki hava boşlukları hacminin, boşlukların toplam hacmine oranı (yüzde olarak gösterilir).

3.26 Sabit hava boşluğu eğrisi

Belirli bir hava boşluğu yüzdesi için zeminin kuru birim hacim kütle - su muhtevası bağıntısını gösteren eğri.

3.27 Doygunluk eğrisi (sıfır hava boşluğu eğrisi)

Sıkıştırılmış zeminde hiç hava boşluğu bulunmadığı durumdaki kuru birim hacim kütle - su muhtevası
bağıntısını gösteren eğri (doygunluk eğrisi Şekil 2’de gösterilmiştir).

3.28 Havada kurutulmuş zemin

Tepsiler içerisine serilerek lâboratuvar ortamında üç veya dört gün süreyle bırakılmış zemin.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-1/Revizyon

3.29 Eşdeğer dane çapı

Su içinde o dane ile aynı hızda çöken, bağıl yoğunluğu (özgül ağırlık) daneninkine eşit bir kürenin çapıdır.

4 Özellikler
4.1 Cihazlar

4.1.1 Deney elekleri

TS 1227 ISO 3310-1’e uygun deney elekleri kullanılır.

Bu standardda belirtilen elekler yerine, deney raporunda belirtilmek şartıyla, bir başka standardda verilen
eşdeğer elekler de kullanılabilir.

YG
Deney numunesi miktarı, deney sonunda eleklerde kalan numune miktarı, Çizelge 1’de verilen değerleri
aşmayacak şekilde ayarlanmalıdır.

Çizelge 1 - Deney sonunda her elekte kalan numunenin aşılmaması gereken en büyük miktarı (çizelgede

İM A
olmayan elek çapları için gerekli en çok miktarlar enterpolasyonla bulunabilir)

R M
Elekte kalan Elekte kalan malzeme
Eleğin göz malzeme miktarı (en büyük) Eleğin göz miktarı (en çok)
açıklığı
(eşdeğeri) 45 cm çaplı
Bİ Ö
30 cm çaplı
açıklığı
(eşdeğeri) 20 cm çaplı elekler için

İ
elekler için elekler için
-N
mm kg kg mm mikron g
50 10 4,5 2,5 - 200
40 8 3,5 1,6 - 100
31,5 6 2,5 1,25 - 100
TE .
Lİ .Ş

25 6 2,5 - 800 75
20 4 2,0 - 630 75
12,5 3 1,5 - 400 75
A

10 2 1,0 - 315 50
6,3 1,5 0,75 - 200 50
KA L

5 1,0 0,50 - 160 40

YO

4,75 1,0 0,40 - 80 25

3,15 - 0,30 - 75 20

4.1.2 Teraziler
TO

Yaklaşık 500 g kapasiteli 0,001 g ve 0,01 g doğrulukla, 10 kg kapasiteli ve 0,1 g doğrulukla ve 25 kg

kapasiteli ve 1 g doğrulukla tartabilen.

4.1.3 Palet bıçakları

O

TS 1900 standard serisi kapsamında yapılacak deneylerde kullanılabilecek palet bıçakları Çizelge 2’de
verilmiştir.

Çizelge 2 - Palet bıçağının boyutları

Ağız kesimi boyutları A (mm) B (mm)

Uzunluk 100 200
Genişlik 20 30

4.1.4 Sapma
Deneylerde kullanılacak cihazların zorunlu boyutları ilgili şekillerde verilmiştir. Şekillerde aksi belirtilmedikçe,
aşağıdaki sapma değerlerinin dışına çıkılmamalıdır.

300 mm’den büyük boyutlarda ± 0,8 mm

300 mm ve daha küçük boyutlarda ± 0,4 mm

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-1/Revizyon

4.2 Zeminlerin deney amaçları için gruplandırılması

Bu standarddaki deney amaçları için zeminler, aşağıdaki gibi gruplandırılır:

1 - İnce daneli: İçindeki danelerin kütlece en az % 90’ı 2 mm (veya eşdeğer) elekten geçen zeminler.

2 - Orta daneli: İçindeki danelerin kütlece en az % 90’ı 20 mm (veya eşdeğer) elekten geçen zeminler.

3 - İri daneli: İçindeki danelerin kütlece en az % 90’ı 40 mm (veya eşdeğeri) elekten geçen zeminler.

Yukarıdaki tarifler göz önünde tutularak yapılan bir gruplandırmada, herhangi bir zemin, özelliklerini sağladığı
en ince daneli gruba sokulmalıdır.

Bu standarddaki deneylerden, elek analizi ve plâstisite deneyleri dışındakiler, 40 mm’lik elekte kütlece kalan

YG
oranı % 10 ve daha fazla olan zeminlere uygulanmaz. Bu tür zeminler için TS 706 EN 12620 standardı
uygulanır.

4.3 Örselenmiş numunelerin deneye hazırlanması

İM A
4.3.1 Genel

R M
Bu bölüm araziden TS 1901’e göre alınarak lâboratuvara getirilen zemin numunelerinin hazırlanması ve
daha sonraki deneyler için bölümlere ayrılması işlemini kapsar.

4.3.2 Cihazlar
Bİ Ö
İ
Terazi, 0,1 g doğrulukla tartma yapabilen,
-N
Havan, zemindeki topakları, dane boyutlarında küçülme meydana getirmeksizin ufalayan,
Havaneli, lâstik kaplı, Şekil 3’te gösterilen,
Deney elekleri, göz açıklıkları 425 µm, 2 mm, 4,75 mm, 9,5 mm, 20 mm, 40 mm olan,
Etüv, 45 °C ile 110 °C arasında istenilen sıcaklıkta sabit tutabilen,
TE .

Numune bölücü, Şekil 1’de gösterildiği gibi olan.

Lİ .Ş

4.3.3 Deneyler için numunenin ön hazırlığı

A

4.3.3.1 Numune, TS 1901’e göre alındıktan sonra zeminin ince daneli, orta daneli ve iri daneli gruptan
hangisine girdiğine karar verilmesi gerekir (Madde 4.2). Zeminin hangi gruba dâhil olduğu genellikle önceden
bilinir veya kolayca anlaşılabilir. Ancak, tereddüt duyulan durumlarda, numunenin bir parçası, bu standardın
KA L

6 (A) veya 6 (B) numaralı deneylerinde verilen metotlar uygulanarak uygun bir elek veya elek takımından
YO

elenmelidir. Bu amaçla kullanılacak numune miktarı Çizelge 3’te verilmiştir.

Çizelge 3 - Zeminin gruplandırılması için elenecek malzeme miktarı

TO

Malzemenin % 10’dan çoğunu oluşturan Eleme için alınacak malzemenin

bölümün en büyük dane çapı gerekli en az kütlesi (kg)

20 mm’den büyük 15
O

20 mm 2
4,75 mm’den küçük 0,1

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-1/Revizyon

Ölçüler mm’dir.

YG
İM A
Açıklamalar

R M
1 Yapıştırıcı madde
2 Kauçuk
3 Ahşap sap
t > 13 mm
Bİ Ö
İ
-N
Not - Şekilde gösterilen cihaz yeterlidir, mecburî işlevlerini yerine getirebilen başka bir cihaz da kullanılabilir

Şekil 3 - Lâstik kaplı havan eli

4.3.3.2 Deneylerde kullanılacak olan numunenin toplam kütlesi, zemin grubuna ve yapılacak deneylere
TE .

bağlıdır. Bununla birlikte, zeminin özelliklerini doğru yansıtabilen bir numunenin toplam kütlesi, genellikle
Lİ .Ş

aşağıda verilenlerden az olmamalıdır:

A

İnce daneli zeminler 0,5 kg

Orta daneli zeminler 5 kg
İri daneli zeminler 30 kg
KA L

Deneyler için gerekli numune miktarı, Çizelge 4’te verilen kütleler, yapılacak deneylerin sayısı ile çarparak
YO

elde edilir. Bu kütlelerde gereken yerlerde taşların çıkarılması sonucu doğacak eksilmeyi karşılayacak bir pay
bulunmaktadır. Bu şekilde elde edilen numune kütlesi, ilgili zemin grubu için yukarıda verilen en küçük
miktarın altında kalıyorsa, deney için bu en küçük miktar alınmalıdır.
TO

4.3.3.3 Çeyrekleme için numune konik biçimde yığılır. Düşey iki çap boyunca dört eşit parçaya bölünür.
Karşılıklı iki bölüm ayrılır. Kalan iki çeyrek bölüm karıştırılarak bir yarım elde edilir. İşleme, numune istenilen
miktara ulaştırılıncaya kadar devam edilir.
O

4.3.3.4 Su muhtevası deneyi için alınan numuneler, kurumayı önlemek amacıyla, alındıktan hemen sonra
kapaklı kaplarda tutulmalı ve kapaklar buharlaşmayı önleyecek biçimde geçirimsiz hâle getirilmiş olmalıdır.

4.3.3.5Numune (veya Madde 4.3.3.3 veya Madde 4.3.3.4’teki işlemler yapılmışsa, numunenin geri kalanı)
gerekirse açıkta veya etüvde kurutularak ufalanabilecek duruma getirilir. Bu işlem, 50 °C’u aşmayan bir
sıcaklıkta yapılmalıdır. Daha sonra yapılacak deney sonuçlarına bir etkisi olmayacağı kesinlikle biliniyorsa,
zemin (105 ± 5) °C sıcaklıklı etüvde de kurutulabilir (Madde 4.3.6 Not 2).

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-1/Revizyon

Çizelge 4 - Deneyler için gerekli en az numune miktarı

Zemin gruplarına göre numune miktarı

Deney
İnce daneli Orta daneli İri daneli
Su muhtevası Deney 1 50 g 350 g 4 kg
Likit limit Deney 2 (A) 500 g 1 kg 2 kg
Likit limit Deney 2 (B) 500 g 1 kg 2 kg
Likit limit Deney 2 (C) 500 g 1 kg 2 kg
Plâstik limit Deney 3 50 g 100 g 200 g
Hacimsel büzülme Deney 4 500 g 800 g 1,5 kg
Bağıl yoğunluk Deney 5 (A) 100 g 100 g 100 g
Bağıl yoğunluk Deney 5 (B) 600 g 600 g 600 g
Dane çapı dağılımı Deney 6 (A) 150 g 2.5 kg 17 kg

YG
Dane çapı dağılımı Deney 6 (B) 150 g 2.5 kg 17 kg
Dane çapı dağılımı Deney 6 (C) 250 g 250 g 250 g
Dane çapı dağılımı Deney 6 (D) 100 g 100 g 100 g
Sıkıştırma deneyi Deney 7 (Madde 4.3.6 Not 1) 25 kg (10 kg) 25 kg (10 kg) 25 kg (10 kg)

İM A
Sıkıştırma deneyi Deney 8 (Madde 4.3.6 Not 1) 25 kg (10 kg) 25 kg (10 kg) 25 kg (10 kg)
Sıkıştırma deneyi Deney 9 (Madde 4.3.6 Not 1) 80 kg (10 kg) 80 kg (50 kg) 80 kg (50 kg)

R M
4.3.4 Sınıflandırma deneyleri için numune hazırlanması

4.3.4.1 Numunenin ufalanması Bİ Ö

İ
-N
Madde 4.3.3.5’deki metotla elde edilen numunenin içindeki topaklar, dane boyutları değiştirilmeden ufalanır.
Bu işlem sırasında, zemin danelerinin parçalanmamasına özenildiği kadar, topakların, numune 4,75 mm’lik
elekten geçirildiğinde elekte sadece tek tek daneler kalacak biçimde, iyice ufalanmasına da özen
gösterilmelidir.
TE .

4.3.4.2 Deney numunesi elde edilmesi

Lİ .Ş

Madde 4.3.4.1’deki metotla elde edilen malzemeden çeyrekleme metoduyla azaltılarak deneylerde
kullanılacak miktarda numuneler elde edilir. Bu numunelerin miktarları, gereken yerlerde daha sonraki
tekrarlar da göz önünde tutularak, her deney için aşağıda verilen en küçük miktarı sağlamak zorundadır.
A

4.3.4.2.1 Deney 1: Su muhtevasının tayini

KA L

İnce daneli zeminler için 30 g

YO

Orta daneli zeminler için 300 g

İri daneli zeminler için 3000 g

4.3.4.2.2 Deney 2 (A), 2 (B), 2 (C), 3 ve 4: Likit limit, plâstik limit, plâstisite indisi ve büzülme
TO

değerlerinin tayini
Madde 4.3.4.1’deki metotla hazırlanan malzemeden, 425 µm elekten elendiğinde aşağıdaki miktarları elde
etmeye yetecek miktarda alınmalıdır. Zeminin hemen hemen tamamının 425 µm elekten geçmesi
durumunda, deneyler doğal su muhtevasında yapılır.
O

Deney 2 (A) 200 g

Deney 2 (B) 200 g
Deney 2 (C) 200 g
Deney 3 20 g
Deney 4 150 g

Ufalama işlemi sırasında zemin danelerinin parçalanmamasına, ancak bütün topakların, numune 425 µm’lik
elekten geçirildiğinde elekte sadece tek tek daneler kalacak biçimde ufalanmasına özen gösterilmelidir
(Madde 4.3.6 Not 3). Malzemenin 425 µm’lik elekten geçen yüzdesi kaydedilmelidir (Madde 4.3.6 Not 4).

4.3.4.2.3 Deney 5 (A): Bağıl yoğunluğun (özgül ağırlığın) tayini

Madde 4.3.4.1’deki metotla hazırlanan numuneden 350 g alınır ve gerekirse 4,75 mm’lik elekten geçecek
biçimde öğütülür. Bu malzeme azaltılarak 200 g’lık bir numune elde edilir ve (105 ± 5) °C sıcaklıktaki etüvde
kurutulur. Hidratasyon suyunu kaybedebilecek numunelerde zemin doğal durumda deneye tâbi tutulduktan
sonra kurutma (80 ± 5) °C sıcaklıktaki etüvde yapılır.
8

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-1/Revizyon

4.3.4.2.4 Deney 5 (B): Bağıl yoğunluğun (özgül ağırlığın) tayini

Madde 4.3.4.1’deki metotla hazırlanan malzemeden 400 - 500 g’lık bir numune alınır ve 40 mm’den büyük
daneler, bu boyutun altına düşene kadar kırılıp parçalanır. Hazırlanan numune (105 ± 5) °C sıcaklıktaki
etüvde kurutulur.

4.3.4.2.5 Deney 6 (A) ve 6 (B): dane çapı dağılımının tayini

Madde 4.3.4.1’deki metotla hazırlanan malzemeden, kurutulduktan sonra Çizelge 5’teki en küçük kütleleri
sağlayacak miktarda alınıp (105 ± 5) °C sıcaklıktaki etüvde kurutulur.

Çizelge 5 - Eleme için alınacak malzemenin en az miktarı (çizelgede olmayan elek çapları için gerekli
miktarlar enterpolasyonla bulunabilir)

Malzemenin %10’dan çoğunu oluşturan Elemek için alınacak malzemenin

YG
bölümünün en büyük dane çapı (mm) en küçük kütlesi (kg)
75 50
50 35
40 15

İM A
20 2
12,5 1

R M
10 0,5
6,3 veya 4,75 0,4

Bİ Ö
(2,0 mm, 630 µm, 425 µm, veya 75 µm) 0,2

İ
-N
4.3.4.2.6 Deney 6 (C) ve 6 (D): dane çapı dağılımının tayini (sadece, % 10’undan çoğu 75
µm’lik elekten geçen zeminlere uygulanabilir)
Madde 4.3.4.1’de ki metotla hazırlanan malzemeden aşağıda verilen miktarlarda numune gereklidir:

Deney 6 (C) 100 g

TE .

Deney 6 (D) 100 g

Lİ .Ş

4.3.5 Sıkıştırma ve dayanım deneyleri için numune hazırlanması

A

4.3.5.1 Deney 7 ve 8: Tokmakla yapılan sıkıştırma deneyleri

Madde 4.3.3.3’teki metotla hazırlanan malzemeden, 4,75 mm, 9,5 mm veya 20 mm’lik (elek analizine göre
KA L

seçilen) elekten elendiğinde, sıkıştırma sırasında daneleri parçalanmaya eğilimli olmayan zeminler için 4 kg,
daneleri parçalanmaya eğilimli zeminler için ise yaklaşık 10 kg malzeme verebilecek miktarda numune alınır
YO

(Madde 4.3.6 Not 1). Bu numune 20 mm’lik elekten elendikten sonra, elekte kalan numuneden ayrılıp atılan
iri malzemenin yüzdesi kaydedilir. Zeminin içindeki topaklar, numune 4,75 mm elekten geçirildiğinde elekte
sadece tek tek daneler kalacak biçimde ufalanmalıdır.
TO

4.3.5.2 Deney 9: Titreşimli tokmakla yapılan sıkıştırma deneyi

Madde 4.3.3.3’teki metotla hazırlanan malzemeden 40 mm’lik elekten elendiğinde, sıkıştırma sırasında
daneleri parçalanmaya eğilimli olmayan zeminler için 30 kg, daneleri parçalanmaya eğilimli olan zeminler için
ise yaklaşık 50 kg malzeme verebilecek miktarda numune alınır (Madde 4.3.6 Not 1). Bu numune 40 mm’lik
elekten elendikten sonra elekte kalan ve numuneden ayrılıp atılan iri malzemenin yüzdesi kaydedilir. Zemin
O

içindeki topaklar, numune 4,75 mm’lik elekten geçirildiğinde elekte sadece tek tek daneler kalacak biçimde
ufalanmalıdır.
4.3.6 Notlar
Not 1 - Zemin, kireçtaşı, kumtaşı türünden, tokmağın veya titreşimli tokmağın darbeleriyle çapı küçülebilecek
cinsten yumuşak yapılı daneler içeriyorsa, o numunenin daneleri sıkıştırma sırasında parçalanmaya
eğilimli olarak nitelendirilmeli ve parantez içindeki kütleler kullanılmalıdır.
Not 2 - (105 ± 5) °C sıcaklıklı etüvde kurutulan bazı zeminlerin özellikleri yeniden kazanılamayacak biçimde
değiştiğinden, deneyler için hazırlanacak zemin numunelerinin açıkta kurutulması önerilmiştir.
Bununla birlikte bu değişimin pratikteki etkisi pek çok zemin için önemsizdir. Kıvam limiti
deneylerinde kullanılacak numunelerin 50 °C ve daha yüksek sıcaklıktaki bir etüvde kurutulmamaları
gerekir. Bazı yerinde oluşmuş (rezidüel) zeminler açıkta kurutulmaktan bile etkilendikleri için bunlar,
deneye doğal su muhtevasında tâbi tutulmalıdır. Açıkta kurutulacak numuneler, lâboratuvarda
tepsilere serili durumda bırakılarak 3-4 günde kurutulabilir. İçinde iri daneler bulunmayan bazı kil ve
siltler, belirli deneyler için açıkta kurutulmak yerine doğal su muhtevalarında deneye tâbi tutulabilirler.
9

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-1/Revizyon

Not 3 - Az miktarda kohezyonlu malzeme içeren daneli zeminlerde, gerekli numune miktarını elde etmek için
malzemenin 425 µm’lik elekten yıkanarak elenmesi gerekebilir. Yıkayarak eleme işlemi
uygulandığında, elekten geçen malzeme ve su bir kap içinde toplanıp bekletilmelidir. Üstteki su,
oldukça berrak bir duruma geldiğinde, bulandırılmadan dökülmeli ve kabın dibinde kalan malzeme
havada kurutulmalıdır.

Not 4 - 425 µm’lik elekten geçen yüzde tayini açıkta kurutulmuş zemin üzerinde yapıldığından, elde edilen
değerin yaklaşık olduğunu unutmamak gerekir.

4.4 Birimler
Bu standard serisinde SI birimleri kullanılmaktadır. Kullanılan birimler yerine, çevirme katsayıları kullanılarak,
diğer birimler de kullanılabilir.

YG
4.5 Rapor hazırlanması
Bu standardda, deney esnasında ve rapor yazımında kullanılacak çeşitli formlar önerilmiştir. Formlar, gerekli
bilgilerin bulunması şartıyla verilenlerden farklı biçimlerde tanzim edilebilir. Deney raporu, formlarda istenilen
bilgilere ilâveten TS EN ISO/IEC 17025’te verilen bilgileri de ihtiva edecek şekilde düzenlenebilir.

İM A
4.6 Deneyde kullanılan suyun özellikleri

R M
Deneyler için TS EN ISO 3696’da belirtilen Sınıf 3 olarak adlandırılan su kullanılmalıdır. Ancak, Sınıf 3 suyun
pH değeri ile elektriksel iletkenliği şartının sağlanması yeterlidir.

4.7 Zeminlerin sınıflandırılması Bİ Ö

İ
-N
Standardın bu bölümünde belirtilen deney sonuçlarına göre zemin sınıflaması TS 1500’e göre yapılmalıdır.

5 Deneyler
5.1 Zemin sınıflandırma deneyleri
TE .
Lİ .Ş

5.1.1 Deney 1: Su muhtevasının tayini

A

5.1.1.1 Deney 1 (A): Etüvde kurutma metodu

5.1.1.1.1 Genel
KA L

Bu deney, zemindeki su miktarının tayin edilmesi ve bunun zeminin kuru kütlesinin yüzdesi olarak
YO

gösterilmesini kapsar.

5.1.1.1.2 Cihazlar
Etüv, sürekli olarak (105 ± 5) °C sıcaklık sağlayabilen.
TO

Ayrıca zemin türüne göre aşağıdaki cihazlar gereklidir:

5.1.1.1.2.1 İnce daneli zeminler için

O

Kap, hava geçirmez, yaklaşık 50 mm çapında ve 25 mm yüksekliğinde cam veya paslanmaz metal bir kutu,
Terazi, 0,01 g doğrulukla tartma yapabilen,
Desikatör, içerisinde bir miktar nem çekici madde (susuz silika jeli) bulunan.

5.1.1.1.2.2 Orta daneli zeminler için

Kap, paslanmaz, hava geçirmez,
Terazi, 0,1 g doğrulukla tartma yapabilen,
Bakkal küreği

5.1.1.1.2.3 İri daneli zeminler için

Kap, paslanmaz,
Terazi, 1 g doğrulukla tartma yapabilen,
Bakkal küreği

5.1.1.1.3 Deneyin yapılışı

10

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-1/Revizyon

5.1.1.1.3.1 İnce daneli zeminler için

5.1.1.1.3.1.1 Temizlenip kurutulmuş kap ve kapağı 0,01 g doğrulukla tartılır (M1). En az 30 g zemin
numunesi ufalanır, kabın içine gevşek olarak doldurulur ve kapak kapatılır. Kap, içindeki numuneler ile
birlikte tartılır (M2).

5.1.1.1.3.1.2 Kapağı açılan kap, kapağı ve içindeki numune ile birlikte etüve konarak (105 ± 5) °C’ta
kurutulur (Madde 5.1.1.1.6 Not 1). Gerekli kurutma süresi zeminin türüne ve numune miktarına bağlı olarak
değişir. 4 saat ara ile Madde 5.1.1.1.3.1.3 ve Madde 5.1.1.1.3.1.4’te belirtilen metotla elde edilen oda
sıcaklığına kadar soğutulmuş numune kütlesindeki değişim, numunenin başlangıç kütlesinin % 0,1’ini
aşmıyorsa, numune değişmez kütleye erişmiş sayılır (Madde 5.1.1.1.6 Not 2). Numune etüvde bulunduğu
sürece, kapak kapatılmamalıdır.

YG
5.1.1.1.3.1.3 Numune kuruduktan sonra kap, içindeki numunelerle birlikte kapağı kapatılmadan oda
sıcaklığına kadar soğumak üzere desikatöre konur veya kapağı kapatılarak uygun yerde soğumaya bırakılır.

5.1.1.1.3.1.4 Kapağı kapatılan kap, içindeki numunelerle birlikte 0,01 g doğrulukla tartılır (M3).

İM A
5.1.1.1.3.2 Orta daneli zeminler için

R M
5.1.1.1.3.2.1 Temizlenip kurutulmuş kap ve kapağı 0,1 g doğrulukla tartılır (M1). En az 300 g zemin

Bİ Ö
numunesi ufalanır, kabın içine gevşek olarak konur ve kapak kapatılır. Kap, içindeki numune ile birlikte
yeniden 0,1 g doğrulukla tartılır (M2).

İ
-N
5.1.1.1.3.2.2 Kapağı açılan kap, kapağı ve içindeki numuneler birlikte etüve konarak (105 ± 5) °C’ta
kurutulur (Madde 5.1.1.1.6 Not 1). Gerekli kurutma süresi zeminin türüne ve numune miktarına bağlı olarak
değişir (Madde 5.1.1.1.6 Not 2). Numune etüvde bulunduğu sürece, kapak kapatılmamalıdır.
TE .

5.1.1.1.3.2.3 Numune kuruduktan sonra kapak kapatılır ve numune oda sıcaklığına kadar soğumaya
Lİ .Ş

bırakılır.

5.1.1.1.3.2.4 Kap, kapağı ve içindeki numunelerle birlikte 0,1 g doğrulukla tartılır (M3).
A

5.1.1.1.3.3 İri daneli zeminler için

KA L

5.1.1.1.3.3.1 Temizlenip kurutulmuş kap ve kapağı 1 g doğrulukla tartılır (M1). En az 3 kg zemin numunesi
YO

ufalanır, kabın içine gevşek olarak konur. Kap, içindeki numunelerle birlikte yeniden 1 g doğrulukla tartılır
(M2).

5.1.1.1.3.3.2 Kap içindeki numunelerle birlikte etüve konarak (105 ± 5) °C’ta kurutulur (Madde 5.1.1.1.6 Not
1). Gerekli kurutma süresi, zeminin türüne ve numune miktarına bağlı olarak değişir (Madde 5.1.1.1.6 Not 2).
TO

5.1.1.1.3.3.3 Numune kuruduktan sonra, numune oda sıcaklığına kadar soğumaya bırakılır.
5.1.1.1.3.3.4 Kap, içindeki numuneyle birlikte 1 g doğrulukla tartılır (M3).
O

5.1.1.1.4 Hesaplama
Zeminin su muhtevası (w) kuru zemin kütlesinin yüzdesi olarak aşağıdaki eşitlikten hesaplanır:

M 2 − M3
w= *100 (%)
M3 − M1

Burada;
M1 Kabın kütlesi (g),
M2 Kap + doğal numune kütlesi (g),
M3 Kap + kuru numune kütlesi (g)
dir.

5.1.1.1.5 Sonuçların gösterilmesi

Su muhtevası (w) değerleri % olarak en yakın 0,1 hanesine yuvarlatılarak verilir (Madde 5.1.1.1.6 Not 1).
Sonuçların elde edilmesinde kullanılan metot belirtilmelidir.

11

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-1/Revizyon

5.1.1.1.6 Notlar
Not 1 - Bazı zeminler, ısıtıldığında kristal suyunu kaybeden jips içerirler. Bu deneyde verilen metotla ölçülen
su muhtevası değerleri, her % 1 jips miktarı başına yaklaşık olarak % 0,2 miktarında eklenmiş olur.
Zemin içinde jips bulunduğundan kuşkulanılıyorsa, numune, 80 oC’u aşmayan bir sıcaklıkta ve
gerekirse daha uzun bir süre etüvde tutulmalı, bu durum raporda belirtilmelidir.

Not 2 - Pek çok zemin için 24 saatlik kurutma süresi uygun ve yeterlidir. Ancak, belirli tip zeminler ve çok
ıslak veya miktarca çok olan numuneler, daha uzun sürede kururlar. Kuruma süresi ayrıca, etüvde
bulunan toplam malzeme miktarına da bağlıdır.

Not 3 - Desikatör içerisine konulacak nem çekici maddenin (susuz silika jeli) renkli olması tavsiye edilir
çünkü kullanım süresi dolan bu madde, renk değişikliğine uğradığından, değiştirimle zamanı kolayca
anlaşılabilir.

YG
Not 4 - Su muhtevasının tayininde Çizelge 6’da verilen form kullanılabilir.

Çizelge 6 - Su muhtevası deneyi formu

İM A
Lâboratuvar no Örselenmiş ise, elek no

R M
Numuneyi gönderen Numune kabul tarihi
Ait olduğu proje Deney başlangıç tarihi
Kuyu / sondaj no
Bİ Ö Deney bitiş tarihi

İ
-N
Numune no Deneyi yapan
Numune tipi Kontrol Eden
Deney metodu Etüv/Mikrodalga
TE .

Numune no
Lİ .Ş

Kap no
A

Yaş numune + kap kütlesi (M2), g

Kuru numune + kap kütlesi (M3), g
KA L

Kap kütlesi (M1), g

YO

Kuru numune kütlesi (MK= M3 -M1), g

Su kütlesi (MW= M2 - M3), g
Su muhtevası (w=100Mw/MK), %
TO

5.1.1.2 Deney 1 (B): Mikrodalga fırınında kurutma metodu

5.1.1.2.1 Genel
O

Bu deney, ince ve orta daneli zemindeki su miktarının tayin edilmesi ve bunun zeminin kuru kütlesinin
yüzdesi olarak gösterilmesini kapsar.

5.1.1.2.2 Cihazlar
Mikrodalga fırın, en az 700 W gücünde ve güç ayarı yapılabilen, tercihan havaya açılan çıkışı bulunan,
Isıl yalıtımlı eldiven veya kıskaç, numuneyi tutma ve taşıma amaçlı,
Kuruyan numunede biriken ısıyı dengeleyecek bir cisim, ıslak tuğla, ateş almayan tip yağla dolu cam
beher gibi,
Numuneyi karıştırıp bölmek için spatül ve cam çubuk.

Ayrıca, zemin türüne göre aşağıdaki cihazlar gereklidir:

5.1.1.2.2.1 İnce daneli zeminler için

En büyük dane çapı 4,75 mm olan bu grupta numune kütlesi (100 - 200) g olmalıdır.

12

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-1/Revizyon

Kap, 5 cm çapında, 2,5 cm yüksekliğinde ısıya dayanıklı cam veya benzeri metalik olmayan, ısıl şoka
dayanıklı kapaklı kutular bu amaçla kullanılabilirler,
Terazi, 0,01 g doğrulukla tartma yapabilen,
Desikatör, içerisinde bir miktar susuz silika jel bulunan.

5.1.1.2.2.2 Orta daneli zeminler için

En büyük dane çapı 9,5 mm olan bu grupta numune kütlesi (300 - 500) g olmalıdır.

Kap, ısıya dayanıklı cam veya benzeri, metalik olmayan, ısıl şoka dayanıklı, ısıtıldığında hacim değişimi
göstermeyen en fazla 500 g kapasiteli kutular,
Terazi, 0,1 g doğrulukla tartma yapabilen,
Bakkal küreği.

YG
5.1.1.2.3 Deneyin yapılışı

5.1.1.2.3.1 İnce daneli zeminler için

İM A
5.1.1.2.3.1.1 Kullanılacak kap iyice temizlenir, kurutulur ve 0,01 g doğrulukla tartılır (M1).

R M
5.1.1.2.3.1.2 Numune el değdirmeden ufalanır, kabın içine gevşek olarak konur ve kapağı kapatılır. Kap,
içindeki numuneler birlikte tartılır (M2).

Bİ Ö
5.1.1.2.3.1.3 Kapağı açılan kap, kapağı ve içindeki numune ve ısı dengeleyici cisim ile birlikte mikrodalga

İ
fırına konarak yüksek güç ayarında 3 dakika süreyle kurutulur (Madde 5.1.1.2.6 Not 1). Gerekli kurutma
-N
süresi zeminin türüne ve numune miktarına bağlı olarak değişir. Bu süre lâboratuvar koşulları ve mikrodalga
fırının özelliklerine göre değişeceğinden numunelerin aşırı ısıtılmasına meydan verilmeyecek şekilde
ayarlanmalıdır.
TE .

5.1.1.2.3.1.4 Numune kuruduktan sonra kap, içindeki numunelerle birlikte kapağı kapatılmadan oda
Lİ .Ş

sıcaklığına kadar soğumak üzere desikatöre konur veya kapağı kapatılarak, soğumaya bırakılır.

5.1.1.2.4.1.5 Soğuyan ve kapağı kapatılan kap, içindeki numunelerle birlikte 0,01 g doğrulukla tartılır (M3).
A

5.1.1.2.3.2 Orta daneli zeminler için

KA L

5.1.1.2.3.2.1 Kap temizlenir, kurutulur ve 0,1 g doğrulukla tartılır (M1). En az 300 g zemin numunesi
YO

ufalanır, kabın içine gevşek olarak konur ve kapak kapatılır. Kap, içindeki numunelerle birlikte 0,1 g
doğrulukla tartılır (M2).

5.1.1.2.3.2.2 Kapağı açılan kap, kapağı ve içindeki numune ve ısı dengeleyici cisim ile birlikte mikrodalga
TO

fırına konarak yüksek güç ayarında 3 dakika süreyle kurutulur (Madde 5.1.1.2.6 Not 1). Gerekli kurutma
süresi zeminin türüne ve numune miktarına bağlı olarak değişir. Bu süre lâboratuvar koşulları ve mikrodalga
fırının özelliklerine göre değişeceğinden numunelerin aşırı ısıtılmasına meydan verilmeyecek şekilde
ayarlanmalıdır.
O

5.1.1.2.3.2.3 Numune kuruduktan sonra kapak kapatılır ve numune oda sıcaklığına kadar soğumaya
bırakılır.
5.1.1.2.3.2.4 Kap, kapağı ve içindeki numunelerle birlikte 0,1 g doğrulukla tartılır (M3).
5.1.1.2.4 Hesaplama
Zeminin su muhtevası (w) kuru zemin kütlesinin yüzdesi olarak aşağıdaki eşitlikten hesaplanır:
M 2 − M3
w= *100 (%)
M3 − M1

Burada;
M1 Kap darası (g),
M2 Kap + doğal numune kütlesi (g),
M3 Kap + kuru numune kütlesi (g)
dir.

13

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-1/Revizyon

5.1.1.2.5 Sonuçların gösterilmesi

Su muhtevası (w) değerleri % olarak en yakın 0,1 hanesine yuvarlatılarak verilir (Madde 5.1.1.2.6 Not 1).
Sonuçların elde edilmesinde mikrodalga metodunun kullanıldığı belirtilmelidir. Ayrıca numunenin birden fazla
türde zeminden oluşması hâlinde, kurutma süresi ve kaç kez tekrarlandığı raporda verilmelidir.

5.1.1.2.6 Notlar

Not 1 - Bazı zeminler ısıtıldığında kristal suyunu kaybeden jips içerirler. Bu deneyde verilen metotla ölçülen
su muhtevası değerleri, her % 1 jips miktarı başına yaklaşık olarak % 0,2 miktarında eklenmiş olur.
Zemin içinde jips bulunduğundan kuşkulanılıyorsa, numune, 80 oC’u aşmayan bir sıcaklıkta ve
gerekirse daha uzun bir süre etüvde tutulmalı, bu durum raporda belirtilmelidir.

Not 2 - Pek çok zemin için 3 dakikalık kurutma süresi genellikle yeterli olmakla beraber belirli tip zeminler ve

YG
çok ıslak veya miktarca çok olan numuneler, daha uzun sürede kururlar. Kuruma süresi ayrıca,
toplam malzeme miktarına da bağlıdır.

5.1.2 Deney 2: Likit limitin tayini

İM A
5.1.2.1 Deney 2(A): Koni düşürme (penetrasyon) ile likit limitin tayini (referans metot)

R M
5.1.2.1.1 Genel
Bu yöntem, havada kurutulmuş zeminin likit limitinin tayini ile ilgili olup, doğal su muhtevasındaki zeminlere
de uygulanabilir.
Bİ Ö
İ
-N
5.1.2.1.2 Cihazlar
Elek ve tavası, 425 µm göz açıklıklı elek,
Cam plâka, kalınlığı en az 9 mm, 450 mm x 450 mm boyutlarında olan,
Palet bıçağı, iki adet B tipi,
TE .

Penetrometre, Şekil 4’te verilen tip uygundur

Lİ .Ş

Koni, paslanmaz çelik veya duralüminden, yüksekliği 35 mm, yüzeyi cilalı, tepe açısı (30 + 1)o olan (koninin
üst şaft ve mikrometre ile kütlesi 80,00 g + 0,05 g olacak ve sivri uç aşındığında yenisi takılacaktır), (Madde
5.1.2.1.6 Not 1).
A

Metal kap, düz tabanlı 55 mm çaplı ve 40 mm derinlikte olan,

Porselen pota, 150 mm çaplı olan,
Yıkama şişesi, damıtık suyla dolu olan,
KA L

Desikatör
YO

Çelik cetvel

Ayrıca, su muhtevası tayini için Deney 1’de belirtilen cihazlar.

TO
O

14

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-1/Revizyon

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .

Açıklamalar
Lİ .Ş

1 Mikrometre
2 Koni (30 ± 1)°
H ≅ 550 mm
A

Zemin numunesinin çapı 55 mm yüksekliği 40 mm olmalıdır

Şekil 4 - Likit limit tayininde kullanılan koni düşürme cihazı

KA L
YO

5.1.2.1.3 Deneyin yapılışı

5.1.2.1.3.1 Örselenmiş numunelerin deneye hazırlanması metoduna (Madde 3.3) uygun olarak 425 µm’lik
elekten geçirilen 200 g kadar numune alınır ve 425 µm’lik elekten geçen kısım yüzdesi kaydedilir. Numune
TO

cam plâkanın üstüne veya porselen potaya konur; damıtık su katılarak, homojen bir hamur durumuna gelene
kadar, palet bıçağıyla iyice karıştırılır. Sonra bu karışım, suyun, numunenin her yanına yayılmasını sağlamak
amacıyla, hava geçirmez bir kap içerisinde 24 saat süreyle desikatörde oda sıcaklığında bekletilir. Başlangıç
su muhtevasının likit limitten düşük olması gerekir.
O

5.1.2.1.3.2 Numune ertesi gün desikatörden alınarak en az 10 dakika süre ile tekrar karıştırılır. Bazı ağır
killerde yoğurma 40 dakikaya çıkabilir.

5.1.2.1.3.3 Hazırlanan numune metal deney kabına sıkıca yerleştirildikten sonra yüzeyi çelik cetvelle
tesviye edilir ve penetrometre tabanına konulur.
5.1.2.1.3.4 Koni, zeminin yüzeyini belirsizce çizecek seviyeye indirilir ve komparatör saatinin sıfır okuması
alınır. Sonra düğmeye 5 ± 1 saniye süre ile basılır. Süre sonunda son mikrometre okuması yapılır. İki okuma
arasındaki fark koni penetrasyonudur.
5.1.2.1.3.5 Koni kaldırılıp dikkatle temizlenir. Kaba biraz daha çamur eklenerek yüzeyi yine düzlendikten
sonra Madde 5.1.2.1.3.4’teki işlem tekrarlanır. Bu ikinci penetrasyon değerinin, ilk değerden farkı 0,5 mm ile
1 mm arasında çıkarsa, bir üçüncü deney yapılır. Değerlerdeki farklılık 1 mm dolayında kalırsa 10 g kadar bir
su muhtevası numunesi koni deliği civarından alınır ve su muhtevası ölçülür. Bu su muhtevasına karşılık üç
penetrasyon değerinin ortalaması kaydedilir. Fark 1 mm’den fazla ise numune kap dışına alınarak, tekrar
karıştırıldıktan sonra deney bu su muhtevası için tekrarlanır.
15

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-1/Revizyon

5.1.2.1.3.6 Madde 5.1.2.1.3.3, Madde 5.1.2.1.3.4 ve Madde 5.1.2.1.3.5’te anlatılan işlemler numuneye su
eklenerek en az üç kez ve değişik su muhtevalarında yapılır. Bu su muhtevaları penetrasyon değerlerinin 15
mm ile 25 mm arasında değişeceği biçimde ayarlanmalıdır. Kural olarak deney, kurudan ıslak karışıma doğru
yürütülür ve koni ile deney kabı her denemeden sonra temizlenir.

5.1.2.1.4 Hesaplama
Su muhtevası ve koni penetrasyonu değerleri bir koordinat eksenine, her deneme için su muhtevası yüzde
olarak yatay eksene, penetrasyon değeri de düşey eksene işaretlenir. Noktalardan geçirilecek en uygun
doğrudan akış eğrisi elde edilir.

5.1.2.1.5 Sonuçların gösterilmesi

20 mm penetrasyona karşılık olan su muhtevası, zeminin likit limiti olarak tayin edilir ve % olarak en yakın
0,1 hanesine yuvarlatılarak verilir. Deneyde penetrometre kullanıldığı, 425 µm’lik elekten geçen malzeme

YG
yüzdesi, ayrıca zeminin rutubet durumu (doğal, havada kurutulmuş, bilinmiyor) kaydedilmelidir.

5.1.2.1.6 Notlar

İM A
Not 1 - Koni, (1,75 ± 0,10) mm plâkaya delinen (1,50 ± 0,05) mm çaplı deliğe takıldığında altta gezdirilen
parmak ucuna değmiyorsa aşınmanın kabul edilemez dereceye ulaştığına karar verilir.

R M
Not 2 - Zeminin hemen hemen tamamı 425 µm’lik elekten geçtiğinin görüldüğü durumlarda deney doğal su
muhtevasında yapılabilir. Varsa iri daneler karıştırma sırasında elle ayıklanmalıdır. Bazı, yerinde
Bİ Ö
oluşmuş zeminlerde likit limitin havada kurutulmuş değeri farklı çıktığında deney doğal su

İ
muhtevasında yapılmalıdır.
-N
Not 3 - Koni düşürme deneyinde Çizelge 7’de verilen deney formu kullanılabilir.
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

16

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-1/Revizyon

Çizelge 7 - Koni düşürme deneyi formu

425 µm’lik elekte kalan numune

Lâboratuvar no
yüzdesi, %
Numuneyi gönderen Numune kabul tarihi
Ait olduğu proje Deney başlangıç tarihi
Kuyu / sondaj no Deney bitiş tarihi
Numune no Deneyi yapan
Numune tipi Kontrol eden
Zemin su ile karıştırıldıktan
sonra bekletilen zaman (saat)

YG
Kurutma şekli Tabii/odada

1 2 3 4 5 6
Koni derinliği, mm

İM A
Kap no

R M
Yaş numune + kap, g
Kuru numune + kap, g
Su miktarı, g
Kap, g Bİ Ö
İ
-N
Kuru numune, g
Su muhtevası, %
Likit limit, %
TE .
Lİ .Ş

8
A
Koni batma derinliği, mm

6
KA L
YO

2
TO

0 2 4 6 8 1 0 1 2

Su muhtevası, %
O

17

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-1/Revizyon

5.1.2.2 Deney 2 (B): Likit limitin çarpmalı cihazla tayini (yarı logaritmik grafik kullanılarak)

5.1.2.2.1 Genel
Bu deney, açıkta kurutulmuş zeminin likit limitinin bulunması ile ilgili olup, doğal durumlarındaki numunelere
de uygulanabilir (Madde 5.1.2.2.7 Not 1).

5.1.2.2.2 Cihazlar
Elek ve tavası, 425 µm göz açılıklı elek,
Cam bir plâka, kalınlığı en az 9 mm, kenar uzunluğu en az 45 cm olan, kare biçiminde düz yüzeyli,
Palet bıçağı, B türü iki adet,
Likit limit cihazı, önemli ayrıntıları Şekil 5’te gösterilen (Madde 5.1.2.2.7 Not 2),
Oluk açma bıçağı ile düşme yüksekliği ölçeği, önemli ayrıntıları Şekil 6’da gösterilen,
Porselen bir pota, 150 mm çaplı olan,

YG
Nemli bez
Plâstik piset, damıtık su dolu,
Kap, 200 g - 250 g yaş zemini içine alabilecek büyüklükte, paslanmaz, hava geçirmez.

İM A
Ayrıca, su muhtevasının tayini için Deney 1’de belirtilen cihazlar.

R M
5.1.2.2.3 Cihazın ayarlanması

Bİ Ö
5.1.2.2.3.1 Likit limit cihazının, her deneyden önce temiz, kuru ve iyi çalışır durumda olup olmadığı
denetlenmeli, pirinç kabın serbestçe düşebilmesine ve menteşede yan oynamaların gereğinden çok

İ
olmamasına özen gösterilmelidir. Oluk açma bıçağı da temiz ve kuru olmalı, zorunlu boyutları Şekil 6’da
-N
verilenleri sağlamalıdır (Madde 5.1.2.2.7 Not 3).

5.1.2.2.3.2 Deney sırasında likit limit cihazı kabının kaldırılacağı yükseklik, kap, en yüksek durumuna
getirildiği zaman, 1 cm kalınlığındaki mastar ölçeğin kap ile taban arasından kılı kılına geçebileceği biçimde
TE .

ayarlanmalıdır.
Lİ .Ş

5.1.2.2.4 Deneyin yapılışı

Deneyde kullanılacak numunenin başlangıç su muhtevasının likit limitten düşük olması gerekir.
A

5.1.2.2.4.1 Örselenmiş numunelerin deneye hazırlanması metoduna (Madde 3.3) uygun olarak 425 µm’lik
elekten geçirilen yaklaşık 200 g numune alınır. 425 µm’lik elekten geçen miktar toplam zemin numunesine
KA L

bölünür 425 µm’lik elekten geçen yüzde bulunur. Numune cam plâkanın üstüne veya porselen potaya konur;
YO

damıtık su katılarak, homojen bir hamur durumuna gelene kadar, palet bıçağıyla iyice karıştırılır. Sonra bu
karışım, suyun numunenin her yanına yayılmasını sağlamak amacıyla, hava geçirmez bir kap içerisinde 24
saat süreyle oda sıcaklığında desikatörde bekletilir. Başlangıç su muhtevasının likit limitten düşük olması
gerekir.
TO

5.1.2.2.4.2 Numune kaptan çıkarılır ve en az 10 dakika süreyle yeniden karıştırılır. Bazı zeminlerde
güvenilir sonuçlar alınabilmesi için deneye başlamadan önce numunenin 40 dakikaya kadar uzayabilen bir
süre boyunca sürekli olarak karıştırılması gerekebilir. Elde edilen zemin-su karışımından bir miktar alınarak
O

likit limit cihazının kabı içine konur (bu sırada kap tabana oturur konumda olmalıdır), yüzeyi tabana paralel
olarak düzlenir ve oluk açma bıçağı, menteşenin ortasından geçen çap boyunca kap içinde hareket
ettirilerek, numune ikiye bölünür. Bıçağın hareketi sırasında bıçak, kap yüzeyine dik tutulmalı, bıçağın keskin
ucu hareket yönüne bakmalıdır. Böylece numunenin ortasında ‘V’ kesitli bir oluk açılmış olur. Krank kolu
saniyede 2 devirlik bir hızla çevrilerek, iki yanda kalan zemin, oluğun dip kısmında 13 mm boyunca birbirine
değene kadar, kap kaldırılıp düşürülür. Değmenin sağlandığı kesimin uzunluğu, oluk açma bıçağının ucuyla
veya bir cetvelle ölçülür. Oluktaki bu kapanmayı sağlayan düşüş sayısı kaydedilir. Bazı zeminlerde oluk,
zemindeki akma yoluyla kapanacağına, zeminin kap yüzeyi boyunca kayması yoluyla kapanma
eğilimindedir. Bu gibi durumlarda, elde edilen sonuca güvenilmemeli ve zeminde akma görülene kadar
deney tekrarlanmalıdır. Birkaç kez su eklenmesine karşın yine kayma oluyorsa, deneyin bu zeminde
uygulanamadığı sonucuna varılır ve deney raporunda likit limitin ölçülemediği belirtilir.

5.1.2.2.4.3 Oluğun kapanmış olan kesiminin çevresinden, palet bıçağıyla alınan yaklaşık 30 g numune, (10
g’dan daha az olmamalıdır) deney kabına konur ve Deney 1’deki metotla su muhtevası ölçülür.

18

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-1/Revizyon

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş

Harf Gösterimi A B C E F G H J K L
A

Ölçü (mm) 54 ± 0,5 2 ± 0,25 27 ± 0,5 56 ± 2 32 10 16 60 ± 1 50 ± 2 150 ± 2

Harf Gösterimi M N P R T U V W Z
KA L

Ölçü (mm) 125 ± 3 24 28 24 45 47 ± 1 3,8 13 6,5

YO

Açıklamalar
1 Küresel yarıçap
2 Sert lâstik taban
TO

3 Paslanmaz çelik veya pirinç pim

4 Yumuşak lâstik ayak
O

Not - Zorunlu boyutların altı çizilmiştir, mecburî işlevlerini yerine getirebilen başka bir cihaz da kullanılabilir

Şekil 5 - Likit limitin tayin edilmesinde kullanılan çarpmalı cihaz

19

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-1/Revizyon

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
Harf Gösterimi A B C D E F
Ölçü (mm) 2 ± 0,15 11 ± 0,25 40 ± 0,5 8 ± 0,1 50 ± 0,5 1,6 ilâ 2,0
TE .

Harf Gösterimi G H J K L N
Lİ .Ş

Ölçü (mm) > 10 13 60 10 ± 0,1 45° ilâ 60° 20

A

Açıklamalar
1 Yarıçap
2 Kesit
KA L

Not - Zorunlu boyutların altı çizilmiştir, mecburî işlevlerini yerine getirebilen başka bir cihaz da kullanılabilir
YO

Şekil 6 - Pirinç veya paslanmaz çelikten imal edilmiş oluk açma bıçağı ve düşme yüksekliği ölçeği
TO
O

20

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-1/Revizyon

5.1.2.2.4.4 Aynı numune kullanılarak ve su muhtevası gittikçe arttırılarak Madde 5.1.2.2.4.2 ve Madde
5.1.2.2.4.3’teki işlemler, toplam olarak en az beş defa uygulanır. Başlangıçta seçilen su ve deney sırasında
eklenen su miktarları, elde edilen düşüş sayılarının 10 ile 50 arasında eşit aralıklarla dağılması sağlanacak
biçimde ayarlanmalıdır. Deney, numunenin su muhtevası artırılarak yürütülmelidir. Numunenin, su eklemek
amacıyla likit limit kabından her çıkarılışında, kap ve oluk açma bıçağı yıkanıp kurutulmalıdır.

5.1.2.2.4.5 Yukarıda anlatılan işlemler sırasında, çabuk kurumayı önlemek amacıyla cam plâka üzerindeki
veya porselen pota içindeki numune nemli bir bezle örtülmelidir.

5.1.2.2.5 Hesaplamalar
Her denemede elde edilen su muhtevasına karşı düşüş sayısı, yarı logaritmik bir grafik kâğıdı üzerine
işaretlenir (Çizelge 8). Bu işlem için su muhtevası değerleri aritmetik düşey eksende, düşüş sayısı ise
logaritmik olarak yatay eksene işaretlenmelidir. Elde edilen noktalardan geçen en iyi doğru çizilir. Elde edilen

YG
‘akış doğrusu’ üzerinde 25 düşüş karşısındaki su muhtevası zeminin likit limitini verir.

5.1.2.2.6 Sonuçların gösterilmesi

Zeminin likit limiti (wL) % olarak en yakın 0,1 hanesine yuvarlatılarak verilir. Toplam malzemenin 425 µm’lik

İM A
elekten geçen yüzdesi kaydedilir. Ayrıca, numunenin deneyden önceki durumu, numunenin, ‘doğal’, ‘odada
kurutulmuş’ veya ‘kurutma metodu bilinmiyor’ biçiminde kaydedilmelidir. Deneyde uygulanan metodun da

R M
belirtilmesi gerekir.

5.1.2.2.7 Notlar
Bİ Ö
İ
Not 1 - Numunelerin doğal durumlarında deneye tâbi tutulması: Zeminin içinde iri daneler bulunmadığı ve
-N
numunenin tamamı 425 µm göz açıklıklı elekten geçtiği durumlarda, bu deneyin, Madde 3.3’teki gibi
bir hazırlama işlemi uygulanmadan yapılması çoğu kez daha uygun olur. Zeminler doğal
durumlarında deneye tâbi tutuldukları zaman elde edilen sonuçlar, açıkta kurutuldukları zaman
alınan sonuçlarından genellikle farklı olur. Zemin doğal durumda deneye tâbi tutulmuşsa, bunun
TE .

deney raporunda belirtilmesi gerekir. Zeminde iri daneler varsa, deneyde numunenin sadece 425
Lİ .Ş

µm’lik elekten geçen bölümü kullanılmalıdır. Bu amaçla, deneye yetecek miktarda malzeme elde
edilene kadar, yaş numune ovularak elekten geçirilir.
A

Not 2 - Cihaz tabanının sahip olması gerekli özellikleri: Likit limit cihazının tabanı, kalınlığı 13 mm, boyu 150
mm, eni 125 mm olan 4 adet vulkanize kauçuk tabakanın üst üste yapıştırılmasıyla oluşturulmalı
veya dinamik özellikleri bakımından buna eşdeğer bir malzemeden yapılmış olmalıdır. Çapı yaklaşık
KA L

6,5 mm olan çelik bir bilye, gerekli uygun özelliklerde olan bir taban üzerine 25 cm’lik bir yükseklikten
YO

bırakıldığında, en az 18 cm’lik bir yüksekliğe kadar sekmelidir. Tabanın tamamı sert kauçuktan
başka bir malzemeden yapılmışsa, deney masasının etkisini gidermek amacıyla, 13 mm çapında,
yarım küre biçiminde dört lâstik ayağı bulunmalıdır. Tabanın yüzeyi pürüzsüz olmalıdır.

Not 3 - Oluk açma bıçağı, uç genişliği 3 mm olacak kadar aşındığı zaman, bu genişlik yeniden 2 mm
TO

genişliğe getirilmeden kullanılmamalıdır. Bıçak boyutlarını denetlemekte kullanılabilecek standart bir

şablon ölçeğinin bulundurulması yararlı olur.

Not 4 - Likit limitin çarpmalı cihaz ile tayin edilmesi deneyinde Çizelge 8’de verilen deney formu kullanılabilir.
O

21

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-1/Revizyon

Çizelge 8 - Likit limit, plâstik limit ve büzülme deneylerinde kullanılabilecek form

Lâb. no Kurutma şekli Tabii/odada

Gönderen Numune kabul tarihi
Ait olduğu proje Deney başlangıç tarihi
Kuyu/sondaj no Deney bitiş tarihi
Numune no Deneyi yapan
Kontrol eden
Beş Nokta Tek Nokta
1 2 3 4 5 1 2
Kap No
Darbe Adedi

YG
LİKİT LİMİT

Yaş numune + kap, g

Kuru numune + kap, g
Su miktarı, g

İM A
Kap, g
Kuru numune, g

R M
Su muhtevası, %
Likit limit, %

Kap No
1

Bİ Ö 2 3

İ
-N
PLÂSTİK LİMİT

Yaş numune + kap, g

Kuru numune + kap, g
Su miktarı, g
Kap, g
TE .

Kuru numune, g
Lİ .Ş

Su muhtevası, %
Hacimsel Tek eksenli
A

Kap No Kap No L0
BÜZÜLME LİMİTİ

Yaş numune + kap, g Cıva + kap, g L

Kuru numune + kap, g Kap, g
KA L

Su miktarı, g Cıva, g
YO

3
Kap, g Malzeme hacmi, V, cm
3
Kuru numune, M0, g Kap hacmi, Vo, cm
Su muhtevası, Wn, % Büzülme limiti, RL=Wn-(Vo-V)ρw/M0, %
TO
O

Likit limit, % Büzülme limiti, %

Plâstik limit, % Tek eksenli büzülme, %
Plâstisite indisi, %

22

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-1/Revizyon

5.1.2.3 Deney 2 (C): Likit limitin çarpmalı cihaz ile tayini (tek nokta yöntemi ile ölçüm)

5.1.2.3.1 Genel
Bu deney, açıkta kurutulmuş zeminin likit limitinin bulunması ile ilgili olup, doğal durumlarındaki numunelere
de uygulanabilir (Madde 5.1.2.2.7 Not 1).

5.1.2.3.2 Cihazlar
Elek ve tavası, 425 µm göz açılıklı elek,
Cam plâka, kalınlığı en az 9 mm, kenar uzunluğu en az 45 cm olan, kare biçiminde düz yüzeyli,
Palet bıçağı, B türü iki adet,
Likit limit cihazı, önemli ayrıntıları Şekil 5’te verilen (Madde 5.1.2.2.7 Not 2)
Oluk açma bıçağı ile bir düşme yüksekliği ölçeği, önemli ayrıntıları Şekil 6’da gösterilen,
Porselen pota, 150 mm çaplı olan,

YG
Nemli bez
Plâstik piset, damıtık su dolu,
Kap, 200 g - 250 g yaş zemini içine alabilecek büyüklükte, paslanmaz, hava geçirmez,

İM A
Ayrıca, su muhtevasının tayini için Deney 1’de belirtilen cihazlar.

R M
5.1.2.3.3 Cihazın ayarlanması

Bİ Ö
5.1.2.3.3.1 Şekil 5’teki likit limit cihazının, her deneyden önce temiz, kuru ve iyi çalışır durumda olup
olmadığı kontrol edilmeli, pirinç kabın serbestçe düşebilmesine ve menteşedeki yanal hareketlerin

İ
gereğinden çok olmamasına özen gösterilmelidir. Oluk açma bıçağı da temiz ve kuru olmalı, zorunlu
-N
boyutları Şekil 6’da gösterilenlere uygun olmalıdır (Madde 5.1.2.2.7 Not 3).

5.1.2.3.3.2 Deney sırasında, limit cihazı kabının kaldırılacağı yükseklik, kap, en yüksek durumuna getirildiği
zaman, 1 cm kalınlığındaki mastar ölçeğin kap ile taban arasından kılı kılına geçebileceği biçimde
TE .

ayarlanmalıdır..
Lİ .Ş

5.1.2.3.4 Deneyin yapılışı

A

5.1.2.3.4.1 Örselenmiş numunelerin deneye hazırlanması metoduna (Madde 3.3) uygun olarak 425 µm’lik
elekten geçirilen 200 g kadar numune alınır. 425 µm’lik elekten geçen miktar toplam zemin numunesine
KA L

bölünür 425 µm’lik elekten geçen yüzde bulunur. Numune cam plâkanın üstüne veya porselen potaya konur;
damıtık su katılarak, pek ve homojen bir hamur durumuna gelene kadar, palet bıçağıyla iyice karıştırılır.
YO

Sonra bu karışım, suyun numunenin her yanına yayılmasını sağlamak amacıyla, hava geçirmez bir kap
içerisinde 24 saat süreyle oda sıcaklığında bekletilir.

5.1.2.3.4.2 Numune kaptan çıkarılır ve en az 10 dakika süreyle yeniden karıştırılır. Bazı zeminlerde
TO

güvenilir sonuçlar alınabilmesi için deneye başlamadan önce numunenin 40 dakikaya kadar uzayabilen bir
süre boyunca sürekli olarak karıştırılması gerekebilir. Bu karıştırma sırasında numune su muhtevasının
ölçüm kabına yerleştirildikten sonra 20 ilâ 30 vuruşta kapanmasını sağlayacak düzeye gelmesini sağlayacak
miktarda su eklenir. Elde edilen zemin-su karışımından bir miktar alınarak likit limit cihazının kabı içine konur
O

(bu sırada kap tabana oturur konumda olmalıdır), yüzeyi tabana paralel olarak düzlenir ve oluk açma bıçağı,
menteşenin ortasından geçen çap boyunca kap içinde hareket ettirilerek, numune ikiye bölünür. Bıçağın
hareketi sırasında bıçak, kap yüzeyine dik tutulmalı, bıçağın keskin ucu hareket yönüne bakmalıdır. Böylece
numunenin ortasında ‘V’ kesitli bir oluk açılmış olur.

5.1.2.3.4.3 Krank kolu saniyede 2 devirlik bir hızla çevrilerek, iki yanda kalan zemin, oluğun dip kısmında 13
mm boyunca birbirine değene kadar, kap kaldırılıp düşürülür. Değmenin sağlandığı kesimin uzunluğu, oluk
açma bıçağının ucuyla veya bir cetvelle ölçülür. Oluktaki bu kapanmayı sağlayan düşüş sayısı kaydedilir.
Düşüş sayısı 20 ilâ 30 arasında ise deney başarı ile tamamlanmış kabul edilir. Bazı zeminlerde oluk,
zemindeki akma yoluyla kapanacağına, zeminin kap yüzeyi boyunca kayması yoluyla kapanma
eğilimindedir. Bu gibi durumlarda, elde edilen sonuca güvenilmemeli ve zeminde akma görülene değin deney
tekrarlanmalıdır. Birkaç kez su eklenmesine karşın yine kayma oluyorsa, deneyin bu zeminde
uygulanamayacağı sonucuna varılır ve deney raporunda likit limitin bu yöntemle ölçülemediği belirtilmelidir.

5.1.2.3.4.4 20 ilâ 30 vuruş sonucunda oluk kapanmamış ise, su muhtevası yeniden ayarlanır ve deney
tekrarlanır.

23

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-1/Revizyon

5.1.2.3.4.5 İlk deneyde 20 ilâ 30 arasındaki herhangi bir vuruş sayısında (N1) oluğun kapanması
sağlanmışsa, oluğun kapanmış olan kesiminin çevresinden, palet bıçağıyla alınan yaklaşık 30 g numune (10
g’dan daha az olmamak şartıyla), deney kabına konur ve Deney 1’deki metotla su muhtevası (w1) ölçülür.

5.1.2.3.4.6 Numune alındıktan sonra kabın içine alınan zemin numunesi kadar karışım eklenir ve tamamı
kabın içinde karıştırılarak numuneye yeniden şekil verilir.

5.1.2.3.4.7 Madde 5.1.2.3.4.2 ve Madde 5.1.2.3.4.4’teki işlem tekrarlanır. Oluğun kapanması için gerekli
vuruş sayısı (N2) Madde 5.1.2.3.4.5’te bulunmuş vuruş sayısına eşit veya ± 2 farklı ise deney başarılı kabul
edilir, Madde 5.1.2.3.4.5’te gösterilen biçimde su muhtevası numunesi alınır ve su muhtevası (w2) ölçülür.

5.1.2.3.4.8 Yukarıda anlatılan işlemler sırasında, çabuk kurumayı önlemek amacıyla cam plâka üzerindeki
veya porselen pota içindeki numune nemli bir bezle örtülmelidir.

YG
5.1.2.3.5 Hesaplamalar
Tek nokta yöntemi ile likit limit (wL) aşağıdaki eşitlikten hesaplanır:

İM A
0,121
 N1 + N2 
 

R M
 w1 + w 2  2 
wL =  
 2  25 
 
 
Bİ Ö
İ
Burada;
-N
N1, N2 Oluğun 20 ilâ 30 vuruş arasında kapanmasını sağlayan birinci ve ikinci deneylerdeki vuruş sayısı,
w1, w2 Birinci ve ikinci deneylerdeki numunelerin su muhtevası değerleri, (%)
dir.
TE .

5.1.2.3.6 Sonuçların gösterilmesi

Lİ .Ş

Zeminin likit limiti (wL) % olarak en yakın 0,1 hanesine yuvarlatılarak verilir. Toplam malzemenin 425 µm’lik
elekten geçen yüzdesi kaydedilir. Ayrıca, numunenin deneyden önceki durumu, numunenin, ‘doğal’, ‘odada
kurutulmuş’ veya ‘kurutma metodu bilinmiyor’ biçiminde kaydedilmelidir. Deneyde uygulanan metodun da
A

belirtilmesi gerekir.

Not - Tek nokta yöntemine göre likit limit deneyinde Çizelge 8’de verilen form kullanılabilir.
KA L
YO

5.1.3 Deney 3: Plâstik limitin tayini ve plâstisite indisinin bulunması

5.1.3.1 Genel
Bu deney, zeminin henüz plâstik kıvamda bulunduğu, en düşük su muhtevasının ölçülmesi ile ilgilidir (Madde
TO

5.1.3.5 Not 1).

5.1.3.2 Cihazlar
Elek ve tavası, 425 µm göz açılıklı elek,
O

Cam plâka, kalınlığı en az 9 mm, bir kenarının uzunluğu en az 450 mm olan, kare biçiminde, düz yüzeyli,
Palet bıçağı, iki adet B tipi,
Metal bir çubuk, 3 mm çapında, yaklaşık olarak 100 mm uzunluğunda
Porselen pota, 150 mm çaplı olan,
Kap, paslanmaz, hava geçirmez,

Ayrıca, su muhtevasının belirlenmesi için Deney 1’de belirtilen cihazlar.

5.1.3.3 Deneyin yapılışı

5.1.3.3.1 Örselenmiş numunelerin deneye hazırlanması metoduna (Madde 3.3) uygun olarak elde edilmiş
ve likit limit deneyi için hazırlanmış olup 425 µm’lik elekten geçen malzemeden yaklaşık 20 g numune alınır.
Zeminin 425 µm elekten geçen kısmınınyüzdesi kaydedilir. Numune homojen bir duruma gelene ve küçük bir
top biçimini alabilecek kadar plâstik olana kadar, cam plâka üzerinde, damıtık su ile iyice karıştırılıp yoğrulur
(Madde 5.1.3.5 Not 2). Böylece hazırlanmış numune yaklaşık olarak iki eşit parçaya bölünür. Bunlara
yeniden top biçimi verildikten sonra bir danesine, Madde 5.1.3.3.2 ve Madde 5.1.3.3.3’teki işlemler uygulanır.

24

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-1/Revizyon

Diğeri ise daha sonra denenmek üzere paslanmaz ve hava geçirmez bir kap içerisine konur.

5.1.3.3.2 Küre halindeki numune, 3 mm çapında silindirik bir çubuk şeklini alana kadar cam plâka ile el
ayası arasında yuvarlanır. Numunenin çapı yaklaşık 3 mm olduğu anda çatlama ve kopma belirmemişse
zemin tekrar topak haline yoğrulur ve yeniden yumrulanır. Çap tam 3 mm’ye indiği anda, yuvarlanan
zeminde çatlayıp dağılmalar görülene değin bu işlem sürdürülür (Şekil 7). Çapın doğru olarak
belirlenmesinde karşılaştırma ölçeği olarak bir metal çubuk kullanılır.

5.1.3.3.3 Numunenin dağılan parçaları toplanıp bir numune kabına konur ve Deney 1’deki metotla su
muhtevası ölçülür. Ölçüm için alınan numunenin yaş haldeki kütlesi en az 10 g olmalıdır.

5.1.3.3.4 Yukarıda Madde 5.1.3.3.2 ve Madde 5.1.3.3.3’te verilen işlemler, başlangıçtaki numunenin ikinci
yarısı için tekrarlanır.

YG
5.1.3.4 Sonuçların gösterilmesi

5.1.3.4.1 Madde 5.1.3.3’te bulunan su muhtevalarının ortalaması, zeminin plâstik limiti (wP) olarak kabul

İM A
edilir ve % olarak en yakın 0,1 hanesine yuvarlatılarak verilir. Ana malzemenin 425 µm’lik elekten geçen
yüzdesi de kaydedilir. Ayrıca numunenin deneyden önceki durumu, ‘doğal su muhtevası’, ‘açıkta

R M
kurutulmuş’, ‘etüvde kurutulmuş’ veya ‘kurutma metodu bilinmiyor’ biçiminde belirtilmelidir.

Bİ Ö
5.1.3.4.2 Zeminin plâstisite indisi bulunmak isteniyorsa, Deney 2 (A), Deney 2 (B) veya Deney 2 (C) ile
bulunan likit limit kullanılarak:

İ
-N
IP= wL-wP

eşitliği ile sonuca gidilir.

TE .

5.1.3.4.3 Plâstik limit deneyi gerçekleştirilemiyor veya plâstik limit, likit limite eşit veya ondan büyükse deney
Lİ .Ş

raporunda belirtilmelidir.

5.1.3.5 Notlar
A

Not 1 - Numunelerin doğal durumlarında deneye tâbi tutulması: Zeminin içinde iri daneler bulunmadığı ve
numunenin tamamının 425 µm göz açıklıklı elekten geçtiği durumlarda, bu deneyin, Madde 3.3’teki
KA L

gibi bir hazırlama işlemi uygulanmadan yapılması çoğu kez daha uygun olur. Zemin doğal
YO

durumunda deneye tâbi tutulmuşsa bunun deney raporunda belirtilmesi gerekir. Zeminde iri daneler
varsa, deneyde numunenin sadece 425 µm’lik elekten geçen bölümü kullanılmalıdır. Bu amaçla,
deneye yetecek miktarda malzeme elde edilene kadar, yaş numune 425’µm’lik elekten ovuşturularak
geçirilir.
TO

Not 2 - Likit limit deneyi, doğal durumundaki bir zeminde yapılıyorsa, plâstik limitin ölçülmesi için iyice
karıştırılmış malzemeden başlangıçta az bir miktar ayırmak uygun olur. Bu numune Madde 5.1.3.3.1
ile Madde 5.1.3.3.3’te verilen metoda göre deneye tâbi tutulur. Ancak, başlangıçtaki su muhtevasının
O

gereğinden yüksek olduğu durumlarda zemin, gerekli kıvama gelene kadar açıkta kurumaya
bırakılmalıdır.

Not 3 - Deney en az iki kez yapılmalıdır.

Not 4 - Plâstik limit deneyinde Çizelge 8’de verilen form kullanılabilir.

25

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-1/Revizyon

wP’den daha yaş Plâstik limitteki durum

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
Şekil 7 - Plâstik limitin belirlenmesi
TE .
Lİ .Ş

5.1.4 Deney 4: Büzülme limitinin tayini

A

5.1.4.1 Deney 4(A): Tek eksenli büzülmenin tayini

5.1.4.1.1 Genel
KA L

Bu deney, zeminin tek eksenli (doğrusal) büzülme oranının tayini ile ilgilidir.
YO

5.1.4.1.2 Cihazlar
Palet bıçağı, iki adet A tipi
Cam plâka, kalınlığı en az 9 mm, bir kenarının uzunluğu en az 45 cm olan, kare biçiminde, düz yüzeyli olan,
Porselen pota, çapı yaklaşık olarak 15 cm olan,
TO

Kalıp, Sekil 8'de gösterilen ölçülerde, pirinç veya paslanmaz başka uygun bir malzemeden imal edilmiş olan,
Silikon gresi
Etüv, sürekli olarak (60 ± 5) °C ve (105 ± 5) °C sıcaklık sağlayabilen,
Elek, göz açıklığı 425 µm olan,
O

Kumpas, 15 cm uzunluğa kadar 0,5 mm doğrulukla ölçüm yapabilen.

Ayrıca, su muhtevasının belirlenmesi için Deney 1’de belirtilen cihazlar.

5.1.4.1.3 Deneyin Yapılışı

5.1.4.1.3.1 Kalıp iyice temizlenir ve zeminin yapışmasını önlemek amacıyla, iç yüzeyleri silikon gresiyle
hafifçe yağlanır.

5.1.4.1.3.2 Örselenmiş numunelerin deneye hazırlanması metoduna (Madde 3.3) uygun olarak elde edilmiş,
425 µm’lik elekten geçen malzemeden yaklaşık 150 g numune alınır. Zeminin 425 µm’lik elekten geçen
yüzdesi kaydedilir. Numune, pota veya cam plâkanın üzerine konur, damıtık su eklenerek, palet bıçağıyla
karıştırılır. Bu işlem, numune su muhtevası likit limit civarında (± % 2) homojen bir hamur durumuna gelene
kadar sürdürülür.

26

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-1/Revizyon

Ölçüler mm’dir

YG
İM A
R M
Şekil 8 - Tek eksenli büzülmenin ölçülmesinde kullanılan kalıp
Bİ Ö
İ
5.1.4.1.3.3 Elde edilen zemin-su karışımı, kenarlarından çok az taşacak biçimde kalıba doldurulur ve
-N
içindeki hava kabarcıklarının çıkmasını sağlamak amacıyla hafifçe sarsılır. Numunenin üstü palet bıçağıyla,
kalıbın üst kenarları düzeyinde düzlenir. Kalıbın kenarlarına bulaşmış olan zemin, ıslak bir bezle silinir.

5.1.4.1.3.4 Numunenin kurutulması işleminde, kalıp önce hava akımı olmayan bir yere konur ve numune,
TE .

kalıp çeperinden çekilene kadar açıkta kurutulur; sonra büzülme büyük ölçüde tamamlanıncaya kadar (60 ±
Lİ .Ş

5) °C sıcaklıklı bir etüvde ve son olarak da tam kurumayı sağlamak amacıyla (105 ± 5) °C sıcaklıklı bir
etüvde bekletilir.
A

5.1.4.1.3.5 Kalıp ve içindeki numune soğutulur ve zemin çubuğun ortalama uzunluğu ölçülür. Numune
kuruma sırasında eğrilmişse, kalıptan özenle çıkarılır ve alt ve üst yüzeylerinin uzunlukları ölçülür. Bu iki
değerin ortalaması, etüvde kurumuş numunenin uzunluğu olarak alınır. Numune kötü bir biçimde çatlamış
KA L

veya kırılmış ve bu nedenle ölçüm yapmak zorlanmışsa, deney, numuneyi daha yavaş kurutarak yeniden
YO

yapılmalıdır.

5.1.4.1.4 Hesaplamalar
Zeminin tek eksenli büzülme değeri (Ls), numunenin başlangıçtaki uzunluğunun yüzdesi olarak, aşağıdaki
TO

eşitlikten hesaplanır:

L
L s = (1 − ) × 100(%)
L0
O

Burada;
L Fırında kurutulmuş numune uzunluğu, (mm),
L0 Numunenin başlangıç uzunluğu, (mm)
dur.

5.1.4.1.5 Sonuçların gösterilmesi

Zeminin tek eksenli büzülme değeri, % olarak en yakın 0,1 hanesine yuvarlatılarak verilir. Ayrıca, ana
malzemenin 425 µm’lik elekten geçen yüzdesi kaydedilir.

Not - Tek eksenli büzülme deneyinde Çizelge 8’de verilen form kullanılabilir.

27

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-1/Revizyon

5.1.4.2 Deney 4 (B): Hacimsel büzülmenin tayini

5.1.4.2.1 Genel
Bu deney, zemin numunesinin 425 µm’lik elekten geçen bölümü üzerinde yapılır. Zemin, farklı dane dağılımı
özellikleri taşıyorsa, bu deneyde yapılacak tayinin genel özelliklere etkisi değerlendirilmelidir.

Bu deneyde ince daneli zemin numunesi, kıvamı likit limite yaklaşana kadar su katılarak karıştırılır. Bu
doygun karışım hacmi bilinen bir kalıbın içine yerleştirildikten sonra çok yavaş olarak kurutulur. Numunenin
son hacmi ve kütlesi ölçülür. Zeminin büzülme katsayıları bu ölçümler kullanılarak tayin edilir. Bu deney
metodunda açıklanan büzülme faktörleri, sadece havada kurutulduğunda makul bir kuru direnç gösteren ince
daneli zeminlere uygulanabilir.

Büzülme limiti (wS), kohezyonlu bir zeminin en küçük boşluk oranında etüvde kurutulmasından sonra

YG
boşluklarını dolduran suyun miktarı olarak tarif edilir.

5.1.4.2.2 Cihazlar
Porselen pota, 150 mm çaplı,

İM A
Spatül, B tipi,
Büzülme kabı, altı düz, çapı yaklaşık 44 mm, yüksekliği yaklaşık 12 mm olan porselen veya metal kap,

R M
Çelik cetvel, 150 mm’lik,
Cam kap, çapı 57 mm, yüksekliği 31 mm, kalınlığı 3 mm, ağzı açık ve pürüzsüz,
Cam levha, numuneyi cıvaya batırmak için üç iğnesi olan (Şekil 9),

Bİ Ö
Etüv, sürekli olarak (105 ± 5) °C sıcaklık sağlayabilen,

İ
Elek, göz açıklığı 425 µm olan,
-N
Silikon gresi
Damıtık su.

Ayrıca, su muhtevasının belirlenmesi için Deney 1’de belirtilen cihazlar.

TE .
Lİ .Ş

5.1.4.2.3 Deneyin yapılışı

5.1.4.2.3.1 Zemin numunesi porselen potaya konulup damıtık su ile karıştırılır. Eklenecek su, karışımı likit
A

limit civarındaki (± % 2) bir kıvama getirecek kadar olmalıdır. Bu kıvamdaki zemin bir sıvı kadar akıcı
olmamalı, ancak içinde kalmış havanın hafif sarsmalarla dışarı kaçabileceği akıcılığı da göstermelidir. Bu
aşamada su muhtevasının olabildiğince düşük tutulması, özellikle kuruma esnasında yaygın çatlakların
KA L

oluştuğu plâstik killerde önemlidir.

YO

5.1.4.2.3.2 Hacim değişiminin ölçüleceği kabın içi, silikon gresi ile hafifçe sıvanarak zeminin kaba yapışması
önlenir. Bu şekilde hazırlanan boş kabın kütlesi Mt kaydedilir. Büzülme kabı taşacak hale gelene kadar cıva
ile doldurulur. Kap sonra büyük sığ bir kabın içine oturtulur. Cam plâka, büzülme kabının içine yavaşça
bastırılarak kabın içindeki cıva fazlasının dış kaba taşması sağlanır. Bu sırada cam plâka ile cıva arasında
TO

havanın sıkışıp kalmamasına dikkat edilmelidir.

5.1.4.2.3.3 Büzülme kabının içindeki civanın hacmi cıvayı bir cam mezürün içine boşaltarak veya ölçülen
kütlenin cıvanın yoğunluğu olan 135,5 kN/m3‘e bölünmesiyle bulunur. Bu değer, ıslak zemin numunesinin
O

hacmidir. Islak numune, büzülme kabının ortasına kap hacminin 1/3‘ü kadar bir miktarda doldurulur. Kap,
katı bir yüzeye yerleştirilmiş bir kartonun üzerine vurularak numunenin kenarlara yayılması sağlanır. Bu işlem
kabın dolup, numunenin içinde bulunan tüm hava kabarcıkları yüzeye çıkana kadar tekrarlanır. Fazla
numune kabın ağzından döküldükten sonra yüzeyi spatülle perdahlanır. Kabın dışına yapışmış numune de
kenarlardan temizlenir.

5.1.4.2.3.4 Yüzey düzlendikten hemen sonra ıslak numune ve kap kütlesi Mw tartılarak bulunur. Numune
rengi koyudan açık tona dönüşene kadar havada, bundan sonra (105 ± 5) °C’luk etüvde kurutulur. Bu
kurutma sonucunda numune çatlamış veya kırılmış ise daha düşük su muhtevasında yeni bir numune
hazırlanarak işlemler tekrarlanır. Numune sağlam ise, büzülme kabı ve kuru zemin kütlesi MD olarak tartılır.
Kuru numunenin hacmi birkaç yöntemle ölçülebilir. Şekil 9’da gösterilen yöntem en basitidir.

28

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-1/Revizyon

5.1.4.2.3.5 Cam kap tavanın içine yerleştirilerek ağzına kadar cıva ile doldurulur. Fazla cıva üç iğneli cam
plâkanın kabın üzerine bastırılmasıyla dışarı taşırılır ve taşan kısmı alınır. Kabın kenarlarına yapışmış cıva
dikkatle temizlenir. Taşacak cıvayı tutmak için porselen pota sığ tavanın içine oturtulur. Kuru numune cıvanın
üzerine bırakılır. Üç iğneli cam plâka numunenin üstüne bastırılarak numunenin cıvanın altına batması, bu
sırada hacmine eşit cıvanın dışarı taşması sağlanır. Cam plâka bastırıldıktan sonra plâka ile cıva arasında
sıkışık hava kalmamasına dikkat edilmelidir. Kuru numunenin hacmi V, taşan cıva kütlesinin, yoğunluğuna
bölünmesiyle hesaplanır.

5.1.4.2.4 Hesaplamalar
Yaş ve kuru numunenin kütlesi aşağıdaki eşitliklerden hesaplanır:

M = Mw − MT

YG
M0 = MD − MT

Burada;
Mw Yaş numune + kap kütlesi, (g),

İM A
MD Kuru numune + kap kütlesi, (g),
M Yaş numunenin kütlesi, (g),

R M
M0 Kuru numunesinin kütlesi, (g),
MT Ölçüm kabının darası, (g)
dır.
Bİ Ö
İ
-N
Zemin numunesinin başlangıç su muhtevası aşağıdaki eşitlikten hesaplanır:

 M − M0 
w =   * 100
 M0 
TE .
Lİ .Ş

Buradan, zeminin büzülme limiti su muhtevası olarak aşağıdaki eşitlikten hesaplanır:

 (V − V )ρ w 
A

ws = w −  0  * 100
 M0 
KA L

Burada;
V0 Kap hacmi, (cm3),
YO

V Kuru numune hacmi, (cm3),

ρw Suyun yoğunluğu, (9,81 kN/m3)
dur.
TO

Büzülme oranı SR ise aşağıdaki eşitlikten hesaplanır:

M0
SR =
O

Vρ w

5.1.4.2.5 Sonuçların gösterilmesi

Zemin numunesinin büzülme limiti (ws) % olarak en yakın 0,1 hanesine yuvarlatılarak ve numunenin büzülme
oranı (0,01’e kadar) verilir. Ayrıca, istenirse numunenin görsel özellikleri ile başlangıç su muhtevası % olarak
en yakın 0,1 hanesine yuvarlatılarak verilebilir.

Not - Hacimsel büzülme deneyinde Çizelge 8’de verilen form kullanılabilir:

29

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-1/Revizyon

Ölçüler mm’dir

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A

Açıklamalar
KA L

1 Üç adet paslanmaya dayanıklı iğne 5 Cam veya akrilik plâka

2 Bu bölümde hava kalmamalıdır 6 Porselen pota
YO

3 Daldırma fincanı 7 Numune

4 Taşan cıva 8 Cıva

Şekil 9 - Hacimsel büzülme limiti deneyi için gerekli deney düzeneği ve boyutları
TO
O

30

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-1/Revizyon

5.1.5 Deney 5: Zemin danelerinin bağıl yoğunluğunun (özgül ağırlık) tayini

5.1.5.1 Deney 5 (A): İnce daneli zeminler için deney metodu

5.1.5.1.1 Genel
Bu deney, ince daneli zeminlerde danelerin bağıl yoğunluğunun tayini için uygulanır. Bu deney, elekten
geçecek biçimde öğütülmesi şartıyla orta ve iri danelere de uygulanabilir.

5.1.5.1.2 Cihazlar
Hacim şişesi (piknometre), Şekil 10’da gösterilen en az 50 mL kapasiteli ve sıcağa dayanıklı,
Su banyosu, (20 ± 1) °C sıcaklık sağlayabilen,
Elek, 4,75 mm veya daha küçük göz açıklıklı,
Desikatör, çapı 200 mm ilâ 250 mm dolayında, vakuma dayanıklı,

YG
Desikatör, içerisinde bir miktar susuz silika jeli bulunan,
Etüv, sürekli olarak (105 ± 5) °C sıcaklık sağlayabilen,
Terazi, 0,001 g doğrulukla tartma yapabilen,
Vakum pompası

İM A
Spatül veya cam çubuk, ağız kesimi 130 mm uzunluğunda, 3 mm genişliğinde olan,
Su püskürtme şişesi (piset), havası alınmış damıtık su dolu, plâstikten,

R M
Numune bölme kutusu, oluklu açıklıkları 6 mm olan,
Plâstik hortum, vakum kaynağı ile desikatörü birbirine bağlayan, uygun çap ve uzunlukta,

Bİ Ö
Termometre, 0 °C ile 50 °C arasında ölçüm yapabilen, 0,5 °C hassasiyetli.

İ
5.1.5.1.3 Deneyin yapılışı
-N
5.1.5.1.3.1 Hacim şişesi, sıcaklığı (105 ± 5) °C olan etüvde kurutulur, desikatörde soğutulur ve 0,01 g
doğrulukla tartılır (M1).
TE .

5.1.5.1.3.2 Örselenmiş numunelerin deneye hazırlanması metoduna (Madde 3.3) uygun olarak elde edilmiş
Lİ .Ş

malzemeden en az 400 g alınır ve gerekirse 4,75 mm’lik elekten geçecek biçimde öğütülür. Bu malzeme
yaklaşık 250 g numune elde edilene kadar çeyrekleme metoduyla küçültülür. Elde edilen numune, sıcaklığı
(105 ± 5) °C olan bir etüvde kurutulur. Su muhtevası deneyinde anlatıldığı şekilde, oda sıcaklığına kadar
A

soğutulur. En az 10 g kütlesindeki zemin numunesi bağıl yoğunluk şişesine aktarılır. Şişe, içerisindeki zemin
ve kapağı ile birlikte 0,01 g doğrulukla tartılır (M2). Zeminin etüvde kurutulması işlemi sonucunda hidratasyon
KA L

suyunda meydana gelecek kayıplardan ötürü danelerin bağıl yoğunluğunda değişme olabileceğinden
kuşkulanılıyorsa, zemin doğal durumunda denenmeli ve kullanılan numunenin kütlesi deneyin sonunda
YO

zemini, sıcaklığı 80 °C’u aşmayan bir etüvde ve gerekirse 24 saatten daha uzun bir süre kurutularak
ölçülmelidir. Ancak deney, sıkıştırma deneyinde hava boşlukları yüzdesinin hesabı için yapılıyorsa (105 ± 5)
°C sıcaklıklı etüv kullanılmalıdır.
TO
O

Şekil 10 - İnce daneli zeminlerin bağıl yoğunluğun tayininde kullanılan hacim şişesi

31

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-1/Revizyon

5.1.5.1.3.3 Hacim şişesi içindeki numuneyi ancak örtecek miktarda, havası alınmış damıtık su eklenir, bazı
zeminler (numunenin, suda eriyebilen tuzlar içeren zeminler) için su yerine gazyağı veya alkol kullanılabilir.
Bunlardan herhangi biri kullanıldığında, durum deney raporunda belirtilmeli ve sıvının deneyde kullanılan
belirli sıcaklıkta yoğunluğunu ölçmek için ayrı bir deney yapılmalıdır. Hacim şişesi, içerisindeki zemin
numunesi ve suyla, (üzerinde kapağı bulunmaksızın), vakum desikatörüne konur ve emme uygulanarak
yavaşça 760 mm eşdeğer cıva basıncına düşürülür. Bu işlem sırasında, zemin içindeki hava kabarcıklarının
şiddetli köpürmeye yol açmamasına özen gösterilmelidir. Bu yapılmazsa, karışımdan sıçrayan ufak
damlacıklar hacim şişesinin ağzından çevreye saçılarak malzeme kaybına yol açar. Hacim şişesi,
numuneden hava çıkışı durana kadar desikatörde bekletilir.

5.1.5.1.3.4 Vakum kaldırılır ve desikatörün kapağı açılır. Hacim şişesinin içindeki numune, cam çubuk ile
özenle karıştırılır veya hacim şişesi çalkalanır. Spatülün hacim şişesinden çıkarılmasından önce, üzerine
yapışmış olan zemin danecikleri, birkaç damla havası alınmış damıtık suyla yıkanır. Desikatörün kapağı

YG
kapatılır ve yeniden vakum uygulanır.

5.1.5.1.3.5 Numune, hava kabarcıklarından arındırılana kadar Madde 5.1.5.1.3.3 ve Madde 5.1.5.1.3.4’teki
işlem yenilenir.

İM A
5.1.5.1.3.6 Hacim şişesi, desikatörden çıkarılır ve havası alınmış damıtık su ya da deney sıvısı eklenerek

R M
işaret çizgisine kadar doldurulur. Kapağı kapatıldıktan sonra, boyun seviyesine kadar su banyosu içine
batırılır ve yaklaşık olarak 1 saat süreyle banyonun sıcaklığına (20 °C ± 1 °C) erişene kadar bekletilir. Hacim
şişesi içerisindeki sıvıda gözle görülür bir azalma olursa, kapak çıkarılır ve hacim şişesi işaret çizgisine kadar
Bİ Ö
doldurup kılcal borusundan taşacak kadar havası alınmış damıtık su ya da sıvı eklendikten sonra kapak

İ
yeniden kapatılır. Hacim şişesi banyo içerisine konur ve banyonun sıcaklığına yeniden erişene kadar
-N
bekletilir. Hacim şişesinin içindeki suda yine azalma oluyorsa, hacim şişesinin işaret çizgisine kadar dolması
sağlanana kadar bu işlem tekrarlanır.

5.1.5.1.3.7 Kapağı kapalı durumdaki hacim şişesi banyodan çıkartılır ve dış yüzeyi iyice kurulandıktan
sonra 0,01 g doğrulukla tartılır (M3).
TE .
Lİ .Ş

5.1.5.1.3.8 Hacim şişesinin içindekiler boşaltılır, hacim şişesi temizlenir ve havası alınmış damıtık su veya
deney sıvısı ile işaret çizgisine kadar doldurulur, kapağı kapatılır ve su banyosunda 1 saat süreyle, veya
A

banyonun deney için seçilmiş sıcaklığına erişene kadar bekletilir. Hacim şişesinin içerisindeki suda (deney
sıvısında) gözle görülür bir azalma olursa, kapak çıkarılır ve hacim şişesini dolduracak kadar havası alınmış
damıtık su eklendikten sonra kapak yeniden kapatılır. Hacim şişesi banyo içerisine konur ve banyonun belirli
KA L

sıcaklığına yeniden erişmesine kadar bekletilir. Hacim şişesinin içindeki suda (deney sıvısında) yine azalma
YO

oluyorsa, hacim şişesinin işaret çizgisine kadar dolması sağlanana kadar bu işlem tekrarlanır. Son olarak,
hacim şişesi banyodan çıkarılır ve dış yüzeyi iyice kurulandıktan sonra 0,01 doğrulukla tartılır (M4).

5.1.5.1.3.9 Yukarıda, Madde 5.1.5.1.3.1 ile Madde 5.1.5.1.3.7 arasındaki işlemler, aynı zeminden alınan
ikinci numune üzerinde tekrarlanır ve böylece iki bağıl yoğunluk değeri elde edilmiş olur. Zeminlerin pek
TO

çoğu, aynı büyüklükteki ortalama zemin danesinden daha ağır veya daha hafif daneler içerir. Böyle danelerin
çok olduğu zeminlerde, özenle yapılan bağıl yoğunluk deneyleri farklı sonuç verir. Bu gibi durumlarda, iyi bir
ortalama değer elde etmek için deneyin bir çok defa tekrarı gerekebilir.
O

5.1.5.1.4 Hesaplamalar
Zemin danelerinin bağıl yoğunluğu (Gs) aşağıdaki eşitlikten hesaplanır:

ρL (M2 − M1 )
Gs =
ρw (M4 − M1 ) − (M3 − M2 )

Burada;
M1 Hacim şişesinin kütlesi, (g),
M2 Hacim şişesi ile kuru zemin kütlesi, (g),
M3 Hacim şişesi, zemin ve sıvının kütlesi, (g),
M4 Hacim şişesinin sadece sıvı ile dolu kütlesi, (g),
ρL Deneyde kullanılan sıvının deney sıcaklığında yoğunluğu, (kN/m3),
ρw Damıtık suyun deney sıcaklığında yoğunluğu, (kN/m3)
dur.

32

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-1/Revizyon

5.1.5.1.5 Sonuçların gösterilmesi

Elde edilen iki değerin ortalaması, zemin danelerinin bağıl yoğunluğu olarak kabul edilir ve (20 ± 1) °C
sıcaklık için en yakın 0,01 hanesine yuvarlatılarak verilir. İki değer arasındaki fark 0,03’ten büyük çıkmışsa,
deney tekrarlanır.

5.1.5.1.6 Notlar

Not 1 - 4,75 mm’den daha küçük göz açıklıklı kullanılması durumunda, kullanılan elek deney raporunda
belirtilmelidir.

Not 2 - Numuneden hava çıkarma işlemi, vakum desikatörü yerine, doğrudan hacim şişesine verilerek ve
hacim şişesinin elle çalkalanmasıyla da yapılabilir.

YG
Not 3 - 50 mL hacme sahip piknometreye 10 g zemin numunesi, 500 mL hacme sahip piknometreye ise 100
g zemin numunesi konulması önerilir.

Not 4 - 500 mL hacme sahip piknometreye ve 100 g zemin numunesi kullanılması durumunda, 0,01 g

İM A
doğrulukla tartma yapabilen bir terazi kullanılabilir.

R M
Not 5 - İnce daneli zeminler için bağıl yoğunluk deneyinde, Çizelge 9’da verilen form kullanılabilir.

5.1.5.2 Deney 5 (B): Orta ve iri daneli zeminler için deney metodu
Bİ Ö
İ
5.1.5.2.1 Genel
-N
Bu deney orta ve iri daneli zeminlerde danelerin bağıl yoğunluğunun tayini ile ilgilidir.

5.1.5.2.2 Cihazlar
Hacim şişesi, Şekil 11’de verilen tipte, hacmi 1000 mL olan,
TE .

Elek, 40 mm göz açıklıklı,

Lİ .Ş

Etüv, sürekli olarak (105 ± 5) °C sıcaklık sağlayabilen,

Terazi, 0,1 g doğrulukla tartma yapabilen,
Desikatör, içerisinde bir miktar susuz silika jeli bulunan, çapı 200-250 mm olan,
A

Cam çubuk, çapı 6 mm, uzunluğu 300 mm olan,

Termometre, 0 °C ile 50 °C arasındaki sıcaklıkları ölçebilen, 1 °C hassasiyetli,
Vakum pompası
KA L
YO

5.1.5.2.3 Deneyin yapılışı

5.1.5.2.3.1 Örselenmiş numunelerin deneye hazırlanması metoduna (Madde 3.3) uygun olarak elde edilmiş
malzemeden, gerekirse, çeyrekleme veya yarılama metoduyla azaltılarak yaklaşık 400 g numune elde edilir.
TO

40 mm’den büyük daneler elekten geçecek biçimde kırılır ve numune (105 ± 5) °C sıcaklıklı etüvde kurutulur
(Madde 5.1.5.2.6 Not 1) ve oda sıcaklığına kadar soğutulur.

5.1.5.2.3.2 Hacim şişesi kurutulur ve 0,1 g duyarlılıkla tartılır (M1).

O

5.1.5.2.3.3 Vidalı kapak çıkarılır ve 400 g - 500 g numune (Madde 5.1.5.2.6 Not 2) doğruca hacim şişesine
boşaltılır. Aşırı gözenekli daneler içeren zeminlerde, gözeneklerdeki havanın çıkarılmasını kolaylaştırmak için
zeminin bir havan ve lâstik kaplı bir havaneli yardımıyla ufalanması yararlı olur.

33

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

Çizelge 9 - Bağıl yoğunluk deneyi formu

YG
Lâboratuvar no Numune kabul tarihi
Numuneyi gönderen Deneyi tarihi

İM A
Ait olduğu proje Deneyi yapan
Numune tipi Kontrol eden

R M
Bİ Ö
Sıra Sıcaklık ρL ρw W1 W2 W3 W4

İ
-N
No Numune No t Gs Gs Düşünceler
o 3 3
C kN/m kN/m g g g g

TE .
Lİ .Ş
2

A
3
KA L
4
YO

5
TO

7
O

34

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

5.1.5.2.3.4 Sıcaklığı, deney sırasındaki ortalama oda sıcaklığından en çok ± 2 °C farklı olan su, yaklaşık
olarak yarısı dolana kadar kavanoza konur ve karışım, zemin içindeki hava kabarcıklarının çıkarılması
amacıyla cam çubukla iyice karıştırılır. Vidalı kapak kapatılır (Madde 5.1.5.2.6 Not 4) ve hacim şişesi su ile
doldurulur. Karışım 4 saat süreyle bekletilir. Numune içindeki hava, hacim şişesi kapağındaki delikten vakum
pompasıyla emme uygulayarak ta çıkarılabilir. Bundan sonra hacim şişesi, su üstündeki köpüğün, konik
kesiminin altına takılıp kalmamasına özen gösterilerek, kapağın tepesine kadar suyla doldurulur. Hacim
şişesi, dış yüzeyi iyice kurulandıktan sonra, 0,1 g hassasiyette tartılır (M3).

5.1.5.2.3.5 Hacim şişesi boşaltılır, iyice temizlenir ve vidalı kapağın tepesine kadar oda sıcaklığındaki suyla
doldurulur. Hacim şişesi, dış yüzeyi yeniden kurulandıktan sonra 0,1 g doğrulukla tartılır (M4).

5.1.5.2.3.6 Yukarıda, Madde 5.1.5.2.3.1 ilâ Madde 5.1.5.2.3.4’te verilen işlemler, aynı zeminden alınan
ikinci bir numune üzerinde tekrarlanır ve böylece iki bağıl yoğunluk değeri elde edilmiş olur.

YG
5.1.5.2.4 Hesaplamalar
Zemin danelerinin bağıl yoğunluk Gs değeri aşağıdaki eşitlikten hesaplanır:

İM A
ρL (M2 − M1 )
Gs =
ρw (M4 − M1 ) − (M3 − M2 )

R M
Burada;
M1
M2 Bİ Ö
Hacim şişesinin temiz ve kuru kütlesi, (g),
Hacim şişesi ile zemin kütlesi, (g),

İ
-N
M3 Hacim şişesi, zemin ve suyun kütlesi, (g),
M4 Hacim şişesinin su ile dolu kütlesi, (g)
dir.

5.1.5.2.5 Sonuçların gösterilmesi

TE .
Lİ .Ş

Elde edilen iki değerin ortalaması zemin danelerinin bağıl yoğunluğu olarak kabul edilir ve 20 °C sıcaklık için
en yakın 0,05 hanesine yuvarlatılarak verilir. İki değer arasındaki fark 0,05’ten büyük çıkmışsa, deney yeni
numune üzerinde tekrar yapılmalıdır.
A

5.1.5.2.6 Notlar
KA L

Not 1 - Zeminin etüvde kurutulması sonucunda, hidratasyon suyunda meydana gelecek kayıplardan ötürü
danelerin bağıl yoğunluğunda değişme olabileceğinden kuşkulanılıyorsa, zemin doğal durumunda
YO

denenmeli ve kullanılan numunenin kütlesi deneyin sonunda, zemini, sıcaklığı 80 °C’u aşmayan bir
etüvde ve gerekirse 24 saatten daha uzun bir süre kurutarak tartılmalıdır. Bağıl yoğunluk deneyi,
sıkıştırma deneyinde hava boşlukları yüzdesinin tayini için yapılıyorsa, (105 ± 5) °C sıcaklıklı etüv
kullanılabilir.
TO

Not 2 - Numune miktarı: Ortalama numune miktarı olarak (400 - 500) g önerilmiştir. Bu miktardan daha az
malzeme kullanıldığında deney sonuçlarının doğruluk derecesi düşmekte, daha çok malzeme
kullanıldığında ise numune içindeki havanın tamamı ile çıkarılması güçleşmektedir. Numune miktarı,
O

deneyde kullanılan zemin türüne göre değişir. Kum ve çakıllar için 500 g dolayında, daha ince daneli
zeminlerde 400 g kadar numune kullanılabilir.

Not 3 - Vidalı kapağın ayarlanması: Vidalı kapak, kavanozun ağzına kapatıldığında su sızdırmaması için
kavanozun ağzı ile kapak arasına lâstik bir conta konur. Deney süresince hacim şişesi hacminin
değişmemesi için kapakla kavanozun üzerine, kapalı durumda iken bir doğru üzerine gelen birer
işaret konulması ve kavanozun her kapatılışında kapağın, bu işaretler üst üste gelecek biçimde
sıkılması gerekir.

Not 4 - Orta ve iri daneli zeminler için bağıl yoğunluk deneyinde Çizelge 9’da verilen form kullanılabilir.

Not 5 - 40 mm’den daha küçük göz açıklıklı elek kullanılması durumunda, deney raporunda belirtilmelidir.

35

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO

Açıklamalar
1 (75 - 80)°
2 Delik çapı 6 mm olmalıdır
TO

3 Pirinç konik kapak

4 Lâstik conta,
5 1000 mL hacimli ağzı vidalı cam kavanoz
O

Şekil 11 - Orta ve iri daneli zeminlerin bağıl yoğunluğunun tayininde kullanılan hacim şişesi

36

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

5.1.6 Deney 6: Dane çapı dağılımının bulunması

5.1.6.1 Deney 6 (A): Dane çapı dağılımının bulunması için yıkamalı eleme metodu

5.1.6.1.1 Genel
Bu metot, bir zeminde, ince kum ve daha iri boyuttaki malzemenin dane çapı dağılımının tayini ile ilgili olup,
zemindeki kil ve siltin toplam miktarı da (inceler), bu deney sonuçlarından hesaplanabilir.

5.1.6.1.2 Cihazlar
Deney elekleri, göz açıklıkları, 75 mm, 63,5 mm, 50 mm, 40 mm, 25,4 mm, 20 mm, 12,5 mm, 9,5 mm, 4,75
mm, 2 mm,1,19 mm, 600 µm, 425 µm, 150 µm, 75 µm olan (Madde 5.1.6.1.6 Not 1),
Terazi, 0,5 g doğrulukla tartma yapabilen,
Terazi, 0,01 g doğrulukla tartma yapabilen,

YG
Numune ayırıcı, Şekil 1’de gösterilen tipte çok gözlü,
Etüv, sürekli olarak (105 ± 5) °C sıcaklık sağlayabilen,
Porselen pota, en az altı dane, çapı 150 mm dolayında olan,
Metal tepsi, en az altı adet çapı 300 mm, derinliği 40 mm dolayında olan,

İM A
Tepsi, iki veya daha çok sayıda, metal veya plâstikten, su kaçırmaz, geniş (kenar uzunluğu (450 - 900) mm,
derinliği (75 - 150) mm, olan kare biçiminde tepsiler uygundur),

R M
veya
Kova, çapı ve derinliği 300 mm dolayında olan,

Bİ Ö
Bakkal küreği, uzunluğu 200 mm, genişliği 110 mm dolayında olan,
veya

İ
Beher, 500 mL hacimli,
-N
Elek fırçaları, bir tel fırça veya benzeri sert bir fırça,
Sodyum heksametafosfat, analitik saflıkta
Lâstik hortum, iç çapı 6 mm dolayında olan,
Elek sarsma makinesi, (zorunlu değildir).
TE .
Lİ .Ş

Ayrıca, su muhtevasının belirlenmesi için Deney 1’de belirtilen cihazlar.

5.1.6.1.3 Deneyin yapılışı

A

5.1.6.1.3.1 Deneyde kullanılacak eleklerin göz açıklıkları, deneye tâbi tutulan zemindeki dane boyutlarını
yeterli bir biçimde kapsamalıdır.
KA L
YO

5.1.6.1.3.2 Örselenmiş numunelerin deneye hazırlanması metoduna (Madde 3.3) uygun olarak temsilî
numune elde edilir ve etüvde kurutulur.

5.1.6.1.3.3 Numune içinde iri zemin daneleri bulunuyorsa, üzerindeki ince malzemeden temizlenene kadar
TO

tel ve benzeri sert bir fırça ile fırçalanır. Temizlenen bu iri daneler yumuşak yapılı ise temizleme işlemi
sırasında kendi yapılarından parça kopmamasına özen gösterilmelidir.

5.1.6.1.3.4 Etüvde kurumuş malzeme 0,01 g doğrulukla tartılır ve bulunan değer kaydedilir.
O

5.1.6.1.3.5 Geniş bir tepsi içine serilir veya bir kova içine konur ve su ile örtülür.

5.1.6.1.3.6 Numuneyi örtmekte kullanılan suyun her bir litresi için 2 g sodyum heksametafosfat katılır ve
zeminin tamamen ıslanmasını sağlamak için kabın içindekiler iyice karıştırılır.

5.1.6.1.3.7 Numune son bir kez karıştırıldıktan sonra bulanık su, yavaş yavaş 75 µm’lik eleğin üzerine
aktarılır. İri danelerin 75 µm’lik eleğe zarar vermemesi için 75 µm’lik eleğin üzerine daha büyük göz açıklıklı
ve kalın telli başka bir elek (425 µm veya 2 mm gibi) konularak iri danelerin bu eleğin altına geçmesi önlenir.
Eleklerden herhangi birinin aşırı yüklenmemesine dikkat edilmelidir. 75 µm’lik elek üzerinde kalan malzeme
hiçbir zaman 150 gramı aşmamalıdır.

5.1.6.1.3.8 Numuneye yeniden su katılır. Bulanık su, 75 µm elekten geçirilip atılır. Bu yıkama işlemi, 75 µm
elekten geçen su duru hale gelinceye kadar sürdürülür.

37

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

5.1.6.1.3.9 Eleklerden kalan malzemenin tamamı tepsilere veya porselen potalara boşaltılır ve (105 ± 5) °C
sıcaklıklı etüvde kurumaya bırakılır.

5.1.6.1.3.10 Etüvde kurutulan malzeme uygun bir elek serisinden elenir. Eleme mekanik sarsma cihazıyla
yapılıyorsa sarsma süresi en az 10 dakika olmalıdır. Her elekte kalan miktar tartılır ve elde edilen kütleler
kaydedilir.

5.1.6.1.3.11 75 µm’lik elekten geçen malzemenin miktarı, deneyde kullanılan eleklerde kalan malzeme
kütlelerinin toplamının, Madde 5.1.6.1.3.2’de kaydedilen toplam kütleden çıkarılmasıyla elde edilir.

5.1.6.1.4 Hesaplamalar

5.1.6.1.4.1 Toplam numune kütlesi esas alınarak, her elekte kalan malzeme miktarı, 75 µm elekten ise

YG
geçen miktarı hesaplanır ve yüzdeleri bulunur. Başlangıçtaki numune çeyrekleme metoduyla azaltılmışsa, bu
hesaplamalarda dikkate alınmalıdır.

5.1.6.1.4.2 Her elekten geçen toplam malzeme yüzdesi hesaplanır. Eleklerde kalan yüzdelerin toplamının

İM A
100’den çıkarılmasıyla, her elekten toplam geçen elde edilir.

R M
5.1.6.1.4.3 Dane dağılımı eğrisi çizildikten sonra kritik çaplar D10, D30 ve D60 eğriden okunur. Efektif çap D10,
% 10 düşey eksen değerinden çıkılan yatay doğrunun dane çapı dağılımı eğrisini kestiği noktanın yatay

Bİ Ö
eksendeki karşılık değeridir. Benzer biçimde D30 ve D60 değerlerini bulmak için % geçenin % 30 ve % 60
düşey eksen değerlerinden çıkılan yatay doğruların eğriyi kestiği noktalar bulunduktan sonra dane çapı

İ
eksenine çizilen düşey doğrulardan D30 ve D60 okunur. Buradan dane dağılımı kriterleri:
-N
D 60
Uniformluk katsayısı, Cu =
D10
TE .
Lİ .Ş

2
D 30
Süreklilik katsayısı, Cr =
D 60D10
A

eşitlikleriyle hesaplanır.
KA L

5.1.6.1.5 Sonuçların gösterimi

Dane çapı dağılımı deneyi için Çizelge 10’da verilen form kullanılabilir ve dane çapı dağılımı eğrisi Çizelge
YO

11’de gösterilen yarı logaritmik grafiğe çizilebilir. Sonuçlar % olarak 0,1 doğrulukla verilmelidir.

5.1.6.1.6 Notlar
TO

Not 1 - Deney raporunda belirtilmek şartıyla, verilenlerin dışında elekte kullanılabilir

Not 2 - Bütün eleklerin her deneyde kullanılması gerekmez

O

38

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

Çizelge 10 - Tane çapı dağılımı deney formu

Lâboratuvar no Numune kabul tarihi

Numuneyi gönderen Deney başlangıç tarihi
Ait olduğu proje Deney bitiş tarihi
Kuyu / sondaj no Deneyi yapan
Numune no Kontrol Eden
Numune tipi Alınan kuru numune kütlesi, g
Yıkama sonunda kalan kuru
numune kütlesi, g

YG
Elek göz Elekte kalan
Kalan Toplam kalan Toplam geçen
Elek adı açıklığı numune Düşünceler
% % %
mm g
75 mm

İM A
40 mm

R M
20 mm
9,5 mm
4,75 mm Bİ Ö
İ
-N
2 mm
1,19 mm
600 µm
TE .

300 µm
Lİ .Ş

150 µm
75 µm
A

Pan
KA L
YO
TO
O

39

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

Çizelge 11 - Dane çapı dağılımı deney sonucu formu

Lâboratuvar no D10, mm
Numuneyi gönderen D30, mm
Ait olduğu proje D60, mm
Kuyu/sondaj no Uniformluk katsayısı
Numune no Süreklilik katsayısı
Numune cinsi Moloz yüzdesi
Deney yöntemi (Islak/kuru) Çakıl yüzdesi
Numune kabul tarihi Kum yüzdesi

YG
Deney başlangıç tarihi Silt+kil yüzdesi
Deney bitiş tarihi

İM A
Hidrometre Metodu Eleme Metodu

R M
100

90
Bİ Ö
İ
-N
80

70
Elekten Geçen (%)

60
TE .
Lİ .Ş

50

40
A

30
KA L

20
YO

10

0
0,001 0,01 0,1 1 10 100
TO

Dane
TaneÇapı
Çapı(mm)
(mm)
O

40

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

5.1.6.2 Deney 6 (B): Dane çapı dağılımının bulunması için kuru eleme metodu

5.1.6.2.1 Genel
Bu metot, bir zeminde ince kum ve daha iri boyuttaki danelerin, dane çapı dağılımının hesaplanması ile ilgili
olup, sadece içinde silt ve kil oranı çok düşük olan, böylece sonuçların yıkamalı metottan farksız çıkacağı
durumlarda uygulanabilir.

5.1.6.2.2 Cihazlar
Deney elekleri, göz açıklıkları, 75 mm, 63,5 mm, 50 mm, 40 mm, 25,4 mm, 20 mm, 12,5 mm, 9,5 mm, 4,75
mm, 2 mm,1,19 mm, 600 µm, 425 µm, 150 µm, 75 µm olan (Madde 5.1.6.1.6 Not 1),
Terazi, 0,5 g doğrulukla tartma yapabilen,
Terazi, 0,01 g doğrulukla tartma yapabilen,
Numune ayırıcı, Şekil 1’de gösterilen tipte çok gözlü,

YG
Etüv, sürekli olarak (105 ± 5) °C sıcaklık sağlayabilen,
Elek fırçaları, bir tel fırça veya benzeri sert bir fırça,
Metal tepsi, en az altı adet, çapı yaklaşık olarak 300 mm, derinliği yaklaşık olarak 40 mm olan,
Porselen pota, en az altı adet çapı yaklaşık olarak 150 mm dolayında olan,

İM A
Havaneli, plâstik bir çekiç ve/veya lâstik kaplı bir havaneli (Şekil 3),
Bakkal küreği, uzunluğu yaklaşık 200 mm, genişliği yaklaşık olarak 110 mm dolayında olan,

R M
Elek sarsma makinesi, (zorunlu değildir).

Ayrıca, su muhtevasının belirlenmesi için Deney 1’de belirtilen cihazlar.

Bİ Ö
İ
5.1.6.2.3 Deneyin yapılışı
-N
5.1.6.2.3.1 Örselenmiş numunelerin deneye hazırlanması metoduna (Madde 3.3) uygun olarak elde edilen
numune, etüvde kurutulur ve kuru numune 0,01g doğrulukla tartılır.
TE .

5.1.6.2.3.2 En büyük gözlü eleğe bir tava takılır ve numune eleğe boşaltılır.
Lİ .Ş

5.1.6.2.3.3 Elek, içerisindeki malzeme düzensiz olarak yuvarlanacak biçimde hareket ettirilir. Herhangi bir
danenin eleğin gözünden geçip geçmediği elle denenebilir, ancak bu işlem sırasında daneyi zorlamamak
A

gerekir. Elekte kalan malzeme bir havan içinde, lâstikle kaplı havaneli ile ovulduktan sonra yeniden elenir.
Böylece eleğin üzerinde sadece tek danelerin kalması sağlanmış olur. Elekte kalan miktar tartılır.
KA L

5.1.6.2.3.4 Alt kapta kalan malzeme, metal bir tepsiye aktarılır ve alt kap, bir sonraki eleğe takılır. Metal
YO

tepsideki malzeme eleğe boşaltılır ve Madde 5.1.6.2.3.3’teki işlem tekrarlanır.

5.1.6.2.3.5 Deneyde kullanılan bütün elekler için Madde 5.1.6.2.3.3 ve Madde 5.1.6.2.3.4’teki işlemler
tekrarlanır. Elek sarsma makinesinin kullanıldığı durumda bütün elekler aynı çapta ise, elekler üst üste takılıp
TO

malzeme bütün eleklerden aynı anda elenebilir. Bu durumda elemenin tamamlanmış olmasına özen
gösterilmeli, sarsma işlemi en az 10 dakika süreyle uygulanmalıdır.

5.1.6.2.3.6 Deney sırasında eleklerden herhangi biri aşırı derecede yüklenecek olursa, elekteki malzeme
O

birkaç bölüme ayrılıp elenmelidir.

5.1.6.2.4 Hesaplamalar
Toplam numune kütlesi esas alınarak, her elekte kalan malzemenin yüzdesi hesaplanır. 75 µm elekten
geçen yüzde ise, eleklerde kalan yüzdelerin toplamının % 100’den çıkarılmasıyla elde edilir ve alt kapta
toplanan malzemenin tartılmasıyla denetlenir.

5.1.6.2.5 Sonuçların gösterilmesi

Dane çapı dağılımı deneyi için Çizelge 10’da verilen form kullanılabilir ve dane çapı dağılımı eğrisi Çizelge
11’de gösterilen yarı logaritmik grafiğe çizilebilir. Sonuçlar % olarak en yakın 0,1 hanesine yuvarlatılarak
verilir.

41

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

5.1.6.3 Deney 6 (C ): İnce daneli zeminlerin dane çapı dağılımının bulunması için pipet
metodu

5.1.6.3.1 Genel
Bu metot, bir zeminde, iri kumdan daha ince danelerin dane çapı dağılımının bulunması ile ilgilidir. Deney 6
(A), numunenin 75 µm elekten geçen bölümünün % 10’dan daha az olduğunu göstermişse bu deney
uygulanmaz. Ancak numunenin 75 µm’den iri bölümü yıkamalı metotla ayrılmışsa deneyin inceler üzerinde
yapılması kabul edilebilir.

5.1.6.3.2 Cihazlar
Numune alma pipeti, Şekil 12’de gösterilen türde, 10 mL kapasiteli değişmez sıcaklık banyosunda tutulan
çökeltme tüpü içerisinde, belirli bir derinliğe indirilebilecek biçimde ayarlanabilir,
Cam çökeltme tüpü, hacmi 500 mL, çapı 5 cm, uzunluğu yaklaşık olarak 340 mm, 500 mL’yi gösteren bir

YG
bölüntü çizgisi ve birer lâstik tıkacı olan,
Tartma şişesi, yaklaşık olarak 25 mm çapında, 50 mm boyutunda, ağızlarında taşlanmış birer cam kapak
bulunan, her bir tüp için dokuz adet (kütleleri 0,01 g yakınlıkla bilinmelidir),
Su banyosu, (20 ± 2) °C sıcaklık sağlayabilen, çökeltme tüpünü, 500 mL çizgisine kadar örten ve numuneye

İM A
titreşim geçirmeyen,
Mekanik karıştırıcı, hızı 3000 devir/dakika üstünde, şaft uzunluğu 100 mm’den az olmayan, şaftın ucuna

R M
Şekil 13.a’da gösterilen bir rondela takılmış süt-meyve suyu karıştırıcısı ve çelik bardağı ile Şekil 13.b’de
kesiti verilen tel kafesi olan bir düzendir. Kap ve kafes, deneyde kullanılan reaktiflerin etkileyemeyeceği bir

Bİ Ö
malzemeden yapılmış olmalıdır. Kap içindeki zemin süspansiyonunun hareketi tam bir karışma sağlamalı,
ancak ne danelerin kırılmasına veya kabın dışına sıçrayarak kaybolmasına yol açacak kadar şiddetli, ne de

İ
bir kısım malzemenin karışmadan kabın dibine çökmesine neden olacak denli yavaş olmalıdır. Karışmayı en
-N
iyi biçimde gerçekleştiren hız, pervane tipine bağlı olduğundan, belirli bir hız koşulu aranmamıştır,
Deney elekleri, göz açıklığı 2 mm, 600 µm (veya 630 µm), 150 µm (veya 200 µm) ve 75 µm ve bir alt tava,
Numune ayırıcı, Şekil 1’de gösterilen türde, göz genişliği 6 mm olan, çok gözlü,
Terazi, 0,01 g doğrulukla tartma yapabilen,
TE .

Etüv, sürekli olarak (105 ± 5) °C sıcaklık sağlayabilen,

Lİ .Ş

Kronometre
Desikatör, içerisinde bir miktar susuz silika jeli bulunan, çapı (200 - 250) mm dolayında olan,
Buharlaştırma kabı, çapı 90 mm, yüksekliği 50 cm olan, borosilikat cam veya porselen,
A

Erlen şişesi, 650 mL veya 1000 mL hacminde ve buna uygun cam bir kapak,
Mezür, 100 mL’lik,
Pipet, 25 mL’lik,
KA L

Plâstik yıkama şişesi (piset), damıtık su dolu,

YO

Cam çubuk, uzunluğu (150 - 200) mm, çapı (4 - 5) mm civarında olan, bir ucuna küçük lâstik bir kürek
geçirilmiş,

Ayrıca, su muhtevası tayini için Deney 1’de belirtilen cihazlar.

TO

5.1.6.3.3 Reaktifler
Analitik saflıkta olan reaktifler kullanılmalıdır.
O

• Hidrojen peroksit, 20 hacimlik çözelti: Her bir hacminin çözüşmesi sonucunda 100 hacimlik oksijen veren
ve ‘perhydrol’ ticarî adıyla bilinen. 1 hacim % 35’lik hidrojen peroksit çözeltisine yaklaşık olarak 4 hacim
damıtık su katılarak elde edilir.

• Sodyum heksametafosfat çözeltisi, 33 g sodyum heksametafosfat (NaPO3) ve 7 g sodyum karbonat

(Na2CO3) 1 litre çözelti verecek biçimde damıtık suda çözülür. Bu çözelti dayanıklı değildir ve ortalama
olarak ayda bir yeniden hazırlanması gerekir. Karışımın pH değeri 8-9 limiti dışına çıktığında işlevini
kaybetmiş sayılır. Hazırlama ve son kullanma tarihleri şişenin üzerine yapıştırılan bir etikete yazılmalıdır.

42

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO

Açıklamalar
1 cm ve mm bölüntülü cetvel
2 Sürgü levha
3 Değişmez sıcaklık banyosu
A, B 125 mL’lik balon huni ve musluk
O

C Güvenlik balonu emme tüpü

D Güvenlik balonu
F Boşaltma tüpü
G Numune alma
H Çöktürme tüpü
D, F, G Üç kanallı E musluğuna bağlanmıştır

Not - Şekilde gösterilen cihaz yeterlidir, mecburî işlevlerini yerine getirebilen başka bir cihaz da kullanılabilir

Şekil 12 - Numune alma pipetini zemin-su karışımına daldırmakta kullanılan pipet düzeni

43

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

Ölçüler mm’dir

a) Karıştırıcı şaftı ucuna takılan pervane

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO

b) Karıştırma kabı için tel kafes

Açıklamalar
A Destekleyici halkalar kap içerisine sıkıca iletilebilecek dış çapta olmalıdır
B Üç tel, çapı 1,5 mm, eksenler arası mesafesi 4 mm, 90° aralıkla, 4 takım
O

C Kafese destek olması istendiğinde ortadaki teller uzatılabilir

D Kafes kap içinde dönmemelidir

Not - Şekilde gösterilen cihaz yeterlidir, mecburî işlevlerini yerine getirebilen başka bir cihaz da kullanılabilir

Şekil 13 - Karıştırıcı şaftı ucuna takılan pervane ve karıştırma kabı için tel kafes

44

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

5.1.6.3.4 Deneyin yapılışı

5.1.6.3.4.1 Numune alma pipetinin kalibrasyonu

5.1.6.3.4.1.1 Numune alma pipeti iyice temizlenir, kurulanır ve sivri alt ucu damıtık suya batırılır. B musluğu
kapatılır, E musluğu açılır (Şekil 12).

5.1.6.3.4.1.2 C’ye takılmış bir hortum yardımıyla pipetin içine, su düzeyi E’nin üstüne yükselene kadar su
çekilir. E musluğu kapatılır ve pipet sudan çıkarılır. E’nin üstündeki hücre içine girmiş olan fazla su, F yoluyla
küçük bir beher içerisine boşaltılır.

5.1.6.3.4.1.3 Pipetin içindeki ve E musluğundaki su, sabit tartıma getirilmiş cam bir tartım kabına aktarılır.
Bu kütleden, pipet ile musluğun iç hacmi (Vp) 0,05 mL yakınlıkla hesaplanır.

YG
5.1.6.3.4.1.4 Yukarıdaki işlemler iki defa daha tekrarlanır ve bulunan üç Vp değerinin ortalaması alınır.

5.1.6.3.4.2 Zemin üzerinde yapılan ön işlemler

İM A
5.1.6.3.4.2.1 Örselenmiş numunelerin deneye hazırlanması metoduna (Madde 3.3) uygun olarak elde

R M
edilen, açıkta kurutulmuş numuneden, yarılama metoduyla her biri yaklaşık olarak 30 g kütlesinde iki
numune elde edilir (Madde 5.1.6.3.7 Not 1). Numunelerden birinin su muhtevası Deney 1’de verilen metotla
ölçülür.
Bİ Ö
İ
-N
Diğer numune yarılama metoduyla daha da azaltılır. Deney için gerekli numune miktarı zemin türüne bağlı
olarak değişir, bu miktar numunenin kumlu bir zemin için 30 g, killi bir zemin için ise 12 g dolayındadır. Bu
numune 0,01 g doğrulukla tartılır (Ma) ve 650 mL’lik erlanın içine konur. Üzerine 50 mL damıtık su eklenir ve
toplam hacim yaklaşık olarak 40 mL’ye düşene kadar hafif ateşte kaynatılır.
TE .

5.1.6.3.4.2.2 Soğuduktan sonra karışıma 75 mL hidrojen peroksit çözeltisi eklenir ve ağzı cam kapakla
Lİ .Ş

örtüldükten sonra ertesi güne bekletilir. Bekletilmiş karışım hafif ateşte ısıtılır. Bu sırada, köpürüp
taşmamasına özen göstermeli ve sık sık karıştırılmalıdır. Şiddetli köpürme kesilir kesilmez, karışım
kaynatılarak hacmi 30 mL’ye düşürülür. Organik madde yüzdesi yüksek olan zeminlerde yanmanın
A

(oksidasyonun) tamamlanabilmesi için ilâve hidrojen peroksit kullanılması gerekebilir.

KA L

5.1.6.3.4.2.3 Borosilikat cam buharlaştırma kabı 0,01 g duyarlıkla tartılır ve konik beherdeki karışım,
pisetten damıtık su fışkırtarak, herhangi bir kayba meydan vermeksizin, buharlaştırma kabına aktarılır. Bu
YO

işlem sırasında olabildiği kadar az damıtık su kullanılmalıdır. Kap, içindekilerle birlikte etüve konur ve (105 ±
5) °C’ta kurutulur. Bundan sonra kap, içindekilerle birlikte desikatöre konur ve soğumaya bırakılır. Soğuyan
numune kapla birlikte, 0,01 g duyarlıkla tartılır ve bu tartı sonucundan kap kütlesinin çıkarılmasıyla
numunenin ön işlemler sonundaki kütlesi (Mb) elde edilir.
TO

5.1.6.3.4.2.4 Organik madde yüzdesi düşük olan zeminlerde, Madde 5.1.6.3.4.2.2 ve Madde
5.1.6.3.4.2.3’teki işlemlerin uygulanması gerekmez ve Madde 5.1.6.3.4.3.1’de belirtildiği gibi dağıtma
maddesi katılarak deney sürdürülür.
O

5.1.6.3.4.3 Zemin danelerinin dağıtılması

5.1.6.3.4.3.1 Pipetten, 25 mL sodyum heksametafosfat çözeltisi, 25 mL damıtık suyla birlikte buharlaştırma

kabındaki zemine katılır ve bir cam çubukla karıştırılarak numune çözelti haline getirilir. Karışım 10 dakika
süreyle hafifçe ısıtılır ve pisetten damıtık su fışkırtılarak, buharlaştırma kabının yüzeyine yapışmış olan zemin
parçaları cam çubuğun ucundaki küçük lâstik kürekle kazınıp karıştırma kabına aktarılır. Bu işlem sırasında
kullanılan su miktarı 150 mL’yi aşmamalıdır. Zemin süspansiyonu bundan sonra 15 dakika süreyle mekanik
karıştırıcı yardımıyla karıştırılır.

5.1.6.3.4.3.2 Karışım, alt kap üzerine oturtulmuş 75 µm eleğe aktarılır. Karıştırma kabına ve tel kafese
yapışan bütün süspansiyon kalıntılarının damıtık suyla yıkanarak tamamen eleğe aktarılmasına özen
gösterilmelidir. Eleğe aktarılan zemin, pisetten damıtık su fışkırtılarak yıkanır. Bu işlemler sırasında kullanılan
damıtık su miktarı 150 mL’yi aşmamalıdır. Elekten geçen karışım, cam huni yardımıyla bölüntülü çöktürme
tüpüne aktarılır ve damıtık su eklenerek sıvının hacmi 500 mL’ye tamamlanır.

45

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

5.1.6.3.4.3.3 75 µm’lik eleğin üstünde kalan malzeme bir buharlaştırma kabına aktarılır ve (105 ± 5) °C
sıcaklıklı bir etüvde kurutulur. Kuruduktan sonra, bu malzeme 2 mm, 600 µm, 150 µm ve 75 µm eleklerden
oluşan elek dizisinden elenir. Eleme sonunda, her elekte kalan malzeme, darası alınmış cam kaplara ayrı
ayrı konur ve tartılır. Her elekte kalan malzemenin kütlesi (sırasıyla Mg, Mc, Mm ve Mf) kaydedilir.

5.1.6.3.4.4 Çöktürme

5.1.6.3.4.4.1 500 mL’lik çökeltme tüpüne, pipet yardımıyla 25 mL sodyum heksametafosfat çözeltisi konur
ve damıtık su eklenerek 500 mL’ye tamamlanır. Bu çöktürme tüpü, zemin süspansiyonunu içeren diğer
çöktürme tüpü ile birlikte 500 mL işaretli bölüntü çizgisine kadar değişmez sıcaklık banyosu içerisine batırılır.
Lâstik tıkaçları kapatılan tüp/tüpler, en az 1 saat süreyle veya içlerindeki sıvı banyonun sıcaklığına erişene
kadar bekletilir. Bundan sonra tüpler, dışarı alınır, birçok kez baş aşağı çevrilerek iyice çalkalanır ve yeniden
banyonun içerisine konur.

YG
5.1.6.3.4.4.2 Zemin süspansiyonunun içinde bulunduğu tüp, yeniden banyonun içerisine yerleştirildiği anda
kronometre çalıştırılır. Lâstik tıkaçlar dikkatle çıkarılır ve tüplerin üzerine gevşek olarak bırakılır.

İM A
5.1.6.3.4.4.3 Pipet, E musluğu kapalı durumda, alt ucu sıvı yüzeyinden (100 ± 1) mm aşağıda kalacak
biçimde, düşey olarak zemin süspansiyonuna daldırılır. Pipet, özenle ve numune alınması gerekli andan 15

R M
saniye önce daldırılmalıdır. Daldırma işleminin tamamlanması yaklaşık olarak 10 saniye sürmelidir. Bundan
sonra E musluğu açılır ve pipetin içine numune (Mp 10 mL) alınır. Pipet ve E musluğunun içindeki delik

Bİ Ö
süspansiyon ile dolduktan sonra E musluğu kapatılır. Numune alma işlemi 10 saniyede tamamlanmalıdır. Bu
işlem Çizelge 12’de eldeki zeminin silt ve kil danelerinin bağıl yoğunluğu karşısında verilmiş olan numune

İ
alma zamanlarında üç defa uygulanır. Çizelge 12’deki numune alma zamanları, süspansiyonun
-N
çalkalanmasının sona ermesi anından, numune alma işleminin başlaması anına kadar geçmesi gereken
süreyi göstermektedir (Madde 5.1.6.3.7 Not 2). Bundan sonra pipet süspansiyondan çıkarılır. Çıkarma işlemi
yaklaşık olarak 10 saniyede tamamlanmalıdır. Numune alma sırasında E musluğunun deliğinden yukarıdaki
D hücresine az bir miktar numune çekilmiş olabilir. Bu fazla numune, E musluğunun, D ile F arasında
TE .

bağlantı sağlayacak biçimde çevirerek, F çıkışından bir beher içerisine akıtılır. Bundan sonra, A balon
Lİ .Ş

hunisinden D ve F yoluyla damıtık su akıtılarak buraları zemin danelerinden arınana kadar yıkanmalıdır.

Çizelge 12 - Zemin danelerinin bağıl yoğunluğuna göre numune alma zamanları

A

Silt ve kil danelerinin Çalkalanmanın sona ermesinden numune alma işlemi

bağıl yoğunluğu başlangıcına kadar geçen süre
KA L

Birinci numune İkinci numune Üçüncü numune

YO

Dakika Saniye Dakika Saniye Saat Dakika

2,50 4 30 50 30 7 35
2,55 4 20 49 00 7 21
2,60 4 10 47 30 7 07
2,65 4 05 46 00 6 54
TO

2,70 4 00 44 30 6 42
2,75 3 50 43 30 6 30
2,80 3 40 42 00 6 20
2,85 3 35 41 00 6 10
O

2,90 3 30 40 00 6 00
2,95 3 25 39 00 5 50
3,00 3 20 38 00 5 41
3,05 3 15 37 00 5 33
3,10 3 10 36 00 5 25
3,15 3 05 35 00 5 18
3,20 3 00 34 30 5 10

46

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

5.1.6.3.4.4.4 Kütlesi alınmış bir tartı şişesi, pipetin ucu altına konur ve E musluğu açılarak pipetteki
numunenin şişeye akması sağlanır. Pipetin iç çeperine yapışıp kalan süspansiyon parçaları, A balon
hunisinden damıtık suyun B, D ve E yoluyla pipete akıtılmasıyla tartı şişesine aktarılır. Tartı şişesi, (105 ± 5)
°C sıcaklıklı etüve konarak, içerisindeki numune kuruyana kadar bekletilir. Desikatörde soğutulduktan sonra,
şişe numunelerle birlikte 0,01 g doğrulukla tartılır ve alınan süspansiyon numunedeki katı madde miktarı
belirlenmiş olur (değişik numune alma zamanları için sırasıyla M1, M2, M3).

5.1.6.3.4.4.5 Yukarıda anlatılan numune alma işlemlerinin herhangi ikisi arasında, sodyum heksametafosfat
çözeltisi içeren çöktürme tüpünden de bir numune alınır. Bu çözelti örneği Madde 5.1.6.3.4.4.3 ve Madde
5.1.6.3.4.4.4’te belirtilen metotla alınır, ancak numunenin belirli bir süre sonunda alınması gerekmediği gibi,
numune alma derinliği de önemli değildir. Alınan numune içerisindeki katı madde miktarı ölçülür (M4).

5.1.6.3.5 Hesaplamalar

YG
5.1.6.3.5.1 Ön işlemler sırasında meydana gelen kütle kaybı
Ön işlemler sırasında meydana gelen kütle kaybı yüzdesi (Y), kullanılan açıkta kurutulmuş zeminin kütlesi,
açıkta kuruma sonundaki su muhtevası ve zeminin ön işlemler sonundaki kütlesinden aşağıdaki eşitlik

İM A
kullanılarak hesaplanır:

R M
Mb (100 + w a )
Y = 100 - (%)
Ma

Burada; Bİ Ö
İ
-N
Ma Açıkta kurutulmuş zemin kütlesi, (g),
wa Açıkta kurumuş zeminin su muhtevası, (%),
Mb Ön işlemler sonucu numune kütlesi, (g)
dir
TE .

Ön işlemler sonundaki zemin kütlesi Madde 5.1.6.3.5.2 ve Madde 5.1.6.3.5.3’teki yüzdelerin

Lİ .Ş

hesaplanmasında kullanılır.
A

5.1.6.3.5.2 Elenen bölümün hesapları

5.1.6.3.5.2.1 Deney başlangıcındaki numunenin 2 mm’lik elekte kalan bölümünün yüzdesi aşağıdaki
KA L

eşitlikten hesaplanır:
YO

Mg
2 mm’den iri zemin yüzdesi = x100(%)
Mb
TO

5.1.6.3.5.2.2 Deney başlangıcındaki numunenin, 600 µm elekte kalan bölümünün yüzdesi aşağıdaki
eşitlikten hesaplanır:

Mc
2 mm - 600 µm arasındaki zemin yüzdesi = x100(%)
O

Mb

5.1.6.3.5.2.3 Deney başlangıcındaki numunenin, 150 µm elekte kalan bölümünün yüzdesi aşağıdaki
eşitlikten hesaplanır:

Mm
600 µm - 150 µm arasındaki zemin yüzdesi = x100(%)
Mb

5.1.6.3.5.2.4 Deney başlangıcındaki numunenin, 75 µm elekte kalan bölümünün yüzdesi aşağıdaki

eşitlikten hesaplanır:

Mf
150 µm - 75 µm arasındaki zemin yüzdesi = x100(%)
Mb

47

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

5.1.6.3.5.3 Çöktürmeye tâbi tutulan bölüm için hesaplama

5.1.6.3.5.3.1 500 mL karışımda her bir numune alma zamanına karşılık olan katı madde kütlesi aşağıdaki
eşitlikten hesaplanır:

(M1 veya M2 ) veya (M3 -M4 )

x500 (g)
Vp

Burada;
M1 Birinci numune almada 500 mL içindeki katı madde kütlesi,
M2 İkinci numune almada 500 mL içindeki katı madde kütlesi,
M3 Üçüncü numune almada 500 mL içindeki katı madde kütlesi,

YG
M4 500 mL içindeki sodyum heksametafosfat kütlesi,
Vp Pipetin ölçülmüş hacmi (mL)
dir.

5.1.6.3.5.3.2 Numunenin deney başlangıcındaki silt oranı aşağıdaki eşitlikten hesaplanır:

İM A
R M
M1 - M2
% Silt (75 µm - 2 µm) = x100(%)
Mb

Bİ Ö
5.1.6.3.5.3.3 Numunenin deney başlangıcındaki kil oranı aşağıdaki eşitlikten hesaplanır:

İ
-N
M3 - M 4
% Kil oranı (2 µm’den ince) = x100(%)
Mb
TE .

5.1.6.3.6 Sonuçların gösterilmesi

Lİ .Ş

5.1.6.3.6.1 Deney sonuçları Çizelge 11’de verilen yarı logaritmik bir grafik kâğıdı üzerine işaretlenir (Madde
A

5.1.6.3.7 Not 3) veya Madde 0,2’de tanımlanmış olan değişik dane çapı gruplarına giren miktarlar, yarı
logaritmik grafikten okunup, % olarak en yakın 0,1 hanesine yuvarlatılarak çizelgede gösterilir.
KA L

5.1.6.3.6.2 Ölçümlerde ön işlemler sırasında meydana gelen kütle kaybı, % 1 yakınlıkla verilir.
YO

5.1.6.3.6.3 Pipet metodunun kullanıldığı belirtilmelidir.

5.1.6.3.7 Notlar
TO

Not 1 - Tropik bölgelerdeki bazı zeminlerde, 4,75 mm’lik elekten geçmesi gereken ince danelerin elekte
kalan malzemeden temizlenmesinde güçlükle karşılaşıla bilinir. Bu gibi durumlarda, Deney 6 (A)’da
olduğu gibi, dağıtma maddesi kullanmak ve 4,75 mm’lik elek üstünde kalan malzemeyi yıkayarak
elemek gerekebilir. Elek altına geçen karışımın kurutulup, ön işlemlerin uygulanacağı zemine
O

katılması gerektiğinden, kurutulacak karışımı mümkün olduğu kadar az tutmak amacıyla zemin, ilk
olarak kuru durumda elenmelidir.

Not 2 - Çöktürme süresi ve numune alma derinliği: dane çapı dağılımı eğrisinin biçiminin belirlenebilmesi için
uygun çöktürme süreleri sonunda en az üç numune alınması gereklidir. Madde 5.1.6.3.4.4.3’teki
Çizelge 12’de verilen zamanlar 20 µm, 6 µm ve 2 µm’lik eşdeğer dane çaplarına karşılıktır. Çökeltme
analizinin uygulanacağı numunelerden her birinin dane bağıl yoğunluğunu bulmak gerekmez. Aynı
yerden veya belirli bir yerdeki aynı tür zeminler için elde edilen numuneler için ortalama bir değer
kullanmak, sonuçlarda önemli bir hata yaratmaz. Ancak, kullanılan değerin, bütün numunenin değil,
sadece silt ve kil danelerinin bağıl yoğunluğu olması zorunludur.

Not 3 - Numune üzerinde ayrıca iri danelerin analizi de yapılmışsa, numunenin tamamının analiz sonucu
aynı grafik üzerinde gösterilmelidir.

Not 4 - Pipet metodu deneyi için Çizelge 13’te verilen form kullanılabilir.

48

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

Çizelge 13 - Pipet metodu için deney formu

Proje
Numunenin alındığı yer
Numune tanımı Deneyi yapan
Deney özelliği Tarih
Sondaj no Gs
2 mm’lik elekte kalan
numunenin tanımı

YG
Zemin numunesinin numarası

Açıkta kurutulmuş zemin su muhtevası

Kap no

İM A
Yaş numune + kap kütlesi, g
Kuru numune + kap kütlesi, g

R M
Kap kütlesi, g
Kuru numune kütlesi, g
Su kütlesi g

Bİ Ö
Açıkta kurutulmuş numunenin su muhtevası, %
Ön işlemler sırasındaki kütle kaybı

İ
-N
Kap no
Açıkta kurutulmuş numune + kap kütlesi, g
Kap kütlesi, g
Açıkta kurutulmuş numunenin ön işlemler öncesi kütlesi, Ma, g
TE .

Kap no
Lİ .Ş

Etüvde kurutulmuş numune + kap kütlesi, g

Kap kütlesi, g
Etüvde kurumuş numunenin ön işlemler sonrası kütlesi, Mb, g
A

(100 + Ma )
Ön işlem kaybı 100 x Mb
Ma
KA L

2 mm’lik elek üstünde kalan zemin + kap kütlesi, g

Kap kütlesi, g
YO

2 mm’lik elek üstünde kalan zemin kütlesi, Mg, g

Numunede 2 mm’den iri malzeme yüzdesi (100 Mg/Mb)
600 µm elek üstünde kalan zemin + kap kütlesi, g
Kap kütlesi, g
TO

600 µm elek üstünde kalan zemin kütlesi, Mc, g

2 mm - 600 µm mm arasındaki zemin yüzdesi (100 Wc/Wb)
150 µm elek üstünde kalan zemin + kap kütlesi, g
O

Kap kütlesi, g
150 µm elek üstünde kalan zemin kütlesi, Mm, g
600 µm - 150 µm arasındaki zemin yüzdesi (100Wm/Wb)
75 µm elek üstünde kalan zemin + kap kütlesi, g
Kap kütlesi, g
75 µm elek üstünde kalan zemin kütlesi, Mf, g
2 mm - 600 µm arasındaki zemin yüzdesi (100 Mf/Mb)
Toplam kütle Mg + Mc + Mm + Mf, g

49

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

Çizelge 13 - Pipet metodu için deney formu (devam)

Su banyosunun sıcaklığı
Pipet hacmi (VP) ml
1. pipet numunesinin alınma zamanı dakika saniye
2. pipet numunesinin alınma zamanı dakika saniye
3. pipet numunesinin alınma zamanı dakika saniye
Zemin numunesinin numarası
Tartı şişesi no
1. pipet numunesi + şişe kütlesi, g

YG
Şişe kütlesi, g
VP mL süspansiyondaki katı madde kütlesi, M1, g
500 mL süspansiyondaki katı madde kütlesi, M1, g
Tartı şişesi no

İM A
2. pipet numunesi + şişe kütlesi, g
Şişe kütlesi, g

R M
VP mL süspansiyondaki katı madde kütlesi, W2, g
500 mL süspansiyondaki katı madde kütlesi, M2, g
Tartı şişesi no
Bİ Ö
3. pipet numunesi + şişe kütlesi, g

İ
-N
Şişe kütlesi, g
VP mL süspansiyondaki katı madde kütlesi, M3, g
500 mL süspansiyondaki katı madde kütlesi, M3, g
Tartı şişesi no
Sodyum metafosfat + şişe kütlesi, g
TE .

Şişe kütlesi, g
Lİ .Ş

VP mL süspansiyondaki Sodyum metafosfat kütlesi, M4, g

500 mL süspansiyondaki Sodyum metafosfat kütlesi, M4, g
A

Orta silt M1-M2 g

İnce silt M2-M3, g
Kil M3-M4, g
KA L

75 mµ - 150 µm arasındaki numune miktarı

[Mb-(Mg + Mc+Mm + Mf + M1 - M4)], g
YO

2 mm’lik elek üzerinde kalan (2 mm’den büyük) zemin yüzdesi, %

2 mm - 600 µm arasındaki zemin yüzdesi, %
600 µm - 150 µm arasındaki zemin yüzdesi, %
150 µm - 75 µm arasındaki zemin yüzdesi, %
TO

75 µm - 2 µm arasındaki zemin yüzdesi, %

( )
 Mb − M g + M c + Mm + M f + M1 − M 4 
100  ,%
 Mb 
O

Kil oranı (2 µm’den ince) = 100(M3-M4)/Mb, %

50

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

5.1.6.4 Deney 6 (D): İnce daneli zeminlerin dane çapı dağılımının bulunması için hidrometre
metodu

5.1.6.4.1 Genel
Bu metot, bir zeminde, iri kum boyutunda ve daha ince danelerin dane çapı dağılımının bulunması ile ilgilidir.
Deney 6 (A), numunenin 75 µm’lik elekten geçen bölümünün % 10'dan daha az olduğunu gösterdiği
durumlarda, burada anlatılan biçimiyle bu deney uygulanamaz.

Numune 75 µm'lik elekten elenmesi durumunda, deney, elde edilen bu numune üzerinde de yapılabilir.

5.1.6.4.2 Cihazlar
Hidrometre, Şekil 14’de gösterilen ve aşağıdaki şartları sağlayan:

YG
a) Gövde ve sap, kusursuz camdan yapılmış olmalıdır. Bu cam, kimyevi etkilere dayanıklı ve iyi tavlanmış
olmalıdır.
b) Denge kütlesi olarak katı bir madde kullanıldığında, bu madde hidrometrenin dibine, 80 °C'a kadar
ısıtıldığı zaman yumuşamayan bir yapıştırıcı ile tespit edilmelidir. Denge kütlesi, olarak cıva kullanılıyorsa

İM A
bu, gövdenin dip kesimine sınırlandırılmalıdır.
c) Bölüntülerle rakamlar, üstün nitelikte, düz yüzeyli bir kâğıt üzerine siyah mürekkeple temiz olarak

R M
işaretlenmelidir.
d) Sap ve gövde orta eksene göre simetrik, kesitleri ise dairesel olmalıdır. Kesitlerde, temizleme ve

Bİ Ö
kurutmaya engel olacak veya hava kabarcıklarının takılıp kalmasına neden olabilecek ani girinti veya
çıkıntılar bulunmamalıdır. Hidrometre, kapasitesi içindeki sıvılarda, sapın düşeyle yaptığı açı 1,5 dereceyi

İ
aşmayacağı biçimde yüzmelidir.
-N
e) Bölüntü çizgileri ince ve belirgin kalınlıkta olmalıdır. Bölüntülü cetvel büyük veya eğik olmamalı ve bölüntü
çizgileri hidrometrenin eksenine dik olmalıdır.
f) Bölüntü çizgileri 0,0005 g/mL'lik aralıklı olmalı, 0,0005'leri gösteren bölüntüler kısa çizgilerle gösterilmeli,
her onuncu bölüntüyü gösteren çizgi uzun olmalıdır. Bu sonuncu bölüntü çizgisinin yanına, ilgili değer
yazılmalıdır. Böylece düzenlenmiş bölüntü çizgileri Şekil 14’de gösterilmiştir.
TE .
Lİ .Ş

g) Bölüntüler 20 °C'ta ki birim kütle (g/mL) olarak gösterilmelidir. Bazı hidrometreler, zemin daneleri için
belirli bir bağıl yoğunluk (Gsh) kabulüyle bir litre süspansiyondaki zemin miktarını gram olarak gösterecek
biçimde kalibre edilmiştir. Bu tür hidrometreler kullanıldığında, alınan okumaları, şu eşitlikle g/mL'ye
A

çevirmek gerekir.

G sh − 1
KA L

R h = R( )
G sh
YO

Burada;
R Bir litre süspansiyondaki zemin miktarını gram olarak gösteren türdeki hidrometrede, menisküs
düzeltmesinden sonra elde edilen okuma,
TO

Gsh Bu hidrometrenin kalibrasyonu için kabul edilen dane bağıl yoğunluğu,

Rh g/mL olarak kalibre edilmiş bir hidrometre kullanılmış olsa, menisküs düzeltmesinden sonra elde
edilecek okuma
dır.
O

h) Hidrometrenin ayarlanması, yüzey gerilimi 55 dyne/cm olan bir sıvıya göre yapılmalıdır.
i) Hidrometre üzerinde en büyük bölüntü hatası ± 0,0005 g/mL olmalıdır.
j) Her hidrometrenin sap veya gövde kesimi içerisine, bölüntü veya rakamları etkilemeyecek biçimde,
bölüntülerin esası, yani "20 °C'ta g/mL" okunaklı olarak yazılmalıdır.

51

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

Ölçüler mm’dir

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

Şekil 14 - İnce daneli zeminlerde dane çapı dağılımının bulunması için kullanılan hidrometre (bölüntüler
20 °C'ta g/mL esasına göredir)

52

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

Mezür (ölçme silindiri), 1000 mL kapasiteli, çapı 55 mm, boyu 300 mm olan,
Termometre, 0 °C ilâ 50 °C aralığını kapsayan 0,5°C hassasiyetli,
Mekanik karıştırıcı, motor hızı 3000 devir/dakika üstünde, şaft uzunluğu 100 mm’den az olmayan şaftın
ucuna Şekil 13.a’da gösterilen bir rondela takılmış süt-meyve karıştırıcısı ve çelik bardağı ile bunlara uygun
Şekil 13.b’de kesiti verilen tel kafesi olan, kap ve kafes, deneyde kullanılan reaktiflerin etkilemeyeceği bir
malzemeden yapılmış olmalıdır. Kap içindeki zemin karışımının hareketi, tam olmalı, ancak ne danelerin
kırılmasına veya kabın dışına sıçrayarak kaybolmasına yol açacak kadar şiddetli ne de bir kısım malzemenin
karışmadan kabın dibine çökmesine neden olacak kadar yavaş olmalıdır. Karışmayı en iyi biçimde
gerçekleştiren hız, pervane tipine bağlı olduğundan belirli bir hız koşulu aranmamıştır.
Deney elekleri, 2 mm, 600 µm (veya 630 µm), 200 µm (veya 150 µm), 75 µm ve tavası,
Terazi, 0,01 g doğrulukla tartma yapabilen,
Etüv, sürekli olarak (105 ± 5) °C sıcaklık sağlayabilen,
Kronometre

YG
Desikatör, içerisinde bir miktar susuz silika jeli bulunan, çapı 20 cm-25 cm olan,
Cetvel, mm bölüntülü,
Pota, dört adet porselenden, çapı 150 mm dolayında olan,
Konik bir şişe

İM A
veya
Konik bir beher (erlen), 1000 mL kapasiteli, geniş ağızlı,

R M
Piset, damıtık su dolu, plâstikten,
Cam çubuk, uzunluğu 150 mm, çapı 5 mm civarında olan,
Su banyosu, bu deneyde kullanılan cihazları içine alabilecek büyüklükte, (20 ± 1) °C sıcaklık sağlayabilen,

Bİ Ö
numuneye titreşim geçirmeyen (mecburî değildir),
Mekanik çalkalayıcı, zemin-su karışımını içeren mezürün 0-180° hareketini sağlayan (mecburî değildir).

İ
-N
Ayrıca, su muhtevası tayini için Deney 1’de belirtilen cihazlar.

5.1.6.4.3 Reaktifler
Analizde kullanılabilecek saflıkta olan reaktifler kullanılmalıdır:
TE .
Lİ .Ş

5.1.6.4.3.1 Hidrojen peroksit, 20 hacimlik çözelti: her bir hacminin çözüşmesi sonucunda 100 hacimlik
oksijen veren ve perhydrol ticarî adıyla bilinen, yaklaşık olarak 1 hacim % 30‘luk hidrojen peroksit çözeltisine,
A

4 hacim damıtık su katılarak elde edilir.

5.1.6.4.3.2 Sodyum heksametafosfat çözeltisi: 40 g sodyum heksametafosfat (NaPO3) 1 L çözelti verecek

KA L

biçimde damıtık suda çözülür. Bu çözelti dayanıklı değildir ve ortalama olarak ayda bir yeniden hazırlanması
YO

gerekir. Karışımın pH değeri 8-9 dışına çıkmamalıdır. Hazırlama ve son kullanma tarihleri şişenin üzerine
yapıştırılan bir etikete yazılmalıdır.

5.1.6.4.4 Hidrometrenin kalibrasyonu

TO

5.1.6.4.4.1 Hacim
Hidrometre gövdesinin hacmi (Vh) aşağıda verilen metotlardan biri yardımıyla ölçülür.

a) Yerini tuttuğu suyun hacminden: 1000 mL'lik mezüre yaklaşık olarak 800 mL hacminde damıtık su
O

konur. Suyun düzeyi okunur ve kaydedilir. Hidrometre mezürdeki suyun içine daldırılır ve su düzeyi
yeniden okunup kaydedilir. İki okuma arasındaki fark, hidrometre gövdesinin ve sapın suya batmış
kısmının mL olarak toplam hacmini verir. Sapın batmış kesiminin elde edilen toplam hacme katkısı
önemsiz olduğundan, elde edilen değer, hidrometre gövdesinin hacmi (Vh) olarak kabul edilir.

b) Hidrometrenin kütlesinden: Hidrometre 0,1 g duyarlıkla tartılır. Kütlenin gram olarak sayısal değeri,
hidrometre gövdesinin ve sapın 1,000 işaret çizgisi altında kalan kesiminin mL olarak toplam hacmini
verir. Sapın bu kesiminin, elde edilen toplam hacme katkısı önemsiz olduğundan, bulunan değer,
hidrometre gövdesinin hacmi (Vh) olarak kabul edilir.

53

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

5.1.6.4.4.2 Kalibrasyon

5.1.6.4.4.2.1 İçinde hidrometrenin kullanılacağı 1000 mL'lik mezürün kesit alanı, iki ölçek çizgisinin (örneğin
100 ve 900 çizgileri) arasındaki uzaklığın ölçülmesiyle hesaplanır. Kesit alanı (A), ölçüm yapılan iki çizgi
arasındaki hacmin, bu çizgiler arasında cm olarak ölçülen uzaklığa bölümüne eşittir. Kesit alanı, mezürün
tüm boyunca değişmemelidir.

5.1.6.4.4.2.2 Hidrometrenin sapı üzerindeki en alt bölüntü çizgisi ile diğer ana bölüntü çizgileri arasındaki
uzaklıklar (Rh) ölçülüp kaydedilir.

5.1.6.4.4.2.3 Hidrometrenin boyun noktasının en yakın bölüntü çizgisine olan uzaklığı ölçülüp kaydedilir.

5.1.6.4.4.2.4 Rh okumasıyla ilgili Hl uzaklığı, Madde 5.1.6.4.4.2.2 ve Madde 5.1.6.4.4.2.3’te ölçülen

YG
uzaklıkların toplamına eşittir.

5.1.6.4.4.2.5 Gövdenin boyun noktasından alt ucuna kadar olan uzaklık (h) ölçülür ve gövdenin boyu olarak
kaydedilir (Not 1).

İM A
5.1.6.4.4.2.6 Rh ana bölüntü çizgilerine karşılık olan HR efektif derinlikleri aşağıdaki eşitlikten hesaplanır:

R M
1 V
HR = Hl + (h − h )
2 A
Bİ Ö
İ
-N
Burada;
Hl Gövdenin boyun noktası ile Rh bölüntü çizgisi arasındaki uzaklık, (cm),
h Gövdenin boyun noktası ile hacim merkezi arasındaki uzaklığın iki katı, (cm),
Vh Hidrometre gövdesinin hacmi, (mL),
A Mezürün kesit alanı, (cm2)
TE .

dır.
Lİ .Ş

5.1.6.4.4.2.7 HR ve Rh arasındaki bağıntıyı gösteren noktalar işaretlenir. Noktalarda geçen eğrinin (veya
A

doğrunun) eşitliği hidrometrenin kalibrasyon eşitliğidir.

5.1.6.4.4.3 Menisküs düzeltmesi

KA L
YO

5.1.6.4.4.3.1 Sapı temizlenmiş hidrometre, içinde 700 mL kadar su bulunan 1000 mL'lik mezürün içine
daldırılır.

5.1.6.4.4.3.2 Su düzeyinin hafifçe altından bakıldığında, elips biçiminde görünen su yüzeyi, düz bir çizgi gibi
görünene kadar, göz yükseltilir, bu çizginin hidrometre ölçeğini kestiği nokta tespit edilir.
TO

5.1.6.4.4.3.3 Su düzeyinin hafifçe üstünden bakılarak menisküsün üst sınırının hidrometre ölçeğini kestiği
nokta saptanır.
O

5.1.6.4.4.3.4 Madde 5.1.6.4.4.3.2 ve Madde 5.1.6.4.4.3.3'te alınan okumalar arasındaki fark, menisküs
düzeltmesi (Cm) olarak kaydedilir.

5.1.6.4.5 Deneyin yapılışı

5.1.6.4.5.1 Zemin üzerinde yapılan ön işlemler

5.1.6.4.5.1.1 Örselenmiş numunelerin deneye hazırlanması metoduna (Madde 3.3) uygun olarak elde
edilen havada kurutulmuş numuneden, yarılama metoduyla, her biri yaklaşık olarak 50 g - 100 g kütlesinde
iki numune elde edilir. Deney için gerekli zemin miktarı zeminin türüne bağlı olarak değişir; örneğin, killi
zeminler için 50 g kumlu zeminler için 100 g numune kullanılır. Numunelerden birinin su muhtevası
(w) Deney 1'deki metotla ölçülür.

54

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

5.1.6.4.5.1.2 Diğer numune, 0,01 g doğrulukla tartılır (Wa) ve geniş ağızlı konik şişeye konur. Üzerine 150
mL hidrojen peroksit çözeltisi eklenir, birkaç dakika süreyle cam çubukla hafifçe karıştırılır ve şişenin ağzı
cam kapakla örtüldükten sonra ertesi güne kadar bekletilir. Bekletilmiş karışım hafif ateşte ısıtılır. Bu sırada,
köpürüp taşma olmamasına özen gösterilmeli ve karışım sık sık karıştırılmalıdır. Şiddetli köpürme kesilir
kesilmez, karışım kaynatılarak hacmi 50 mL’ye düşürülür. Organik madde yüzdesi yüksek olan zeminlerde
oksidasyonun tamamlanabilmesi için ek hidrojen peroksit kullanılması gerekebilir.

5.1.6.4.5.1.3 Porselen pota 0,01 g duyarlıkla tartılır ve konik şişedeki karışım bu potaya aktarılır. Bu işlem
sırasında olabildiğinde az damıtık su kullanılmalıdır. Pota, içindekilerle birlikte etüve konur ve (105 ± 5) °C'ta
kurutulur. Bundan sonra pota, içindekilerle birlikte desikatöre konur ve soğumaya bırakılır. Soğuyan numune,
pota ile birlikte 0,01 g duyarlıkla tartılır. Bu tartı sonucundan kap kütlesinin çıkarılmasıyla numunenin ön
işlemler sonundaki kütlesi (Wb) elde edilir.

YG
5.1.6.4.5.1.4 Organik madde yüzdesi düşük (% 2'den az olan) zeminlerde, Madde 5.1.6.4.5.1.2 ve Madde
5.1.6.4.5.1.3’teki işlemlerin uygulanması gerekmez ve Madde 5.1.6.4.5.1.1’de elde edilen numunelerin
diğerine doğrudan Madde 5.1.6.4.5.2.1’de belirtildiği gibi dağıtma maddesi katılarak deney sürdürülür.

İM A
5.1.6.4.5.2 Zemin danelerinin dağıtılması

R M
5.1.6.4.5.2.1 Porselen potanın içindeki numuneye 100 mL sodyum heksametafosfat çözeltisi katılır ve
karışım hafif ateşte 10 dakika kadar ısıtılır. Bazı zeminde, dağıtıcı etkili olamadığından karışımda floklarıma

Bİ Ö
sonucu dağıtma sağlanamayabilir. Bu durumda dağıtıcı miktarını arttırmak gerekebilir.

İ
5.1.6.4.5.2.2 Karışım, pisetten damıtık su fışkırtılarak, içinde tel kafes bulunan karıştırma kabına aktarılır.
-N
Bu işlem sırasında kullanılan su miktarı 150 mL'yi aşmamalıdır. Zemin süspansiyonu bundan sonra 15
dakika süreyle mekanik karıştırıcı yardımıyla karıştırılır.

5.1.6.4.5.2.3 Süspansiyon vakit geçirmeden, alt kap üzerine oturtulmuş 75 µm’lik eleğe aktarılır. Karıştırma
TE .

kabına ve tel kafese yapışmış bütün süspansiyon kalıntılarının damıtık su ile yıkanarak tamamen eleğe
Lİ .Ş

aktarılmasına özen gösterilmelidir. Eleğe aktarılan zemin, pisetten damıtık su fışkırtılarak yıkanır. Bu işlemler
sırasında kullanılan damıtık suyun miktarı 500 mL’yi aşmamalıdır. 75 µm’lik elekten geçmiş olan
süspansiyon, 1000 mL'lik mezüre aktarılır ve damıtık su eklenerek tam 1000 mL'ye tamamlanır. Bu
A

süspansiyon, bundan sonra, aşağıda anlatılan çöktürme analizi için kullanılır.

5.1.6.4.5.2.4 75 µm’lik eleğin üzerinde kalan malzeme, bir porselen potaya aktarılır ve (105 ± 5) °C
KA L

sıcaklıklı bir etüvde kurutulur. Kuruduktan sonra, bu malzeme 4,75 mm'lik, 600 µm, 200 µm ve 75 µm’lik
YO

eleklerden oluşan elek dizisinden elenir. Eleme sonunda, bu elekler üzerinde kalan malzeme ayrı ayrı tartılır
ve kütleleri (sırasıyla Wg, Wc, Wm ve Wf) kaydedilir.

5.1.6.4.5.3 Çökeltme
TO

5.1.6.4.5.3.1 Mezürün ağzı lâstik bir tıpa ile kapatılır ve homojen bir süspansiyon oluşana kadar sert bir
biçimde çalkalanır, en sonunda baş aşağı çevrilir. Çalkalama işlemi durdurulur durdurulmaz mezür, düz bir
yüzey üzerine oturtulur ve kronometre çalıştırılır. Hidrometre yüzme durumunun az altına gelene kadar
O

süspansiyona daldırılır ve serbestçe yüzmeye bırakılır. Kronometreye bakılarak 0,5, 1, 2 ve 4'üncü

dakikalarda hidrometre okumaları alınır. Bundan sonra hidrometre, yavaşça süspansiyondan çıkarılır,
damıtık suyla yıkanır ve zemin süspansiyonu ile aynı sıcaklıkta tutulan damıtık su dolu diğer bir mezür içinde
bekletilir.

5.1.6.4.5.3.2 Kronometre 8. dakikaya yaklaşırken (yaklaşık olarak 15 saniye kala) hidrometre yeniden
süspansiyona daldırılır ve hidrometre okuması alınıp kaydedilir. Okuma alındıktan sonra hidrometre çıkarılır,
yıkanır ve damıtık su içine konur. Aynı biçimde, 15, 30, 60, 120, 480 dakikalarda hidrometre okumaları alınır.
Bundan sonra, iki gün süreyle günde 1 veya 2 kez okuma alınır ve bu okumalara karşılık olan çökme süreleri
tam olarak kaydedilir. Hidrometrenin her okumadan önce süspansiyona daldırılması ve okumadan sonra da
çıkarılması sırasında süspansiyonun çalkalatmamasına özen gösterilmelidir. Hidrometrenin süspansiyona
daldırılması ve süspansiyondan alınması işlemlerinin her biri, 10 saniyelik bir süre içinde yapılmalıdır.
Süspansiyonun titreşim etkisine uğraması önlenmelidir.

55

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

5.1.6.4.5.3.3 Su banyosunun kullanılmadığı deneylerde süspansiyonun sıcaklığı, ilk 15 dakikada bir kez ve
daha sonraki her okumadan sonra ölçülüp kaydedilir. Sıcaklık en az 0,5 °C duyarlıkla okunmalıdır. Mezürün
asimetrik olarak ısı alması ya da kaybetmesi önlenmelidir. Ayrıca, ortam sıcaklığının 2 °C'tan fazla
değişmemesi deneyin sonuçlarını daha güvenilir hale getirir.

5.1.6.4.5.3.4 Dağıtma maddesi katılmasının gerektirdiği düzeltme, X, tartılmış bir terazi şişesine tam 50 mL
dağıtma maddesi çözeltisi konup çözeltinin (105 ± 5) °C sıcaklıklı etüvde buharlaştırılması sonucu elde
edilen dağıtma maddesinin kütlesi şu eşitlik kullanılarak hesaplanır:

X = 2Wd

Bu düzeltme, sıcaklık derecesinden bağımsız olup, sodyum heksametafosfat çözeltisi Madde 5.1.6.4.3.2'deki
biçimde hazırlanmışsa, 4 civarında olur.

YG
5.1.6.4.6 Hesaplamalar

5.1.6.4.6.1 Ön işlemler sırasında meydana gelen kütle kaybı

İM A
Ön işlemler sırasında numunede meydana gelen kütle kaybı yüzdesi (P), kullanılan açıkta kurutulmuş
zeminin kütlesi, açıkta kurutma sonundaki su muhtevası ve zeminin ön işlemler sonundaki kütlesinden,

R M
aşağıdaki eşitlik kullanılarak hesaplanır:

Wb (100 + w a )
P = 100 −
Wa
(%)
Bİ Ö
İ
-N
Burada;
Wa Açıkta kurutulmuş zemin kütlesi, (g),
wa Kurutma sonucu zeminin su muhtevası, (g),
Wb Numunenin işlemler sonucu kütlesi, (g)
TE .

dir.
Lİ .Ş

Ön işlemler sonundaki zemin kütlesi (Wb) Madde 5.1.6.4.6.2 ve Madde 5.1.6.6.6.3’teki yüzdelerin
hesaplanmasında kullanılır.
A

5.1.6.4.6.2 Elenen bölümün hesapları

KA L

5.1.6.4.6.2.1 Deney başlangıcındaki numunenin 4,75 mm'lik elekte kalan bölümünün yüzdesi aşağıdaki
YO

eşitlikten hesaplanır:

WC
4,75 mm'den iri zemin yüzdesi = × 100(%)
Wb
TO

5.1.6.4.6.2.2 Deney başlangıcındaki numunenin, 600 µm’lik elekte kalan bölümünün yüzdesi aşağıdaki
eşitlikten hesaplanır:
O

Wc
4,75 mm - 600 µm arasındaki zemin yüzdesi = × 100(%)
Wb

5.1.6.4.6.2.3 Deney başlangıcındaki numunenin, 200 µm’lik elekte kalan bölümünün yüzdesi aşağıdaki
eşitlikten hesaplanır:

Wm
600 µm - 200 µm arasındaki zemin yüzdesi = × 100(%)
Wb

5.1.6.4.6.2.4 Deney başlangıcındaki numunenin, 75 µm’lik elekte kalan bölümünün yüzdesi aşağıdaki
eşitlikten hesaplanır:

Wf
200 µm - 75 µm arasındaki zemin yüzdesi = × 100(%)
Wb
56

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

5.1.6.4.6.3 Çökeltilen bölümün hesapları

5.1.6.4.6.3.1 Yapılan gözlemlerden veya hesap sonucu elde edilen değerler aşağıdaki sütun başlıklarını
ihtiva eden bir çizelgeye geçirilir:

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
Tarih Günün Sıcaklık Geçen Rh1 Rh= HR D Mt Rh + Yüzde
saati °C süre, t Rh1+Cm Mt - X K

Burada;
Rh1 Menisküsün üst sınırı düzeyindeki hidrometre okuması. Bu değer, okunan sayının kesir bölümünü alıp,
üçüncü ve dördüncü basamak arasına bir virgül koyarak bulunmalıdır, örneğin, yoğunluk 1,0325 g/mL
ise bu,

YG
Rh1 = 32,5

olarak yazılmalıdır,

İM A
t Çöktürmenin başlamasından sonra geçen süre,

R M
D Eşdeğer dane çapı (mm),
Cm Menüsküs düzeltmesi,
Mt 20°C'ta kalibre edilen hidrometreler için Şekil 15'te verilen sıcaklık düzeltmesi,
X Dağıtma maddesi düzeltmesi
Bİ Ö
İ
dir.
-N
5.1.6.4.6.3.2 Eşdeğer dane çapı (D), Stokes Kanunu ile aşağıdaki eşitlikten bulunur:

µ HR
D = 0,005531
TE .

ρs − ρw t
Lİ .Ş

Burada;
A

µ Suyun viskozitesi (EK A),

ρs Numunenin yoğunluğu,
ρw Suyun yoğunluğu (EK A)
KA L

HR Hidrometre kalibrasyon eğrisinden alınan değer,

YO

t Zaman
dır.

5.1.6.4.6.3.3 Sıcaklık düzeltmesi Mt, sıcaklık düzeltmesi ölçeğinden (Sekil 15) elde edilir ve Çizelgenin 9.
sütununa geçirilir. Bundan sonra (Rh+Mt - X) değerleri hesaplanır. Çizelgenin 10. sütununa yazılır.
TO

5.1.6.4.6.3.4 Ön işlemler sonunda elde edilen numune kütlesi esas alınarak, ilgili eşdeğer dane çapından
daha küçük danelerin yüzdesi (K), aşağıdaki, eşitlikten hesaplanır:
O

100 γ s
K= (R h + M t − X)
W b (ρ s − ρ w )

Burada;
Wb Ön işlemler sonunda numunenin toplam kütlesi, (g),
Gs Zemin danelerinin bağıl yoğunluğu, (g)
dır.

5.1.6.4.6.3.5 K değerleri, elde edilmiş olan tüm D değerleri için hesaplanır.

57

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

Şekil 15 - 20 °C’ta kalibre edilmiş hidrometreler için sıcaklık düzeltmesi ölçeği

58

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

5.1.6.5 Sonuçların gösterilmesi

5.1.6.5.1 Deney sonuçları Çizelge 11'de verilen türde, yarı logaritmik bir grafik kâğıdı üzerine işaretlenir
(Madde 5.1.6.6 Not 3) veya Madde 0.2'de tarif edilmiş olan değişik dane çapı gruplarına giren miktarları, yarı
logaritmik grafikten okunup % 0,1 yakınlıkla bir çizelge de gösterilir.

5.1.6.5.2 Ön işlemler sırasında meydana gelen kütle kaybı, %1 yakınlıkla verilir.

5.1.6.5.3 Hidrometre metodunun kullanıldığı belirtilmelidir.

5.1.6.6 Notlar

Not 1 - Hidrometrenin hacim merkezinin saptanması: h/2 uzaklığı, simetrik bir gövdenin hacim merkezini

YG
belirler. Kullanılan hidrometrenin gövdesi simetrik değilse, hacim merkezini bulmak için gövdenin
izdüşümü bir kâğıt üzerine çizilir ve elde edilen alanın kütle merkezi bulunur. Bu nokta gövdenin
hacim merkezini yeterli yakınlıkla verir.

İM A
Not 2 - Kumun yıkamalı metotla elenmesi: Kum danelerinin ayrılması amacıyla yapılan yıkamalı eleme
sırasında, 75 µm’lik eleğin göz açıklığından az küçük çapta olan daneler, Suyun yüzey gorilimi

R M
etkisiyle, elek telinin delikleri arasında tutulur. Bu gibi daneler, numunenin ancak küçük bir oranını
oluşturduklarından, süspansiyonda bu danelerin yokluğu, çöktürme analizinde önemli hata yaratmaz.
Ancak kuru eleme işlemi sırasında, numunenin büyük bir bölümü 75 µm’lik elekten geçiyorsa, geçen
Bİ Ö
malzeme, çöktürme işleminden önce mezür içindeki süspansiyona katılmalıdır.

İ
-N
Not 3 - Numune üzerinde ayrıca iri danelerin analizi, de yapılmışsa, numunenin tamamının analiz sonucu
aynı grafik üzerinde gösterilir.

Not 4 - Şekil 15’te verilen sıcaklık düzeltmesi Mt ile sıcaklık t (°C) arasındaki ilişki aşağıdaki eşitlikle de
bulunabilir:
TE .
Lİ .Ş

Mt=(0,0055 t2 - 0,0403 t - 1,3932)

A

Not 5 - Numune 75 µm'lik elekten elenmesi durumunda, hidrometre deneyi, elde edilen bu numunenin
doğrudan Madde 5.1.6.4.5.3’te anlatılan çökeltme işlemine tâbi tutulmasıyla gerçekleştirilebilir.
KA L
YO
TO
O

59

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

5.2 Zemin sıkıştırma deneyleri

5.2.1 Deney 7: Zeminde kuru birim hacim kütle - su muhtevası bağıntısının 2,5 kilogramlık
tokmakla elde edilmesi (standart enerji)

5.2.1.1 Genel
Bu deney, belirli bir metotla sıkıştırılmış bir zeminde, en büyük kuru birim hacim kütleyi veren su
muhtevasının bulunması ile ilgilidir. Bu deneyde 305 mm’den serbestçe düşen 2,5 kg’lık tokmağın sağladığı
mekanik iş kullanılmaktadır.

5.2.1.2 Cihazlar
Metal kalıp, iç çapı 105 mm, iç yüksekliği 115,5 mm ve iç çapı 152,4 mm, iç yüksekliği 115,5 mm olan iki
farklı ebatta, silindir biçiminde, kolayca çıkarılabilen bir taban plâkası ile 50 mm yüksekliği olan bir yakası

YG
bulunan (Şekil 16),
Metal tokmak, 50 mm çapında dairesel bir tabanı olan, 2,5 kg kütlesinde, (tokmağın serbest düşüşünü 305
mm’ye ayarlayabilen bir düzeni olmalıdır), elle çalıştırılmaya elverişli bir cihaz, (Şekil 17). Kalıp ve tokmağın
zorunlu boyutlarına uyulduğu ve tokmağın serbest düşüş yüksekliği 305 mm olduğu sürece, otomatik bir

İM A
cihaz da kullanılabilir. Böyle bir cihazda, kalıbın katı bir taban üzerine oturması sağlanmış olmalıdır.
Terazi, 1 g doğrulukla tartma yapabilen,

R M
Palet bıçağı, A tipi,
Çelik cetvel, yaklaşık olarak 300 mm uzunluğunda 25 mm genişliğinde, 3 mm kalınlığında, bir kenarı şevli,

Bİ Ö
Elek ve tavası, göz açıklıları 4,75 mm, 9,5 mm ve 20 mm olan,
Metal bir tepsi, en az 600 mm x 450 mm x 75 mm boyutlarında büyükçe,

İ
Kriko, zemini kalıptan çıkarmaya yarayan (zorunlu değildir),
-N
Ayrıca, su muhtevasının tayini için Deney 1’de belirtilen cihazlar,

5.2.1.3 Deneyin yapılışı

TE .

Sıkıştırma deneyi yapılmadan önce, Deney 6’da tarif edilen dane çapı dağılımıyla 4,75 mm, 9,5 mm ve 20
Lİ .Ş

mm’lik eleklerde kalan malzeme yüzdeleri belirlenir. Çizelge 14’teki gerekleri sağlayan elekten elenen
malzemenin ilgili kalıba sıkıştırılmasıyla gerçekleştirilir.
A

Çizelge 14 - Deney 7 için kullanılması gereken kalıp ve eleklerin seçim kuralları (Madde 5.2.2.6 Not 8)

Kullanılan Kalıp (iç Tabaka Her tabakaya

KA L

Kullanım şartı
malzeme boyutları) sayısı vuruş sayısı
YO

% 20 ve daha az
4,75 mm’lik Çapı: 105,0 mm
A malzeme 4,75 mm’lik Üç 25
elekten geçen Boyu: 115,5 mm
elek üzerinde kalıyor ise
% 20 ve daha fazla
TO

malzeme 4,75 mm’lik

elekte kalıyor ve % 20 9,5 mm’lik Çapı: 105,0 mm
B Üç 25
ve daha az malzeme elekten geçen Boyu: 115,5 mm
9,5 mm’lik elek üzerinde
kalıyor ise
O

% 20’den daha fazla

malzeme 9,5 mm’lik
elekte kalıyor ve % 30 20 mm’lik Çapı: 152,4 mm
C Üç 56
ve daha az malzeme 20 elekten geçen Boyu: 115,5 mm
mm’lik elek üzerinde
kalıyor ise

60

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

5.2.1.3.1 Deney sırasında ezilme eğilimi olmayan zeminler (Madde 5.2.2.6 Not 1)

5.2.1.3.1.1 Madde 5.2.3’te belirtildiği gibi, açıkta kurutulup ilgili elekten geçirilerek elde edilen zeminden 5
kg’lık bir numune alınır (Madde 5.2.2.6 Not 2). Numune, zeminin türüne göre, uygun bir miktar su ile iyice
karıştırılır (Madde 5.2.2.6 Not 3 ve Not 4).
Ölçüler mm’dir

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

Açıklamalar
1 Uzatıcıya kaynatılmış üç adet çengel
2 Kaygın geçme
3 Uzatıcı çengellerinin geçeceği üç adet pim
4 Kalıba kaynatılmış iki adet çengel
5 İç yüzey hassas işlenmiş kalıp iç yüzeyi

Şekil 16 - Sıkıştırma deneyi için kalıp

61

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

Ölçüler mm’dir

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

Açıklamalar
A Kılavuz
B Tokmak
1 6 mm çapında 4 dane delik
2 Kılavuzun boyu tokmağa (305 ± 1,5) mm’lik bir hareket imkânı vermelidir
3 6 mm çapında 12 adet delik
4 Tokmağın toplam ağırlığı 2,5 kg ± 25 g olmalıdır
5 2 mm kalınlığında lâstik conta

Not - Mecburî boyutların altı çizilmiştir

Şekil 17 - Standart sıkıştırma deneyi için 2,5 kg’lık tokmak ve kılavuzu

62

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

5.2.1.3.1.2 Kalıp, taban plâkası takılmış olarak 1 g doğrulukla tartılır (M1). Kalıp, beton döşeme gibi sert bir
yüzey üzerine oturtulur ve nemli zemin, mümkün olduğu kadar eşit kütlede üç tabaka halinde, her birine 305
mm serbest düşüş yapan tokmakla 25 darbe veya 56 darbe uygulanarak, üst ucuna yakası takılmış kalıbın
içine sıkıştırılır. Darbeler, her tabaka yüzeyine eşit aralıklarla dağıtılmalıdır. Tokmak kılavuzunun, tokmağın
serbest düşüşünü engelleyecek biçimde, zeminle tıkanmamasına özen gösterilmelidir.

Kullanılan zemin miktarı, kalıbı doldurmaya yetmeli, ancak sıkıştırılıp yaka çıkarıldıktan sonra kesilip atılacak
artık zemin yüksekliği 6 mm’yi aşmamalıdır. Yaka çıkarılır ve sıkıştırılmış zemin, çelik cetvelle, kalıbın üst
kenarı düzeyinde dikkatle düzlenir. Kalıp ve zemin, 1 g duyarlıkla tartılır (M2).

5.2.1.3.1.3 Sıkıştırılmış zemin, kalıptan çıkarılıp büyükçe bir metal kaba konur. Bu zeminini temsil eden bir
numune alınarak Deney 1 yardımıyla su muhtevası ölçülür.

YG
5.2.1.3.1.4 Zeminin geriye kalanı, ufalanıp ilgili elekten geçirilir ve deneyin başında hazırlanan numuneden
artmış oranla karıştırılır. Böylece elde edilen örneğe, uygun artışlarla su katılıp karıştırılır ve her defasında,
Madde 5.2.1.3.1.2’den Madde 5.2.1.3.1.4’e kadar ki işlemler tekrarlanır.

İM A
5.2.1.3.1.5 Deney, en az beş değer verecek biçime tekrarlanır ve kullanılan su muhtevaları en büyük kuru
birim hacim kütleyi veren optimum su muhtevasını içine alan sınırlar arasında değişmelidir.

R M
5.2.1.3.2 Deney sırasında ezilmeye eğilimli zeminler (Madde 5.2.2.6 Not 1)

Bİ Ö
5.2.1.3.2.1 Aşırı kil içeren ve tokmaklama sırasında parçalanabilir tokmaklanma sonrası topaklanabilir

İ
daneler içeren numuneler Madde 5.2.3’te belirtildiği gibi, açıkta kurutulup ilgili elekten geçirilerek elde edilen
-N
zeminden, her biri 2,5 kg kütlesinde beş veya daha çok numune hazırlanır. Numunelerin her biri, en büyük
kuru birim hacim kütleyi veren optimum su muhtevasını içine alan sınırlar arasında olmak üzere, değişik bir
miktar su ile iyice karıştırılır (Madde 5.2.2.6 Not 3, 4 ve 5).
TE .

5.2.1.3.2.2 Her örneğe, Madde 5.2.1.3.1.2’deki işlem uygulanır.

Lİ .Ş

5.2.1.3.2.3 Sıkıştırılan her örneğe Madde 5.2.1.3.1.3’teki işlem uygulanır.

A

5.2.1.3.2.4 Her numunenin artan bölümü atılır.

KA L

5.2.1.4 Hesaplamalar
YO

5.2.1.4.1 Sıkıştırılmış zeminin yaş birim hacim kütle (ρn), her numune için aşağıdaki eşitlikten hesaplanır:

M2 − M1
ρn = x 9,81 (kN/m3)
V
TO

Burada;
M1 Kalıp ve tabanın kütlesi, (g),
M2 Kalıp, tabanı ve tabanı sıkıştırılmış zemin kütlesi, (g),
O

V Kalıbın iç hacmi, (cm3)

dir.

5.2.1.4.2 Zeminin kuru birim hacim kütlesi (ρk) aşağıdaki eşitlikten hesaplanır:

100ρn
ρk = (kN/m3)
100 + w

Burada;
w Numunenin su muhtevası, (%)
dır.

63

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

5.2.1.4.3 Bir seri deney sonucunda elde edilen kuru birim hacim kütle (ρk) ve bunlara karşılık olan su
muhtevası değerleri, bir grafik kâğıdı üzerine işlenir. Elde edilen noktalar arasından düzgün bir eğri geçirilir
ve bu eğri üzerindeki en büyük değer bulunur. Karşılaştırma amacıyla, aynı grafik üzerine, sıfır, % 5 ve % 10
hava boşluğu yüzdelerini gösteren eğriler çizilir (Şekil 2). Bu eğrilerin elde edilmesinde:

 V 
1 − a 
100 
ρk = 
1 w
+
G s 100

eşitliğinden yararlanılır.

YG
Burada;
Va Hava boşluğu yüzdesi,
Gs Zemin danelerinin bağıl yoğunluğu
dur.

İM A
5.2.1.5 Sonuçların gösterilmesi

R M
5.2.1.5.1 Aşağıdaki değerler verilmelidir:

Bİ Ö
5.2.1.5.1.1 Kuru birim hacim kütle - su muhtevası eğrisinden elde edilen en büyük kuru birim hacim kütle,
kN/m3 olarak en yakın 0,01 hanesine yuvarlatılarak verilir.

İ
-N
5.2.1.5.1.2 Kuru birim hacim kütle - su muhtevası eğrisinde, en büyük kuru birim hacim kütleye karşılık olan
su muhtevası, optimum su muhtevası olarak % cinsinden en yakın 0,1 hanesine yuvarlatılarak verilir (Madde
5.2.2.6 Not 6).
TE .
Lİ .Ş

5.2.1.5.1.3 20 mm’lik eleğin üstünde kalan malzeme miktarı % olarak en yakın 0,1 hanesine yuvarlatılarak
verilir.
A

5.2.1.5.1.4 Sıkıştırma deneylerinde Çizelge 15’te verilen form kullanılabilir.

5.2.1.5.1.5 Sonuçların elde edilme metodu, Madde 5.2.2’de belirtilen 2,5 kg’lık tokmak metodu biçiminde
KA L

belirtilmeli, uygulanan işlem de ayrıca “tek numune” veya “ayrı ayrı numuneler” diye belirtilmelidir.
YO
TO
O

64

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

Çizelge 15 - Sıkıştırma deneyleri için kullanılan form

Lâboratuvar no Numune kabul tarihi

Gönderen Deney başlangıç tarihi
Ait olduğu proje Deney bitiş tarihi
Kuyu/sondaj no Deney standardı
Numune no Deneyi yapan
Kalıp kütlesi, g Kontrol eden
Kalıbın hacmi, cm3
Bağıl yoğunluk

YG
Kuru birim hacim kütle, γk, kN/m3
1 2 3 4 5 6
Kap + Sıkıştırılmış numune, g
Kap kütlesi, g

İM A
Sıkıştırılmış numune, g

R M
Yaş birim hacim kütle, kN/m3
Kuru birim hacim kütle, kN/m3

Bİ ÖSu muhtevası, Wn, %

İ
-N
1 2 3 4 5 6
Kap No
Yaş numune + kap, g
Kuru numune + kap, g
TE .

Su miktarı, g
Lİ .Ş

Kap, g
Kuru numune, g
A

Su muhtevası, (%)
KA L
YO

1 , 9 0

Sıkışma Eğrisi
Va = % 0
Kuru birim hacim kütle, g/cm3

1 , 8 5

Va = % 5
Va = % 10
TO

1 , 8 0

1 , 7 5
O

1 , 7 0

1 , 6 5

5 0 5 5 6 0 6 5 7 0

Su muhtevası, %

γk, kN/m3 Elek göz açıklığı, mm

Wopt, % Kalıp çapı, mm
20 mm'lik elekte kalan, % Kalıp yüksekliği, mm
Tokmak kütlesi, kg Not (Tek/ayrı ayrı numune)

65

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

5.2.2 Deney 8: Zeminde kuru birim hacim kütle - su muhtevasının 4,5 kilogramlık tokmakla
elde edilmesi (yüksek enerji)

5.2.2.1 Genel
Bu deney belirli bir yolla sıkıştırılan zeminde en büyük kuru birim hacim kütleyi veren su muhtevasına yakın
su içeriklerinde birim hacme sığacak en büyük zemin kütlenin bulunması ile ilgilidir. Deneyde 458 mm
serbest düşüş yapan 4,5 kg kütlesinde bir tokmak kullanılır.

5.2.2.2 Cihazlar
Metal kalıp, iç çapı 105 mm, iç yüksekliği 115,5 mm ve iç çapı 152,4 mm, iç yüksekliği 115,5 mm olan iki
farklı ebatta, silindir biçiminde, kolayca çıkarılabilen bir taban plâkası ile 50 mm yüksekliği olan bir yakası
bulunan ve Şekil 16’da gösterilen kalıp,
Metal tokmak, 50 mm çapında dairesel bir tabanı olan 4,5 kg kütlesinde, tokmağın serbest düşüşünü 458

YG
mm’ye ayarlayabilen bir düzeni olmalıdır. Elle çalıştırılmaya elverişli bir cihaz, Şekil 18’de gösterilmiştir.
Kılavuz içine hava sıkışmaması için üzerinde 90° aralıklı 4 deliği bulunmalıdır. Kalıp ve tokmağın serbest
düşüş yüksekliği 458 mm olduğu sürece, otomatik bir cihaz da kullanılabilir. Böyle bir cihazda kalıbın rijit bir
taban üzerine oturmasına olanak sağlanmış olmalıdır.

İM A
Terazi, 1 g doğrulukla tartma yapabilen,
Palet bıçağı, A tipi

R M
Çelik cetvel, yaklaşık olarak 300 mm uzunluğunda 25 mm genişliğinde 3 mm kalınlığında bir kenarı şevli,
Elek ve tavası, göz açıklıkları 4,75 mm, 9,5 mm ve 20 mm olan ve tavası,

Bİ Ö
Metal bir kap, 600 mm x 450 mm x 75mcm boyutlarında, büyükçe
Kriko, zemini kalıptan çıkartmaya yarayan, (zorunlu değildir.)

İ
Ayrıca, su muhtevasının saptanması için Deney 1’de belirtilen cihazlar.
-N
5.2.2.3 Deneyin yapılışı
Sıkıştırma deneyi yapılmadan önce, Deney 6’da tarif edilen dane çapı dağılımıyla 4,75 mm, 9,5 mm ve 20
mm’lik eleklerde kalan malzeme yüzdeleri belirlenir. Çizelge 16’teki gerekleri sağlayan elekten elenen
TE .

malzemenin ilgili kalıba sıkıştırılmasıyla gerçekleştirilir.

Lİ .Ş

Çizelge 16 - Deney 8 için kullanılması gereken kalıp ve eleklerin seçim kuralları (Madde 5.2.2.6 Not 8)
A

Kullanılan Kalıp (iç Tabaka Her tabakaya

Kullanım şartı
malzeme boyutları) sayısı vuruş sayısı
% 20 ve daha az
KA L

4,75 mm’lik Çapı: 105,0 mm

A malzeme 4,75 mm’lik Beş 25
elekten geçen Boyu: 115,5 mm
YO

elek üzerinde kalıyor ise

% 20 ve daha fazla
malzeme 4,75 mm’lik
elekte kalıyor ve %20 9,5 mm’lik Çapı: 105,0 mm
B Beş 25
ve daha az malzeme elekten geçen Boyu: 115,5 mm
TO

9,5 mm‘lik elek üzerinde

kalıyor ise
% 20 den daha fazla
malzeme 9,5 mm’lik
O

elekte kalıyor ve % 30 20 mm’lik Çapı: 152,4 mm

C Beş 56
ve daha az malzeme 20 elekten geçen Boyu: 115,5 mm
mm’lik elek üzerinde
kalıyor ise

66

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

Ölçüler mm’dir

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

Açıklamalar
A Kılavuz
B Tokmak
1 6 mm çapında 4 dane delik
2 Kılavuzun boyu tokmağa (458 ± 1,5) mm’lik bir hareket imkânı vermelidir
3 6 mm çapında 12 adet delik
4 Tokmağın toplam ağırlığı 4,5 kg ± 50 g olmalıdır
5 2 mm kalınlığında lâstik conta

Not - Mecburî boyutların altı çizilmiştir

Şekil 18 - Sıkıştırma deneyi için 4,5 kg’lık tokmak ve kılavuzu

67

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

5.2.2.3.1 Deney sırasında ezilme/topaklanma eğilimi olmayan zeminler (Madde 5.2.2.6 Not 1)

5.2.2.3.1.1 Madde 5.2.3’te belirtildiği gibi, açıkta kurutulup ilgili elekten geçirilerek elde edilen zeminden 5
kg’lık bir numune alınır, (Madde 5.2.2.6 Not 2). Numune, zeminin türüne göre uygun bir miktar su ile iyice
karıştırılır. (Madde 5.2.2.6 Not 3 ve Not 4).

5.2.2.3.1.2 Kalıp, taban plâkası takılmış olarak 1 g duyarlıkla tartılır (M1). Kalıp, beton döşeme gibi sert bir
yüzey üzerine oturtulur ve nemli zemin, olabildiğince eşit kütlede beş tabaka halinde ve her tabakaya 458
mm serbest düşüş yapan tokmakla 25 darbe veya 56 darbe uygulayarak üst ucuna yakın takılmış kalıbın
içinde sıkıştırılır. Darbeler, her tabakanın yüzeyine eşit aralıklarla dağıtılmalıdır.

Tokmak kılavuzunun tokmağın serbest düşüşünü engelleyecek biçimde, zeminle tıkanmasına özen
gösterilmemelidir.

YG
Kullanılan zemin miktarı, kalıbı doldurmaya yetmeli, ancak yaka çıkarıldıktan sonra kesilip atılacak artık
zeminin yüksekliği 6 mm’yi aşmamalıdır. Uzatıcı çıkarılır ve sıkıştırılmış zemin çelik cetvelle, kalıbın üst
kenarı düzeyinde güzelce düzlenir. Kalıp ve zemin, 1 g duyarlıkla tartılır (M2).

İM A
5.2.2.3.1.3 Sıkıştırılmış zemin kalıptan çıkarılıp büyükçe bir metal kaba konur. Bu zeminini temsil eden bir

R M
numune alınarak Deney 1 yardımıyla su muhtevası (w) saptanır.

5.2.2.3.1.4 Zeminin geriye kalanı, ufalanıp ilgili elekten geçirilir ve deneyin başında hazırlanan numuneden
Bİ Ö
artmış olanla karıştırılır. Böylece elde edilen örneğe uygun artımlarla (Madde 5.2.2.6 Not 5) su katılıp

İ
karıştırılır ve her defasında, Madde 5.2.2.3.1.2’den Madde 5.2.2.3.1.4’e kadar ki işlemler yinelenir. Deney, en
-N
az beş değer verecek biçimde yinelenmeli ve kullanılan su muhtevaları, en büyük kuru birim hacim kütleyi
veren optimum su muhtevası içine alan sınırlar arasında değişmelidir.

5.2.2.3.2 Deney sırasında ezilmeye eğilimli zeminler (Madde 5.2.2.6 Not 1)

TE .
Lİ .Ş

5.2.2.3.2.1 Aşırı kil içeren ve tokmaklama sırasında parçalanabilir daneler içeren numuneler Madde 5.2.3’te
belirtildiği gibi, açıkta kurutulup ilgili elekten geçirilerek ele edilen zeminden, her biri 2,5 kg kütlesinde beş
veya daha çok numune alınır. Numunelerin her biri, en büyük kuru birim hacim kütleyi veren optimum su
A

muhtevasını içine alan sınırlar arasında olmak üzere, değişik bir miktar su ile iyice karıştırılır (Madde 5.2.2.6
Not 3, 4 ve 5).
KA L

5.2.2.3.1.2 Kalıp, taban plâkası takılmış olarak 1 g doğrulukla tartılır (M1). Kalıp, beton döşeme gibi sert bir
YO

yüzey üzerine oturtulur ve nemli zemin, mümkün olduğu kadar eşit kütlede beş tabaka halinde, her birine
458 mm serbest düşüş yapan tokmakla 25 darbe veya 56 darbe uygulanarak, üst ucuna yakası takılmış
kalıbın içine sıkıştırılır. Darbeler, her tabaka yüzeyine eşit aralıklarla dağıtılmalıdır. Tokmak kılavuzunun,
tokmağın serbest düşüşünü engelleyecek biçimde, zeminle tıkanmamasına özen gösterilmelidir.
TO

Kullanılan zemin miktarı, kalıbı doldurmaya yetmeli, ancak yaka çıkarıldıktan sonra kesilip atılacak artık
zemin yüksekliği 6 mm’yi aşmamalıdır. Yaka çıkarılır ve sıkıştırılmış zemin, çelik cetvelle, kalıbın üst kenarı
düzeyinde dikkatle düzlenir. Kalıp ve zemin, 1 g duyarlıkla tartılır (M2)
O

5.2.2.3.1.3 Sıkıştırılan her örneğe Madde 5.2.2.3.1.3’teki işlem uygulanır.

5.2.2.3.1.4 Her numunenin artan bölümü atılır.

5.2.2.4 Hesaplamalar

5.2.2.4.1 Sıkıştırılmış zeminin yaş birim hacim kütlesi (ρn), her numune için aşağıdaki eşitlikten hesaplanır:

M2 − M1
ρn = x 9,81 (kN/m3)
V
Burada;
M1 Kalıp ve tabanın kütlesi, (g),
M2 Kalıp, tabanı ve tabanı sıkıştırılmış zemin kütlesi, (g),
V Kalıbın iç hacmi, (cm3)
dir.

68

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

5.2.2.4.2 Zeminin kuru birim hacim kütlesi (ρk) aşağıdaki eşitlikten hesaplanır:

100ρn
ρk = (kN/m3)
100 + w

Burada;
w Numunenin su muhtevası, (%)
dır.

5.2.2.4.3 Bir seri deney sonucunda elde edilen kuru birim hacim kütle (ρa) ve bunlara karşılık olan su
muhtevası değerleri, bir grafik kâğıdı üzerine işaretlenir. Elde edilen noktalar arasından düzgün bir eğri
geçirilir ve bu eğri üzerindeki en büyük değer bulunur. Karşılaştırma amacıyla, aynı grafik üzerine, sıfır % 5
ve % 10 hava boşluğu yüzdelerini gösteren eğriler çizilir (Şekil 2).

YG
5.2.2.5 Sonuçların gösterilmesi

5.2.2.5.1 Aşağıdaki değerler verilmelidir:

İM A
5.2.2.5.1.1 Kuru birim hacim kütle - su muhtevası eğrisinden elde edilen en büyük kuru birim hacim kütle,

R M
kN/m3 olarak en yakın 0,01 hanesine yuvarlatılarak verilir.

Bİ Ö
5.2.2.5.1.2 Kuru birim hacim kütle - su muhtevası eğrisinde, en büyük kuru birim hacim kütleye karşılık olan
su muhtevası, optimum su muhtevası olarak % olarak en yakın 0,1 hanesine yuvarlatılarak verilir (Madde

İ
-N
5.2.2.6 Not 6).

5.2.2.5.1.3 20 mm’lik eleğin üstünde kalan malzeme miktarı % olarak en yakın 0,1 hanesine yuvarlatılarak
verilir.
TE .

5.2.2.5.1.4 Sıkıştırma deneylerinde Çizelge 15’te verilen form kullanılabilir.

Lİ .Ş

5.2.2.5.1.5 Sonuçların elde edilme metodu, Madde 5.2.2’de belirtilen 4,5 kg’lık tokmak metodu biçiminde
A

belirtilmeli, uygulanan işlem de ayrıca “tek numune” veya “ayrı ayrı numuneler” diye belirtilmelidir.

5.2.2.6 Deney 7 ve Deney 8 ile ilgili notlar

KA L

Not 1 - Zemin, tokmağın darbeleri altında ufalanabilecek yumuşaklıkta, numunenin kireçtaşı veya kumtaşı
YO

türünden daneler içeriyorsa, sıkıştırma sırasında ezilmeye eğilimli olarak nitelenmelidir. Olanaklar
elverdiği sürece, sıkıştırma sırasında ezilmeye eğilimli zeminler için Madde 5.2.2.3.2’de verilen işlem,
her tür zemin için uygulanabilir.
TO

Not 2 - 20 mm’lik elekte kalıp deneye katılmayan taş miktarı % 5’ten az olduğu sürece bu, sonuçlarda ancak
en büyük kuru birim hacim kütlenin bulunmasındaki deneysel yanılgı düzeyinde bir etki yaratır. 20
mm’lik elekten geçmeyip deneye katılmayan taş oranı yüksek olursa, sonuçlar, zeminin tamamen
sıkıştırılmasıyla elde edilebilecek kuru birim hacim kütle ve optimum su muhtevasının hayli değişik
O

olabilir.

Aşağıdaki notlar, büyük yanılgıları gidermek için alınacak önlemlerin saptanmasında yardımcı
olabilir, ancak kesin olmaktan uzak sayıldıklarından, standart, deney metodunun bir parçası olarak
okunmalıdır. “Çakıl” terimi, kaya parçalarını da kapsamına almaktadır. Sıkıştırma deneyleri, % 30
veya daha az malzeme 20 mm’lik elekte kalıyorsa uygulanır

Not 3 - Deneyin başlangıcında, havada kurutulmuş zemine katılacak su miktarı, incelenmekte olan zemine
göre değişir. Genellikle kumlu ve çakıllı zeminlerde % 3 ile % 5 arasında bir su muhtevasıyla
başlamak uygun olur. Kohezyonlu zeminlerde ise, plâstik limitin % 12 ile %16 arası altında bir su
muhtevasıyla başlamak uygundur.

69

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

Not 4 - Katılan suyun zeminle iyice karıştırılmış olması önemlidir, yeterince karıştırmama yanlış sonuçlar
verir. Bu konu, oldukça çok bir miktar suyun açıkta kurutulmuş kohezyonlu zeminlere katıldığı
durumlarda özellikle önem taşır. Yüksek kapasiteli zeminlerde veya suyun zemine elle karıştırıldığı
durumlarda, suyun homojen bir biçimde zemine dağılması sadece karıştırmakla sağlanmayabilir ve
karıştırılmış numuneyi denemezden önce, kapalı bir kap içerisinde en az 16 saatlik bir süre için
bekletmek gerekebilir.

Not 5 - Deneyin her aşamasında eklenen su miktarı, optimum su muhtevasını içine alan sınırlar arasında
değişen su muhtevasını verecek biçimde ayarlanmalıdır. Genellikle, kumlu ve çakıllı zeminler için su
muhtevasını % 1 - 2, kohezyonlu zeminler için de % 2 - % 3 miktarında arttırmak yerinde olur.
Sonuçların güvenirliğini arttırmak için optimum su muhtevası dolayında, katılan su miktarını daha da
azaltmak yerinde olur.

YG
Not 6 - Temiz çakıl, oldukça eşit büyüklükte veya iri danelerden oluşan, temiz kum gibi geçirimliği yüksek
olan zeminlerde, lâboratuvar sıkıştırma deneyi (2,5 kg‘lık tokmak metodu), arazi sıkıştırma
şartnameleri için yetersiz bir dayanaktır. Lâboratuvar deneyi, genellikle arazi için uygun olan
optimum su muhtevasının çok üstünde bir değer verir. Elde edilen en büyük kuru birim hacim kütle
ise, çoğu kez arazide kolaylıkla sağlanabilen kuru birim hacim kütlenin çok altındadır.

İM A
Not 7 - Sıkıştırma deneylerinde kullanılacak kalıp boyutlar yaklaşık mertebededir. Standardda verilen

R M
değerlere yakın kalıplar da kullanılabilir.

Bİ Ö
Not 8 - 20 mm göz açıklıklı elek yerine 19 mm göz açıklıklı elekte kullanılabilir.

İ
-N
5.2.3 Deney 9: İri daneli zeminde kuru birim hacim kütle - su muhtevası bağıntısının
titreşimli tokmak ile bulunması

5.2.3.1 Genel
Bu deney, belirli metotla sıkıştırılmış zeminde, en büyük kuru birim hacim kütleyi veren su miktarı dolayında
TE .

değişen su muhtevasında, birim hacmindeki kuru zemin kütlesinin bulunması ile ilgilidir. İnce daneli granüler
Lİ .Ş

zeminler ve orta ve iri daneli granüler zeminlerin 40 mm’lik elekten geçen bölümü için elverişli olan bu
deneyde zemin elektrikle çalışan titreşimli bir tokmakla aşağıda belirtilen kalıba sıkıştırılır.
A

5.2.3.2 Cihazlar
Metal bir kalıp, iç çapı 152 mm, iç efektif yüksekliği 127 cm olup kolayca takılıp çıkarılabilen bir taban
KA L

plâkası ile 5 cm yükseklikte bir yakası olan, silindirsel, her deneyden önce kalıp ve yakasının iç yüzeyine
ince bir zar halinde yağ sürülmelidir,
YO

Çelik tokmak, elektrikle çalışan, 600 ile 750 Watt arası güçte olup dakikada 1500 ile 2500 arası devir yapan
bir titreşim cihazı ile buna eklenen tokmak (bu tokmağın 146 mm çapında daire biçimli bir tabanı olmalı,
kütlesi 3,18 kg’ı aşmamalıdır). Tokmağın boyutları Şekil 19’da gösterilmiştir (Madde 5.2.3.6 Not 2).
Terazi, 1g doğrulukla tartma yapabilen,
TO

Elek, 40 mm’lik göz açıklığı olan,

Çelik cetvel, yaklaşık olarak 300 mm uzunluğunda, 25 mm genişliğinde, 3 mm kalınlığında, bir kenarı şevli,
Çelik cetvel, numune derinliğini 0,5 duyarlıkla ölçebilecek bir derinlik göstergesi veya mm bölüntülü bir
cihaz,
O

Metal tepsi, 600 mm x 450 mm x 75 mm boyutlarında

Kronometre
Kriko, sıkıştırılmış numuneyi kalıptan çıkarmaya yarayan (zorunlu değildir).

Ayrıca, su muhtevasının tayini için Deney 1’de belirtilen cihazlar

70

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

Ölçüler mm’dir

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

Açıklamalar
1 Vibratöre uymalıdır
2 Tokmağın kütlesi 3,18 kg’ı aşmamalıdır
3 6,4 mm kalınlığında destekleyici plâka

Not Şekilde gösterilen cihaz yeterlidir, mecburî işlevlerini yerine getirebilen başka bir cihaz da kullanılabilir,
mecburî boyutların altı çizilmiştir

Şekil 19 - Titreşimli sehpa deneyinde kullanılan tokmak

71

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

5.2.3.3 Deneyin yapılışı

5.2.3.3.1 Deney sırasında ezilme özelliği olmayan zeminler

5.2.3.3.1.1 Madde 5.2.3’te belirtildiği gibi, açıkta kurutulup, 40 mm’lik elekten geçirilerek elde edilen
zeminden 25 kg’lık bir numune alınır. Numune, zeminin türüne göre, uygun bir miktar su ile iyice karıştırılır
(Madde 5.2.3.6 Not 4 ve 5).

5.2.3.3.1.2 Metal kalıp, taban plâkası ve 5 cm’lik yakası takılmış olarak 1 g duyarlıkla tartılır (M1). Kalıp
beton döşeme gibi sert bir yüzey üzerine oturtulur ve nemli zemin, mümkün olduğu kadar eşit kütlede üç
tabaka halinde ve sonuçta toplam olarak 127 mm ile 133 mm arasında bir derinlik oluşturacak biçimde, daire
biçimli tokmağı takılmış titreşim cihazı ile kalıbın içine sıkıştırılır.

YG
Her tabakaya, 60 saniyelik bir süre için titreşim uygulanmalı ve bu süre boyunca titreşim cihazı aşağıya
doğru, cihazın kendi kütlesiyle birlikte, toplam olarak 30 kg ile 40 kg arasında bir yük yaratacak biçimde,
değişmez bir kuvvetle itilmelidir (Madde 5.2.3.6 Not 6).

İM A
5.2.3.3.1.3 Son tabakanın sıkıştırılmasından sonra, kalıbın çeperine yakın noktalarda toplanan gevşek
malzeme, numunenin yüzeyinden temizlenir. Yakanın ağız düzeyini belirlemek için bir cetvel kullanarak,

R M
numune yüzeyinin yaka ağzından derinliği 0,5 mm duyarlıkla ölçülür. Numunenin yüzeyine eşit aralıklarla
dağılmış ve kalıp çeperinden en az 13 mm içeride kalan dört noktadan alınan ölçülerden numunenin

Bİ Ö
ortalama yüksekliği (h) hesaplanır. Numunenin yüksekliği 133 mm‘den çok veya 127 mm’den azsa, numune
ufalanıp deney tekrarlanır.

İ
-N
5.2.3.3.1.4 Kalıp yakası, taban plâkası ve içindeki zeminle birlikte 1 g duyarlıkla tartılır (M2).

5.2.3.3.1.5 Sıkıştırılmış zemin, kalıptan çıkarılıp büyükçe bir metal kaba konur. Bu zeminini temsil eden bir
numune alınarak Deney 1 yardımıyla su muhtevası ölçülür.
TE .
Lİ .Ş

5.2.3.3.1.6 Zeminin geriye kalanı ufalanır ve deneyin başında hazırlanan numuneden artmış olanla
karıştırılır. Böylece elde edilen numuneye, uygun artışlarla (Madde 5.2.3.6 Not 7) su katılıp karıştırılır ve her
defasında, Madde 5.2.3.3.1.2’den Madde 5.2.3.3.1.6’ya kadar ki işlemler tekrarlanır. Deney en az beş değer
A

verecek biçimde tekrarlanmalı ve kullanılan su muhtevası, en büyük kuru birim hacim kütleyi veren optimum
su muhtevasını içine alan sınırlar arasında değişmelidir.
KA L

5.2.3.3.2 Deney sırasında kırılmaya eğilimli zeminler (Madde 5.2.3.6 Not 3)

YO

5.2.3.3.2.1 Madde 5.2.3’te belirtildiği gibi, açıkta kurutulup 40 mm’lik elekten geçirilerek elde edilen
zeminden, her biri 8 kg kütlesinde beş veya daha çok numune alınır. Numunelerin her biri, en büyük kuru
birim hacim kütleyi veren optimum su muhtevasını içine alan sınırlar arasında olmak üzere, değişik bir miktar
TO

su ile iyice karıştırılır (Madde 5.2.3.6 Not 4, Not 5 ve Not 7).

5.2.3.3.2.2 Her numuneye Madde 5.2.3.3.1.2’de ki işlem uygulanır.

O

5.2.3.3.2.3 Her numuneye Madde 5.2.3.1.3’te ki işlem uygulanır.

5.2.3.3.2.4 Her numuneye Madde 5.2.3.1.4’te ki işlem uygulanır.

5.2.3.3.2.5 Sıkıştırılan her numuneye Madde 5.2.3.3.1.5’te ki işlem uygulanır.

5.2.3.3.2.6 Her numunenin artan bölümü atılır.

5.2.3.4 Hesaplamalar

5.2.3.4.1 Sıkıştırılmış zeminin yaş birim hacim kütle (ρn) her numune için aşağıdaki eşitlikten hesaplanır:

M2 − M1
ρn = 9,81 (kN/m3)
V

72

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

Burada;
M1 Kalıp, tabanı ve yakanın kütlesi, (g),
M2 Kalıp, tabanı yaka ve sıkıştırılmış zeminin kütlesi, (g),
V Kalıbın ortalama iç hacmi, (cm3)
dir.

5.2.3.4.2 Zeminin kuru birim hacim kütle (ρk) aşağıdaki eşitlikten hesaplanır:

100ρn
ρk = (kN/m3)
100 + w

Burada;
w Numunenin su muhtevası, (%)

YG
dır.

5.2.3.4.3 Bir seri deney sonucunda elde edilen kuru birim hacim kütle (γk) ve bunlara karşılık olan su
muhtevası değerleri, bir grafik kâğıdı üzerine işaretlenir. Elde edilen noktalar arasından düzgün bir eğri

İM A
geçirilir ve bu eğri üzerindeki en büyük değerler bulunur.

R M
5.2.3.4.4 Karşılaştırma amacıyla, aynı grafik üzerine, % 0, % 5 ve % 10 hava boşluğu yüzdelerini gösteren
eğriler çizilir (Şekil 2). Sabit hava boşluğu eğrilerini çizmek için aşağıdaki eşitlik kullanılır:

 V 
1 − a  Bİ Ö
İ
-N
100 
ρk = 
1 w
+
G s 100
TE .

Burada;
Lİ .Ş

Va Hava boşluğu yüzdesi,

Gs Zemin danelerinin bağıl yoğunluğu
dır.
A

5.2.3.5 Sonuçların gösterilmesi

KA L

5.2.3.5.1 Kuru birim hacim kütle - su muhtevası eğrisinden elde edilen en büyük kuru birim hacim kütle,
YO

kN/m3 olarak en yakın 0,01 hanesine yuvarlatılarak verilir.

5.2.3.5.2 Kuru birim hacim kütle - su muhtevası eğrisinde, en büyük birim kütleye karşılık olan değer
optimum su muhtevası olarak % cinsinden en yakın 0,1 hanesine yuvarlatılarak verilir.
TO

5.2.3.5.3 40 mm’lik eleğin üstünde kalan malzeme miktarı % olarak en yakın 0,1 hanesine yuvarlatılarak
verilir.
O

5.2.3.5.4 Sıkıştırma deneylerinde Çizelge 15’te verilen form kullanılabilir.

5.2.3.5.5 Sonuçların elde edilme metodu, ‘Titreşimli tokmak metodu’ biçiminde belirtilmeli, uygulanan işlem
de ayrıca ‘tek numune’ veya ‘ayrı ayrı numuneler’ diye eklenmelidir.

73

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

5.2.3.6 Notlar

Not 1 - Titreşimli tokmak metodu geçirimliliği yüksek olan temiz çakıllar, uniform ve temiz kumlarda Deney 7
ve Deney 8’e tercih edilir. Arazi sıkıştırma çalışmalarında bu deneylerin sonuçlarına güvenilmez.
Titreşimli tokmak metoduyla elde edilen sonuçlar, arazide kullanılması gereken optimum su
muhtevasını yeterli bir biçimde bulur ve genellikle bu deneyle elde edilen en büyük kuru birim hacim
kütle değeri, arazide elde edilebilenin çok az üzerinde olur.

Not 2 - Titreşimli tokmağın, uygun olarak bakımının yapılmış olması, hareket eden parçaların aşırı derecede
aşınmış olmaması çok önemlidir.

Bu deneyin şartlarına uyan bir cihazın belirtilen özellikleri sağlayıp sağlamadığını denetlemek için şu
deney yapılabilir:

YG
Kütlesi 25 kg, özellikleri bilinen kum, 300 µm ve 600 µm eleklerden elenir. 600 µm’lik elekten geçen
300 µm’lik elekte kalan malzeme atılır. 600 µm’lik elekte kalan kuma, su muhtevasını % 2,5 ± %
0,5’e yükseltecek miktarda damıtık su katılır. Nemlendirilmiş kum, incelenmekte olan titreşimli

İM A
tokmak kullanılarak Madde 5.2.3.1.2’den Madde 5.2.3.1.5’e kadarki işlemler aynen uygulanarak, çapı
152 mm, yüksekliği 127 mm olan metal kalıp içerisine sıkıştırılır. Aynı numune kullanılarak sıkıştırma

R M
deneyi üç kez tekrarlanır ve bulunan kuru birim hacim kütle değerlerinin 0,1 kN/m3 yakınlıkla
hesaplanır. Üç deneyde bulunan kuru birim hacim kütle deneyleri birbirinden 0,5 kN/m3’ten daha
büyük bir fark gösteriyorsa, deney tamamen tekrarlanmalıdır. Bulunan ortalama kuru birim hacim

Bİ Ö
kütle, 16,7 kN/m3’ten yüksekse, titreşimli tokmağın bu standartta belirtilen şartları sağladığı kabul
edilebilir.

İ
-N
Not 3 - Zemin, titreşimli tokmak altında ufalanabilecek yumuşaklıkta, numunenin, kireçtaşı veya kumtaşı
türünden daneler içeriyorsa, sıkıştırma sırasında ezilmeye eğilimli olarak nitelenmelidir. İmkânlar el
verdiği sürece, sıkıştırma sırasında ezilmeye eğilimli zeminler için Madde 5.2.3.3.2’de verilen işlem,
her türlü zemin için uygulanabilir.
TE .
Lİ .Ş

Not 4 - Deneyin başlangıcında, açıkta kurutulmuş zemine katılacak su miktarı, incelenmekte olan zemine
göre değişir. Genellikle kumlu ve çakıllı zeminlerde % 2 ile % 5 arasında bir su muhtevasıyla
A

başlamak uygundur.

Not 5 - Katılan suyun zeminle iyice karıştırılmış olması önemlidir, yeterince karıştırmamak yanlış sonuçlar
KA L

verir.
YO

Not 6 - Gereken sıkışma derecesini elde etmek için tokmağa titreşimle birlikte basınç uygulamak gereklidir.
Titreşimli tokmağın kütlesini de içine alan gerekli toplam düşey yük (30 kg - 40 kg), tokmağın zemin
üzerinde sekmesini önlemek için gerekli basınçtan yüksektir. Cihazı kullanan kişinin, gerekli basıncı
genellikle yeterli duyarlıkla uygulayabildiği görülmüştür. Cihazı kullanacak kişi, bu konuda yeterli
TO

beceriyi edinene kadar titreşimli tokmak, titreşim verilmeden, bir tabla basküle uygulanıp gerekli
basınç bulunmalıdır.

Not 7 - Deneyin her tekrarında eklenen su miktarı, optimum su muhtevasını içine alan sınırlar arasında
O

değişen su muhtevaları verecek biçimde ayarlanmalıdır. Genellikle kumlu ve çakıllı zeminler için su
muhtevasını % 1 - % 2 oranında arttırmak yerinde olur. Sonuçların güvenirliğini arttırmak için
optimum su muhtevası civarında, katılan su miktarını daha da azaltmak yerinde olur.

74

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

5.3 Zeminin kuru birim hacim kütlesinin yerinde tayini

5.3.1 Deney 10: Zemin yerine kum doldurma metodu (ince ve orta daneli zeminler için küçük
boşaltma silindiri metodu)

5.3.1.1 Genel
Bu deney, ince veya orta daneli, tabii veya sıkıştırılmış zeminde kuru birim kütlenin, 11 cm çapında bir kum
boşaltma silindiri kullanılarak yerinde tayini ile ilgilidir. Bu metot, kalınlığı 15 cm'yi aşmayan ve kazıldıktan
sonra göçmeden duran zemin tabakalarında kullanılır.

5.3.1.2 Cihazlar
Boşaltma silindiri, özellikleri Şekil 20'de gösterilen,
Çukur açma kaçığı, Şekil 21’e benzer makine benzer,

YG
Kazıma cihazı, Şekil 22'ye benzer,
Kalibrasyon kabı, Şekil 23'te gösterilen silindir, metal, iç çapı 10 cm, iç derinliği, 15 cm ve ağzının
çevresinde 5 cm eninde, 4,5 mm kalınlığında bir kenarı olan,
Terazi, 1 g doğrulukla tartma yapabilen,

İM A
Cam plâka, kenar uzunluğu en az 45 cm, kalınlığı 9 mm olan, kare biçiminde,
veya

R M
Herhangi bir düz yüzey,
Metal kap, kazılan zemini koymak için yaklaşık olarak 30 cm çapında, 4 cm derinliğinde,

Bİ Ö
Numune alıcı, uzunluğu 15 cm, iç çapı 10 cm, et kalınlığı 3 mm olan, bir ucu kesici, silindirik çelik. Şekil
24'te gösterilen, (bu cihaz, ince bir tabaka gres yağı ile kaplı olarak saklanmalıdır),

İ
Metal tepsi, kenar uzunluğu 30 cm, derinliği 4 cm olan ve ortasında 10 cm çapında bir deliği bulunan, kare
-N
biçiminde,
Elek, 600 µm (veya 630 µm), 300 µm (315 µm)

Ayrıca, su muhtevasının tayini için Deney 1’de belirtilen cihazlar.

TE .
Lİ .Ş

5.3.1.3 Malzeme
Yıkanmış tabiî kum, 600 µm elekten geçip 300 µm elekte kalan içinde, organik madde, bulunmayan, etüvde
kurutulup su muhtevası, havadaki nemle dengeye gelene, kadar (yaklaşık bir hafta) bekletilmiş bir malzeme.
A

5.3.1.4 Cihazın kalibre edilmesi

KA L

5.3.1.4.1 Boşaltma silindirinin konik bölümünü dolduran kum miktarının ölçülmesi

YO

5.3.1.4.1.1 Boşaltma silindiri, ağzına yaklaşık olarak 1 cm kalana kadar kumla doldurulur. Cihazın toplam
başlangıç kütlesi (W1) bulunur. Kalibrasyonun kullanılacağı bütün deneylerde başlangıç kütlesi
değiştirilmelidir. Kazılan zeminin hacmine yakın (veya kalibrasyon silindirinin hacmine eşit) bir miktar kum
TO

dışarıya akıtılır. Bundan sonra boşaltma silindirinin kapağı kapatılır ve cihaz, cam bir plâka gibi düz bir yüzey
üzerine oturtulur.

5.3.1.4.1.2 Boşaltma silindirinin kapağı açılıp kumun alta akması sağlanır. Kumun akışı sırasında boşaltma
O

silindirini herhangi bir biçimde sarsmamak gerekir. Kumun akışı durunca, silindirin kapağı kapatılıp cihaz,
kum yığını üzerinden özenle alınır.

5.3.1.4.1.3 Boşaltma silindirinin konik bölümünü doldurup düz yüzey üzerinde yığılı kalan kum 1 g
duyarlılıkla tartılır.

5.3.1.4.1.4 Yukarıdaki işlem en az üç defa tekrarlanır ve konik bölümü doldurmak için gereken kumun
ortalama kütlesi (W2) bulunur.

75

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

Ölçüler mm’dir

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

Açıklamalar
1 Kapağın üst plâkası
2 Kapak kolu
3 Açık
4 Kapalı

Not - Şekilde gösterilen cihaz yeterlidir, zorunlu işleklerini yerine, getirebilen başka bir cihaz da kullanılabilir,
mecburî boyunların altı çizilmiştir

Şekil 20 - İnce ve orta daneli zeminlerin arazide kuru birim hacim kütleyi ölçmekle kullanılan küçük boşaltma
silindiri.

76

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

Ölçüler mm’dir

YG
İM A
Açıklamalar

R M
1 Lâstik kapak
2 İç çapı 18 mm, et kalınlığı 1,5 mm
3 Bilenmiş uç
4 Borunun ek yeri
Bİ Ö
İ
-N
Not - Şekilde gösterilen cihaz yeterlidir, mecburî işlevlerini yerine getirebilen başka bir cihazda kullanılabilir.

Şekil 21 - Birim hacim kütlenin tayininde kullanılan çukur açma kaşığı

TE .

Ölçüler mm’dir
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

Açıklamalar
1 Kaynak
2 Tahta sap

Not - Şekilde gösterilen cihaz yeterlidir, mecburî işlevlerini yerine getirebilen başka bir cihazda kullanılabilir

Şekil 22 - Zemin yüzeyini düzlemekte kullanılan kazma cihazı

77

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

Ölçüler mm’dir

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

Açıklama
1 Düz yüzey

Not - Mecburî boyutların altı çizilmiştir.

Şekil 23 - Küçük boşaltma silindiri ile kullanılacak kalibrasyon kabı

78

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

Ölçüler mm’dir

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

Açıklamalar
A Tokmak 1 Uç kesimi
B Başlık 2 Sertleştirilmiş kesici uç
C Numune alıcı

Not - Mecburî boyutların altı çizilmiştir

Şekil 24 - Zeminin birim hacim kütleyi ölçmekte kullanılan numune alıcı ve yardımcı parçaları
79

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

5.3.1.4.2 Kumun yaş birim hacim kütlesinin ölçülmesi

5.3.1.4.2.1 Kalibrasyon kabını dolduracak suyun kütlesinden bu kabın iç hacmi (V) bulunur. Suyla
doldururken yüzeyin kabın ağzıyla aynı olmasına dikkat edilir.

5.3.1.4.2.1 Boşaltma silindiri Madde 5.3.1.4.1'de ölçülen (W1) kütleye gelene kadar kumla doldurulduktan
sonra, merkezleri bir eksene gelecek biçimde, kalibrasyon kabının üzerine yerleştirilir. Bu işlem sırasında,
boşaltma silindirinin kapağı kapalı tutulmalıdır. Bundan sonra, kapak açılıp kumun alta akması sağlanır.
Kumun akışı sırasında, boşaltma silindirini herhangi bir biçimde sarsmamak gerekir. Kumun akışı durunca,
silindirin kapağı kapatılır. Boşaltma silindiri alınıp 1 g duyarlıkla tartılır.

5.3.1.4.2.1 Yukarıdaki işlem en az üç defa tekrarlanır ve boşaltma silindiri ile içinde kalan kumun ortalama
kütlesi (W3) bulunur (Madde 5.3.1.8 Not 1).

YG
5.3.1.5 Zeminin tabiî birim hacim kütlenin tayini

5.3.1.5.1 Ölçülecek zeminin düz bir kesiminde, kenar uzunluğu yaklaşık 45 cm olan kare biçiminde bir alan,

İM A
Şekil 22'de gösterilen kazıma cihazıyla temizlenip düzlenir.

R M
5.3.1.5.2.a Kohezyonlu zeminler için
Zeminde, çapı yaklaşık olarak 10 cm ve derinliği 15 cm'yi aşmamak üzere, incelenecek tabakanın kalınlığına

Bİ Ö
eşit bir çukur açılır. Çukurun içinde gevşek malzeme kalmaması, kazı sırasında kenardaki zeminin
ezilmemesine özen gösterilmelidir. Ortasında deliği olan metal tepsi, açılan çukurun üzerine yerleştirilir ve

İ
tepsinin deliği kılavuz olarak kullanılarak çukurun çapı genişletilir. Kum boşaltma silindiri çukurun üzerine
-N
yerleştirilmeden önce delikli tepsi çukurun üzerinden alınır. Kazılmış olan zemin, özenle toplanır 1 g
duyarlıkla tartılır

5.3.1.5.2.b Kohezyonsuz, ince ve orta daneli zeminler için

TE .

Çelik numune alıcı (Şekil 24), üst ucu düzlenmiş zemin yüzeyiyle bir düzeye gelene kadar düzgün bir
Lİ .Ş

biçimde zemine itilir. Numune alıcının içinde kalan zemin uygun cihazlarla 11 cm derinliğe kadar kazılır.
Kazılan zemin özenle toplanıp 1 g doğrulukla tartılır (W). Deneyin tamamlanabilmesi için numune alıcı,
yerinde bırakılmalıdır.
A

5.3.1.5.3 Kazılan zemin, özelliğini temsil eden- bir numune alınıp, hava geçirmez bir kaba konur ve Deney 1
yardımıyla su muhtevası ölçülür. Değişik bir yol da kazılan zeminin tamamını etüvde kurutup tartmaktır (Wk)
KA L
YO

5.3.1.5.4 Boşaltma silindiri Madde 5.3.1.4.1.1'de belirtilen değişmez (W1) kütleye gelene kadar kumla
doldurulup, merkezleri bir eksene gelecek biçimde, çukurun üzerine kapatılır. Bu işlem sırasında, boşaltma
silindirinin kapağı kapalı tutulmalıdır. Bundan sonra kapak açılıp kumun çukura akması sağlanır. Kumun
akışı sırasında boşaltma silindirini veya çevredeki zemini herhangi bir biçimde sarsmamak gerekir. Kumun
TO

akışı durunca, silindirin kapağı kapatılır. Boşaltma silindiri alınıp 1 g duyarlıkla tartılır (W4).

5.3.1.6 Hesaplamalar
O

5.3.1.6.1 Kalibrasyon kabını doldurmak için gereken kumun kütlesi (Wa), aşağıdaki eşitlikten hesaplanır:

Wa = W 1 - W 3 - W 2 (g)

Burada;
W1 Boşaltma silindiri ile içindeki kumun, kalibrasyon kabına kum akıtılmadan önceki kütlesi, (g),
W3 Boşaltma silindiri ile içindeki kumun, kalibrasyon kabına kum akıtıldıktan sonraki ortalama kütlesi, (g),
W2 Boşaltma silindirinin konik bölümünü dolduran kumun ortalama kütlesi, (g)
dir.

5.3.1.6.2 Kumun yaş birim hacim kütlesi (γs), aşağıdaki eşitlikten hesaplanır:

Wa
γs = x 9,81 (kN/m3)
V

80

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

Burada;
V kalibrasyon kabının iç hacmi, (cm3)
dir.

5.3.1.6.3 Kazılan çukuru doldurmak için gereken kumun kütlesi (Wb), aşağıdaki eşitlikten hesaplanır:

Wb = W 1 - W 4 - W 2 (g)

Burada;
W1 Boşaltma silindiri ile içindeki kumun, çukura kum atılmadan önceki kütlesi, (g),
W4 Boşaltma silindiri ile içindeki kumun, çukura kum akıtıldıktan sonraki kütlesi, (g),
W2 Boşaltma silindirinin konik bölümünü dolduran kumun ortalama kütlesi, (g)
dir.

YG
5.3.1.6.4 Zeminin tabii birim hacim kütlesi (γn) aşağıdaki eşitlikten hesaplanır:

W
γn = .γ (kN/m3)

İM A
Wb

R M
Burada;
W Çukurdan çıkarılan zeminin kütlesi, (g),
Wb
γ Bİ Ö
Çukuru doldurmak için gereken kumun kütlesi, (g),
Kumun yaş birim kütlesi, (kN/m3)

İ
-N
dir.

5.3.1.6.5 Zeminin kuru birim hacim kütlesi (γk) aşağıdaki eşitlikten hesaplanır:

100.γn
TE .

γk =
100 + w
Lİ .Ş

Burada;
A

w Zeminin su muhtevası, (%)

dır.
KA L

Kazılan zeminin tamamı etüve konup kurutulmuş ise, (γk) aşağıdaki eşitlikten de hesaplanabilir:
YO

Wd
γk = γs
Wb
TO

Burada;
Wd Kazılan zeminin kuru kütlesi, (g),
Wb Çukuru doldurmak için gereken kumun kütlesi, (g),
γs Kumun yaş birim kütlesi, (kN/m3)
O

dir.

5.3.1.7 Sonuçların gösterilmesi

Zeminin kuru birim hacim kütlesi, kN/m3 olarak en yakın 0,01 hanesine yuvarlatılarak ve zeminin su
muhtevası % olarak en yakın 0,1 hanesine yuvarlatılarak verilir.

Sonuçların elde edilme metodu "Küçük boşaltma silindiri metodu" biçiminde belirtilmelidir.

5.3.1.8 Notlar

Not 1 - Havadaki nem değişiklikleri, kumun su muhtevası ve dolayısıyla yaş birim kütleyi etkilediği için
günlük çalışma sırasında en az bir defa kalibrasyonu denetlemek gerekir. Aynı tür malzemenin
değişik bölümlerindeki dane çapı dağılımı ve dane biçimi ayrımından doğabilecek hataları önlemek
için boşaltma silindirini yeniden her dolduruşta, içine konan kumun birim kütlesi ayrıca saptanmalıdır.

Not 2 - Deney 10 için Çizelge 17’de verilen form kullanılabilir.

81

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

Çizelge 17 - Zemin yerine kum doldurma metodu (ince ve orta daneli zeminler için küçük boşaltma silindiri
metodu) için deney formu

Lâboratuvar no Deney başlangıç tarihi

Gönderen veya ilgili Deney bitiş tarihi
Ait olduğu proje Deney standardı
Kuyu/sondaj no Kalıbın hacmi, Vc, cm3
Numune no Deneyi yapan
Kontrol eden

YG
Numune no
Numune alıcı + yaş numune kütlesi, Ws, g
Numune alıcının kütlesi, Wc, g
Yaş numune kütlesi, Ws-Wc, g

İM A
W − Wc
Zeminin yaş birim kütlesi, γn = s x 9,81, kN/m3

R M
Vc
Kap no
Su muhtevası, w, %
Bİ Ö
100 γn

İ
Zeminin kuru birim kütlesi, γk = , kN/m3
-N
1+ w

5.3.2 Deney 11: Zemin yerine kum doldurma metodu (ince, orta ve iri daneli zeminler için
büyük boşaltma silindiri metodu)
TE .
Lİ .Ş

5.3.2.1 Genel
Bu deney, içinde taş bulunduğu için Deney 10'un uygulanması güç olan tabii veya sıkıştırılmış zeminde, kuru
birim kütlenin yerinde belirlenmesi ile ilgilidir. İnce ve orta daneli zeminlerde, Deney 10 yerine uygulanabilir
A

ve 15 cm'yi aşan ancak 25 cm'den kalın olmayan tabakalarda Deney 10 yerine uygulanması zorunludur. Bu
metot, aynı zamanda yollarda taban malzemesi olarak kullanılacak zeminlerin birim hacim kütlesinin
ölçümünde de kullanılabilir.
KA L
YO

5.3.2.2 Cihazlar
Boşaltma silindiri, önemli ayrıntıları Şekil 25’tekine benzeyen,
Zeminde küçük çukurlar açmaya yarayan cihazlar, örneğin Şekil 21'dekine benzer bir çukur açma cihazı,
büyük bir tornavida veya yaklaşık olarak 25 cm uzunluğunda, (8 - 10) mm çapında, sivri uçlu, tahta saplı çelik
TO

bir çubuk,
Kalibrasyon kabı, Şekil 26'da gösterilen türde, silindir biçimli, metal, iç çapı 20 cm, iç derinliği 25 cm olan ve
ağzının çevresinde 7,5 cm eninde, 4,5 mm kalınlığında, bir kenarı bulunan,
Terazi, 1 g doğrulukla tartma yapabilen,
Cam bir plâka, kenar uzunluğu 45 cm, derinliği 5 cm olan kare biçiminde,
O

veya
Herhangi bir düz yüzey,
Metal kaplar, kazılan zemini ve boşaltma silindirine doldurulacak kumu koymaya yarayan,
Metal bir tepsi, kenar uzunluğu 46 cm, derinliği 5 cm olan ve ortasında 20 cm çapında bir deliği bulunan,
kare biçiminde.
Elek, 600 µm (veya 630 µm), 300 µm (315 µm)

Ayrıca, su muhtevasının tayini için Deney 1'de belirtilen cihazlar.

82

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

Ölçüler mm’dir.

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

Açıklamalar
1 Kulp
2 Kapağın üst plâkası
3 25 mm çapındaki bir deliği ve açılıp kapanabilen kapak düzeneği olan

Not - Mecburî boyutların altı çizilmiştir

Şekil 25 - İnce, orta ve iri daneli zeminlerin kuru birim kütleyi ölçmekte kullanılan büyük boşaltma silindiri

83

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

Ölçüler mm’dir.

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .

Açıklamalar
Lİ .Ş

1 Düz yüzey
2 Destekleyici plâka
A

Not - Mecburî boyutların altı çizilmiştir

Şekil 26 - Büyük boşaltma silindiri ve bakkal küreğiyle doldurma metotlarında kullanılacak kalibrasyon kabı
KA L
YO

5.3.2.3 Malzeme
Yıkanmış tabii kum, 600 µm elekten geçip 300 µm elekte kalan içinde, organik madde, bulunmayan, etüvde
kurutulup su muhtevası, havadaki nemle dengeye gelene, kadar (yaklaşık bir hafta) bekletilmiş bir malzeme.
TO

5.3.2.4 Cihazın kalibre edilmesi

5.3.2.4.1 Boşaltma silindirinin konik bölümünü dolduran kum miktarının tayini

O

5.3.2.4.1.1 Boşaltma silindirine, belirli kütlede (W1) kum doldurulur. Kalibrasyonun kullanılacağı deneylerde
bu miktar değiştirilmemelidir. Kazılan zeminin hacmine yakın (veya kalibrasyon silindirinin hacmine eşit) bir
miktar kum dışarıya akıtılır. Bundan sonra, boşaltma silindirinin kapağı kapatılır ve cihaz, cam bir plâka gibi
düz bir yüzey üzerine oturtulur.

5.3.2.4.1.2 Boşaltma silindirinin kapağı açılıp kumun alta akması sağlanır. Kumun akışı sırasında, boşaltma
silindirini herhangi bir biçimde sarsmamak gerekir. Kumun akışı durunca, silindirin kapağı kapatılıp cihaz,
kum yığını üzerinden özenle alınır.

5.3.2.4.1.3 Boşaltma silindirinin konik bölümünü doldurmuş olup düz yüzey üzerinde yığılı kalan kum,
toplam kütlenin %1'ine eşit bir duyarlıkla tartılır.

5.3.2.4.1.4 Yukarıdaki işlem en az üç kez tekrarlanır ve konik bölümü doldurmak için gereken kumun
ortalama kütle (W2) bulunur.

84

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

5.3.2.4.2 Kumun yaş birim hacim kütlenin bulunması

5.3.2.4.2.1 Kalibrasyon kabını doldurmaya yeten suyun kütlesinden, bu kabın iç hacmi (V) bulunur

5.3.2.4.2.2 Boşaltma silindiri Madde 5.3.2.4.1'de önceden belirlenen (W1) kütlesinde kumla doldurulduktan
sonra, merkezleri bir eksene gelecek biçimde kalibrasyon kabının üzerine yerleştirilir. Bu işlem sırasında,
boşaltma silindirinin kapağı kapalı tutulmalıdır. Bundan sonra, kapak açılıp kumun alta akması sağlanır.
Kumun akışı sırasında, boşaltma silindirini herhangi bir biçimde sarsmamak gerekir. Kumun akışı durunca,
silindirin kapağı kapatılır. Boşaltma silindiri alınıp içinde kalan kum, başlangıçtaki kütlesinin % 0,1'ine eşit bir
duyarlıkla tartılır (Madde 5.3.2.8 Not 1).

5.3.2.4.2.3 Yukarıdaki işlem en az üç defa tekrarlanır ve boşaltma silindirinin içinde kalan kumun ortalama
kütlesi (W3) bulunur.

YG
5.3.2.5 Zeminin yaş birim kütlenin bulunması

5.3.2.5.1 İncelenecek zeminin düz bir kesiminde, kenar uzunluğu yaklaşık olarak 60 cm olan kare biçiminde

İM A
bir alan, temizlenip düzlenir.

R M
5.3.2.5.2 Zeminde, çapı yaklaşık olarak 20 cm ve derinliği 25 cm'yi aşmamak üzere, incelenecek katmanın
kalınlığına eşit bir çukur açılır (Madde 5.3.2.8 Not 2). Çukurun içinde gevşek malzeme kalmamasına özen

Bİ Ö
gösterilmelidir. Ortasında deliği olan metal tepsi, açılan çukurun üzerine yerleştirilir ve tepsinin deliği kılavuz
olarak kullanılarak çukurun çapı genişletilir. Kum boşaltma silindiri çukurun üzerine yerleştirilmeden önce

İ
delikli tepsi çukurun üzerinden alınmalıdır. Kazılmış olan zemin, özenle toplanıp, toplam kütlenin % 0,1'ine
-N
eşit bir duyarlıkla tartılır (Ww).

5.3.2.5.3 Kazılan zeminin yansıtan bir numune alınıp hava geçirmez bir kutuya konur ve Deney 1 yardımıyla
su muhtevası (w) ölçülür.
TE .
Lİ .Ş

5.3.2.5.4 Kum boşaltma silindiri, Madde 5.3.2.4.1.1'de belirlenen (W1) kütlesinde kumla doldurulup
merkezleri bir eksene gelecek biçimde, çukurun üzerine kapatılır. Bu işlem sırasında boşaltma silindirinin
kapağı kapalı tutulmalıdır. Bundan sonra, kapak açılıp kumun çukura akması sağlanır. Kumun akışı
A

sırasında, boşaltma silindirini veya çevredeki zemini herhangi bir biçimde sarsmamak gerekir. Kumun akışı
durunca, silindirin kapağı kapatılır. Boşaltma silindiri alınıp içinde kalan kum, başlangıçtaki kütlesinin % 1'ine
eşit bir duyarlıkla tartılır (W4) (Madde 5.3.2.8 Not 4).
KA L
YO

5.3.2.6 Hesaplamalar

5.3.2.6.1 Kalibrasyon kabını doldurmak için gereken kumun kütlesi (Wa) aşağıdaki eşitlikten hesaplanır:
TO

Wa = W 1 - W 3 - W 2 (g)

Burada;
W1 Boşaltma silindirinin içindeki kumun kalibrasyon kabına kum akıtılmadan önceki kütlesi, (g),
O

W2 Boşaltma silindirinin içindeki kumun, kalibrasyon kabına kum akıtıldıktan sonraki ortalama kütlesi, (g),
W3 Boşaltma silindirinin konik bölümünü dolduran kumun ortalama kütlesi, (g)
dir.

5.3.2.6.2 Kumun yaş birim hacim kütlesi (γs) aşağıdaki eşitlikten hesaplanır:

Wa
γs = x 9,81 (kN/m3)
V

Burada;
V Kalibrasyon kabının iç hacmi
dir.

5.3.2.6.3 Kazılan çukuru doldurmak için gereken kumun kütlesi (Wb), aşağıdaki eşitlikten hesaplanır:

Wb = W 1 - W 4 - W 2
85

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

Burada;
V1 Boşaltma silindirinin içindeki kumun, çukura kum akıtılmadan önceki kütlesi, (g),
W4 Boşaltma silindirinin içindeki kumun, çukur» kum akıtıldıktan sonraki kütlesi, (g),
W2 Boşaltma silindirinin konik bölümünü dolduran kumun ortalama kütlesidir, (g)
dir.

5.3.2.6.4 Zeminin tabii birim hacim kütlesi (γn), aşağıdaki eşitlikten hesaplanır:

Wn
γn = .γ (kN/m3)
Wb

Burada;
Wn Çukurdan çıkarılan zeminin kütlesi, (g),

YG
Wb Çukuru doldurmak için gereken birim kütlesi (g),
γ Kumun yaş birim hacim kütlesi, (kN/m3)
dir.

İM A
5.3.2.6.5 Zeminin kuru birim kütlesi (γk), aşağıdaki eşitlikten hesaplanır:

R M
100 γ
γk = (kN/m3)
100 + w

Burada; Bİ Ö
İ
-N
w Zeminin su muhtevası, (%)
dır.

5.3.2.7 Sonuçların gösterilmesi

Zeminin kuru birim hacim kütlesi, kN/m3 olarak en yakın 0,01 yakınlığa yuvarlatılarak ve zeminin su
TE .
Lİ .Ş

muhtevası % olarak en yakın 0,1 yakınlığa yuvarlatılarak verilir.

Sonuçların elde edilme metodu "Büyük boşaltma silindiri metodu" biçiminde belirtilmelidir.
A

5.3.2.8 Notlar
KA L

Not 1 - Boşaltma silindirinin kaldırılmasıyla konik bölümden taşacak kumun kaybını önlemek için deneyin bu
YO

kademesinde kalibrasyon kabı oldukça geniş bir tepsi içine oturtulmalıdır.

Not 2 - Havadaki nem değişiklikleri, kumun su muhtevasını ve dolayısıyla yaş birim kütlesini etkilediği için
günlük çalışma sırasında en az bir defa kalibrasyonu denetlemek gerekir. Aynı tür malzemenin
değişik bölümlerindeki dane çapı dağılımı ve dane biçimi ayrımından doğabilecek hataları önlemek
TO

için boşaltma silindirini yeniden her dolduruşta, içine konan kumun birim kütlesi ayrıca bulunmalıdır.

Not 3 - Çukurun kazılmasında, çukurun kenarını dayanak olarak kullanıp kazı aletini zorlamamağa özen
gösterilmelidir. Yoksa bu davranış, elde edilen birim kütlenin gerçek değerinden düşük olmasına yol
O

açacaktır.

Not 4 - Sonuçların doğruluk derecesi: Zeminlerde kuru birim kütlenin bir noktadan ötekine oldukça çok
değiştiğini göz önünde bulundurarak, deneyi birkaç defa tekrarlayıp sonuçların ortalamasını almak
gerekir. Deney sayısı, son yapılan deneyin ortalamaya önemli bir etkisi olmayacak biçimde
seçilmelidir.

5.3.3 Deney 12: Numune alıcı metodu (taşsız, killi veya tebeşirli zeminler için)

5.3.3.1 Genel
Bu deney, tabii veya sıkıştırılmış zeminde, birim hacim kütlenin yerinde tayini ile ilgilidir (Madde 5.3.3.6 Not
1).

5.3.3.2 Cihazlar
Numune alıcı, Şekil 24’te gösterilen yüksekliği 13 cm iç çapı 10 cm et kalınlığı 3 mm olan, bir ucu kesici
silindir çelik,
86

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

Çelik başlık, yüksekliği 2,5 cm, iç çapı 10 cm, et kalınlığı 6 mm olan, numune alıcının üst ucuna takılmasını
sağlayacak bir girintisi bulunan, (Şekil 24),
Çelik tokmak, Şekil 24'te gösterilen türde,
Terazi, 1 g doğrulukla tartma yapabilen,
Palet bıçağı, B tipi,
Kumpas,
Kazma ve kürek,
Çelik bir cetvel, yaklaşık 30 cm uzunluğunda, 2,5 cm genişliğinde ve 3 mm kalınlıkta, bir kenarı şevli.

Ayrıca, su muhtevasının tayini için Deney 1 de belirtilen cihazlar.

5.3.3.3 Deneyin yapılışı

YG
5.3.3.3.1 Numune alıcının iç hacmi (Vc), ölçülen boyutlarından cm3 olarak hesaplanır.

5.3.3.3.2 Numune alıcı 1 g duyarlıkla tartılır (Wc)

İM A
5.3.3.3.3 İncelenecek zeminin düz bir kesiminde, kenar uzunluğu yaklaşık olarak 30 cm olan kare biçiminde
küçük bir alan temizlenip düzlenir. Numune alıcı, başlığı takılı olarak, tokmakla zemine çakılır. Çakma işlemi,

R M
başlığın ancak 13 mm'lik bir kesimi zeminin dışında kalana kadar sürdürülür. Bu işlem sırasında numune
alıcının düşeyden sapmamasına özen gösterilmelidir. Derinliği daha az olan bir tabakanın ortalama birim
hacim kütlesi isteniyorsa, yüksekliği bu derinliğe eşit olan bir numune alıcı kullanılmalıdır. Numune alıcı,
Bİ Ö
çevresindeki zemin kazılarak ve zeminin numune alıcının altından bir miktar taşması sağlanarak çıkarılır.
Bundan sonra, numunenin iki ucu, numune, alıcının uçlarıyla bir düzlemde olacak biçimde, şevli cetvelle

İ
-N
düzlenir.

5.3.3.3.4 Numune alıcı, içindeki numune ile birlikte 1 g duyarlıkla tartılır (Ws).
TE .

5.3.3.3.5 Numune, numune alıcıdan çıkarılıp ufalanır, zemini yansıtan bir numune alınıp hava geçirmez bir
Lİ .Ş

kutuya konur ve Deney 1 yardımıyla su muhtevası (w) ölçülür.

5.3.3.4 Hesaplamalar
A

5.3.3.4.1 Zeminin tabii birim hacim kütlesi (γn) aşağıdaki eşitlikten hesaplanır.
KA L

Ws − Wc
γn = x 9,81 (kN/m3)
YO

Vc

Burada;
Ws Numune alıcı ve içindeki numunenin kütlesi, (g),
TO

Wc Numune alıcının kütlesi, (g),

Vc Numune alıcının iç hacmi, (mL)
dir.
O

5.3.3.3.2 Zeminin kuru birim hacim kütlesi (γk) aşağıdaki eşitlikten hesaplanır:

100 γ n
γk = (kN/m3)
100 + w

Burada;
w Zeminin su muhtevası, (%),
dır.

5.3.3.5 Sonuçların gösterilmesi

5.3.3.5.1 Zeminin kuru birim hacim kütlesi, kN/m3 olarak en yakın 0,01 yakınlığa yuvarlatılarak verilir.

5.3.3.5.2 Zeminin su muhtevası % olarak en yakın 0,1 yakınlığa yuvarlatılarak verilir.

87

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

5.3.3.5.3 Sonuçların elde edilme metodu "Numune alıcı metodu" biçiminde belirtilmelidir.

5.3.3.6 Notlar

Not 1 - Bu deney, zemin yerine kum doldurma metodu kadar güvenilir sonuçlar vermeyebilir ve daha çabuk
sonuç almak gerektiği veya zeminin iyi sıkışmış olmakla birlikte numune alıcının kolayca
çakılabilmesini sağlayacak yumuşaklıkta olduğu durumlar dışında kullanılmaması yerinde olur.

Not 2 - Deney 12 için Çizelge 17’de verilen form kullanılabilir.

5.3.4 Deney 13: Balon metodu

5.3.4.1 Genel

YG
Bu deney ince daneli veya taş ihtiva etmeyen sıkıştırılmış dolgular deney sırasında doğacak basınçlarla şekil
değiştirmeyecek tabii zeminlerin birim hacim kütlesinin yerinde ölçümü ile ilgilidir. Deney bu nedenle organik,
doygun ve çok yüksek plâstisiteli zeminleri kohezyonsuz ya da iri daneli keskin köşeli ortamda uygulanmaz.

İM A
5.3.4.2 Cihazlar
Balonlu hacim şişesi, metal muhafazalı bir hacim şişesi ile hacim ölçmede kullanılacak lâstik balonu

R M
doldurup boşaltacak pompa sisteminden oluşan. Cihazın deney yapıldığı, sırada zemini şekil değiştirmeye
zorlayacak kadar ağır olmaması esastır. Cihazın ana özellikleri Şekil 27'de gösterilmiştir. Şişenin üstündeki
bölmeler deney çukurunun hacmini en yakın % 1'e ölçecek incelikte olacak balon buruşmadan çukuru
Bİ Ö
doldurup bu işlem için gerekli, basınçtan patlamayacak bir malzemeden yapılacaktır. Pompa sistemi hacim

İ
şişesine hava basıncı uygulayarak balonu şişirecek ölçüm yapıldıktan sonra da vakum uygulayarak su geriye
-N
çekecek nitelikte olmalıdır. Genellikle 1 L kapasitede hacim şişesi, yeterli ise de zeminin iri daneler ihtiva
etmesi, durumunda daha büyük hacimli şişeler kullanılabilir.
Taban plâkası, balon cihazının zemine oturtulması için. Cihanın tabanına uyacak biçimde hazırlanan ve
boyutları deney deliği çapının en az iki katı olan,
Teraziler, 1 g ve 0,1 g doğrulukla tartma yapabilen, iki adet,
TE .
Lİ .Ş

Çorba kaşığı, deney deliğini açmak için Şekil 21'de gösterilen,

Termometre, 0,5 °C duyarlıklı,
Cam levha, 6 mm kalınlığında,
A

Gres yağı

Ayrıca, su muhtevasını tayini için Deney 1'de gösterilen cihazlar.

KA L

5.3.4.3 Kalibrasyon işlemleri

YO

5.3.4.3.1 Hacim ölçer cihazın doğru değerler gösterdiğini kontrol için hacmi tam olarak bilinen farklı
büyüklükteki kalıplarda kontrol yapılmalıdır. Kalıpların hacmini bulmak için cam plâka greslendikten sonra
kalıp ve camın kütlesi en yakın grama kadar tartılır, Sonra kalıp suyla doldurulur ve cam plâka altta hava
TO

kabarcıkları kalmayacak şekilde kalıbın ağzına kaydırılır ve tamamı tartılır. Bu sırada suyun sıcaklığı da
ölçülür. Buradan kalıbın hacmi Madde 5.3.4.5'te verilen eşitlikle hesaplanır. Bu işlem her kalıp için aradaki
fark 2 cm3'ü geçmeyen değerler elde edilene kadar tekrarlanır.
O

5.3.4.3.2 Balonlu hacim ölçer cihazı ve taban plâkası düzgün ve yatay bir yüzey üzerine yerleştirilir. Normal
bir basınç uygulanarak hacim göstergesinde ilk okuma alınır. Sonra cihaz kontrol kalıplarından birinin
üzerine oturtularak aynı su basıncı ile hacim okuması alınır. Hacim okuması pompalamaya rağmen su
düzeyinde değişme olmadığı noktada yapılır, pompa basıncı 0,35 kg/cm2'yi aşmamalıdır. Bu sırada cihazın
yerinden oynamaması için elle bastırmak gerekir. Kalıp hacmi son ve ilk okumalar arasındaki farktır. İşlem
diğer kalıplar için tekrarlanır. Kalibrasyon tüm hacim okumaları için ölçülen ve ekte gösterilen değerler
arasındaki, fark % 1’i geçmediği zaman tamamlanmış sayılır.

88

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO

Açıklama
1 Pompa 7 Hacim göstergesi
2 Sıvı 8 Taban plâkası
3 Deney yüzeyi 9 Zemin yüzeyi
TO

4 Taban plâkası detayı 10 Lâstik balon

5 Açılan çukur 11 Pompanın uyguladığı basınçla dolacak boşluk
6 Hacim şişesi

Şekil 27 - Balon cihazının şematik kesiti

O

89

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

5.3.4.3.3 Kalibrasyon işlemi belirli aralıklarla, lâstik balon değiştirildiğinde ve gerekli görülen zamanlarda
tekrarlanır.

5.3.4.4 Deneyin yapılışı

5.3.4.4.1 Birim hacim kütle tayini yapılacak yer temizlenip, yataya yakın biçimde düzlenir.

5.3.4.4.2 Ölçüm cihazı ve plâka yüzeye oturtulduktan sonra anlatılan biçimde ilk hacim okuması alınır.
Taban plâkası deneyin başından sonuna kadar yerinden kaldırılmaz.

5.3.4.4.3 Hacim şişesi plâka üzerinden kaldırılır. Kazı cihazlarım kullanarak uygun hacimde bir çukur açılır.
Çukurun en küçük hacmi (VEn küçük). zeminin en büyük dane çapına (DEn büyük) bağlı olup Çizelge 18'de
gösterilmiştir.

YG
Çizelge 18 - Farklı zeminlerde çukur hacmi

VEn küçük (cm3)

İM A
DEn büyük (mm)
5 1150

R M
20 1700
40 2850

Bİ Ö
Çukurun kazılması sırasında daha iri. danelerle karşılaşılırsa deney yeni bir noktaya kaydırılmalıdır. Zeminin

İ
-N
40 mm'den iri daneler ihtiva etmesi durumunda bu ölçüm metodu kullanılmaz. Balonu patlatacak sivrilikte taş
parçaları ölçüm yapılmadan çukur yüzeyinden arındırılmalıdır.

5.3.4.4.4 Çukur oluşturulduktan sonra hacim şişesi plâka üzerine yeniden oturtulur ve kalibrasyonda
uygulanan basınçlar uygulanarak hacim okuması alınır. Bu okuma ve çukur kazılmadan önceki okuma
TE .

arasındaki fark deney çukurunun hacmini (Vh) verir.

Lİ .Ş

5.3.4.4.5 Çukurdan çıkan nemli toprağın kütlesi en yakın grama kadar tartılır ve bunun içinden su muhtevası
tayini için numune alınır ve Deney 1’e göre deneye tâbi tutulur.
A

5.3.4.5 Hesaplamalar
KA L

5.3.4.5.1 Kalibrasyon kalıplarının hacmi aşağıdaki eşitlikten hesaplanır:

YO

W 2 − W1
V= x 9,81 (kN/m3)
ρw
TO

Burada;
V Kalıp hacmi, (cm3),
W2 Kalıp, cam ve suyun kütlesi, (g),
O

W1 Kalıp ve camın kütlesi, (g),

ρw Suyun yoğunluğu, (EK A)
dır.

5.3.4.5.2 Zeminin yerinde birim hacim kütlesi γn aşağıdaki eşitlikten hesaplanır:

W
γn = x 9,81 (kN/m3)
Vh

Burada;
W Zeminin ıslak kütlesi, (g),
Vh Çukurun hacmi, (cm3)
dir.

90

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

5.3.4.5.3 Zeminin kuru birim hacim kütlesi (γk) ise aşağıdaki eşitlikten hesaplanır:

100 γ n
γk = (kN/m3)
100 + w

Burada;
γn Zeminin ölçülmüş doğal birini hacim kütlesi, (kN/m3),
w Zeminin su muhtevası, (%)
dır.

5.3.4.6 Sonuçların gösterilmesi

Deneyin sonuçları bir formda rapor edilecek ve şu özellikler bildirilir:

YG
1) Deney yeri ve denizden yüksekliği,
2) Deney çukuru hacmi,
3) Doğal birim hacim kütle,
4) Su muhtevası,

İM A
5) Zeminin kuru birim hacim kütle,
6) Zeminin görünüşü cinsi,

R M
7) Gerekiyorsa iri daneler için yapılmış düzeltme

Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

91

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

Yararlanılan kaynaklar
ASTM Vol. 04.08 Annual Book of American Society for Testing and Materials (ASTM) Standards.
Section 4: Construction. Volume 04.08: Soil and Rock (I).

BS 1377 British Standard Methods of test for “Soils for civil engineering purposes”.

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

92

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 1900-1/Revizyon

Ek A
Suyun yoğunluğu ve viskozitesi
Suyun çeşitli sıcaklıklardaki yoğunluğu ve viskositesi aşağıdaki Çizelgede verilmiştir.

Sıcaklık, t µw ρw Sıcaklık µw ρw
o o
C x10-6 Nsm g/cm3 C x10-6 Nsm g/cm3
0,0 1,7921 0,99987 18,0 1,0559 0,99862
0,5 0,99990 18,5 0,99853
1,0 1,7313 0,99993 19,0 1,0299 0,99843
1,5 0,99995 19,5 0,99833

YG
2,0 1,6278 0,99997 20,0 1,0050 0,99823
2,5 0,99998 20,5 0,99812
3,0 1,6191 0,99999 21,0 0,9810 0,99802
3,5 1,00000 21,5 0,99791

İM A
4,0 1,5674 1,00000 22,0 0,9579 0,99780
4,5 1,00000 22,5 0,99768

R M
5,0 1,5188 0,99999 23,0 0,9358 0,99757
5,5 0,99998 23,5 0,99745
6,0 1,4728 0,99997 24,0 0,9142 0,99732
6,5
Bİ Ö
0,99995 24,5 0,99720

İ
7,0 1,4284 0,99993 25,0 0,8937 0,99707
-N
7,5 0,99990 25,5 0,99694
8,0 1,3860 0,99988 26,0 0,875 0,99681
8,5 0,99984 26,5 0,99668
9,0 1,3462 0,99981 27,0 0,855 0,99654
TE .

9,5 0,99977 27,5 0,99640

Lİ .Ş

10,0 1,3077 0,99973 28,0 0,836 0,99626

10,5 0,99968 28,5 0,99612
11,0 1,2713 0,99963 29,0 0,818 0,99597
A

11,5 0,99958 29,5 0,99582

12,0 1,2363 0,99952 30,0 0,800 0,99567
KA L

12,5 0,99947 30,5 0,99553

13,0 1,2028 0,99940 31,0 0,783 0,99537
YO

13,5 0,99934 31,5 0,99521

14,0 1,1709 0,99927 32,0 0,767 0,99506
14,5 0,99920 32,5 0,99490
15,0 1,1404 0,99913 33,0 0,751 0,99473
TO

15,5 0,99905 33,5 0,99457

16,0 1,1111 0,99897 34,0 0,736 0,99440
16,5 0,99889 34,5 0,99423
17,0 1,0828 0,99880 35,0 0,731 0,99406
O

17,5 0,99871 35,5 0,99389

93

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 KALİFORNİYA TAŞIMA ORANI (CBR) DENEYİ
(TS 1900-2: 2006)
Doküman No Rev. Tarih
GOİ.OYİAŞ.LDT. 09 1 20.04.2017

1. AMAÇ

Belli boyutları olan bir pistonun modifiye veya standart proktor metodu ile elde

YG
edilen Maksimum Kuru Birim Ağırlık – Optimum Su içeriğindeki toprak ve agrega karışımlarından
sıkıştırılmış numuneye belirli bir derinliğe kadar batması (penetrasyonu) için gerekli basıncın (CBR
/ Kaliforniya Taşıma Oranı değerinin) bulunması amaçlanmaktadır.

İM A
2. KAPSAM ve SORUMLULUK

R M
Bu talimat, toprak ve agrega karışımlarının CBR deneyi için numune hazırlanması, deneyin
Bİ Ö
yapılması, deney sonuçlarının hesaplanması ve değerlendirmesini (penetrasyon-yük grafiği)

İ
-N
kapsamaktadır.

3. DENEY STANDARTI ve ŞARTNAME

TE .

TS 1900-1:2006 deney standartı ve ‘’Toprak ve Stabilizasyon Laboratuvarı El Kitabı, KGM

Lİ .Ş

Araştırma ve Geliştirme Dairesi Başkanlığı, Mart 2012’’ kitabı bu deneyin uygulanmasında

kullanılmaktadır. Deneyde şartname limitleri olarak, Karayolları Teknik Şartnamesi 2006 ve Gebze
A

– Orhangazi – İzmir (Körfez Geçişi ve Bağlantı Yolları Dahil) Otoyol Projesi kapsamında hazırlanan
Kalite Kontrol Test Planı esas alınmaktadır.
KA L

4. DENEY EKİPMANLARI
YO

• Kalıplar (Paslanmaz metalden yapılmış iç çapı = 15,24±0,013 cm ve yüksekliği =

17,78±0,013 cm olan silindir şeklindeki kalıbın alt tabanına yerleştirilen bir taban plakası
ve üst kısmına yerleştirilen 5,08 cm yüksekliğinde ilave bir yaka)
TO

• Aralık diski (15,08±0,079 cm çapında ve 6,14±0,013 cm yüksekliğinde metalden yapılmış

bir silindir)
• Tokmak
O

 Modifiye proktor enerjisinde sıkıştırma yapılacaksa (45,72 cm yükseklikten

serbest düşüş yapabilen, 4,535 kg ağırlığında ve 5,08 cm çapında bir tokmak)
 Standart proktor enerjisinde sıkıştırma yapılacaksa (30,48 cm yükseklikten
serbest düşüş yapabilen, 2,49 kg ağırlığında ve 5,08 cm çapında bir tokmak)
• Kabarma ölçen cihazlar (Ayarlanabilir metal bir çubuk delikli bir plaka (maksimum 14,92
cm çapında, üzerindeki deliklerin çapı 1,6 mm’yi geçmeyecek boyutta) ve bunlara
bağlanan göstergeyi taşıyan bir üçayaklıdan oluşur.)
• Göstergeler (0,025 mm kapasitede 2 adet gösterge)
• Ağırlık (Biri halka şeklinde diğerleri ise ortadan kenara kadar yarığı olan paslanmaz
metalden yapılmış ağırlıklardır, her biri 2,27 kg ve iç çap=5,4 cm, dış çap=14,95 cm)
• Numune çıkarıcı

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 • Terazi (20 kg kapasiteli, 1 g hassasiyetli ve 1000 g kapasiteli, 0,01 g hassasiyetli teraziler)
• Etüv (110±5°C ‘ye ayarlanabilen)
• Islatma Tankı (Su seviyesi numunelerin 2,54 cm üzerinde tutmayı sağlayan derinlikte bir
su tankı)
• Çelik cetvel (30,5 cm uzunluğunda bir tarafı kesici olan cetvel)
• Çelik tepsi, galvanizli leğen, kaşık, mala, spatula ve filtre kağıdı
• Otomatik Dijital CBR Deney Cihazı (Şekil 1)

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO

Şekil 1: Otomatik Dijital CBR Deney Cihazı

5. DENEY YAPILIŞI
5.1. Numune Hazırlanması
TO

Modifiye veya Standart Proktor deneyleri sonucunda bulunan malzemeye ait maksimum kuru
birim ağırlık ve optimum su değerleri kullanılarak, optimum su içeriğinde en az 2 adet 6 kg ‘lık
O

numuneler hazırlanır (Numune sıkışma deneyinde verildiği şekilde hazırlanacaktır.). Sıkışma

metoduna göre 15,24 cm’lik (6’’) CBR kalıbında sıkıştırılacak olan numune şartnamesinde verilen
sıkışmayı sağlayacak şekilde optimum rutubetin tolerans sınırları içindeki bir su içeriğinde
sıkıştırılacaktır.

Sıkıştırma işlemi sırasında, ilave yakısı takılmış olan kalıp, taban plakası üzerine bağlanır ve aralık
diski yerleştirilir. Aralık diski üzerine kalıp çapında kesilmiş olan filtre kağıdı koyulur ve numune
istenilen metotta sıkıştırılır. Sıkıştırma işlemi bittikten sonra ilave yaka çıkarılır ve kalıbın üst
seviyesi hizasında çelik cetvel ile numune yüzeyi tesviye edilir. Numune yüzeyinde iri
malzemelerden dolayı oluşan boşluklar, daha ince malzeme ile doldurulur.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

Delikli taban plakası ve aralık diski çıkarıldıktan sonra kalıp ve sıkıştırılmış numune tartılarak
ağırlığı kaydedilir. İçinde sıkıştırılmış numune olan kalıp ters çevrilerek üstüne kalıp çapında
kesilmiş olan kaba filtre kağıdı konan delikli taban plakası üzerine, numune ile filtre kağıdı temas
edecek şekilde yerleştirilip bağlanır.

5.2. Deney İşlemi

Yaş CBR metodu; sıkıştırmanın başlangıcında ve sıkıştırmadan sonra artan malzemeden su içeriği
bulmak için numune alınır. Her bir rutubet numunesinin ağırlığı, ince taneli topraklarda 100 g

YG
‘dan granüler topraklarda 500 g’dan az olmayacaktır. Hazırlanan numune 4 gün suda bekletilir.

Not 1: Ayarlanabilir çubuklu şişme plakası kalıptaki toprak numunesinin üzerine yerleştirilir ve
bunun da üstüne gelecek tahmini yük değerine göre ağırlıklar konur.

İM A
R M
Not 2: Numune üzerine konacak ağırlık hiçbir zaman 4,5 kg ‘dan az olmamalıdır.

Üzerine gösterge takılmış olan üçayaklı, kalıbın üzerine yerleştirilir ve göstergenin sıfırda durması
Bİ Ö
için şişme plakasının çubuğu ayarlanır. Numunenin üstünden ve altından su girebilecek şekilde,

İ
-N
kalıp su tankının içerisine yerleştirilir. Islatma esnasında kalıbın içerisindeki su seviyesi, numuneyi
en az 2,5 cm aşacak şekilde tutulmalıdır.

Suda bekletme esnasında her 24 saatte bir kabarma okuması alınır ve son okumadan sonra
TE .

malzemenin şişmesi, numunenin ilk yüksekliğinin yüzdesi olarak hesaplanmalıdır.

Lİ .Ş

𝐼𝐼𝐼𝐼𝐼𝐼𝐼𝐼𝐼𝐼𝐼𝐼𝐼𝐼 𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠 𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘 𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 (𝑚𝑚𝑚𝑚)

Şişme Yüzdesi = 𝑥𝑥 100
A

116,4 𝑚𝑚𝑚𝑚

Suda bekletme süresinin sonunda su tankından çıkarılan numune serbest suyunu akıttıktan sonra
KA L

kalıp biraz eğik vaziyette tutularak 15 dakika kadar müddetle suyun akması için bırakılır. Suyun
YO

akıtılışı esnasında numune yüzeyinin bozulmamasına dikkat edilmelidir. Daha sonra ağırlıklar ve
delikli plaka çıkarılır, numune ve kalıp ağırlığı tartılarak kaydedilir.

Kalıptaki sıkıştırılmış numune üzerine toplamı 4,5 kg ‘dan az olmayacak ve malzemenin

TO

kullanılacağı yerde üzerine gelecek yükü temsil edecek şekilde 2,27 kg’lık ağırlıklar konur.

Not: Eğer sıkıştırılmış numune daha önceden suda bekletilmişse, üzerine konan ağırlıklar bu
O

bekletme müddeti içinde kullanılan ilave ağırlıklara eşit olacaktır.

Toprağın, ilave ağırlıkların deliği içinde kabarmamasına engel olmak için penetrasyon pistonunu
yerleştirmeden önce ilk olarak halka şeklindeki ağırlık, bunun üzerine de ortadan kenara doğru
yarığı olan ağırlıklar konulmalıdır.

Penetrasyon pistonu, taşıma oranı %30’un altında olan zeminler için 4,5 kg’lık bir yükle, taşıma
oranı %30’dan büyük olan zeminler için 22,5 kg’lık bir yük ile numune üzerine yerleştirilmelidir.
Yük ve penetrasyon göstergelerinin her ikisinde sıfıra ayarlanır. Başlangıçtaki bu küçük yük,
pistonun numune yüzeyine tam temasını sağlamak içindir ve yük-penetrasyon ilişkinin tespiti
sırasında sıfır olarak kabul edilir.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

Penetrasyon pistonuna, hızı dakikada yaklaşık 1,25 mm olacak şekilde yük uygulanır. 0.625, 1.25,
1.825, 2.50, 5.08, 7.5, 10.0, 12.5 mm penetrasyonlara karşı gelen yükler okunur.

Toprağı kalıptan çıkararak üstten 2,54 cm’lik kısmının su içeriği bulunur. Eğer su içeriğinin
ortalama bir değeri isteniyorsa, numunenin alt tarafından da rutubet numunesi alınır.

5.3. Deney Sonuçlarının Hesaplanması

5.3.1. Basınç-Penetrasyon Eğrisi

YG
Basınç değerleri kg/cm2 olarak hesaplanır. Yatay eksene penetrasyon, düşey eksene basınç
değerleri yazılarak, basınç-penetrasyon eğrisi çizilir.

İM A
Normalde basınç-penetrasyon eğrisi konkav (iç bükey) bir eğridir. Bazen bu eğri başlangıçta
konveks (dış bükey), sonra konkav (iç bükey) bunun nedeni yüzey pürüzlülüğü veya gevşeklik olup

R M
eğri düzeltme gerektirir. Bu durumda başlangıç noktası, eğrinin en yüksek eğimli teğetinin yatay
ekseni keseni kesene kadar uzatılması ile bulunur. Eğer çizilen teğet, yatay ekseni 1.25 mm
Bİ Ö
penetrasyon noktasının sağında keserse deney tekrarlanmalıdır. 1.25 mm penetrasyon noktasının

İ
-N
solunda kaldığı zaman, kestiği nokta başlangıç kabul edilerek, yeni penetrasyon noktaları 2.54
mm ve 5.08 mm ve bunlara karşılık gelen yeni basınç değerleri okunur (Şekil 2) . Bazen
penetrasyon pistonunun altına bir taş parçası gelebilir ve basınç-penetrasyon eğrisi tamamen
konveks (dış bükey) olur. Bu durumda da deney tekrarlanmalıdır (Şekil 3).
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

Şekil 2: Basınç-Penetrasyon Eğrisinde Düzeltme

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş

Şekil 3: Konveks (Dış Bükey) Basınç-Penetrasyon Eğrisi

A

5.3.2. Taşıma Oranı

2.54 mm ve 5.08 mm ‘lik penetrasyonlara karşı gelen düzeltilmiş basınç değerleri yardımıyla,
KA L

Kaliforniya Taşıma Oranları (CBR) bulunur. 2.54 mm penetrasyondaki düzeltilmiş basınç değeri
YO

70.31 kg/cm2 5.08 mm’lik penetrasyondaki düzeltilmiş basınç değeri ise 105.46 kg/cm2’lik
standart basınç değerlerine oranlanıp 100 ile çarpılarak CBR değerleri bulunur.
TO

𝐷𝐷ü𝑧𝑧𝑧𝑧𝑧𝑧𝑧𝑧𝑧𝑧𝑧𝑧𝑧𝑧𝑧𝑧ş 𝐵𝐵𝐵𝐵𝐵𝐵𝐵𝐵𝐵𝐵ç
CBR = 𝑥𝑥 100
𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆 𝐵𝐵𝐵𝐵𝐵𝐵𝐵𝐵𝐵𝐵ç

Genel olarak 2.54 mm batmaya karşılık gelen CBR değeri, taşıma oranı olarak alınır. Eğer 5.08 mm
O

batmadaki oran daha büyük ise deney tekrarlanmalıdır. Yine aynı sonuç elde ediliyorsa 5.08
mm’lik batmaya karşılık gelen oran CBR değeri alınır. Deney sonuçları ortalama değerin %10’nun
dan az sapma gösteriyorsa, sonuçlarının ortalaması verilir. Değilse deney tekrarlanır.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

6. Üç Nokta CBR (Kaliforniya Taşıma Oranı)

Belli bir su içeriğinde ve farklı sıkışma yüzdelerindeki numunelerin CBR değerlerindeki değişimleri
bulabilmek amacıyla yapılan bir deneydir.

Kuru birim ağırlık-su içeriği deneyinde maksimum kuru birim ağırlığı ve optimum su içeriği
bulunan malzemeden 6 adet CBR numunesi hazırlayacak miktarda malzeme alınır. Optimum su
içeriği verilerek ilk iki numunenin her tabakasına 10, diğer iki numunenin her tabakasına 30, kalan
iki numunenin her tabakasına 65 darbe vurarak hazırlanan CBR numunelerine CBR deneyi

YG
uygulanır ( Numuneyi maksimum kuru birim ağırlığının %95 veya azına sıkıştırabilmek için her
tabakaya 10 darbe, maksimum kuru birim ağırlığın %100 veya daha fazlasına sıkıştırabilmek
içinde her tabakaya 65 darbe vurulması uygundur.).

İM A
Bulunan CBR değerlerinin ortalaması alınarak CBR-Kuru birim ağırlık eğrisi çizilir (Yaş CBR

R M
deneyinde esas alınan kuru birim ağırlık, ıslatma işleminde önceki kuru birim ağırlıktır.)

Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

Şekil 4: Kurum Birim Ağırlık-CBR Değişimi (3 noktada)

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

75
1 TÜRK STANDARDI
TURKISH STANDARD
Bu standard metni 9 Mart 2006 tarihli TSE Teknik Kurul toplantısında
kabul edilerek yürürlüğe girmiş olup metin üzerindeki redaksiyonel
düzeltmeler devam etmektedir.

TS 1900-2

YG
Revizyon

İM A
R M
ICS 93.020

Bİ Ö
İ
-N
İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİNDE ZEMİN LÂBORATUVAR
DENEYLERİ - BÖLÜM 2: MEKANİK ÖZELLİKLERİN
TAYİNİ
TE .
Lİ .Ş

Methods of testing soils for civil engineering purposes in the

laboratory - Part 2: Determination of mechanical properties
A
KA L
YO
TO
O

Bu tasarıya görüş verilirken, tasarı metni içerisinde kullanılan kelime ve/veya

ifadelerle ilgili olarak bilinen patent hakları hususunda tarafımıza bilgi ve gerekli
dokümanın sağlanması da göz önünde bulundurulmalıdır.

TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ

Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

Ön söz
− Bu tasarı, TS 1900 (1987)’ün revizyonu olarak TSE İnşaat İhtisas Grubu’nca hazırlanmıştır.

− Bu tasarıda kullanılan bazı kelime ve/veya ifadeler patent haklarına konu olabilir. Böyle bir patent
hakkının belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz.

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

İçindekiler
0 Giriş ........................................................................................................................................................1
1 Kapsam...................................................................................................................................................1
2 Atıf yapılan standardlar ........................................................................................................................1
3 Terimler ve tarifleri ................................................................................................................................1
3.1 Geri basınç ...........................................................................................................................................1
3.2 Efektif konsolidasyon basıncı ...............................................................................................................1
3.3 Göçme (yenilme) ..................................................................................................................................1
4 Özellikler.................................................................................................................................................2
4.1 Cihazlar ................................................................................................................................................2
4.2 Örselenmiş zemin numunesinden silindir biçimli deney numunesi hazırlanması ................................2

YG
4.3 Birimler .................................................................................................................................................3
4.4 Rapor hazırlanması ..............................................................................................................................3
4.5 Deneyde kullanılan suyun özellikleri ....................................................................................................3
5 Deneyler .................................................................................................................................................3

İM A
5.1 Deney 1: Taşıma oranının tayini ..........................................................................................................3
5.2 Deney 2: Tek yönlü konsolidasyon özelliklerinin tayini ......................................................................15

R M
5.3 Deney 3: Serbest (tek eksenli) basınç dayanımının tayini .................................................................27
5.4 Deney 4: Kayma direncinin üç eksenli hücrede (konsolidasyonsuz - drenajsız) boşluk suyu basıncı

Bİ Ö
ölçülmeden tayini ......................................................................................................................................30
5.5 Deney 5: Kayma direncinin üç eksenli hücrede (konsolidasyonlu - drenajsız) boşluk suyu basıncı

İ
-N
ölçülerek tayini ..........................................................................................................................................37
5.6 Deney 6: Kayma direncinin kesme kutusu ile tayini ...........................................................................55
Yararlanılan kaynaklar................................................................................................................................64
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

İnşaat mühendisliğinde zemin lâboratuvar deneyleri -

Bölüm 2: Mekanik özelliklerin tayini

0 Giriş
Bu standard, inşaat mühendisliği ile ilgili zemin lâboratuvar deneylerinde, mekanik özelliklerin tayin
metotlarına dairdir.

1 Kapsam
Bu standard, inşaat mühendisliği ile ilgili olarak, lâboratuvarda yapılacak zemin deneylerinden, taşıma
oranının tayini, tek yönlü konsolidasyon özelliklerinin tayini, serbest (tek eksenli) basınç dayanımının tayini,
kayma direncinin üç eksenli hücrede (konsolidasyonsuz - drenajsız) boşluk suyu basıncı ölçülmeden tayini,

YG
kayma direncinin üç eksenli hücrede (konsolidasyonlu - drenajsız) boşluk suyu basıncı ölçülerek tayini ve
kayma direncinin kesme kutusu ile tayini metotlarını kapsar.

2 Atıf yapılan standardlar

İM A
Bu standardda diğer standard ve/veya dokümanlara atıf yapılmaktadır. Bu atıflar metin içerisinde uygun

R M
yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste hâlinde verilmiştir. * işaretli olanlar İngilizce metin olarak basılan Türk
Standardlarıdır.

TS No
Bİ Ö
Türkçe Adı1) İngilizce Adı

İ
-N
TS 1227 Deney elekleri - Teknik özellikler ve Test Sieves - Technical requirements and
ISO 3310-1 deneyler - Kısım 1: Tel örgülü deney testing - Part 1: Test sieves of metal wire cloth
elekleri
TS 1900-1 İnşaat mühendisliğinde zemin lâboratuvar Methods of testing soils for civil engineering
deneyleri - Bölüm 2: Fiziksel özelliklerin purposes in the laboratory - Part 1:
TE .

tayini Determination of physical properties

Lİ .Ş

TS EN Su - Analitik lâboratuvarında kullanılan - Water for analytical laboratory use –

ISO 3696 Özellikler ve deney metotları Specification and test methods
A

TS EN ISO/ Deney ve kalibrasyon lâboratuvarlarının General requirements for the competence of

IEC 17025 yeterliliği için genel şartlar testing and calibration laboratories
KA L

3 Terimler ve tarifleri
YO

Bu standardın amacı bakımından TS 1900-1’de verilenlere ilâve olarak aşağıda verilen terimler ve tarifleri
uygulanır.

3.1 Geri basınç

TO

Numunenin doygunluğunu sağlamak için numunenin boşluk suyuna uygulanan ek su basıncı.

3.2 Efektif konsolidasyon basıncı

Numunenin gözeneklerindeki su basıncı ile hücre basıncı arasındaki fark.
O

3.3 Göçme (yenilme)

Numunenin:

a) En büyük kesme gerilmesi veya

b) Asal gerilmeler arasındaki farkın en büyüğü (en büyük deviatör gerilme) veya
c) % 20 birim boy kısalmasına kadar ölçülen en büyük deviatör gerilme veya
d) En büyük asal gerilme oranı olarak tarif edilen (σ′1/σ′3)’nin erişilen en büyük değeri

ortaya çıktığında gösterdiği davranış.

1)
TSE Notu: Atıf yapılan standardların TS numarası ve Türkçe adı 3. ve 4. kolonda verilmiştir.
1

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

4 Özellikler
4.1 Cihazlar

4.1.1 Deney elekleri

TS 1227 ISO 3310-1’e uygun deney elekleri kullanılır.

4.1.2 Terazi
Yaklaşık 500 g kapasiteli 0,01 g doğrulukla tartabilen.

4.2 Örselenmiş zemin numunesinden silindir biçimli deney numunesi hazırlanması

Numunenin istenen birim hacim kütleye sıkıştırılması ise iki metotla yapılabilir:

YG
1) Bilinen hacme istenen miktarda malzeme (gerekli birim hacim kütleyi sağlayacak miktarda malzeme)
hazırlanarak,
2) İstenen birim hacim kütleyi vermesi için her tabakaya gelmesi gereken darbe sayısı, her darbe için gerekli
kuvvet ve tabaka sayısı belirlenerek.

İM A
R M
4.2.1 Bilinen hacme istenen miktarda malzeme yerleştirilmesi
Örselenmiş zemin numunesinden mekanik deneyler için sıkıştırılmış (belli bir su muhtevasında ve birim
hacim kütlede) deney numunesi hazırlanması için aşağıdaki işlemler uygulanmalıdır:

Bİ Ö
4.2.1.1 Gerekli zemin numunesi, istenilen mühendislik deneylerine yetecek kadar, ilgili elekten elenerek TS

İ
-N
1900-1 Madde 1.3’e göre alınır.

4.2.1.2 Elenen zemin numunesinin doğal su muhtevası, Wn, TS 1900-1 Deney 1 yardımıyla belirlenir.

4.2.1.3 Kalan malzeme 0,01 g doğrulukla tartılarak, P, ağzı kapanabilen hava geçirmez bir kap içine
TE .
Lİ .Ş

konulur.

4.2.1.4 Numuneye eklenecek su miktarı aşağıdaki eşitlikten bulunur:

A

(1 + Wopt )
P −P
(1 + Wn )
KA L
YO

Burada;
P Mühendislik deneyleri için alınan zemin numunesi miktarı, (g),
Wopt Zemin numunesinin olması istenilen su muhtevası, (%),
Wn Zemin numunesinin TS 1900-1 Deney 1 yardımıyla ölçülen su muhtevası, (%)
TO

dır

Not - Numunenin su ile karıştırılarak hazırlanması sırasında kaybedeceği su dikkate alınarak, hesaplanan
su miktarının % 5 fazlası alınması tavsiye edilir.
O

4.2.1.5 Sonuç, artı çıkar ise çıkan miktar kadar su eklenir. Eksi çıkması durumunda ise numune kurutulur.

4.2.1.6 Su eklenen veya kurutulan numune iyice karıştırılarak en az 16 saat hava geçirmez bir kap
içerisinde bekletilir.

4.2.1.7 Zemin numunesinin su muhtevası TS 1900-1 Deney 1 yardımıyla tekrar ölçülür. Ölçülen su
muhtevası değeri Wopt’a eşit olana kadar Madde 1.2.1.4 ilâ Madde 1.2.1.7’de anlatılan işlemler tekrarlanır.

4.2.1.8 İstenilen su muhtevasına gelen zemin numunesinden, aşağıdaki eşitlik ile bulunan miktar kadar 0,01
g doğrulukla tartılır:

V γ (1 + Wopt)

2 2

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

Burada;
γ Zemin numunesinin istenilen birim hacim kütlesi, (kN/m3),
V Sıkıştırma kalıbının veya deney numunesinin hacmi (cm3)
dir.

Genelde silindir şeklindeki numunenin boyu, çapının iki katı olduğundan:

πD 2 πD3
V = (taban alanı) (yükseklik) = 2D =
4 2

Burada;
D Deneyde kullanılacak silindir şeklindeki zemin numunesinin çapı, (cm)
dır

YG
4.2.1.9 Elde edilen silindirik şekilli deney numunesinin çapı ve yüksekliği 0,01 mm hassasiyetinde bir
kumpas ile ölçülür.

İM A
4.2.1.10 Numune miktarı üçe bölünerek, üç katman halinde numune kabında sıkıştırılır. Katmanlar arasında
ayrışım olmaması için alt katmanın yüzeyi belirli oranda çizildikten sonra üst katman sıkıştırılır.

R M
4.2.2 İstenilen birim hacim kütle için gerekli kuvvet uygulanarak

Bİ Ö
TS 1900-1 Madde 5.2’de anlatılan deneylerden birisi kullanılarak istenilen birim hacim kütleyi için gerekli
kuvvet değeri bulunur.

İ
-N
4.3 Birimler
Bu standard serisinde SI birimleri kullanılmaktadır (TS 1900-1 Madde 4.4).

4.4 Rapor hazırlanması

TE .

Bu standardda, deney esnasında ve rapor yazımında kullanılacak çeşitli formlar önerilmiştir. Formlar, gerekli
Lİ .Ş

bilgilerin bulunması şartıyla verilenlerden farklı biçimlerde tanzim edilebilir. Deney raporu, formlarda istenilen
bilgilere ilâveten TS EN ISO/IEC 17025’te verilen bilgileri de ihtiva edecek şekilde düzenlenebilir.
A

4.5 Deneyde kullanılan suyun özellikleri

Deneyler için TS EN ISO 3696’da belirtilen Sınıf 3 olarak adlandırılan su kullanılmalıdır. Ancak, Sınıf 3 suyun
KA L

pH değeri ile elektriksel iletkenliği şartının sağlanması yeterlidir.

YO

5 Deneyler
5.1 Deney 1: Taşıma oranının tayini
TO

5.1.1 Genel
Bu deney, alanı 1935 mm2 olan pistonun belirlenmiş bir hızda zemine itilmesiyle elde edilen yük -
penetrasyon bağıntısını kullanarak taşıma oranının bulunmasıyla ilgilidir. Kaliforniya Taşıma Oranı (CBR)
O

olarak da bilinen bu deney, kalıbı ve penetrasyon pistonunun boyutları nedeniyle dane boyutu 20 mm’den
küçük malzeme için elverişlidir.

Bu deney, taşıma oranının % 5’ten küçük çıkacağı düşünülen zeminlerde uygulanmaz. Deney daha çok
demiryolu ve havaalanı taban ve alt temel gerecinin sıkıştırılmış numunelerinde uygulanır.

5.1.2 Cihazlar
Elekler, ince ve orta daneli zeminler için sırasıyla 4,75 mm ve 20 mm göz açıklıklı,
Metal kalıp, iç çapı 152 mm, iç etkili yüksekliği 127 mm, kolayca takılıp çıkarılabilen bir taban plâkası ve üst
plâkası ile 50 mm yüksekliğinde yakası olan, silindir şekilli (Şekil 1),
Plâka sapı, disklere vidalanabilen, sıkıştırmadan sonra diskin çıkarılmasını kolaylaştıran, (Şekil 2’de
gösterilen türde bir disk ve sap uygundur),
Metal piston, alt ucu sert çelikten yapılmış, kesit alanı 1935 mm2 ve uzunluğu yaklaşık olarak 250 mm olan
silindir şekilli (Şekil 3),
Pres, deney sırasında uygulanacak yükü, piston aracılığıyla zemine aktaran (bu makinenin yükü ölçen bir
cihazı olması ve yükü, denetlenebilen bir hızla uygulayabilmesi gereklidir) (Madde 2.8 Not 2),

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

Komparatör saati, piston penetrasyonunun ölçülmesini ve penetrasyon hızının denetlenebilmesini

sağlayacak 0,02 mm bölüntülü, 25 mm hareket göstergeli,
Kütleler, iç çapı 54 mm, dış çapı 149,2 mm ve her birinin kütlesi 2,3 kg olan halka biçiminde üç adet,
Metal tokmak, 50 mm çapında dairesel bir tabanı ve kütlesi 2,5 kg olan (tokmağın serbest düşüşünü 305
mm’ye ayarlayabilen, TS 1900-1 Şekil 17’de gösterilen türde bir donanımı olmalıdır), (zorunlu değildir),
Metal tokmak, 50 mm çapında dairesel bir tabanı ve kütlesi 4,5 kg olan (tokmağın serbest düşüşünü 458
mm’ye ayarlayabilen, TS 1900-1 Şekil 18’de gösterilen türde bir donanımı olmalıdır),
Basınç aleti, statik sıkıştırma için alanı en az 5000 mm2 olan iki yatay plâkası arasında en az 300 mm’lik bir
aralık bulunan, 25 ton kapasiteli,
Tokmak, TS 1900-1 Deney 9’da belirtilen türde elektrikle çalışan,
Çubuk, 13 mm - 20 mm çapında ve 380 mm uzunluğunda, çelik,
Cetvel, Yaklaşık olarak 300 mm x 25 mm x 3 mm boyutlarında, çelik,
Palet bıçağı, A tipi,

YG
Sacayak, Numunenin suda bekletilmesi sırasında, yüzey hareketini ölçebilen (Şekil 4),
Terazi, 25 kg kapasiteli, 1 g doğrulukla tartma yapabilen,
Süzgeç kâğıdı, 150 mm çapında,
Vazelin veya silikon gresi

İM A
Ayrıca, su muhtevası ölçümü için TS 1900-1 Deney 1’de belirtilen cihazlar,

R M
5.1.3 Deney numunesinin hazırlanması
Deney, 20 mm’lik elekten geçen malzeme üzerinde yapılmalıdır (Madde 5.1.8 Not 1). Deney, genellikle,

Bİ Ö
zeminin kazı anındaki doğal su muhtevasında yapılır, ancak başka su muhtevalarında deneyler de
gerekebilir. Değişik su muhtevasında deney yapılacağında, numuneler açıkta kurutulmuş ve 4,75 mm’lik

İ
-N
eleğin üstünde kalan topakların ufalanmış olduğu zemine, istenilen miktarda su eklenerek elde edilir. Bu gibi
durumlarda zemini çok iyi karıştırmak ve sıkıştırma işleminden önce kapalı bir kap içerisinde 24 saat
bekletmek gerekir.
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

4 4

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

Açıklamalar
1 Kaygın geçme
2 Uzatıcıya kaynatılmış üç adet çengel
3 Uzatıcı çengellerinin geçeceği üç adet pim
4 Kalıba kaynatılmış iki adet çengel
5 İç yüzeyi hassas işlenmiş kalıp
Not - Mecburî boyutların altı çizilmiştir
Şekil 1 - Taşıma oranı deneyi için kalıp
5

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

Açıklamalar
1 Diş adımı 2 mm
2 9,5 mm eninde oyuk

Not - Disk ve yaka yumuşak çelik malzemeden imal edilmelidir, mecburî boyutların altı çizilmiştir

Şekil 2 - İnce ve orta daneli zeminlerin taşıma oranını ölçmekte kullanılan silindir kalıp için yükleme diski ve
yakası

6 6

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

Ölçüler mm’dir

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO

Açıklamalar
1 Yük
TO

2 Metal piston
3 Gösterge desteği
4 25 mm’ye kadar olan penetrasyonu ölçebilen göstergeli komparatör saati
5 Sertleştirilmiş çelik uç
O

6 Kalıp
7 Çapı 152 mm ve yüksekliği 127 mm olan zemin numunesi

Not - Mecburî boyutların altı çizilmiştir

Şekil 3 - Taşıma oranı deneyi

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş

Açıklamalar
1 Delikli plâka ile temasta olan 0,02 mm bölüntülü ve 25 mm kapasiteli göstergeli komparatör saati
2 Kalıbın uzatıcısı üzerine oturtulan üç ayaklı sehpa (saç ayak)
A

3 Gösterge ile teması sağlayan ayarlanabilir bir kolu olan delikli plâka
4 Delikli alt plâka
KA L

Şekil 4 - Taşıma oranı için suda bekletilen numunenin yüzey hareketini ölçmeye yarayan sacayak ve ölçüm
YO

düzeni

TS 1900-1 Madde 1.3.3’teki metotla elde edilen malzemenin 20 mm’lik elekten geçen bölümünden, her
deney için yaklaşık olarak 6 kg açıkta kurutulmuş numune alınır. Bu malzeme 20 mm’lik elekten, ovularak
geçirilir ve elekte kalan iri danelerin toplam numuneye oranı kaydedildikten sonra bu daneler atılır. Bunların
TO

oranı % 25’ten fazlaysa yerine ana numuneden 20 mm - 4,75 mm arası malzeme eklenir.

Deneyler, örselenmiş numuneler üzerinde yapılır. Numunelerin hazırlanışı, ilgili deney metotlarında
verilmiştir.
O

Deney numunesini hazırlamada kullanılan sıkıştırma metotları şunlardır:

5.1.3.1 Statik sıkıştırma

İstenilen kuru birim hacim kütleye gelecek biçimde sıkıştırılacak bir numune için gereken yaş zemin kütlesi
(M1), aşağıdaki eşitlikten hesaplanır:

M1 = 23,5(100 + w )ρ k (g)

Burada;
w Zeminin su muhtevası (%),
ρk Zeminin kuru birim hacim kütlesi (kN/m3)
dir.

Statik sıkıştırma için iki metot kullanılır:

8 8

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

5.1.3.1.1 Metot 1
Taban plâkası süzgeç kâğıdı ile kaplanır ve kalıbın yakası takılır.

Madde 5.1.3.1’de hesaplanan kütledeki zemin, yavaşça kalıba dökülür, bir yandan da çelik çubukla şişlenir.
Sıkıştırma miktarı bütün zemin kullanıldıktan sonra zeminin yüzeyi kalıbın tepesinden (5 - 10) mm yüksekte
kalacak biçimde ayarlanmalıdır. Çubukla sıkıştırıldıktan sonra, numunenin üstüne bir süzgeç kâğıdı, bunun
üzerine de 50 mm kalınlığındaki disk yerleştirilir ve numune 250 kN yükleme cihazında, diskin üst yüzeyi
kalıp yakasının tepesi ile bir düzeye gelene kadar sıkıştırılır. Bu sıkıştırmayı sağlayan yük, en az 30 saniye
süreyle aynı düzeyde tutulur ve sonra kaldırılır. Kimi zeminler, yük kaldırılınca bir miktar kabarabilir. Bu gibi
durumlarda, yükün daha uzun bir süreyle yeniden uygulanması gerekir.

Sıkıştırmadan sonra disk ve süzgeç kâğıdı uzatıcı ile birlikte alınır. Numune hemen deneye tâbi
tutulmayacaksa, kurumayı önlemek amacıyla yüzeye disk bırakılır. Sıkıştırılmış zeminde hava boşlukları

YG
oranı % 5'ten az ise (% 95 doygunluk), sıkıştırmadan doğan boşluk suyu basıncının sönmesini
kolaylaştırmak için numune, deneyden önce 24 saat bekletilmelidir.

5.1.3.1.2 Metot 2
Kalıp, Madde 5.1.3.1.1'de belirtildiği gibi hazırlanır. Madde 5.1.3.1’deki eşitlikten bulunan gerekli yaş zemin

İM A
miktarı kütlece üç eşit parçaya bölünüp su kaybını önlemek için her biri kapalı kap içerisine konur. Zeminin
üçte biri kalıba dökülür. Sapları çıkarılmış üç disk zeminin üzerine yerleştirilir ve zemin 250 kN yükleme

R M
cihazı kullanılarak, yük kaldırıldıktan sonraki zemin kalınlığı kalıbın derinliğinin üçte biri olacak biçimde
sıkıştırılır. İkinci tabaka iki disk, üçüncü tabaka ise tek bir disk kullanılarak sıkıştırılır. Son tabakanın

Bİ Ö
sıkıştırılmasına diskin üst yüzeyi yakanın tepesiyle bir seviyeye gelene kadar devam edilir.

İ
-N
Numunelerin korunması ve bekletilmesi Madde 5.1.3.1.1'de belirtildiği gibi yapılır.

5.1.3.2 Dinamik sıkıştırma

Bu tür sıkıştırma için kullanılan üç ayrı metot vardır. İlk ikisi, basınç cihazı ve dolayısıyla Madde 5.1.3.1'de
belirtilen statik sıkıştırma mümkün olmadığında istenilen birim hacim kütlenin dinamik veya titreşimli
TE .

sıkıştırma yoluyla elde edileceği durumlarda kullanılır. Üçüncü metot ise, standard sıkıştırma deneylerinde
Lİ .Ş

olduğu gibi, belirli bir sıkıştırma enerjisinin uygulanacağı durumlarda kullanılır. Bu üç metodun ayrıntıları
aşağıda verilmiştir.
A

5.1.3.2.1 Metot 1
Kalıp, taban plâkası takılmış olarak 1 g doğrulukla tartılır (M2). Bundan sonra yaka takılır ve kalıbın tabanına
KA L

bir süzgeç kâğıdı yerleştirilir.

YO

İstenilen kuru birim hacim kütleyi verecek miktarda zemin kütlesi, Madde 5.1.3.1'de statik sıkıştırma için
verilen eşitlikten hesaplanır. Bu zemin kütlece beş eşit parçaya bölünüp nem kaybını önlemek için her biri
kapalı kap içerisine konur. Bundan sonra zemin, beş eşit tabaka halinde ve kütlesi 2,5 kg veya 4,5 kg olan
tokmak kullanılarak, üst ucuna yakası takılmış kalıp içerisine sıkıştırılır.
TO

Her tabakanın yüzeyine tokmakla sıkışma sonunda tabaka kalınlığını kalıp derinliğinin beşte birine eşit
yapacak sayıda ve tabakanın yüzeyine eşit aralıklarla dağıtılmış tokmak vuruşları uygulanır. Bu metotla
sıkıştırıldığında, zeminin son düzeyi, kalıp tepesinin az üstünde olur. Bundan sonra yaka çıkarılır ve zemin
O

çelik cetvelle kalıbın üst kenarı seviyesinde tıraşlanır. Kalıp, taban plâkası ve numune ile birlikte 1 g
doğrulukla tartılır (M3).

Zeminin hesaplanan kütlesi ile kalıbı yeterince doldurabilmek için uygulanan darbe sayısını ayarlamak
amacıyla ön denemeler gerekebilir.

Koruma ve bekletme işlemleri statik metotla sıkıştırılmış numuneler için Madde 5.1.3.1.1’de belirtildiği gibi
yapılır.

5.1.3.2.2 Metot 2
Kalıp ve yaş zemin Madde 5.1.3.1.2’de belirtildiği gibi hazırlanır. Yaş zeminin üçte biri kalıba konur ve TS
1900-1 Deney 9'da belirtilen metot uygulanarak titreşimli tokmakla sıkıştırılır. Titreşimli sıkıştırma tabaka
kalınlığı kalıp yüksekliğinin üçte birine eşit olana kadar sürdürülür. İkinci ve üçüncü tabakalar eklenip aynı
metotla sıkıştırılır. Zeminin son yüzeyi, kalıbın üst kenarı ile aynı düzeyde olmalıdır. Bundan sonra kalıp,
taban plâkası ile birlikte 1 g doğrulukla tartılır (M3).

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

Koruma ve bekletme işlemleri statik metotla sıkıştırılmış numuneler için Madde 5.1.3.1.1’de belirtildiği gibi
yapılır.

5.1.3.2.3 Metot 3
Kalıp, taban plâkası takılmış olarak 1 g doğrulukla tartılır (M2). Bundan sonra yaka takılır ve tabana bir
süzgeç kâğıdı yerleştirilir. İstenen su muhtevasında yaklaşık olarak 6 kg zemin hazırlanır. İki ayrı sıkıştırma
enerjisinden herhangi biri kullanılabilir. Birincisinde kütlesi 2,5 kg olan tokmak, ikincisinde ise kütlesi 4,5 kg
olan tokmak kullanılır.

Kütlesi 2,5 kg olan tokmak kullanılacaksa yakası takılmış kalıp içerisine sıkıştırma sonunda tabaka kalınlığı
kalıp derinliğinin üçte birine eşit olarak veya bunu biraz aşacak miktarda zemin konur ve tokmak kullanılarak
zeminin yüzeyine eşit aralıklarla dağıtılan 61 vuruş uygulanır. Her defasında aynı kütledeki zemin
kullanılarak, son düzey kalıbın tepesini en çok 6 mm aşacak biçimde iki tabaka daha eklenir ve aynı metotla

YG
sıkıştırılır. Her tabaka için gerekli zemin miktarını tespit etmek için ön denemeler gerekebilir. Sonra yaka
çıkarılır ve zemin, çelik cetvelle kalıbın üst kenarı düzeyinde tıraşlanır. Kalıp, taban plâkası ile birlikte 1 g
doğrulukla tartılır (M3).

İM A
Daha çok sıkıştırma için aynı yol izlenir. Ancak bu kez 61 vuruş 4,5 kg’lık tokmakla uygulanır ve zemin 5 eşit
tabaka halinde yerleştirilip, sıkıştırılır (Madde 5.1.8 Not 3).

R M
Koruma ve bekletme işlemleri statik metotla sıkıştırılmış numuneler için Madde 5.1.3.1.1’de belirtildiği gibi
yapılır.

5.1.4 Numunenin suda bekletilmesi Bİ Ö

İ
-N
Taşıma oranı deneyinde numunelerinin suda bekletilme yöntemi her zaman uygulanmaz, ancak bazı özel
durumlarda böyle bir işleme başvurulması gerekebilir. Yukarıda belirtilen metotlardan biriyle yapılan
sıkıştırmadan sonra taban plâkası, delikli bir plâka ile değiştirilir. Yaka kalıbın üst ucuna takılır ve vida dişleri
vazelinle tıkanır. Bundan sonra numune, büyükçe bir su kabının içine yerleştirilir, su düzeyi yakanın üst
kenarının hemen altında tutulur ve numunenin üstüne gerekli görülen kütleler yerleştirilir. Suyun numunenin
TE .

üstünde belirmesi için geçen süre gözlenir. Üç gün içinde numunenin üzerinde su görülmemişse numune
Lİ .Ş

tümüyle suya boğulur ve normal ıslanma süresini tamamlamaya bırakılır. Normal ıslatma süresi 96 saattır.
A

Islatma sırasında, herhangi bir şişme olup olmadığını ölçmek için numunenin üzerine bir süzgeç kâğıdı ve bir
delikli plâka konur ve 0,02 mm bölüntülü göstergesi olan bir komparatör saati yüzeyin hareketini izleyecek
biçimde yerleştirilir. Uygun bir tertibat Şekil 4'te gösterilmiştir.
KA L

Islatma tamamlandıktan sonra numune, su kabından çıkarılır ve 15 dakika sureyle süzülmeye bırakılır. Yaka
YO

ve delikli plâka çıkarılır, taban plâkası takılır ve numune 1 g doğrulukla tartılır (M4).

5.1.5 Deneyin yapılışı

TO

5.1.5.1 Kalıp, taban plâkası takılmış ancak üst yüzeyi açık olarak, içindeki numuneyle birlikte basınç
cihazının plâkası üzerine yerleştirilir. Numunenin üzerine yol yapısının zemine uygulayacağı yüklere karşılık
gerekli görülen kütleler yerleştirilir. Penetrasyon pistonu, taşıma oranı % 30'un altında olan zeminler için
44,15 N’luk bir yükle, taşıma oranı % 30’dan yüksek olan zeminler için 220,73 N’luk bir yükle numunenin
O

yüzeyine oturtulur ve dakikada 1,20 mm’lik bir hızla zemine itilir. Yük okuma Şekil 5’te gösterilen penetrasyon
değerlerinde alınır.

5.1.5.2 Penetrasyon işleminin bitiminde piston kaldırılır ve numune yüzeyinde bırakmış olduğu girintiler
doldurulup çıkıntılar çelik cetvelle kesilerek numunenin yüzeyi düzlenir.

5.1.5.3 Numunenin her iki yüzü de deneye tâbi tutulacaksa, taban plâkası kalıbın altından çıkarılıp üst
yüzüne takılır ve kalıp içindeki numuneyle birlikte ters çevrilir. Madde 5.1.5.1'deki işlemler, numunenin diğer
yüzü için de tekrarlanır.

5.1.5.4 Penetrasyon deneyleri tamamlandıktan sonra, numunenin iki ucundaki yüzeylerin hemen altından,
her biri 350 g dolayında olan numuneler alınıp, bunların su muhtevaları TS 1900-1 Deney 1 yardımıyla
ölçülür.

10 10

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

5.1.6 Hesaplamalar

5.1.6.1 Yük - penetrasyon eğrisi

Penetrasyon değerleri ve bunlara karşılık olan piston yükleri bir grafik kâğıdı üzerine işaretlenir ve elde
edilen noktalar arasından düzgün bir eğri çizilir. Şekil 5’teki, Deney 1’de olduğu gibi bu eğri normalde
yukarıya doğru dış bükeydir. Başlangıç kesimi, yukarıya iç bükeyse, düzeltme yapmak gerekir. Bunun için en
büyük eğim noktasına bir teğet çizilir. Bu teğet penetrasyon eksenini kesecek biçimde uzatılır. Bundan sonra
eğri, teğetle penetrasyon ekseninin kesişme noktası, başlangıç noktası ile çakışacak biçimde sola kaydırılır.
Bu da taşıma oranı değerinin bulunacağı düzeltilmiş eğriyi verir.

5.1.6.2 Taşıma oranının hesaplanması

%100 taşıma oranı değerine karşılık olan standard yük penetrasyon eğrisi şu değerlerle tariflenir: 1,25 mm'lik
penetrasyonda 0,84 kN, 2,5 mm’de 13,2 kN ve 5,0 mm’de ise 20 kN’dur.

YG
Belirli bir penetrasyonu sağlayan yükün, aynı penetrasyonu standard eğri üzerinde sağlayan yüke oranı, o
penetrasyondaki taşıma oranı değeri olarak tanımlanır. Taşıma oranı değeri, 2,5 mm’lik ve 5,0 mm’lik
penetrasyonlarda hesaplanır ve elde edilen iki değerden, yüksek olanı zeminin taşıma oranı değeri olarak

İM A
kabul edilir.

R M
5.1.6.3 Suda bekletilmemiş numunelerin kuru birim hacim kütlenin hesaplanması

5.1.6.3.1 Zeminin yaş birim hacim kütlesi (ρn) aşağıdaki eşitlikten hesaplanır.
Bİ Ö
İ
Statik metotla ve titreşimle çapı 152mm, boyu 127mm olan kalıba sıkıştırılmış numuneler için aşağıdaki
-N
eşitlik kullanılır:

ρn = 0,0042 M1 (kN/m3)

Burada;
TE .
Lİ .Ş

M1 Kalıbı doldurmak için gerekli zemin kütlesi, (g)

dir.
A

Dinamik metotla sıkıştırılmış numuneler için ise aşağıdaki eşitlik kullanılır:

ρn = 0,00431 (M3 -M2) (kN/m3)

KA L
YO

Burada;
M2 Kalıpla taban plâkasının kütlesi, (g),
M3 Kalıp, taban plâkası ve kalıptaki zeminin kütlesi, (g)
dir.
TO

5.1.6.3.2 Zeminin kuru birim hacim kütle (ρk) aşağıdaki eşitlikten hesaplanır:

ρn
ρk = (kN/m3)
O

1+w

Burada;
w Zeminin su muhtevası (%)
dır.

5.1.7 Sonuçların gösterilmesi

Taşıma oranı, % 30’a kadar değerler için % 1 yakınlıkla, % 30 ile % 100 arasındaki değerler için % 5
yakınlıkla (% 30, % 35, % 40, .... gibi) ve % 100’den yüksek değerler için de % 10 yakınlıkla (% 100, % 110,
% 120, .... gibi) verilir. Sıkıştırma metodu ile ilgili ayrıntılar, zeminin kuru birim hacim kütlesi, deneyden
sonraki su muhtevası veya suda bekletilmişse, bu bekletilme süresi ayrıca belirtilmelidir. Genellikle, deney
sonuçları numunenin alt ve üst ucu için ilgili su muhtevaları ile birlikte, ayrı ayrı verilir. Ancak sonuçlar,
ortalama taşıma oranının % 10'undan daha az bir sapma gösteriyorsa sonuçların ortalaması verilir.

11

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
Açıklamalar
TE .

1 Kırma taşta standard eğri (taşıma oranı % 100)

Lİ .Ş

2 Deney 1: Düzeltme gerekmez

3 Deney 2: Başlangıç için düzeltme gerekli
A

Penetrasyon Standard Yük Deney 1 Deney 2

Yük Düzeltilmiş Taşıma Yük Düzeltilmiş Taşıma
KA L

Yük Oranı Yük Oranı

(mm) kN kN % kN kN %
YO

0,75 kg kN 3,45 0,51

1,25 4,75 0,91
1,75 6,20 1,32
2,00 113 11,50 6,51 1,59
TO

2,50 130 13,24 7,33 7,15 54 2,75 5,7 43

3,00 7,61 3,72
3,50 8,36 4,61
4,00 172,6 17,60 8,61 5,61
O

4,50 195,7 19,96 8,84 6,33

5,00 9,34 9,30 47 6,87 8,4 42
5,50 9,73 7,45
7,50 10,59 9,05

Şekil 5 - Penetrasyon deney örneği

12 12

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

5.1.8 Notlar

Not 1- Deney, 20 mm'den büyük daneler ihtiva eden numuneler üzerinde yapılacaksa, 20 mm’lik eleğin
üstünde kalan bölümü çıkartılmalıdır. Çıkarılan bölüm toplam zemin miktarının % 25’ini aşmıyorsa,
herhangi bir düzeltme yapmak gerekmez. Ancak 20 mm’lik eleğin üstünde kalan zemin yüzdesi
bundan yüksekse, çıkarılan bölümün yerine boyutları 20 mm - 4,75 mm arasında değişen, benzer
türde malzeme konmalıdır.

Not 2 - Yükü ölçen cihazın kapasitesi, en azından aşağıda gösterilen iki değişik sınıra ayarlanabilmelidir:

- % 30’a kadar taşıma oranı değerleri için 0-10 kN arasındaki yükler 100 N doğrulukla
ölçülebilmelidir,
- % 30’dan yüksek taşıma oranı değerleri için 0-50 kN arasındaki yükler 500 N doğrulukla

YG
ölçülebilmelidir.

Not 3 - Bazı koşullarda belirli bir su muhtevasında 2,5 kg’lık tokmak metodu ve 4,5 kg’lık tokmak metodu ile
elde edilen birim hacim kütle değerlerinin arasında bir değer elde etmek gerekir. Bu değer iki

İM A
sıkıştırma enerjisi arasında bir enerji kullanılarak elde edilebilir. Bu ara enerjiyi standardlaştırmak için
numune beş eşit tabaka halinde ve her tabakaya 458 mm’lik serbest düşüş yapan 4,5 kg’lık tokmakla

R M
30 darbe uygulanarak sıkıştırılmalıdır.

Not 4 - Taşıma oranı deneyi için Çizelge 1’de verilen form kullanılabilir.

Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

13

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

Çizelge 1 - Zeminin taşıma oranının ölçümünde kullanılan deney formu

Lâboratuvar no Numune kabul tarihi

Numuneyi gönderen Deney başlangıç tarihi
Ait olduğu proje Deney bitiş tarihi
Kuyu / sondaj no Deneyi yapan
Numune tipi Kontrol eden

Numune numarası
Numunenin hazırlanış metodu
Hesaplanan gerekli zemin miktarı (M1) g

YG
Kalıp + taban plakasının kütlesi (M3) g
Kalıp + taban plakasının kütlesi (M2) g
Zeminin kütlesi (M2-M3) g

İM A
Suda bekletilme süresi (gün)
Suda bekletilmiş numune +kalıp +taban plakası

R M
kütlesi (M4)
Suda bekletilmiş numune kütlesi (M4 - M2 ) g

Bİ Ö
İ
Üst Alt Üst Alt Üst Alt Üst Alt
-N
0,625 mm’lik penetrasyon oluşturan yük

1,25 mm’lik penetrasyon oluşturan yük

1,875 mm’lik penetrasyon oluşturan yük
TE .

2,5 mm’lik penetrasyon oluşturan yük

Lİ .Ş

3,75 mm’lik penetrasyon oluşturan yük

5,0 mm’lik penetrasyon oluşturan yük
A

7,5 mm’lik penetrasyon oluşturan yük

10,0 mm’lik penetrasyon oluşturan yük
KA L

12,5 mm’lik penetrasyon oluşturan yük

En büyük taşıma oranı %
YO

Suda bekletilmiş numunenin yaş birim hacim kütle

ρn = 0,0042 M1 kN/m3
ρn = 0,00431 (M3 -M2) kN/m3
TO

Su muhtevası (w) %
Suda bekletilmiş numunenin kuru birim hacim kütlesi
ρ
ρk = n kN/m3
O

1+w

14 14

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

5.2 Deney 2: Tek yönlü konsolidasyon özelliklerinin tayini

5.2.1 Genel
Bu deney, yanal şekil değiştirmesi kısıtlanmış olan, suya doygun disk biçiminde, örselenmemiş veya
sıkıştırılan zemin numunesinin alt ve üst yüzeyinden drenaj sağlanarak, düşey ve eksenel bir basınç altında
sıkışma miktarı ve hızının ölçümü ile ilgilidir.

5.2.2 Cihazlar

5.2.2.1 Konsolidasyon cihazı (sabit halkalı)

Cihaz şu ana parçalardan oluşmalıdır:

5.2.2.1.1 Konsolidasyon halkası, zemin numunesinin yanal şekil değiştirmesini tamamen önleyebilecek

YG
sağlamlıkta, yüksek nitelikte paslanmaz çelikten veya kaplanmış pirinçten yapılmış. Bu halkanın bir ucu,
deney numunesinin hazırlanmasını kolaylaştırmak amacıyla kesici olmalıdır.

Konsolidasyon halkasının çapı, deney için lâboratuvara gelen örselenmemiş tüp numunelerinin çapı, zeminin

İM A
türü ve ihtiva ettiği danelerin en büyük boyutu dikkate alınarak seçilmelidir. Genel olarak, ince siltler ve killer
(bu tür zeminler deneyde "A" türü zeminler diye anılacaktır) için kullanılacak konsolidasyon halkasının iç

R M
çapı, örselenmemiş tüp numunesinin çapından en az 6 mm daha küçük olmalıdır. Böylece numunenin
çevresinden, numune alma işlemi sırasında örselenmiş olması muhtemel en az 3 mm kalınlığında zeminin

Bİ Ö
tıraşlanıp atılması sağlanmış olur. Az miktarda kil ihtiva eden iri silt ve kumlar, içerisinde çok miktarda küçük
taş veya katı parçacıklar bulunan zeminler (taşlı kil, marn ve tebeşir gibi), bir de numune tüpünden

İ
çıkarılırken kırılan veya çok şekil değiştiren zeminler (bu tür zeminler deneyde "B" türü zeminler diye
-N
anılacaktır) için konsolidasyon halkasının iç çapının, tüp numunesinin çapına yakın olması, bu tür zeminleri
tıraşlama güç olduğundan ve örselenme getirdiğinden, tercih edilmelidir. Deney uniform kumlara
uygulanmaz.
TE .

Halkanın derinliği, iç çapının üçte biri ile dörtte biri arasında olmalı, iç yüzeyi, sürtünmeyi azaltmak amacıyla
Lİ .Ş

pürüzsüz bir biçimde parlatılmış olmalıdır.

5.2.2.1.2 Gözenekli diskler, numunenin alt ve üst yüzeyine yerleştirilmek üzere, 80 KVA zımpara
A

taşından 6 mm veya 13 mm veya sinterlenmiş bronzdan 3 mm kalınlıkla yapılmış olan. Bunlar, uygun
geçirimlilik ve sağlamlıkta olmalı, alt ve üst yüzeylerinin düz olmasına özen gösterilmelidir.
KA L

Üstteki gözenekli diskin çapı, zemin numunesinin serbestçe sıkışmasını sağlamak amacıyla, konsolidasyon
YO

halkasının iç çapından 0,5 mm daha küçük olmalıdır. Bu diskin üst yüzey çapının alt yüzey çapından daha
küçük olması, deney sırasında, hafif de olsa, yan yatmadan ötürü diskin halka içinde kenetlenmesini önleme
bakımından yararlıdır. Alttaki gözenekli disk ise konsolidasyon halkası ve içindeki numuneyi yeterli biçimde
destekleyebilecek boyutlarda olmalıdır.
TO

5.2.2.1.3 Süzgeç kâğıdı, halkadaki numune ile gözenekli disk arasına zeminin gözenekli disklere
girmesini önleyen.
O

5.2.2.1.4 Konsolidasyon hücresi (ödometre), konsolidasyon halkası içindeki numunenin, alt ve

üstündeki gözenekli disklerle, ortaya gelecek biçimde, içerisine yerleştirilebileceği, uygun bir malzemeden
yapılmış olan. Hücre, üstteki gözenekli diskin üst yüzeyini aşan bir düzeye kadar suyla doldurulabilmelidir.
Hücrenin önemli ayrıntıları Şekil 6'da gösterilmiştir.

5.2.2.1.5 Komparatör saati, deney sırasında, numunenin sıkışma veya şişme miktarını ölçebilecek
biçimde yerleştirilmiş göstergeli (tercihan dijital). Gösterge 0,002 mm doğrulukla okunabilmeli ve en az 25
mm hareket kapasitesinde olmalıdır.

15

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

YG
İM A
Açıklamalar

R M
1 Gözenekli disk
2 Zemin numunesi
3 Süzgeç kâğıdı
4 Konsolidasyon halkası
Bİ Ö
İ
Şekil 6 - Konsolidasyon hücresi şeması
-N
5.2.2.1.6 Yükleme cihazı, konsolidasyon hücresinin yerleştirileceği rijit bir tablası olan. Bu cihazın, uygun
artışlarla numuneye eksenel, düşey bir yük uygulayabilecek bir düzeni olmalıdır. Uygulanan her yükün,
numunenin düşey yönde sıkışmasını sağlarken, deney sırasında değişmemesi gereklidir. Bu da dengesi
sağlanmış bir kaldıraç düzeni kullanılarak, uygun artışlarla uygulanabilecek kalibre edilmiş kütlelerle
TE .
Lİ .Ş

sağlanabilir. Numuneye uygulanacak düşey yüklerin, istenilen basıncı % 1,5 doğrulukla oluşturması
gereklidir. Yükleme cihazı, numune kalınlığının en az % 75'ine eşit bir sıkışmayı sağlayabilmelidir. Dengeli
kaldıraç düzeni, düşey yükün uygulanmasında yaygın biçimde kullanıldığından, bu standardda deneyin
A

yapılışı anlatılırken, bu tür bir yükleme düzeni bulunduğu varsayılmıştır. Numuneye uygulanan kuvvet, üstteki
gözenekli diski kaplayan bir yükleme plâkasının tam ortasındaki küresel bir yataktan geçmelidir. Yükleme
düzeni, yükü ani ve sarsıntısız biçimde uygulayabilmelidir. Bu amaçla, kaldıracın yükü uygulama anına kadar
KA L

vidalı bir kriko ile desteklenmesi, kimi durumlarda kolaylık sağlar. Ayrıca kaldıraç düzeninin uygun bir
büyütme oranının olması (1:9, 1:10 veya 1:11 gibi) ve lâboratuvarda numuneye uygun artışlarla yük
YO

uygulanmasını sağlayacak kütleler bulundurulması gerekir. Genellikle farklı çaplı numuneler için öngörülen
sabit basınçları verecek değişik kütleler bulundurulmalıdır.

5.2.2.2 Numunenin deneye hazırlanması ve deneye tâbi tutulması için gerekli cihazlar
TO

Kriko ve çerçeve, zeminin numune tüpünden çıkarılmasında kullanılabilen,

Sehpa, numune tüpünden kriko ile çıkarılan zeminin doğrudan konsolidasyon halkası içinde itilmesini
sağlamak amacıyla, bu halkayı numune tüpünün hemen üstünde tutmaya yarayan,
Palet bıçağı veya spatül, benzeri keskin, ince ağızlı tıraşlama bıçağı,
O

İki dane kıl testere, biri ince piyano telinden, öteki ise zemberek telinden yapılmış olan,
Çelik cetvel, yaklaşık olarak 300 mm uzunluğunda, 25 mm genişliğinde, 3 mm kalınlığında, bir kenarı eğimli
olan,
Cam plâka, kenar uzunluğu yaklaşık olarak 450 mm, kalınlığı 10 mm olan, kare biçiminde, pürüzsüz olan,
Bir kumpas, numunenin yüksekliğini ve konsolidasyon halkasının derinliğini 0,01 mm doğrulukla ölçecek
verniyeli,
veya
Komparatör saati, 0,01 mm doğrulukla ölçüm yapabilen,
Süzgeç kâğıdı, düşük geçirimlilikte numunenin üstüne konacak süzgeç kâğıdı, konsolidasyon halkasının iç
çapında olmalı, numunenin altına konacak olan ise konsolidasyon halkasının dış çapından küçük
olmamalıdır,
Komparatör saati, numunenin sıkışmasını 0,002 mm doğrulukla ölçebilecek olan (tercihan dijital göstergeli),
Kronometre, bir saniye doğrulukla okunabilen,
Su kaynağı, oda sıcaklığında olan,
Termometre, günlük en yüksek ve en düşük sıcaklığı 0,5 °C doğrulukla gösteren,

16 16

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

Saat camı,
veya
Metal bir tepsi, konsolidasyon halkasından az büyük çapta,
Silikon gresi,

Ayrıca, su muhtevasının ve bağıl yoğunluğun ölçümü için TS 1900-1 Deney 1 ve Deney 5 A’da belirtilen
cihazlar.

5.2.3 Deneyin yapılışı

5.2.3.1 Numunenin deneye hazırlanması

5.2.3.1 Zeminin az bir bölümü kriko yardımıyla numune tüpünden çıkarılıp hangi türden olduğu tespit edilir.

YG
5.2.3.2 Uygun boyutlarda bir konsolidasyon halkası ile bir saat camı veya metal tepsi iyice temizlenir,
kurulanır ve 0,01 g doğrulukla ayrı ayrı tartılır. Halkanın içi silikon gresiyle hafifçe yağlanır. Numunenin
tüpten taşan bölümü, ince bir piyano teli veya zemberek teli testeresi veya ince ağızlı bir bıçakla tüpün

İM A
ağzıyla bir düzeyde kesilir.

R M
5.2.3.2 Madde 5.2.2.1.1’de tariflenen A türü zeminler için

Bİ Ö
5.2.3.2.1 Tüpteki numunenin, konsolidasyon halkasının yüksekliğinden az uzun bir bölümü tüpten çıkarılıp
kesilir. Bu işlem sırasında, elde edilen disk biçimindeki numunenin iki yüzeyinin birbirine paralel olmasına

İ
-N
özen gösterilmelidir.

5.2.3.2.2 Lâboratuvara getirilen örselenmemiş numune, elle kesilip alınmış bir bloksa, konsolidasyon
halkası boyutlarından az büyük, iki yüzeyi birbirine paralel bir disk kesilip hazırlanır. Bu işlem sırasında,
diskin paralel yüzeylerinin, zeminin arazideki durumuna göre, arazide yük alma yönüne dik olmalarına özen
TE .

gösterilmelidir.
Lİ .Ş

5.2.3.2.3 Konsolidasyon halkası kılavuz olarak kullanılarak, diskin kenarları özenle tıraşlanır. Tıraşlama
işlemi, konsolidasyon halkası numuneye yavaşça ve düzgün bir biçimde bastırılarak geçirilirken, diskin
A

çevresinde halkanın kesici ucunun sıyıracağı ince bir kat kalana kadar sürdürülür. Böylece halkanın iç yüzeyi
ile numune arasında boşluklar kalması önlenmiş olur. Diskin alt ve üst yüzeyi, halkanın alt ve üst ucundan
KA L

dışarıda kalmalı, piyano teli testeresi veya ince ağızlı tıraşlama bıçağı ve çelik cetvel yardımıyla halkanın alt
ve üst ucu düzlemlerine gelene kadar tıraşlanıp düzeltilmelidir.
YO

Zeminde belirebilecek küçük bir taşın tıraşlama işlemine engel olması durumunda, bu taş çıkarılıp boşalan
yere tıraşlanma sırasında kesilip alınan zeminden doldurulmalıdır. Hazırlama sırasında, numunenin su
muhtevasında herhangi bir değişiklik olmamasına özen gösterilmelidir. Tıraşlama sırasında kesilen zeminden
TO

bir miktar alınıp danelerin bağıl yoğunluğu belirlenir, ancak bu zorunlu değildir.

5.2.3.2.4 Konsolidasyon numunesinin kalınlığı halka yüksekliği olarak ölçülür ve halka ile içindeki numune
bir saat camı (veya metal tepsi) üzerine konup vakit kaybetmeden tartılır.
O

5.2.3.2.5 Zeminde taş veya kum bulunmadığı durumlarda, Madde 5.2.3.2.1 ilâ Madde 5.2.3.2.3’te belirtilen
işlemler yerine: Konsolidasyon halkasını rijit bir biçimde ve numune tüpünün üst ucundan 3 mm ile 6 mm
arası bir uzaklıkta tutabilecek özel bir cihaz, tüpün ucuna takılır ve numune tüpten çıkarılırken doğrudan
konsolidasyon halkası içine itilir. Bu işlem sırasında numune, halkanın kesici ucundan girip diğer ucundan
taşacak biçimde çıkabilmelidir. Numunenin halka içine itilmesi sırasında, halkanın dış yüzeyine olan
sürtünmeyi azaltmak amacıyla, halkanın çevresinden taşan malzeme tıraşlanmalıdır. Halka içindeki numune
kesilip alınır, alt ve üst yüzeyleri tıraşlanır ve yukarıda, Madde 5.2.3.2.4’teki işlem uygulanır.

5.2.3.3 Madde 5.2.2.1.1’de tariflenen B türü zeminler için

Numunenin deneye elverişli bir bölümü, numune tüpünden doğrudan doğruya, bu tüpün çapına olabildiğince
yakın çapta bir konsolidasyon halkası içine itilir. Bundan sonra numune kesilir, alt ve üst yüzeyleri tıraşlanır
ve Madde 5.2.3.2.4’teki işlem uygulanır.

17

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

5.2.3.4 Konsolidasyon cihazının hazırlanması

Alt gözenekli disk, kuru olarak, konsolidasyon hücresi içine yerleştirilir. Halka içindeki numune, alt ve üstüne
birer süzgeç kâğıdı konarak gözenekli diskin ortasına yerleştirilir. Yumuşak, hassas ve normal konsolide
olmuş zeminler için kullanılacak süzgeç kâğıtları kuru olmalıdır. Üst gözenekli disk ve yükleme plâkası
numunenin ortasına yerleştirilir.

Bundan sonra konsolidasyon hücresi yükleme cihazındaki yerine oturtulur ve dengelenmiş yükleme kolu,
yatay duruma getirilip yükü numuneye aktaran parçası yükleme plâkasına değecek biçimde ayarlanır.
Komparatör saati, konsolidasyon hücresinin tabanı ile yükleme plâkası arasındaki bağıl hareketi ölçecek
biçimde yerleştirilir. Komparatör saati, az bir miktar şişmeyi ölçebilecek, ancak kapasitesinin çoğu oturmaları
kaydetmekte kullanılabilecek biçimde ayarlanmalıdır.

5.2.3.5 Yükleme

YG
Deneyde yükleme sırası 12,5; 25 50; 100; 200; 400; 800; 1600; 3200 kPa dizisini takip etmelidir.
Uygulanacak ilk basınç, zeminin türüne bağlı olup, numunenin şişmesini önleyebilecek düzeyde olmalıdır.
Son basınç ise 800 kPa’dan az olmamak üzere numune tipi ve özelliğine göre seçilir. Aşağıdaki açıklamalar
kılavuz olarak kullanılabilir:

İM A
Katı zeminler: Uygulanacak ilk basınç, numunenin alındığı noktada zeminin maruz kaldığı efektif düşey

R M
basınca eşit olmalıdır. Kolaylık amacıyla, yukarıda verilmiş bulunan basınç dizisinden, hesaplanan efektif
düşey basınca en yakın değer uygulanır.

Bİ Ö
Sert zeminler: Uygulanacak ilk basınç, numunenin alındığı noktada etkimekte olduğu hesaplanan efektif
düşey basınçtan bir miktar daha az olmalıdır. Kolaylık amacıyla yukarıdaki basınç dizisinden uygun bir değer

İ
-N
uygulanır.

Yumuşak zeminler: Uygulanacak ilk basınç, numunenin alındığı noktada etkimekte olduğu hesaplanan
efektif düşey basınçtan epeyce az olmalıdır. Çok yumuşak killer için 12,5 kPa gibi düşük bir basınç
gerekebilir.
TE .
Lİ .Ş

Numunenin sıkışma miktarını ölçecek göstergenin ilk değeri kaydedilir, elde bir kronometre bulundurulur ve
numuneye yukarıda belirtilen yolla seçilmiş ilk basınç uygulanır. Aynı anda kronometre çalıştırılır ve belirli
A

süreler sonunda gösterge okumaları alınır. Bu okumaları basıncın uygulanmasından başlanarak ölçülen
aşağıdaki süreler (t) sonunda almak, sonuçların zamanın karekökü kullanılarak değerlendirilmelerinde
kolaylık sağlar:
KA L

0; 6; 18; 30 saniye; 1; 2,25; 4; 6,25; 9; 16; 25; 36; 49; 64; 81; 100; 121 dakika; 4, 9 ve 24 saat. Yükün
YO

uygulanmasıyla birlikte, konsolidasyon hücresi suyla doldurulmalıdır. Bu işlem numunenin şişmesine yol
açacak olursa, numuneye uygulanan basınç, yukarıdaki basınç dizisindeki bir üst değere yükseltilmelidir.

Basınç, deney sırasında elde edilen eğriden, zeminin birincil sıkışması sona erdiği görülene kadar
TO

değiştirilmez. Bu amaç için genellikle 24 saatlik bir süre uygun ve yeterlidir. Bu 24 saatlik sürenin sonunda
gösterge ve kronometre okumaları alınır ve aynı süre içinde odanın en yüksek ve en düşük sıcaklıkları
kaydedilir. Sıkışmaların ihmal edilecek düzeye düşmediği özel durumlarda süre 48 saate uzatılabilir.
O

Bundan sonra, numune üzerine etkiyen basıncı, yukarıda verilen dizideki bir üst değere arttıracak biçimde bir
kütle eklenir ve okuma alma işlemi tekrarlanır. Deneyde, yeterli sayıda (en az 4) yükleme basamağı
kullanılmalı ve numuneye uygulanan en yüksek basınç, numunenin alındığı noktadaki efektif düşey ve
tasarlanan yapının aynı noktada yaratacağı basınç artışının toplamına eşit olmalıdır.

5.2.3.6 Yükün boşaltılması

Uygulanmış en yüksek konsolidasyon basıncı altındaki gösterge okumaları tamamlandıktan sonra,
numunenin boşalma eğrisi istenirse, yükler yükleme kademelerine uygun olarak boşaltılır. Ancak istenirse
herhangi bir yük kademesinde boşaltma, etkiyen basıncın dörtte biri olmak üzere de yapılabilir. Okuma
zamanları Madde 5.2.3.5’te verilen aralıklardır. Genellikle kabarma süresi, aynı basınç altında birincil
konsolidasyon için gerekenden kısadır. Yeniden yükleme yapılması istendiğinde, yükleme Madde 5.2.3.5’te
verilen basınç aralıklarında yapılır.

Deney aşamasında Çizelge 2’de verilen form kullanılabilir.

18 18

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

Çizelge 2 - Konsolidasyon deneyi formu

Lâboratuvar no Örselenmiş ise, elek no

Numuneyi gönderen Numune kabul tarihi
Ait olduğu proje Deney başlangıç tarihi
Kuyu / sondaj no Deney bitiş tarihi
Numune no Deneyi yapan
Numune tipi Kontrol eden

Alet No Numune yüksekliği, mm

YG
Halka çapı, cm Numune bağıl yoğunluğu, Gs
2
Kesit alanı, cm

Deney başında Deney sonunda

İM A
Halka No

R M
Halka + yaş numune kütlesi, g
Halka + kuru numune kütlesi, g
Su miktarı, g
Halka kütlesi, g Bİ Ö
İ
-N
Kuru numune kütlesi, g
Su muhtevası, %

DENEY OKUMALARI
TE .

Yükler 12,5 25 50 100 200 400 800 1600 400 100

Lİ .Ş

kPa kPa kPa kPa kPa kPa kPa kPa kPa kPa
Zaman
Dakika
A

0
0,1
KA L

0,3
YO

0,5
1
2
5
TO

10
20
30
O

40
60
80
100
150
200
300
500
1440
o
tEn büyük ( C)
o
tEn küçük ( C)

19

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

5.2.4 Hesaplamalar
5.2.4.1 Sıkışma özelliklerinin hesabı
Zeminin sıkışma özellikleri, numunenin ilk kalınlığına göre sıkışma miktarı doğrusal düşey eksene (%), bu
değerlere karşılık olan basınç, σ (kPa) logaritmik yatay eksene işaretleyerek gösterilebilir.

Sıkışma miktarını göstermek amacıyla, doğrudan numunenin deney sırasındaki kalınlığı veya deney
sırasındaki boşluk oranı da düşey eksen olarak işaretlenebilir.

Numunenin her yükleme sonundaki kalınlığı, H mm olarak, numunenin başlangıçta ölçülmüş olan kalınlığı ile
deney sırasında göstergeli komparatör saatiyle ölçülen sıkışma miktarından hesaplanır.

Düşey eksen olarak boşluk oranı kullanılacaksa, pratik bir hesap yolu aşağıda verilmiştir:

YG
Katı danelerin eşdeğer yüksekliği, H0 (mm) aşağıdaki eşitlikten hesaplanır:

10Ms
H0 =
γsA

İM A
Burada;

R M
Ms Numunenin kuru kütlesi, (g),
γs Katı danelerin yoğunluğu, (kN/m3),
A
dır. Bİ Ö
Numunenin kesit alanı, (cm2)

İ
-N
Boşluk oranı, e, aşağıdaki eşitlikten hesaplanır:

H − H0
e=
H0
TE .
Lİ .Ş

Burada;
H Yukarıda belirtildiği gibi numunenin ölçümle hesaplanan yükseklik değeri, (mm)
dir.
A

Hacimsel sıkışma katsayısı, mv numunenin alındığı noktada etkimekte olan efektif düşey basınca ek olarak
100 kPa’lık bir basınç artışı için hesaplanır.
KA L
YO

Bu değer yukarıda anılan yarı-logaritmik grafikten aşağıdaki yolla bulunur:

Düşey eksen olarak doğrudan numune kalınlığı gösterilmişse hacimsel sıkışma katsayısı aşağıdaki eşitlik ile
hesaplanır:
TO

∆H 1 ∆H
mv = = (m2/kN)
∆σ Ho 98H
O

Burada;
∆σ 98 kPa,
∆H Numunenin alındığı noktadaki efektif düşey basınca ek olarak 98 kPa’lık bir basınç artışının
numunede yaratacağı sıkışma miktarı,
H Numunenin alındığı noktadaki efektif düşey basınca eşdeğer basınç altındaki kalınlığı
dır.

20 20

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

Düşey eksende boşluk oranı gösterilmişse:

∆e 1 ∆e
mv = = (m2/kN)
∆σ 1 + e o 98(1 + e o )

Burada;
∆σ 98 kN/m2,
∆e Numunenin alındığı noktadaki efektif düşey basınca ek olarak 1 m2/kN’luk bir basınç artışının boşluk
oranında yarattığı azalma miktarı,
eo Numunenin alındığı noktadaki efektif düşey basınca karşılık boşluk oranı (doğal boşluk oranı)
dır.

Sıkışma katsayısı, gerekirse, benzer bir yolla herhangi bir basınç artış aralığı için de hesaplanabilir.

YG
Hesaplamalarda Çizelge 3’te verilen form kullanılabilir.

5.2.4.2 Konsolidasyon katsayısı

İM A
Konsolidasyon katsayısı, Cv’nin hesabı için iki deney metodu vardır. Bunlardan biri, yükün uygulanma
süresinin karekökünü, diğeri ise, yükün uygulanma süresinin logaritmasını kullanan metotlardır (Madde 5.2.6

R M
Not 1).

Bİ Ö
Bu metotlardan sadece birinin güvenilir sonuçlar verdiği saptanmadıkça, her ikisi de kullanılmalıdır.

İ
-N
5.2.4.2.1 Etkime süresinin karekökünü kullanan metot
Sıkışma miktarını veren komparatör saati okumaları ile etkime süresinin karekökü arasındaki bağıntıyı
gösteren grafiğin (Şekil 7) bir doğru üzerine düşen ilk kesimi, sıfır etkime süresini gösteren düşey ekseni
kesecek biçimde uzatılır ve bu kesişme noktası düzeltilmiş sıfır noktası olarak alınır (O). Bu düzeltilmiş sıfır
noktasından geçen ve her noktasının yatay ekseni, ilgili sıkışma miktarına, daha önce çizilmiş bulunan doğru
TE .

üzerine karşılık olan noktanınkinin 1,15 katı olan bir ikinci doğru çizilir (OB). Bu ikinci doğrunun deney
Lİ .Ş

sonuçlarından elde edilmiş bulunan eğriyi kestiği nokta, birincil sıkışmanın % 90’ını gösteren nokta olarak
kabul edilir. Bu noktanın yatay ekseni t 90 , grafikten okunur ve konsolidasyon katsayısı, Cv aşağıdaki
A

eşitlikten hesaplanır:

(0,212 x10 −6 )Hort

2
KA L

Cv = (m2/s)
t 90
YO

ve

Hi + Hi+1
TO

Hort =
2

Burada;
H Her basınç artışı için deneyden elde edilen oturma değerleri, (mm),
O

Hort İlgili basınç artışları için hesaplanan ortalama numune yüksekliği, (mm),
t90 Birincil sıkışmanın % 90’ı için gereken süre (saniye)
dir.

21

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

Çizelge 3 - Konsolidasyon deneyi hesabı formu

Lâboratuvar no Örselenmiş ise elek no

Numuneyi gönderen Numune kabul tarihi
Ait olduğu proje Deney başlangıç tarihi
Kuyu / sondaj no Deney bitiş tarihi
Numune no Deneyi yapan
Numune tipi Kontrol eden

Numune çapı, cm Alet No

YG
Numune yüksekliği, mm Numunenin başlangıç kütlesi, g
2
Kesit alanı, cm Yaş birim hacim kütlesi, kN/m3
Numune hacmi, cm3 Su muhtevası, %
Bağıl yoğunluk, Gs

İM A
Katı danelerin eşdeğer yüksekliği,

R M
H0, mm

Basınç
σ
H Hort e
Bİ Öeortalama ∆e ∆σ a=∆e/∆σ mv=a/(1+eort) t90 veya t50 Cv

İ
-N
kPa mm mm kPa m2/kN m2/kN saniye m2/s
0
12,5
25
TE .

50
Lİ .Ş

100
200
400
A

800
1600
KA L

400
YO

100

Basınç basamağı (kPa) Etkime süresinin Etkime süresinin Sıcaklık

karekök metodu logaritma metodu
TO

(°C)
CV r0 rp rs CV r0 rp rs En yüksek En düşük
12,5
25
O

50
100
200
400
800
1600

22 22

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

Çizelge 3 - Konsolidasyon deneyi hesabı formu (devam)

65

60

Boşluk oranı, e (%)

55

50

YG
45

40

İM A
35

R M
10 100 1000 10000
Basınç (kPa)
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

Şekil 7 - Etkime süresinin karekökünü kullanan metot

23

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

5.2.4.2.2 Etkime süresinin logaritmasını kullanan metot

Deney sonuçlarından elde edilen “komparatör saati okumaları - etkime süresinin logaritması” eğrisi çizilir
(Şekil 8). Bu eğri üzerinde düşeye yakın ve bir doğru üzerine düşen noktalardan geçen doğru çizilir. Sonra
eğrinin sağ tarafında kalan noktaların oluşturduğu doğru çizilerek birinci doğru ile kesişmesi sağlanır. Bu
kesişme noktası, birincil sıkışmanın % 100’ünü gösteren nokta olarak kabul edilir. Düzeltilmiş sıfır sıkışma
noktası ise şu yolla bulunur:

Eğrinin parabolik olan başlangıç kesiminde etkime süreleri oranı 1:4 olan herhangi iki nokta alınıp bunlar
arasındaki düşey eksen farkı bulunur. Üstteki noktadan, bulunan farka eşit bir miktar yukarıya çıkılır. Böylece
bulunan düzeltilmiş sıfır sıkışma noktası birkaç defa farklı seçimlerle denetlenmelidir. Sıfır ve % 100 sıkışma
noktalarından tam ortadaki % 50 birincil sıkışma noktası bulunur (U = 50) ve bu noktaya karşılık olan etkime
süresi, t50 düşey eksenden okunur.

YG
Bu çizimle konsolidasyon katsayısı, cv, aşağıdaki eşitlikten hesaplanır:

(0,05 x10 −6 ) Hort

2
Cv = (m2/s)
t 50

İM A
Burada;

R M
t50 Birincil sıkışmanın % 50’si için gereken süre (saniye)
dir.

Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

Şekil 8 - Etkime süresinin logaritmasını kullanan metot

24 24

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

5.2.4.2.3 Sıcaklık düzeltmesi

Zeminin arazideki sıcaklığı biliniyorsa, hesaplanmış bulunan konsolidasyon katsayısı değerlerine bir
düzeltme yapmak gerekir. Şekil 9’da deney sırasındaki ortalama sıcaklık (20 °C) ve zeminin arazideki
sıcaklığına göre değişen düzeltme katsayıları (K) verilmiştir. Düzeltilmiş konsolidasyon katsayısı,
hesaplanmış bulunan değeri, ilgili düzeltme katsayısı ile çarparak elde edilir.

CvT = Cv20 K

Burada
CvT Arazide geçerli sıcaklıktaki konsolidasyon katsayısı,
C20 Lâboratuvarda deney sırasında korunan sıcaklıkta (20 °C) ölçülmüş katsayı
dır.

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO

Şekil 9 - Konsolidasyon katsayısını sıcaklık farkı için düzeltme katsayıları

O

5.2.4.2.4 Sıkışma oranları

İlk sıkışma oranı, r0, birincil sıkışma oranı, rp ve ikincil sıkışma oranı, rs, aşağıdaki eşitliklerden hesaplanır:

5.2.4.2.4.1 Etkime süresinin karekökünü kullanan metot için:

d0 − ds
r0 =
d0 − d f

10(ds − d90 )
rp =
9(d0 − d f )

ve

rs = 1 - (r0 + rp)

25

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

5.2.4.2.4.2 Etkime süresinin logaritmasını kullanan metot için:

d0 − ds
r0 =
d0 − d f

ds − d100
rp =
d0 − d f

ve

rs = 1 - (r0 + rp)

YG
Burada;
ds Düzeltilmiş sıfır sıkışma noktasındaki gösterge okuması,
d90 Birincil sıkışmanın % 90'ındaki gösterge okuması,
d100 Birincil sıkışmanın % 100 'ündeki gösterge okuması,

İM A
d0 Deney başlangıcında alınan gösterge okuması,
df Deney sonunda alınan gösterge okuması

R M
dır.

5.2.5 Sonuçların gösterilmesi

Bİ Ö
İ
5.2.5.1 Sonuçlar, numunenin sıkışma miktarı (veya boşluk oranı) ile basıncın logaritmasını gösteren bir
-N
grafikle verilmelidir. Numunenin alındığı noktada etkimekte olan efektif düşey basınca ek olarak 100 kPa’lık
bir basınç artışı (veya gerekirse, başka basınç artışları) için hesaplanan hacimsel sıkışma katsayısı, mv
verilmelidir.
TE .

5.2.5.2 Çizilecek her etkime süresi - sıkışma eğrisi için ilgili sıkışma oranları ile konsolidasyon katsayısı, Cv,
Lİ .Ş

verilmelidir. Bir başka yol da, sıkışma oranları, konsolidasyon katsayısı ve ortalama sıcaklık değerlerini, ilgili
basınç artışları karşısında bir çizelgede göstermek, her değerin Madde 5.2.4.2.’de verilen metotlardan
hangisiyle elde edilmiş olduğunu belirtmektir.
A

5.2.5.3 Zemin, tam bir biçimde tanıtılmalı, birim hacim kütlesi, su muhtevası, doygunluk derecesi ve bağıl
yoğunluğu gibi fiziksel özellikleri verilmelidir. Numunenin durumu ve niteliği konusunda bilgi verilmeli, deney
KA L

numunesinin hazırlanışı sırasında karşılaşılmış olan güçlükler belirtilmelidir.

YO

5.2.6 Notlar

Not 1 - Önerilen iki metot, genellikle benzer sonuçlar verir. Bazı durumlarda, etkime süresinin karekökünü
kullanan metot, doğrusal kesimi olan bir grafik vermezken, etkime süresinin logaritmasını kullanan
TO

metot daha güvenilir sonuçlar verebilir. Öte yandan aşırı ikincil konsolidasyon özelliği gösteren
zeminlerde, bunun tersi olabilir.

Not 2 - Raporda belirtilmek şartıyla, zeminin arazide bulunan durumuna göre, tek yönlü konsolidasyon
O

deneyi serbest şişmeye bırakılarak şişmesini tamamlamış numuneler üzerinde de yapılabilir.

Not 3 - Deneyin gerçekleştiği ortamın günlük en yüksek ve en düşük sıcaklıkları kaydedilerek, deney
raporunda belirtilebilir.

26 26

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

5.3 Deney 3: Serbest (tek eksenli) basınç dayanımının tayini

5.3.1 Genel
Bu deney ince daneli zeminlerin örselenmemiş veya sıkıştırılmış haldeki serbest basma dayanımının
bulunması ile ilgilidir. Numuneler tercihan 50 mm çapında, boyu çapının iki katı, doygun ve kılcal çatlak
içermeyen kohezyonlu zemin olmalıdır. Zorunlu durumlarda, çapı 38 mm olan numuneler alınabilir. Bu
deney, kumlu zeminler için elverişli değildir.

5.3.2 Cihazlar
Çelik numune alıcılar, doğal veya sıkıştırılmış zeminden numune alabilecek, iç çapı 50 mm dış çapı ise en
fazla 56 mm olan (zeminde iri daneler varsa numune alıcı çapı en iri dane çapının 6 katından büyük
olmalıdır),
Numune itici, numuneyi tüpten çıkarmaya yarayan,

YG
Kalıp, tüpten çıkan numuneyi korumak ve tıraşlamak için istenilen çap ve yükseklikte, iki parçalı,
Çelik kıl testere, numuneyi tıraşlamada kullanılacak,
Kumpas, verniyeli,
Kronometre,

İM A
Terazi, 0,01 g doğrulukla tartma yapabilen,
Basma presi, motorla hidrolik veya mekanik olarak hareket ettirilebilen, uygulanan eşdeğer kuvveti 10 kPa

R M
doğrulukla gösterebilir özellikte olan. Cihaz 100 kPa’a kadar dayanımlar için 1 kPa, bundan dirençli
numuneler için 5 kPa doğrulukta olacaktır.

Bİ Ö
Komparatör saati, 0,01 mm doğrulukla ölçüm yapabilen, kapasitesi en az numune yüksekliğinin % 20’si
kadar olan

İ
Kuvvet halkası, deney numunesine uygulanan eksenel yükü 5 kPa doğrulukla ölçebilen.
-N
Ayrıca, su muhtevasını ölçme düzeni için TS 1900-1 Deney 1’de belirtilen cihazlar.

5.3.3 Numunenin hazırlanışı

TE .
Lİ .Ş

5.3.3.1 İki parçalı kalıp yağlandıktan sonra numune çelik tüpten kalıba çıkarılır. Kalıbın iki ağzından taşan
zemin kıl testereyle kesilip atılır. Böylece numunenin iki tabanında uzun eksene tam dikeylik sağlanmış olur.
A

5.3.3.2 Numune kalıptan çıkartılıp kütlesi en yakın 0,01 g, boyutları 0,1 mm doğrulukla ölçülür.
KA L

5.3.4 Deneyin yapılışı

YO

5.3.4.1 Numune presin alt plâtformuna merkezlenerek oturtulduktan sonra üst başlık numune üst yüzüne
rahatça ve tam değecek şekilde indirilir. Boy değişmeyi ölçen komparatör saati, alt ve üst başlıklar arasına
yerleştirilerek sıfırlanır.
TO

5.3.4.2 Yükleme numunede dakikada % 0,5 - % 2 arası birim boy kısalması oluşturacak biçimde yapılır. Yük
ve boy değiştirme okumaları uygun aralıklarda kaydedilir. Her durumda deney süresi 10 dakikayı
geçmemelidir. Deney, numunede kesin göçme (kırılma) elde edilene, en büyük dayanımın belirmediği
yumuşak killerde ise % 20 birim boy kısalmasına kadar sürdürülür.
O

5.3.4.3 Deney sona erdiğinde numunenin göçme şekli çizilerek, ölçülebiliyorsa yatayla yaptığı açı bulunur.
Numune yeniden tartılarak su muhtevası (TS 1900-1 Deney 1) bulunur.

5.3.5 Hesaplamalar
Numunede eksenel birim şekil değiştirme (%):

∆H
ε= x100
H0

Burada;
∆H Numunede ölçülen eksenel şekil değiştirme (mm),
H0 Numunenin ilk boyu (mm)
dur.

27

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

Buna karşılık olan ortalama kesit alanı ise aşağıdaki eşitlik ile hesaplanır:

A0
A= x100
1- ε

Burada;
ε Düşey yöndeki eksenel birim şekil değiştirmesi,
A0 Numunenin deney başındaki kesit alanı (m2)
dır.

Numunenin serbest basınç dayanımı aşağıdaki eşitlik ile ifade edilir:

YG
qu = (kPa)
A

Burada;
P Göçmeyi sağlayan yük (kN)

İM A
tür.

R M
Hesaplamalarda Çizelge 4’te verilen form kullanılabilir.

5.3.6 Sonuçların gösterilmesi

Bİ Ö
Numunenin serbest basınç dayanımı, numunenin nasıl hazırlandığı (örselenmemiş veya sıkıştırılmış), gözle

İ
-N
teşhis, su muhtevası ve birim hacim kütlesi, göçmede anındaki birim boy kısalması ve dikkate değer
gözlemler rapor edilmelidir.
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

28 28

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

Çizelge 4 - Serbest basınç dayanımı deneyi formu

Lâboratuvar no Örselenmiş ise elek no

Numuneyi gönderen Numune kabul tarihi
Ait olduğu proje Deney başlangıç tarihi
Kuyu / sondaj no Deney bitiş tarihi
Numune no Deneyi yapan
Numune tipi Kontrol eden

Numune boyu, cm Kesme hızı, mm/dakika

YG
Numune yüksekliği, cm Numunenin başlangıç kütlesi, g
2
Kesit alanı, cm Yaş birim hacim kütlesi, kN/m3
Numune hacmi, cm3 Su muhtevası, %
Kuvvet halkası no

İM A
Kuvvet halkası katsayısı

R M
(kN/mm)

∆H ∆H
∆H
mm
ε=
H0
A
cm2
Bİ ÖRing
okuması
σ1
kPa
∆H
mm
ε=
H0
A
cm2
Ring
okuması
σ1
kPa

İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

Su muhtevası Deney öncesi Deney sonrası Numunenin göçme şekli Düşünceler

Kap No
Yaş numune + kap, g
Kuru numune + kap, g
Su miktarı, g
Kap, g
Kuru numune, g
Su muhtevası, (%)

29

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

5.4 Deney 4: Kayma direncinin üç eksenli hücrede (konsolidasyonsuz - drenajsız)

boşluk suyu basıncı ölçülmeden tayini

5.4.1 Genel
Bu deney, suya doygun kohezyonlu bir zeminin basınç dayanımının üç eksenli kesme cihazında, hücre
basıncı belirli bir değerde tutularak ve su muhtevasının değişmesi önlenerek ölçülmesi ile ilgilidir. Bu deney
örselenmemiş ve sıkıştırılmış numunelere uygulanır.

Deney, çapı 38 mm ile 100 mm arasında, yüksekliği ise çapının iki katı olan silindirik deney numuneleri
üzerinde yapılır (Madde 5.4.7 Not 1).

5.4.2 Cihazlar

YG
5.4.2.1 Deney numunelerinin hazırlanması için gerekli cihazlar
Gerekli cihazlar aşağıdaki üç ayrı durum için verilmiştir:

1) Durum 1: Numune tüpü iç çapının, hazırlanacak deney numunesi çapına eşit olduğu durum,

İM A
2) Durum 2: Numune tüpü iç çapının, hazırlanacak deney numunesi çapından büyük olduğu durum,
3) Durum 3: Deney numunesinin blok olarak sağlanan bir numuneden hazırlanacağı durum.

R M
5.4.2.1.1 Her üç durum için gerekli cihazlar

Bİ Ö
Kalıp, iç çapı ve uzunluğu hazırlanacak deney numunesinin boyutlarına uyan, iki yarım silindirden oluşan,
Tıraşlama bıçağı, spatül veya palet bıçağı,

İ
Cetvel, yaklaşık olarak 300 mm uzunluğunda, 25 mm genişliğinde ve 3 mm kalınlığında, çelikten imal edilmiş
-N
olan,
Tel testere, keskin ağızlı,
Paslanmaz metal,
veya
TE .

Plâstik başlıklar, deney numunesi ile aynı çapta olan (üst başlığın ortasında, yükleme pistonunun yarım
Lİ .Ş

küre biçimindeki ucuna uyan konik bir yatak veya pistonun silindirik yataklı ucuna uyacak saplı çelik bilye,
sert metal başlık, plâstik başlık yumuşak zeminlerde kullanılır),
Lâstik kılıf, dikişsiz boru biçiminde iki ucu açık olan. Bu kılıfın çapı, deney numunesinin çapına eşit, boyu ise
A

numune boyundan 50 mm daha uzun olmalıdır. Kılıfın et kalınlığı, numunenin büyüklüğüne, zeminin
dayanımı ve türüne göre seçilmelidir. 0,2 mm kalınlığında bir kılıf genellikle yeterlidir.
Kılıf germe cihazı, numunenin boyutlarına uygun,
KA L

Lâstik halkalar, numune başlıklarının çapına uygun, daire kesitli, O-halkası,

YO

Terazi, 0,01 g doğrulukla tartma yapabilen.

Komparatör saati, 0,01 mm doğrulukla ölçüm yapabilen, kapasitesi en az numune yüksekliğinin % 20’si
kadar olan

Ayrıca, su muhtevası ölçüm düzeni TS 1900-1 Deney 1’de belirtilen cihazlar

TO

5.4.2.1.2 Değişik durumlar için ayrıca gerekli cihazlar

O

5.4.2.1.2.1 Durum 1 ve 2 için: Numune tüpü ve deney numunesi tüplerinin (Madde 5.4.2.1.2.2) boyutlarına
uygun numuneyi tüplerden çıkarmaya yarayan cihazlar.

5.4.2.1.2.2 Durum 2 için:

a) Deney numunesi almakta kullanılacak ince çeperli tüpler. Bu tüplerin iç ve dış yüzeyleri düz olmalı ve
birer uçları, iç yüzeylerinde birer kesici uç oluşturacak biçimde tornalanmış olmalıdır. Tüplerin alan oranı
(Madde 5.4.7 Not 2), yeterli sağlamlığı sağlamak şartıyla mümkün olduğu kadar düşük olmalı, ve bu
değer hiçbir zaman % 20’yi aşmamalıdır. Tüplerin boyu, deney numunesinin boyundan büyük olmalıdır.

b) Numune tüpünden çıkarılan zeminin doğrudan ince çeperli tüplere itilmesini sağlamak amacıyla, bu
tüpleri rijit bir biçimde numune tüpünün hemen üstünde tutmaya yarayan bir cihaz.

5.4.2.1.2.3 Durum 2 ve 3 için: Deney numunelerinin hazırlanmasında kullanılacak küçük bir zemin tornası.

30 30

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

5.4.2.1.2.4 Durum 3 için: Deney numunelerinin uçlarını, eksenlerine dik olarak kesmekte kullanılacak
kılavuzlu bir testere.

5.4.2.2 Üç eksenli hücre kesme deneyi için gerekli cihazlar

5.4.2.2.1 Üç eksenli deney hücresi, Deney numunesinin boyutlarına uygun olan. Bu hücre, içerisine
deney numunesinin yerleştirilebilmesi için açılabilmeli, uygun bir akışkan yardımıyla en az 700 kPa’a kadar
uygulanacak iç basınçlara dayanabilmeli ve bir piston yardımıyla numuneye eksenel yük uygulanmasına
olanak vermelidir.

5.4.2.2.2 Basınç sistemi, Hücreyi dolduran akışkana istenilen basıncı 5 kPa doğrulukta uygulayabilecek
ve bu basıncı belirli bir düzeyde tutabilecek bir cihaz. Bu cihazın oluşturduğu basınç değeri kalibreli bir
manometre ile kontrol edilmelidir.

YG
5.4.2.2.3 Yükleme cihazı, Deney numunesini, dakikada 0,01 mm ile 7,5 mm arasında değişebilen belirli
bir hızla eksenel olarak sıkıştırabilecek bir cihaz. Bu cihazın, deney numunesi, yüksekliğinin yaklaşık olarak
üçte birine eşit bir kısalmayı ölçebilecek bir de komparatör saati bulunması gereklidir.

İM A
5.4.2.2.4 Kuvvet ölçme cihazı, Deney numunesine uygulanan eksenel yükü 5 kPa basınç eşdeğeri

R M
doğrulukla verebilecek bir cihaz.

5.4.3 Deneyin yapılışı

Bİ Ö
İ
5.4.3.1 Örselenmemiş deney numunesinin hazırlanması
-N
Deney numunesini hazırlamada amaç, zeminin yapısını ve su muhtevasını değişikliğe uğratmadan,
yüksekliği çapının iki katı olan, silindir biçiminde, uçları düz ve eksene dik bir numune elde etmektir.

Deney numunesinin hazırlanışı, numunenin lâboratuvara tüp içerisinde mi yoksa blok olarak mı getirilmiş
TE .

olmasına bağlıdır ve duruma göre aşağıdaki metotlardan biri uygulanır:

Lİ .Ş

5.4.3.1.1 Numune tüpü iç çapının, hazırlanacak deney numunesinin çapına eşit olduğu
durumlar için
A

5.4.3.1.1.1 Numune tüpünün uçları düzgün ve tüpün eksenine dik olmadığı durumlarda, bir deney numunesi
KA L

hazırlamaya yetecek uzunlukta numune, tüpten çıkarılır ve kesilir. Kesilen numune, iki yarım silindirden
oluşan kalıp içerisine konur ve uçları tel testere ile düz ve eksene dik biçimde tıraşlanır.
YO

5.4.3.1.1.2 Numune tüpü iyi ve uçlarının eksene dik olduğu durumlarda, deney numunesi aynı tüpte
hazırlanabilir. Numunenin uçlarını yalıtmakta kullanılan parafin çıkarılır ve çelik cetvelle düzlenir. Sonra
numune, düzlenen ucundan itilip diğer ucu, tüp eksenine dik olarak kesilir ve çelik cetvelle düzlenir. Bu ucun
TO

böylece hazırlanmasından sonra numune, tüp içerisinde istenilen boyda bir deney numunesi kalacak biçimde
ters yöne itilir. Tüpten taşan bölüm eksene dik olarak kesilir, tüpte kalan bölümün ucu çelik cetvelle düzlenir
ve deney numunesi tüpten çıkarılır. Numuneyi tüpten çıkarma işlemi sırasında tüp, düşey durumda tutulmalı
ve numune, tüpün üst ucundan çıkarılmalıdır. Numune ile çıkarıcının birbirine yapışmaması için gerekli
O

önlemler alınmalı, numunenin, çıkarıcı ile numune arasına disk biçiminde yağlı bir kâğıt konmalı veya
çıkarıcının ucu hafifçe yağlanmalıdır.

5.4.3.1.1.3 Deney numunesinin boyu, çapı ve kütlesi, doğal birim hacim kütlesinin % 1 yakınlıkla
hesaplanabilmesine imkan verecek doğrulukla ölçülür.

5.4.3.1.1.4 Deney numunesi, hücre tabanı üzerine oturtulur, diğer başlık da numunenin üzerine yerleştirilir.
Bundan sonra, kılıf germe cihazı kullanılarak numunenin çevresine bir lâstik kılıf geçirilir ve kılıf ile başlıklar
arasının geçirimsizliği lâstik halkalarla boğdurularak sağlanır. Böylelikle, deney numunesi, hücre basıncı
alabilecek duruma gelmiş olur.

31

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

5.4.3.1.2 Numune tüpü iç çapının, hazırlanacak deney numunesinin çapından büyük olduğu
durumlar için
Bu durumlarda deney numunesi, istenilen çapta ince çeperli tüplere itilerek veya küçük bir zemin tornasında
elle yontularak hazırlanabilir. Hassas killerde, bazı durumlarda da sert kılcal çatlaklı killerde deney
numunelerini zemin tornasında hazırlamak en iyi sonuçları verir. Deney numunelerinin zemin tornasında
hazırlanma metodu Madde 5.4.3.1.3’te verilmiştir. İnce çeperli tüplerle deney numunesini hazırlamak için
numune, kesici uçları numune tüpünün ucundan kısa bir uzaklıkta olacak biçimde, rijit olarak tespit edilmiş
bir veya birkaç ince çeperli tüplerde Madde 5.4.3.1.1’de belirtildiği gibi hazırlanır.

5.4.3.1.3 Deney numunesinin blok olarak sağlanan bir numuneden hazırlanacağı durumlar
için

5.4.3.1.3.1 Blok numuneden, deney numunesinin istenilen boyutlarından az büyük, dikdörtgen prizma

YG
görünümünde bir numune kesilir. Bundan sonra prizma zemin tornasına yerleştirilir ve taşan kesimleri
tıraşlama işlemi silindirik bir deney numunesi elde edilene kadar sürdürülür.

5.4.3.1.3.2 Bundan sonra numune, zemin tornasından alınır, iki yarım silindirden oluşan kalıba konur,

İM A
gerekli boyda kesilir ve uçları düz ve eksene dik bir biçimde tıraşlanır.

R M
5.4.3.1.3.3 Deneye hazırlama işleminin geriye kalanı, Madde 5.4.3.1.1’de belirtildiği gibi yapılır.

5.4.3.2 İşlem
Bİ Ö
İ
-N
5.4.3.2.1 Yukarıda belirtilen biçimde hazırlanan deney numunesi, üç eksenli basma hücresi tabanına
oturtulur. Hücrenin parçaları yerlerine takılır, yükleme pistonunun bu işlem sırasında deney numunesinin üst
başlığına değmemesini sağlamak gerekir. Bundan sonra hücre, eksenel yüklemeye hazır duruma getirilir ve
çevre basıncı için kullanılacak akışkan hücreye doldurulur. Hücre basıncı istenilen değere yükseltilir.
TE .

5.4.3.2.2 Yükleme cihazı, pistonun ucu numunenin üst başlık yatağından çok az yukarıda kalacak biçimde
Lİ .Ş

ayarlanır ve kuvvet ölçme göstergesinin ilk değeri kaydedilir ve sıfırlanır. Bundan sonra ölçülecek değer
deviatör gerilme eşdeğeridir. Yükleme cihazı, pistonunun ucu numunenin üst başlık yatağına değecek
şekilde ayarlanır ve numunenin boy kısalmasını ölçen göstergenin ilk değeri kaydedilir.
A

Eksenel boy kısalma hızı, numunenin yaklaşık olarak 5 - 10 dakikalık bir sürede göçeceği biçimde seçilir.
KA L

Bundan sonra, yüklemeye başlanır ve gerilme - eksenel birim şekil değiştirmesi bağıntısını belirlemeye
yetecek sayıda yük göstergesi okuması ve bunlara karşılık olan kısalma okumaları alınır. Deney, en büyük
YO

eksenel gerilme değeri aşılana veya birim boy kısalması % 20’ye ulaşıncaya kadar sürdürülür. Bundan sonra
numune üzerindeki yük kaldırılır ve kuvvet ölçme göstergesinin son okuması ilk okumayı denetlemek
amacıyla kaydedilir.
TO

5.4.3.2.3 Hücredeki akışkan boşaltılır ve hücre açılarak deney numunesi yerinden alınır. Numunenin
üzerindeki kılıf çıkarılır ve numunenin son şekli çizilir. Deney numunesi tartılır ve su muhtevasının bulunması
için numuneler alınır veya tümü etüve konur (TS 1900-1 Deney 1).
O

5.4.4 Hesaplamalar
Bu standardda verilen metoda göre, kuvvet ölçme cihazından elde edilen ilk değer ile daha sonraki değerler
arasındaki fark, deney numunesine, çevre basıncından doğan eksenel yüke ek olarak uygulanan eksenel
yükü verir.

Numunenin drenajsız deney sırasında eksene dik alanı A, numunenin hacmi değişmez bir dik silindir olarak
biçim değiştirdiği varsayılarak hesaplanır. Eksenel birim şekil değiştirmesinin olduğu anda bu alan aşağıdaki
eşitlikle hesaplanır:

A0
A=
1- ε

Burada;
A0 Numunenin başlangıçtaki kesit alanı,
ε Eksenel birim şekil değiştirmesi olup aşağıdaki eşitlik ile hesaplanır:

32 32

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

∆H
ε= x100
H0

Burada;
∆H Numunede ölçülen eksenel şekil değiştirme (mm),
H0 Numunenin ilk boyu (mm)
dur.

Deneyin herhangi bir aşamasında deviatör gerilme (σ1 - σ3) aşağıdaki eşitlikten hesaplanır:
P
σ1 − σ 3 = σ dev =
A

YG
Burada;
P Numuneye uygulanan eksenel yük, (kN),
A Eksenel yüke karşılık gelen numune alanı (m2)
dır.

İM A
Hesaplamalarda ve deney esnasında elde edilen verilerin kaydedilmesinde Çizelge 5’te verilen form

R M
kullanılabilir.

5.4.5 Lâstik kılıf düzeltmesi

Bİ Ö
5.4.5.1 Lâstik kılıfın numune üzerindeki kısıtlayıcı etkisini hesaba katmak için bir düzeltme yapılmalıdır.

İ
-N
Düzeltme miktarını, ölçülmüş olan en büyük deviatör gerilmeden çıkarılarak, en büyük asal gerilmenin
düzeltilmiş değeri elde edilmiş olur. Düzeltme miktarı, σmb aşağıdaki eşitlikten hesaplanabilir:

4Etε
σ mb =
TE .

D0
Lİ .Ş

Burada;
E Lâstik kılıfın elastisite modülü olup, aşağıda anlatıldığı şekilde bulunabileceği gibi lateks kılıfın tipik
A

değeri olan 1400 kPa alınabilir,

t Lâstik kılıfın kalınlığı (mm),
KA L

ε En büyük asal gerilme farkına karşılık olan eksenel birim şekil değiştirmesi,
D0 Deney numunesinin başlangıçtaki çapı (mm)
YO

dır.
TO
O

33

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

Çizelge 5 - Kayma direncinin üç eksenli hücrede (konsolidasyonsuz - drenajsız) boşluk suyu basıncı
ölçülmeden bulunması deneyi formu

Lâboratuvar no Örselenmiş ise, elek no

Numuneyi gönderen Numune kabul tarihi
Ait olduğu proje Deney başlangıç tarihi
Kuyu / sondaj no Deney bitiş tarihi
Numune no Deneyi yapan
Numune tipi Kontrol eden

Numune boyu, cm Kesme hızı, mm/dakika

YG
Numune yüksekliği, cm Numunenin başlangıç kütlesi, g
2
Kesit alanı, cm Yaş birim hacim kütlesi, kN/m3
Numune hacmi, cm3

İM A
Kuvvet halkası no

R M
Kuvvet halkası katsayısı
(kN/mm)

Bİ Ö
Çevre basıncı, σ3 = Çevre basıncı, σ3 = Çevre basıncı, σ3 =

İ
-N
∆H Kuvvet Kuvvet Kuvvet
∆H ε= A F σ1-σ3 F σ1-σ3 F σ1-σ3
H0 2 halkası halkası halkası
mm m kN F/A kN F/A kN F/A
okuması okuması okuması
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

Su muhtevası Deney öncesi Deney sonrası Numunenin göçme şekli Düşünceler

Kap No
Yaş numune + kap, g
Kuru numune + kap, g
Su miktarı, g
Kap, g
Kuru numune, g
Su muhtevası, (%)

34 34

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

5.4.5.2 Lâstik kılıfın basınç modülünü doğrudan ölçmek mümkün değilse çekme modülüne eşit olduğu kabul
edilebilir. Çekme modülünün bulunması amacıyla Şekil 10’da gösterilen bir düzenek kullanılır. Lâstik kılıfın,
silindir biçiminde kesilmiş 25 mm enindeki bir parçasının çekme modülü, yük ve uzamayı yazan çekme
makinesi ya da yukarıda gösterilen düzenle bulunabilir. Lâstik kılıfın cam çubuklara değdiği yüzeylerdeki
sürtünmeyi azaltmak amacıyla, buralara pudra sürülmelidir.

 F 
 
2  A m 
E = (1 cm ’lik alanın taşıdığı yük) / (Eksenel birim şekil değiştirmesi) =
 ∆L 
 
 L 

Burada;

YG
F Kılıfı gerdirmek için kullanılan kütle,
L Kılıfın gerdirmeden önceki boyutu,
∆L F kütlesi nedeni ile kılıfın boyunda oluşan fark,
Am Kılıfın alanı (= 2 tWs),

İM A
Ws Halkanın eni,
t Kılıfın kalınlığı

R M
dır.

5.4.6 Sonuçların gösterilmesi

Bİ Ö
Her deney için deney numunesinin boyutları, doğal birim hacim kütlesi, su muhtevası, uygulanmış hücre

İ
basıncı, deviatör gerilme ya da en büyük asal gerilme farkı (σ1 - σ3) ve buna karşılık gelen eksenel birim şekil
-N
değiştirmesi ile göçme anına kadar geçen süre ve yükleme hızı verilmelidir.

İsteniyorsa, gerilme - eksenel birim şekil değiştirmesi eğrisi, eksenel birim şekil değiştirmesi yatay eksende,
asal gerilme farkı da düşey eksende olmak üzere çizilir.
TE .
Lİ .Ş

Arazide, numune almada kullanılmış olan numune alıcının türü ve numunenin alınma metodu belirtilmelidir.

5.4.7 Notlar
A

Not 1 - Deney numunesinin çapı, zeminin niteliği ve içerdiği danelerin en büyük boyutu göz önünde tutularak
seçilmelidir. Genellikle 35 mm - 50 mm çapında bir deney numunesi ince daneli, homojen zeminler
KA L

için yeterlidir.
YO

Not 2 - Alan oranı, numune alıcının yerini tuttuğu zemin hacminin numune hacmine oranı olup aşağıdaki
eşitlikle tanımlanır:
TO

D 02 − Dk2
Alan oranı = *100 (%)
Dk2

Burada;
O

D0 Numune alıcının dış çapı,

Dk Numune alıcı kesici ucun çapı,
dır.

35

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

Ölçüler mm’dir.

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO

Açıklamalar
O

1 Cam çubuk
2 25 mm eninde silindirik lâstik kılıf şeridi
3 Terazi gözüne konan kütleler

Şekil 10 - Lâstik kılıfın çekme modülünün ölçülmesi

36 36

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

5.5 Deney 5: Kayma direncinin üç eksenli hücrede (konsolidasyonlu - drenajsız)

boşluk suyu basıncı ölçülerek tayini

5.5.1 Genel
Bu deney, suya doygun veya doyurulmuş, örselenmemiş veya sıkıştırılmış kohezyonlu bir zemin
numunesinin basınç dayanımının, üç eksenli kesme cihazında, hücre basıncının belirli bir değerde tutularak
konsolide edilmesi ve bunu izleyerek su muhtevası değişiminin önlenmesi yoluyla, ölçümü ile ilgilidir.

Deney, çapı en az 50 mm, yüksekliği ise çapının iki katı olan silindirik deney numuneleri üzerinde yapılır.

Bu deneyde, kesme aşamasında, numuneye sabit hızda eksenel şekil değiştirme uygulanarak hücre
basıncının sabit tutulması ve numuneden suyun drenajına izin verilmemesi ile su muhtevasının deney
sırasında değişmeden kalması sağlanır. Deney sırasında oluşan boşluk suyu basıncındaki değişim numune

YG
tabanından ölçülür ve fazla boşluk suyu basıncının dengelenerek doğru ölçümü için boy kısalması yeterli
yavaşlıkta uygulanır.

1) Üç eksenli hücre kesme deneyi yapılan doygun bir numunenin kayma direnci, uygulanan gerilmeye,

İM A
konsolidasyon süresine, eksenel şekil değiştirmesi derecesine ve zeminin geçmişte maruz kaldığı
gerilmelere bağlıdır.

R M
2) Bu deney metodunda, kayma direnci drenajsız koşullarda ölçülür. Arazideki belli gerilmeler altında
konsolide olmuş ve gerilme artışları ile daha fazla konsolide olmaya fırsat vermeyen drenajsız yükleme
koşullarının geliştiği durumları temsil eden bir deneydir.
3)
Bİ Ö
Deneyde boşluk suyu basıncının ölçülmesi ile belirlenen kayma direnci değeri, efektif gerilmeler

İ
cinsinden de ifade edilebilir. Böyle ifade edilen parametreler arazideki tam drenajın geliştiği koşulları
-N
veya yükleme ile boşluk suyu basıncının azaldığı koşulları temsil etmektedir.
4) Deney sonunda kayma direnci, toplam ve efektif gerilme türünden ifade edilebilir.

5.5.2 Cihazlar
TE .
Lİ .Ş

5.5.2.1 Düşey yükleme sistemi

Elektrik motoru ile çalışan bir pres (vitesli bir hidrolik yükleme sistemi) veya herhangi bir sıkıştırma aleti
olabilir. Önemli olan aletin yeterli kapasitede olması ve düşey yükün hareket hızının Madde 5.5.11.1’de
A

anlatıldığı gibi kontrol altında tutulabilmesidir.

Yükleme sırasında uygulanan yük, seçilen değerden ± % 1’den fazla sapmamalıdır. Deney sırasında
KA L

sistemde gelişen titreşim, numune boyutlarında herhangi bir değişime sebep olmayacak kadar ufak olmalıdır.
YO

Ayrıca cihazın titreşimi, drenaj vanaları kapalı iken gelişen boşluk suyu basıncını da etkilememelidir.

5.5.2.2 Düşey kuvvet ölçme aleti

Ölçme aleti, yük halkası veya doğrudan bilgisayara veri aktaran transduser olabilir. Başka bir kuvvet ölçme aleti
kullanılacak ise, burada anlatılan doğrulukta olmalıdır. Kuvvet ölçme aleti, yükleme sisteminin bir parçası da
TO

olabilir.

Düşey kuvvet ölçme aleti, uygulanan yükü göçme anındaki yükün %1 doğrulukta ölçebilmelidir.
O

Kuvvet ölçme aleti üç eksenli hücre içine monte edilmiş ise, bu durumda ölçme aleti, yatay kuvvetlerden ve
çevre basıncının şiddetinden etkilenmeyecek doğrulukta olmalıdır.

5.5.2.3 Üç eksenli kesme hücresi

Üç eksenli hücre kapasitesi, konsolidasyon basıncı ile geri basınç toplamının verilen çalışma basıncına eşit
olacak şekilde sağlanmalıdır. Hücre, ortada saydam bir boruyla ayrılmış bir üst metal plâka ve taban plâkası
içermelidir. Silindir, uygulanacak basınçlara dayanabilecek özellikteki herhangi bir malzemeden yapılabilir.
Deney sırasında, numune davranışlarının gözlenebilmesi için saydam olmalıdır. Saydam değilse üzerinde
numunenin gözlenebilmesi için bir açıklığı bulunmalıdır. Üst plâkasında hava alma musluğu olmalıdır.
Hücrede hava kaldığında bu vana ile tahliye olmalıdır. Taban plâkasında, hücre içine basınç sıvısının
doldurulması için giriş bulunmalıdır. Ayrıca numunenin boşluk suyu basıncı, drenajı ve doyurulması için de
ayrı girişler bulunmalıdır. Bunların numune başlığı ile bağlantıları olmalıdır (Şekil 11).

37

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

5.5.2.4 Düşey yük pistonu

Hücrenin tepesinden geçen eksenel yük pistonu ve yatağı, kesme aşamasında sürtünme nedeni ile düşey
yükte oluşacak artışın göçme anındaki düşey yükün % 1’ini geçmeyecek şekilde yapılmış olmalıdır. Pistonun
yatay yöndeki eğilmesi de ihmal edilebilir küçüklükte olmalıdır.

5.5.2.5 Basınç ve vakum kontrol cihazı

Hücre ve geri basınç kontrol cihazı, efektif konsolidasyon basıncının 200 kPa’dan düşük olduğu durumlarda,
± 2 kPa, 200 kPa’dan büyük olduğu durumlarda ise, ± 1 kPa doğrulukla basınç uygulayabilmeli ve bu
basınçlar gerektiği süre içinde sabit tutulabilmelidir. Vakum kontrol cihazı ± 2 kPa aralığında vakum basıncını
kontrol edebilmelidir (Şekil 12).

5.5.2.6 Basınç ve vakum ölçme cihazı

Hücre basıncı, geri basınç ve vakum ölçme cihazları, Madde 5.5.2.5’te verilen toleranslar mertebesinde

YG
ölçme yapabilmelidir. Ölçme cihazları Bourdon manometresi, basınç manometresi, basınç transduseri veya
herhangi bir basınç ölçer olabilir. Önemli olan, cihazın verilen toleranslara uygun ölçüm yapabilmesidir.
Hücre basıncını ve geri basıncı ölçmek için sistemden ayrı bir ölçme cihazı kullanılıyorsa aynı basınç
kaynağına karşı anında kalibre edilmelidir. Hücre ve geri basınçlar, numunenin orta yüksekliğinden

İM A
okunduğu için ölçme cihazının kalibrasyonu hücre ve geri basınç sistemi içindeki hidrolik sıvının üst
seviyesini yansıtacak şekilde yapılmalıdır.

R M
5.5.2.7 Boşluk suyu basıncı ölçme cihazı

Bİ Ö
Bu ölçme cihazı da Madde 5.5.2.5’te açıklanan toleranslara uygun ölçüm yapabilmelidir. Drenajsız kesme
deneyinde boşluk suyu basıncı ölçülürken numune içine ve dışına su kaçışı mümkün olan en küçük seviyede

İ
olmalıdır. Bunu sağlayabilmek için katı diyaframlı elektronik basınç transduseri kullanılmalıdır.
-N
Not - İstenen koşulları sağlamak için numune ve ölçme cihazı arasındaki tüp kısa, et kalınlığı fazla (kalın
duvarlı) ve küçük delikli olmalıdır. Termoplâstik, bakır veya paslanmaz çelik boruların kullanımı
önerilmektedir.
TE .
Lİ .Ş

5.5.2.8 Hacim değişimi ölçme cihazı

Numune içine giren veya dışına çıkan suyun miktarı, toplam numune hacminin ± % 0,5 doğrulukta
ölçülebilmelidir. Hacim ölçme cihazı genelde geri basınç sistemine bağlanmış bir büret olabilir. Ancak gerekli
A

doğruluğa sahip elektronik bir hacim ölçme cihazı tercih edilmelidir. Kullanılan cihaz, en büyük geri basınca
dayanabilecek özellikte olmalıdır.
KA L

5.5.2.9 Eksenel kısalma göstergesi

YO

Eksenel şekil değiştirmesi, genelde numunenin tepesinde bulunan pistonun aşağıya hareketinin ölçümü
sonucunda belirlenir. Bu hareket, numunenin başlangıçtaki uzunluğunun en az % 25’i doğruluğunda
ölçülebilmelidir. Eksenel şekil değiştirmesi ölçeri, numune ilk yüksekliğinin en az % 20’si kadar ölçme
aralığına sahip olmalıdır. Bu gösterge, lineer değişken transduser, komparatör saati veya aynı şartları
sağlayan diğer bir ölçü cihazı olabilir.
TO

5.5.2.10 Numune başlığı ve tabanı

Başlık ve taban sütunu, numunenin iki uçtan su alıp vermesini sağlayacak şekilde rijit, paslanmaz ve
geçirimsiz bir malzemeden yapılmış olmalıdır. Gözenekli diskle tam temas sağlanması için drenaj sağlayan
O

kesimleri dışında düzgün ve dairesel yüzeyleri olması gerekir. Başlığın kütlesinin mümkün olduğu ölçüde az
olması gerekir. Bununla birlikte, başlık ve taban plâkasının toplam kütlesi göçme anındaki düşey yükün %
10’u kadar olabilir. Ancak, bu toplam kütle, göçme anındaki düşey yükün % 0,5’inden fazla veya 50 g’dan
fazla ise, uygulanan düşey yüke başlık plâkası kütlesi için düzeltme yapılmalıdır. Başlığın ve taban
plâkasının çapı numunenin deney öncesindeki çapına eşit olmalıdır. Taban plâkası, numunenin yanal
hareket ve oynamasını önlemek için numune başlığının biçimi de düşey yüke bağlı olarak oluşabilecek
eksantrik hareket 1,3 mm’den fazla olmayacak şekilde yapılmalıdır.

Piston ucu ile numune başlığının temas ettiği alanın biçimi, yükleme sırasında eksenden kaçmayı en düşük
düzeyde tutacak şekilde olmalıdır. Numune taban plâkasının ve başlığının silindirik yüzeyi, numuneye
geçirilen lâstik kılıf ile hem çok sıkı temas etmeli hem de plâstik kılıfa zarar vermeyecek şekilde olmalıdır.

38 38

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A

Açıklamalar

1. Eksenel şekil değiştirmesi ölçüm 13. Hücre üstü

KA L

ayağı 14. Elektronik kuvvet ölçüm aygıtı için

2. Hava çıkış tapası alternatif yer
YO

3. Bağlantı çubukları 15. Hücre gövdesi

4. Kauçuk halka (conta) 16. Üst başlık
5. Drenaj borusu 17. Havası alınmış basınçlı su
6. Gözenekli diskler 18. Lâstik kılıf
TO

7. Kauçuk halka (conta) 19. Zemin numunesi

8. Hücre basıncı vanası 20. Taban plâkası
9. Geri basınç vanası 21. Boşluk suyu basıncı vanası
10. Yük pistonu 22. Hava alma vanası
O

11. Elektronik kuvvet ölçüm aygıtı için 23. Boşluk suyu basıncı transduseri
alternatif yer 24. Alt drenaj vanası
12. Piston girişi veya conta

Şekil 11 - Üç eksenli hücrenin parçaları

39

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
Açıklamalar
TE .
Lİ .Ş

1. Hava çıkış vanası 8. Üç eksenli hücre

2. Basınç göstergeleri 9. Hava alma bloğu
A

3. Hücre basıncı 10. Yıkama sistemi

4. Basınç sağlayıcı sistem 11. Boşluk suyu basıncı transduseri
5. Geri basınç 12. Yükleme çerçevesi
KA L

6. Hacim değişimi aygıtı 13. Yükleme yönü

YO

7. Elektronik kuvvet ölçüm aygıtı için

alternatif yer

Şekil 12 - Üç eksenli deney cihazının genel yerleştirilmesi

TO

5.5.2.11 Gözenekli diskler

Numunenin her iki ucundan drenajı sağlamak ve boşluk suyu basıncını ölçmek için gözenekli diskler
kullanılmalıdır. Bu disklerin geçirimliliği ince kum düzeyinde olmalıdır (1x10-4 cm/s). Disklerin tıkanmaması
O

için bunlar muntazam olarak, ultrasonik yıkama ve fırçalama ile temizlenmelidir.

5.5.2.12 Süzgeç kâğıtları ve yanal süzgeç bantları

Süzgeç kâğıtları, numuneyle eşit çaptaki gözenekli disk ile numune arasına yerleştirilir. Böylece gözenekli
disklerin tıkanması önlenecektir. Süzgeç kâğıdının suda çözülmeyen cinste olması gerekir. 550 kPa gerilme
için kâğıdın geçirimlilik katsayısı 1x10-5 cm/s’den az olmamalıdır.

Yanal süzgeç bantları için deviatör gerilme düzeltmesinde kullanılacak eşitlik Madde 5.5.14.6’da verilmiştir.
Yanal süzgeç bantları, numune çevresinin % 50’sinden fazlasını kaplamamalıdır.

Not - 54 nolu süzgeç kâğıdı veya eşdeğeri, istenen geçirimlilik ve dayanıklılık özelliklerini sağlamaktadır.

40 40

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

5.5.2.13 Lâstik kılıf

Numunenin içine konduğu lâstik kılıf, hücre sıvısının numune içine sızmasını önlemek amacı ile kullanılır.
Lâstik kılıflar kullanılmadan önce kontrol edilmeli, üzerinde yırtık ve delik olanlar atılmalıdır. Numunede en
küçük ek gerilme oluşması için gerdirilmemiş lâstik kılıfların çapı numune boyutunun % 90 ile % 95’i arasında
olmalıdır. Lâstik kılıf, numune başlığına ve taban plâkasına lâstik halkalar ile sıkıca tutturulmalıdır. Bu
nedenle bu lâstik halkaların gerdirilmemiş çapı numune başlığının ve taban plâkası çapının % 75 ile % 85’i
arasında olmalıdır. Kılıfın rijitliği ile ilgili deviatör gerilme düzeltmesinde kullanılan eşitlik Madde 5.5.14.7’de
verilmiştir.

5.5.2.14 Vanalar
Vanaların açılıp kapanması sırasında belirebilen hacim değişimleri, numunenin hacim değişimine ve boşluk
suyu basınçlarının ölçümü sırasında hatalı okumalar alınmasına neden olabilir. Bu nedenle, drenaj
sistemindeki vanalar, kullanımları sırasında numunede çok küçük hacim değişimleri oluşturacak tipte

YG
olmalıdır. Vanaların kapalı konumdaki boşluk suyu basınç sistemindeki basınç değişimi, vananın açılıp
kapanması sırasında 0,7 kPa’dan büyük değilse bu vana uygun vana olarak kabul edilir. Tüm vanalar,
herhangi bir sızıntı oluşturmayacak şekilde uygulanan basınçlara direnebilmelidir.

İM A
Not - Küresel vanaların en küçük hacim değişimi oluşturdukları saptanmıştır. Ancak en küçük hacim
değişimini sağlayan başka tip vanalar da kullanılabilir.

R M
5.5.2.15 Numune boyutunun ölçülmesi
Yükseklik ve çap ölçümünde kullanılan aletler, toplam boyutun ± % 0,1 doğrulukta ölçme kapasitesinde

Bİ Ö
olmalıdır. Ölçüm sırasında da numuneyi örselememelidir.

İ
-N
5.5.2.16 Kayıtlar
Deney verileri genellikle el ile kaydedilir. Bunun yanısıra elektronik sayısal veya analog kayıt tutucular da
kullanılabilir.
TE .

5.5.2.17 Numune çıkartıcı

Lİ .Ş

Numune çıkartıcı, numunenin tüpe giriş yönü doğrultusunda, üniform bir itme ile numuneyi en küçük
örseleme ile çıkartabilecek kapasitede olmalıdır. Numunenin çıkartılması sırasındaki koşullar numunenin
hangi yönden çıkartılması gerektiğini belirleyebilir. Ancak önemli olan, çıkartılma sırasında numune üzerinde
A

en az örselenmenin oluşmasıdır.

5.5.2.18 Zaman ölçer

KA L

Konsolidasyon verilerinin (Madde 5.5.9.3) elde edilmesi sırasında kullanılan zaman ölçer (kronometre) geçen
YO

zamanı 1 s mertebesinde ölçebilecek kapasitede olmalıdır.

5.5.2.19 Terazi
Kullanılan terazi, 0,01 g doğrulukla tartma yapabilmelidir.
TO

5.5.2.20 Suyun havasını alma cihazı

Numuneyi doyurmak için kullanılan suda çözülmüş hava, kaynatma veya vakum ortamına püskürtme ile veya
numuneyi yeterli derecede doyurmayı sağlayabilecek diğer bir metotla alınabilir.
O

5.5.2.21 Deneyin yapıldığı ortam (deney ortamı)

Deneyin gerçekleştiği ortamın günlük en yüksek ve en düşük sıcaklıkları kaydedilmelidir.

5.5.2.22 Yardımcı Aletler

Numune düzeltme bıçağı, tıraşlama bıçağı, kıl testere, çelik gönye, numune hazırlama tornası, sıkıştırılmış
numuneyi hazırlama aparatları, kılıf, halka, su muhtevası kapları, veri kâğıdı hazır bulundurulmalıdır.

5.5.3 Deney numunesinin hazırlanması

5.5.3.1 Numune Boyutları

Numune çapı en az 50 mm olan bir silindir şeklinde, ortalama yüksekliği ortalama çapa oranı 2 olmalıdır.
Yükseklik ve çapla ilgili bireysel ölçümler, yükseklik ve çap ölçüm ortalamalarından % 5’ten fazla
sapmamalıdır. En büyük dane boyutu, numune çapının 1/6’sından küçük olmalıdır. Deneyin
tamamlanmasından sonra, numune gözle incelenecek ve eğer istenenden iri dane varsa bu durum deney
veri kâğıdında rapor edilecektir (Madde 5.5.16).

41

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

Not - Deneyden sonra gözle iri dane saptanır ise, deney numunesine TS 1900-1 Deney 6‘ya göre dane çapı
dağılımı deneyi yapılmalıdır. Dane çapı dağılım sonucu da raporda verilmelidir (Madde 5.5.16).

5.5.3.2 Örselenmemiş numuneler

Örselenmemiş numune, daha büyük bir örselenmemiş numuneden veya aynı çapta örselenmemiş
numuneden çıkartılabilir. Tüpten çıkartılan numune yanlarından düzeltme yapılmadan, sadece düşey
eksenine dik olarak iki ucundan düzgün bir şekilde kesilmek sureti ile deneye hazırlanabilir. Bu işlem
yapılırken zemin karakterinin bozulmamasına özen gösterilmelidir. Numune su muhtevasının değişmemesi
için hazırlama olabildiğince hızla gerçekleştirilmelidir. Numune çıkarma aletinin numune üzerinde gözle
görülür bir sıkıştırma oluşturduğu saptanırsa, bu örselenmeyi önlemek için numune tüpü boyuna kesilmeli
ve/veya enine uygun parçalara bölünmelidir. Numune, su muhtevasını kaybetmemesi için nem odasında
hazırlanmalıdır. Yontma işlemi sırasında numunede bulunabilecek çakılların çıkartılması numune yüzeyinde
boşlukların oluşmasına neden olur. Böyle boşluklar yontma sırasında çıkmış kırıntıların yoğrulması ile

YG
doldurulmalıdır. Numune en küçük bozulma ile yontulabiliyorsa, düşey tıraşlama tornası kullanmak şartıyla
numunenin çapı deney yapılabilecek çapa küçültülebilir. Numunenin deneye uygun çapa getirilmesinden
sonra numune tıraşlama silindirine yerleştirilir ve kıl testere veya diğer uygun bir kesici ile numune boyu
deneye girecek yükseklikte kesilir. Yüzeyi çelik gönye ile düzeltilir. Bu sırada yontulmuş numune

İM A
parçalarından bir veya daha fazla su muhtevası deneyi yapılır.

R M
Madde 5.5.2.15 ve Madde 5.5.2.19’da açıklanan aletlerin kullanımı ile numune kütlesi ve boyutları belirlenir.
Aralarında 120° açı olacak şekilde en az üç adet yükseklik ölçümü yapılır, numune yüksekliğinin dörtte bir
noktalarından en az üç dane çap ölçümü belirlenir ve numunenin ortalama yükseklik ve çap değerleri
bulunur.
Bİ Ö
İ
-N
5.5.3.3 Sıkıştırılmış numune
Deney numunesi Madde 1.2’ye göre hazırlanmalıdır.

5.5.4 Numunenin hücreye yerleştirilmesi

TE .
Lİ .Ş

5.5.4.1 Hazırlama: Numuneyi üç eksenli hücreye yerleştirmeden önce aşağıdaki hazırlıkların yapılması
gereklidir:
A

5.5.4.2 Lâstik kılıfın delik olup olmadığı kontrol edilmelidir.

5.5.4.3 Kılıf, gerdiricinin üstüne geçirilmeli veya yuvarlanarak numuneye geçirilecekse numune başlığına
KA L

veya taban plâkasına rulo şeklinde halka olarak yerleştirilmelidir.

YO

5.5.4.4 Gözenekli disklerin veya drenaj tüplerinin tıkalı olup olmadığı, içinden hava veya su gönderilerek
kontrol edilmelidir.

5.5.4.5 Hücre tabanına, basınç-kontrol, vakum ölçme sistemleri ve boşluk suyu basıncı ölçme cihazı
TO

bağlanmalıdır.

5.5.4.6 Deneyin doyurma aşamasının, ıslak veya kuru drenaj sistemlerinden hangisi ile başlanacağına bağlı
olarak numune Madde 5.5.4.1 ve Madde 5.5.4.2’de anlatılan metotlardan birisine uygun olarak yerleştirilir.
O

Burada, başlangıçtaki doygunluk derecesi % 90’dan az olan numuneler için kuru yerleştirme metodu
önerilmektedir. Bu yöntemde geri basıncı vermeden önce numune içindeki hava dışarı atılır ve gereken
durumlarda numunenin istenen doygunluk derecesine ulaşması için geri basınç düşürülür.

Not - Suyu görünce önemli oranlarda şişme gösteren numunelerin doyurulmasında da kuru yöntemin
kullanılması önerilir. Iıslak metot kullanılacaksa numunenin yerleştirilmesinden sonra numune boyutları
belirlenmelidir. Bu durumda lâstik kılıfın çift kalınlığı, kullanılıyorsa yanal süzgeç bandının çift kalınlığı
ve numune başlığının taban plâkasının gözenekli disklerle beraber yükseklikleri belirlenmelidir.
Böylece bu değerler ölçüm sonuçlarından çıkartılarak numunenin gerçek boyutu belirlenir.

5.5.4.1 Yaş yerleştirme metodu

5.5.4.1.1 Drenaj kanalları ve boşluk suyu basıncı ölçme sistemi, havası alınmış su ile doldurulur.

42 42

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

5.5.4.1.2 Gözenekli diskler, en az 10 dakika kaynatmak veya vakum desikatöründe havası alınma sureti ile
suya doyurulur ve oda sıcaklığında soğutulur.

5.5.4.1.3 Doyurulmuş gözenekli disk, üzerindeki serbest su silindikten sonra taban plâkasına yerleştirilir.
Sonra numune, gözenekli diskin üzerine konur ve numune üzerine ikinci gözenekli disk ve numune başlığı
yerleştirilir. Numunenin, gözenekli disklerin ve numune başlığının, taban plâkası üzerinde merkezlendiğinden
emin olunur.

Not - Gözenekli diskle numune arasına süzgeç kâğıdı konacak ise, bunlar yerine konmadan önce
nemlendirilir. Suyu görünce önemli oranlarda şişme gösteren numunelerin doyurulmasında da kuru
yöntemin yöntemin kullanılması uygun olur.

5.5.4.1.4 Numunenin çevre drenajını sağlamak için numune çevresinin % 50’sinden fazlasını geçmemek

YG
koşuluyla düşey süzgeç bandı ile kaplanır.

5.5.4.1.5 Madde 5.5.4.7’deki işlemlere başlanır.

İM A
5.5.4.2 Kuru yerleştirme metodu

R M
5.5.4.2.1 Hücrenin drenaj sistemi kurutulur. Bu işlem numunenin yerleştirilmesinden önce sisteme kuru hava
üfletilmesi ile sağlanabilir.

Bİ Ö
5.5.4.2.2 Numuneyi yerleştirmeden önce gözenekli diskler etüvde kurutulur, desikatörde oda sıcaklığına

İ
gelene kadar soğutulur.
-N
5.5.4.2.3 Kuru gözenekli disk taban plâkası üzerine yerleştirilir. Daha sonra numunenin üzerine ikinci kuru
gözenekli disk ve numune başlığı yerleştirilir. Gerekiyorsa numune ve gözenekli diskler arasına kuru süzgeç
kâğıdı yerleştirilebilir. Numune başlığının ve numunenin taban plâkası üzerine merkezli konulduğundan emin
TE .

olunmalıdır.
Lİ .Ş

5.5.4.2.4 Numune çevresinde süzgeç bandı kullanılacaksa, kâğıt küçük bir yapışkan kâğıt ile tutturulabilir.
A

5.5.4.3 Numune çevresine lâstik kılıf geçirilir ve iki adet lâstik halka ile taban sütununa ve numune başlığına
sızıntı olmayacak şekilde tespit edilir. Bu işlem sırasında numune başlığının ve taban plâkasının düşey
KA L

yüzeylerine ince bir tabaka silikon yağı sürülerek sızıntı olması önlenebilir. Süzgeç kâğıdı kullanılacaksa
kâğıdın temas ettiği yüzeylerin silikonlanmaması gerekir.
YO

5.5.4.4 Üst drenaj borusu yerine bağlanır. Numune ve numune başlığının eksenelliği (aynı hizada olması)
kontrol edilir. Kuru yerleştirme metodu kullanılıyorsa, numune ve başlığının aynı hizada olmasını
sağlamadan önce, konsolidasyon basıncını aşmayacak şekilde yaklaşık 35 kPa kısmi vakum uygulanır. Bu
TO

emme uygulamasından sonra numunede diklikten sapma (eksantriklik) varsa, basınç kaldırılır. Numune ve
başlık tekrar aynı hizaya getirilir ve kısmi basınç tekrar uygulanır. Islak yerleştirme metodu kullanılıyorsa
numune ile başlığın eksenelliği kısmi vakum kullanılmadan sağlanır.
O

5.5.5 Doyurma

5.5.5.1 Üç eksenli hücrenin kurulmasından sonra, doyurma öncesi aşağıdaki işlemler yapılır:

5.5.5.2 Düşey yük pistonu numune başlığının üzerine uygun bir şekilde oturacak biçimde yerleştirilir. Uygun
oturmayı sağlamak için birkaç deneme yapılabilir. Piston ile numune başlığı aynı hizada olmalıdır. Bu işlem
sırasında numuneye tahmin edilen göçme yükünün % 0,5’inden fazla düşey yük uygulanmamalıdır. Piston
numune ile temas ettiğinde (yerine yerleştirildiğinde) boy kısalması ölçümünün ilk okuması alınır.

5.5.5.3 Hücre, içinde hava kalmayacak şekilde hücre sıvısı ile doldurulur.

5.5.5.4 Başlangıcı kuru drenaj sistemi ile olması

Numunenin tepesine uygulanan emme en büyük seviyeye çıkartılır. Direncin belirlenmesi sırasında
kullanılan efektif konsolidasyon gerilmesi uygulanan en büyük vakumdan az ise, hücreye düşük kısmi vakum
uygulanmalıdır.

43

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

Numuneye uygulanan kısmî vakum ile hücre sıvısına uygulanan basınç arasındaki fark, deneydeki efektif
konsolidasyon gerilmesini hiçbir zaman aşmamalıdır. Ancak numune içinden geçen akımı sağlamak için de
35 kPa’dan az olmamalıdır. Daha sonra 20 kPa’dan daha az bir vakum altında 10 dakika süreyle havası
alınmış suyun numunenin tabanından tepesine doğru yükselmesi sağlanır.

Not - Doygun olduğu bilinen killerde süzülme gerekli değildir. Su, numune tepesinden ve tabanından aynı
anda verilebilir.

5.5.5.4.1 İşlemin bu bölümünde, numunenin tabanında en az 13 kPa efektif gerilmenin sürekli etkimesi
gerekir. Numunenin tepesine bağlı olan büret içinde su görüldüğü zaman, numunenin tabanındaki vana
kapatılır ve büret havası alınmış su ile doldurulur. Daha sonra numunenin tepesinden uygulanan vakum,
büretteki atmosfer basıncına kadar düşürülür. Bu işlemi yaparken aynı anda hücre basıncı eşit miktarda
arttırılır. Bu işlem yavaş gerçekleştirilmeli ve böylece numunenin tabanı ile tepesi arasındaki boşluk suyu

YG
basıncı farkı dengede tutulmalıdır. Tabandaki boşluk suyu basıncının kararlı hale geldiği noktada geri basınç
Madde 5.5.7’de anlatıldığı gibi uygulanır. Denge durumu kontrol edilir, numuneye gelen drenaj vanaları
kapatılır ve boşluk suyu basıncı değişimi dengeli hale gelene kadar ölçülür. Basınç değişimi hücre basıncının
% 5’inden az ise boşluk suyu basıncının dengeye geldiği kabul edilir.

İM A
5.5.6 Doyurma işlemi

R M
Doyurma işleminin amacı, numunenin istenmeyen gerilmelere maruz kalmadan ve numunenin şişmesine
müsaade edilmeden bütün boşluklarının su ile doldurulmasıdır. Doyurma işlemi genellikle, suyun içine
havanın eriyerek girmemesi için numune boşluk suyuna geri basıncın uygulanması ile yapılır. Doyurma
işlemi iki yoldan yapılır:
Bİ Ö
İ
-N
5.5.6.1 Numuneye vakum uygulanan kuru drenaj sistemi
Burada vakum uygulanırken numuneye ve sisteme havası alınmış su gönderilir.
5.5.6.2 Gözenekli disklerin kaynatılması ve numunenin yerleştirilmesinden önce sisteme
suyun gönderilmesi ile yapılan doyurma işlemi
TE .

Çözeltiden hava çıkması, zaman ve basınç gerektiren bir işlemdir. Bu nedenle, geri basınç uygulamadan
Lİ .Ş

önce mümkün olduğu ölçüde havanın dışarı atılması, çözeltiye girmesi gereken havanın azalmasına ve
doyurma işlemi için gerekli olacak geri basıncın da azalmasına neden olacaktır. Böylece fazla zaman
harcanmayacaktır. Ayrıca, drenaj sisteminde geri basınç uygulamasından önce numune içinde kalan hava,
A

eğer doyurma işleminde havası alınmış su kullanılırsa, çözeltiye daha kolay karışacaktır. Aynı zamanda
havası alınmış suyun kullanılması gerekli zamanın kısalmasına ve daha az geri basınç kullanılmasını
sağlayacaktır.
KA L

Doyurma işlemi için birçok yöntem geliştirilmiştir. Burada aşağıdaki yöntem önerilmektedir:
YO

5.5.6.3 Başlangıç-doyurulmuş drenaj sistemi

Numune tepesine bağlanan büret havası alınmış su ile doldurulduktan sonra hücre basıncı 35 kPa veya
daha az miktarda uygulanır ve numunenin drenaj vanaları açılır. Numunenin tabanındaki boşluk suyu basıncı
TO

dengeye eriştiğinde (Madde 5.5.5.4) veya büret okuması değişmediğinde geri basınç uygulanır.
5.5.7 Geri basıncın uygulanması
Karşılıklı ve kademeli olarak hücre basıncı ve geri basınç arttırılır. Büret içindeki havası alınmış suyun
numune içine girebilmesi için drenaj vanaları bu sırada açık olmalıdır. Geri basıncı uygularken numunenin
O

istenmeyen ön gerilmelere maruz kalmasını önlemek için basınç kademeli olarak arttırılır ve kademeler
arasında, boşluk suyu basıncının denge durumuna gelmesi için yeterli zaman aralığı sağlanır. Her
kademedeki basınç aralığı, o kademede istenen efektif konsolidasyon basıncına ve bir sonraki kademede
numunenin ulaşması istenen %’de doygunluk derecesine bağlı olarak 35 kPa ile 140 kPa arasındaki bir
değerde seçilmelidir.
Geri basınç uygulaması sırasında hücre basıncı ile geri basınç arasındaki fark, 35 kPa’lı geçmemelidir.
Ancak, uygulama sırasında numunenin şişmesi kontrol edilmek isteniyorsa, bu durumda basınç farkı 35
kPa’ı geçebilir. Basınç sabitleştiği zaman hücre ve geri basınç arasındaki fark, ± % 5 aralığında, basınç
artımı ± % 2 aralığında olmalıdır. Geri basınç artım kademelerinden sonra veya tüm geri basıncın
uygulanmasından sonra, denge durumu kontrol edilmelidir. Bunun için drenaj vanaları kapatılır. 1 dakika
aralıklarla boşluk suyu basıncı değişimleri ölçülür. Değişim hücre basıncı ile geri basıncın arasındaki farkın
% 5’inden az ise diğer bir geri basınç artım kademesine geçilebilir veya doyurma işlemi tamamlanmışsa
bunu belirlemek için boşluk suyu basınç parametresi B (Madde 5.5.8) ölçülür. Boşluk suyu basıncı
parametresi B’nin değeri 0,95’e eşit veya büyükse ve geri basınç artışına rağmen B değeri değişmiyorsa
numune doygun konuma gelmiş kabul edilir.

44 44

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

Not - Doyurmanın belirlenmesinde kullanılan boşluk suyu basıncı parametresi B, aynı zamanda zeminin
sertliğinin bir göstergesidir. Numunenin doygunluk derecesi % 100 ise, sertliğin azalması ile B
değerinin ölçümleri yükselecektir.

Not - Sıkıştırılmış bir numuneyi doyurmak için gerekli geri basınç, ıslak yerleştirmede kuru yerleştirmeye
göre çok daha fazladır ve 1400 kPa’a kadar yükselebilir.

Not - Bir çok lâboratuvarda hücre basıncı ile çevre basıncı arasında küçük farkları yakalamak için
diferansiyel basınç regülatörü ve transduserler kullanılmaktadır.

5.5.8 Boşluk suyu basınç parametresi B’nin ölçülmesi

Boşluk suyu basınç parametresi B, Madde 5.5.8.1 ilâ Madde 5.5.8.4’e kadar anlatılanlara uygun olarak
belirlenir ve aşağıdaki eşitlikle tanımlanır:

YG
∆u
B=
∆σ 3

İM A
Burada;
∆u Drenaj vanaları kapalı durumda iken hücre basıncındaki değişimlere bağlı olarak boşluk suyu

R M
basıncında beliren değişim,
∆σ3 Hücre basıncındaki artış
tır.
Bİ Ö
İ
-N
5.5.8.1 Drenaj vanaları kapatılır, boşluk suyu basıncı kaydedilir ve hücre basıncı 70 kPa arttırılır.

5.5.8.2 Yaklaşık iki dakika sonra, oluşan boşluk suyu basıncı belirlenir ve kaydedilir. Birçok numunede hücre
basınç artımına ilk (ani) cevap olarak boşluk suyu basıncında düşme gözlenir. Zamanla boşluk suyu
basıncında yavaş bir artış gözlenecektir. Bu durum oluştuğunda, ∆uw değerleri zamana karşı noktalanır ve
TE .

boşluk suyu basıncındaki değişim sabitlenene kadar beklenir. ∆uw’deki büyük miktardaki artışlar veya ∆uw’nin
Lİ .Ş

∆σ3’ten büyük değerler kazanması hücre sıvısının numune içine sızdığını (sistemde kaçak olduğunu) belirler.
∆u’daki düşüş ise, hücre dışındaki boşluk suyu basıncı ölçme sistemindeki bir kaçağın belirtecidir.
A

5.5.8.3 B değeri yukarıdaki eşitlik ile hesaplanır.

KA L

5.5.8.4 B değerinden önce bulunan efektif konsolidasyon basıncı yeniden uygulanır. Bu uygulama, hücre
basıncını 70 kPa arttırmak suretiyle sağlanır. Geri basıncın artması ile B değeri artmaya devam ediyorsa geri
YO

basınç arttırılmaya devam edilir. B değeri 0,95’e eşit veya büyükse veya B’ye karşı geri basınç
noktalandığında grafik B’nin artık artmadığını gösteriyorsa konsolidasyon aşamasına geçilebilir.

5.5.9 Konsolidasyon
TO

Deneydeki konsolidasyon aşamasının amacı, kayma direnci ölçümü sırasında olması gereken efektif
konsolidasyon basıncı altındaki drenajlı durumda numunenin denge durumuna erişmesidir. Konsolidasyonun
ne zaman tamamlanacağını belirlemek için kullanılan veriler ve deneyin kesme kısmında kullanılan boy
kısalmasını hesaplamada kullanılan veriler konsolidasyon sırasında elde edilir. Konsolidasyon işlemi
O

aşağıdaki gibi yürütülür:

5.5.9.1 Deneyde doyurma aşaması bittiğinde, düşey yük pistonu numune başlığı ile temas haline getirilir ve
boy kısalması ölçeri okunur ve kaydedilir. Bu işlem esnasında göçme sırasındaki tahmin edilmiş en büyük
düşey yükün % 0,5’ini aşmamaya dikkat edilir. Okumayı kaydettikten sonra piston az miktarda numune
başlığının üstüne kaldırılır ve piston bu durumda kilitlenir.

5.5.9.2 Numunenin drenaj vanaları kapalı durumda geri basıncı en büyük seviyede sabit tutulur ve hücre
basıncını, hücre basıncı ile geri basınç arasındaki fark değeri istenen efektif konsolidasyon basıncına
eşdeğer olana kadar karşılıklı arttırılır. Çevre drenajı için süzgeç bantları kullanılıyorsa konsolidasyonun
kademeli olması gerekir ve yük artış oranı ikiyi geçmemelidir.

45

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

5.5.9.3 Başlangıç büret okuması alınır, daha sonra drenaj vanaları açılır ve suyun numunenin iki ucundan
büretlere çıkmasına izin verilir yollanır. Belirli zaman aralıklarında (0,1, 0,2, 0,5, 1, 2, 4, 8, 15, 30 dakika ve 1,
2, 4, 8 saat) büret gözlenir, okumalar alınır ve kaydedilir. 15 dakika büret okumasından sonra aynı anda boy
kısalması göstergesi de okunur ve kaydedilir. Bu işlem için piston çok dikkatli bir şekilde numune başlığı ile
temas haline getirilmelidir. Boy kısalması ve büret okumaları zamanın kareköküne karşı noktalanırsa
okumaların yapıldığı zaman aralıkları grafikten kolayca ayarlanarak bölünür (0,09, 0,25, 0,49, 1, 4, 9, …
dakika gibi). Zemin tipine bağlı olarak zamana karşı hacim değişimini uygun bir şekilde belirlemek için okuma
yapılan zaman aralıkları değiştirilebilir.

Not - Başlangıçtaki uygulanan yüksek hidrolik eğim nedeniyle ince malzeme numuneden yıkanıp kaçabilir.
Bu durumu önlemek için hücre basıncı toplam son basınca kadar kademeli olarak arttırılır. Bu işlem
daha önce yapıldıysa, verilerin kaydı toplam basınca ulaşıldıktan sonra yapılır.

YG
5.5.9.4 Büret ve eksenel şekil değiştirmesi ölçer okumaları düşey eksende, geçen zamanın karekök
değerlerine karşı veya logaritmik ölçekte yapılmış zaman değerlerine karşı yatay eksende bir grafik şeklinde
hazırlanır. Konsolidasyon en az bir logaritmik çevrim tamamlanana veya birincil konsolidasyonun % 100’e
eriştiği noktadan sonra bir gece kadar devam ettirilir. Eksenel şekil değiştirmesi ölçer okumalarına bağlı

İM A
olarak konsolidasyonun sonuna kadar büret ve eksenel şekil değiştirmesi ölçer eğrilerinin eğimindeki belirgin
bir sapma, hücre içindeki sıvının numunenin içine sızdığının bir belirtisidir ve deney durdurulmalıdır.

R M
5.5.9.5 Deney 2’de anlatılan yönteme uygun olarak birincil konsolidasyonun % 50’si için gerekli zaman (t50)
veya % 90’ı için gerekli zaman t90 belirlenir.

Bİ Ö
5.5.10 Düşey yük uygulanmadan (kesme aşamasından) önce yapılacak işlemler

İ
-N
5.5.10.1 Hücre yükleme presine yerleştirilir. Piston, numune başlığı ile temas haline getirilir. Piston ile
numune başlığı aynı hizada olmalıdır. Düşey yükleme aleti, düşey kuvvet ölçme aleti ve üç eksenli hücre de
aynı eksende olmalıdır. Böylece kesme sırasında pistona yanal kuvvetlerin gelmesi önlenmiş olur.
TE .
Lİ .Ş

Bu işlemi yaparken dikkat edilmesi gereken, uygulanabilecek düşey yükün göçmeyi (yenilmeyi) oluşturacak
tahmini yükün % 0,5’inden fazla olmamasıdır. Düşey kuvvet ölçme donanımı üç eksenli hücrenin dışına
monte edilmişse, hücre basıncı piston üzerine yukarı doğru bir kuvvet oluşturacaktır. Bu kuvvet de düşey
A

yüke karşı çalışacaktır. Böyle durumda kesme aşamasına, piston numune başlığı ile temas etmeden önce
piston hemen numune başlığının üzerinde iken başlanır ve (1) başlangıçtaki piston sürtünmesi ve hücre
basıncının pistonu yukarıya doğru itmesi ölçülür ve kaydedilir. Bunları göz önüne alarak daha sonra düşey
KA L

yüklemede düzeltme yapılır veya (2) düşey kuvvet ölçme aparatı, bu sürtünme ve yukarı itme etkisini
karşılayacak şekilde sıfıra ayarlanır. Piston aşağı doğru inerken, numune başlığına temas etmeden önceki
YO

düşey kuvvet ölçme aletindeki okumaların değişimi, göçmeyi oluşturacak tahmini yükün % 0,1‘ini
aşmamalıdır.

5.5.10.2 Pistonun numune üzerindeki başlığa tam değecek şekilde son ayarlaması yapılır. Bu ayar
TO

yapılırken, pistonun numune üstünde mümkün olan en küçük düşey yükü oluşturabilecek yüksekliğe gelip
gelmediği kontrol edilmelidir.

5.5.10.3 Düşey boy kısalması ölçerinin numune yüksekliğinin % 25’i kadar boy kısalmasını ölçebilecek
O

şekilde ayarlandığından emin olunmalıdır. Kısalma ölçer kurulduğunda ilk okuma alınmalı veya sıfır
konumuna ayarlanmalıdır.

5.5.10.4 Düşey yük okuma cihazı hücrenin içine monte edilmiş ise piston sürtünmesi ve pistonun yukarı
itilmesi için herhangi bir düzeltme gerekmez. Bununla birlikte eğer hücre içi düşey kuvvet ölçeri harici bir şekil
değiştirmesi belirleyici ile birlikte kullanılıyorsa, şekil değiştirmesi okumalarına düzeltme yapmak gerekli
olabilir. İki durumda da piston, numune başlığı ile hemen temas etmeden önce ilk boşluk suyu basıncı, piston
numune başlığı ile temas ettiğinde şekil değiştirmesi ölçerin ilk okuması alınır ve bu değerler kaydedilir.

5.5.10.5 Hücre basınç vanasının ve boşluk suyu basıncını ölçecek olan cihaza giden vananın açık
olduğundan, drenaj vanasının kapalı olduğundan emin olunmalıdır. Bunun yapılmadığı durumda drenajın
oluşmasına izin verilmiş olunur ve deney bozulur (Şekil 11).

5.5.10.6 Boşluk suyu basıncının denge durumu kontrol edilir ve kaydedilir. Numuneye giden drenaj vanaları
kapatılır. Denge sağlanana kadar boşluk suyu basınç değişimleri kaydedilir. Değişim hücre basıncının %
5’inden az ise boşluk suyu basıncının dengeye geldiği varsayılır.
46 46

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

5.5.10.7 Sıkışma safhasının ilk okumaları olarak aşağıda verilen okumalar alınmalıdır. Bu deney için
Çizelge 6 kullanılabilir.

1. Tarih ve saat okuması

2. Boy değiştirme ölçerinin ilk okuması
3. Kuvvet halkasının (ölçerinin) ilk okuması
4. Boşluk suyu basıncı
5. Hücre basıncı

5.5.11 Kesme aşaması

5.5.11.1 Şekil değiştirmesi ölçer, kuvvet halkası ve boşluk suyu basıncı okumaları deney süresince belli
aralıklarla alınır ve kaydedilir. Kayıtların, gerilme - birim eksenel şekil değiştirmesi eğrisinin göçmeyi

YG
gösterebilecek biçimde oluşturulması için en az 20 adet okumanın alınması gerekir.

Not - Küçük şekil değiştirmesinde aniden bir göçme gösterebilen aşırı konsolide (katı ve sert) zeminlerde
okumalar numunenin şekil değiştirmesine bağlı olmaksızın eksenel basınç artışına bağlı olarak kısa

İM A
aralıklarla yapılmalıdır.

R M
Not - Hücre basıncının sabit olduğundan emin olmak için özel hidrolik pompa kullanılmalı ve değeri deney
boyunca sık aralıklarla kontrol edilmelidir.

Bİ Ö
Not - Boy kısalması hızının düzeyini belirlemek için okumalar sırasında geçen zaman da kaydedilmelidir.

İ
-N
Düşey yükleme göçme anında boşluk suyu basınçlarının dengelenmesini sağlayacak hızda uygulanmalıdır.
Göçme % 4’ten sonra oluşacak ise, bu durumdaki birim şekil değiştirme hızı ε’ aşağıdaki eşitlikten
hesaplanır:

%4
TE .

ε' =
Lİ .Ş

10t 50

Burada;
A

t50 % 50 konsolidasyona erişmek için hesaplanmış zaman değeri (dakika)

dir.
KA L

Göçmenin % 4’ten daha küçük eksenel birim şekil değiştirmesinde oluşacağı tahmin ediliyorsa, uygun
YO

eksenel birim şekil değiştirme hızı yukarıdaki eşitlikte % 4 yerine uygun değeri yerleştirme koşulu ile
saptanabilir. Bu birim kısalma hızı, efektif göçmeyi belirlemek için gerekli aralıkta doğru efektif gerilme izini
verecektir.
TO

5.5.11.2 Yük, şekil değiştirmesi ve boşluk suyu basıncı değerleri, 0,1 mm artışlarla % 1 birim şekil
değiştirmeye ulaşana kadar, daha sonra ise her % 1’de kaydedilir. Gerilme - eksenel birim şekil değiştirmesi
eğrisini çizebilmek için yeterli aralıklarla okuma yapılır. Böylece deneyin ilk safhalarında ve göçmeye doğru
çok sık oturmaların alınması gerekebilir. % 15 eksenel birim şekil değiştirmesine kadar yüklemeye devam
O

edilir. Ancak deviatör gerilme % 20 düşüş gösterdiğinde veya en büyük deviatör gerilmeden sonra % 5 ilâve
eksenel birim şekil değiştirmesi oluştuğunda yükleme durdurulabilir.

47

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

Çizelge 6 - Boşluk suyu basıncı ölçülerek yapılan drenajsız üç eksenli basınç deneyi formu

Lâboratuvar no Örselenmiş ise, elek no

Numuneyi gönderen Numune kabul tarihi
Ait olduğu proje Deney başlangıç tarihi
Kuyu / sondaj no Deney bitiş tarihi
Numune no Deneyi yapan
Numune tipi Kontrol eden

Numune boyu, cm Kesme hızı, mm/dakika

YG
Numune yüksekliği, cm Numunenin başlangıç kütlesi, g
2
Kesit alanı, cm Yaş birim hacim kütlesi, kN/m3
Numune hacmi, cm3
Kuvvet halkası no

İM A
Kuvvet halkası katsayısı

R M
(kN/mm)

∆H ε=
∆H As
Kuvvet
Bİ Ö
halkası
F
σ1-σ3
F/A
u σmb σdr σ1’ σ3’ σ1’/σ3’

İ
2
mm H0 cm kN kPa kPa kPa kPa kPa
-N
okuması kPa
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

Su muhtevası Deney öncesi Deney sonrası Numunenin göçme şekli Düşünceler

Kap No
Yaş numune+kap, g
Kuru numune+kap, g
Su miktarı, g
Kap, g
Kuru numune, g
Su muhtevası, (%)

48 48

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

5.5.11.3 Deviatör gerilme, (σ1-σ3) kPa cinsinden hesaplanır. Madde 5.5.14.6’da açıklandığı gibi efektif asal
gerilme oranı (σ1′/σ3′) bulunur. Eksenel birim şekil değiştirmesi (%) yatay eksene, efektif asal gerilme oranı
(σ1′/σ3′) düşey eksene işaretlenir. Bu işlemler deney devam ederken yapılmalıdır.

Not - Aynı zamanda, eksenel birim şekil değiştirmesine karşı boşluk suyu basıncı grafiği ile gerilme izi, s’ye
karşı t’ eğrisi, s’ yatay eksene, t’ ise düşey eksene, aşağıdaki eşitliklerden hesaplanarak çizilebilir:

σ, + σ,3
s' = 1

ve

YG
σ1 − σ 3
t' =
2

5.5.11.4 Göçme (yenilme) kriteri olarak verilen aşağıdaki koşullardan herhangi biri açık bir şekilde

İM A
sağlanana kadar deneye devam edilecektir.

R M
1. En büyük deviatör gerilme,

2. En büyük efektif asal gerilme oranı,

Bİ Ö
İ
3. Değişmez düzeye erişmiş kayma gerilmesi ve sabit boşluk suyu basıncı,
-N
Gerekli olan göçme koşullarından herhangi biri oluşmazsa, bu koşulda deneye eksenel birim şekil
değiştirmenin % 20’ye çıktığı noktaya kadar devam edilir.

5.5.11.5 Göçme kriteri sağlandığında kesme durdurulur. Boşluk suyu basıncına giden vana ve sistem
TE .
Lİ .Ş

vanası, transduseri korumak için kapatılır.

5.5.12 Sistemin boşaltılması ve numunenin çıkartılması

A

Kesme aşaması biter bitmez, gözenekli diskteki suyun numune tarafından emilmesini en küçük seviyede
tutmak için mümkün olan en kısa sürede numune hücreden çıkartılarak aşağıdaki işlemler yapılmalıdır:
KA L

1) Geri basınç vanasının veya vanalarının ve boşluk suyu basıncı vanasının kapalı olduğundan emin olunur.
YO

2) Piston yükü numune üzerinden kaldırılır.

3) Hücre basıncı ile geri basınç karşılıklı indirimlerle sıfıra düşürülür ve hücredeki su boşaltılır.
TO

4) Hücre sökülür, drenaj vanaları kapalı bir şekilde ve hızla numune hücreden çıkartılır.

5) Üst başlık, lâstik kılıf ve kullanıldıysa yanal süzgeç kâğıtları çıkartılır.

O

5.5.13 Son ölçümler

1) Kılıf çıkartıldıktan sonra numunenin üzerinde kalan serbest su, su muhtevası belirlenmeden önce
kurulanır.

2) Tüm numune tartılır.

3) Numunenin göçme durumu dikkatle çizilir.

4) Numune ufalanarak etüve konur ve numunenin su muhtevası TS 1900-1 Deney 1’e göre belirlenir. Seçilen
deney metodu belirtilmelidir.

5) Konsolidasyon aşamasının sonunda meydana gelen hacim değişimi hesaplanarak numunenin son hacmi
bulunur.

49

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

5.5.14 Hesaplamalar

5.5.14.1 Deney öncesi numune özellikleri

Numunenin kuru kütlesi kullanarak, numunenin başlangıçtaki doygunluk derecesi ve başlangıçtaki kuru birim
hacim kütlesi hesaplanır ve kaydedilir. Numune hacmi Madde 5.5.3.2 ve Madde 5.5.3.3’te yapılan ölçümler
kullanarak hesaplanır. Katıların hacmi, numunenin kuru kütlesinin, zemin dane birim hacim kütleye
bölünmesiyle hesaplanır.

Boşluk oranı, boşluk hacmini dane hacmine bölerek hesaplanır. Burada boşluk hacmi, numune tüm
hacminden, katıların hacminin çıkartılması ile elde edilen değer olarak kabul edilecektir. Numunenin kuru
birim hacim kütlesi, numune kuru kütlesinin numune hacmine bölünmesiyle hesaplanır.

Not - Numune bağıl yoğunluğu TS 1900-1, Deney 5’e göre belirlenebilir.

YG
5.5.14.2 Konsolidasyon sonrası numune yüksekliği ve alanı aşağıdaki eşitlikler yardımıyla hesaplanır:

Hc = H0 − ∆H

İM A
Burada;

R M
Hc Numunenin konsolidasyon sonrası yüksekliği,
H0 Numunenin ilk yüksekliği,
∆H
dir.
Bİ Ö
Konsolidasyon sonrasında numunede gelişen boy değişimi

İ
-N
a) Eksenel birim şekil değiştirmesi ε her okuma için aşağıdaki eşitlikle bulunur:

∆H
ε=
Hc
TE .
Lİ .Ş

Burada;
∆H Yükleme sırasında numune yüksekliğinde oluşan değişimdir, şekil değiştirmesi ölçerinden mm
A

cinsinden okumalar ile belirlenir,

Hc Konsolidasyon sonrası numunenin mm cinsinden yüksekliği
dir
KA L

b) Konsolidasyon sonrası numune kesit alanı, Ac aşağıda açıklanan metotlardan birinin kullanılması ile
YO

hesaplanır. Hangi metodun kullanılacağı ya deneyden elde edilen kesme verilerine göre ya da deneyimli bir
teknisyenin hangi metodun daha temsili olacağına karar vermesine göre seçilecektir. Diğer bir yol da iki
metottan hesaplanan değerlerin ortalaması ile bulunan alanın kullanılmasıdır.
TO

5.5.14.3.1 Metot A
Konsolidasyon sonrası numune kesit alanı, Ac:

V0 − ∆Vsat − ∆Vc
O

Ac =
Hc

Burada;
V0 Başlangıçtaki numune hacmi,
∆Vc Konsolidasyon sırasında numunede oluşan hacim değişimi olup büret okumalarından belirlenir,
∆Vsat Doyurma işlemi sırasında numunede gelişen hacim değişimi olup aşağıdaki eşitlikle hesaplanacaktır:

∆Hs
∆Vsat = 3 V0
H0

Burada;
∆Hs Doyurma işlemi sırasında numune şekil değiştirmesi
dir.

50 50

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

5.5.14.3.2 Metot B

Vwf + Vs
Ac =
Hc

Burada;
Vwf Numunenin son su muhtevası değerine bağlı suyun son hacmi,
Vs Katıların hacmi (aşağıdaki eşitlikle bulunur):

Ms
Vs =
Gsρ w

YG
Burada;
Ms Numunenin kuru kütlesi, g,
Gs Katıların bağıl yoğunluğu,
ρw Suyun yoğunluğu, kN/m3

İM A
dur.

R M
Eksene dik yöndeki enine kesit alanı As (mm2) şekil değiştirmesinin silindirin yanal genişlemesi olduğu kabul
edilerek aşağıdaki eşitlik yardımıyla bulunur:

As =
Ac
Bİ Ö
İ
1- ε
-N
Not - Bu eşitlik, tamamen doygun numunenin, drenajsız koşuldaki deneyde hacim değişiminin sıfır kabul
edildiği koşula dayanmaktadır.
TE .

Not - Bu şekilde hesaplanan kesit alanda, numunenin kesme sırasında sağ dairesel kesitli bir silindir olarak
Lİ .Ş

hareket ettiği kabul edilir. Numunede yerel kabarmalar varsa kesme göçmesinden sonra numunenin
doğrudan ölçümle bulunan kesit alanını kullanmak daha uygun olur.
A

5.5.14.4 Konsolidasyondan sonra, hesaplanmış boyutları kullanarak ve konsolidasyondan sonraki su

muhtevasının son su muhtevası ile aynı olduğunu kabul ederek, konsolide olmuş durumda boşluk oranı ve
doygunluk derecesi hesaplanır.
KA L
YO

Not - Numune zaman içinde drenaj kanallarından ve gözenekli disklerden su çekecektir. Bu etki çok fazla
ise Metot A’nın kullanılması daha uygun olur.

Not - Bu test metodunda, eşitliklerin yazımında sıkışma ve konsolidasyon pozitif olarak kabul edilmiştir.
TO

c) Düşey yük P (kN), numuneye, hücre basıncına ilave olarak uygulanır ve aşağıda verilen eşitlikle
hesaplanır:

P= (R-R0)K
O

Burada;
R Kuvvet ölçerden okunan değer,
R0 Kuvvet ölçerden alınan ilk okuma,
K Kuvvet ölçere ait kalibrasyon katsayısı (kg/okuma birimi)
dır.

d) Uygulanan düşey gerilme, asal gerilmelerin farkı veya deviatör gerilmedir (σ1 - σ3) kPa olarak verilir ve
aşağıdaki eşitlikle hesaplanır:

P
(σ1 - σ3) =
As

51

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

Burada;
P Uygulanan düşey yük (piston sürtünmesi ve hücre basıncı ile yukarıya itilme için düzeltilmiş),
As Numune kesit alanı (m2)
dır.

g) Deviatör gerilme düzeltmesi (σ1 - σ3) aşağıdaki eşitlikle verilmektedir:

(σ1 - σ3)= (σ1 - σ3)m - σmb - σdr

Burada;
σmb Lâstik kılıf etkisi için düzeltme,
σdr Süzgeç kâğıdı için düzeltme
dir.

YG
h) Büyük asal gerilme, σ1 aşağıdaki eşitlikle verilir:

σ1= (σ1 - σ3) + σ3

İM A
Burada;

R M
σ3 Hücre çevre basıncı
dır.

Bİ Ö
i) Efektif büyük ve küçük asal gerilmeler (sırasıyla σ1′ ve σ3′) aşağıdaki eşitlikle verilir:

İ
-N
σ1′ = σ1 - u

σ3′ = σ3 - u
TE .

Burada;
Lİ .Ş

u Ölçülmüş boşluk suyu basıncı

dır.
A

j) Efektif asal gerilmelerin oranı, σ1′ / σ3′

k) Kesmenin herhangi aşamasında boşluk suyu basıncı katsayısı A, aşağıdaki eşitlikle verilir:
KA L
YO

u - uo
A=
σ1 - σ 3

Burada;
TO

uo Kesmenin başladığı andaki boşluk suyu basıncı

dır.

5.5.14.6 Yanal süzgeç bandı için düzeltme

O

Asal gerilme farkında (deviatör gerilme) süzgeç bantlarının dayanımı nedeniyle % 5’ten fazla hata oluşursa
numunenin bütünü boyunca uzanan düşey süzgeç bantları için hesaplanan deviatör gerilmelere düzeltme
uygulanır.

1) % 2’den büyük birim kısalmalar için düzeltme aşağıdaki eşitlikten hesaplanır:

K fpPfp
σ dr =
Ac

Burada;
∆ (σ1 - σ3) Deviatör gerilmeden çıkartılmak üzere kullanılacak olan düzeltme,
Kfp Süzgeç kâğıdının kapladığı çevrenin bir birimi için süzgeç kâğıdının taşıdığı yük,
Pfp Süzgeç kâğıdının kapladığı numune yüzeyi,
Ac Konsolidasyondan sonraki numunenin en kesit alanı
dır.

52 52

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

2) Birim boy kısalmasının % 2 veya daha düşük değerlerinde aşağıdaki eşitlik kullanılır:

50ε1K fpPfp
σ dr =
Ac

Burada;
ε1 Ondalık türünden eksenel birim şekil değiştirmesi
dir.

Not - Üç eksenli deneylerde genellikle kullanılan süzgeç kâğıtları için Kfp değeri yaklaşık olarak 0,19 kN/m
olarak alınır.

YG
5.5.14.7 Lâstik kılıf için düzeltme (kılıf düzeltmesi)
Lâstik kılıfın numune üzerindeki kısıtlayıcı etkisini hesaba katmak için bir düzeltme yapılmalıdır. Düzeltme
miktarını, ölçülmüş olan en büyük deviatör gerilmeden çıkarılarak, en büyük asal gerilmenin düzeltilmiş
değeri elde edilmiş olur. Düzeltme miktarı Madde 5.5’te verilen eşitlik kullanılarak yapılır. Ancak, eşitlikteki D0
yerine:

İM A
R M
4A c
Dc =
π

Burada;
Bİ Ö
İ
Dc Konsolidasyon sonrası numune çapı, (mm),
-N
Ac Konsolidasyon sonrası numune alanı, (mm2)
dır.

Not - Latex kılıfların tipik Em değeri 1400 kPa alınabilir.

TE .
Lİ .Ş

Not - Süzgeç kâğıt bantlar ve lâstik kılıf için düzeltme, bunların göçme sırasındaki basitleştirilmiş
davranışları üzerinde hesaplanmıştır. Gerçekte göçme sırasında bunların davranışı oldukça
karmaşıktır. Bu nedenle gerçek düzeltme veren benimsenmiş bir düzeltme yoktur.
A

5.5.15 Grafiklerin çizilmesi

Aşağıdaki veriler grafik üzerinde noktalanır.
KA L
YO

a) Eksenel birim şekil değiştirme - gerilmesi grafiği için eksenel şekil değiştirmesi (genellikle % olarak) yatay
eksene, deviatör gerilme ise düşey eksende çizilir.

b) Boşluk suyu basıncı değişimi eğrisinde, Madde 5.5.15.a’da verilen yatay eksen değerlerine karşılık düşey
eksen olarak boşluk suyu basıncı çizilir. Burada kesme aşamasının başındaki boşluk suyu basıncı açık bir
TO

şekilde belirlenmelidir.

c) Efektif asal gerilmeler oranı, σ1′/σ3′, düşey eksende, buna karşılık eksenel birim şekil değiştirmesi yatay
eksene noktalanarak grafik çizilir.
O

d) Göçme, en büyük deviatör gerilmenin veya en büyük efektif asal gerilme oranının veya sabit deviatör
gerilmenin elde edildiği ve boşluk suyu basıncının en büyük çıktığı noktada belirlenir. Bu noktadaki değer
yukarıda verilen maddelerde açıklanan okumalar için çizilmiş olan eğrilerden belirlenir. Eğrilerden, göçme
anındaki şekil değiştirmesi okunur.

Not - En büyük değer iki okumanın arasında oluşabilir.

e) Toplam ve efektif gerilmelere ait gerilme daireleri çizilir.

f) Efektif gerilme için eğer istenirse gerilme izi çizilir. Burada düşey ve yatay ölçek aynıdır. Yatay eksene s′,
düşey eksende t′ noktalanır.

53

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

5.5.15.1 Deviatör gerilme ve oluşan boşluk suyu basıncına karşı eksenel şekil değiştirmesi eğrisi: Deviatör
gerilme ve boşluk suyu basıncı ile eksenel birim şekil değiştirmesi arasındaki ilişkiyi gösteren grafik
hazırlanır. Burada deviatör gerilme ve boşluk suyu basınçları düşey eksene, eksenel birim şekil değiştirmesi
ise yatay eksene işaretlenir. Madde 5.5.11.4’te anlatılanlara uygun olarak göçme anındaki deviatör gerilme
ve eksenel birim şekil değiştirmesi seçilir.

5.5.15.3 Gerilme daireleri

Aynı ölçekli koordinat sistemi kullanarak yatay eksene normal gerilmeler, düşey eksene kayma gerilmeleri
noktalanır. Orijin sıfır seçilerek efektif ve toplam gerilmeler cinsinden gerilme daireleri oluşturulur. Toplam
gerilmeler kullanılarak çizilen dairenin yarıçapı deviatör gerilmenin yarısına eşdeğer olarak çizilir ve merkezi
küçük ve büyük asal gerilmeler toplamının yarısıdır. Efektif gerilmenin dairesi de aynı yaklaşım ile hazırlanır.
Yalnız efektif dairesinin merkezi efektif küçük ve büyük gerilmelerin toplamının yarısıdır.

YG
5.5.16 Sonuçların gösterilmesi
Bu deney metodunda, belirlenmiş bir basınca konsolide edilmiş zeminin drenajsız koşuldaki kesme
karakteristikleri ölçülür. Her deney numunesi ile ilgili sonuçlar, aşağıdaki bilgileri içermelidir:

İM A
1) Orijinal numune içinde, deney numunesinin konumu ve alındığı derinlik,
2) Numunenin hazırlanış biçimi (örselenmemiş veya sıkıştırılmış) zemin sınıfı ve numunenin gözlemsel

R M
tanımı, numunenin başlangıçtaki çapı ve yüksekliği,
3) Katıların bağıl yoğunluk değeri, kabul edilen mi veya TS 1900-1 Deney 5’e göre mi ölçülmüş olduğu,
4) Numunenin başlangıçtaki kuru birim hacim kütlesi, boşluk oranı, su muhtevası (numunenin su

5) Bİ Ö
muhtevası tüm numune üzerinden mi yoksa küçük parçalar ile mi belirlendiği), doygunluk derecesi,
Numunenin doyurulması sırasında kullanılan yöntem, numunenin doyurulma şekli, basınç uygulanmış

İ
-N
ise basınç artışları,
6) Toplam geri basınç,
7) Doyurma sonunda erişilen boşluk suyu basıncı parametresi B,
8) Konsolidasyon için kullanılan efektif basınç, hücre basıncı ve geri basınç,
9) % 50 veya % 90 konsolidasyon tamamlanma zamanı,
TE .

10) Konsolidasyon sonrasındaki numune kuru birim hacim kütlesi, boşluk oranı, su muhtevası ve
Lİ .Ş

doygunluk derecesi,
11) Konsolidasyon sonrası numune enkesit alanı ve hangi yöntemle belirlendiği,
A

12) Kesme safhasının başındaki boşluk suyu basıncı ve efektif gerilme,

13) Kullanılan göçme kriteri,
14) Kullanılan göçme anındaki deviatör gerilme, efektif küçük ve büyük asal gerilmeler (lâstik kılıf ve yanal
KA L

süzgeç bantları için düzeltmeler yapılmışsa bunlar belirtilecek),

15) Göçme anındaki eksenel birim şekil değiştirmesi (%),
YO

16) Numuneye uygulanan kesme hızı (dakikada mm cinsinden veya saatte % şekil değiştirmesi olarak),
deney sonu birim hacim kütle ve su muhtevası,
17) Birim şekil değiştirmesi hızı, dakikada yüzde olarak, ölçülen deviatör gerilmeye uygulanan
düzeltmelerin büyüklüğü ve detayları,
TO

18) Deviatör gerilme ve boşluk suyu basıncına karşı eksenel birim şekil değiştirmesi kullanılması ile çizilen
eğri, şekil değiştirmesi veya hacim değişimi grafiği,
19) s′ - t’ diyagramı,
20) Efektif ve toplam (isteğe bağlı) gerilmelere göre çizilmiş gerilme daireleri,
O

21) Deney sonrası numunenin göçmesini belirleyecek şekilde çizilmiş göçme krokisi,
22) Deneyde karşılaşılan olağan dışı olaylarla ilgili açıklamalar (numunenin göçme şeklini etkileyen
içindeki çakıllar, bitki kökleri veya numunede önceden var olan kayma yüzeyleri gibi).

54 54

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

5.6 Deney 6: Kayma direncinin kesme kutusu ile tayini

5.6.1 Genel
Bu deney iri ve ince daneli zeminlerin örselenmemiş veya sıkıştırılmış numunelerinde, en büyük, yumuşamış
ve kalıntı kayma direnç parametrelerinin, numunelerin önceden belirli yatay bir düzlem boyunca kesilmesi
suretiyle ölçümüne dairdir.

Numunenin kenar boyutu, en az 50 mm olan kare biçiminde, yüksekliği ise 20 mm veya fazla olmalıdır.

Deney en az üç numunenin farklı normal gerilmelerde konsolide edilmesinden sonra (veya konsolide
edilmeden toplam gerilmeye göre) kesilmesi ile gerçekleştirilir. Buradan gelen sonuçlarla zeminin göçme
doğrusu çizilir ve efektif gerilme parametreleri c’ ve φ’ ile kalıntı parametreler cr ve φr bulunur.

YG
5.6.2 Cihazlar
Kesme kutusu, kenar uzunluğu en az 50 mm, yüksekliği en az 20 mm, birbirine vidalanabilir iki parçalı
paslanmaz çelik veya pirinçten imal edilmiş olan kutu (Şekil 13),
Yükleme kaldıracı, numuneye düşey yükü şok yaratmadan uygulayabilen, dengeli ve uyguladığı yükün

İM A
%1’ine duyarlı sistem,
Yatay kuvvet uygulama sistemi, kesme kutusuna yatay yükü istenen hızda ve ± % 10 değişimle sürekli

R M
olarak ileri-geri uygulayabilen, hareket kapasitesi 0,01 mm’den az olmayan motorlu,
Havuz, Kesme kutusunun içine oturtulup tespit edildikten sonra altındaki rulmanlı beşik üzerinde Şekil 13’te

Bİ Ö
gösterildiği gibi sadece ileri-geri hareket eden paslanmaz metal parça,
Gözenekli diskler, numunenin konsolidasyon ve kesme sırasında drenajını sağlayacak, ancak zemin

İ
danelerini geçirmeyecek, iki adet, kesme kutusu ebadında (örneğin 60 mm x 60 mm),
-N
Delikli ara plâkaları, üzerindeki gözenekli disklerden gelen suyun rahatça hareket etmesini sağlayan,
gerektiğinde numuneyi yükseltmede kullanılacak, iri delikli kesme kutusu ebadında (örneğin 60 mm x 60
mm), çelik veya pirinç,
Çelik numune alıcılar, zemin numunelerin blok veya tüpten kesme kutusu boyutunda kesilip alınması için
keskin uçlu, çelikten yapılmış halka (örneğin 60 mm x 60 mm x 20 mm veya 25 mm),
TE .
Lİ .Ş

Numune itici, numunenin, numune alıcıdan itilerek kutuya aktarılmasını sağlamada kullanılacak (örneğin 60
mm x 60 mm ebadında) kaygan yüzeyli ahşap veya çelik blok,
Yükleme başlığı, numuneye düşey yükün üniform uygulanmasını sağlayacak, üst yüz merkezinde bir çelik
A

bilye bulunan rijit blok (Şekil 13),

Düşey hareket ölçer, numunenin konsolidasyon ve kesme aşamasında kabarma/çökmesini 0,002 mm
doğrulukla ölçebilen mekanik komparatör saati veya elektronik transduser,
KA L

Yatay hareket ölçer, kesme aşamasında kesme kutusunun iki yarısı arasındaki hareketi 0,01 mm
doğrulukla ölçebilen ve hareket kapasitesi 10 mm’den az olmayan mekanik komparatör saati ve/veya
YO

elektronik transduser ve okuyucusu,

Derinlik ölçücü, kesme kutusuna çelik numune alıcı kullanılmadan, sıkıştırılarak doğrudan yerleştirilen
numunelerin boyunu ölçmede kullanılan ayaklı kumpas, 0,1 mm doğrulukta ölçüm yapabilen,
Kuvvet ölçme aleti, çelik kuvvet halkası ve/veya kuvvet ölçer transduser ve okuyucusu, kapasitesi
TO

denenecek numunenin direncine uygun,

Terazi, 0,01g doğrulukla tartma yapabilen,
Kronometre, kesme hızını ölçmede kullanılır,
Silikon gresi, numune alıcıyı yağlamada kullanılır,
O

Minyatür vibratör, iri ve ince daneli zemin numunelerini kesme kutusuna sıkıştırmada kullanılabilecek.

Ayrıca, su muhtevasının ölçümü için TS 1900-1 Deney 1’de belirtilen cihazlar.

5.6.3 Deney koşulları

Bir zemin numunesi üzerinde yapılacak deneyler öncesi aşağıdaki özellikler belirlenecektir:

a) Numune boyutları,
b) Numunelerin örselenmemiş veya sıkıştırılmış olduğu,
c) Örselenmemiş numunelerde numune yönünün kayma düzlemine göre konumu,
d) Hazırlanmış numunelerde su muhtevası, hedeflenmiş kuru birim hacim kütle veya uygulanacak sıkıştırma
enerjisi,
e) Seri içinde denenecek numune sayısı ve bunlara uygulanacak normal gerilmeler,
f) Sonuçta kalıntı parametrelerin istenip istenmediği, isteniyorsa seçilen ileri - geri hareket yöntemi.

55

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

Açıklamalar
1 Normal yük 11 Çıkartılabilir oluklu taban plâkası
2 Düşey yükleme başlığı 12 Su havuzu
3 Üste konan gözenekli plâka 13 Yükleme sistemi (sabit hız)
4 Ayar vidası 14 Yükleme başlığı
5 Kesme kuvveti 15 Delikli ara plâka
6 Kilitleme vidası 16 Kuvvet halkası reaksiyon plâkası
7 Üst kutu 17 Makine yatağı
8 Alt kutu 18 Taban plâkası
9 Zemin numunesi 19 Doğrusal düşük sürtünmeli hareket mekanizması
10 Alta konan gözenekli plâka
Şekil 13 - Kesme kutusu deneyi
56 56

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

5.6.4 Çevre koşulları

Deneyin gerçekleştiği süre boyunca ortamın en yüksek ve en düşük sıcaklıkları kaydedilmelidir.

Bu deneyde iri veya ince daneli numuneler denenebilir. Ancak numunenin içerdiği en büyük dane çapı,
yüksekliğinin dörtte birinden büyük olamaz. Aynı zemin numunesi üzerinde üçten az sayıda deney
yapılamaz. Deneylerde kesilen malzemenin bir başka deneyde kullanılmasından kaçınmak gereklidir.

5.6.5 Numune hazırlama

5.6.5.1 Örselenmemiş kohezyonlu numunenin deneye hazırlanması

Yüksekliği bilinen çelik numune alıcı 0,01g doğrulukla tartılır.

Numune alıcı, tercihen tüp veya sıkıştırma kalıbındaki numune içine itilerek zemine saplanır, sonra numune

YG
tüpten dışarı itilerek ve çelik numune alıcı altından kesilerek kurtarılır.

Numune alıcının üst ve altı tıraşlanıp perdahlanır, çevresi temizlendikten sonra numune ilk kütlesi M0
tartılarak bulunur.

İM A
Numune alıcı kalın tarafı alta gelmek üzere ağzı açık, tabanına delikli plâka ve gözenekli diski yerleştirilmiş

R M
kesme kutusunun üzerine ayarlanarak oturtulur.

Numune itici kullanılarak numune çelik numune alıcıdan kesme kutusunun içine indirilir ve alt gözenekli disk

Bİ Ö
üzerine oturtulur. Bu sırada fazla kuvvet uygulayarak numunenin kontrolsüz konsolide edilmemesine dikkat
edilmelidir.

İ
-N
Numunenin üzerine ikinci gözenekli disk ve gerekiyorsa diğer delikli plâka yerleştirilir.

5.6.5.2 Sıkıştırılmış numunenin deneye hazırlanması

Deney numunesi Madde 1.2’ye göre hazırlanır.
TE .
Lİ .Ş

5.6.5.3 Kuru kum numunesinin deneye hazırlanması

Gereğinden bir miktar fazla numune alınır, karıştırılır ve içinde bulunduğu pota ile tartılır (M0). Bu sırada
A

içerdiği incelerin önemli oranda olmadığı kontrol edilir.

Numune alt delikli plâka ve gözenekli diski yerleştirilmiş kesme kutusunun içine kaşıkla doldurulur, etrafa
KA L

saçılmasına izin verilmez.

YO

5.6.5.3.1 Numune gevşek olarak hazırlanmak isteniyorsa

Kesme kutusunun derinliği kumpasla ölçülür (H1). Numune, bir kaşık yardımıyla kesme kutusunun içine
yavaşça ve kaşık yüzeye olabildiğince yanaştırarak doldurulur. Doldurma işlemi tamamlanınca kumun yüzeyi
numune itici ile düzlenir. Numune çok gevşek durumda hazırlanmak isteniyorsa yüzeyi düzleme sırasında
TO

göçmeyi önlemek için bu işlem kumun vakum şişesine alınması yoluyla yapılır. Numune yüksekliğini bulmak
için kumpası kullanılarak, kutunun kenarından kumun yüzeyine kadar derinlik ölçülür (H2).

Numune yüksekliği aşağıdaki eşitlik ile hesaplanır:

O

H0= H1 - H2

Üst parçalar sistemde titreşim ve şok yaratmadan yerine oturtulur.

Hazırlama bittikten sonra kutuya giren kumun kütlesi artan kumların kaba toplanarak darasının alınması ile
bulunur ( M1). Buradan, numunenin birim hacim kütlesi aşağıdaki eşitlik ile hesaplanır:

M0 - M1
ρ=
AH0

Burada;
A Kesit alanı,
dır.

57

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

5.6.5.3.2 Numune sıkı olarak hazırlanmak isteniyorsa

Kesme kutusunun derinliği kumpasla alınır (H1). Kütlesi bilinen kum dolu kaptan alınan bir miktar kum
kutunun içine kaşıkla koyulur ve numune itici veya daha küçük bir tokmakla tokmaklanır. Sonra tokmak
kumun üzerinde dururken bunun üzerine vibratör uygulanarak numunenin istenen düzeye sıkışması sağlanır.
Son yükseklik H2 ölçüldükten sonra numune yüksekliği bulunur.

Hazırlama bittikten sonra kutuya giren kumun kütlesi artan kumların kaba toplanarak darasının alınması ile
bulunur (M1) ve birim hacim kütle Madde 5.6.5.3.1’deki gibi hesaplanır.

5.6.5.4 Doygun kum numunesi hazırlanması

Kesme kutusuna sığacak miktardan biraz daha fazla kum numunesi porselen pota içinde hazırlanır ve kütlesi
0,1 g doğrulukla tartılır (M0).

YG
Boş kesme kutusu dibine delikli plâkası ve gözenekli diski yerleştirilerek hazırlanır.

Kum, havasını almak amacıyla su dolu bir kap içinde 10 dakika kaynatılır veya kap vakum desikatörü içine
konarak havası alınır.

İM A
Havası alınmış kum kesme kutusu içine akıtılır ve titreşimle istenen birim hacim kütleye sıkıştırılır. Bu işlem

R M
gevşek kum numuneleri için uygun değildir.

Artan kum ve kap tartılarak (M1), kesme kutusuna giren kum kütlesi bulunur:

M= M0 - M1 Bİ Ö
İ
-N
Numunenin tepesi Madde 5.6.5.3.1’de anlatıldığı biçimde düzeltilir ve gözenekli disk, üzerine de delikli plâka
sıkıca yerleştirilir.

5.6.6 Deneyin yapılışı

TE .
Lİ .Ş

5.6.6.1 Deney sisteminin hazırlanması

A

5.6.6.1.1 Havuz deney başlangıç durumuna getirilir ve yatay hareket ölçer sıfırlanarak yerine konur.

5.6.6.1.2 Çelik başlığın kesme kutusu kenarından yüksekliği 0,1 mm doğrulukla ölçülür ( H3).
KA L
YO

5.6.6.1.3 Düşey kuvvet özengisi çelik başlığın üzerindeki çelik bilyenin üzerine oturtulur.

5.6.6.1.4 Çelik yükleme başlığının kesme kutusu kenarından yüksekliği tekrar ölçülür (H4). Aradaki fark (
H3-H4) numunenin yükleme özengisi etkisi altında sıkışma miktarını gösterir.
TO

5.6.6.1.5 Eksenel şekil değiştirmesi ölçer saat yerine takılıp yapılacak deney için aşağı ve yukarı yeterli
hareket mesafesi sağlanarak sıfırlanır.
O

5.6.6.2 Konsolidasyon

5.6.6.2.1 Numuneye istenen normal gerilmeyi (σn) sağlayacak yük düşey yükleme plâtformuna yavaşca
koyulur. Konsolidasyon okumaları için kronometre bu anda çalıştırılır.

5.6.6.2.2 Kuru durumda denenecek numuneler dışındakiler için normal yüklemenin hemen ardından havuz
kesme kutusunun düzeyine kadar su ile doldurulur ve bu düzey deney sonuna kadar değiştirilmez.

5.6.6.2.3 Numunenin düşey sıkışmaları uygun zaman aralıklarında ölçülerek, yatay eksende zamanın
karekökü veya zamanın logaritması, düşey eksende ise numunenin düşey sıkışmasını gösteren grafik çizilir.
Okumalar, birincil konsolidasyonun tamamlandığı zamana kadar sürdürülür.

5.6.6.2.4 t90 veya t50 yöntemi kullanılarak % 100 konsolidasyonun tamamlandığı t90 veya t100 dakika olarak
bulunur. Buradan numunenin en büyük kayma direncine ulaşacağı zaman aşağıdaki eşitlikten hesaplanır:

t f = 12,7t 100

58 58

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

5.6.6.2.5 Numunenin tam kesilmesi için gerekli hareket miktarını tahmin edip (mm) bunu tf ye bölerek kesme
aşamasında uygulanması gereken kesme hızı tayin edilir (mm/dakika).

5.6.6.3 Son ayarlamalar

5.6.6.3.1 Konsolidasyonun hızlı tamamlandığı zeminlerde kesme hızı deneyin 5 - 10 dakikada

tamamlanacağı gibi uygulanır.

5.6.6.3.2 Yavaş deneylerde ise kesme hızı Madde 5.6.6.2.4’te hesaplanandan daha büyük olmamak üzere,
uygulanır.

5.6.6.3.3 Deneye başlamak için yatay yükleme parçasının kutuya değen ancak yük uygulamayan konumda
olduğundan emin olunmalıdır.

YG
5.6.6.3.4 Deney ileri-geri yükleme biçiminde yapılacaksa bunu sağlayacak bağlantılar yapılmış olmalıdır.

5.6.6.3.5 Kesme kutusunun iki yarısını bağlayan vidalar gevşetilerek alınır.

İM A
5.6.6.3.6 Deney sırasında sürtünmemeleri için kesme kutusunun iki yarısı üzerindeki ayar vidaları

R M
kullanılarak parçaların birbirinden 1 mm yi geçmeyecek kadar ayrılması sağlanır.

Bİ Ö
5.6.6.3.7 Deneye başlamadan yatay hareket, düşey hareket ve kesme kuvveti sıfır okumaları kaydedilir.

İ
-N
5.6.6.4 Kesme aşaması (tek kademeli deneyler)

5.6.6.4.1 Numunenin Madde 5.6.6.4.2’de belirlenen hızda kesilmesine başlanır. Deney sırasında en büyük
noktaya kadar 20’den az olmamak üzere kuvvet ölçme aleti, yatay hareket ve düşey hareket okumaları belirli
zaman aralıklarında alınır. En büyük noktasına yaklaşıldığında bu bölgenin daha iyi görülebilmesi için okuma
TE .

aralıkları sıklaştırılabilir.
Lİ .Ş

5.6.6.4.2 Deney sırasında kesme kutusunun iki parçasının ötelenmeleri gözlemlenir. Bağıl hareketin
A

beklenenden fazla olduğu tespit edilirse kesme hızı azaltılır.

5.6.6.4.3 En büyük yatay kuvvete erişildikten sonra da okumalara bir süre devam edilir. En büyükten düşme
KA L

olmazsa kutunun en büyük hareketine erişildiğinde deney durdurulur.

YO

5.6.6.4.4 Hareket yönü geriye çevrilerek kutunun iki yarısı çakışana kadar beklenir. Deney sırasında
havuzda su varsa bu su sifonlanarak alınır. Fazla suyun numuneden süzülmesi için 10 dakika beklenir.
Düşey yük numunenin üzerinden kaldırılır.
TO

5.6.6.4.5 Kesme kutusu havuzdan alındıktan sonra numune çıkartılır ve kütlesi en yakın 0,01 g doğrulukla
tartılır (M0).

5.6.6.4.6 Numune değişmez kütleye kurutulur (Ms) ve deney sonu su muhtevası hesaplanır.
O

5.6.6.4.7 Kesme kutusu deneyinde Çizelge 7‘de verilen form kullanılabilir.

5.6.6.5 Kesme aşaması (kalıntı direncinin ölçüldüğü deneyler)

5.6.6.5.1 Kutunun ileri - geri hareketini sağlayacak bağlantılar yapılır.

5.6.6.5.2 İleri kesme Madde 5.6.6.3.1’de belirtilen biçimde yapılır ve okumalar belirtilen aralıklarla alınır.
Okumalar kutunun hareketinin son limitine kadar sürdürülür.

59

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

Çizelge 7 - Kesme kutusu deneyi formu

Lâboratuvar no Örselenmiş ise, elek no

Numuneyi gönderen Numune kabul tarihi
Ait olduğu proje Deney başlangıç tarihi
Kuyu / sondaj no Deney bitiş tarihi
Numune no Deneyi yapan
Numune tipi Kontrol eden

Numune boyu, cm Kesme hızı, mm/dakika

YG
Numune yüksekliği, cm Numunenin başlangıç kütlesi, g
2
Kesit alanı, cm Yaş birim hacim kütle, kN/m3
Numune hacmi, cm3
Kuvvet halkası no

İM A
Kuvvet halkası katsayısı

R M
(kN/mm)

σn = σn = σn =
∆L
Kuvvet
halkası
F Bİ Ö
τ=F/A
Kuvvet
halkası
F τ=F/A
Kuvvet
halkası
F τ=F/A

İ
-N
mm kN kPa kN kPa kN kPa
okuması okuması okuması
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

Su muhtevası Deney öncesi Deney sonrası Düşünceler

Kap No
Yaş numune+kap, g
Kuru numune+kap, g
Su miktarı, g
Kap, g
Kuru numune, g
Su muhtevası, (%)

60 60

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

5.6.6.5.3 İleri kesme işlemi tamamlandıktan sonra kutu ilk konumuna aşağıdaki yollardan biri ile getirilir:

a) İleri hareketin tamamlanmasını izleyerek kutu ilk konumuna motorla hareket hızı ileri hareket hızından
fazla olmayan bir hızla geri çekilir. Bu sırada okuma alınmaz,

b) İleri hareketin tamamlanmasını izleyerek kutu ilk konumuna birkaç dakikalık bir süre içinde kol elle
çevrilerek getirilir. Kesme düzleminde boşluk suyu basıncının dengelenmesi için 12 saat beklenir,

c) Oluşmuş veya tam gelişmemiş kayma düzleminin kesin oluşmasını sağlamak için kutuya birkaç dakika
içinde 5 ileri ve 5 geri hareket yaptırılır. Kutunun iki parçası tekrar çakıştırıldıktan sonra kesme
düzleminde boşluk suyu basıncının dengelenmesi için 12 saat beklenir.

5.6.6.5.4 Numuneyi yeniden kesmeden yeni sıfır ayarı yapılarak yatay ve düşey hareket saatleri ile kuvvet

YG
ölçme aleti sıfır okumaları alınır.

5.6.6.5.5 Numune, Madde 5.6.6.5.2’de belirtilen geriye kesme hızının kullanımı ile yeniden kesilir.

İM A
5.6.6.5.6 Madde 5.6.6.5.2 ilâ Madde 5.6.6.5.4 adımları uyarınca deney gereğince sayıda tekrarlanarak
kalıntı kayma direncinin değişmez düzeyine inilir.

R M
5.6.6.5.7 Deneyin kesme aşaması tamamlandıktan sonra havuzdaki su boşaltılır, numune çevresindeki
suyun süzülmesi için 10 dakika beklenir ve numunenin üzerindeki yük kaldırılarak kesme kutusu dışarıya
alınır.
Bİ Ö
İ
-N
5.6.6.5.8 Kutunun iki parçası son kesme yönünde itilerek birbirinden ayrılır ve yüzeylerin durumu
gözlemlendikten sonra çizilip, açıklanır.

5.6.6.5.9 Numune kesme kutusu parçalarından alınarak tümü su muhtevasının ölçümü için tartılır (M0).
TE .
Lİ .Ş

5.6.6.5.10 Numune etüvde değişmez kütleye kurutulur (Mk) ve su muhtevası bulunur.

5.6.7 Hesaplamalar
A

5.6.7.1 Numune özellikleri

KA L

5.6.7.1.1 Numunenin doğal su muhtevası wn aşağıdaki eşitlikten hesaplanır:

YO

M 0 - Mk
wn = x100
Mk
TO

Burada;
M0 Numunenin ilk kütlesi (g),
Mk Kuru numunenin kütlesi (g)
dir.
O

5.6.7.1.2 Numunenin kuru birim hacim kütlesi ρk aşağıdaki eşitlik yardımıyla bulunur:

Mk
ρk =
AH0

Burada;
A Numunenin kesit alanı,
H0 Numunenin ilk yüksekliği
dir.

5.6.7.1.3 Numunenin doğal birim hacim kütlesi ρn aşağıdaki eşitlik yardımıyla bulunur:

61

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

M
ρn =
AH0

5.6.7.1.4 Numunenin doğal boşluk oranı e0 aşağıdaki eşitlik yardımıyla bulunur:

ρs
e0 = -1
ρd

Burada;
ρs Zemin danelerinin birim hacim kütlesi (ölçümle bulunabilir veya kabul edilir),
ρd Zeminin doygun birim hacim kütlesi
dir.

YG
5.6.7.1.5 Gerekiyorsa numunenin doğal durumda doygunluk derecesi S0 aşağıdaki eşitlik yardımıyla
bulunur:

İM A
w 0ρs
S0 =
e0

R M
5.6.7.1.6 Deney sonundaki boşluk oranı e aşağıdaki eşitlik yardımıyla bulunur:

∆H Bİ Ö
İ
-N
e = e0 − (1 + e 0 )
H0

Burada;
∆H Deney başlangıcındaki okuma esas alınarak kesme sonundaki toplam sıkışma (mm)
TE .

dır.
Lİ .Ş

5.6.7.2 Gerilme ve ötelenmeler

A

5.6.7.2.1 Kesme sırasında alınmış kuvvet ölçme okumalarından numuneye uygulanmış kesme kuvvetleri F
hesaplanır.
KA L

5.6.7.2.2 Bulunan F kuvvetleri ile kesme gerilmesi hesaplanır:

YO

F
τ=
A
TO

Burada;
A Numune başlangıçtaki kesit alanı,
dır.
O

5.6.7.2.3 Numunenin deney boyunca aldığı normal gerilme aşağıdaki eşitlik yardımıyla bulunur:

P
σn =
A

Burada;
P Özenginin kütlesi ile buraya konulmuş yük ve kaldıraçtan aktarılan kütlelerin toplamı (kg)
dır.

5.6.7.2.4 Her ileri - geri hareket sonunda yapılmış olan ileri ötelenmelerin yığışımlı toplamı bulunur.

5.6.7.2.5 İlk numune yüksekliği esas alınarak tüm kesme aşamaları sonucu belirmiş toplam boy değişimi
hesaplanır.

62 62

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

5.6.7.3 Yapılacak çizimler

5.6.7.3.1 Tek aşamalı deneyler

5.6.7.3.1.1 Yatayda kesme hareketi (∆H) yatay eksen değeri, düşeyde ölçülen kayma gerilmesi (τ).

5.6.7.3.1.2 Yatay eksende kesme hareketi (∆H), düşey eksende şekil değiştirme (∆V).

5.6.7.3.1.3 Her (∆H- τ) diyagramından en büyük değeri okunur.

5.6.7.3.1.4 Deneylerden gelen doruk τEn büyük değerini düşey eksen, bu değerin ölçüldüğü deneyin normal
gerilmesi σn‘ye karşı (yatay eksen) aynı ölçekle noktalanır.

YG
5.6.7.3.1.5 Çıkan sonuç, doğrusal bir bağıntı kabul edilerek, bu noktalardan göçme doğrusu geçirilir ve
eğimi bu zeminin kayma direnci açısı φ’, düşey ekseni kestiği değeri ise görünür kohezyon c’ olarak efektif
gerilme cinsinden ifade edilir.

İM A
5.6.7.3.2 Çok kademeli deneyler

R M
5.6.7.3.2.1 Yatayda kesme hareketi (∆H) yatay eksen değeri, düşeyde (düşey eksen) ölçülen kayma
gerilmesi eğrileri çizilir.

Bİ Ö
5.6.7.3.2.2 Yatay eksende kesme hareketi (∆H) , düşey eksende boy değiştirme eğrisi çizilir.

İ
-N
5.6.7.3.2.3 Her (∆H)-(τ) diyagramından τ’nun en büyük değeri okunur.

5.6.7.3.2.4 Deneyin birinci aşamasından gelen doruk τEn büyük değerini düşey eksen, bu değerin ölçüldüğü
deneyin normal gerilmesi σn ye karşı (yatay eksen) aynı ölçekle noktalanır ve Madde 5.6.7.3.1’de gösterilen
TE .
Lİ .Ş

biçimde c’ ve φ’ bulunur.

5.6.7.3.2.5 Deneyin ikinci ve daha sonraki kademelerinde ölçülen τr değerleri saptanır.

A

5.6.7.3.2.6 Bulunan τr değerleri düşey eksen, bu değerlerin bulunduğu deneylerin σn değerleri de Madde
5.6.7.3.2.4’te hazırlanmış grafiğin yatay eksenlerine aynı ölçekle işaretlenir. Bu noktalardan geçirilen doğru
KA L

zeminin kalıntı kayma direnci açısı φr ve varsa, kalıntı kohezyon cr değerlerini verir.
YO

5.6.8 Sonuçların gösterilmesi

Deney raporu, öncelikle bu ölçümün TS 1900-2 uyarınca yapıldığı belirtilerek aşağıdaki bilgileri içerecek
şekilde düzenlenmelidir:
TO

1) Kesme kutusu deneyinin hangi tipte yapıldığı,

2) Numunelerin ilk boyutları,
3) Numune bağıl yoğunluğu (ölçülmüş veya kabul edilmiş olduğu bildirilir),
4) İlk boşluk oranı ve doygunluk derecesi,
O

5) Her deneyde numuneye uygulanmış normal gerilme ve buna karşılık gelen en büyük kayma direnci
τEn büyük ve ölçülmüşse kalıntı direnç τr ,
6) Numune kesme hızları,
7) Çok kademeli deneyde ileri - geri yapmada kullanılan yöntem,
8) Her numune için kesme hareketine karşı en büyük kayma direnci grafiği,
9) Her numune için normal gerilmeye karşı en büyük ve varsa kalıntı kayma gerilmesi değerleri grafiği,
10) Kayma direnci açısı φ ve φr, en yakın 0,1 dereceye, kohezyon c ise en yakın 0,01 kPa yuvarlatılarak
belirtilir.

63

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

ICS 93.020 TÜRK STANDARDI TS 1900-2/Revizyon

Yararlanılan kaynaklar
ASTM Vol. 04.08 Annual Book of American Society for Testing and Materials (ASTM) Standards.
Section 4: Construction. Volume 04.08: Soil and Rock (I).

BS 1377 British Standard Methods of test for “Soils for civil engineering purposes”.

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

64 64

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 RENK YÖNTEMİYLE ORGANİK MADDE TAYİNİ
(TS EN 1744-1: 2009+A1: 2013)
Doküman No Rev. Tarih
GOİ.OYİAŞ.LDT. 10 1 20.04.2017

1. AMAÇ

Zemindeki yabancı organik madde bulunup bulunmadığını tayin etmek amacı ile yapılır.

YG
2. KAPSAM ve SORUMLULUK

İM A
Bu talimat, zemindeki organik madde içeriğinin renk yöntemine göre numune hazırlanmasını,
deneyin yapılmasını ve deney sonuçlarının hesaplanmasını kapsamaktadır.

R M
3. DENEY STANDARTI ve ŞARTNAME

Bİ Ö
TS EN 1744-1:2009+A1: 2013 deney standartı bu deneyin uygulanmasında kullanılmaktadır.

İ
-N
Deneyde şartname limitleri olarak, Karayolları Teknik Şartnamesi 2006 ve Gebze – Orhangazi –
İzmir (Körfez Geçişi ve Bağlantı Yolları Dahil) Otoyol Projesi kapsamında hazırlanan Kalite Kontrol
Test Planı esas alınmaktadır.
TE .
Lİ .Ş

4. DENEY EKİPMANLARI
• Elek (4 mm açıklığında elek)
A

• Silindirik cam şişe (Kapasiteli yaklaşık 450ml ve dış çapı 70mm olan)
KA L

5. DENEY YAPILIŞI
5.1. Prensip
YO

Sadece analitik saflıktaki reaktifler ve damıtık su veya buna eşdeğer saflıkta su kullanılır.
TO

Sodyum hidroksit çözeltisi( %3 ‘lük NaOH çözeltisi), 30 g sodyum hidroksit peletleri suda
çözülerek elde edilir, oda sıcaklığına soğutulur ve ölçülü bir balonda 1 litreye seyreltilir. Çözelti
970 g su ve 30 g Sodyum hidroksit kullanılarak hazırlanır.
O

Organik maddenin (humus) NaOH ile reaksiyona girmesiyle oluşan koyu renk esas alınır. Rengin
yoğunluğunu organik madde muhtevasına bağlıdır. Çözeltide hiç ya da çok hafif renklenme varsa,
agrega kayda değer miktarda humus ihtiva etmiyordur. Güçlü bir renk değişimi, genellikle humus
muhtevasının yüksek olmasından kaynaklanır.

Humus, hayvansal ve bitkisel atıkların toprakta çürümesiyle oluşmuş organik bir maddedir.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

5.2. Numune Hazırlanması

Laboratuvar numunesi, TS EN 932-1’e uygun olarak alınmalıdır. Buna bağlı olarak alınan numune
Tablo 1 ‘de belirtilen anma büyüklüğü için verilen değerlerden az olmayacak miktara azaltılır.

Tablo 1: Agrega En Büyük Tane Büyüklüğüne Göre En Az Alınması Gereken Numune Miktarı

Agrega En Büyük Tane Büyüklüğü, mm Alt Numunenin En Az Kütlesi, kg

63 50

YG
45 35
22,4 15
Daha küçük 5

İM A
Tepsiye yayılan alt numune etüvde 110±5 °C yerine 40±5 °C ‘de kurutulur. Numune 4 mm göz

R M
açıklıklı elekten elenir ve elek üstünde kalan kısım alınarak, eleğin altına geçecek şekilde kırılır ve

Bİ Ö
elek altına geçen önceki malzemeyle bileştirilir.

İ
5.3. Deney İşlemi
-N
Bir cam şişeye, 80 mm yüksekliğe kadar %3 ‘lük NaOH çözeltisi koyulur. Takiben çözelti ve agrega
yüksekliği 120 mm oluncaya kadar deney numunesi parçası eklenir. Hava kabarcıklarının çıkması
TE .

için şişe çalkalanır. Şişenin tapası kapatılır ve 1 dk kuvvetlice çalkalanır ve 24 saat beklemeye
Lİ .Ş

bırakılır. 24 saat sonra, benzer şişede bulunan standart renk çözeltisi (ASTM C-40) ile çözeltinin
rengi mukayese edilir.
A

5.4. Deney Sonuçlarının Gösterilmesi

KA L

Deney sonuçları ASTM C-40 (Hellige Color Plate) renk skalasına göre; 0, 0-1, 1-2 gibi artan sayıya
YO

koyulaşan renk (artan organik madde miktarı) ifade edecek şekilde belirlenir.

Referans Renklere Göre İnce Agreganın Sınıflandırılması

TO

0-1 Çok İyi

1-2 İyi
O

2-3 Orta

3-4 Kötü

4-5 Çok Kötü

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 TÜRK STANDARDI

TS EN 1744-1:2009+A1
Haziran 2013

YG
İM A
R M
ICS 91.100.15

Bİ Ö
Agregaların kimyasal özellikleri için deneyler - Bölüm 1: Kimyasal analiz

İ
-N
Tests for chemical properties of aggregates - Part 1: Chemical
analysis
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO

Essais visant à déterminer les propriétés Prüfverfahren für chemische Eigenschaften

TO

chimiques des von

granulats - Partie 1: Analyse chimique Gesteinskörnungen - Teil 1: Chemische
Analyse
O

TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ

Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 91.100.15 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
TÜRK STANDARDI
EN 1744-1+A1:2012
Milli Önsöz

Bu standard, CEN/TC 154 “Aggregates - Agregalar” Teknik Komitesi tarafından hazırlanmış, CEN
tarafından 15.10.2009 tarihinde onaylanmış ve Türk Standardları Enstitüsü Teknik Kurulu 'nun
12.06.2013 tarihli toplantısında Türk Standardı olarak kabul edilerek yayımına karar verilmiştir .

Bu standardda kullanılan bazı kelimeler ve/veya ifadeler patent haklarına konu olabilir. Böyle bir
patent hakkının belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz.

CEN üyeleri sırasıyla, Almanya, Avusturya, Belçika, Birleşik Krallık, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti,
Danimarka, Estonya, Finlandiya, Fransa, Hırvatistan, Hollanda, İrlanda, İspanya, İsveç, İsviçre,

YG
İtalya, İzlanda, Kıbrıs, Letonya, Litvanya, Lüksemburg, Macaristan, Malta, Norveç, Polonya, Portekiz,
Romanya, Slovakya, Slovenya, Türkiye ve Yunanistan'ın millî standard kuruluşlarıdır.

İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013 standardı, EN 1744-1+A1:2012 standardı ile birebir aynı olup, Avrupa Standardizasyon Komitesi 'nin (Avenue
Marnix 17, B-1000 Brussels) izniyle basılmıştır.

Avrupa StandardlarınınTÜRK STANDARDLARININ

herhangi bir şekildeTELiF
üye ülkelerine aittir.KARAYOLLARI
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
HAKKI TSE'YE
ve herhangi AiTTiR.
bir yolla tümSTANDARDIN BU NÜSHASININ
kullanım hakları
GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE kanalıyla CEN/CENELEC'den yazılı izin alınmaksızın çoğaltılamaz.
KULLANIM iZNiKomitesi
Avrupa Standardizasyon TSE TARAFINDAN
(CEN/CENELEC) ve

TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06

EUROPEAN STANDARD EN 1744-1:2009+A1

NORME EUROPÉENNE
EUROPÄISCHE NORM November 2012

ICS 91.100.15 Supersedes EN 1744-1:2009

English Version

Tests for chemical properties of aggregates - Part 1: Chemical

YG
analysis

Essais visant à déterminer les propriétés chimiques des Prüfverfahren für chemische Eigenschaften von
granulats - Partie 1: Analyse chimique Gesteinskörnungen - Teil 1: Chemische Analyse

İM A
R M
This European Standard was approved by CEN on 17 October 2009 and includes Amendment 1 approved by CEN on 15 October 2012.

CEN members are bound to comply with the CEN/CENELEC Internal Regulations which stipulate the conditions for giving this European

Bİ Ö
Standard the status of a national standard without any alteration. Up-to-date lists and bibliographical references concerning such national
standards may be obtained on application to the CEN-CENELEC Management Centre or to any CEN member.

İ
-N
This European Standard exists in three official versions (English, French, German). A version in any other language made by translation
under the responsibility of a CEN member into its own language and notified to the CEN-CENELEC Management Centre has the same
status as the official versions.

CEN members are the national standards bodies of Austria, Belgium, Bulgaria, Croatia, Cyprus, Czech Republic, Denmark, Estonia,
TE .

Finland, Former Yugoslav Republic of Macedonia, France, Germany, Greece, Hungary, Iceland, Ireland, Italy, Latvia, Lithuania,
Lİ .Ş

Luxembourg, Malta, Netherlands, Norway, Poland, Portugal, Romania, Slovakia, Slovenia, Spain, Sweden, Switzerland, Turkey and United
Kingdom.
A
KA L
YO
TO
O

EUROPEAN COMMITTEE FOR STANDARDIZATION

COMITÉ EUROPÉEN DE NORMALISATION
EUROPÄISCHES KOMITEE FÜR NORMUNG

Management Centre: Avenue Marnix 17, B-1000 Brussels

© 2012 CEN All rights of exploitation in any form and by any means reserved Ref. No. EN 1744-1:2009+A1:2012: E
worldwide for CEN national Members.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

Contents Page

Foreword ............................................................................................................................................................. 7
1 Scope...................................................................................................................................................... 8
2 Normative references ........................................................................................................................... 8

YG
3 Terms and definitions ........................................................................................................................... 9
4 Reagents ................................................................................................................................................ 9
4.1 General ................................................................................................................................................... 9
4.2 Reagents for determination of water-soluble chloride salts using the Volhard

İM A
method (Clause 7) ............................................................................................................................... 10
4.3 Reagents for determination of water-soluble chloride salts by

R M
potentiometry (Clause 8) .................................................................................................................... 11
4.4 Reagent for factory production control determination of water-soluble chloride
salts using the Mohr method (Clause 9) ........................................................................................... 11
4.5
4.6 Bİ Ö
Reagents for determination of water-soluble sulfates (Clause 10) ............................................... 11
Reagents for determination of total sulfur content (Clause 11) ..................................................... 11

İ
-N
4.7 Reagents for determination of acid soluble sulfide content (Clause 13) ...................................... 11
4.8 Reagents for determination of lightweight contaminators (see 14.2) ........................................... 13
4.9 Reagents for determination of potential presence of humus (see 15.1) ....................................... 13
4.10 Reagents for determination of fulvo acid content (see 15.2) ......................................................... 13
4.11 Reagents for determination of free lime by complexometry (see 18.2) ........................................ 14
TE .

4.12 Reagent for determination of free lime by conductometry (see 18.3) ........................................... 14
Lİ .Ş

4.13 Reagents for determination of free lime by acidimetry (see 18.4) ................................................. 14
4.14 Reagent for the determination of the expansion of steel slag (see 19.3) ...................................... 15
A

4.14.1 Silicone oil. ............................................................................................................................................ 15

4.14.2 Hydrochloric acid diluted (1 + 5). .......................................................................................................... 15
5 Apparatus ............................................................................................................................................ 15
KA L

5.1 General requirements ......................................................................................................................... 15

YO

5.2 Apparatus for general purposes ....................................................................................................... 15

5.3 Additional apparatus required for determination of water-soluble chloride salts
following Volhard (see Clause 7) ....................................................................................................... 16
5.4 Additional apparatus required for potentiometric determination of water-soluble
TO

chloride salts (see Clause 8) .............................................................................................................. 16

5.5 Additional apparatus required for factory production control determination of
water soluble chloride salts following Mohr (see Clause 9) ........................................................... 17
5.6 Additional apparatus required for determination of water-soluble sulfates (see
Clause 10) ............................................................................................................................................ 17
O

5.7 Additional apparatus required for the determination of total sulfur content (see
Clause 11) ............................................................................................................................................ 17
5.8 Additional apparatus required for determination of sulfide content (see Clause 13) ................. 17
5.9 Additional apparatus required for determination of lightweight contaminators
(see 14.2) .............................................................................................................................................. 18
5.10 Additional apparatus required for determination of the potential presence of
humus (see 15.1) ................................................................................................................................. 18
5.11 Additional apparatus required for determination of fulvo acid content (see 15.2) ...................... 19
5.12 Additional apparatus required for determination of organic contaminators by
mortar method (see 15.3) ................................................................................................................... 19
5.13 Additional apparatus required for determination of free lime by complexometry
(see 18.2) .............................................................................................................................................. 19
5.14 Additional apparatus required for determination of free lime by conductometry
(see 18.3) .............................................................................................................................................. 19

2
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

5.15 Additional apparatus required for acidimetric determination of free lime (see 18.4) .................. 22
5.16 Additional apparatus required for the determination of CaO in steel slag by X-ray
diffraction (see 18.5). .......................................................................................................................... 22
5.17 Additional apparatus required for the determination of dicalcium silicate
disintegration of air-cooled blast-furnace slag (see 19.1) .............................................................. 23
5.18 Additional apparatus required for determination of the volume expansion of steel
slag (see 19.3) ...................................................................................................................................... 23
6 General requirements for testing ...................................................................................................... 26
6.1 Number of tests ................................................................................................................................... 26
6.2 Repeatability and reproducibility ...................................................................................................... 26
6.3 Expression of mass, volume, factors and results ........................................................................... 26
6.4 Drying of materials.............................................................................................................................. 26

YG
6.5 Ignitions of precipitates...................................................................................................................... 27
6.6 Check for the absence of chloride ions (silver nitrate test) ........................................................... 27
7 Determination of water-soluble chloride salts using the Volhard method
(Reference method) ............................................................................................................................ 27

İM A
7.1 Principle ............................................................................................................................................... 27
7.2 Sampling .............................................................................................................................................. 27

R M
7.3 Preparation of test specimens ........................................................................................................... 27
7.4 Preparation of extracts ....................................................................................................................... 28
7.5
7.6 Bİ Ö
Procedure for the determination of the chloride content of the extracts ..................................... 28
Calculation and expression of results .............................................................................................. 29

İ
-N
8 Determination of water-soluble chloride salts by potentiometry (Alternative
method) ................................................................................................................................................ 29
8.1 Principle ............................................................................................................................................... 29
8.2 Sampling, preparation of test specimens and extracts .................................................................. 29
8.3 Procedure for the determination of the chloride content of the extracts ..................................... 29
TE .
Lİ .Ş

8.4 Calculation and expression of results .............................................................................................. 30

9 Determination of water-soluble chloride salts using the Mohr method (Alternative
method) ................................................................................................................................................ 30
A

9.1 General ................................................................................................................................................. 30

9.2 Principle ............................................................................................................................................... 30
KA L

9.3 Sampling .............................................................................................................................................. 30

9.4 Preparation of test portion ................................................................................................................. 31
YO

9.5 Preparation of extracts ....................................................................................................................... 31

9.6 Procedure for the determination of the chloride content of the extracts ..................................... 31
9.7 Calculation and expression of results .............................................................................................. 31
10 Determination of water-soluble sulfates........................................................................................... 31
TO

10.1 Determination of water soluble sulfates in natural and manufactured aggregates ..................... 31
10.1.1 Principle ............................................................................................................................................... 31
10.1.2 Sampling .............................................................................................................................................. 32
10.1.3 Preparation of test portion ................................................................................................................. 32
O

10.1.4 Preparation of extracts ....................................................................................................................... 32

10.1.5 Procedure for the determination of the sulfate content of the extracts ........................................ 32
10.1.6 Calculation and expression of results .............................................................................................. 33
10.2 Determination of water soluble sulfates in recycled aggregates .................................................. 33
10.2.1 Principle ............................................................................................................................................... 33
10.2.2 Sampling .............................................................................................................................................. 33
10.2.3 Preparation of test specimen ............................................................................................................. 34
10.2.4 Preparation of extracts ....................................................................................................................... 34
10.2.5 Procedure for the determination of the sulfate content of the extracts, using a
spectrophotometer ............................................................................................................................. 34
11 Determination of total sulfur content ................................................................................................ 35
11.1 Determination of total sulfur content by acid digestion (Reference method) .............................. 35
11.2 Determination of total sulfur content by high temperature combustion (Alternative
method) ................................................................................................................................................ 37

3
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

11.2.1 Principle ............................................................................................................................................... 37

11.2.2 Sampling .............................................................................................................................................. 37
11.2.3 Preparation of test portion ................................................................................................................. 37
11.2.4 Procedure ............................................................................................................................................ 37
11.2.5 Calculation and expression of results .............................................................................................. 37
12 Determination of acid soluble sulfates ............................................................................................. 37
12.1 Principle ............................................................................................................................................... 37
12.2 Sampling .............................................................................................................................................. 38
12.3 Preparation of test portion ................................................................................................................. 38
12.4 Procedure ............................................................................................................................................ 38
12.5 Calculation and expression of results .............................................................................................. 38

YG
13 Determination of acid soluble sulfides ............................................................................................. 39
13.1 Principle ............................................................................................................................................... 39
13.2 Sampling .............................................................................................................................................. 39
13.3 Preparation of test portion ................................................................................................................. 39
13.4 Procedure ............................................................................................................................................ 39

İM A
13.5 Calculation and expression of results .............................................................................................. 40

R M
14 Determination of components affecting the surface finish of concrete ....................................... 40
14.1 Examination for the presence of reactive iron sulfide particles .................................................... 40
14.1.1 General ................................................................................................................................................. 40
14.1.2
Bİ Ö
Sampling .............................................................................................................................................. 40

İ
14.1.3 Procedure ............................................................................................................................................ 41
-N
14.2 Determination of lightweight contaminators ................................................................................... 41
14.2.1 General ................................................................................................................................................. 41
14.2.2 Principle ............................................................................................................................................... 41
14.2.3 Procedure ............................................................................................................................................ 41
14.2.4 Calculation and expression of results .............................................................................................. 42
TE .
Lİ .Ş

15 Determination of organic components affecting the setting and the hardening of

cement .................................................................................................................................................. 42
15.1 Determination of potential presence of humus ............................................................................... 42
A

15.1.1 Principle ............................................................................................................................................... 42

15.1.2 Sampling .............................................................................................................................................. 42
KA L

15.1.3 Preparation of test portion ................................................................................................................. 42

15.1.4 Procedure ............................................................................................................................................ 43
YO

15.1.5 Expression of results.......................................................................................................................... 43

15.2 Determination of fulvo acid content .................................................................................................. 43
15.2.1 Principle ............................................................................................................................................... 43
15.2.2 Sampling .............................................................................................................................................. 43
TO

15.2.3 Preparation of test portion ................................................................................................................. 43

15.2.4 Procedure ............................................................................................................................................ 43
15.2.5 Expression of results.......................................................................................................................... 44
15.3 Determination of organic contaminators by mortar method .......................................................... 44
O

15.3.1 Principle ............................................................................................................................................... 44

15.3.2 Sampling .............................................................................................................................................. 44
15.3.3 Preparation of test portions ............................................................................................................... 44
15.3.4 Preliminary treatment of test portions .............................................................................................. 44
15.3.5 Constituents ........................................................................................................................................ 45
15.3.6 Mix quantities ...................................................................................................................................... 45
15.3.7 Mixing procedure ................................................................................................................................ 45
15.3.8 Measurement of stiffening time ......................................................................................................... 46
15.3.9 Compressive strength of hardened mortar ...................................................................................... 46
15.3.10 Calculation and expression of results .............................................................................................. 46
16 Determination of water solubility ...................................................................................................... 47
16.1 Determination of water solubility of aggregate, excluding filler .................................................... 47
16.1.1 Principle ............................................................................................................................................... 47
16.1.2 Sampling .............................................................................................................................................. 47
16.1.3 Preparation of test portion ................................................................................................................. 47

4
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

16.1.4 Extraction of soluble components .................................................................................................... 47

16.1.5 Calculation and expression of results .............................................................................................. 47
16.2 Determination of water solubility of filler ......................................................................................... 48
16.2.1 Principle ............................................................................................................................................... 48
16.2.2 Sampling .............................................................................................................................................. 48
16.2.3 Preparation of test portion ................................................................................................................. 48
16.2.4 Extraction of soluble component ...................................................................................................... 48
16.2.5 Calculation and expression of results .............................................................................................. 48
17 Determination of loss on ignition ...................................................................................................... 49
17.1 Principle ............................................................................................................................................... 49
17.2 Sampling and preparation of test portion ........................................................................................ 49
17.3 Procedure for the determination of loss on ignition ....................................................................... 49

YG
17.4 Calculation and expression of results .............................................................................................. 49
18 Determination of free lime in steel slag ............................................................................................ 50
18.1 General ................................................................................................................................................. 50
18.2 Determination of free lime by complexometry (Reference method) .............................................. 50

İM A
18.2.1 Principle ............................................................................................................................................... 50
18.2.2 Sampling and preparation of test portion ........................................................................................ 50

R M
18.2.3 Procedure ............................................................................................................................................ 50
18.2.4 Calculation and expression of results .............................................................................................. 51
18.3
18.3.1 Bİ Ö
Determination of free lime by conductometry (Alternative method) ............................................. 51
Principle ............................................................................................................................................... 51

İ
-N
18.3.2 Sampling and preparation of test portion ........................................................................................ 51
18.3.3 Procedure ............................................................................................................................................ 51
18.3.4 Evaluation and expression of results ............................................................................................... 51
18.4 Determination of free lime by acidimetry (Alternative method) ..................................................... 51
18.4.1 Principle ............................................................................................................................................... 51
TE .

18.4.2 Sampling and preparation of test portion ........................................................................................ 52

Lİ .Ş

18.4.3 Procedure ............................................................................................................................................ 52

18.4.4 Calculation and expression of results .............................................................................................. 52
18.5 Determination of CaO in steel slag by X-ray diffraction ................................................................. 52
A

18.5.1 Principle ............................................................................................................................................... 52

18.5.2 Procedure of analysis ......................................................................................................................... 53
18.5.3 Calibration procedure ......................................................................................................................... 54
KA L

18.5.4 Analytical results ................................................................................................................................ 55

YO

19 Determination of unsoundness of blast-furnace and steel slags .................................................. 55

19.1 Determination of dicalcium silicate disintegration of air-cooled blast-furnace slag ................... 55
19.1.1 General ................................................................................................................................................. 55
19.1.2 Principle ............................................................................................................................................... 55
TO

19.1.3 Sampling .............................................................................................................................................. 55

19.1.4 Preparation of test portion ................................................................................................................. 55
19.1.5 Procedure ............................................................................................................................................ 55
19.1.6 Expression of results.......................................................................................................................... 55
O

19.2 Determination of iron disintegration of air-cooled blast-furnace slag .......................................... 56

19.2.1 General ................................................................................................................................................. 56
19.2.2 Principle ............................................................................................................................................... 56
19.2.3 Sampling .............................................................................................................................................. 56
19.2.4 Procedure ............................................................................................................................................ 56
19.2.5 Expression of results.......................................................................................................................... 56
19.3 Determination of the expansion of steel slag .................................................................................. 56
19.3.1 General ................................................................................................................................................. 56
19.3.2 Principle ............................................................................................................................................... 56
19.3.3 Sampling .............................................................................................................................................. 56
19.3.4 Preparation and compaction of the specimens ............................................................................... 56
19.3.5 Steam test procedure ......................................................................................................................... 58
19.3.6 Calculation and expression of results .............................................................................................. 58
Annex A (informative) Precision ..................................................................................................................... 60

5
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

A.1 Symbols ............................................................................................................................................... 60

A.2 Determination of water-soluble chloride salts using the Volhard method
(Reference method) (See Clause 7) ................................................................................................... 60
A.3 Determination of water-soluble chloride salts by potentiometry (Alternative
method) (See Clause 8) ...................................................................................................................... 60
A.4 Determination of water-soluble sulfates in recycled aggregate (See 10.2) .................................. 60
A.5 Determination of total sulfur content by acid digestion (Reference method) (See
11.1) ...................................................................................................................................................... 60
A.6 Determination of acid soluble sulfates (See Clause 12) ................................................................. 61
Bibliography ..................................................................................................................................................... 62

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

6
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

Foreword
This document (EN 1744-1:2009+A1:2012) has been prepared by Technical Committee CEN/TC 154
“Aggregates”, the secretariat of which is held by BSI.

This European Standard shall be given the status of a national standard, either by publication of an
identical text or by endorsement, at the latest by May 2012, and conflicting national standards shall be
withdrawn at the latest by May 2012.

YG
Attention is drawn to the possibility that some of the elements of this document may be the subject of
patent rights. CEN [and/or CENELEC] shall not be held responsible for identifying any or all such
patent rights.

İM A
This document supersedes !EN 1744-1:2009".

R M
This document includes Amendment 1, approved by CEN on 2012-10-15.

Bİ Ö
The start and finish of text introduced or altered by amendment is indicated in the text by tags ! ".

İ
-N
This standard forms part of a series of tests for chemical properties of aggregates. Test methods for
other properties of aggregates are covered by the following European Standards:

EN 932 (all parts), Tests for general properties of aggregates

TE .
Lİ .Ş

EN 933 (all parts), Tests for geometrical properties of aggregates

EN 1097 (all parts), Tests for mechanical and physical properties of aggregates
A

EN 1367 (all parts), Tests for thermal and weathering properties of aggregates
KA L

The other parts of EN 1744, Tests for chemical properties of aggregates, are:
YO

 Part 3: Preparation of eluates by leaching of aggregates

 Part 4: Determination of water susceptibility of fillers for bituminous mixtures

TO

 Part 5: Determination of acid soluble chloride salts

 Part 6: Determination of the influence of recycled aggregate extract on the initial setting time of
O

cement

According to the CEN/CENELEC Internal Regulations, the national standards organisations of the
following countries are bound to implement this European Standard: Austria, Belgium, Bulgaria,
Croatia, Cyprus, Czech Republic, Denmark, Estonia, Finland, Former Yugoslav Republic of
Macedonia, France, Germany, Greece, Hungary, Iceland, Ireland, Italy, Latvia, Lithuania,
Luxembourg, Malta, Netherlands, Norway, Poland, Portugal, Romania, Slovakia, Slovenia, Spain,
Sweden, Switzerland, Turkey and the United Kingdom.

7
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

1 Scope
This European Standard specifies procedures for the chemical analysis of aggregates. It specifies the
reference procedures and, in certain cases, an alternative method which can be considered as giving
equivalent results.

Unless otherwise stated, the test methods specified in this standard may be used for factory production
control, for audit tests or for type tests.

This standard describes the reference methods used for type testing and in cases of dispute (and
alternatives methods) for chemical analyses of aggregates. For the purpose of type testing and in cases

YG
of dispute only the reference method should be used. For other purposes, in particular factory
production control, other methods may be used provided that an appropriate working relationship with
the reference method has been established.

İM A
2 Normative references

R M
The following referenced documents are indispensable for the application of this document. For dated

Bİ Ö
references, only the edition cited applies. For undated references, the latest edition of the referenced
document (including any amendments) applies.

İ
-N
EN 196-1, Methods of testing cement — Part 1: Determination of strength

EN 196-2:2005, Methods of testing cement — Part 2: Chemical analysis of cement

TE .

EN 459-2, Building lime — Part 2: Test methods

Lİ .Ş

EN 932-1, Tests for general properties of aggregates — Part 1: Methods for sampling
A

EN 932-2, Tests for general properties of aggregates — Part 2: Methods for reducing laboratory
samples
KA L

EN 932-5, Tests for general properties of aggregates — Part 5: Common equipment and calibration
YO

EN 932-6, Tests for general properties of aggregates — Part 6: Definitions of repeatability and
reproducibility
TO

EN 933-2, Tests for geometrical properties of aggregates — Part 2: Determination of particle size
distribution — Test sieves, nominal size of apertures

EN 1015-4, Methods of test for mortar for masonry — Part 4: Determination of consistence of fresh
O

mortar (by plunger penetration)

EN 1015-9, Methods of test for mortar for masonry — Part 9: Determination of workable life and
correction time of fresh mortar

EN 1015-11, Methods of test for mortar for masonry — Part 11: Determination of flexural and
compressive strength of hardened mortar

EN 1097-6, Tests for mechanical and physical properties of aggregates — Part 6: Determination of
particle density and water absorption

ISO 384:1978, Laboratory glassware — Principles of design and construction of volumetric glassware

ISO 385, Laboratory glassware — Burettes

8
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

ISO 648, Laboratory glassware — Single-volume pipettes

ISO 649-1, Laboratory glassware — Density hydrometers for general purposes — Part 1: Specification

ISO 1042, Laboratory glassware — One-mark volumetric flasks

ISO 4788, Laboratory glassware — Graduated measuring cylinders

DIN 12242-1:1980, Laboratory glassware; interchangeable conical ground joints, dimensions, tolerances

3 Terms and definitions

YG
For the purposes of this document, the following terms and definitions apply.

3.1

İM A
test portion
subsample used as a whole in a single test

R M
3.2
test specimen
Bİ Ö
sample used in a single determination when a test method requires more than one determination of a

İ
property
-N
3.3
laboratory sample
sample intended for laboratory testing
TE .
Lİ .Ş

3.4
constant mass
successive weighings after drying at least 1 h apart not differing by more than 0,1 %
A

NOTE In many cases constant mass can be achieved after a test portion has been dried for a pre-
determined period in a specified oven at (110 ± 5) °C. Test laboratories can determine the time required to
KA L

achieve constant mass for specific types and sizes of sample dependent upon the drying capacity of the oven
used.
YO

4 Reagents
TO

4.1 General

4.1.1 Unless otherwise stated, use only analytical grade reagents and demineralized water, or
O

water of equivalent purity.

NOTE 1 Unless otherwise stated "%" means "% by mass".

NOTE 2 Where no tolerances are given for reagent volumes or masses, the values quoted are approximate.
In such cases volumes delivered from measuring cylinders and indicated masses using the ordinary balances
specified in 5.2.4 and 5.2.5 are considered sufficiently accurate for the purposes of this European Standard.

NOTE 3 Unless otherwise stated reagent solutions may be assumed to have long-term stability.

NOTE 4 All chemicals should be treated as potential poisons with toxic properties and appropriate precautions
taken before their use. Always take time to assess possible hazards before starting any procedures and constant
attention should be maintained.

9
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

4.1.2 Concentrated liquid reagents shall have the following densities in g/cm³ at 20 °C:

Hydrochloric acid : 1,18 to 1,19

Nitric acid : 1,39 to 1,42

Sulfuric acid : 1,84

Ammonium hydroxide : 0,88 to 0,91

The degree of dilution shall be indicated as a volumetric sum.

YG
NOTE 1 For example in 4.11.4, "hydrochloric acid (1+1)" means that 1 volume of concentrated hydrochloric
acid is to be mixed with 1 volume of water.

NOTE 2 Ready for use solutions may be used as an alternative.

İM A
4.2 Reagents for determination of water-soluble chloride salts using the Volhard

R M
method (Clause 7)

4.2.1 Silver nitrate (AgNO3) solution, 0,100 mol/l, prepared by drying about 20 g of silver nitrate for

Bİ Ö
at least 1 h at a temperature of (110 ± 5) °C, left to cool in a desiccator and then weighing
(16,987 ± 0,001) g of the dried silver nitrate, dissolving in water and diluting to 1 l in a volumetric

İ
-N
flask (5.3.6). Store the solution in the amber-coloured glass reagent bottle (5.2.14) and protect from
prolonged exposure to sunlight.

4.2.2 Thiocyanate (KSCN or NH4SCN) solution, approximately 0,1 mol/l, prepared by dissolving
9,7 g of potassium thiocyanate or 7,6 g ammonium thiocyanate in water and diluting to 1 l in a
TE .
Lİ .Ş

volumetric flask.

Pipette 25 ml of silver nitrate solution (4.2.1) into a conical flask (5.3.5) and add 5 ml of nitric acid (4.2.3)
A

and 1 ml of ammonium iron (III) sulfate indicator solution (4.2.5).

Add the thiocyanate solution from a burette (5.2.13) until the first permanent colour change occurs, that
KA L

is from white opalescence to pale brown. Note the volume of thiocyanate solution added.
YO

Calculate the concentration of the thiocyanate solution cT, (in mol/l), from the following equation:

cT = 2,5/V1 (1)
TO

where

V1 is the volume of thiocyanate added (in ml).

O

Standardize the solution at weekly intervals, or before use if the tests are less frequent.

4.2.3 Nitric acid (HNO3), approximately 6 mol/l, prepared by adding 100 ml of nitric acid (4.1) to
150 ml water, boiling the diluted acid in a fume cupboard (5.2.17) until it is colourless and leave to
cool to room temperature.

4.2.4 Chloride free technical grade 3,5-trimethylhexan-1-ol.

4.2.5 Ammonium iron (III) sulfate NH4Fe(SO4)2.12H2O indicator solution, prepared by adding 60 g
of water to 50 g ammonium iron (III) sulfate, warming to dissolve, and adding 10 ml nitric acid (4.2.3).

Leave the solution to cool to room temperature and store in a glass bottle (5.2.15).

10
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

4.3 Reagents for determination of water-soluble chloride salts by

potentiometry (Clause 8)

4.3.1 Silver nitrate (AgNO3) solution, 0,01 mol/l, prepared using the same procedure as specified
in 4.2.1, but dissolving 1,699 g of dried silver nitrate in a 1 l volumetric flask (5.3.6).

4.3.2 Sodium chloride (NaCl) solution, 0,02 mol/l, prepared by drying about 2 g of sodium chloride
at a temperature of (110 ± 5) °C for 1 h to 2 h, leaving to cool and then weighing (1,169 ± 0,001) g of
the dried sodium chloride, dissolving in water and diluting to 1 l in a volumetric flask (5.3.6).

4.4 Reagent for factory production control determination of water-soluble chloride

salts using the Mohr method (Clause 9)

YG
Potassium chromate (K2CrO4) solution, prepared by dissolving 10 g of potassium chromate in 100 ml
water.

İM A
4.5 Reagents for determination of water-soluble sulfates (Clause 10)

R M
4.5.1 Hydrochloric acid (HCl) solution, made by adding 200 ml concentrated hydrochloric acid (4.1)
to 800 ml water.

Bİ Ö
4.5.2 Barium chloride (BaCl2) solution, made by dissolving 100 g of barium chloride (BaCl2.2H2O)

İ
-N
in 1 l of water, and filtered through a medium grade filter paper before use.

4.6 Reagents for determination of total sulfur content (Clause 11)

Hydrogen peroxide (H2O2), 30 % concentration.

TE .

4.6.1
Lİ .Ş

4.6.2 Indicator methyl red (dissolve 20 mg methyl red powder in 50 ml of ethanol, then add 50 ml of
water).
A

4.7 Reagents for determination of acid soluble sulfide content (Clause 13)
KA L

4.7.1 Lead acetate solution, made by dissolving approximately 0,2 g of lead acetate
YO

(Pb(CH3COO)2.3H2O) in water and making up to 100 ml.

4.7.2 Ammoniacal zinc sulfate solution, made by dissolving 50 g of zinc sulfate (ZnSO4.7H2O) in
150 ml water and add 350 ml of concentrated ammonium hydroxide (NH4OH). Leave to stand for at
TO

least 24 h and filter through a medium grade filter paper.

4.7.3 Tin (II) chloride (SnCl2.2H2O).

O

4.7.4 Metallic chromium (Cr), in powder form.

4.7.5 Standard potassium iodate solution containing 0,016 7 mol/l, made by dissolving successively
in freshly boiled and cooled water in a 1 l volumetric flask, (3,6 ± 0,1) g to the nearest 0,1 mg (6.3) of
potassium iodate (KIO3) dried at (110 ± 5) °C, two pellets (about 0,4 g) of sodium hydroxide (NaOH)
and 25 g of potassium iodide (KI). Make up to the mark with freshly boiled and cooled water.

NOTE 1 A trace of sodium hydroxide will help to stabilize this solution. The solution should be discarded when
it becomes discoloured.

The factor F of this solution is calculated from the following equation:

m1
F= (2)
3,566 8

11
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

where

m1 is the mass of the portion of potassium iodate in g.

NOTE 2 The value of factor F for the solution should be calculated using the mean value of three
determinations, expressed to three decimal places.

NOTE 3 If the sulfide content is less than 0,1 % by mass, solutions ten times less concentrated should be
used. They are prepared by pipetting 100 ml of the solutions (4.7.5 and 4.7.6) into 1 l volumetric flasks and
making up to the mark with water.

4.7.6 Sodium thiosulfate solution approximately 0,1 mol/l, made by dissolving 24,82 g of sodium
thiosulfate (Na2S2O3.5H2O) in water and making up to 1 l.

YG
Before each test series, determine the factor f of this solution using one of the two methods that follow.

a) Standardization (preferred method) in relation to the standard potassium iodate solution (4.7.5).

İM A
Pipette 20 ml of the standard potassium iodate solution into a 500 ml conical flask and dilute with

R M
approximately 150 ml of water. Acidify with 25 ml of hydrochloric acid (1 + 1) and titrate with the
approximately 0,1 mol/l sodium thiosulfate solution to a pale yellow colour.

Bİ Ö
Then add 2 ml of the starch solution (4.7.7) and continue the titration until the colour changes from blue

İ
to colourless.
-N
The factor f of this solution is calculated from the following equation:

20 × 0,016 67 × 214,01 × F F
f = = 20 ×
TE .

(3)
3,566 8 × V2
Lİ .Ş

V2

where
A

F is the factor of the standard potassium iodate solution (4.7.5) expressed in mol/l;
KA L

V2 is the volume of the approximately 0,1 mol/l sodium thiosulfate solution used for the titration.
YO

NOTE 1 3,566 8 g/l of potassium iodate corresponds to a solution with exactly 0,016 67 mol/l of potassium
iodate and 214,01 is the molecular mass of KIO3.

b) Standardization in relation to a known quantity of potassium iodate.

TO

Place (70 ± 5) mg of potassium iodate in a 500 ml conical flask and dissolve in approximately 150 ml
of water.
O

Add about 1 g of potassium iodide, acidify with 25 ml of hydrochloric acid (1 + 1) and titrate with the
approximately 0,1 mol/l sodium thiosulfate solution until a pale yellow colour is obtained. Then add 2 ml
of the starch solution (4.7.7) and titrate until the colour changes from blue to colourless.

The factor f of this solution is calculated from the following equation:

1 000 × m2 m
f = = 280,363 4 × 2 (4)
3,566 8 × V 3 V3

where

m2 is the mass of the portion of potassium iodate in g;

12
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

V3 is the volume of the approximately 0,1 mol/l sodium thiosulfate solution used for the titration.

NOTE 2 3,566 8 g/l of potassium iodate corresponds to a solution with exactly 0,016 67 mol/l of potassium
iodate.

NOTE 3 The value of factor f for the solution should be calculated using the mean value of three
determinations, expressed to three decimal places.

4.7.7 Starch solution, made taking 1 g of starch (water soluble), adding 1 g of potassium iodide KI,
dissolving in water and making up to 100 ml.

4.8 Reagents for determination of lightweight contaminators (see 14.2)

YG
4.8.1 Zinc chloride solution, obtained by dissolving 7 kg of ZnCl2 in 3 l of water to obtain a saturated
3
solution of density of (1,98 ± 0,02) g/cm at (20 ± 3) °C. The relative density of the solution, after
cooling to room temperature, shall be checked using a suitable hydrometer (5.9.3).

İM A
NOTE Zinc chloride solution is moderately irritating to skin and mucous membranes.

R M
4.8.2 Sodium polytungstate solution (as an alternative to 4.8.1), prepared by dissolving
3Na2WO4.9W03.H2O crystals in water until the density of well stirred solution containing no

Bİ Ö 3
undissolved crystals is (1,98 ± 0,02) g/cm at (20 ± 3) °C. The relative density of the solution, after
cooling to room temperature, shall be checked using a suitable hydrometer (5.9.3).

İ
-N
4.9 Reagents for determination of potential presence of humus (see 15.1)

4.9.1 A 3 % solution of sodium hydroxide, made by dissolving 30 g of sodium hydroxide pellets in

water, cooling to room temperature and diluting to 1 l in a volumetric flask.
TE .
Lİ .Ş

4.9.2 Standard colour solution, prepared by dissolving 45,0 g of FeCl3.6H2O and 5,50 g of
CoCl2.6H2O in 279,5 g of water with 1 ml concentrated HCl.
A

Store the solution in a glass bottle.

KA L

NOTE 1 The solution should be stable for at least two weeks.

YO

NOTE 2 The standard colour solution (tangerine-orange) is equivalent to Gardner Colour Standard
Number°11 or Organic Plate Number°31).
TO

4.10 Reagents for determination of fulvo acid content (see 15.2)

4.10.1 Hydrochloric acid, diluted (1 + 23) (4.1).

O

4.10.2 Stannous chloride solution, made by dissolving 22,5 g of SnCl2.2H2O in 1 l of hydrochloric

acid (4.10.1).

NOTE The solution should be stable for at least two weeks.

1) Colour scale discs and equivalent standard solutions can be obtained from:
Tintometer Ltd, Lovibond House, Solar Way, Solstice Park, Amesbury, Wiltshire, SPA 7SZ, UK
Tel: +44.1980.664800; Fax: +44.1980.625412; Email: sales@tintometer.com; website: www.tintometer.com
or
Intertest Benelux v.o.f. P.O. Box 373 NL - 4870 AJ Etten-Leur
Phone: +31 (0)76 501 53 51; Fax: +31 (0)76 503 31 81; Email: intertest@intertest.nl or info@intertest.nl; website:
www.intertest.nl.
This information is given for the convenience of users of this European Standard and does not constitute an
endorsement by CEN of the product named. Equivalent products may be used if they can be shown to lead to the
same results.

13
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

4.11 Reagents for determination of free lime by complexometry (see 18.2)

4.11.1 Ethanediol (Ethylene glycol), fresh, anhydrous.

4.11.2 Propan-2-ol (Isopropanol), anhydrous.

4.11.3 Filter paper pulp, in anhydrous ethanediol.

4.11.4 Hydrochloric acid, diluted (1+1) (4.1).

4.11.5 Triethanolamine.

YG
4.11.6 m-Nitrophenol (0,1 g in 100 ml H20).

4.11.7 Sodium hydroxide solution, 2 mol/l, made by dissolving 80 g of sodium hydroxide pellets in
water, cooling to room temperature and diluting to 1 l in a volumetric flask.

İM A
4.11.8 Indicator, made by grinding together 1 g of murexide (ammonium purpurate) and 100 g NaCl

R M
using a pestle and mortar.

4.11.9 EDTA solution 1/112 mol/l, (3,3 ± 0,1) g of ethylenediaminetetra - acetic acid disodium salt,

Bİ Ö
dried to constant mass at 80 °C, dissolved in water and made up to 1 l. This solution needs to be
standardized against a solution of known calcium content (4.11.10).

İ
-N
4.11.10 Standard calcium solution (1 ml = 1 mg of calcium oxide). Dissolve (1,785 ± 0,001) g of pure
calcium carbonate (4.11.11) dried at (110 ± 5) °C in a slight excess of (1 + 4) hydrochloric acid. Boil
the solution to expel carbon dioxide, cover and cool to room temperature and dilute to 1 l with water in
a volumetric flask (5.3.6).
TE .
Lİ .Ş

NOTE Commercially standardized solutions are available, for example (1,000 ± 0,002) g CaO/l.
A

4.11.11 Calcium carbonate (CaCO3) precipitated grade, volumetric standard.

4.11.12 Soda-lime, granulated.

KA L
YO

4.12 Reagent for determination of free lime by conductometry (see 18.3)

Ethanediol (4.11.1).
TO

4.13 Reagents for determination of free lime by acidimetry (see 18.4)

4.13.1 Ethyl acetoacetate, anhydrous grade.

O

4.13.2 2-methyl propan-l-ol, (isobutyl alcohol) anhydrous grade.

4.13.3 Thymol blue indicator (thymolsulfonephthalein).

4.13.4 Hydrochloric acid, (4.1).

4.13.5 Solvent solution, 450 ml of ethyl acetoacetate in 3 l of 2-methylpropan-l-ol.

4.13.6 Indicator, 0,1 g of thymol blue indicator powder dissolved in 100 ml of 2-methylpropan-l-ol.

4.13.7 Hydrochloric acid solution approximately 0,2 mol/l.

To prepare this solution, make up 17 ml of hydrochloric acid (4.1) to 1 l with 2-methylpropan-l-ol.

14
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

To standardize this solution, weigh (100 ± 0,1) mg of calcium carbonate (4.11.11) in a crucible (5.6.2)
and calcine for 1 h at 1000 °C. Extract the free lime and titrate in accordance with 18.4.3.

Determine the k factor from the following equation:

56,08 × 100
k= (5)
100,09 × V 4

where

V4 is the volume of hydrochloric acid added (in ml);

YG
k represents the number of mg of free CaO per ml of standardized hydrochloric acid solution.

NOTE The value of factor k for the solution should be calculated using the mean value of three
determinations, expressed to three decimal places.

İM A
4.13.8 Sodium hydroxide on support granulated about 0,8 mm to 1,6 mm for elementary analysis.

R M
4.14 Reagent for the determination of the expansion of steel slag (see 19.3)
Bİ Ö
İ
4.14.1 Silicone oil.
-N
4.14.2 Hydrochloric acid diluted (1 + 5).
TE .

5 Apparatus
Lİ .Ş

5.1 General requirements

A

All apparatus shall comply with the general requirements of EN 932-5.

KA L

Unless otherwise stated, all volumetric glassware shall be of class B accuracy as defined in
YO

ISO 384:1978. Volumetric glassware of class A accuracy shall be used for audit tests and for type
tests.

NOTE Where no tolerances are specified for dimensions, the values quoted are approximate.
TO

5.2 Apparatus for general purposes

5.2.1 Well ventilated oven, capable of being controlled to maintain a constant temperature in the
O

range of 40 °C to 150 °C with an accuracy of ± 5 °C, equipped with a heat resistant tray made of non-
corrodible material.

5.2.2 Electric muffle furnace capable of being controlled to maintain a constant temperature in the
range of 800 °C to 1 100 °C with an accuracy of ± 25 °C.

5.2.3 Crushing and grinding equipment to reduce aggregates to sizes that pass through sieves
suitable for particular tests while producing a minimum of fines.

5.2.4 Balance, capable of weighing up to 10 kg, readable to the nearest 1 g.

5.2.5 Balance, capable of weighing up to 1 kg, readable to the nearest 0,01 g.

5.2.6 Analytical balance, capable of weighing up to 100 g, readable to the nearest 0,1 mg.

15
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

5.2.7 Hot plate with magnetic stirrer.

5.2.8 pH meter, readable to 0,1 pH units.

5.2.9 Beakers, conical flasks, funnels and filter paper.

5.2.10 Pipettes, 25 ml, 50 ml and 100 ml, complying with the requirements of ISO 648.

5.2.11 Graduated measuring cylinders, capacity 10 ml, 250 ml and 500 ml, complying with the
requirements of ISO 4788.

5.2.12 Wash bottles, containing demineralized water.

YG
5.2.13 Burettes, 50 ml size, graduated to 0,1 ml, complying with the requirements of ISO 385.

5.2.14 Amber-coloured glass reagent bottles.

İM A
5.2.15 Plain glass reagent bottles.

R M
5.2.16 Desiccators.

5.2.17 Fume cupboard.

Bİ Ö
İ
-N
5.2.18 Watch glass.

5.3 Additional apparatus required for determination of water-soluble chloride salts

following Volhard (see Clause 7)
TE .
Lİ .Ş

5.3.1 Test sieve, 16 mm square hole perforated plate complying with the requirements of EN 933-2.

5.3.2 Two glass, plastic or metal bottles, or wide-mouthed Erlenmeyer flasks, with well fitting
A

stoppers.

NOTE The bottles should be approximately 5 l capacity when testing coarse aggregates or lightweight
KA L

aggregates; approximately 2 l capacity when testing fine aggregates; and 300 ml Erlenmeyer flasks for testing
YO

filler.

5.3.3 Mechanical shaker or roller, to take the extraction bottles (5.3.2).

5.3.4 Two filter funnels, of approximately 100 mm diameter with medium and fine grade filter
TO

papers of a diameter appropriate to the size of the funnel.

5.3.5 Stoppered conical flasks, 100 ml and 250 ml capacity.

O

5.3.6 Two volumetric flasks, capacity of 1 l, complying with the requirements of ISO 1042.

5.4 Additional apparatus required for potentiometric determination of water-soluble

chloride salts (see Clause 8)

5.4.1 A potentiometric titrator suitable for the determination of chloride ion concentration with an
electrode system consisting of:

a) Measuring electrode - fitted with either a silver electrode (preferably chloridized) or a chloride
ion - selective electrode.

b) Reference electrode - either mercurous sulfate or a double junction silver/silver chloride with
chloride free electrolyte in the outer chamber.

16
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

5.5 Additional apparatus required for factory production control determination of

water soluble chloride salts following Mohr (see Clause 9)

Two wide-mouthed plastic bottles of 1 l, with stoppers.

5.6 Additional apparatus required for determination of water-soluble sulfates (see

Clause 10)

5.6.1 Sintered silica filtering crucibles, porosity grade 4, approximately 35 mm in diameter and
40 mm in height.

5.6.2 Ignition crucibles, as alternative to 5.6.1, approximately 35 mm in diameter and 40 mm in

YG
height and capable of maintaining a constant mass when heated to 1 100 °C.

NOTE Porcelain, silica or platinum are suitable materials for ignition crucibles.

İM A
5.6.3 Spectrophotometer

R M
NOTE The water-soluble sulfate content is obtained from the measured absorbance using a calibration
graph. This is established by dissolving known quantities of calcium sulfate in hot water and measuring the
absorbance of the test solutions. For this, the absorbance of at least five different solutions within the range 0 %

Bİ Ö
to 1.3 % sulfate should be determined. The absorbance of the blank solution should always be established and
deducted from the test solution.

İ
-N
5.7 Additional apparatus required for the determination of total sulfur content (see
Clause 11)
TE .

High temperature combustion apparatus, an induction furnace capable of reaching a temperature of

Lİ .Ş

at least 2 000 ºC within a 40-second analysis period. An appropriate accelerator should be used (for
example, tungsten trioxide or vanadium pentoxide). Any evolved water vapour should be efficiently
trapped.
A

NOTE The apparatus should be calibrated regularly using standard materials, including aggregates of the
type to be tested and pyrite. The standards should cover the range of sulfur content expected. If results outside
KA L

this range are obtained, the machine should be recalibrated with appropriate standards and the test repeated.
Blanks should be run and if any sulfur is detected the machine should be cleaned until no sulfur is detected in the
YO

blanks.

5.8 Additional apparatus required for determination of sulfide content (see

Clause 13)
TO

Typical apparatus for the determination of sulfide content is shown in Figure 1.

O

17
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A

Key
KA L

1 Lead acetate solution (4.7.1) 3 Ammoniacal solution of zinc sulfate (4.7.2)

YO

2 Nitrogen or argon 4 Reaction flask

Figure 1 — Example of apparatus for the determination of sulfide

TO

5.9 Additional apparatus required for determination of lightweight contaminators

(see 14.2)

5.9.1 300 µm and 250 µm sieves complying with EN 933-2.

O

5.9.2 Porcelain evaporating basin.

5.9.3 Hydrometer, range 1,950 to 2,000, complying with the requirements of ISO 649-1.

5.10 Additional apparatus required for determination of the potential presence of

humus (see 15.1)

5.10.1 4 mm sieve, complying with EN 933-2.

18
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

5.10.2 Clear, cylindrical glass bottle with stopper, with a capacity of approximately 450 ml and an
external diameter of approximately 70 mm.

NOTE The approximate dimensions are intended to match a bottle that is commercially available. A bottle of
a different size can affect the comparison with the standard colour.

5.11 Additional apparatus required for determination of fulvo acid content (see 15.2)

5.11.1 Glass stirring rod.

5.11.2 Glass filter funnel.

YG
5.11.3 180 mm diameter medium grade filter paper.

5.11.4 Hot plate.

İM A
5.12 Additional apparatus required for determination of organic contaminators by
mortar method (see 15.3)

R M
5.12.1 Stopwatch or a timer, readable to 1 s.

Bİ Ö
5.12.2 Refractory porcelain or silica basins of size suitable for placing inside the muffle furnace.

İ
-N
5.12.3 Plunger test apparatus conforming with the requirements of EN 1015-4.

5.12.4 Mixer complying with the requirements of EN 196-1.

TE .

5.12.5 Stiffening rate apparatus conforming with EN 1015-9.

Lİ .Ş

5.12.6 Flexural and compressive strength apparatus conforming to the requirements of EN 1015-11.
A

5.12.7 Electric muffle furnace, with a capacity large enough for calcination of a 2 kg aggregate
portion, capable of maintaining a temperature of (480 ± 25) °C.
KA L

5.13 Additional apparatus required for determination of free lime by complexometry

YO

(see 18.2)

5.13.1 Erlenmeyer flask, 250 ml capacity, with ground glass stopper.

TO

5.13.2 Volumetric flask, 500 ml capacity, complying with the requirements of ISO 1042.

5.13.3 Magnetic stirrer with temperature controlled water bath.

O

5.13.4 Sintered glass filter, 10 µm to 16 µm diameter of pores.

5.13.5 Titration equipment with galvanometer for photoelectric end point determination.

5.13.6 Test sieve, 63 µm woven wire cloth complying with the requirements of EN 933-2.

5.14 Additional apparatus required for determination of free lime by conductometry

(see 18.3)

5.14.1 Measuring vessel (volume approximately 160 ml) with a thermoplastic casing and screw cap
with two apertures with ground cone NS 14 as defined in DIN 12242-1:1980. (see Figure 2).

5.14.2 Conductive electrode with ground cone NS 14.

19
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

5.14.3 Thermometer (50 °C to 100 °C): 0,1 °C graduated, with ground cone NS 14.

5.14.4 Conductance meter.

NOTE 1 The free lime content is obtained from the measured conductance using a calibration graph. This is
established by dissolving known quantities of calcined CaO in ethanediol and measuring the conductance of their
solutions. For this, the conductance of at least five different solutions within the range from 0 mg to 10 mg
CaO/100 ml ethanediol (4.11.1) should be determined, in each case with three individual measurements.

NOTE 2 The CaO used is produced by calcining CaCO3 (4.11.11) at 1 000 °C until it reaches a constant mass
and then cooling in a desiccator which contains absorption materials for water and carbon dioxide, for example
soda-lime.

YG
NOTE 3 The value of conductance of the blank solution of ethanediol should be established for each
determination and deducted from the test solution.

NOTE 4 Figure 3 shows the calibration of an ethanediol solution containing calcium oxide at 80 °C and an
-1

İM A
electrode constant of 0,573 cm . In this case, a measured conductance of 100 µS yields a value of 4,8 % (by
mass) for the content of free lime.

R M
5.14.5 Water bath controllable to (80 ± 0,1) °C.

Bİ Ö
5.14.6 Magnetic stirrer with temperature controlled water bath.

İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

20
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO

Key
O

1 Thermometer (5.14.3)
2 Electrode (5.14.2)
3 Polypropylene cap
4 Vessel made of borosilicate glass
5 Plastic casing
6 Water inlet
7 Magnetic stirrer (5.14.6)

Figure 2 — Vertical section of a measuring vessel for determination of free lime by

conductometry (5.14 and 18.3)

21
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

YG
İM A
R M
Key
Bİ Ö
İ
-N
1 = 0 mg to 10 mg weighed in 100 ml ethanediol. Measuring temperature (80 ± 0,1) °C. Electrode
-1
constant 0,573 cm .

X = Calcium oxide content of ethanediol solution in mg CaO/100 ml.

TE .

Y = Conductance in µS.
Lİ .Ş
A

Figure 3 — Example of a calibration graph

5.14.7 Test sieve, 63 µm woven wire cloth complying with the requirements of EN 933-2.
KA L

5.15 Additional apparatus required for acidimetric determination of free lime

YO

(see 18.4)

5.15.1 Erlenmeyer flasks, 200 ml, 250 ml or 300 ml capacity, fitted with water-cooled condensers by
means of standard-taper inner joints.
TO

5.15.2 Absorption tubes to fit to the upper part of the condensers and containing the sodium
hydroxide (4.13.8) and the molecular sieve (5.15.3).
O

5.15.3 Molecular sieve 0,3 nm beads about 2 mm diameter.

5.15.4 Glass microfibre filters of 1,2 mm retention.

5.15.5 Equipment for vacuum filtration.

5.15.6 Test sieve, 63 µm woven wire cloth complying with the requirements of EN 933-2.

5.16 Additional apparatus required for the determination of CaO in steel slag by X-
ray diffraction (see 18.5).

5.16.1 X-ray diffractometer.

5.16.2 63 µm sieve complying with EN 932-2.

22
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

5.17 Additional apparatus required for the determination of dicalcium silicate

disintegration of air-cooled blast-furnace slag (see 19.1)

5.17.1 Ultra-violet lighting equipment, of wavelength 300 nm to 400 nm with a maximum wavelength
intensity at 366 nm.

5.18 Additional apparatus required for determination of the volume expansion of steel
slag (see 19.3)

5.18.1 Steam unit with test cylinder and displacement indicator with a measuring range of
(10 ± 0,01) mm as shown in Figures 4, 5 and 6.

YG
NOTE The steam equipment consists of one or more chambers, in which water is heated up to boiling point
over heating elements during the test. Above the heating chamber is the compressed slag specimen in a cylinder
with a perforated base, an internal diameter of about 210 mm and a height of about 120 mm. The holes in the
base allow steam to rise through the specimen evenly. The water usage should be (1,1 ± 0,6) l/h. To prevent

İM A
condensation building up on the inside of the cylinder due to the heat loss, the cylinder is heated to (120 ± 10) °C
by a circular heating jacket fitted to the outside wall.

R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO

Key

1 Test cylinder
O

2 Water gauge
3 Displacement indicator
4 Slag specimen
5 Heating jacket
6 Perforated base
7 Steam
8 Water
9 Heating coil

Figure 4 — Vertical section of a typical steam test equipment with two chambers

23
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

YG
İM A
R M
Key
Bİ Ö
İ
-N
1 Cylinder with perforated base, 49 holes, 3 mm diameter, distributed as given in Figure 6
2 Fabric mat
3 Compacted slag specimen
TE .

4 Glass beads, 5 mm diameter

Lİ .Ş

5 Surcharge
6 Displacement indicator
A

7 Surcharge support, allowing steam to pass

8 Perforated plate, (30 ± 5) % open area
KA L

Figure 5 — Cylinder with sample and loading/measuring equipment

YO
TO
O

24
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

Dimensions in millimetres

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L

Key
YO

Central point: 1 hole

st
1 circle, 65 mm diameter: 8 holes
nd
2 circle, 125 mm diameter: 16 holes
TO

rd
3 circle, 185 mm diameter: 24 holes

Figure 6 — Drill diagram of the cylinder base

O

5.18.2 Sieves, complying with EN 933-2, with mesh sizes 0,5 mm, 2,0 mm, 5,6 mm, 8,0 mm,
11,2 mm, 16,0 mm and 22,4 mm.

5.18.3 Glass beads, diameter 5 mm.

5.18.4 Medium grade filter paper, diameter 210 mm.

5.18.5 Vibrating table, with an approximate frequency of (48 ± 3) Hz and an amplitude of ± 1,5 mm,
or another compacting devise which allows a final compaction of the test portion to a void content of
(25 ± 3) % (by volume).

NOTE Other types of vibrating table, a Proctor hammer or a hand-held vibrating hammer may be suitable.

5.18.6 Sounding rod graduated to the nearest mm, with a total scale length of 200 mm of more.

25
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

5.18.7 Surcharge with an exterior diameter less than 210 mm (180 mm is typical) with a central hole
about 15 mm diameter to allow the stem of the displacement indicator to sit on top of the surcharge
support, and to allow steam to escape. The total combined mass of the surcharge, surcharge support
and perforated plate shall be (6 ± 0,01) kg.

6 General requirements for testing

6.1 Number of tests

Unless otherwise stated the number of single determinations of the various test methods (see
Clauses 7 to 19) is fixed at two (see also 6.3).

YG
6.2 Repeatability and reproducibility

İM A
The standard deviation of repeatability gives the closeness of agreement between successive results
obtained with the same method on identical material tested under the same conditions (same

R M
operator, same apparatus, same laboratory and short time interval).

The standard deviation of reproducibility gives the closeness of agreement between individual results

Bİ Ö
obtained with the same method on identical material but tested under different conditions (different
operators, different apparatus, different laboratories and/or different times) (see EN 932-6).

İ
-N
The standard deviations of repeatability and reproducibility are expressed in absolute percentage.
Recognised values for some of the test methods are given in Annex A (informative).

NOTE The values of precision are taken from previous national standards or from cross-testing exercises
TE .

recognised by CEN.
Lİ .Ş

6.3 Expression of mass, volume, factors and results

A

Record the mass from an analytical balance (5.2.6) in g to the nearest 0,1 mg and volume from the
burettes (5.2.13) in ml to the nearest 0,05 ml.
KA L

Record the mass from the ordinary balance specified in 5.2.4 in g to the nearest 1 g or from the
YO

balance specified in 5.2.5 to the nearest 0,01 g.

Express the factors of solutions (4.7.5, 4.7.6 and 4.13.7), given by the mean of three determinations,
to three decimal places.
TO

Express the results of the tests, given by the mean of two determinations, as a percentage, to the
nearest 0,01 %, unless otherwise stated.
O

If an accepted value of repeatability is available (Annex A), the results for the two determinations shall
be reviewed. If the difference between two determinations is more than twice the repeatability standard
deviation, repeat the test and take the mean of the two closest values.

6.4 Drying of materials

Unless otherwise stated in a test method, materials shall be dried in a well-ventilated oven (5.2.1), at a
temperature of (110 ± 5) °C.

26
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

6.5 Ignitions of precipitates

Ignite precipitates as follows:

Place the filter paper and its contents into a crucible, which has been previously ignited and tarred. Dry
and then incinerate the filter paper slowly in an oxidizing atmosphere without flaming, whilst ensuring
complete combustion.

Ignite the precipitate for at least 1 h at the stated temperature.

Allow the crucible and its contents to cool to the room temperature in a desiccator. Weigh the crucible
and its contents.

YG
6.6 Check for the absence of chloride ions (silver nitrate test)

After five or six washes of a precipitate, rinse the base of the filter stem with a few drops of water.

İM A
Wash the filter and its contents with several ml of water and collect this in a test tube. Add several drops

R M
of concentrated nitric acid (4.1) and of silver nitrate solution (4.2.1). Check for the absence of turbidity or
precipitate in the solution. If necessary, continue washing.

Bİ Ö
The absence of turbidity in the silver nitrate test confirms that the washings are free from chloride ions.

İ
-N
7 Determination of water-soluble chloride salts using the Volhard method
(Reference method)
TE .
Lİ .Ş

7.1 Principle

This test is suitable for aggregates where the chloride content derives directly from contact with, or
A

immersion in, saline water, e.g. typical sea-dredged aggregates.

An aggregate test specimen is extracted with water to remove chloride ions. The method of analysis of
KA L

the extract is based on that of Volhard titration where an excess of silver nitrate solution is added to the
YO

chloride solution and the unreacted portion is back titrated with a standardized solution of thiocyanate,
using ammonium iron (III) sulfate solution as an indicator.

The chlorides are expressed in terms of, and reported as, the chloride ion content as a percentage by
mass of the aggregate.
TO

NOTE With some aggregates, e.g. from some desert areas, testing a nitric acid extract of the finely ground
aggregate can show significantly higher levels of chloride than the water extraction method specified in this
clause.
O

7.2 Sampling

The laboratory sample shall be taken in accordance with the procedures specified in EN 932-1.

NOTE For marine aggregates the laboratory sample should be representative of the moisture content of the
batch.

7.3 Preparation of test specimens

Reduce the laboratory sample by the procedures specified in EN 932-2 to an amount not less than the
mass given in Table 1, appropriate to the upper (D) sieve size of the aggregate.

Dry the sub-sample at a temperature of (110 ± 5) °C to constant mass (3.4).

27
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

Sieve the sub-sample through a 16 mm sieve (see 5.3.1) and crush any oversize samples to pass the
sieve, avoiding excessive grinding. Combine, mix thoroughly and using the procedures specified in
EN 932-2 produce two test specimens each with a mass of about (2 ± 0,3) kg for coarse aggregates or
each with a mass of about (500 ± 75) g for fine aggregates.

In the case of lightweight aggregates, the two test portions shall each have a volume of about 1 l.

Table 1 — Minimum mass of preliminary sub-sample

Upper (D) sieve size of the Minimum mass of

aggregate, mm sub-sample, kg
63 50

YG
45 35
31,5 15
22,4 or less 5

İM A
R M
7.4 Preparation of extracts

Bİ Ö
For coarse aggregates and lightweight aggregates, use two wide-mouthed bottles of 5 l
capacity (5.3.2). For fine aggregates use two bottles of 2 l capacity (5.3.2). Weigh each bottle and

İ
-N
record its mass to the nearest 1 g.

Transfer the test specimens (7.3) to the bottles. Weigh the bottles and contents and record their mass
to the nearest 1 g. Calculate the mass of aggregate in each bottle by difference.
TE .
Lİ .Ş

Add to each bottle a mass of water equal to the mass of the test specimen. For lightweight
aggregates add 1 l water.
A

Agitate the bottles continuously for 60 min by means of the shaker or the roller (5.3.3).

Then filter the extracts through dry, medium grade filter papers (5.3.4) until at least 100 ml of clear or
KA L

slightly opalescent filtrate has been collected in clean dry beakers (5.2.9).
YO

7.5 Procedure for the determination of the chloride content of the extracts

Take 100 ml of the filtered extract (7.4) using a 100 ml pipette (5.2.10) and transfer to a 250 ml
TO

capacity flask (5.3.5). Add 5 ml of nitric acid (4.2.3) to the flask followed by silver nitrate
solution (4.2.1) from a burette (5.2.13) until all the chloride has been precipitated and then add excess.

When aggregates containing sulfides (e.g. slags) are being analysed, allow the solution to digest for
O

5 min at a temperature just below boiling. A white precipitate of sulfur may form, but it is not
necessary to filter this off. Cool and add the silver nitrate solution.

Add sufficient silver nitrate to ensure a titre of at least 3 ml of thiocyanate solution.

Record the total volume V5 of silver nitrate solution added.

Add 2 ml of 3,5,5-trimethylhexan-1-ol (4.2.4), stopper, and shake the flask vigorously to coagulate the
precipitate.

Carefully loosen the stopper, avoiding loss of solution and rinse the stopper with water, collecting the
washings in the solution.

28
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

Add 5 ml of the ammonium iron (III) sulfate indicator solution (4.2.5) followed by the standardized
thiocyanate solution (4.2.2) from a burette until the first permanent colour change occurs (from white
opalescence to pale brown) and the solution has the same depth of colour as was used for the
standardization specified in 4.2.2.

Record the volume V6 of the thiocyanate solution added.

Repeat the procedure with the extract from the second test specimen.

The number of determinations on each extract is fixed at one.

7.6 Calculation and expression of results

YG
Calculate the chloride content C of aggregate from the following equation:

C = 0,003 546 W {V5 - (10 cT V6)} (in %) (6)

İM A
where

R M
V5 is the volume of silver nitrate solution (in ml);

V6
Bİ Ö
is the volume of standardized thiocyanate solution added (in ml);

İ
-N
cT is the concentration of the standardized thiocyanate solution (in mol/l);

W is the water aggregate ratio (in g/g) - for lightweight aggregates; W is 1 000 g/mass of the
aggregate in g.
TE .
Lİ .Ş

NOTE A statement on the precision of the determination of water-soluble chlorides is given in Annex A.

The result is given as the mean of the determination on the two extracts as a percentage, to the
A

nearest 0,001 %.
KA L

8 Determination of water-soluble chloride salts by potentiometry (Alternative

YO

method)

8.1 Principle
TO

The aggregate test specimen is extracted in the same way as in 7.4. The chloride ions are precipitated
from the extracts by means of a standard silver nitrate solution.

The titration is executed by potentiometry, using a suitable electrode as indicator.

O

NOTE Chloride ion selective electrodes and Gran's plot can also be used.

8.2 Sampling, preparation of test specimens and extracts

Follow the procedures specified in 7.2, 7.3 and 7.4.

8.3 Procedure for the determination of the chloride content of the extracts

Take 50 ml of the filtered extract (7.4) by means of the 50 ml pipette (5.2.10) and transfer to a 250 ml
beaker. Acidify with nitric acid (HNO3) (4.2.3) to a pH value of 2 to 3. Add by pipette 5 ml of sodium
chloride solution (4.3.2).

29
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

When aggregates containing sulfides (e.g. slags) are being analysed, allow the solution to digest for
5 min at a temperature just below boiling. A white precipitate of sulfur may form, but it is not necessary
to filter this off. Cool the contents of the beaker.

By means of the potentiometric device (5.4.1), titrate with the silver nitrate solution (4.3.1). The
chloride content of the solution is indicated by the consumption of silver nitrate solution relative to the
point of inflection of the potential curve, the quantity of sodium chloride (4.3.2) added to improve end
point recognition having been deducted.

Repeat the procedure with the extract from the second test specimen.

The amount of sodium chloride added shall be confirmed by a blank test.

YG
8.4 Calculation and expression of results

Calculate the chloride content C of aggregate from the following equation:

İM A
C = 0,000 709 V7 W (in %) (7)

R M
where

V7
Bİ Ö
is the consumption of silver nitrate solution, in ml, subtracting 10 ml for the added chloride

İ
solution;
-N
W is the water aggregate ratio (in g/g) - for lightweight aggregates; W is 1 000 g/mass of the
aggregate in g.
TE .

The result is given as the mean of the determination on the two extracts as a percentage of the
Lİ .Ş

nearest 0,001 %.

NOTE A statement on the precision of the determination of water-soluble chlorides by potentiometry is given
A

in Annex A.
KA L

9 Determination of water-soluble chloride salts using the Mohr method

YO

(Alternative method)

9.1 General
TO

The chloride ion concentration of the aqueous extract of natural aggregate may be determined using
instrumental techniques based on conductivity measurement.

This test method gives a more rapid method of extraction than the one specified in Clause 7. It is
O

strongly recommended that this procedure is used as a preliminary check before using the test
specified in Clause 7 to confirm compliance with a specification, if necessary. This procedure shall
only be used for factory production control.

9.2 Principle

An aggregate test portion is rapidly extracted with water at room temperature to remove chloride ions.
The extract is then analysed by the method based on Mohr. The chloride is titrated with silver nitrate
using potassium chromate as an indicator. The chloride ion concentration may also be determined
using instrumental methods based on conductivity.

9.3 Sampling

The laboratory sample shall be taken in accordance with the procedures specified in EN 932-1.

30
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

9.4 Preparation of test portion

Reduce the laboratory sample to a test portion with a mass of 250 g using the procedures specified in
EN 932-2. For lightweight aggregates, use a volume of 1 l.

9.5 Preparation of extracts

For coarse and fine aggregates use two wide-mouthed plastic bottles of 1 l capacity (5.5). For
lightweight aggregate use two bottles of 5 l capacity (5.3.2). Weigh each bottle and record its mass to
the nearest 1 g.

Transfer the test portion into the bottles. Weigh each bottle with its contents and record the mass to

YG
the nearest 1 g. Calculate the mass of aggregate in each bottle by difference.

Add to each bottle a mass of water equal to the mass of aggregate. For lightweight aggregate add 1 l
of water.

İM A
Fasten the watertight bottle closures and mix the contents by shaking at least 20 times. Allow to settle

R M
until the supernatant water is more or less clear.

9.6
Bİ Ö
Procedure for the determination of the chloride content of the extracts

İ
-N
NOTE If conductivity measurement is being used, decant approximately 100 ml into a 250 ml beaker and
measure the concentration.

Take 25 ml of the supernatant water (9.5) using a 25 ml pipette (5.2.10) and transfer to a 100 ml
capacity flask (5.3.5).
TE .
Lİ .Ş

Add 4 ml to 6 ml of the potassium chromate solution (4.4) and mix. Titrate by means of the 0,01 mol/l
silver nitrate solution (4.3.1) until light red. Note the volume V8 of the silver nitrate solution used.
A

9.7 Calculation and expression of results

KA L

Calculate the chloride content C of the aggregate from the following equation:
YO

C = 0,01 0,0354 5 V8 W 4 (in %) (8)

where
TO

V8 is the used volume of 0,01 mol/l silver nitrate solution;

W is the water aggregate ratio (in g/g) - for lightweight aggregates; W is 1 000 g/mass of the
aggregate in g.
O

10 Determination of water-soluble sulfates

10.1 Determination of water soluble sulfates in natural and manufactured

aggregates

10.1.1 Principle

An aggregate test specimen is extracted with water to remove water-soluble sulfate ions. The water-
soluble sulfate content is determined by precipitation at pH between 1 and 1,5 by a solution of barium
chloride, at the boiling point.

31
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

The determination is then completed gravimetrically and the sulfate ion content is expressed as a
percentage by mass of the aggregate.

This method is applicable when aggregates containing sulfides, e.g. slags, are being analysed.

10.1.2 Sampling

The laboratory sample shall be taken in accordance with the procedures specified in EN 932-1.

10.1.3 Preparation of test portion

Reduce the laboratory sample by the procedures specified in EN 932-2 to an amount not less than

YG
the mass given in Table 1 (7.3) appropriate to the upper (D) sieve size of the aggregate.

Dry the sub-sample at a temperature of (110 ± 5) °C to constant mass (3.4).

İM A
Sieve the sub-sample through a 16 mm sieve (see 5.3.1). Crush any oversize particles to pass the
sieve, avoiding excessive grinding. Combine, mix thoroughly and using the procedures specified in

R M
EN 932-2 produce two test specimens each with a mass of about (2 ± 0,3) kg for coarse aggregates
or each with a mass of about (500 ± 75) g for fine aggregates.

Bİ Ö
In the case of lightweight aggregates, the two test specimens shall have a volume of about 1 l.

İ
-N
10.1.4 Preparation of extracts

For coarse or lightweight aggregates use two plastic or metal bottles of 5 l capacity and for fine
aggregate use two bottles of 2 l capacity (5.3.2). Weigh each bottle and record its mass to the nearest
TE .

1 g.
Lİ .Ş

Transfer the test specimens obtained as specified in 10.1.3 to the bottles. Weigh each bottle and
contents and record the mass to the nearest 1 g. Calculate the mass of aggregate in each bottle by
A

difference.
KA L

Add to each bottle a mass of water equal to twice the mass of the test specimen. For lightweight
aggregate, add 1 l of water. Fasten the watertight bottle closures and mix the contents by shaking or
YO

rolling (5.3.3) continuously for a minimum of 24 h.

NOTE If mechanical agitation equipment is not used and the aggregate and water are merely left in contact
with occasional shaking there is a possibility (particularly if the source of sulfate is, for example, large crystals of
TO

gypsum) that all of the soluble sulfate will not be extracted in 24 h.

Filter the extracts through dry, medium-grade filter papers (5.3.4) until at least 100 ml of clear filtrates
have been collected in clean dry beakers (5.2.9).
O

10.1.5 Procedure for the determination of the sulfate content of the extracts

With a pipette (5.2.10), transfer 50 ml of filtered extract to a 500 ml beaker. Dilute to 300 ml with water
and add 10 ml of hydrochloric acid solution (4.5.1).

Bring to the boil and boil for 5 min.

NOTE 1 If the aggregate contains sulfides, e.g. slags, after boiling for 5 min, stand the solution in a warm
place for 30 min. If a white precipitate forms, filter through a medium grade filter paper and wash thoroughly with
hot distilled water. Discard the residue and continue as below.

While stirring vigorously and maintaining the solution at boiling point, add drop-by-drop 5 ml of the
barium chloride solution (4.5.2) heated to just below boiling. Continue boiling for 15 min so that a
precipitate is properly formed.

32
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

Stand just below boiling for 30 min then leave in a warm place overnight.

Transfer the precipitate of barium sulfate with care to a previously ignited and weighed sintered silica
filter crucible (5.6.1) using suction. Alternatively transfer the precipitate with care to a fine filter paper
in a glass funnel and filter. In either case wash the precipitate several times with hot water until the
washings are free from chloride (6.6).

If a sintered silica filter crucible is used, remove it from the filter flask and dry at (110 ± 5) °C for
approximately 30 min and gradually raise the temperature to (925 ± 25) °C in an electric muffle
furnace (5.2.2) until no further loss in mass occurs.

NOTE 2 15 min at the higher temperature should suffice.

YG
Cool the crucible in a desiccator (5.2.16) and weigh to the nearest 0,1 mg. Calculate the mass of the
precipitate m3 from the increase in mass of the crucible.

If the precipitate is filtered through a filter paper, transfer the filter paper and precipitate to a previously

İM A
ignited and weighed crucible (5.6.2). Place the crucible and contents in the electric muffle
furnace (5.2.2) following the procedure specified in 6.5.

R M
Cool the crucible in a desiccator (5.2.16) and weigh to the nearest 0,1 mg. Calculate the mass of the

Bİ Ö
precipitate m3 from the increase in mass of the crucible.

İ
-N
10.1.6 Calculation and expression of results

Calculate the soluble sulfate content of the aggregate, expressed as SO3, from the following equation:

Soluble SO3 = 2 W 0,343 m3 (in %) (9)

TE .
Lİ .Ş

where
A

m3 is the mass of the precipitate of barium sulfate in g;

W is the water aggregate ratio (in g/g) - for lightweight aggregates; W is 1 000 g/mass of the
KA L

aggregate in g.
YO

NOTE Results can be expressed in SO4 using the following equation:

Soluble SO4 = 2 W 0,4116 m3 (in %)

TO

10.2 Determination of water soluble sulfates in recycled aggregates

10.2.1 Principle
O

An aggregate test specimen is mixed with hot water to extract water-soluble sulfate ions. Barium
chloride is then added to the extract, buffered at neutral pH, so that sulfate ions precipitate as barium
sulfate. The water-soluble sulfate content is then determined by spectrophotomery.

The extraction with hot water removes active sulfates (e.g. gypsum plaster) which are potential
sources of unsoundness in the aggregate.

10.2.2 Sampling

The laboratory sample shall be taken in accordance with the procedures specified in EN 932-1. It shall
have a mass of at least 3 000 g.

33
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

10.2.3 Preparation of test specimen

Sieve the laboratory sample through a 4 mm sieve and crush any oversize to pass 4 mm sieve.

Reduce to a test specimen of about (25 ± 0,1) g. Weigh the test specimen to the nearest 0,1 g in a 2 l
beaker marked as "A" (5.2.9).

10.2.4 Preparation of extracts

Weigh (1 000 ± 5) g distilled or demineralized water previously heated at (60 ± 5) °C in a 1 l or 2 l

beaker (5.2.9).

YG
Immediately add the heated water to the test portion in beaker "A" (10.2.3). Cover the beaker with a
watch glass (5.2.18).

Stir content of beaker for (15 ± 1) min with a magnetic stirrer, whilst maintaining a temperature of

İM A
(60 ± 5) °C.

R M
Immediately filter (200 ± 50) ml of the extract solution through a rapid filter into a 500 ml beaker
marked as "B".

Bİ Ö
Filter the remainder of the solution and retain it in a third beaker marked as "C".

İ
-N
NOTE The contents of beaker C may be used later for a dilution (10.2.5.3).

Buffer the filtered solution in beaker B with tartaric acid or nitric acid to obtain a pH value of 7 ± 1.
Check the pH value of the solution using pH meter (5.2.8). If the pH value becomes too acid (below 6),
add a little of the retained extract from beaker C to return it to neutrality.
TE .
Lİ .Ş

Cover the buffered solution in beaker B and the retained solution in beaker C with a watch glass. If
necessary, allow them to cool.
A

10.2.5 Procedure for the determination of the sulfate content of the extracts, using a
spectrophotometer
KA L
YO

10.2.5.1 Blank test on the water

Before each series of determinations, check the sulfate content of the distilled or demineralized water.
Follow the procedures outlined for the determination specified in 10.2.5.3.
TO

Take the indicated quantity of distilled or demineralized water using a pipette and pour it into a test
tube. Add the specified amount of barium chloride solution (4.5.2) and let it stand for the indicated
resting time. Vigorously shake the test tube for 10 s and read the spectrophotometer result.
O

The result should normally be 0 mg/l. If it is not, record the result as CH2O.

10.2.5.2 Blank test on the solution

Before each determination carry out a blank test using the procedure in 10.2.5.3, but without adding
barium chloride.

Take the indicated quantity of buffered solution from beaker B using a pipette and pour it into a
suitable test tube. After the indicated resting time for the apparatus, record the result as C0.

34
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

10.2.5.3 Procedure for the determination of sulfate content

Take the quantity of buffered solution indicated by the manufacturer from beaker B using a pipette
and pour it into a test tube or apparatus tank.

Add the specified amount of barium chloride solution (4.5.2), as indicated by the manufacturer.

Vigorously shake the test tube for 30 s and leave it during for the resting time recommended in the
manufacturer’s instructions (usually 5 min to 10 min). Vigorously shake the test tube again for 10 s to
put any crystals of BaSO4 deposited on the base of the test tube into suspension.

Allow to stand for 15 s to allow any air bubbles to disperse and record the spectrophotometer result

YG
as CSO4 in mg/l.

If the result exceeds 200 mg/l, repeat the operation with a diluted test portion. Use a pipette to
transfer 50 ml of buffered solution from beaker B to another beaker marked as "D". Use another
pipette to add 50 ml of distilled or demineralized water to beaker D. Stir for 1 min with a magnetic

İM A
stirrer.

R M
Repeat the determination described in 10.2.5.3 using the diluted solution and make appropriate
adjustments when calculating the results.

Bİ Ö
İ
10.2.5.4 Calculation and expression of results
-N
Calculate the soluble sulfate SO4 content of the recycled aggregate from the following equation:

T SO4 = [((CSO4 – C0)/10 000) P/P’] – CH2O ≅ (CSO4 – C0)/250 (10)

TE .
Lİ .Ş

where

T SO4 is the water-soluble sulfate content of the sample, in %;

A

CSO4 is the spectrophotometer result (10.2.5.3);

KA L

C0 is the spectrophotometer result for the blank test (10.2.5.2);

YO

CH2O is the spectrophotometer result for the water test (10.2.5.1);

P is the mass of water in grams (g) used for leaching the sample (10.2.4);
TO

P’ is the mass, in grams (g) of the test portion (10.2.3).

O

11 Determination of total sulfur content

11.1 Determination of total sulfur content by acid digestion (Reference method)

11.1.1 Principle

An aggregate test specimen is treated with hydrogen peroxide and hydrochloric acid to convert any
sulfur compounds present to sulfates. Any sulfates are precipitated as barium sulfate (BaSO4) and
weighed. The sulfur content is expressed as a percentage by mass of the aggregate.

35
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

11.1.2 Sampling

The laboratory sample shall be taken in accordance with the procedures specified in EN 932-1.

The laboratory sample should be representative of the moisture content of the batch.

11.1.3 Preparation of test portion

Reduce the laboratory sample by the procedures specified in EN 932-2 to an amount not less than the
mass specified in Table 1 appropriate to the upper (D) sieve size of the aggregate.

YG
If necessary, dry the sample at a temperature of (110 ± 5) °C.

NOTE Drying at a higher temperature will oxidise any sulfides.

İM A
Stepwise crush and reduce the sub-sample to a mass of approximately 20 g and then grind the particles

R M
until they all pass the 125 µm sieve. Take approximately 1 g of this material as the test portion.

11.1.4 Procedure
Bİ Ö
İ
Weigh the test portion to the nearest 0,1 mg (m4) into a 400 ml high form beaker (5.2.9). Add 20 ml
-N
distilled water to elutriate, using a glass rod and watch glass. In the fume cupboard, add 10 ml of
hydrogen peroxide (4.6.1) and warm for 30 min below the boiling point.

After the dissolution, add 20 ml hydrochloric acid (1+1) (4.1) and leave the test specimen in a heat
TE .

bath for 30 min.

Lİ .Ş

Add a small amount of filter paper pulp and warm up the content of the beaker to below the boiling
point.
A

Make the solution alkaline by adding ammonium hydroxide (4.1). Check the alkalinity by using methyl
red as an indicator (4.6.2), or by using a pH-meter (5.2.8). Simmer for 30 s and then filter under gentle
suction using a medium porosity filter paper. Wash the contents of the filter once with a little hot,
KA L

demineralized water and reserve the filtrates.

YO

Transfer the paper filter and the particles retained on it into the beaker and dissolve in 5 ml
concentrated hydrochloric acid (4.1) to which has been added 70 ml hot water.

Repeat the procedure above (boil, precipitate, filter and wash) and reject the precipitate if any. Acidify
TO

the combined filtrates and washings (which should be about 220 ml in all) with 1 ml concentrated
hydrochloric acid and bring it to the boil. Boil for (5 ± 0,5) min.

While maintaining the solution at boiling point and stirring vigorously, add drop-by-drop 10 ml of the
O

barium chloride solution (4.5.2) heated to just below boiling.

Mature, filter and ignite the barium sulfate precipitate as specified in 10.1.5.

Weigh to the nearest 0,1 mg and calculate the mass of precipitate m5.

11.1.5 Calculation and expression of results

Calculate the total sulfur content of the aggregate, expressed as S to the nearest 0,1%, from the
following formula:

S = m5/m4 × 13,74 (in %) (11)

where

36
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

m5 is the mass of precipitate in grams;

m4 is the mass of the test portion in grams.

NOTE A statement on the precision of the determination of total sulfur content is given in Annex A."

11.2 Determination of total sulfur content by high temperature combustion

(Alternative method)

11.2.1 Principle

An aggregate test portion is ignited at high temperature in an atmosphere of pure oxygen. This

YG
converts any sulfur compounds present into sulfur dioxide which is quantified by infrared detectors.
The sulfur content is expressed as a percentage by mass of the aggregate.

11.2.2 Sampling

İM A
The laboratory sample shall be taken in accordance with the procedures specified in EN 932-1.

R M
NOTE The laboratory sample should be representative of the moisture content of the batch.

11.2.3 Bİ Ö
Preparation of test portion

İ
-N
Reduce the laboratory sample by the procedures specified in EN 932-2 to an amount not less than the
mass specified in Table 1 (7.3) appropriate to the upper (D) sieve size of the aggregate.

If necessary, dry the sample at a temperature of (110 ± 5) °C.

TE .
Lİ .Ş

NOTE Drying at a higher temperature will oxidise any sulfides.

A

Stepwise crush and reduce the sub-sample to a mass of approximately 20 g and then grind the particles
until they all pass the 125 µm sieve. Take approximately 1 g of this material as the test specimen.
KA L

11.2.4 Procedure
YO

The test portion shall be tested using an appropriate high temperature combustion apparatus (5.7) in
accordance with the manufacturer's instructions.

The total sulfur content is obtained directly from the readout of the apparatus.
TO

11.2.5 Calculation and expression of results

O

The results should be presented as S, to the nearest 0,1 %.

12 Determination of acid soluble sulfates

12.1 Principle

Sulfates are extracted from a test portion of the aggregate by dilute hydrochloric acid. The sulfate ion
content is determined by gravimetry and expressed as a percentage by mass of the aggregate.

37
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

12.2 Sampling

The laboratory sample shall be taken in accordance with the procedures specified in EN 932-1.

The laboratory sample should be representative of the moisture content of the batch.

12.3 Preparation of test portion

Reduce the laboratory sample by the procedures specified in EN 932-2 to an amount not less than the
mass specified in Table 1 appropriate to the upper (D) sieve size of the aggregate.

YG
If necessary, dry the sample at a temperature of (110 ± 5) °C.

NOTE Drying at a higher temperature will oxidise any sulfides.

İM A
Stepwise crush and reduce the sub-sample to a mass of approximately 20 g and then grind the particles

R M
until they all pass the 125 µm sieve. Take approximately 8 g of this material as the test portion.

12.4 Procedure
Bİ Ö
İ
-N
Weigh the test portion to the nearest 0,1 mg (m6). Place 360 ml water and 40 ml of concentrated
hydrochloric acid (4.1) in a 1000 ml conical flask (5.2.9) and heat to boiling point. Remove from the
source of heat and, while stirring, sprinkle the test portion on to the acid solution. Break up the solids
with the flattened end of a glass-stirring rod. Allow the solution to digest for (15 ±1) min at a temperature
just below boiling.
TE .
Lİ .Ş

Filter the residue through a medium filter paper into a 1000 ml beaker. Thoroughly wash the contents of
the filter with hot demineralized water. Check the washings to ensure the absence of chloride ions using
A

the silver nitrate test (6.6).

Adjust the volume to about 600 ml with demineralized water and warm up the content of the beaker to
KA L

below the boiling point.

YO

Make the solution alkaline by adding ammonium hydroxide solution (4.1.2). Check the alkalinity by
using methyl red as an indicator (4.6.2), or by using a pH-meter (5.2.8). Simmer for 30 s and then filter
under gentle suction using a medium porosity filter paper. Wash the contents of the filter at least 3
times with a little hot, demineralised water, reserve the filtrates and reject the precipitate if any. Acidify
TO

the filtrates and washings by means of hydrochloric acid (1+11) to red coloration of methyl red indicator
(4.6.2).

Bring to the boil and boil for (5 ± 0,5) min and then check that the solution is clear. If it is not clear, start
O

the test again using a new test portion.

While maintaining the solution at boiling point and stirring vigorously, slowly add 40 ml of the barium
chloride solution (4.5.2) heated to just below boiling. Mature, filter and ignite the barium sulfate
precipitate as specified in 10.1.5.

Weigh to the nearest 0,1 mg and calculate the mass of precipitate (m7).

12.5 Calculation and expression of results

Calculate the acid soluble sulfate content of the aggregate, expressed as SO3 to the nearest 0,1%, from
the following formula:

Sulfate content (SO3) = m7/m6 × 34,30 (in %) (12)

38
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

where
m7 is the mass of precipitate in grams;

m6 is the mass of the test portion in grams.

NOTE 1 Results can be expressed in SO4 using the following formula:

Sulfate content(SO4) = m7/m6 × 41,16 (in %)

NOTE 2 A statement on the precision of the determination of the acid soluble sulfate content is given in
Annex A."

YG
13 Determination of acid soluble sulfides

İM A
13.1 Principle

R M
The test portion is decomposed by hydrochloric acid under reducing conditions. The sulfides are
converted into hydrogen sulfide, which is carried over by a gaseous stream into an ammoniacal solution
of zinc sulfate. The precipitated zinc sulfide is determined by iodometry.

Bİ Ö
İ
13.2 Sampling
-N
The laboratory sample shall be taken in accordance with the procedures specified in EN 932-1.

NOTE the laboratory sample should be representative of the moisture content of the batch.
TE .
Lİ .Ş

13.3 Preparation of test portion

Reduce the laboratory sample by the procedures specified in EN 932-2 to an amount not less than the
A

mass specified in Table 1 (7.3) appropriate to the upper (D) sieve size of the aggregate.
KA L

If necessary, dry the sample at a temperature of (110 ± 5) °C.

YO

NOTE Drying at a higher temperature will oxidise any sulfides.

Stepwise crush and reduce the sub-sample to a mass of approximately 20 g and then grind the particles
until they all pass the 125 µm sieve. Take approximately 1 g of this material as the test specimen.
TO

13.4 Procedure

Use the apparatus shown in 5.8 and Figure 1. Weigh the test portion to the nearest 0,1 mg (m8) and
O

transfer into a 250 ml stoppered round bottom flask with a ground glass joint.

NOTE 1 If the sulfide content is low (< 0,1 %), reagent solutions ten times more dilute should be used (4.7.5
and 4.7.6).

Add about 2,5 g of tin (II) chloride (4.7.3) and 0,1 g of chromium (4.7.4).

NOTE 2 Chromium contributes to the dissolution of any pyrites (FeS2) that may be present in the aggregate.

Disperse the mixture in 50 ml of demineralized water. Fix to the flask the ground neck supporting the
separating funnel and connect this neck to the inlet of the condenser; connect the outlet of the
condenser to the glass tube which dips into the beaker containing 15 ml of ammoniacal zinc sulfate
solution (4.7.2) and 285 ml of demineralized water.

39
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

Connect the gas supply (nitrogen or argon) and adjust the flow to about 10 ml per min. Stop the flow of
gas. Release 50 ml of hydrochloric acid (1 + 1) (4.1) from the separating funnel taking care that a small
amount of acid remains in the separating funnel to prevent leakage. Reconnect the gas supply, heat the
contents of the flask to boiling and boil for 10 min. Disconnect the outlet tube, which will serve as a
stirrer during the titration.

Aggregates of higher sulfide content will require more than 10 min reaction time for complete
transformation of all sulfides to precipitated zinc sulfide. Check that the extraction is complete by
bubbling the outlet into fresh ammoniacal zinc sulfate solution. If no precipitate appears, the extraction
is complete.

Cool the receiver to 20 °C and add by pipette 10 ml of the 0,016 6 mol/l potassium iodate

YG
solution (4.7.5) and 25 ml concentrated hydrochloric acid (4.1). Titrate with sodium thiosulfate
solution (4.7.6) until pale yellow. Then add 2 ml of starch solution (4.7.7) and titrate until the colour
changes from blue to colourless.

İM A
13.5 Calculation and expression of results

R M
Calculate the sulfide content of the aggregate, expressed in S, from the following equation:

{(V9 × F ) − (V10 × f )}×1,603 ×100 = 0,160 3 × {(V9 × F ) − (V10 × f )}(in %)

S=
Bİ Ö
1 000 × ms ms
(13)

İ
-N
where

V9 is the volume of the potassium iodate solution in ml;

TE .
Lİ .Ş

F is the factor of the potassium iodate solution as specified in 4.7.5;

V10 is the volume of sodium thiosulfate solution used for the titration in ml;
A

f is the factor of the sodium thiosulfate solution as specified in 4.7.6;

KA L

m8 is the mass of the test portion in g.

YO

14 Determination of components affecting the surface finish of concrete

TO

14.1 Examination for the presence of reactive iron sulfide particles

14.1.1 General
O

This clause specifies methods for detection of iron sulfide particles which, when present at or near the
surface of concrete, can cause the formation of brown stains that are very difficult to remove.

14.1.2 Sampling

The stockpile shall be inspected and approximately 50 particles, representative of those suspected to
contain iron sulfide, shall be taken for testing.

40
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

14.1.3 Procedure

Determine the reactivity of the particles by placing them in a saturated limewater solution.

NOTE 1 A blue-green gelatinous precipitate of ferrous sulfate should form within 5 min. This precipitate
changes rapidly to brown ferric hydroxide on exposure to air and light. This reaction should be complete within
30 min and indicates the presence of rapidly reacting iron sulfide.

If no brown gelatinous precipitate is formed when the particles are placed in saturated limewater, they
may be slowly reacting particles. When presence of slowly reacting particles is suspected, examine
the particles visually to assess as well as possible their propensity to cause staining in mortar or
concrete.

YG
NOTE 2 Where a particular quarry has a history of occasionally producing aggregate containing iron sulfide,
examination with a low power microscope by a technologist with experience of the quarry may be sufficient to
determine whether or not the material is deleterious.

İM A
In other cases, embed the recovered particles in Portland cement paste, store for 28 days in a moist
condition and then examine the cement paste for staining.

R M
14.2 Determination of lightweight contaminators

14.2.1 General Bİ Ö
İ
-N
This test is a method for estimating the mass percentage of lightweight particles in fine aggregate. The
method estimates substances such as lignite and coal which may cause staining or pop-outs on
concrete or mortar surfaces. If necessary, the method can be adapted for use on coarse aggregates by
examining larger test portions (see Table 1).
TE .
Lİ .Ş

14.2.2 Principle
A

Most normal weight fine aggregates for concrete and mortar have a particle density greater than 2,0.
When a test portion of the fine aggregate is immersed in a liquid with a density just below 2,0, lower
density particles will float on the surface. This allows them to be removed for examination and
KA L

quantification.
YO

NOTE The flotation process cannot be used with lightweight aggregates.

14.2.3 Procedure
TO

The minimum quantity of fine aggregate in the laboratory sample shall be 5 kg. This shall be reduced to
produce a test portion of mass (350 ± 50) g.

Spread the test portion over a tray and dry it to constant mass (6.4) at (110 ± 5) °C. Record the mass of
O

the dried test portion (m9) to the nearest 0,1 g. Separate the aggregate on the 300 µm sieve (5.9.1),
discarding the finer fraction.

Pour about 1 l of the solution of zinc chloride (4.8.1) or sodium polytungstate (4.8.2) into a 2 l beaker
and then pour the aggregate into the solution. Gently agitate the bed of aggregate with a glass rod to
assist lightweight particles to leave the bed and rise to the surface of the solution. Gently agitate the
floating particles with the glass rod to dislodge any air bubbles that may have caused heavier aggregate
particles to float.

Decant the supernatant solution into a second 2 l beaker through a 250 µm sieve (5.9.1), allowing the
floating particles to be retained on the sieve. Ensure that none of the heavier aggregate particles pass
into the sieve. Return the solution to the first beaker and agitate the bed of aggregate again. If further
particles float on the solution, decant through the sieve again. Repeat the procedure until all of the
floating particles have been collected in the sieve.

41
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

Wash the sieve and the particles on it with water until the zinc chloride or sodium polytungstate has
been removed. Dry the sieve and contents for (20 ± 4) h at (40 ± 5) °C and then tip the contents into an
evaporating basin (5.9.2). Complete the drying at (110 ± 5) °C for (4 ± 0,25) h.

Cool the basin and then weigh the lightweight particles (m10), to the nearest 0,1 g.

14.2.4 Calculation and expression of results

Calculate the percentage of lightweight particles in the aggregate, expressed as mLPC, from the following
equation:

mLPC = (m10/m9)) 100 (in %) (14)

YG
where

m9 is the mass of the oven dried test portion in g;

İM A
m10 is the mass of oven dried lightweight particles separated from the test portion in g.

R M
The result shall be recorded to the nearest 0,1 %.

Bİ Ö
İ
15 Determination of organic components affecting the setting and the
-N
hardening of cement

15.1 Determination of potential presence of humus

TE .
Lİ .Ş

15.1.1 Principle

Humus is an organic substance which forms in the ground by the decomposition of animal and plant
A

residues. The humus content of aggregate is estimated from the colour formed when a test portion is
shaken in a sodium hydroxide solution.
KA L

NOTE The method is based on the principle that humus develops a dark colour when it reacts sodium
YO

hydroxide (NaOH). The intensity of the colour depends on the humus content. If the solution is clear or only
slightly coloured, the aggregate does not contain an amount of humus that is considered to be significant. A
strong colour reaction will usually reflect high humus content, but can be due to other factors. In this case, the
method does not give a definitive conclusion.
TO

15.1.2 Sampling

The laboratory sample shall be taken in accordance with the procedures specified in EN 932-1.
O

NOTE The laboratory sample should be representative of the moisture content of the batch.

15.1.3 Preparation of test portion

Reduce the laboratory sample by the procedures specified in EN 932-2 to an amount not less than the
mass specified in Table 1 (7.3) appropriate to the upper (D) sieve size of the aggregate.

Dry the sub-sample in a drying oven (5.2.1) at (40 ± 5) °C (6.4). Sieve the dried particles on a 4 mm
sieve (5.10.1) and retain the fraction that passes.

42
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

15.1.4 Procedure

Pour a 3 % sodium hydroxide (NaOH) solution (4.9.1) into the glass bottle (5.10.2) to a height of about
80 mm. Then pour some of the test portion into the glass bottle until the height of aggregate and solution
is 120 mm. Shake the bottle to enable air bubbles to escape.

Stopper the bottle and shake it vigorously for 1 min. Leave it to stand for 24 h.

Compare the colour of the solution to the standard colour solution (4.9.2), contained in a similar clear
cylindrical glass bottle. Record whether the colour of the solution is lighter or darker than the standard
colour.

YG
15.1.5 Expression of results

The test result shall state whether the colour of the solution is Negative Test (lighter than the standard
colour) or Positive Test (darker than the standard colour) (4.9.2).

İM A
15.2 Determination of fulvo acid content

R M
15.2.1 Principle

Bİ Ö
This clause specifies a method for the determination of the fulvo acid content of fine aggregates. Fulvo

İ
-N
acids are components of the humic acids which have a retarding effect on the hydration of cements.

Fulvo acids dissolve in hydrochloric acid producing a yellow colour. The intensity of the colour increases
as the concentration of fulvo acids increases. Compounds of Fe(III) produce a brown colour in
hydrochloric acid. This colour is eliminated by converting Fe(III) compounds to colourless Fe(II)
TE .

compounds using stannous chloride solution.

Lİ .Ş

15.2.2 Sampling
A

The laboratory sample shall be taken in accordance with the procedures specified in EN 932-1.
KA L

NOTE The laboratory sample should be representative of the moisture content of the batch.
YO

15.2.3 Preparation of test portion

Reduce the laboratory sample to a test portion of (100 ± 0,5) g, using the procedures specified in
EN 932-2.
TO

The moisture content of the test portion shall not be greater than 10 % by mass of the sample. Test
portions with moisture contents greater than 10 % shall be dried at a temperature of (40 ± 5) °C until the
moisture content is reduced to 10 % or less.
O

15.2.4 Procedure

Carry out the test at a room temperature of (20 ± 2) °C. Weight the test portion into a 250 ml or 300 ml
flask (5.2.9). Add 100 ml of hydrochloric acid (1 + 23) (4.1 and 4.10.1). Allow the flask and its contents to
stand for 4 h, shaking it occasionally.

Filter 75 ml of the solution from the flask into a clear glass 250 ml graduated cylinder (5.2.11). Use a
10 ml graduated cylinder (5.2.11) to add 10 ml of clear stannous chloride solution (4.10.2).

If after adding the stannous chloride the solution becomes turbid, sulfides are present. If this happens,
repeat the test by boiling the solution for 5 min on a hot plate (5.11.4) before adding the stannous
chloride.

43
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

Let the 250 ml graduated cylinder and its contents stand for a further 1 h then fill to the 100 ml
graduation mark with hydrochloric acid (1 + 23) (4.10.1). Mix the contents of the cylinder using a glass
stirring rod (5.11.1).

Compare the colour of the resulting solution to the standard colour solution (4.9.2), contained in a similar
clear glass graduated cylinder (5.2.11). Record whether the colour of the solution is lighter or darker
than the standard colour.

15.2.5 Expression of results

The test result shall state whether the colour of the solution is Negative Test (lighter than the standard
colour) or Positive Test (darker than the standard colour) (4.9.2).

YG
15.3 Determination of organic contaminators by mortar method

15.3.1 Principle

İM A
The mortar method is a performance test intended to demonstrate and quantify any effects which

R M
organic contaminators in aggregate can have on the stiffening and hardening of mortar. The principle of
the method is to prepare two nominally identical mortars and test them for stiffening rate and

Bİ Ö
compressive strength. One mortar contains the test aggregate as received while the other mix is
prepared from a duplicate test portion which has been heated to destroy organic matter. The heated

İ
-N
aggregate acts as a control alongside which the original aggregate is compared. The stiffening test
assesses acceleration or retardation of the setting of the mortar, while the 28-day strength indicates any
longer term effect.

15.3.2 Sampling
TE .
Lİ .Ş

The laboratory sample shall be taken in accordance with the procedures specified in EN 932-1. The
laboratory sample shall have a mass of at least 15 kg.
A

15.3.3 Preparation of test portions

KA L

Dry the laboratory sample by spreading it onto trays and allowing it to dry naturally in the laboratory at
YO

ambient temperature. Using the procedures specified in EN 932-2, further reduce the dried laboratory
sample to produce four test portions each of (1 900 ± 100) g.

When reducing the dried laboratory sample to produce test portions for the mortar method, should a
splitting operation produce two test portions each of mass less than 1,8 kg, then one test portion shall be
TO

split once, or twice, or if necessary three times to yield a sub-sample which when added to the first
produces a combined mass of no more than 2 kg.

NOTE For lightweight aggregate, the volume of each test portion shall be 1 l.
O

15.3.4 Preliminary treatment of test portions

15.3.4.1 Retain of the two test portions (15.3.3) in sealed containers, without further treatment.
Heat the other two test specimens using the procedure in 15.3.4.2.

15.3.4.2 Pour a test portion into a weighed porcelain or silica basin (5.12.2), weigh and place in
the muffle furnace (5.12.7) at ambient temperature.

NOTE If only a small furnace is available, each test portion can be divided into two or more parts. The parts
should be weighed, heated and reweighed separately; and recombined when cool.

Raise the temperature of the furnace to (480 ± 25) °C over a period of (4 ± 0,25) h.

44
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

Maintain the temperature of (480 ± 25) °C for (4 ± 0,25) h and then allow the furnace to cool down to
ambient temperature (usually overnight). Weigh the basin and aggregate and record the loss in mass.

Repeat this procedure with the second test portion.

15.3.5 Constituents

The cement shall be stored in an airtight container.

15.3.6 Mix quantities

YG
15.3.6.1 General requirements and trial mixes

Each mortar mix shall contain either a test portion of the unheated aggregate, or a test portion of the
aggregate previously heated as in 15.3.4. Each mortar mix shall also contain CEM I cement of mass
one quarter that of the aggregate mass in the mix. The test portions and the cement shall be weighed

İM A
to ± 1 g.

R M
The water content of the mortars containing the unheated aggregate shall be chosen to produce a
standard consistence, defined as a mean plunger (5.12.3) penetration of (23 ± 0,5) mm, when

Bİ Ö
determined using by the plunger test method given in EN 1015-4.

İ
-N
For lightweight aggregate, use 300 g of cement for each mortar mix and 30 g for each preliminary test.

To establish the required water contents, prepare a series of trial mixes using the unheated aggregate.
Vary the water content successively and measure the consistence of each trial mix until the correct
value of consistence is attained. Note the mass of water contained in this last mix and calculate the
TE .

water-cement ratio. Reject the trial mixes.

Lİ .Ş

NOTE 1 The unheated test aggregate should have similar moisture content to the heated (control) aggregate
when it was weighed before heating. This means that the trial mixes and mortar test specimens made with the
A

test aggregate should be prepared on the same day as the heating procedure (15.4.3) is started for the control
aggregate.
KA L

NOTE 2 Control mixes will usually be prepared a day after the test mixes. Laboratory conditions should be as
YO

similar as practicable on the two mixing days.

15.3.6.2 Test mixes

TO

Calculated the required mass of cement for each unheated test portion (15.3.6.1).

Using the water-cement ratio obtained using the trial mixes in 15.3.6.1, calculate the mass of water
required for each mix and weigh to ± 0,5 g.
O

15.3.6.3 Control mixes

Ensure that the water-cement ratio of the heated aggregate control mortars is the same as that of
unheated aggregate test mortars by first calculating the required mass of cement and water for each mix
as in 15.3.6.2. Then add to each calculated mass of water, the mass lost by the corresponding portion of
aggregate during the heating detailed in 15.3.4.2. Weigh the required mass of water to ± 0,5 g.

15.3.7 Mixing procedure

15.3.7.1 Four mixes are required; one for each test portion. Bring all the materials to a
temperature of (20 ± 2) °C before starting the mixing procedure and mix in a room or other controlled
environment with a temperature of (20 ± 2) °C and a relative humidity of not less than 50 %. Prepare
each mix using the procedure in 15.3.7.2.

45
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

15.3.7.2 Place the test portion and then the cement in the dry mixing bowl (5.12.4) and mix for
30 s. Continue mixing and add the water during the next 30 s. Continue mixing for a further 60 s after
all the water has been added.

Stop the mixer and clean any adhering material from the paddle and sides into the bowl using a scraper,
taking particular care to ensure that no unmixed materials remain at the bottom of the bowl. Complete
this part of the procedure within 60 s. Cover the bowl with a damp cloth and allow to stand for 5 min.

Replace the bowl in the mixer and mix the mortar for a further 60 s.

15.3.8 Measurement of stiffening time

YG
Immediately after completion of mixing of each mortar, determine the stiffening rate in accordance with
EN 1015-9.

Record the stiffening times of the duplicate test portions of unheated and heated (control) aggregates.

İM A
15.3.9 Compressive strength of hardened mortar

R M
Prepare three 160 mm × 40 mm × 40 mm prisms from each mortar mix, using the procedure specified in
EN 1015-11.
Bİ Ö
İ
Determine the density of each prism on demoulding.
-N
Test the prisms for compressive strength after 28-days in accordance with EN 1015-11. Record the 12
compressive strengths for the duplicate test portions of unheated and heated (control) aggregates.
TE .

15.3.10 Calculation and expression of results

Lİ .Ş

15.3.10.1 Stiffening time

A

Calculate the change in stiffening time by subtracting the mean stiffening time of the heated aggregate
mortars from the mean stiffening time of the unheated aggregate mortars. Express the result to the
KA L

nearest 15 min.
YO

NOTE A negative result indicates that organic contaminators accelerated the setting of the mortar.

15.3.10.2 Compressive strength

TO

Calculate to the nearest 1 % the relative compressive strength S % of the unheated aggregate mortar by
the following equation:

S = (A/B) 100 ( in %) (15)

O

where

A is the mean compressive strength of the six unheated aggregate prisms, in N/mm²;

B is the mean compressive strength of the six heated (control) aggregate prisms, in N/mm².

NOTE Organic contaminators can entrain air in mortar mixes. Entrained air can also affect compressive
strength. The presence of entrained air can be assessed by comparing the mean mass and density of the two
sets of prisms.

46
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

16 Determination of water solubility

16.1 Determination of water solubility of aggregate, excluding filler

16.1.1 Principle

The aggregate test portion is extracted with twice its own mass of water in accordance with the
procedure specified in 10.1.4. After extraction, the recovered aggregate is dried and weighed.

NOTE The water solubility of filler is determined using the procedures in 16.2.

YG
16.1.2 Sampling

The laboratory sample shall be taken in accordance with the procedures specified in EN 932-1.

İM A
NOTE The laboratory sample should be representative of the moisture content of the batch.

R M
16.1.3 Preparation of test portion

Reduce the laboratory sample by the procedures specified in EN 932-2 to an amount not less than the

Bİ Ö
mass specified in Table 1 (7.3) appropriate to the upper (D) sieve size of the aggregate.

İ
-N
Dry the sample at a temperature of (110 ± 5) °C. Weigh the dried test portion to the nearest 0,1 g (m11).

16.1.4 Extraction of soluble components

TE .

Extract the soluble components from the aggregate using the procedure specified in 10.1.4 and then
Lİ .Ş

allow most of the solids to settle.

Filter as much of the supernatant liquid as is practical on a pre-weighed medium-grade filter

A

paper (5.3.4). Transfer the settled aggregate from the extraction bottle, with the aid of a minimum
amount of water, to a pre-weighed porcelain evaporating basin (5.9.2). Add the filter paper and the
retained particles to the aggregate in the basin.
KA L
YO

Dry and then cool the contents of the basin to constant mass (3.4 and 6.4) and weigh to the
nearest 0,1 g. Calculate the mass of dried aggregate by subtracting the masses of the basin and the
mass of the filter paper (m12).
TO

16.1.5 Calculation and expression of results

Calculate the water solubility of the aggregate, expressed as WS, from the following equation:
O

m11 − m12
WS = × 100 (in %) (16)
m11

where

m11 is the mass of aggregate before extraction in g;

m12 is the mass of aggregate after extraction in g.

Record the result to 0,1 %.

47
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

16.2 Determination of water solubility of filler

16.2.1 Principle

The filler test portion is extracted with fifty times its own mass of water. After extraction, the recovered
filler is dried and weighed.

16.2.2 Sampling

The laboratory sample shall be taken in accordance with the procedures specified in EN 932-1.

NOTE The laboratory sample should be representative of the moisture content of the batch.

YG
16.2.3 Preparation of test portion

Reduce the laboratory sample by the procedures specified in EN 932-2, to an amount not less than

İM A
25 g. Dry the sub sample at a temperature of (110 ± 5) °C to constant mass (6.4).

R M
Take two test specimens, each of (5 ± 0,2) g.

16.2.4
Bİ Ö
Extraction of soluble component

İ
-N
If the filler contains added calcium hydroxide, determine the calcium hydroxide content (Ka) according
to EN 459-2.

Weigh two 500 ml Erlenmeyer flasks (5.3.2) to the nearest 0,01 g. Transfer the test specimens to the
flasks, weigh the two flasks and contents and record their mass to the nearest 0,01 g. Calculate the
TE .
Lİ .Ş

mass of filler in each flask by difference (m11).

To each flask, add a mass of water equal fifty times the mass of the test specimen. Stopper the flasks
A

and mix the contents by shaking (5.3.3) continuously with sufficient agitation to avoid any
sedimentation for a minimum of 24 h.
KA L

Filter as much of the supernatant liquid as is practical on a pre-weighed filter funnels fitted with medium-
grade filter paper (5.3.4), leaving the remaining residue in the Erlenmeyer flasks.
YO

Dry and then cool the Erlenmeyer flasks, filter funnels, filter papers, and their contents to constant
mass (3.4 and 6.4) and weigh to the nearest 0,1 g. Calculate the mass of dried filler by subtracting the
masses of the basin and the mass of the flasks, funnels and filter papers (m12).
TO

16.2.5 Calculation and expression of results

Calculate the water solubility of the filler or the mixed filler, expressed as WS, from the following
O

equation:

m11 − m12
WS = × 100 − K a (in %) (17)
m11

where

m11 is the mass of filler before extraction in g;

m12 is the mass of filler after extraction in g;

Ka is the determined calcium hydroxide content of a mixed filler, with a maximum of 8,4 %.

48
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

Record the result to 0,1 %.

NOTE 1 Mixed filler contains added calcium hydroxide. If the calcium hydroxide value is less than 8,4 % the
determined value is used. For other mixed fillers a value of 8,4 % is used.

NOTE 2 For fillers that do not contain added calcium hydroxide, Ka = 0.

17 Determination of loss on ignition

YG
17.1 Principle

The loss on ignition is determined in an oxidizing atmosphere. By igniting the aggregate in air at (950
± 25) °C the carbon dioxide and the water not evaporated during drying are driven off, as are any

İM A
oxidizable volatile elements present.

R M
NOTE 1 If the aggregate contains non-volatile oxidizable constituents, as in the case of blast-furnace slags, the
loss on ignition should be corrected in accordance with EN 196-2:2005, 7.4.

Bİ Ö
NOTE 2 For aggregates produced from incinerator residues, the ignition temperature should be (480 ± 25) °C.

İ
-N
NOTE 3 This test may be used as an alternative test for humus content. In that case temperature should be (480 ±
25) °C.

17.2 Sampling and preparation of test portion

TE .
Lİ .Ş

The laboratory sample shall be taken in accordance with the procedures specified in EN 932-1.
A

The laboratory sample should be representative of the moisture content of the batch.

Reduce the laboratory sample by the procedures specified in EN 932-2 to an amount not less than the
KA L

mass specified in Table 1 (7.3) appropriate to the upper (D) sieve size of the aggregate.
YO

If necessary, dry the sample at a temperature of (110 ± 5) °C.

NOTE Drying at a higher temperature will oxidise any sulfides.

TO

Stepwise crush and reduce the sub-sample to a mass of approximately 20 g and then grind the particles
until they all pass the 125 µm sieve. Take (1 ± 0,05) g of this material as the test specimen.
O

17.3 Procedure for the determination of loss on ignition

Weigh the test portion to the nearest 0,1 mg (m13) into a crucible (5.6.2) which has been previously
ignited and tarred. Place the crucible in the electric furnace (5.2.2) controlled at (950 ± 25) °C. Leave the
crucible in the furnace for at least 60 min. Cool the crucible to room temperature in a desiccator (5.2.16)
and then re-weigh (m14).

In the case of calcareous aggregates, heating to 950 °C should proceed slowly to minimize the risk of
violent decrepitation.

17.4 Calculation and expression of results

Calculate the loss on ignition of the aggregate from the following formula:

49
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

m13 − m14
Loss on ignition = × 100 (in %) (18)
m13

where

m13 is the mass of the initial test portion in grams;

m14 is the mass of ignited test portion in grams.

The temperature of ignition used shall be reported."

YG
18 Determination of free lime in steel slag

18.1 General

İM A
Each of the methods specified in this clause determine the presence of free lime (CaO), which is

R M
potentially expansive, and hydrated lime (Ca(OH)2) which is not expansive. To distinguish between
these two forms of lime, extra tests are necessary, such as thermo gravimetric or X-ray diffraction
analysis.
Bİ Ö
İ
-N
18.2 Determination of free lime by complexometry (Reference method)

18.2.1 Principle

Free lime is extracted from a ground sample of aggregate by hot ethanediol. The content of calcium ions
TE .
Lİ .Ş

in the extract is subsequently determined by complexometric titration.

18.2.2 Sampling and preparation of test portion

A

Proceed as specified in 11.1.2 and 11.2.3 but crushing the last 20 g until they all pass a 63 µm sieve
and take approximately 0,5 g of this material as the test portion. Coarse iron fragments remaining on the
KA L

sieve shall be removed.

YO

18.2.3 Procedure

Weigh the test portion to the nearest 0,1 mg (m15) and transfer into the conical flask (5.13.1) already
TO

containing a PTFE stirrer. Measure 50 ml of anhydrous ethanediol (4.11.1) and transfer into the flask.
Seal the flask with the glass stopper and stir in a 70 °C water bath for 30 min after reaching the
temperature, using the magnetic stirrer at 300 rpm to 400 rpm. Then filter immediately through the
sintered glass filter (5.13.4), which has a layer (approximately 4 mm to 5 mm) of firmly rammed filter
O

paper pulp in ethanediol. Wash out the flask three times with a total of 50 ml propan-2-ol (4.11.2).

Acidify the clear filtrate, containing the dissolved free lime, with 10 ml of hydrochloric
acid (1 + 1) (4.11.4) and rinse through with water into the measuring flask (5.13.2). Fill up to the mark
and homogenize by shaking. In accordance with the presumed content, transfer 50 ml or 100 ml to a
glass beaker using a pipette. Add ten drops of m-nitrophenol solution (4.11.6) and ten drops of
triethanolamine (4.11.5) (to sequester the Mn and Fe ions), and then neutralize with the 2 mol/l NaOH
solution (4.11.7); dilute with water to approximately 500 ml and bring the pH-value to greater than 13 by
adding about 10 ml of 2 mol/l NaOH solution. Add indicator (4.11.8) and titrate with EDTA
solution (4.11.9) until the reddish mauve changes to blueish mauve. Determine the end point of titration
by using the photoelectric titration equipment (5.13.5). A blank value shall always be determined from
the ethanediol and the reagents.

50
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

18.2.4 Calculation and expression of results

Calculate the free lime content of the aggregate from the following equation:

Free Lime =
(V11 − V12 )× F ×100 (in % ) (19)
m15

where

V11 is the volume of EDTA solution added (in ml);

YG
V12 is the volume of EDTA solution added for the blank (in ml);

F is the EDTA solution factor in mg of CaO per ml; multiply by 0,5 in the case of pipetting 100 ml
out of the flask (5.13.2);

İM A
m15 is the mass of the test portion (in g).

R M
The amount of free lime is rounded to the nearest 0,1 %.

18.3
Bİ Ö
Determination of free lime by conductometry (Alternative method)

İ
-N
18.3.1 Principle

Free lime is extracted from a ground sample of aggregate by hot ethanediol. The content of calcium ions
in the extract is subsequently determined by conductance measurements.
TE .
Lİ .Ş

18.3.2 Sampling and preparation of test portion

A

Proceed as specified in 18.2.2 and take (100 ± 0,1) mg of the passing 63 µm material as the test portion.

18.3.3 Procedure
KA L

Preheat 100 ml of ethanediol (4.11.1) to (80 ± 0,1) °C in the measuring vessel (see Figure 2) with the aid
YO

of a connected thermostat, stirring with a magnetic stirrer. Add the test portion to this solvent and
introduce the measuring electrode.

NOTE By measuring the conductance during extraction time, the dissolution of the free lime can be
TO

monitored directly.

After an extraction time of at least 10 min and when no further change in conductance occurs, the
extraction process is completed. Then read off the final conductance value.
O

18.3.4 Evaluation and expression of results

Convert the measured conductivity into free lime content using a calibration graph (see Figure 3).
Express the mass percentage of free lime to the nearest 0,1 %.

18.4 Determination of free lime by acidimetry (Alternative method)

18.4.1 Principle

Free lime is extracted from a ground sample of aggregate by boiling in ethyl acetoacetate (Franke
method); the extract is titrated with a standard 0,2 mol/l hydrochloric acid solution.

51
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

18.4.2 Sampling and preparation of test portion

Proceed as specified in 18.2.2 and take approximately 1 g of the passing 63 µm material as the test portion.

18.4.3 Procedure

Measure 70 ml of the prepared solvent solution (4.13.5) containing ethyl acetoacetate and 2-
methylpropan-1-ol in the proportion of 3 to 20, and transfer into the Erlenmeyer flask (5.15.1). Weigh
the test portion to the nearest 0,1 mg (m16) and transfer into the flask.

Adjust the flask in position to the water-cooled condenser, fitted with the upper adapter tube containing
the sodium hydroxide (4.13.8) and the molecular sieve (5.15.3); reflux at boiling temperature, stirring on

YG
the hot plate (5.2.7) for 3 h. Remove the hot plate, allow to cool, then filter under vacuum through the
glass microfibre filter (5.15.4), receiving the filtrate in a second flask. Wash the first flask and residue
with 50 ml of 2-methylpropan-l-ol (4.13.2), using a stirring rod fitted with a rubber policeman to guide the
flow.

İM A
Add 10 to 12 drops of the indicator solution (4.13.6) to the filtrate and titrate with the standard 0,2 mol/l

R M
hydrochloric acid solution (4.13.7) to a distinct reddish tinge.

NOTE If the titration is conducted by means of a recording pH meter, the filtration of the extract is not
necessary.
Bİ Ö
İ
-N
18.4.4 Calculation and expression of results

Calculate the free lime content of the aggregate from the following equation:

Free lime = k/1 000 V12/m16 100 (in %) (20)

TE .
Lİ .Ş

where
A

V12 is the volume of hydrochloric acid added (in ml);

m16 is the mass of the test portion (in g);

KA L
YO

k is the factor defined in 4.13.7, representing the number of mg of free CaO per ml of
standardized hydrochloric acid solution.

18.5 Determination of CaO in steel slag by X-ray diffraction

TO

18.5.1 Principle

In wet chemical analyses “free lime” is determined by selective extraction of the minerals CaO (free
O

lime, in its narrower sense as detrimental slag constituent) and Ca(OH)2 (Portlandite, the hydration
2+
product of CaO). The concentration of Ca ions is analysed and expressed as CaO, i.e. “free lime”.

By X-ray diffraction both minerals (free lime = CaO and Portlandite = Ca(OH)2) can be distinguished
due to their different crystal structure. The intensities of the measuring signals are proportional to the
concentrations of CaO and Ca(OH)2.

NOTE The crystal structure of each mineral is a three-dimensional, periodic framework of atoms. This
framework can be described by different sets of parallel lattice planes. Each single set of parallel lattice planes
has a constant spacing “d”. X-ray diffraction can be understood as reflection of X-rays by the different sets of
lattice planes.

52
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

Any X-ray diffraction device records a signal – called "peak" in the following text – if Bragg’s law is
fulfilled:

n λ = 2 d sin θ

where

n = whole number;
λ = wave length of the used X-radiation;
θ = diffraction angle of the reflected X-radiation;
d = lattice spacing.

YG
Each mineral is characterized by a set of specific d-values and corresponding intensity ratios. These
sets are listed in literature, i.e. commercially available data files.

Please note that in X-ray diffraction °θ or °2 θ is frequently used as read-out of the instrument. θ or 2 θ

İM A
is linked to the d-values of a mineral by Bragg’s law and depends on the wavelength of the used X-
rays.

R M
18.5.2 Procedure of analysis

18.5.2.1 Bİ Ö
Starting and stopping the X-ray powder diffraction device

İ
-N
Follow up the procedure in the instruction manual of the X-ray powder diffraction device used.

18.5.2.2 Preparing the sample

TE .

Sample preparation shall be done within short time to prevent further hydration of CaO by humidity.
Lİ .Ş

Contact with water shall be avoided.

A

The laboratory sample taken shall be dried immediately in the laboratory at (110 ± 5) °C until a
constant mass (3.4) is reached.
KA L

A sub-sample of at least 30 g shall be crushed until all of it passes a sieve with 63 µm woven wire
cloth complying with the requirements of EN 933-2. Then this sub-sample shall be prepared in
YO

accordance with the requirements of the X-ray device.

18.5.2.3 Analysis
TO

Before any operation, make sure that the equipment is in an optimal operational condition (refer to the
manual of the X-ray diffraction device).

To perform an analysis of free lime (CaO) and Portlandite (Ca(OH)2) in steel slag strong intensities of
O

these minerals shall be used, preferably the intensities at

dCpeak = 2,389 Å for free lime (CaO) and

dCHpeak = 4,895 Å for Portlandite (Ca(OH)2).

X-ray intensities of steel slag minerals usually are broadened peaks, due to imperfect crystals and/or
partial substitution of Ca by other elements. For this reason a d-range around the above mentioned
intensities shall be scanned.

Make sure that there is no serious interference with other minerals of the slag or of impurities in the
steel slag.

53
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

Make a background correction for free lime (CaO) and Portlandite (Ca(OH)2), preferably at:

dCb1 = 2,427 Å and dCb2 = 2,335 Å for free lime (CaO) and

dCHb1 = 4,950 Å and dCHb2 = 4,860 Å for Portlandite (Ca(OH)2).

Select measuring times for each background left and right of the peaks and the d-ranges that ensure
statistic save analytical results. Standard deviation in impulse statistics follows square root (N), with
N = counts (number of detected impulses).

Make sure that calibration measurements and analyses are performed under identical operational
conditions and same d-values for intensities and background. Make a correction for loss of intensity of

YG
the X-ray tube.

EXAMPLE 1 An example of a measuring procedure for free lime (CaO) is as follows:

Measure the background intensity ICb1 at dCb1 = 2,427 Å for 160 sec.

İM A
Scan the range dCb1 = 2,427 Å to dCb2 = 2,335 Å in steps of 0,01 °2 θ/sec and report the intensity ICRange.
Measure the background intensity ICb2 at dCb2 = 2,335 Å for 160 sec.

R M
ICRange shall be at least 3 x square root ((ICb1 + ICb2)/2).
Calculate IC = ICRange – (ICb1+ICb2)/2.

Bİ Ö
Use IC for all further calculations.

İ
EXAMPLE 2 An example of a measuring procedure for Portlandite (Ca(OH)2) is as follows:
-N
Measure the intensity ICHb1 at dCHb1 = 4,950 Å for 160 sec.
Scan the range dCHb1 = 4,950 Å to dCHb2 = 4,860 Å in steps of 0.01 °2 θ/sec and report the intensity ICHRange.
Measure the intensity ICH2 at dCH2 = 4,860 Å for 160 sec.
ICHRange shall be at least 3 x square root ((ICH1 or ICH2)/2).
TE .

Calculate ICH = ICHRange – (ICH1+ICH2)/2.

Lİ .Ş

Use ICH for all further calculations.

A

18.5.3 Calibration procedure

18.5.3.1 General
KA L
YO

A calibration curve shall be established that links the intensity of the diffracted ray with the free lime
contents on of reference samples with known concentrations based on one of the following methods.

18.5.3.2 Establishing a calibration curve for free lime in steel slag

TO

Take reference samples in the converter, by means of a spoon.

NOTE Considering the temperature of the slag at the moment of the sampling (1 600 °C to 1 700 °C) it can
O

be assumed that hydrated lime (Portlandite) is totally absent.

After crushing, these samples are analysed in accordance with 18.2 to determine the contents of free
lime.

The diffracted intensity by free lime (CaO) is measured for each of the samples in accordance
with 18.5.2.3 and the calibration curve for the CaO is then established.

18.5.3.3 Establishing a calibration curve for Portlandite in steel slag

The reference samples used for establishing the calibration curve of free lime (CaO) are hydrated
during 48 h in a beaker with excess water.

After drying, the absence of free lime is confirmed by comparison between the analysis of the
hydrated samples and the calibration curve of free lime.

54
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

The intensity diffracted by Portlandite (Ca(OH) 2) is measured in accordance with 18.5.2.3 and the
calibration curve for (Ca(OH) 2) is then established.

18.5.3.4 Establishing a calibration curve for free lime and Portlandite in steel slag

Prepare synthetic mixtures of the relevant steel slag and reagent-grade CaO or Ca(OH)2. The
intensity diffracted by free lime (CaO) or Portlandite (Ca(OH)2) is measured in accordance
with 18.5.2.3 and the calibration curves for free lime (CaO or (Ca(OH) 2) is then established.

18.5.4 Analytical results

Report the results to an accuracy of 1 %.

YG
19 Determination of unsoundness of blast-furnace and steel slags

İM A
19.1 Determination of dicalcium silicate disintegration of air-cooled blast-furnace

R M
slag

19.1.1 General
Bİ Ö
İ
This clause specifies the method of determination of the susceptibility to disintegration of crushed blast-
-N
furnace lump slag resulting from the inversion of the metastable ß form of the dicalcium silicate to the γ
form. This phenomenon is sometimes improperly called "lime disintegration".

19.1.2 Principle
TE .
Lİ .Ş

Broken slag surfaces fluoresce under ultra-violet light in the range of visible light. The aspect and
colour of fluorescence enable the detection of slags liable to silicate disintegration.
A

19.1.3 Sampling
KA L

Proceed as specified in 11.1.2.

YO

19.1.4 Preparation of test portion

Reduce the laboratory sample to a test portion of at least 30 lumps, then wash and dry the test portion,
then split each lump to obtain freshly broken surfaces.
TO

19.1.5 Procedure
O

Carry out the dicalcium silicate disintegration test under ultra-violet light (5.17.1).

19.1.6 Expression of results

Record the observations made on the appearance of freshly broken surfaces. Slags which exhibit
numerous or clustered large and small bright spots of a yellow, bronze or a cinnamon colour on a violet
background shall be recorded as suspect with respect to disintegration.

Slags with a uniform shine in various shades of violet and those exhibiting bright spots in a limited
number only and uniformly distributed, shall be deemed sound.

55
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

19.2 Determination of iron disintegration of air-cooled blast-furnace slag

19.2.1 General

This clause specifies the method of determination of the susceptibility to disintegration of crushed blast-
furnace slag, resulting from the hydrolysis of iron- and manganese sulfides.

19.2.2 Principle

The iron disintegration occurring by ageing in a humid atmosphere or in rain, but more rapidly under
water, is observed by examining the behaviour of pieces of slag which have been immersed in water.

YG
19.2.3 Sampling

Proceed as specified in 11.1.2.

İM A
19.2.4 Procedure

R M
Place 30 pieces of slag, with a nominal size between 40 mm and 150 mm, in water at (20 ± 2) °C for two
days.

Bİ Ö
İ
19.2.5 Expression of results
-N
Record any cracking or disintegration. If no pieces disintegrate or crack, the sample shall be regarded
as having passed the test. If one or two pieces disintegrate or crack, the test shall be repeated with a
further 30 test pieces. If any pieces disintegrate or crack in the second test the sample shall be regarded
TE .

as having failed the test.

Lİ .Ş

19.3 Determination of the expansion of steel slag

A

19.3.1 General
KA L

This clause specifies the method of determination of the susceptibility to expansion of crushed steel slag,
resulting from the late hydration of dead burned free lime and/or free magnesium oxide. The test is
YO

accelerated due to the elevated temperature and is designed to generate measurable values of
expansion for the purpose of categorizing suitable slag.

19.3.2 Principle
TO

A compacted slag specimen, combined from known grain sizes, is subjected to a flow of steam
at 100 °C in a steam unit at ambient pressure. By this means, the necessary moisture for reaction with
the free lime and free magnesium oxide is continuously conveyed to the test specimen. Any change in
O

the volume caused by this reaction is read off from a displacement indicator directly at the top of the
specimen. The increase in volume is given as the result, calculated in % volume in relation to the
original volume of the compressed slag specimen. The values are not directly indicative of those
expected in the field, i.e. 4 % expansion in the test does not equate to 4 % uniform expansion in the field.

19.3.3 Sampling

The laboratory sample shall be taken in accordance with the procedures specified in EN 932-1.

19.3.4 Preparation and compaction of the specimens

The laboratory sample taken shall be dried immediately in the laboratory at (110 ± 5) °C until a constant
mass (3.4) is reached.

56
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

For the steam test use 0 mm to 22 mm test portions of dried mineral mixtures of slag, which have been
combined in accordance with the Fuller parabola. The proportions of mass for the individual grain size
classes are given in Table 2.

Table 2 — Proportions of mass per grain size class

Sizes Percentage
mm in mass
0 to 0,5 15
0,5 to 2 15
2 to 5,6 20

YG
5,6 to 8 10
8 to 11,2 11
11,2 to 16 14

İM A
16 to 22 15

R M
Total 100

NOTE 1
Bİ Ö
if there are great differences in the particle densities of the individual grain size classes, the mineral

İ
mixture can be combined using proportion of volume.
-N
The individual grain size classes shall be taken from the crushed aggregates.

The sample reduction shall be carried out in accordance with the procedures specified in EN 932-2.
TE .
Lİ .Ş

The expansion shall be determined on at least two test specimens. Each individual test portion shall be
combined separately with the above-mentioned size distribution. The amount of material required for
each individual sample is 4,5 kg. In addition, a sample shall be combined for the determination of the
A

pre-dried particle density, in accordance with EN 1097-6.

Cover the perforated base of the test cylinder with a circular filter (fabric mat) and, using a laboratory
KA L

scoop, transfer the prepared test portion to the cylinder (5.18.1) illustrated in Figure 5. Then dynamically
YO

compact the dry specimen on the vibrating table (5.18.5) for 6 min at a frequency of (48 ± 3) Hz
(amplitude ± 1,5 mm) and a static load of 0,035 N/mm², produced for example by hydraulic pressure.
Under these test conditions, a void content of (25 ± 3) % volume remains in the slag specimen, values
conforming to the practice. Alternatively, the sample can be compacted by any other method capable of
achieving the same degree of compaction, such as a Proctor hammer or a hand-held power hammer. If
TO

water is added to the sample to facilitate compaction, testing shall commence within 24 h of the
completion of the compaction process.

After compaction, determine the volume of the slag specimen VS, which is the difference between the
O

volume of the cylinder VC and the volume of air VA between the slag specimen and the top edge of the
cylinder. Calculate VC and VA from height measurements with the sounding rod (5.18.6) and taking the
average of four readings on the extremity of two at right angles crossing diameters plus at minimum four
additional readings distributed over the specimen surface.

Finally, cover over the surface of the slag specimen with a circular filter (fabric mat) and then with a layer
of glass beads (5.18.3) which have been lubricated before the test with silicone oil to reduce friction
between the individual beads. Adjust the mass of the layer of beads so that the total mass of the
surcharge, the surcharge support, the perforated plate and the glass beads equals (7,5 ± 0,01) kg.
Distribute the glass beads evenly within the test cylinder so that they give a level surface.

NOTE 2 1,5 g of silicone oil is sufficient for the batch of 1,5 kg of beads.

57
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

Repeat the lubrication of the glass beads after each steam test. As lime is deposited on the glass beads
during the steam test, it is furthermore necessary to clean off the lime after every fourth steam test with
dilute hydrochloric acid.

19.3.5 Steam test procedure

After the slag test specimen has been covered with the layer of glass beads, attach the test cylinder to
the steam equipment and fit the heating jacket to the outer wall of the test cylinder. Then lay the
perforated plate, the surcharge support and the surcharge on top of the beads. Adjust the displacement
indicator vertically in the centre of the perforated plate and fix it to a rigid support on the steam unit. After
switching on the heating jacket and the steam unit, the slag test specimen then starts heating up with an
expansion of its volume. In order not to register the lifting movements associated with this, do not begin

YG
recording the displacement until steam is passing freely through the sample.

The testing time in the steam test depends of the composition of slag. When the MgO content
determined in accordance with EN 196-2 is not greater than or equal to 5 %, the testing time shall be

İM A
24 h. When the MgO content is more than 5 %, the testing time shall be 168 h.

R M
NOTE 1 The total MgO content is used as a measure of free MgO, in the absence, at present of a reliable
method of determining the content of free MgO. In the event of a reliable method being developed, the types
should be redefined in terms of free MgO content. MgO values declared by steel producers are acceptable for

Bİ Ö
use in determining testing time for steel slag.

İ
-N
At the end of this period the rise in the test specimen surface is read off and calculated in % volume in
relation to the original volume (see 19.3.6).

The water container in the steam unit normally is of a size that makes it necessary to top up with
water during the test. Therefore, care shall be taken to prevent a drop in temperature which would
TE .

interrupt the production of steam.

Lİ .Ş

NOTE 2 In many cases, it is useful to record the development of the increase in volume as dependent on time.
As the movements at the beginning of the steam test occur sharply, it is recommended that the movements be
A

read off at intervals of 15 min. After 4 h the interval can be extended to 60 min. If the increase in volume is taken
as a function of the time, a detailed interpretation of the test results can be undertaken by means of the graph
(starting climb, asymptotic approach to a limit value). For factory production control purposes, it is possible to
KA L

shorten the test duration by calculating the end point value using regression.
YO

19.3.6 Calculation and expression of results

Calculate the volume of the slag test portion VS, before the steam test, from the following equation:
TO

VS = VC - VA (21)

where
O

VS is the volume of the slag test specimen after compaction in the test cylinder (in mm³);

VC is the volume of the cylinder (in mm³);

VA is the volume of air between the slag specimen and the top edge of the cylinder (in mm³);

VC and VA are calculated from the height measurements with the sounding rod and the diameter of
the cylinder (210 mm).

58
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

After compaction determine the bulk dry density and the void content of the compacted mixture as
follows:

100 × M
ρM = ×1 000 and (22)
V S × (100 + w)

ρM
Va = (1 − ) ×100 (23)
ρ

where

YG
ρM is the bulk density of the compressed mixture (in Mg/m³);

M is the mass of the compressed mixture (in g);

İM A
Va is the void content of the compressed mixture (in % volume);

R M
VS is the volume of the slag test specimen after compaction in the test cylinder (in mm³);

ρ
Bİ Ö
is the pre-dried particle density of the slag, determined as specified in EN 1097-6 (in Mg/m³);

İ
-N
w is the water content of the sample (in percentage mass).

After completing the test, calculate the expansion in volume % from the rise of the specimen read off
the displacement indicator, and from the internal diameter of the test cylinder (210 mm) from the
following equation:
TE .
Lİ .Ş

π × h× d2
Expansion = × 100 (24)
4 ×V S
A

where
KA L

h is the rise of the specimen after the steam test (in mm);
YO

d is the internal diameter of the test cylinder (210 mm).

Record the result as the arithmetical mean of the expansion of the two test specimens, rounded to the
TO

nearest 0,1 % volume.

O

59
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

Annex A
(informative)

Precision

A.1 Symbols

YG
r1 is the repeatability limit as defined in EN 932-6.

R1 is the reproducibility limit as defined in EN 932-6.

X is the average of the test results.

İM A
R M
A.2 Determination of water-soluble chloride salts using the Volhard method
(Reference method) (See Clause 7)
Bİ Ö
İ
The precision of the determination of water-soluble chlorides is stated (in terms of the chloride ion
-N
content, as a percentage by mass of the aggregate) as:

r1 = 0,000 4 + 0,029 X and R1 = 0,000 6 + 0,124 X

TE .
Lİ .Ş

A.3 Determination of water-soluble chloride salts by potentiometry

(Alternative method) (See Clause 8)
A

The standard deviation for repeatability r is 0,001 %.

KA L

The standard deviation for reproducibility R is 0,003 %.

YO

A.4 Determination of water-soluble sulfates in recycled aggregate (See 10.2)

Repeatability r1 and reproducibility R1 have been determined by a French cross testing: two
TO

repetitions in eight laboratories.

Repeatability r1 = 0,022 + 0,018 X

O

Reproducibility R1 = 0,047 + 0,016 X

where X is the value T SO4 between 0,2 % and 1 %.

A.5 Determination of total sulfur content by acid digestion (Reference

method) (See 11.1)

The precision of the determination of total sulfur content is stated (in terms of the sulfur content, as a
percentage by mass of the aggregate) as:

r1 = 0,017 + 0,081 X and R1 = 0,062 + 0,204 X

60
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

A.6 Determination of acid soluble sulfates (See Clause 12)

The precision of the determination of acid soluble sulfate content is stated (as the percentage SO3 by
mass of the aggregate) as:

r1 = 0,021 + 0,200 X and R1 = 0,000 + 0,812 X

NOTE These values were derived using a test portion of 2 g.

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

61
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 TS EN 1744-1:2009+A1 : 2013-06
EN 1744-1:2009+A1:2012 (E)

Bibliography

[1] EN 197-1, Cement — Part 1: Composition, specifications and conformity criteria for common
cements

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

62
[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 11.06.2015
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 AGREGA TANE YOĞUNLUĞUNUN (ÖZGÜL AĞIRLIK) ve
SU EMME ORANININ TAYİNİ
(TS EN 1097-6: 2013)
Doküman No Rev. Tarih
GOİ.OYİAŞ.LDT. 11 1 20.04.2017

1. AMAÇ

YG
Agregaların tane yoğunluğu (birim hacim kütlesi/özgül ağırlık) ve su emme (absorpsiyon)
değerinin bulunması amaçlanmaktadır.

İM A
2. KAPSAM ve SORUMLULUK

R M
Bu talimat, agregaların tane yoğunluğu ve su emme oranı tayini için numune hazırlanması,

Bİ Ö
deneyin yapılması ve deney sonuçlarının hesaplanmasını kapsamaktadır.

İ
-N
3. DENEY STANDARTI ve ŞARTNAME

TS EN 1097-6: 2013 standartı bu deneyin uygulanmasında kullanılmaktadır. Deneyde şartname

limitleri olarak, Karayolları Teknik Şartnamesi 2006 (İlgili kısımlar), KGM tarafından yayınlanan
TE .

10.07.2009 tarih ve 274/1061 sayılı “KTŞ Üstyapı Bölüm 400 Revizyonu”, 27.07.2012 tarih ve
Lİ .Ş

350/1578 sayılı “KTŞ Üstyapı Bölüm 400 Revizyonu” genelgeleri (bkz. Cilt 1/3, B - KGM Üstyapı ve
Beton Revizyonları) ve Gebze – Orhangazi – İzmir (Körfez Geçişi ve Bağlantı Yolları Dahil) Otoyol
A

Projesi kapsamında hazırlanan Kalite Kontrol Test Planı esas alınmaktadır.

KA L

4. DENEY EKİPMANLARI
YO

• Etüv (110±5°C ‘ye ayarlanabilen)

• Su Banyosu (22±3°C )
• Terazi (0,1 g hassasiyetli terazi)
TO

• Elek (63 mm, 31.5 mm, 4 mm ve 0.063 mm açıklığında elekler)

• Havlu
• Çelik tepsi
O

• Tel Sepet veya Delikli kap

• Su Sızdırmaz Tank
• Piknometre ( 500 ml- 2000 ml’lik ve 1000ml-5000ml’lik )
• Sıcak hava kaynağı (Saç kurutma makinası gibi)
• Termometre (0,1°C doğruluğu olan)
• Kronometre
• Metal Kalıp (Üst kısmının çapı 40±3 mm, alt kısmının çapı 90±3 mm ve yüksekliği 75±3
mm olan kesik koni şeklinde kalıp)
• Metal Sıkıştırıcı (340±15 g kütleli, çapı 25±3 mm olan dairesel kesitli bir karıştırma yüzeyi
ihtiva eden ve metal kalıp ile birlikte kullanılan sıkıştırıcı)
• Huni

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

5. TERİM ve TARİFLER

Özgül Ağırlık/Tane Yoğunluğu: Belli hacim ve sıcaklıktaki bir malzemenin havadaki ağırlığının aynı
hacim ve sıcaklıktaki damıtık suyun havadaki ağırlığa oranı olarak tanımlanmaktadır.

Kuru Özgül Ağırlık: Agreganın kuru ağırlığının, agrega tanesi içindeki kapalı (su girmeyen)
boşlukları içeren fakat suyun girebildiği (tane yüzeyinde ve içinde) boşlukları içermeyen agreganın
sudaki ağırlığına oranıdır.

YG
Etüv Kurusu Özgül Ağırlık: Etüvde kurutulmuş agrega ağırlığının, agrega taneleri içindeki kapalı (su
girmeyen) boşlukları ve suyun girebildiği (tane yüzeyinde ve içinde) boşlukları içeren agreganın
sudaki ağırlığına oranıdır.

İM A
Zahiri (Görünür) Özgül Ağırlık: Agreganın etüvde kurutulmuş haldeki kütlesinin, agrega tanesi

R M
içindeki kapalı (su girmeyen) boşlukları içeren fakat suyun girebildiği (tane yüzeyinde ve içinde)
boşlukları içermeyen agreganın sudaki ağırlığına oranıdır.

Bİ Ö
Doygun Kuru Yüzey Özgül Ağırlık (DKY): Suyun girebildiği boşluklarda bulunan su ve agreganın

İ
-N
toplam ağırlığının, agrega taneleri içindeki kapalı (su girmeyen) boşluklar ve suyun girebildiği
boşlukları (tane yüzeyinde ve içinde) içeren agreganın sudaki ağırlığına oranıdır.

Su Emme: Doygun kuru yüzey agreganın, etüv kurusu agrega numunesine göre içerdiği suyun
TE .

yüzde olarak ifadesidir.

Lİ .Ş

6. DENEY YAPILIŞI
A

Hacim, tel sepetteki kütle azalması veya piknometre metoduyla ölçüm yapılarak yer değiştiren
KA L

suyun ağırlığından hesaplanır.

YO

Su emme üzerinde etki edeceğinden, herhangi bir ısıtma işlemi deney öncesinde
uygulanmamalıdır. Gözenekli agregalarda, su emme ve yoğunluk değerleri deneyi yapılan tane
büyüklüğü dağılımına bağlıdır.
TO

Agrega, belirli sayıda farklı tane büyüklüğü aralıklarından oluşuyorsa, deney numunesi kısmı
hazırlanmadan önce numunenin 0,063 mm – 4 mm, 4 mm - 31,5 mm ve 31,5 mm – 63 mm tane
büyüklüğü aralıklarına ayrılması gereklidir. Her bir tane büyüklüğü aralığı deney raporunda
O

belirtilmelidir.

Deney cihazları aksi belirtilmedikçe EN 932-5 standartına uygun olmalıdır.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

6.1. 31,5 mm – 63 mm Arasında Tane Büyüklüğüne Sahip Agregalarda

6.1.1. Numune Hazırlanması

Agregalarda numune alma EN 932-1, numune azaltma ise EN 932-2’ye uygun olmalıdır. Deney
numunesi, ince taneleri uzaklaştırmak için 63 mm ve 31,5 mm eleklerde yıkanır ve kurumaya
bırakılır. 63 mm elek üzerindeki taneler atılır. Agrega deney numunesi kütlesi Tablo 1 ‘de verilen
değerlerden daha az olmamalıdır.

YG
Tablo 1: 31,5 mm – 63 mm Arasındaki Agregalarda En Büyük Tane Büyüklüğüne Göre Alınması
Gereken Numune Miktarı

İM A
En Büyük Agrega Büyüklüğü (d max ), mm Deney Numunesi Kısmı Kütlesi, En Az kg
63 15

R M
≤45 7
Diğer boyutlardaki agregalarda, deney kısmının en az ağırlığı bu tabloda belirtilenlere göre ara değeri
hesaplanabilir.
Bİ Ö
İ
-N
6.1.2. Deney İşlemi

Hazırlanan deney numunesi, tel sepete yerleştirilir. Tel sepet, su seviyesi sepetin üst kısımdan en
TE .
Lİ .Ş

az 50 mm yukarıda olacak şekilde 22±3 °C sıcaklıkta su ihtiva eden tanka daldırılır.

Not: Tel sepet ile tankın kenarları arasında en az 50 mm açıklık olacak şekilde yerleştirilmelidir.
A

Daldırmadan hemen sonra sepet, tankın tabanından yaklaşık 25 mm yukarıya kaldırılarak ve

KA L

saniyede bir kez olmak üzere 25 defa bu yükseklikten düşürülerek, hapsolmuş hava deney
YO

numunesinden uzaklaştırılır.

Sepet ve agrega, 24±0,5 saat süreyle 22±3 °C sıcaklıkta suya tamamen daldırılmış halde bekletilir.
Sepet ve agrega kısmı sallanır ve 22±3 °C sıcaklıkta suda tartılır (M 2 ).
TO

Sepet ve agrega sudan çıkarılır ve suyun uzaklaşması için birkaç dakika beklenir. Agrega, sepetten
kuru bezlerden birinin üzerine boşaltılır. Boş sepet suya tekrar daldırılır, 25 defa sallanır ve suda
O

tartılır (M 3 ).

Agrega tanelerinin yüzeyi dikkatlice kurutulur ve bez rutubet ememeyecek hale geldiğinde,
taneler ikinci bir kuru, yumuşak beze aktarılır. Agrega taneleri, kalınlık bir agrega tanesinden daha
fazla olmayacak şekilde ikinci bezin üzerine yayılır ve görülebilir tüm su filmleri uzaklaştırılana
kadar direk güneş ışığından veya herhangi bir ısı kaynağından korunarak atmosfere maruz
bırakılır. Bu durumda da agrega taneleri, hala rutubetli bir görünüm arz eder. Doygun kuru yüzey
(DKY) hale gelmiş agrega taneleri tartılır (M 1 ).

Agrega taneleri daha sonra bir tepsiye aktarılır ve etüvde, 110±5°C sıcaklıkta, sabit kütleye (M 4 )
gelesiye kadar kurutulur.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

Bütün tartımlar, deney numunesi kütlesi (M 4 ) % 0,1’i veya daha iyi olan bir doğrulukla yapılır.

6.1.3. Deney Sonuçlarının Hesaplanması

𝑀𝑀4
Zahiri (Görünür) Özgül Ağırlık: ρ a = ρ w
𝑀𝑀4 −(𝑀𝑀2 −𝑀𝑀3 )
ρa= Zahiri Özgül Ağırlık
𝑀𝑀4 ρrd= Kuru Özgül Ağırlık
Kuru Özgül Ağırlık: ρ rd = ρ w 𝑀𝑀
1 −(𝑀𝑀2 −𝑀𝑀3 ) ρssd= Doygun Kuru Yüzey (DKY) Özgül Ağırlık

YG
𝑀𝑀1 ρw= Suyun Yoğunluğu (M2 nin sıcaklığında)
Doygun Kuru Yüzey Özgül Ağırlık: ρ ssd = ρ w 𝑀𝑀
1 −(𝑀𝑀2 −𝑀𝑀3 ) WA24= 24 saat Suya Daldırmadan Sonraki Su Emme
M1= Agrega Doygun Kuru Yüzey (DKY) Ağırlığı

İM A
M2= Sepetteki Agreganın Sudaki Ağırlığı

R M
Su Emme Oranı: WA 24 =
100 𝑥𝑥 (𝑀𝑀1 −𝑀𝑀4 ) M3= Boş Sepetin Sudaki Görünür Ağırlığı
𝑀𝑀4
M4= Etüvde Kurutulmuş Agrega Ağırlığı

Bİ Ö
İ
-N
6.2. 4 mm – 31,5 mm Arasında Tane Büyüklüğüne Sahip Agregalarda

6.2.1. Numune Hazırlanması

TE .
Lİ .Ş

Agregalarda numune alma EN 932-1, numune azaltma ise EN 932-2’ye uygun olmalıdır. Deney
numunesi, ince taneleri uzaklaştırmak için 31,5 mm ve 4 mm eleklerde yıkanır ve kurumaya
A

bırakılır. 31,5 mm elek üzerindeki taneler atılır. Agrega deney numunesi kütlesi Tablo 2 ‘de
verilen değerlerden daha az olmamalıdır.
KA L

Tablo 2: 4 mm – 31,5 mm Arasındaki Agregalarda En Büyük Tane Büyüklüğüne Göre Alınması

YO

Gereken Numune Miktarı

En Büyük Agrega Büyüklüğü (d max ), mm Deney Numunesi Kısmı Kütlesi, En Az kg

TO

31,5 5
16 2
8 1
O

Diğer boyutlardaki agregalarda, deney kısmının en az ağırlığı bu tabloda belirtilenlere göre ara değeri
hesaplanabilir.

Not: Bu tane büyüklüğü aralığındaki agregalar için, piknometre; 1000 mL - 5000 mL arasında bir
hacme sahip bir cam şişe ve başka uygun bir kaptır (hacmi 0,5 mL mertebesinde kararlıdır). Deney
numunesinin, piknometre hacminin yarısı kadar alınması önerilir. Piknometrenin hacmi, deney
numunesi kısmının büyüklüğüne uygun olarak seçilmelidir. Hesaplama yapılmadan önce, tartım
değerlerini toplamak kaydıyla, büyük bir piknometre yerine daha küçük iki tane piknometre
kullanılabilir.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 6.2.2. Deney İşlemi

Hazırlanan deney numunesi, piknometrede bulunan, 22±3 °C sıcaklıkta suya daldırılır ve

hapsolmuş hava, piknometre eğik konumda hafifçe yuvarlanarak ve sallanarak uzaklaştırılır.
Piknometre, su banyosu içerisinde düşey hale getirilir ve deney numunesi 22±3 °C ‘de 24±0,5 saat
süreyle tutulur. Islatma süresinin sonunda, piknometre su banyosundan çıkarılır ve varsa geriye
kalan hapsolmuş hava, piknometreyi hafifçe yuvarlamak ve sallamak (sarsma) suretiyle
uzaklaştırılır.

YG
Hapsolmuş hava vakum uygulamak suretiyle de uzaklaştırılabilir.

Piknometre, su ilave edilerek taşacak şekilde doldurulur ve kap içerisinde hiçbir hava
hapsedilmeden tepe kısmına bir kapak yerleştirilir. Daha sonra, piknometrenin dış kısmı kurutulur

İM A
ve tartılır (M 2 ). Suyun sıcaklığı kaydedilir.

R M
Agrega taneleri sudan çıkarılır ve birkaç dakika süreyle kurumaya bırakılır. Piknometre tekrar su

Bİ Ö
ile doldurulur ve kapak daha önce belirtildiği şekilde yerleştirilir. Daha sonra piknometrenin dış
kısmı kurutulur ve tartılır (M 3 ). Suyun sıcaklığı kaydedilir.

İ
-N
M 2 ve M 3 tartımları esnasında, piknometredeki su sıcaklıkları arasındaki fark, 2°C yi
geçmemelidir.
TE .

Her bir deneyde piknometrenin hacmini ölçmek yerine, piknometre tekrar kalibre edilebilir. Bu
Lİ .Ş

durumda piknometre termostatlı bir banyoda, kalibrasyon sıcaklığı ± 0,5°C sıcaklığa getirilir.
A

Suyu süzülmüş deney numunesi, kuru bezlerden birinin üzerine alınır. Bez üzerine yerleştirilen
agrega tanelerinin yüzeyi dikkatlice kurutulur ve bez rutubet ememeyecek hale geldiğinde,
KA L

taneler ikinci bir kuru, yumuşak emici bez üzerine aktarılır. Agrega taneleri, kalınlık bir agrega
YO

tanesinden daha fazla olmayacak şekilde ikinci bezin üzerine yayılır ve görülebilir tüm su filmleri
uzaklaştırılana kadar direk güneş ışığından veya herhangi bir ısı kaynağından korunarak atmosfere
maruz bırakılır. Bu durumda da agrega taneleri, hala rutubetli bir görünüm arz eder.
TO

Doygun kuru yüzey deney numunesi, bir tepsiye aktarılır ve tartılır (M 1 ). Agrega taneleri, hava
dolaşımlı bir etüvde, 110±5 °C ‘de sabit kütleye (M 4 ) kadar kurutulur.

Bütün tartımlar, deney numunesi kütlesi (M 4 ) % 0,1’i veya daha iyi olan bir doğrulukla yapılır.
O

6.2.3. Deney Sonuçlarının Hesaplanması

𝑀𝑀4
Zahiri (Görünür) Özgül Ağırlık: ρ a = ρ w
𝑀𝑀4 −(𝑀𝑀2 −𝑀𝑀3 )
ρa= Zahiri Özgül Ağırlık
𝑀𝑀4 ρrd= Kuru Özgül Ağırlık
Kuru Özgül Ağırlık: ρ rd = ρ w 𝑀𝑀
1 −(𝑀𝑀2 −𝑀𝑀3 ) ρssd= Doygun Kuru Yüzey (DKY) Özgül Ağırlık
𝑀𝑀1 ρw= Suyun Yoğunluğu (M2 nin sıcaklığında)
Doygun Kuru Yüzey Özgül Ağırlık: ρ ssd = ρ w 𝑀𝑀
1 −(𝑀𝑀2 −𝑀𝑀3 ) WA24= 24 saat Suya Daldırmadan Sonraki Su Emme
M1= Agrega Doygun Kuru Yüzey (DKY) Ağırlığı
M2= Sepetteki Agreganın Sudaki Ağırlığı
M3= Boş Sepetin Sudaki Görünür Ağırlığı
M4= Etüvde Kurutulmuş Agrega Ağırlığı

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 100 𝑥𝑥 (𝑀𝑀1 −𝑀𝑀4 )
Su Emme Oranı: WA 24 =
𝑀𝑀4

NOT: 4 mm – 31,5 mm elek aralığındaki agregalar için piknometre metoduna alternatif olarak
tel sepet metodu kullanılabilir (NÖMAYG Merkez Laboratuvarında bu elek aralığındaki
agregaların özgül ağırlık ve su emme deneyleri tel sepet ile yapılmaktadır). Anlaşmazlık veya
uyuşmazlık durumunda, piknometre metodu referans metot olarak kullanılmalıdır (TS EN 1097-6,
EK A, A.1).

6.3. 0,063 mm – 4 mm Arasında Tane Büyüklüğüne Sahip Agregalarda

YG
6.3.1. Numune Hazırlanması

İM A
Agregalarda numune alma EN 932-1, numune azaltma ise EN 932-2’ye uygun olmalıdır. Deney
numunesi, ince taneleri uzaklaştırmak için 4 mm ve 0,063 mm eleklerde yıkanır ve kurumaya

R M
bırakılır. 4 mm elek üzerindeki taneler atılır.
Agrega deney numunesi kütlesi 300 g’dan daha az olmamalıdır.
Bİ Ö
İ
-N
Not: Bu tane büyüklüğü aralığındaki agregalar için, piknometre; 500 mL - 2000 mL arasında bir
hacme sahip bir cam şişe ve başka uygun bir kaptır (hacmi 0,5 mL mertebesinde uygundur).
Deney numunesinin, piknometre hacminin yarısı kadar alınması önerilir. Piknometrenin hacmi,
deney numunesi kısmının büyüklüğüne uygun olarak seçilmelidir. Hesaplama yapılmadan önce,
TE .

tartım değerlerini toplamak kaydıyla, büyük bir piknometre yerine daha küçük iki tane
Lİ .Ş

piknometre kullanılabilir.
A

6.3.2. Deney İşlemi

KA L

Hazırlanan deney numunesi, piknometrede bulunan, 22±3 °C sıcaklıkta suya daldırılır ve

hapsolmuş hava, piknometre eğik konumda hafifçe yuvarlanarak ve sallanarak uzaklaştırılır.
YO

Piknometre, su banyosu içerisinde düşey hale getirilir ve deney numunesi 22±3 °C ‘de 24±0,5 saat
süreyle tutulur. Islatma süresinin sonunda, piknometre su banyosundan çıkarılır ve varsa geriye
kalan hapsolmuş hava, piknometreyi hafifçe yuvarlamak ve sallamak (sarsma) suretiyle
TO

uzaklaştırılır.

Not: Hapsolmuş hava vakum uygulamak suretiyle de uzaklaştırılabilir.

O

Piknometre, su ilave edilerek taşacak şekilde doldurulur ve kap içerisinde hiçbir hava
hapsedilmeden tepe kısmına bir kapak yerleştirilir. Daha sonra, piknometrenin dış kısmı kurutulur
ve tartılır (M 2 ). Suyun sıcaklığı kaydedilir.

Deney numunesi kısmını kaplayan suyun büyük bir kısmı süzülür ve piknometre bir tepsiye
boşaltılır.

Piknometre tekrar su ile doldurulur ve kapak daha önce belirtildiği şekilde yerleştirilir. Daha sonra
piknometrenin dış kısmı kurutulur ve tartılır (M 3 ). Suyun sıcaklığı kaydedilir.

M 2 ve M 3 tartımları esnasında, piknometredeki su sıcaklıkları arasındaki fark, 2°C yi

geçmemelidir.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

Her bir deneyde piknometrenin hacmini ölçmek yerine, piknometre tekrar kalibre edilebilir. Bu
durumda piknometre termostatlı bir banyoda, kalibrasyon sıcaklığı ± 0,5°C sıcaklığa getirilir.
Islak deney numunesi, tepsinin tabanına uniform bir tabaka halinde yayılır. Yüzey rutubetini
buharlaştırmak amacıyla, agrega taneleri, hafif bir sıcak hava akımına(Saç kurutma makinası gibi)
maruz bırakılır. Agrega taneleri, uniform bir kurumanın elde edilmesi için hiçbir yüzey nemi
görülmeyinceye ve taneler artık birbirlerine yapışmayıncaya kadar sık aralıklarla karıştırılır.
Karıştırma devam ederken, numune oda sıcaklığına kadar soğutulur.

YG
Yüzey kuruluğunun sağlanıp sağlanamadığını belirlemek için metal koni kalıbı, büyük çaplı kısım
tepsinin tabanına gelecek şekilde yerleştirilir. Koni kalıbı, bir miktar kuru deney numunesi kısmıyla
gevşek olarak doldurulur ve kalıbın üst kısmındaki delikten geçirilen bir sıkıştırıcı (tokmak) ile
agrega yüzeyi 25 defa hafifçe vurularak sıkıştırılır. Sıkıştırma işleminden sonra kalıp tekrar

İM A
doldurulmaz. Kalıp, üzerinde hiçbir agrega tanesi olmayacak şekilde dikkatlice kaldırılır. Elde

R M
edilen agrega konisi çökmezse, kalıp kaldırıldığında çökme olayı meydana gelene kadar
kurutmaya devam edilir ve koni deneyi tekrarlanır. Konikliğin serbestçe bozulma durumu kumun

Bİ Ö
doygun kuru yüzey (DKY) hale geldiğini gösterir.

İ
-N
Kırma ince agregalarda, doygun kuru yüzey durumunun tespiti zor olabilir. Bu işlem TS EN 1097-6,
EK F ‘de şekillerle gösterilmektedir (Şekil 1).
TE .

Doygun kuru yüzey deney numunesi tartılır (M 1 ). Agrega taneleri, hava dolaşımlı bir etüvde,
Lİ .Ş

110±5 °C ‘de sabit kütleye (M 4 ) kadar kurutulur.

A

Bütün tartımlar, deney numunesi kütlesi (M 4 ) % 0,1’i veya daha iyi olan bir doğrulukla yapılır.
KA L

6.3.3. Deney Sonuçlarının Hesaplanması

YO

𝑀𝑀4
Zahiri (Görünür) Özgül Ağırlık: ρ a = ρ w
𝑀𝑀4 −(𝑀𝑀2 −𝑀𝑀3 )
M1= Agrega Doygun Kuru Yüzey (DKY) Ağırlığı
𝑀𝑀4 M2= Sepetteki Agreganın Sudaki Ağırlığı
Kuru Özgül Ağırlık: ρ rd = ρ w 𝑀𝑀
TO

1 −(𝑀𝑀2 −𝑀𝑀3 ) M3= Boş Sepetin Sudaki Görünür Ağırlığı

𝑀𝑀1 M4= Etüvde Kurutulmuş Agrega Ağırlığı
Doygun Kuru Yüzey Özgül Ağırlık: ρ ssd = ρ w 𝑀𝑀
1 −(𝑀𝑀2 −𝑀𝑀3 ) ρw= Suyun Yoğunluğu (M2 nin sıcaklığında)
O

100 𝑥𝑥 (𝑀𝑀1 −𝑀𝑀4 )

Su Emme Oranı: WA 24 =
𝑀𝑀4

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

Şekil 1: İnce Agregalarda (0,063 mm – 4 mm) Doygun Kuru Yüzey Tayini

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 TÜRK STANDARDI

TS EN 1097-6
Aralık 2013
TS EN 1097-6:2002’nin yerine

YG
ICS 91.100.15

İM A
R M
Bİ Ö
Agregaların mekanik ve fiziksel özellikleri için deneyler -

İ
-N
Bölüm 6: Tane yoğunluğunun ve su emme oranının tayini

Tests for mechanical and physical properties of aggregates -

TE .

Part 6: Determination of particle density and water absorption

Lİ .Ş

Essais pour déterminer les caractéristiques Prüfverfahren für mechanische und

A

mécaniques et physiques des granulats - physikalische Eigenschaften von

Partie 6 : Détermination de la masse volumique Gesteinskörnungen - Teil 6: Bestimmung der
KA L

réelle et du coefficient d'absorption d'eau Rohdichte und der Wasseraufnahme

YO
TO
O

TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ

Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 Milli Ön söz
- Bu standard; kaynağı EN 1097-6:2013 standardı olan TS EN 1097-6:2013 Türk standardının, Maden
İhtisas Kurulu’na bağlı TK17 Maden Teknik Komitesi marifetiyle hazırlanan Türkçe tercümesidir.

- Bu standard yayınlandığında TS EN 1097-6:2002’nin yerini alır.

- CEN resmi dillerinde yayınlanan diğer standard metinleri ile aynı haklara sahiptir.

- Bu standardda kullanılan bazı kelime ve/veya ifadeler patent haklarına konu olabilir. Böyle bir patent
hakkının belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz.

YG
- Bu standardda atıf yapılan standardların milli karşılıkları aşağıda verilmiştir:

EN, ISO, IEC vb. Adı TS No Adı

İM A
No (İngilizce) (Türkçe)
EN 932-1 Tests for general properties of TS EN 932-1 Agregaların genel özellikleri için

R M
aggregates - Part 1: Methods deneyler - Bölüm 1: Numune alma
for sampling metotları
EN 932-2 Tests for general properties of TS EN 932-2 Agregaların genel özellikleri için

Bİ Ö
aggregates - Part 2: Methods
for reducing laboratory samples
deneyler - Bölüm 2: Laboratuvar
numunelerin azaltılması metodu

İ
-N
EN 932-5 Tests for general properties of TS EN 932-5 Agregaların genel özellikleri için
aggregates - Part 5: Common deneyler - Bölüm 5: Genel cihazlar
equipment and calibration ve kalibrasyon
EN 933-2 Tests for geometrical properties TS EN 933-2 Agregaların geometrik özellikleri
of aggregates - Part 2: için deneyler - Bölüm 2: Tane
TE .

Determination of particle size boyutu dağılım tayini - Deney

Lİ .Ş

distribution - Test sieves, elekleri, elek göz açıklıklarını anma

nominal size of apertures büyüklükleri
A
KA L
YO
TO
O

TS EN 1097-6:2013 standardı, EN 1097-6:2013 standardı ile birebir aynı olup, Avrupa Standardizasyon Komitesi’nin (AvenueMarnix17,
B-1000 Brussels) izniyle basılmıştır.

Avrupa Standardlarının herhangi bir şekilde ve herhangi bir yolla tüm kullanım hakları Avrupa Standardizasyon Komitesi (CEN/CENELEC) ve
üye ülkelerine aittir. TSE kanalıyla CEN/CENELEC’ten yazılı izin alınmaksızın çoğaltılamaz.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 EN 1097-6:2000’in yerini alır.

Agregaların mekanik ve fiziksel özellikleri için deneyler - Bölüm 6: Tane

yoğunluğunun ve su emme oranının tayini

Tests for mechanical and physical properties of aggregates - Part 6: Determination of

YG
particle density and water absorption

Essais pour déterminer les caractéristiques Prüfverfahren für mechanische und physikalische

İM A
mécaniques et physiques des granulats - Partie 6 : Eigenschaften von Gesteinskörnungen - Teil 6:
Détermination de la masse volumique réelle et du Bestimmung der Rohdichte und der

R M
coefficient d'absorption d'eau Wasseraufnahme

Bİ Ö
Bu Avrupa standardı CEN tarafından 8 Mayıs 2013 tarihinde onaylanmıştır.

İ
-N
CEN üyeleri, bu Avrupa Standardına hiçbir değişiklik yapmaksızın ulusal standard statüsü veren koşulları
öngören CEN/CENELEC İç Yönetmeliklerine uymak zorundadırlar. Bu tür ulusal standardlarla ilgili güncel
listeler ve bibliyografik atıflar, CEN-CENELEC Yönetim Merkezi’ne veya herhangi bir CEN üyesine başvurarak
elde edilebilir.
TE .
Lİ .Ş

Bu Avrupa Standardı, üç resmi dilde (İngilizce, Fransızca, Almanca) yayınlanmıştır. Başka herhangi bir dile
tercümesi, CEN üyesinin sorumluluğundadır ve resmi sürümleri ile aynı statüde olduğu CEN-CENELEC
Yönetim Merkezi’ne bildirilir.
A

CEN üyeleri sırasıyla, Almanya, Avusturya, Belçika, Birleşik Krallık, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Danimarka,
Estonya, Finlandiya, Fransa, Hırvatistan, Hollanda, İrlanda, İspanya, İsveç, İsviçre, İtalya, İzlanda, Letonya,
KA L

Litvanya, Lüksemburg, Kıbrıs (Güney Kıbrıs Rum Yönetimi), Macaristan, Makedonya, Malta, Norveç, Polonya,
YO

Portekiz, Romanya, Slovakya, Slovenya, Türkiye ve Yunanistan’ın milli standard kuruluşlarıdır.

TO
O

AVRUPA STANDARDİZASYON KOMİTESİ

EUROPEAN COMMITTEE FOR STANDARDIZATION
COMITÉ EUROPÉEN DE NORMALISATION
EUROPÄISCHES KOMITEE FÜR NORMUNG
Yönetim Merkezi: Avenue Marnix 17, B-1000 Brussels

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
İçindekiler
Sayfa

Ön söz ............................................................................................................................................................... 4
1 Kapsam .................................................................................................................................................. 5
2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar ......................................................................................... 5
3 Terimler ve tarifler................................................................................................................................. 6
4 Prensip ................................................................................................................................................... 7
5 Malzemeler............................................................................................................................................. 7
6 Cihazlar ve gereçler .............................................................................................................................. 7

YG
7 63 mm göz açıklıklı deney eleğinden geçen ve 31,5 mm göz açıklık deney eleğinde tutulan agrega
taneleri için tel sepet yöntemi ...................................................................................................................... 10
7.1 Genel .................................................................................................................................................... 10
7.2 Deney numunesi kısmının hazırlanması .......................................................................................... 10

İM A
7.3 Deney işlemi ........................................................................................................................................ 11
7.4 Hesaplama ve sonuçların gösterilmesi ............................................................................................ 11

R M
8 31,5 mm göz açıklıklı deney eleğinden geçen ve 4 mm göz açıklıklı deney eleğinde tutulan agrega
taneleri için piknometre yöntemi ................................................................................................................. 12
8.1
8.2 Bİ Ö
Genel .................................................................................................................................................... 12
Deney numunesi kısmının hazırlanması .......................................................................................... 12

İ
-N
8.3 Deney işlemi ........................................................................................................................................ 12
8.4 Hesaplama ve sonuçların gösterilmesi ............................................................................................ 13
9 4 mm göz açıklıklı deney eleğinden geçen ve 0,063 mm göz açıklık deney eleğinde tutulan agrega
taneleri için piknometre yöntemi ................................................................................................................. 13
TE .

9.1 Genel .................................................................................................................................................... 13

Lİ .Ş

9.2 Deney numunesi kısmının hazırlanması .......................................................................................... 13

9.3 Deney işlemi ........................................................................................................................................ 14
9.4 Hesaplama ve sonuçların gösterilmesi ............................................................................................ 14
A

10 Deney raporu ....................................................................................................................................... 15

10.1 Gerekli bilgiler ................................................................................................................................. 15
KA L

10.2 İsteğe bağlı bilgiler .......................................................................................................................... 15

Ek A - (Zorunlu) - Agregaların ön kurutma yapılmış haldeki tane yoğunluğunun tayini ........................ 16
YO

A.1 Genel .................................................................................................................................................... 16

A.2 Prensip ................................................................................................................................................. 16
A.3 63 mm göz açıklıklı deney eleğinden geçen ve 31,5 mm göz açıklıklı deney eleğinde tutulan
agrega taneleri için tel sepet yöntemi ......................................................................................................... 16
TO

A.4 31,5 mm göz açıklıklı deney eleğinden geçen ve 0,063 mm göz açıklıklı deney eleğinde tutulan
agrega taneleri için piknometre yöntemi..................................................................................................... 17
A.5 Deney raporu ....................................................................................................................................... 18
Ek B - (Zorunlu) - Sabit kütleye kadar doygun hale getirilmiş iri agregaların tane yoğunluğunun ve su
O

emme oranının tayini ..................................................................................................................................... 19

B.1 Genel .................................................................................................................................................... 19
B.2 Deney numunesi kısmının hazırlanması .......................................................................................... 19
B.3 Deney işlemi ........................................................................................................................................ 19
B.4 Hesaplama ve sonuçların gösterilmesi ............................................................................................ 20
B.5 Deney raporu ....................................................................................................................................... 20
Ek C - (Zorunlu) - Hafif agregaların tane yoğunluğu ve su emme oranının tayini .................................. 21
C.1 Genel .................................................................................................................................................... 21
C.2 Deney numunesi kısmının hazırlanması .......................................................................................... 21
C.3 Piknometrenin kalibrasyonu .............................................................................................................. 21
C.4 Deney işlemi ........................................................................................................................................ 21
C.5 Hesaplama ve sonuçların gösterilmesi ............................................................................................ 22
C.6 Deney raporu ....................................................................................................................................... 23
Ek D - (Zorunlu) - Su yoğunluğu .................................................................................................................. 24

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
Ek E - (Zorunlu) - Bölüntülü ölçme silindiri ve kısa ıslatma süreleri kullanılarak hafif agregaların görünür
tane yoğunluğunun tayini için hızlı yöntem ................................................................................................ 25
E.1 Genel .................................................................................................................................................... 25
E.2 Deney numunesinin hazırlanması ..................................................................................................... 25
E.3 Deney işlemi ........................................................................................................................................ 25
E.4 Hesaplama ve sonuçların gösterilmesi ............................................................................................ 25
E.5 Deney raporu ....................................................................................................................................... 26
Ek F - (Bilgi için) - İnce agregaların doygun ve yüzeylerinin kuru olma koşulu ile ilgili kılavuz ........... 27
Ek G - (Zorunlu) - 31,5 mm göz açıklıklı deney eleğinden geçen (0/0,063 tane büyüklüğü aralığı dâhil)
agregaların ön kurutma yapılmış haldeki tane yoğunluğunun tayini ....................................................... 29
G.1 Genel .................................................................................................................................................... 29

YG
G.2 Prensip ................................................................................................................................................. 29
G.3 Deney numunesi kısmının hazırlanması .......................................................................................... 29
G.4 Deney işlemi ........................................................................................................................................ 29
G.5 Hesaplama ve sonuçların gösterilmesi ............................................................................................ 30
G.6 Deney raporu ....................................................................................................................................... 30

İM A
Ek H - (Bilgi için) - Çeşitli tane yoğunluğu parametreleri ve su emme oranının önemi ve kullanımına

R M
ilişkin kılavuz .................................................................................................................................................. 32
H.1 Genel .................................................................................................................................................... 32
H.2 Madde 7, Madde 8 ve Madde 9 ve Ek B’ye göre normal agregalar için referans yöntemlerin

Bİ Ö
özellikleri ........................................................................................................................................................ 33
H.3 Ek C’de belirtilen hafif agregalar için referans yöntemin özellikleri .............................................. 33

İ
-N
H.4 Ek A ve Ek G’de belirtilen normal agregalar için ön kurutma yapılmış haldeki tane yoğunluğunun
tayini ile ilgili yöntemlerin özellikleri ........................................................................................................... 34
H.5 Uygun tane yoğunluğu parametresinin seçimi ................................................................................ 34
H.6 EN 1097-6’daki çeşitli deney yöntemleri için deney şartlarının uygulanabilirliği ........................ 35
H.7 Farklı tane yoğunluğu parametreleri arasındaki ilişkiler (Madde 7, Madde 8 ve Madde 9 da
TE .

belirtilen asıl yöntemlere göre gösterimler) ................................................................................................ 36

Lİ .Ş

Ek I - (Bilgi için) - Kesinlik ............................................................................................................................. 37

I.1 Ulusal standardlardan elde edilen veriler ........................................................................................ 37
A

I.2 Çapraz deneylerden elde edilen veriler ............................................................................................ 37

Ek J - (Bilgi için) - Önceki baskı (EN 1097-6:2000) üzerinde yapılan başlıca değişikliklerin listesi ...... 39
KA L

Kaynak ............................................................................................................................................................ 41
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
Ön söz
Bu doküman (EN 1097-6:2013), sekretaryası BSI tarafından yürütülen CEN/TC 154 "Aggregates - Agregalar"
Teknik Komitesi tarafından hazırlanmıştır.

Bu Avrupa Standardına en geç Ocak 2014 tarihine kadar aynı metni yayınlayarak ya da onay duyurusu
yayınlayarak ulusal standard statüsü verilmeli ve çelişen ulusal standardlar en geç Ocak 2014 tarihine kadar
yürürlükten kaldırılmalıdır.

Bu standardın bazı kısımlarının patent haklarına konu olabileceği unutulmamalıdır. CEN (ve/veya CENELEC),
bu tür patent haklarının bir kısmının veya tamamının belirlenmesinden sorumlu tutulmamalıdır.

Bu standard, EN 1097-6:2000 standardının yerini alır.

YG
Ek J, bu standard ve önceki baskısı arasındaki önemli değişikliklerin ayrıntılarını verir.

Bu standard agregaların mekanik ve fiziksel özellikleri ile ilgili deney serisinin bir bölümünü oluşturur.

İM A
Agregaların diğer özellikleri ile ilgili deney yöntemleri, aşağıdaki standardların kapsamındadır:

R M
- EN 932 (tüm bölümler), Agregaların genel özellikleri için deneyler

- EN 933 (tüm bölümler), Agregaların geometrik özellikleri için deneyler

Bİ Ö
İ
- EN 1367 (tüm bölümler), Agregaların ısıl ve bozunma özellikleri için deneyler
-N
- EN 1744 (tüm bölümler), Agregaların kimyasal özellikleri için deneyler

- EN 13179 (tüm bölümler), Bitümlü karışımlarda dolgu malzemesi olarak kullanılan agregalar için deneyler
TE .
Lİ .Ş

EN 1097 standardının diğer bölümleri:

- Bölüm 1: Aşınma direncinin tayini (mikro-Deval)

A

- Bölüm 2: Parçalanma direncinin tayini için yöntemler

KA L

- Bölüm 3: Gevşek yığın yoğunluğunun ve boşluk hacminin tayini

YO

- Bölüm 4: Kuru sıkılaştırılmış dolgu malzemesinin (taşunu) boşluklarının tayini

- Bölüm 5: Hava dolaşımlı etüvde kurutma ile su içeriğinin tayini

TO

- Bölüm 7: Dolgu malzemesi tane yoğunluğunun tayini - Piknometre yöntemi

- Bölüm 8: Taş parlatma değerinin tayini

O

- Bölüm 9: Çivili lastiklerden kaynaklanan aşınmaya karşı direncin tayini - Nordik deneyi

- Bölüm 10: Su emme yüksekliğinin tayini

CEN/CENELEC İç Yönetmeliklerine göre, bu Avrupa Standardının ulusal standard olarak uygulamaya

alınmasından sorumlu ulusal standard kuruluşlarının ülkeleri sırasıyla; Almanya, Avusturya, Belçika, Birleşik
Krallık, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Fransa, Hırvatistan, Hollanda, İrlanda,
İspanya, İsveç, İsviçre, İtalya, İzlanda, Letonya, Litvanya, Lüksemburg, Kıbrıs (Güney Kıbrıs Rum Yönetimi),
Macaristan, Makedonya, Malta, Norveç, Polonya, Portekiz, Romanya, Slovakya, Slovenya, Türkiye ve
Yunanistan’dır.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
1 Kapsam
Bu standard, tip deneyi için ve anlaşmazlık durumunda normal ve hafif agregaların tane yoğunluğunun ve su
emme oranının tayininde kullanılan referans yöntemi kapsar. Diğer amaçlar için, özellikle fabrika üretim
kontrolü için, referans yöntem ile uygun bir çalışma ilişkisi kurulması şartıyla diğer yöntemler de kullanılabilir.
Kolaylık olması için bu yöntemlerin bazıları bu standardda açıklanmıştır.

Normal agregalar için referans yöntemler aşağıda verilmiştir:

- 31,5 mm göz açıklıklı elekte tutulan agrega taneleri için tel sepet yöntemi (Madde 7, Ek B’yi kullanan
demiryolu balastı hariç).

- 31,5 mm göz açıklıklı deney eleğinden geçen, ancak 4 mm göz açıklıklı deney eleğinde tutulan agrega
taneleri için piknometre yöntemi (Madde 8).

YG
- 4 mm göz açıklıklı deney eleğinden geçen, ancak 0,063 mm göz açıklıklı deney eleğinde tutulan agrega
taneleri için piknometre yöntemi (Madde 9).

İM A
Madde 7, Madde 8 ve Madde 9’da üç farklı tane yoğunluğu parametresi (etüvde kurutulmuş haldeki tane
yoğunluğu, doygun ve yüzeyi kuru haldeki tane yoğunluğu ve görünür tane yoğunluğu) ve su emme oranı, 24

R M
saatlik bir su içerisinde bekletme süresinden sonra tayin edilir. Ek B’de, etüvde kurutulmuş haldeki tane
yoğunluğu parametresi, sabit kütleye kadar suda bekletildikten sonra tayin edilir.

Bİ Ö
Tel sepet yöntemi, 31,5 mm göz açıklıklı deney eleğinden geçen ve 4 mm göz açıklıklı deney eleğinde tutulan

İ
agrega taneleri için, piknometre yöntemine alternatif olarak kullanılabilir. Anlaşmazlık durumunda, Madde 8’de
-N
açıklanan piknometre yöntemi, referans yöntem olarak kullanılmalıdır.

Not 1 - Tel sepet yöntemi, 63 mm göz açıklıklı elekte tutulan münferit agrega taneleri için de kullanılabilir.

Not 2 - Madde 8’de açıklanan piknometre yöntemi, 4 mm göz açıklıklı elekten geçen ancak 2 mm göz açıklıklı
TE .
Lİ .Ş

elekte tutulan agregalar için alternatif olarak kullanılabilir.

Hafif agregalar için referans yöntem (Ek C), 31,5 mm göz açıklıklı deney eleğinden geçen, ancak 4 mm göz
A

açıklıklı deney eleğinde tutulan agrega taneleri için piknometre yöntemidir. Üç farklı tane yoğunluğu
parametresi ve su emme oranı ön kurutma ve 24 saat süreyle suda bekletme işlemlerinden sonra tayin edilir.
KA L

Normal agregalar için diğer üç yöntem, ön kurutma yapılmış haldeki tane yoğunluğunun tayini için
kullanılabilir.
YO

- 63 mm göz açıklıklı deney eleğinden geçen ve 31,5 mm göz açıklıklı deney eleğinde tutulan agrega
taneleri için tel sepet yöntemi (Madde A.3).
TO

- 31,5 mm göz açıklıklı deney eleğinden geçen, ancak 0,063 mm göz açıklıklı deney eleğinde tutulan
agrega taneleri için piknometre yöntemi (Madde A.4).

- 0/0,063 tane büyüklüğü aralığı dâhil 31,5 mm göz açıklıklı deney eleğinden geçen agrega taneleri için
O

piknometre yöntemi (Ek G).

Not 3 - Su emme oranı %1,5’ten daha küçük ise, görünür tane yoğunluğu, Ek A’da tarif edildiği gibi ön kurutma
yapılmış haldeki tane yoğunluğu kullanılarak değerlendirilebilir.

Ek E’deki hızlı yöntem, hafif agregaların görünür tane yoğunluğunu tayin etmek için fabrika imalat kontrolünde
kullanılabilir.

Çeşitli yoğunluk ve su emme parametrelerinin önemi ve kullanımı ile ilgili kılavuz, Ek H’de verilmiştir.

2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar

Bu standardda, aşağıdaki dokümanlara tamamen veya kısmen zorunlu atıf yapılmıştır ve bu atıflar bu
dokümanın uygulanması için kaçınılmazdır. Tarih belirtilen atıflarda, belirtilmiş olan baskı geçerlidir. Tarih
belirtilmemiş atıflarda, atıf yapılan dokümanın en son baskısı (tadiller dâhil) kullanılır.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
EN 932-1, Tests for general properties of aggregates - Part 1: Methods for sampling (Agregaların genel
özellikleri için deneyler - Bölüm 1: Numune alma metotları)

EN 932-2,Tests for general properties of aggregates - Part 2: Methods for reducing laboratory samples
(Agregaların genel özellikleri için deneyler - Bölüm 2: Laboratuvar numunelerin azaltılması metodu)

EN 932-5, Tests for general properties of aggregates - Part 5: Common equipment and calibration (Agregaların
genel özellikleri için deneyler - Bölüm 5: Genel cihazlar ve kalibrasyon)

EN 933-2, Tests for geometrical properties of aggregates - Part 2: Determination of particle size distribution -
Test sieves, nominal size of apertures (Agregaların geometrik özellikleri için deneyler - Bölüm 2: Tane boyutu
dağılım tayini - Deney elekleri, elek göz açıklıklarını anma büyüklükleri)

YG
3 Terimler ve tarifler
Bu standardın amaçları bakımından aşağıda verilen terimler ve tarifler uygulanır.

3.1 Görünür tane yoğunluğu (ρa)

İM A
Bir agrega numunesinin etüvde kurutulmuş haldeki kütlesinin, taneler içindeki kapalı boşluklar dâhil, ancak
suyun girebildiği boşluklar hariç olmak üzere, suda işgal ettiği hacme oranı.

R M
Not 1 - Hafif agregalar için,ρLa sembolü kullanılır.

3.2 Sabit kütle Bİ Ö

İ
-N
Kurutma sonrası en az 1 saatlik ara ile yapılan birbirini izleyen tartımlarla tayin edilen ve %0,1'den daha büyük
farklılık göstermeyen kütle.

Not 1 - Sabit kütle, birçok durumda, belirli bir etüvde (110  5)C'ta, önceden tayin edilmiş bir süre ile deney
numunesi kısmının kurutulmasından sonra elde edilebilir. Deney laboratuvarları, kullanılan etüvün
TE .

kurutma kapasitesine bağlı olarak, belirli tip ve boyutlardaki numuneler için sabit kütlenin elde
Lİ .Ş

edilmesine yönelik süreyi belirleyebilir.

Etüvde kurutulmuş haldeki tane yoğunluğu(ρrd)

A

3.3
Bir agrega numunesinin etüvde kurutulmuş haldeki kütlesinin, taneler içindeki kapalı boşluklar ve suyun
girebildiği boşluklar da dâhil, suda işgal ettiği hacme oranı.
KA L

Not 1 - Hafif agregalar için, ρLrd sembolü kullanılır.

YO

3.4 Ön kurutma yapılmış haldeki tane yoğunluğu (ρp)

Bir agrega numunesinin ön kurutma yapılmış haldeki kütlesinin, taneler içindeki kapalı boşluklar dâhil, ancak
suyun girebildiği boşluklar hariç olmak üzere, suda işgal ettiği hacme oranı.
TO

Not 1 - Deney şartları, deney numunelerinin ön kurutmaya tabi tutulması ve daha kısa daldırma süresi
bakımından görünür deney yoğunluğu tayininde kullanılan deney şartlarından farklılaşmaktadır.
O

Not 2 - Ön kurutma yapılmış haldeki tane yoğunluğu tayini, hızlı bir deney yöntemidir.

3.5 Doygun ve yüzeyi kurutulmuş haldeki tane yoğunluğu (ρssd)

Suyun girebildiği boşluklarda bulunan su ile agrega numunesinin etüvde kurutulmuş haldeki toplam kütlesinin,
taneler içindeki kapalı boşluklar ve suyun girebildiği boşluklar da dâhil, suda işgal ettiği hacme oranı.

Not 1 - Hafif agregalar için, ρLssd sembolü kullanılır.

3.6 Deney numunesi kısmı

Tamamı tek bir deneyde kullanılan numune.

3.7 Deney numunesi

Deney yönteminin, bir özelliğin belirlenmesi için birden fazla tayin gerektirmesi durumunda, sadece bir tayinde
kullanılan numune.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
3.8 Su emme
Etüvde kurutulmuş agrega numuneleri tarafından emilen ve yüzde cinsinden ifade edilen suyun kütlesi.

4 Prensip
Tane yoğunluğu, kütlenin, hacme oranından hesaplanır. Kütle, deney numunesi kısmını, doygun ve yüzeyi
kurutulmuş halde ve tekrar etüvde kurutulmuş halde tartmak suretiyle tayin edilir. Hacim, tel sepet
yöntemindeki kütle azalması veya piknometre yöntemindeki tartımlar yoluyla, yer değiştiren suyun kütlesinden
tayin edilir.

Su emme üzerindeki etkisi sebebiyle, deneyden önce deney numunesi kısmına suni bir ısıtma
uygulanmamalıdır. Ancak, ısıtma uygulanmış olan böyle bir malzeme kullanılırsa, bu husus deney raporunda
belirtilmelidir.

YG
Gözenekli agregalar için su emme oranı ve yoğunluk değerleri, deneye tabi tutulan tane büyüklüğü aralıklarına
bağlıdır. Bu nedenle, deneye tabi tutulan tane büyüklüğü aralıkları deney raporunda belirtilmelidir.

Agrega, belirli sayıda farklı tane büyüklüğü aralıklarından oluşuyorsa, deney numunesi kısmı hazırlanmadan

İM A
önce çeşitli tane büyüklüğü aralıklarını ayırmak gerekebilir. Her bir tane büyüklüğü aralığının yüzdesi, deney
raporunda belirtilmelidir.

R M
5 Malzemeler
Bİ Ö
Su, kullanılmadan önce kaynatılmış ve soğutulmuş.

İ
-N
Temiz şebeke suyu ve demineralize suyun her ikisi de uygundur. Su, yoğunluğunu önemli miktarda
etkileyebilen yabancı maddelerden (örneğin, çözünmüş hava gibi) arınmış olmalıdır. Çözünmüş hava, vakum
uygulamak suretiyle de uzaklaştırılabilir.

6 Cihazlar ve gereçler
TE .
Lİ .Ş

Aksi belirtilmedikçe, bütün cihazlar EN 932-5’te belirtilen genel özelliklere uygun olmalıdır.

6.1 Genel amaçlar için kullanılan cihazlar.

A

6.1.1 Hava dolaşımlı etüv, sıcaklığı (110  5)°C'ta tutabilen termostat kontrollü.
KA L

6.1.2 Terazi, deney numunesi kısmının kütlesini, kütlenin %0,1'ine tekabül eden doğrulukla tartabilen ve
YO

numuneyi içeren tel sepetin suda asılı kalmasını ve tartılmasını sağlayabilecek kapasitede olan.

6.1.3 Su banyosu, termostat kontrollü ve sıcaklığı (22  3)C'ta tutulabilen.

TO

6.1.4 Termometre, doğruluğu 0,1C olan.

6.1.5 Deney elekleri, EN 933-2'de belirtildiği gibi 0,063 mm, 4 mm, 31,5 mm ve 63 mm göz açıklığına
sahip.
O

6.1.6 Tavalar, kütlesinde değişme olmadan hava dolaşımlı etüvde ısıtılabilen.

6.1.7 Kuru, yumuşak emici bezler.

6.1.8 Yıkama donanımı.

6.1.9 Zaman ölçer (kronometre).

6.2 Tel sepet yöntemi için özel gereçler (Madde 7, Madde A.3 ve Ek B).

6.2.1 Tel sepet veya delikli kap, terazi koluna asılacak şekilde uygun büyüklükte olan. Sepet veya kap,
korozyon dirençli olmalıdır.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
6.2.2 Su sızdırmaz kap, sepet ile tankın kenarları arasında en az 50 mm açıklık olacak şekilde, içerisinde
sepetin serbestçe asılabildiği (22  3)C'ta su içeren.

Not - Su sızdırmaz tank, Madde 6.1.3’te belirtilen su banyosu yerine kullanılabilir.

6.3 31,5 mm göz açıklıklı deney eleğinden geçen ve 4 mm göz açıklıklı deney
eleğinde tutulan agrega taneleri için kullanılan piknometre yöntemi için özel cihazlar
(Madde 8).

6.3.1 Piknometre, 1000 mL ile 5000 mL arasında hacme sahip bir cam balon ve başka uygun bir kaptan
ibaret ve deney süresi boyunca, hacmi 0,5 mL mertebesinde kararlı olan.

YG
Piknometrenin hacmi, deney numunesi kısmının büyüklüğüne uygun olarak seçilmelidir. Deney numunesi
kısmının piknometre hacminin yaklaşık yarısını kaplaması tavsiye edilir. Agrega yoğunluğunu hesaplamadan
önce, tartım değerlerini toplamak kaydıyla, büyük bir piknometre yerine, daha küçük iki piknometre
kullanılabilir.

İM A
6.4 4 mm göz açıklıklı deney eleğinden geçen ve 0,063 mm göz açıklıklı deney

R M
eleğinde tutulan agrega taneleri için kullanılan piknometre yöntemi için özel cihazlar
(Madde 9).

Bİ Ö
6.4.1 Piknometre, 500 mL ile 2000 mL arasında hacme sahip bir cam balon ve başka uygun bir kaptan

İ
ibaret ve deney süresi boyunca, hacmi 0,5 mL mertebesinde kararlı olan.
-N
Piknometrenin hacmi, deney numunesi kısmının büyüklüğüne uygun olarak seçilmelidir. Deney numunesi
kısmının piknometre hacminin yaklaşık yarısını kaplaması tavsiye edilir. Agrega yoğunluğunu hesaplamadan
önce, tartım değerlerini toplamak kaydıyla, büyük bir piknometre yerine, daha küçük iki piknometre
TE .

kullanılabilir.
Lİ .Ş

6.4.2 Metal kalıp, üst kısmının çapı (40  3) mm, alt kısmının çapı (90  3) mm ve yüksekliği (75  3) mm
kesik koni şeklinde olan. Metal kalıbın et kalınlığı en az 0,8 mm olmalıdır.
A

6.4.3 Metal sıkıştırıcı, (340  15) g kütleli, çapı (25  3) mm olan düz dairesel kesitli bir sıkıştırma yüzeyi
içeren ve metal kalıp ile birlikte kullanılan.
KA L
YO

6.4.4 Huni, düz cam (metal kalıp ve sıkıştırıcı kullanımına alternatif olarak).

6.4.5 Derin olmayan tava, alanı 0,1 m2’den daha küçük olmayan düz tabanlı, kenar yüksekliği 50 mm’den
daha az olmayan ve suyu emmeyen bir malzemeden imal edilmiş olan.
TO

6.4.6 Sıcak hava kaynağı, saç kurutma makinası gibi.

6.5 31,5 mm göz açıklıklı deney eleğinden geçen ve 0,063 mm göz açıklıklı deney
O

eleğinde tutulan agrega taneleri için kullanılan piknometre yöntemi için özel cihazlar
(Madde A.4).

6.5.1 Piknometre, 250 mL ile 5000 mL arasında hacme sahip bir cam balon içeren, deney süresi boyunca,
hacmi 0,5 mL mertebesinde kararlı olan ve buna uygun bir cam huni içeren.

Piknometre, deney numunesinin büyüklüğüne uygun olarak seçilmelidir. Deney numunesi kısmının piknometre
hacminin yaklaşık yarısını kaplaması tavsiye edilir.

Not 1 - Uygun bir piknometre örneği, Şekil 1’de gösterilmiştir.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
Açıklama
1 Cam huni
2 İşaret çizgisi
3 Geniş boğazlı, düz tabanlı balona uygun huninin alt kısmı
4 Geniş boğazlı, düz tabanlı balon
TE .
Lİ .Ş

Şekil 1 - Piknometre örneği

6.6 Sabit kütleye kadar doygun hale getirilmiş iri agregaların tane yoğunluğunun
A

ve su emme oranının tayini için özel cihazlar (Ek B).

KA L

6.6.1 Kap, numunenin su içerisinde muhafaza edilmesi için kullanılan ve hacmi, Madde 6.3.1’te belirtilen
tel sepetin hacmiyle benzer olan.
YO

6.7 Hafif agregaların tane yoğunluğunun ve su emme oranının tayini için özel
cihazlar (Ek C.1).
TO

6.7.1 Piknometre, 1000 mL ile 2000 mL arasında hacme sahip bir cam balon ve buna uygun bir cam huni
içeren (Şekil 1). Mümkünse, piknometre, agregaların yüzmesini önlemek için esnek bir ızgara içermelidir.

Huninin boyutu hava kabarcıklarının çıkmasına imkân sağlamalıdır.

O

Piknometrenin hacmi, deney numunesi kısmının büyüklüğüne uygun olarak seçilmelidir. Deney numunesi
kısmının piknometre hacminin yaklaşık yarısını kaplaması tavsiye edilir.

6.8 Hafif agregaların tane yoğunluğunun tayini için özel cihazlar - Silindir yöntemi
ile (Ek E).

6.8.1 Bölüntülü cam ölçme silindirleri, 1000 mL ölçme hacmine sahip.

6.8.2 Çelik piston (Şekil 2), agrega tanelerinin suyun yüzeyinde yüzmesini önlemek için düşey çubuğa
ve delikli taban plakasına sahip olan. Ölçme silindirinin iç çapı ile piston taban plakasının çapı arasındaki fark
deneye tabi tutulacak en küçük agrega tanesinden daha küçük olmalıdır. Pistonun düşey çubuğu, su içerisinde
kapladığı hacim sabit olacak şekilde işaretlenmelidir.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
Plakaya açılmış deliklerin boyutları deneye tabi tutulacak en küçük agrega tanesinden daha küçük olmalıdır
ancak su içerisinde kalan havanın çıkmasına imkân sağlayacak büyüklükte olmalıdır.

YG
İM A
R M
Şekil 2 – Delikli plakalı çelik piston

Bİ Ö
İ
-N
6.9 31,5 mm göz açıklıklı deney eleğinden geçen agreganın ön kurutma yapılmış
haldeki tane yoğunluğunun tayini için özel cihazlar (0/0,063 mm tane büyüklüğü dâhil)
(Ek G).
TE .

6.9.1 Vakum sistemi, 4 kPa veya daha küçük bir artık basınç vermek için piknometreden hava tahliye
Lİ .Ş

edebilen ve bir manometre veya vakum ölçere sahip olan.

63 mm göz açıklıklı deney eleğinden geçen ve 31,5 mm göz açıklık

A

7
deney eleğinde tutulan agrega taneleri için tel sepet yöntemi
KA L

7.1 Genel
YO

Tel sepet yöntemi, 63 mm göz açıklıklı deney eleğinden geçen ve 31,5 mm göz açıklık deney eleğinde tutulan
agrega taneleri için kullanılmalıdır. Daha büyük taneler olması durumunda, numunenin tane büyüklüğü, 63 mm
göz açıklıklı elekten geçecek ve 31,5 mm göz açıklıklı elekte tutulacak şekilde azaltılır.

Not - Sabit kütleye kadar doygun hale getirilmiş iri agregaların tane yoğunluğunun ve su emme oranının tayini
TO

için bu yöntemin değişik bir şekli, Ek B’de verilmiştir.

7.2 Deney numunesi kısmının hazırlanması

O

Agregalardan numune alma işlemi EN 932-1’e, numune azaltma işlemi ise EN 932-2’ye uygun olmalıdır. İnce
tanelerin uzaklaştırılması için numuneler 63 mm ve 31,5 mm göz açıklıklı eleklerde yıkanır. 63 mm göz açıklıklı
elekte tutulan taneler atılır. Daha sonra numune kurumaya bırakılır.

Agrega deney numunesi kısmının kütlesi, Çizelge 1’de verilen kütle değerlerinden daha küçük olmamalıdır.

Çizelge 1 - Deney numunesi kısımlarının en az kütlesi (tel sepet yöntemi)

Üst agrega büyüklüğü (D) Deney numunesi kısımlarının en az

mm kütlesi
kg
63 15
≤ 45 7
Diğer büyüklükler için, deney numunesi kısmının en az kütlesi, Çizelge 1’de
belirtilen kütle değerlerinden enterpolasyon yardımıyla elde edilebilir.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
7.3 Deney işlemi
Hazırlanan deney numunesi kısmı, tel sepet içerisine yerleştirilir ve tel sepet, suyun seviyesi, sepetin üst
kısmından en az 50 mm yukarıda olacak şekilde (22  3)C sıcaklıkta su içeren tanka daldırılır.

Daldırmadan hemen sonra sepet, tankın tabanından yaklaşık 25 mm yukarıya kaldırılarak ve saniyede yaklaşık
bir kez olmak üzere 25 defa bu yükseklikten düşürülerek, hapsolmuş hava deney numunesi kısmından
uzaklaştırılır.

Sepet ve agrega, (24  0,5) saat süreyle (22  3)C sıcaklıktaki suya tamamen daldırılmış halde bekletilir.

Sepet ve deney numunesi kısmı sallanır ve (22  3)C sıcaklıktaki suda tartılır (M2). Kütlenin (M2) tayin edildiği
andaki suyun sıcaklığı kaydedilir.

YG
Deney numunesi kısmının, tartım için farklı bir tanka aktarılması gerekiyorsa, sepet ve deney numunesi kısmı,
yeni tankta tartım (M2) öncesinde daha önceki gibi 25 defa sallanır.

Sepet ve agrega, sudan çıkarılır ve suyun uzaklaşması için birkaç dakika beklenir. Agrega, sepetten, kuru

İM A
bezlerden birinin üzerine dikkatlice boşaltılır. Boş sepet, tekrar suya daldırılır, 25 defa sallanır ve suda tartılır
(M3).

R M
Agrega tanelerinin yüzeyi dikkatlice kurutulur ve bez rutubet ememeyecek hale geldiğinde, taneler, ikinci bir
kuru, yumuşak emici bez üzerine aktarılır. Agrega taneleri, kalınlık bir agrega tanesinden daha fazla olmayacak
Bİ Ö
şekilde bu ikinci bez üzerine yayılır ve görülebilir bütün su filmleri uzaklaştırılana kadar doğrudan güneş

İ
ışığından veya herhangi bir ısı kaynağından korunarak atmosfere maruz bırakılır. Ancak bu durumda agrega
-N
taneleri, hala rutubetli bir görünüme sahiptir. Daha sonra agrega taneleri tartılır (M1).

Agrega taneleri, bir tepsiye aktarılır ve etüvde, (110  5)C sıcaklıkta, sabit kütleye kadar kurutulur. Ortam
sıcaklığına kadar soğumaya bırakılır ve tartılır (M4).
TE .
Lİ .Ş

Bütün tartımlar, deney numunesi kısmının kütlesinin (M4) %0,1’i veya daha iyi bir doğrulukla yapılır ve
kaydedilir.
A

7.4 Hesaplama ve sonuçların gösterilmesi

Tane yoğunlukları (ρa, ρrd ve ρssd, hangisi uygunsa), megagram/metreküp cinsinden, aşağıdaki eşitlikler
yardımıyla hesaplanır:
KA L
YO

M4
Görünür tane yoğunluğu ρa  ρw (1)
M4  (M2  M3 )

M4
TO

Etüvde kurutulmuş haldeki tane yoğunluğu ρrd  ρw (2)

M1  (M2  M3 )

M1
O

Doygun ve yüzeyi kuru haldeki tane yoğunluğu ρssd  ρw (3)

M1  (M2  M3 )

24 saatlik daldırmadan sonraki su emme oranı (WA24), aşağıdaki eşitlik yardımıyla hesaplanır:

100 x (M1  M4 )
WA 24  (4)
M4

Burada;
ρw M2 tayin edildiğinde kaydedilen belirli sıcaklıktaki su yoğunluğu (bk. Ek D), (megagram/metreküp)
M1 Doygun ve havada yüzeyi kurutulmuş agreganın kütlesi (g),
M2 Doygun agrega numunesini içeren sepetin sudaki görünür kütlesi (g),
M3 Boş sepetin sudaki görünür kütlesi (g),
M4 Etüvde kurutulmuş deney numunesi kısmının havadaki kütlesi (g)
dir.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
Tane yoğunluğu değerleri, 0,01 Mg/m3, su emme oranı değerleri ise %0,1 yaklaşımla ifade edilir.

Not 1 - Hesaplamalar, aşağıdaki eşitlik kullanılarak kontrol edilebilir:

ρssd  ρrd  ρ w (1  ρrd / ρa ) (5)

Not 2 - Kesinlik bilgileri, Ek I’da verilmiştir.

8 31,5 mm göz açıklıklı deney eleğinden geçen ve 4 mm göz açıklıklı

deney eleğinde tutulan agrega taneleri için piknometre yöntemi
8.1 Genel

YG
Bu maddede açıklanan piknometre yöntemi, 31,5 mm göz açıklıklı deney eleğinden geçen ve 4 mm göz
açıklıklı deney eleğinde tutulan agrega taneleri için kullanılmalıdır.

8.2 Deney numunesi kısmının hazırlanması

İM A
Agregalardan numune alma işlemi EN 932-1’e, numune azaltma işlemi ise EN 932-2’ye uygun olmalıdır. İnce
tanelerin uzaklaştırılması için numuneler 31,5 mm ve 4 mm göz açıklıklı eleklerde yıkanır. 31,5 mm göz açıklıklı

R M
elekte tutulan taneler atılır. Daha sonra numune kurumaya bırakılır.

Bİ Ö
Agrega deney numunesi kısmının kütlesi, Çizelge 2’de verilen kütle değerlerinden daha küçük olmamalıdır.

İ
Çizelge 2 - Deney numunesi kısmının en az kütlesi (piknometre yöntemi)
-N
Üst agrega büyüklüğü (D) Deney numunesi kısmının en az kütlesi
mm kg
31,5 5
TE .

16 2
Lİ .Ş

8 1
Diğer büyüklükler için deney numunesi kısmının en az kütlesi, Çizelge 2’de belirtilen
kütle değerlerinden enterpolasyon yardımıyla elde edilebilir.
A

8.3 Deney işlemi

KA L

Hazırlanan deney numunesi kısmı, piknometre içerisinde bulunan (22  3)C sıcaklıktaki suya daldırılır ve
hapsolmuş hava, piknometre, eğik konumda hafifçe yuvarlanarak ve sallanarak uzaklaştırılır. Piknometre, su
YO

banyosu içerisinde düşey hale getirilir ve deney numunesi kısmı, (22  3)C’ta (24  0,5) saat süreyle tutulur.
Islatma süresinin sonunda, piknometre su banyosundan çıkarılır ve varsa geriye kalan hapsolmuş hava,
piknometreyi hafifçe yuvarlamak ve sallamak suretiyle uzaklaştırılır.
TO

Hapsolmuş hava, vakum uygulamak suretiyle de uzaklaştırılabilir.

Piknometre, su ilave edilerek taşacak şekilde doldurulur ve kap içerisinde hiç bir hapsolmuş hava
bulunmaksızın tepe kısmına bir kapak yerleştirilir. Daha sonra, piknometrenin dış kısmı kurutulur ve tartılır
O

(M2). Suyun sıcaklığı kaydedilir.

Agrega taneleri, sudan çıkarılır ve birkaç dakika süreyle kurumaya bırakılır. Piknometre tekrar su ile doldurulur
ve kapak daha önce belirtildiği şekilde yerleştirilir. Daha sonra, piknometrenin dış kısmı kurutulur ve tartılır
(M3). Suyun sıcaklığı kaydedilir.

M2 ve M3 tartımları esnasında, piknometredeki su sıcaklıkları arasındaki fark, 2C’u geçmemelidir.

Her bir deneyde piknometrenin hacmini ölçmek yerine, piknometre önceden kalibre edilebilir. Bu durumda
piknometre termostatik bir banyoda, kalibrasyon sıcaklığına kadar ( 0,5C) temperlenmelidir.

Suyu süzülmüş deney numunesi kısmı, kuru bezlerden birinin üzerine alınır. Bez üzerine yerleştirilen agrega
tanelerinin yüzeyi dikkatlice kurutulur ve bez rutubet ememeyecek hale geldiğinde, taneler, ikinci bir kuru,
yumuşak emici bez üzerine aktarılır. Agrega taneleri, kalınlığı bir agrega tanesinden daha fazla olmayacak
şekilde, bu ikinci bez üzerine yayılır ve görülebilir bütün su filmleri uzaklaştırılana kadar doğrudan güneş

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ışığından veya herhangi bir ısı kaynağından korunarak atmosfere maruz bırakılır. Ancak bu durumda agrega
taneleri, hala rutubetli bir görünüm arz eder.

Doygun ve yüzeyi kuru deney numunesi kısmı, bir tepsiye aktarılır ve tartılır (M 1). Agrega taneleri, hava
dolaşımlı bir etüvde, (110  5)C’ta, sabit kütleye kadar kurutulur. Daha sonra ortam sıcaklığına kadar
soğumaya bırakılır ve tartılır (M4).

Bütün kütle değerleri, deney numunesi kısmının kütlesinin (M4) %0,1’i veya daha iyi bir doğrulukla kaydedilir.

8.4 Hesaplama ve sonuçların gösterilmesi

Tane yoğunlukları (ρa, ρrd ve ρssd, hangisi uygunsa), megagram/metreküp cinsinden, aşağıdaki eşitlikler
yardımıyla hesaplanır:

YG
M4
Görünür tane yoğunluğu ρa  ρ w (6)
M4  (M 2  M3 )

İM A
M4
Etüvde kurutulmuş haldeki tane yoğunluğu ρrd  ρ w (7)
M1  (M 2  M3 )

R M
M1

Bİ Ö
Doygun ve yüzeyi kuru haldeki tane yoğunluğu ρ ssd  ρ w
M1  (M 2  M3 )
(8)

İ
-N
24 saatlik daldırmadan sonraki su emme oranı (WA24), aşağıdaki eşitlik yardımıyla hesaplanır:

100 x (M1  M4 )
WA 24  (9)
TE .

M4
Lİ .Ş

Burada;
ρw Deney sıcaklığındaki su yoğunluğu (Ek D), (megagram/metreküp)
M1 Doygun ve havada yüzeyi kurutulmuş agreganın kütlesi (g),
A

M2 Doygun agrega numunelerini ve su içeren piknometrenin kütlesi(g),

M3 Yalnızca su ile doldurulmuş piknometrenin kütlesi (g),
M4 Etüvde kurutulmuş deney numunesi kısmının havadaki kütlesi (g)
KA L

Die.
YO

Tane yoğunluğu değerleri, 0,01 Mg/m 3, su emme oranı değerleri ise %0,1 yaklaşımla ifade edilir.

Not 1 - Hesaplamalar, aşağıdaki eşitlik kullanılarak kontrol edilebilir:

TO

ρssd  ρrd  ρ w (1  ρrd / ρa ) (10)

Not 2 - Kesinlik bilgileri, Ek I’da verilmiştir.

O

9 4 mm göz açıklıklı deney eleğinden geçen ve 0,063 mm göz açıklık

deney eleğinde tutulan agrega taneleri için piknometre yöntemi
9.1 Genel
Bu maddede açıklanan piknometre yöntemi, 4 mm göz açıklıklı deney eleğinden geçen ve 0,063 mm göz
açıklıklı deney eleğinde tutulan agrega tanelerinde kullanılmalıdır.

9.2 Deney numunesi kısmının hazırlanması

Agregalardan numune alma işlemi EN 932-1’e, numune azaltma işlemi ise EN 932-2’ye uygun olmalıdır. Küçük
taneleri uzaklaştırmak için numuneler 4 mm ve 0,063 mm göz açıklıklı eleklerde yıkanır. 4 mm göz açıklıklı
elekte tutulan taneler atılır.

0,063/4 mm tane büyüklüğü aralığındaki agregalardan hazırlanan deney numunesi kısmının kütlesi 300 g’dan
daha az olmamalıdır.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
9.3 Deney işlemi
Hazırlanan deney numunesi kısmı, piknometre içerisinde bulunan, (22  3)C sıcaklıktaki suya daldırılır ve
hapsolmuş hava, piknometre, eğik konumda hafifçe yuvarlanarak ve sallanarak uzaklaştırılır. Piknometre, su
banyosu içerisinde düşey hale getirilir ve deney numunesi kısmı, (22  3)C’ta (24  0,5) saat süreyle tutulur.
Islatma süresinin sonunda, piknometre su banyosundan çıkarılır ve varsa geriye kalan hapsolmuş hava,
piknometreyi hafifçe yuvarlamak ve sallamak suretiyle uzaklaştırılır.

Hapsolmuş hava, vakum uygulamak suretiyle de uzaklaştırılabilir.

Piknometre, su ilave edilerek taşacak şekilde doldurulur ve kap içerisinde hiç bir hapsolmuş hava
bulunmaksızın tepe kısmına bir kapak yerleştirilir. Daha sonra, piknometrenin dış kısmı kurutulur ve tartılır
(M2). Suyun sıcaklığı kaydedilir.

YG
Deney numunesi kısmını kaplayan suyun büyük kısmı süzülür ve piknometre bir tava içerisine boşaltılır.

Piknometre tekrar su ile doldurulur ve kapak daha önce belirtildiği şekilde yerleştirilir. Daha sonra,
piknometrenin dış kısmı kurutulur ve tartılır (M3). Suyun sıcaklığı kaydedilir.

İM A
M2 ve M3 tartımları esnasında, piknometredeki su sıcaklıkları arasındaki fark, 2C’u geçmemelidir.

R M
Her bir deneyde piknometrenin hacmini ölçmek yerine, piknometre önceden kalibre edilebilir. Bu durumda

Bİ Ö
piknometre termostatik bir banyoda, kalibrasyon sıcaklığına kadar ( 0,5C) temperlenmelidir.

İ
Islak deney numunesi kısmı, tavanın tabanına eş dağılımlı bir tabaka halinde yayılır. Yüzey rutubetini
-N
buharlaştırmak amacıyla, agrega taneleri, hafif bir sıcak hava akımına maruz bırakılır. Agrega taneleri, eş
dağılımlı bir kurumanın elde edilmesi amacıyla, hiçbir yüzey nemi görülmeyinceye ve taneler artık birbirlerine
yapışmayıncaya kadar, sık aralıklarla karıştırılır. Karıştırma devam ederken, numune, oda sıcaklığına kadar
soğutulur.
TE .
Lİ .Ş

Yüzey kuruluğunun sağlanıp sağlanmadığının tespit edilmesi için, metal koni kalıbı, en büyük çapa sahip kısım,
tepsinin tabanına gelecek şekilde yerleştirilir. Koni kalıbı, bir miktar kuru deney numunesi kısmıyla gevşek
olarak doldurulur ve kalıbın üst kısmındaki delikten geçirilerek bir metal sıkıştırıcı kum yüzeyine yerleştirilir.
A

Agrega yüzeyi, sıkıştırıcı kendi ağırlığı ile 25 defa düşürülmek suretiyle sıkıştırılır. Sıkıştırma işleminden sonra,
kalıp tekrar doldurulmaz. Kalıp, üzerinde hiçbir agrega tanesi olmayacak şekilde, dikkatlice kaldırılır. Elde
edilen agrega konisi çökmezse, kalıp kaldırıldığında çökme olayı meydana gelene kadar kurutmaya devam
KA L

edilir ve koni deneyi tekrarlanır.

YO

Ufalanmış ince taneler için doygun ve kuru yüzey durumunun tespiti zor olabilir. Bu durum için kılavuz Ek F’de
verilmiştir.

Doygun ve yüzeyi kuru deney numunesi kısmı tartılır (M 1). Agrega taneleri, hava dolaşımlı bir etüvde, (110 
TO

5)C’ta, sabit kütleye ulaşıncaya kadar kurutulur. Daha sonra ortam sıcaklığına kadar soğumaya bırakılır ve
tartılır (M4).

Bütün kütle değerleri, deney numunesi kısmının kütlesinin (M4) %0,1’i veya daha iyi iyi doğrulukla kaydedilir.
O

9.4 Hesaplama ve sonuçların gösterilmesi

Tane yoğunlukları (ρa, ρrd ve ρssd, hangisi uygunsa), megagram/metreküp cinsinden, aşağıdaki eşitlikler
yardımıyla hesaplanır:

M4
Görünür tane yoğunluğu ρa  ρ w (11)
M4  (M 2  M3 )

M4
Etüvde kurutulmuş haldeki tane yoğunluğu ρrd  ρ w (12)
M1  (M 2  M3 )

M1
Doygun ve yüzeyi kuru haldeki tane yoğunluğu ρ ssd  ρ w (13)
M1  (M 2  M3 )

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
24 saatlik daldırmadan sonraki su emme oranı (WA24), aşağıdaki eşitlik yardımıyla hesaplanır:

100 x (M1  M4 )
WA 24  (14)
M4

Burada;
ρw Deney sıcaklığındaki su yoğunluğu (bk. Ek D), (megagram/metreküp)
M1 Doygun ve havada yüzeyi kurutulmuş agreganın kütlesi (g),
M2 Doygun agrega numunelerini ve su içeren piknometrenin kütlesi (g),
M3 Yalnızca su ile doldurulmuş piknometrenin kütlesi (g),
M4 Etüvde kurutulmuş deney numunesi kısmının havadaki kütlesi (g)
dir.

YG
Tane yoğunluğu değerleri, 0,01 Mg/m 3, su emme oranı değerleri ise %0,1 yaklaşımla ifade edilir.

Not 1 - Hesaplamalar, aşağıdaki eşitlik kullanılarak kontrol edilebilir:

İM A
ρssd  ρrd  ρ w (1  ρrd / ρa ) (15)

R M
Not 2 - Kesinlik bilgileri Ek I’da verilmiştir.

10 Deney raporu Bİ Ö
İ
-N
10.1 Gerekli bilgiler
Deney raporu, aşağıdaki bilgileri içermelidir:

a) Bu standarda atıf,
TE .

b) Numune alma kaynağı ve tarihi de dâhil deney numunesinin tanıtımı,

Lİ .Ş

c) Numune kabul tarihi (numune alma tarihinden farklı ise),

d) Laboratuvarın tanıtımı,
A

e) Agreganın tane büyüklüğü aralığı ve birkaç farklı tane büyüklüğü aralığı deneye tabi tutulmuşsa her bir
tane büyüklüğü aralığının yüzdesi,
f) Tane yoğunluğunu ve su emme oranını tayin etmek için kullanılan yöntem (Madde 7, Madde 8 veya Madde
KA L

9),
g) Anlamlı rakamlarla ifade edilen deney sonuçları (her bir deney için dört değer),
YO

h) Referans yöntemden sapmalar (varsa).

10.2 İsteğe bağlı bilgiler

Deney raporu, aşağıdaki bilgileri içerebilir:
TO

a) Deney tarihi,
b) Seçilen numune alma işlemine atıf,
c) Seçilen numune azaltma işlemine atıf,
O

d) Deney numunesi kısmının kütlesi,

e) Petrografik açıklama (EN 932-3),
f) Etki eden diğer parametreler.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 Ek A
(Zorunlu)
Agregaların ön kurutma yapılmış haldeki tane yoğunluğunun tayini

A.1 Genel
Bu Ek, 1 Mg/m3’ten daha büyük tane yoğunluğuna sahip agregaların ön kurutma yapılmış haldeki tane
yoğunluğunun tayini için yöntemleri kapsar. Bu Ek, 63 mm göz açıklıklı deney eleğinden geçen ve 0,063 mm
göz açıklıklı deney eleğinde tutulan agrega tanelerine aşağıdaki yöntemler kullanılarak uygulanır:

a) 63 mm göz açıklıklı deney eleğinden geçen ve 31,5 mm göz açıklıklı deney eleğinde tutulan agrega taneleri

YG
için tel sepet yöntemi (Madde A.3).

b) 31,5 mm göz açıklıklı deney eleğinden geçen ve 0,063 mm göz açıklıklı deney eleğinde tutulan agrega
taneleri için piknometre yöntemi.

İM A
Tel sepet yöntemi, 31,5 mm göz açıklıklı deney eleğinden geçen ve 4 mm göz açıklıklı deney eleğinde tutulan

R M
agrega taneleri için piknometre yöntemine alternatif olarak kullanılabilir. Anlaşmazlık durumunda, piknometre
yöntemi, referans yöntem olarak kullanılmalıdır.

Not -
Bİ Ö
Bu yöntem genellikle %1,5’ten daha az su emme oranına sahip agregalara uygulanır.

İ
-N
A.2 Prensip
Bu deneyin amacı, deney numunesi kısmının (veya numunelerin) kütlesini ve hacmini tayin etmek ve tane
yoğunluğunu hesaplamaktır. Kütle, deney numunesi kısmının (veya numunelerin), etüvde kurutulmuş haldeki
tartmak suretiyle elde edilir. Hacim ise, tel sepette veya hacmi bilinen bir piknometrede kütle azalması yoluyla,
TE .

ön kurutma yapılmış tanelerin sebep olduğu su yer değiştirmesiyle ile tayin edilir.
Lİ .Ş

A.3 63 mm göz açıklıklı deney eleğinden geçen ve 31,5 mm göz açıklıklı deney
eleğinde tutulan agrega taneleri için tel sepet yöntemi
A

Deney numunesi kısmı, Madde 7.2’de belirtildiği gibi hazırlanmalıdır. Deney numunesi kısmı (110 ± 5)°C
KA L

sıcaklıktaki etüvde sabit kütleye ulaşılıncaya kadar kurutulur. Daha sonra ortam sıcaklığına kadar soğumaya
bırakılır ve tartılır (M1).
YO

A.3.2 Deney işlemi

Deney numunesi kısmı, tel sepete yerleştirilir ve tel sepet, su seviyesi sepetin üst kısmından en az 50 mm
yukarıda olacak şekilde, (22  3)C sıcaklıkta su içeren bir tanka daldırılır. Daldırmadan hemen sonra, sepet,
TO

tankın tabanından yaklaşık 25 mm yukarıya kaldırılarak saniyede yaklaşık bir kez olmak üzere 25 defa bu
yükseklikten düşürülerek hapsolmuş havanın deney numunesinden uzaklaştırılması sağlanır.

Sepet ve agrega, 10 dakikadan daha uzun olmamak üzere, suya tamamen daldırılmış halde bekletilir. Sepet
O

ve deney numunesi sallanır ve (22  3)C sıcaklıktaki suda tartılır (M2). Kütlenin (M2) tayin edildiği andaki suyun
sıcaklığı kaydedilir.

Deney numunesi kısmının, tartım için farklı bir tanka aktarılması gerekiyorsa, sepet ve deney numunesi, yeni
tankta tartım (M2) öncesi yukarıda bahsedildiği gibi 25 defa sallanır.

Sepet boşaltılır ve tekrar suya daldırılır. 25 defa sallanır ve suda tartılır (M 3).

Bütün tartımlar, deney numunesi kısmının kütlesinin (M1) %0,1’i veya daha iyi bir doğrulukla kaydedilir.

A.3.3 Hesaplama ve sonuçların gösterilmesi

Ön kurutma yapılmış haldeki tane yoğunluğu (ρp), megagram/metreküp cinsinden, aşağıdaki eşitlik yardımıyla
hesaplanır:

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 M1
ρp  ρw (A.1)
M1  (M2  M3 )

Burada;
ρw Deney sıcaklığında suyun yoğunluğu (bk. Ek D) (megagram/metreküp),
M1 Ön kurutma yapılmış haldeki deney numunesi kısmının kütlesi (g),
M2 Deney numunesi kısmını içeren sepetin sudaki kütlesi (g),
M3 Boş sepetin sudaki kütlesi (g)
dir.

Ön kurutma yapılmış haldeki tane yoğunluğu değeri, 0,01 Mg/m 3 yaklaşımla ifade edilir.

YG
A.4 31,5 mm göz açıklıklı deney eleğinden geçen ve 0,063 mm göz açıklıklı deney
eleğinde tutulan agrega taneleri için piknometre yöntemi

A.4.1 Deney numunesinin hazırlanması

İM A
Agregalardan numune alma işlemi, EN 932-1’e, numune azaltma işlemi ise EN 932-2’ye uygun olmalıdır.

R M
İki adet deney numunesi hazırlanmalıdır. Deney numunelerinin kütlesi, Çizelge A.1’de verilen kütle
değerlerinden daha az olmamalıdır.

Bİ Ö
Çizelge A.1 - Deney numunelerinin en az kütlesi (piknometre yöntemi)

İ
-N
Üst agrega büyüklüğü (D) Deney numunesinin en az kütlesi
mm kg
31,5 1,5
16 1,0
8 0,5
TE .
Lİ .Ş

4 (veya daha küçük) 0,25

Diğer büyüklükler için, deney numunesinin en az kütlesi, Çizelge A.1’de belirtilen
kütle değerlerinden enterpolasyon yardımıyla elde edilebilir.
A

A.4.2 Piknometrenin kalibrasyonu

Piknometrenin hacmi, piknometreyi (22  3)C sıcaklıktaki su ile doldurmak ve (22  3)C sıcaklıktaki su
KA L

banyosunda en az 1 saat süreyle tutmak suretiyle tayin edilir. Piknometrenin hacmi (V), mililitre cinsinden üç
YO

adet ölçüm değerinin ortalaması olarak hesaplanır. Üç münferit ölçüm değerinin aralığı, ortalama
değerin %0,1’ini geçmemelidir. Hacim hesaplanırken, piknometreyi dolduran suyun kütlesi, ölçülen kalibrasyon
sıcaklığındaki su yoğunluğuna bölünerek su yoğunluğu için bir düzeltme yapılır (bk. Ek D).

Her bir deney için, piknometre hacmini ölçmek yerine, piknometre önceden kalibre edilebilir.
TO

Not -

A.4.3 Deney işlemi

Deney esnasında, su banyosu, (22  3)C sıcaklıkta tutulmalıdır.
O

Deney numunesi, yapışmış haldeki tanelerin uzaklaştırılması için yıkanır ve varsa, 31,5 mm göz açıklıklı elekte
kalan ve 0,063 mm göz açıklıklı elekten geçen taneler atılır. Deney numunesi, etüvde (110  5)C sıcaklıkta
sabit kütleye ulaşılıncaya kadar kurutulur ve ortam sıcaklığına kadar soğumaya bırakılır.

Piknometre ve huni tartılır (M1). Deney numunesi, piknometre içerisine dikkatlice yerleştirilir. Huni,
piknometrenin tepesine yerleştirilir ve bu düzenek tartılır (M 2).

Not 1 - Huninin piknometreye yapışmasını önlemek için, tartım öncesinde temas bölgesine bir miktar silikon
esaslı gres uygulanabilir.

Piknometre, boğazın alt kısmının yaklaşık 30 mm altına kadar (22  3)C sıcaklıktaki su ile doldurulur. Agrega
taneleri, hapsolmuş havanın ve yapışık hava kabarcıklarının uzaklaştırılması amacıyla, bir cam çubuk
kullanılarak dikkatlice karıştırılır.

Not 2 - Piknometrenin hafifçe yuvarlanması ve sarsılması veya titreşen bir tabla üzerinde titreşime tabi
tutulması aynı amaca hizmet edebilir.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
Hava uzaklaştırıldığında, piknometre (yerine yerleştirilen huniyle birlikte) huni üzerindeki işaret çizgisinin
yaklaşık 20 mm altına kadar tekrar su ile doldurulur ve (22  3)C sıcaklıktaki su banyosunda en az 1 saat
süreyle tutulur.

Su banyosundaki su seviyesi, piknometrenin boğazından yaklaşık 20 mm daha aşağıda olmalıdır.

Piknometre, işaret çizgisine kadar su ile doldurulur, su banyosundan çıkarılır, dış kısmı dikkatlice kurutulur ve
tartılır (M3). İşlem, ikinci deney numunesi kullanılarak tekrarlanır.

Bütün tartımlar, deney numunesi kütlesinin (M2 - M1) %0,1’i veya daha iyi bir doğrulukla kaydedilir.

A.4.4 Hesaplama ve sonuçların gösterilmesi

Ön kurutma yapılmış haldeki tane yoğunluğu (ρp), her bir deney numunesi için, megagram/metreküp cinsinden

YG
aşağıdaki eşitlik yardımıyla hesaplanır:

(M 2  M1 )
Ön kurutma yapılmış haldeki tane yoğunluğu ρp  (A.2)
V  (M3  M2 )/ W

İM A
R M
Burada;
M1 Piknometre ve huninin kütlesi (g),
M2 Piknometre, huni ve deney numunesinin kütlesi (g),
M3
V Bİ Ö
Piknometre, huni, deney numunesi ve suyun kütlesi (g),
Piknometrenin hacmi (mL),

İ
-N
ρw Deney sıcaklığında suyun yoğunluğu (megagram/metreküp)
dur.

Her bir deney numunesinin tane yoğunluğu değeri, 0,001 Mg/m 3 yaklaşımla ifade edilir. Ön kurutma yapılmış
haldeki tane yoğunluğu, iki deney numunesinden elde edilen sonuçların 0,01 Mg/m 3 yaklaşımla yuvarlatılan
TE .

ortalamasıdır.
Lİ .Ş

Not - Kesinlik bilgileri, Ek I’da verilmiştir.

A

A.5 Deney raporu

KA L

A.5.1 Gerekli bilgiler

Deney raporu, aşağıdaki bilgileri içermelidir:
YO

a) Bu standarda ve bu Ek’e atıf,

b) Numune alma kaynağı ve tarihi de dâhil deney numunesinin tanıtımı,
c) Numune kabul tarihi (numune alma tarihinden farklı ise),
TO

d) Laboratuvarın tanıtımı,
e) Agreganın tane büyüklüğü aralığı ve birkaç farklı tane büyüklüğü aralığı deneye tabi tutulmuşsa her bir
tane büyüklüğü aralığının yüzdesi,
f) Tane yoğunluğunu ve su emme oranını tayin etmek için kullanılan yöntem (tel sepet veya piknometre),
O

g) Anlamlı rakamlarla ifade edilen deney sonuçları,

h) Referans yöntemden sapmalar (varsa).

A.5.2 İsteğe bağlı bilgiler

Deney raporu, aşağıdaki bilgileri içerebilir:

a) Deney tarihi,
b) Seçilen numune alma işlemine atıf,
c) Seçilen numune azaltma işlemine atıf,
d) Deney numunesi kısmının/deney numunesinin kütlesi,
e) İstenilen sonuç ortalama bir değer ise anlamlı münferit deney sonuçları
f) Petrografik açıklama (EN 932-3),
g) Etki eden diğer parametreler.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 Ek B
(Zorunlu)
Sabit kütleye kadar doygun hale getirilmiş iri agregaların tane
yoğunluğunun ve su emme oranının tayini

B.1 Genel
Bu Ek, sabit kütleye kadar doygun hale getirilmiş iri agregaların tane yoğunluğunun ve su emme oranının tayini
için bir yöntem kapsar. Bu yöntem, demiryolu balastı gibi belirli sayıda agrega tanelerinden oluşan bir deney
numunesi kısmı ile kullanılabilir.

YG
Not - Bu yöntem, Madde 7’de belirtilen tel sepet yöntemini esas alır.

B.2 Deney numunesi kısmının hazırlanması

İM A
B.2.1 Numune alma ve azaltma

R M
Agregalardan numune alma işlemi, EN 932-1’e, numune azaltma işlemi ise EN 932-2’ye uygun olmalıdır.

B.2.2 Tek agrega taneleri

Bİ Ö
Deney numunesi kısmı, en az 150 g kütleye sahip tek bir agrega tanesinden oluşmalıdır. Su emme oranı tayin
edilecekse, deney tanesinin kütlesi 350 g’dan fazla olmamalıdır.

İ
-N
Deney numunesi kısmındaki gevşek kısımlar uzaklaştırılır ve deney numunesi kısmı, yapışık ince tanelerin
uzaklaştırılması amacıyla akan bir su altında yıkanır.

Not - Her bir deney numunesi kısmı, açık ve kalıcı bir şekilde işaretlenmek koşulu ile deney işleminde (Madde
TE .

B.3) tarif edildiği gibi deney numunesi kısmının sabit kütleye ulaşması için kap içerisine daldırma işlemi
Lİ .Ş

belirli sayıdaki deney numunesi kısmı için aynı zamanda yapılabilir.

A

Tek agrega tanesi üzerinde gerçekleştirilen deney sonuçları temsili sonuçlar olmayabilir. Homojen agregalar
için, en az 10 agrega tanesi deneye tabi tutulmalıdır. Homojen olmayan agregalar için, her bir bileşen
petrografik tipten en az 5 agrega tanesi deneye tabi tutulmalıdır.
KA L

B.2.3 Demiryolu balastı

YO

Deney numunesi kısmı, 40 mm ila 50 mm veya 50 mm ila 63 mm aralığında tane büyüklüğüne sahip demiryolu
balastı olarak kullanılan en az 10 adet agrega tanesini içermelidir. Her bir tanenin kütlesi, en az 150 g, en fazla
350 g olmalıdır.
TO

Malzemedeki gevşek kısımlar uzaklaştırılır ve deney numunesi kısmı, yapışık ince tanelerin uzaklaştırılması
amacıyla akan bir su altında yıkanır.

B.3 Deney işlemi

O

Hazırlanan deney numunesi kısmı kap içerisine yerleştirilir ve kütlesi sabit hale gelinceye kadar tamamen suya
daldırılır. Deney numunesi kısmı, teraziden asılı haldeki tel sepet içerisine yerleştirilir ve tel sepet ve içindekiler,
içerisinde su bulunan tanka, suyun seviyesi, sepetin üst kısmından en az 50 mm yukarıda olacak şekilde
daldırılır.

Deney numunesi kısmının sudaki görünür kütlesi (M2) tayin edilir ve kap içerisindeki suyun sıcaklığı, 1 C
yaklaşımla ölçülür.

Deney numunesi kısmı sudan çıkarılır ve yüzeyi mat oluncaya ve yaşlığı ve parlaklığı giderilinceye kadar, emici
bezler kullanılarak yüzeydeki su derhal uzaklaştırılır. Deney numunesi kısmı tartılır (M1).

Deney numunesi kısmı, etüvde (110  5)C sıcaklıkta, sabit kütleye ulaşılıncaya kadar kurutulur. Ortam
sıcaklığına kadar soğumaya bırakılır ve tartılır (M3).

Bütün kütle değerleri, deney numunesi kısmının kütlesinin (M3) %0,05’i veya daha iyi bir doğrulukla kaydedilir.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
B.4 Hesaplama ve sonuçların gösterilmesi
Sabit kütleye kadar doygun hale getirilmiş iri agregaların tane yoğunluğu (ρcm), megagram/metreküp cinsinden
aşağıdaki eşitlik yardımıyla hesaplanır:

M3 x ρw
ρcm  (B.1)
M1  M2

Su emme oranı (WAcm) aşağıdaki eşitlik yardımıyla hesaplanır:

(M1  M3 )
WA cm  x 100 (B.2)
M3

YG
Burada:
ρw M2 tayin edildiğinde kaydedilen sıcaklıktaki suyun yoğunluğu (Ek D) (megagram/metreküp),
M1 Doygun ve yüzeyi kurutulmuş deney numunesi kısmının kütlesi (g),
M2 Doygun deney numunesi kısmının sudaki görünür kütlesi (g),

İM A
M3 Etüvde kurutulmuş deney numunesi kısmının kütlesi (g)
dir.

R M
Tane yoğunluğu değerleri 0,01 Mg/m 3 yaklaşımla, su emme oranı değerleri ise %0,1 yaklaşımla ifade edilir.

Not - Bİ Ö
Kesinlik bilgileri, Ek E’de verilmiştir.

İ
-N
B.5 Deney raporu

B.5.1 Gerekli bilgiler

Deney raporu, aşağıdaki bilgileri içermelidir:
TE .
Lİ .Ş

a) Bu standarda ve bu Ek’e atıf,

b) Numune alma kaynağı ve tarihi de dâhil deney numunesinin tanıtımı,
A

c) Numune kabul tarihi (numune alma tarihinden farklı ise),

d) Laboratuvarın tanıtımı,
e) Numune alınan agreganın anma sınıfı,
KA L

f) Anlamlı rakamlarla ifade edilen deney sonuçları,

g) Referans yöntemden sapmalar (varsa).
YO

B.5.2 İsteğe bağlı bilgiler

Deney raporu, aşağıdaki bilgileri içerebilir:
TO

a) Deney tarihi,
b) Seçilen numune alma işlemine atıf,
c) Seçilen numune azaltma işlemine atıf,
d) Deney numunesi kısmının/deney numunesinin kütlesi,
O

e) İstenilen sonuç ortalama bir değer ise anlamlı münferit deney sonuçları
f) Petrografik açıklama (EN 932-3),
g) Etki eden diğer parametreler.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 Ek C
(Zorunlu)
Hafif agregaların tane yoğunluğu ve su emme oranının tayini

C.1 Genel
Bu Ek, hafif agregaların görünür, etüvde kurutulmuş haldeki, doygun ve yüzeyi kuru haldeki tane yoğunluğunun
ve su emme oranının tayini için bir referans yöntem kapsar.

Hafif agregaların tane yoğunlukları her zaman ön kurutma işleminden sonra tayin edilir.

YG
Bu yöntemde, 24 saat ıslatma süresi kullanılarak hafif agregaların tane yoğunlukları ve su emme oranını tayin
etmek için bir piknometre kullanılır.

Hava kabarcıkları uygun bir şekilde bertaraf edilmediğinden tel sepet yöntemi kullanılmamalıdır.

İM A
Bu yöntem 31,5 mm göz açıklıklı deney eleğinden geçen ve 4 mm göz açıklıklı deney eleğinde tutulan agrega

R M
tanelerine uygulanır.

Not 1 - Bu yöntem, tane kaybına neden olmaksızın agreganın yüzeyini kurutmak mümkün ise 4 mm’den daha
Bİ Ö
küçük agrega taneleri için de kullanılabilir.

İ
-N
Not 2 - Ek E hafif agregaların görünür tane yoğunluğunun tayini içi hızlı bir yöntemi kapsar.

C.2 Deney numunesi kısmının hazırlanması

Agregalardan numune alma işlemi, EN 932-1’e, numune azaltma işlemi ise EN 932-2’ye uygun olmalıdır.
TE .
Lİ .Ş

İki adet deney numunesi hazırlanır. Her bir deney numunesi, 0,5 L ila 0,6 L arasında gevşek yığın bir hacme
sahip olmalıdır. Deney numuneleri sabit kütleye gelinceye kadar (110 ± 5)°C’taki etüvde kurutulur. Daha sonra
ortam sıcaklığına kadar soğumaya bırakılır. Deney numunesi 31,5 mm ve 4 mm göz açıklıklı eleklerde elenir
A

ve 31,5 mm göz açıklıklı elekte kalan veya 4 mm göz açıklıklı elekten geçen taneler atılır. Kalan deney
numunesi tartılır (M4).
KA L

C.3 Piknometrenin kalibrasyonu

YO

Uygun olması durumunda, piknometreye bir ızgara yerleştirilir. Düzenek, (22  3)C sıcaklıktaki su ile
doldurulur ve (22  3)C sıcaklıktaki su banyosunda en az bir saat süreyle bekletilir. Daha sonra, piknometre,
huni işaretine kadar suyla doldurulur ve su banyosundan çıkarılır. Piknometrenin dış kısmı dikkatlice kurutulur
ve tartılır (M3).
TO

Huninin piknometreye yapışmasını önlemek için, kalibrasyon öncesinde temas bölgesine bir miktar silikon
esaslı gres uygulanabilir.
O

Not - Her bir deney için, piknometre hacmini ölçmek yerine, piknometre önceden kalibre edilebilir.

C.4 Deney işlemi

Deney, iki adet deney numunesi kullanılarak iki kez yapılır. Deney esnasında, su banyosu (22  3)C sıcaklıkta
tutulmalıdır.

İlk deney numunesi piknometreye dikkatlice yerleştirilir. Gerekmesi durumunda ızgara da yerleştirilir.

Piknometre, (22  3)C sıcaklıktaki su ile doldurulur. Agregaların büyük kısmı, suya daldırıldığında kronometre
çalıştırılır. Huni piknometreye takılır ve huni üzerindeki işarete kadar su ile doldurulur.

Hapsolmuş havayı uzaklaştırmak için piknometre hafifçe yuvarlanarak ve sarsılarak agrega karıştırılır veya
hafifçe titreşim uygulanır. Huni işaretine su seviyesini yakın tutmak için deney esnasında gerekirse su ilave
edilir. (300 ± 15) saniye sonra piknometre tartılır (M2 (5 dakika)).

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
Daha kısa ıslatma (daldırma) süreleri gerekirse, Ek E’de görünür tane yoğunluğunun tayini için tarif edilen
yöntem kullanılmalıdır.

Daha sonra düzenek, (22  3)C sıcaklıktaki su banyosunda en az bir saat süreyle bekletilir. Su seviyesini huni
işaretine yakın tutmak için deney esnasında gerekirse su ilave edilir.

Yaklaşık 55 dakika sonra piknometre su banyosundan çıkarılır. Hapsolmuş havayı uzaklaştırmak için
piknometre hafifçe yuvarlanarak ve sarsılarak agrega karıştırılır veya hafifçe titreşim uygulanır. Su seviyesini
huni işaretine yakın tutmak için deney esnasında gerekirse su ilave edilir. Piknometrenin dış yüzeyi kurutulur
ve (60 ± 2) dakika sonra piknometre tartılır (M2(1 saat)).

M2(t)’nin değişimi genellikle doğrusal değildir. Bu yüzden, zamanın bir fonksiyonu olarak M2(t)’nin eğrisini tayin
etmek için en az üç farklı ıslatma süresi dikkate alınmalıdır.

YG
Yukarıdaki paragrafta bahsi geçen işlemler, farklı uygun ıslatma sürelerinde tekrar edilebilir.

(24 ± 0,5) saat sonra piknometre su banyosundan çıkarılır. Hapsolmuş havayı uzaklaştırmak için piknometre

İM A
hafifçe yuvarlanarak ve sarsılarak agrega karıştırılır veya hafifçe titreşim uygulanır. Su seviyesini, huni
işaretine yakın tutmak için deney esnasında gerekirse su ilave edilir. Piknometrenin dış yüzeyi kurutulur ve

R M
piknometre tartılır (M2(24 saat)).

Piknometredeki su boşaltılır. Agrega, kuru bir bez üzerine aktarılır ve bez üzerindeki agrega, 15 saniyeyi

Bİ Ö
geçmeyen bir süreyle hafifçe yuvarlanmak suretiyle yüzey suyu uzaklaştırılır. Agrega tartılır (M1(24 saat)).

İ
-N
İşlem, ikinci deney numunesi için de tekrarlanır.

24 saatten daha uzun ıslatma süreleri gerekli olduğunda, nihai ıslatma süresindeki (F), M1(F) kütlesi tayin edilir
veM1(24 saat) kütlesi aşağıdaki eşitlik kullanılarak tekrar hesaplanır:
TE .

M1(24 saat) = M1(F) – [M2(F) – M2(24 saat)] (C.1)

Lİ .Ş

C.5 Hesaplama ve sonuçların gösterilmesi

A

Her bir deney numunesi için, hafif agregaların tane yoğunluğu (ρLa, ρLrd veya ρLssd, hangisi uygunsa),
megagram/metreküp cinsinden, aşağıdaki eşitlikler yardımıyla hesaplanır:
KA L

M4
YO

Görünür tane yoğunluğu ρLa  ρ w (C.2)

M4  (M2 (24h)  M3 )

M4
TO

Etüvde kurutulmuş haldeki tane yoğunluğu ρLrd  ρ w (C.3)

M1(24h)  (M2 (24h)  M3 )

M1(24h)
Doygun ve yüzeyi kuru haldeki tane yoğunluğu ρLssd  ρ w (C.4)
O

M1(24h)  (M2 (24h)  M3 )

Burada;
ρLa Görünür tane yoğunluğu (megagram/metreküp),
ρLrd Etüvde kurutulmuş haldeki tane yoğunluğu (megagram/metreküp),
ρLssd Doygun ve yüzeyi kuru haldeki tane yoğunluğu (megagram/metreküp),
ρw Deney sıcaklığındaki suyun yoğunluğu (Ek D) (megagram/metreküp),
M1(24 saat) 24 saat sonra doygun ve yüzeyi kuru haldeki agregaların atmosferdeki kütlesi (g),
M2(24 saat) 24 saat sonra piknometre, huni, ızgara (kullanıldı ise), su ve doygun agregaların kütlesi (g),
M3 Kalibrasyon işleminden sonra piknometrenin huni, ızgara (kullanıldı ise) ve suyun kütlesi (g),
M4 Kuru agreganın kütlesi (g)
dir.

24 saat sonra elde edilen münferit iki adet yoğunluk değerinin ortalaması hesaplanır. Ortalama değer, 0,01
Mg/m3 yaklaşımla ifade edilir.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
24 saat sonraki su emme oranı aşağıdaki eşitlik yardımıyla hesaplanır:

M1(24h)  M4
WA L24  100 (C.5)
M4

t = 5 dakika ve t = 1 saat orta düzey ıslatma sürelerinde (ve gerekirse farklı uygun ıslatma sürelerinde) su
emme oranı aşağıdaki eşitlik yardımıyla hesaplanır:

(M2 (24h)  M2 (t))

WA Lt  WA L24  100 (C.6)
M4

YG
Burada
M2(t) t ıslatma süresinde piknometre, huni, ızgara (kullanıldı ise), su ve doygun agregaların kütlesi (g),
WALt Orta düzey bir ıslatma süresindeki (t) su emme oranı (%),
WAL24 24 saat sonraki su emme oranı (%)
dır.

İM A
Aynı ıslatma süresindeki münferit iki adet su emme oranı değerinin ortalaması hesaplanır. Ortalama değer,

R M
%1 yaklaşımla ifade edilir.

C.6 Deney raporu

Bİ Ö
İ
-N
C.6.1 Gerekli bilgiler
Deney raporu, aşağıdaki bilgileri içermelidir:

a) Bu standarda ve bu Ek’e atıf,

b) Numune alma kaynağı ve tarihi de dâhil deney numunesinin tanıtımı,
TE .

c) Numune kabul tarihi (numune alma tarihinden farklı ise),

Lİ .Ş

d) Laboratuvarın tanıtımı,
e) Agreganın tane büyüklüğü aralığı ve birkaç farklı tane büyüklüğü aralığı deneye tabi tutulmuşsa her bir
tane büyüklüğü aralığının yüzdesi,
A

f) 24 saat sonraki uygun tane yoğunluğu,

g) 5 dakika, 1 saat ve 24 saat sonraki su emme oranları,
KA L

h) Referans yöntemden sapmalar (varsa).

YO

C.6.2 İsteğe bağlı bilgiler

Deney raporu, aşağıdaki bilgileri içerebilir:

a) Deney tarihi,
TO

b) Seçilen numune alma işlemine atıf,

c) Seçilen numune azaltma işlemine atıf,
d) Deney numunelerinin kütlesi,
e) Anlamlı rakamlarla ifade edilen münferit deney sonuçları,
O

f) İlave ıslatma sürelerinde su emme oranı,

g) Petrografik açıklama (EN 932-3),
h) Etki eden diğer parametreler.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 Ek D
(Zorunlu)

Su yoğunluğu

Çizelge D.1 - Su yoğunluğu

Sıcaklık Yoğunluk
C Mg/m3
5 1,0000

YG
6 0,9999
7 0,9999
8 0,9998
9 0,9998

İM A
10 0,9997
11 0,9996

R M
12 0,9995
13 0,9994
14 0,9992

Bİ Ö 15
16
0,9991
0,9989

İ
-N
17 0,9988
18 0,9986
19 0,9984
20 0,9982
TE .

21 0,9980
Lİ .Ş

22 0,9978
23 0,9975
24 0,9973
A

25 0,9970
26 0,9968
KA L

27 0,9965
28 0,9962
YO

29 0,9959
30 0,9956
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 Ek E
(Zorunlu)
Bölüntülü ölçme silindiri ve kısa ıslatma süreleri kullanılarak hafif
agregaların görünür tane yoğunluğunun tayini için hızlı yöntem

E.1 Genel
Bu Ek, hafif agregaların görünür tane yoğunluğunun bölüntülü cam bir ölçme silindiri aracılığıyla tayini için
alternatif hızlı bir yöntemi kapsar. Bu yöntem, yalnızca 5 dakikadan daha kısa ölçme süreleri için uygundur.
Anlaşmazlık durumunda, Ek C kullanılmalıdır.

YG
Bu yöntem, 31,5 mm göz açıklıklı deney eleğinden geçen ve 2 mm göz açıklıklı deney eleğinde tutulan agrega
tanelerine uygulanır.

Not - Bu yöntem, taneler yüzmezse, 2 mm göz açıklıklı deney eleğinden geçen agrega taneleri için

İM A
kullanılabilir.

R M
E.2 Deney numunesinin hazırlanması
Agregalardan numune alma işlemi, EN 932-1’e, numune azaltma işlemi ise EN 932-2’ye uygun olmalıdır.

Bİ Ö
İki adet deney numunesi hazırlanır. Her bir deney numunesi, yaklaşık 0,5 L’lik gevşek yığın hacme sahip

İ
-N
olmalıdır. Deney numuneleri sabit kütleye ulaşılıncaya kadar (110 ± 5)°C’taki etüvde kurutulur. Daha sonra
ortam sıcaklığına kadar soğumaya bırakılır. Deney numunesi, 31,5 mm ve 2 mm göz açıklıklı eleklerde, 31,5
mm göz açıklıklı elekte tutulan veya 2 mm göz açıklıklı elekten geçen taneleri uzaklaştırmak için elenir. Kalan
deney numunesi tartılır (M4).
TE .

E.3 Deney işlemi

Lİ .Ş

Deney, iki adet deney numunesi kullanılarak gerçekleştirilir. Deney sırasında kullanılan suyun sıcaklığı, (22
± 3)°C’ta tutulmalıdır.
A

Deney numunelerinin bir tanesi, “A” olarak işaretlenen ilk ölçme silindirine yerleştirilir. Suyun ve çubuk (Madde
6.8.2) üzerindeki işarete kadar daldırılan çelik pistonun toplam hacmi (Vw) 400 mL olana kadar, “B” olarak
KA L

işaretlenen ikinci bir ölçme silindiri su ile doldurulur. “B” silindirindeki su, “A” silindirine aktarılır. Çelik piston
hızlıca “A” silindirine takılır ve kronometre çalıştırılır. Hapsolmuş hava çelik pistonu hafifçe sallamak suretiyle
YO

uzaklaştırılır. Su yüzey seviyesi ile çelik pistonun çubuğu üzerindeki işaret hizalanır ve 30 saniye sonra
silindirdeki agrega ve suyun hacmi okunur.

İşlem, ikinci deney numunesi için tekrarlanır.

TO

Bazı hafif agregalar için 30 saniye uygun bir süre olmayabilir. Farklı bir süre seçilirse, bu durum deney
raporunda belirtilmelidir.
O

E.4 Hesaplama ve sonuçların gösterilmesi

Her bir deney numunesi için, hafif agregaların görünür tane yoğunluğu (ρLa), megagram/metreküp cinsinden,
aşağıdaki eşitlik yardımıyla hesaplanır:

M4
Görünür tane yoğunluğu ρLa  (C.2)
V(F)  Vw

Burada;
ρLa Görünür tane yoğunluğu (megagram/metreküp),
M4 Kuru agreganın kütlesi (g),
V(F) Nihai ıslatma süresinde suyun, çelik pistonun (kullanıldı ise) ve doygun agregaların hacmi (mL),
Vw Su seviyesi ile piston çubuğu üzerindeki işaret hizalandıktan sonra, su ve çelik piston tarafından “A”
silindirinde kaplanan hacim (mL)
dir.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
Gerçek ıslatma süresindeki münferit iki adet yoğunluk değerinin ortalaması hesaplanır. Ortalama değer, 0,01
Mg/m3 yaklaşımla ifade edilir. Islatma süresi, her zaman sonuçlarla birlikte belirtilmelidir.

E.5 Deney raporu

E.5.1 Gerekli bilgiler

Deney raporu, aşağıdaki bilgileri içermelidir:

a) Bu standarda ve bu Ek’e atıf,

b) Numune alma kaynağı ve tarihi de dâhil deney numunesinin tanıtımı,
c) Numune kabul tarihi (numune alma tarihinden farklı ise),
d) Laboratuvarın tanıtımı,
e) Agreganın tane büyüklüğü aralığı ve birkaç farklı tane büyüklüğü aralığı deneye tabi tutulmuşsa her bir

YG
tane büyüklüğü aralığının yüzdesi,
f) Görünür tane yoğunluğu ve karşılık gelen ıslatma süresi,
g) Yöntemden sapmalar (varsa).

İM A
E.5.2 İsteğe bağlı bilgiler
Deney raporu, aşağıdaki bilgileri içerebilir:

R M
a) Deney tarihi,
b) Seçilen numune alma işlemine atıf,
c)
Bİ Ö
Seçilen numune azaltma işlemine atıf,

İ
d) Deney numunelerinin kütlesi,
-N
e) Anlamlı rakamlarla ifade edilen münferit deney sonuçları,
f) Petrografik açıklama (EN 932-3),
g) Etki eden diğer parametreler.
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 Ek F
(Bilgi için)
İnce agregaların doygun ve yüzeylerinin kuru olma koşulu ile ilgili
kılavuz

Şekil 1 ila Şekil 4, tipik agrega örnekleridir.

Çökmüş koninin gerçek eğimi, deneye tabi tutulan malzemeye bağlıdır.

Deney numunesi kısmı ince agrega (0,063 mm göz açıklıklı elekten geçen) içeriyorsa, bu durum çökme

YG
durumunun şeklini etkileyebilir.

İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
Şekil F.1 - Nemli agrega: Metal kalıbın şeklini hemen hemen tamamen korur.
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO

Şekil F.2 - Hafif nemli agrega: Dikkate değer bir çökme söz konusudur.
TO
O

Şekil F.3 - Doygun ve yüzeyi kuru agrega: Hemen hemen tamamen çökme söz konusudur; fakat tepe,
halen görülebilir durumdadır ve şevler belirli bir açıya sahiptir.

Şekil F.4 - Etüvde kurutulmuşa yakın haldeki agrega: Tepe, belirgin değildir ve yüzey çizgisi, yaklaşık
olarak eğrisel bir yapı arz eder.

Not - Bu şekiller, ölçekli değildir ve sadece kılavuz olarak verilmiştir.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
31,5 mm göz açıklıklı deney eleğinden geçen ve 4 mm göz açıklıklı deney eleğinde tutulan agrega taneleri için
(Madde 8.3) doygun ve yüzeyi kuru olma koşulunu sağlamak için yaklaşık 500 g kütlede ilave bir numune,
deney numunesi kısmı olarak aynı kaynaktan alınabilir ve daha sonra sabit kütleye ulaşılıncaya kadar etüvde
kurutulur. Doygun ve yüzeyi kuru olma koşulu sağlandığında, daha açık renk olan deney numunesi kısmının
rengi, yüzeyin kuru olma durumunun sağlandığının bir göstergesidir.

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 Ek G
(Zorunlu)
31,5 mm göz açıklıklı deney eleğinden geçen (0/0,063 mm tane
büyüklüğü aralığı dâhil) agregaların ön kurutma yapılmış haldeki tane
yoğunluğunun tayini

G.1 Genel
Bu Ek, 1 Mg/m3’ten daha büyük tane yoğunluğuna sahip agregaların ön kurutma yapılmış haldeki tane
yoğunluğunun tayini için bir yöntemi kapsar. Bu, yöntem 31,5 mm göz açıklıklı deney eleğinden geçen agrega

YG
tanelerine uygulanır.

Not - Bu yöntem, Ek A’da belirtilen piknometre yöntemini esas alır.

İM A
G.2 Prensip
Bu deneyin amacı, deney numunesi kısmının kütlesini ve hacmini tayin etmek ve tane yoğunluğunu

R M
hesaplamaktır. Kütle, deney numunesi kısmını, etüvde kurutulmuş olarak tartmak suretiyle elde edilir. Hacim
ise, piknometredeki ön kurutma yapılmış tanelerin sebep olduğu su yer değiştirmesiyle tayin edilir (Madde 6.5).

G.3
Bİ Ö
Deney numunesi kısmının hazırlanması

İ
Agregalardan numune alma işlemi, EN 932-1’e, numune azaltma işlemi ise EN 932-2’ye uygun olmalıdır.
-N
Deney numunesi kısmının kütlesi, Çizelge G.1’de verilen kütle değerlerinden daha az olmamalıdır.

Çizelge G.1 - Deney numunesi kısmının en az kütlesi

TE .

Üst agrega büyüklüğü (D) Deney numunesinin en az kütlesi

Lİ .Ş

mm kg
31,5 1,5
16 1,0
A

8 0,5
4 (veya daha küçük) 0,25
Diğer büyüklükler için, deney numunesinin en az kütlesi, Çizelge A.1’de
KA L

belirtilen kütle değerlerinden enterpolasyon yardımıyla elde edilebilir.

YO

G.4 Deney işlemi

Deney numunesi kısmı elenir ve 31,5 mm göz açıklıklı elekte tutulan taneler atılır. (110 ± 5)°C sıcaklıktaki
etüvde sabit kütleye ulaşılıncaya kadar kurutulur ve ortam sıcaklığına kadar soğumaya bırakılır.
TO

Piknometre ve huni temizlenir, kurutulur ve tartılır (M 0). Piknometre, yaklaşık yarı hacme kadar (22 ± 3)°C
sıcaklıktaki su ile doldurulur. Piknometre ve muhtevasının terazide darası alınır ve daha sonra piknometreye
dikkatli şekilde deney numunesi kısmı ilave edilir. Deney numunesi kısmının kütlesi okunur ve kaydedilir (M1).
O

Piknometrenin hacmi, deney numunesi kısmının büyüklüğüne uygun olarak seçilmelidir. Deney numunesi
kısmı, hapsolmuş havanın serbest kalmasını sağlamak için piknometrenin hacminin üçte birinden daha fazla
bir hacmi kaplamamalıdır.

Daha sonra, deney numunesi kısmı, suyun en az 5 mm altında daldırılmış şekilde tutulurken piknometre 45°
yatırılabilecek şekilde boynun düz kısmının alt seviyesinden itibaren yaklaşık 30 mm’ye kadar (22 ± 3)°C
sıcaklıktaki su ile doldurulur. Gerekirse su ilave edilir.

Suya daldırılmış deney numunesi kısmındaki hapsolmuş havayı ve yapışık hava kabarcıklarını uzaklaştırmak
için deney numunesi kısmını 10 saniye süreyle karıştırmak için cam çubuk kullanılır. Daha sonra piknometre
45° yatırılır ve toplam 50 saniye süreyle saat ibresi yönünde ve saat ibresine ters yönde döndürülür. 3
dakikadan daha fazla olmayan bir süre içerisinde üç çevrim tamamlanacak şekilde karıştırma ve döndürme
işlemi, hızlı bir şekilde tekrarlanır.

Suya daldırılmış olan deney numunesi kısmından kalan hapsolmuş hava, 4 kPa ve daha düşük bir artık basınç
ortaya çıkaran kısmi vakum uygulanarak tahliye edilir. Kısmi vakum, 5 dakikadan daha az bir süre içerisinde

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ve en az 30 dakika süreyle uygulanmalıdır. Aynı süre içerisinde, piknometre içerisindeki deney numunesi
kısmının tamamının yer değiştirmesi için uygun bir genlik değerine sahip olan dış bir titreşim kaynağı
kullanılarak piknometre titreştirilir.

Vakum işlemi sona erdikten sonra, piknometre su ile doldurulur. Piknometre, huni olmaksızın en az 1 saat
süreyle (22 ± 3)°C sıcaklıktaki su banyosunda bekletilir. Deney sırasında su banyosu (22 ± 3)°C sıcaklıkta
tutulmalıdır.

Huni, piknometrenin üst kısmına takılır. Piknometre, işaret çizgisine kadar su ile doldurulur. Su banyosundan
çıkarılır ve dış kısmı dikkatlice kurutulur. Daha sonra içeriği ile birlikte piknometre tartılır ve kütlesi (M2)
kaydedilir. Piknometrenin içerisindeki suyun sıcaklığı okunur ve kaydedilir.

Piknometre, hacminin belirlenmesi için temizlenir ve kurutulur, daha sonra su ile doldurulur ve huni takılır.

YG
Piknometre, işaret çizgisine kadar su ile doldurulur. Daha sonra piknometrenin dışı kurutulur ve tartılır (M3).
Piknometrenin içerisindeki suyun sıcaklığı kaydedilir ve sıcaklık değerinin M 2 kütlesi tartılırken kaydedilen
sıcaklık değerinden 2°C’tan daha fazla sapmadığından emin olunur.

Her bir deneyde piknometrenin hacmini ölçmek yerine, piknometre önceden kalibre edilebilir. Bu durumda, su

İM A
banyosunun sıcaklığı piknometrenin ön kalibrasyon sıcaklığından 0,5°C’tan daha fazla sapmamalıdır.

R M
Bütün tartımlar, deney numunesi kısmı kütlesinin (M1) %0,1’i veya daha iyi bir doğrulukla kaydedilir.

G.5
Bİ Ö
Hesaplama ve sonuçların gösterilmesi
Ön kurutma yapılmış haldeki tane yoğunluğu (ρp), megagram/metreküp cinsinden, aşağıdaki eşitlik yardımıyla

İ
-N
hesaplanır:

M1
ρp  (G.1)
(M  M1  M0 )
V- 2
TE .

w
Lİ .Ş

Burada;
A

ρw M2 kütlesi belirlenirken kaydedilen sıcaklıktaki suyun yoğunluğu (Ek D) (megagram/metreküp),

M0 Piknometre ve huninin kütlesi (g),
M1 Deney numunesi kısmının kütlesi (g),
KA L

M2 Piknometre, huni, deney numunesi kısmı ve suyun kütlesi (g),

V Piknometrenin hacmi (mL)
YO

dir.

M3
V (G.2)
w
TO

Burada;
ρw Deney sıcaklığındaki suyun yoğunluğu (Ek D) (megagram/metreküp),
O

M3 Su ile dolu piknometre ve işaret çizgisine kadar su ile dolu huninin kütlesi (g)
dir.

Ön kurutma yapılmış haldeki tane yoğunluğu değeri, 0,01 Mg/m3 yaklaşımla ifade edilir.

G.6 Deney raporu

G.6.1 Gerekli bilgiler

Deney raporu, aşağıdaki bilgileri içermelidir:

a) Bu standarda ve bu Ek’e atıf,

b) Numune alma kaynağı ve tarihi de dâhil deney numunesinin tanıtımı,
c) Numune kabul tarihi (numune alma tarihinden farklı ise),
d) Laboratuvarın tanıtımı,
e) Agreganın tane büyüklüğü aralığı,
f) Anlamlı rakamlarla ifade edilen deney sonuçları,

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
g) Yöntemden sapmalar (varsa).

G.6.2 İsteğe bağlı bilgiler

Deney raporu, aşağıdaki bilgileri içerebilir:

a) Deney tarihi,
b) Seçilen numune alma işlemine atıf,
c) Seçilen numune azaltma işlemine atıf,
d) Deney numunesi kısmının kütlesi,
e) Petrografik açıklama (EN 932-3),
f) Etki eden diğer parametreler.

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 Ek H
(Bilgi için)
Çeşitli tane yoğunluğu parametreleri ve su emme oranının önemi ve
kullanımına ilişkin kılavuz

H.1 Genel
Tane yoğunluğu, mutlak hacim esas alınarak oranlanan çeşitli karışımlardaki agrega tarafından kaplanan
hacmi hesaplamak için genellikle kullanılan bir özelliktir. Bir agrega tanesinin yoğunluğu ve su emme oranı,
agreganın içerdiği münferit mineral tanelerinin yoğunluğuna ve mineral taneleri arasındaki boşlukların

YG
büyüklüğüne ve yapısına bağlıdır.

Agrega tanesindeki boşlukların büyüklüğü ve yapısı, agreganın su emme oranı değerini gösterir. Bu özellik,
genellikle beton karışımlarının ve bitümlü karışımların tasarımında kullanılır.

İM A
Bu standarddaki yöntemler, kütlenin hacme oranını hesaplayarak tane yoğunluğunu belirler. Burada, hacim
değeri, belirtilen sürede suda bekletme (daldırma) işleminden sonra yer değiştiren suyun kütlesinden elde

R M
edilir. Su, suda bekletme süresince erişilebilir boşluklar tarafından emilir; ancak bazen boşlukların tamamı
uygun deney yönteminde belirtilen zamanda tamamen dolmayabilir. Suda bekletme işleminden sonra agrega

Bİ Ö
tanelerinin yüzeyi kurutulur ve tartılır.

İ
-N
Bu standardın amaçları bakımından üç temel tane yoğunluğu tarifi uygulanır. Bu tarifler, Şekil H.1’de verilen
genel eşitliklerle ifade edilebilir.
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO

Toplam tane hacmi V  V0  Vc  Vs

Etüvde kurutulmuş haldeki tane yoğunluğu rd  ms / V

O

( ms mab )
Doygun ve yüzeyi kurutulmuş haldeki tane yoğunluğu  ssd 
V

ms
Görünür tane yoğunluğu a 
( V  Vab )

Su emme oranı WA = 100mab / ms = 100ρwVab/ms

Şekil H.1 - Suda bekletme işleminin tamamlanmasından sonra yüzeyi kurutulmuş tane için ve sabit kütleye
ulaşılıncaya kadar kurutma işleminden sonra aynı tane için tane boşlukları, su emme oranı ve üç temel tane
yoğunluğu parametresinin eşitlikleri

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
H.2 Madde 7, Madde 8 ve Madde 9 ve Ek B’ye göre normal agregalar için referans
yöntemlerin özellikleri
Madde 7, Madde 8 ve Madde 9 ve Ek B’de tarif edilen referans yöntemler, daldırma aşamasının
başlangıcındaki doğal nem durumunda olan agrega kullanılarak gerçekleştirilir. Deneyden önce agrega etüvde
kurutulmaz.

Referans yöntemler kullanılarak tayin edilen üç temel tane yoğunluğu parametresi ve su emme oranı
arasındaki karşılıklı ilişki, Şekil H.2’de gösterilmiştir. Şekil H.2, yoğunluğu 2,65 Mg/m3 olan etüvde kurutulmuş
haldeki tane yoğunluğu değerini esas alır.

Etüvde kurutulmuş haldeki tane yoğunluğunun üç farklı değeri için üç temel tane yoğunluğu parametresi ve su
emme oranı arasındaki karşılıklı ilişki, Çizelge H.1’de hesaplanmış değerler kullanılarak gösterilmiştir.

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş

Açıklama
X Su emme oranı (%)
Y Tane yoğunluğu (Mg/m3)
A

Şekil H.2 - Etüvde kurutulmuş haldeki tane yoğunluğu 2,65 Mg/m3 olan bir agrega için artan su emme
oranının görünür tane yoğunluğu ve doygun ve yüzeyi kuru haldeki tane yoğunluğu üzerine etkisi
KA L
YO

Çizelge H.1 - ρssd = ρrd [1 + WA / 100] ve ρa = ρrd / [1 - ρrd WA / (100ρw)] eşitliklerinden elde edilen tane
yoğunluğu ve su emme oranı değerleri

Etüvde kurutulmuş haldeki tane yoğunluğu (= ρrd), (Mg/m3)

TO

WA (%) 2,00 2,65 3,00

ρssd ρa ρssd ρa ρssd ρa
0 2,00 2,00 2,65 2,65 3,00 3,00
0,5 2,01 2,02 2,66 2,69 3,02 3,05
O

1,0 2,02 2,04 2,68 2,72 3,03 3,09

1,5 2,03 2,06 2,69 2,76 3,05 3,14
2 2,04 2,08 2,70 2,80 3,06 3,19
3 2,06 2,13 2,73 2,88 3,09 3,30

H.3 Ek C’de belirtilen hafif agregalar için referans yöntemin özellikleri

Ek C’ye göre referans yöntem, kuru haldeki (sabit kütleye kadar kurutma yapılmış) agrega deney numunesinin
24 saat süreyle suda bekletilmesi esasına dayanır. Üç temel tane yoğunluğu parametresi ve su emme oranı
tayin edilir. Bu parametrelerin gösterimleri L harfi ile yapılır (Şekil H.3).

Hafif agregaların su emme oranı, genellikle doğal agregalardan çok daha fazladır. Hafif agregalardaki açık
gözenekler, 24 saat süreyle suda bekletme işleminden sonra gerçekte dolu olabilir veya olmayabilir. Birçok
hafif agrega, boşlukları tamamen dolmaksızın birkaç gün veya birkaç hafta süreyle su içerisinde daldırılmış
olarak kalabilir.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 YG
İM A
R M
Açıklama
X Su emme oranı (%)
Y Tane yoğunluğu (Mg/m3)

Bİ Ö
Şekil H.3 - Etüvde kurutulmuş haldeki tane yoğunluğu 0,5 Mg/m3 olan bir hafif agrega için artan su emme

İ
-N
oranının görünür tane yoğunluğu ve doygun ve yüzeyi kuru durumda tane yoğunluğu üzerine etkisi

H.4 Ek A ve Ek G’de belirtilen normal agregalar için ön kurutma yapılmış haldeki

tane yoğunluğunun tayini ile ilgili yöntemlerin özellikleri
Ek A ve Ek G’de belirtilen ön kurutma yapılmış haldeki tane yoğunluğunun tayini ile ilgili yöntemler, görünür
TE .
Lİ .Ş

tane yoğunluğunu tayin etmek için kullanılabilir. Ön kurutma yapılmış haldeki tane yoğunluğunun
hesaplanmasında kullanılan eşitlik ile görünür tane yoğunluğunun eşitliği birbiri ile aynıdır, ancak deney
numunesinin sabit kütleye ulaşılıncaya kadar yapılan ön kurutma işlemi ve daha kısa suda bekletme süreleri
A

bakımından deney şartları farklılaşmaktadır. Su emme oranı, bu yöntemlerle tayin edilmez.

%1,5’ten daha küçük su emme oranı (WA) ve 4 mm’den daha iri agrega taneleri için, ön kurutma yapılmış
KA L

haldeki tane yoğunluğu ile görünür tane yoğunluğu arasında kuvvetli bir ilişki vardır. Daha kısa suda bekletme
süresinden dolayı ön kurutma yapılmış haldeki tane yoğunluğu, genellikle görünür tane yoğunluğundan az
YO

miktarda düşüktür.

4 mm göz açıklıklı deney eleğinden geçen ve 0,063 mm göz açıklıklı deney eleğinde tutulan agrega taneleri
için ön kurutma yapılmış haldeki tane yoğunluğu ve görünür tane yoğunluğu arasındaki ilişki daha zayıftır.
TO

Ek G’deki yöntem, ince tane büyüklüğü aralığı dâhil deney numunesinin ön kurutma yapılmış haldeki
yoğunluğunun hızlı tayinine imkân sağlar. Yöntem, asfalt karışımlarının tüm agrega sınıflarının görünür tane
yoğunluğunu hesaplamak için uygundur.
O

H.5 Uygun tane yoğunluğu parametresinin seçimi

Çeşitli amaçlar için görünür tane yoğunluğu parametresinin seçimi ile ilgili kılavuz, Çizelge H.2’de verilmiştir.
Genellikle kullanılan iki yoğunluk parametresi, doygun ve yüzeyi kuru durumda tane yoğunluğu ve etüvde
kurutulmuş haldeki tane yoğunluğudur.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
Çizelge H.2 – Çeşitli amaçlar için tane yoğunluğu parametresinin seçimi

Tavsiye edilen tane yoğunluğu

Amaç
parametresi
Beyan - Genel ρa veya ρssd veya ρrd
Beyan - Demiryolu balastı ρcm
Beyan - Hafif agregalar (LWA) ρLa veya ρLssd veya ρLrd
Agrega sınıfının tayini (normal agrega veya hafif agrega) ρrd
Beton karışımlarının tasarımı ρssd
Bitümlü karışımlar - Agrega yoğunluğu için bağlayıcı içeriğinin
ρa veya ρp
düzeltilmesi
Sıcak karışım asfalt için deney yöntemleri - Agrega yoğunluğu için
Ρrd veya ρp
deney numunesi kısmının kütlesinin düzeltilmesi

YG
EN 1097-3 deney yöntemi - Gevşek olarak doldurulmuş
Ρrd veya ρp
agregadaki boşlukların hesaplanması

H.6 EN 1097-6’daki çeşitli deney yöntemleri için deney şartlarının uygulanabilirliği

İM A
Bu standard, kullanım için uygulanabilirliği ve sınırlamaları Çizelge H.3’te ve özel deney şartları ise Çizelge
H.4’te belirtilmiş olan birkaç deney yöntemini içerir.

R M
Çizelge H.3 - EN 1097-6’daki çeşitli deney yöntemlerinin uygulanabilirliği

Agrega sınıfı Bİ Ö
Tane büyüklüğü
Deney işlemi
Su emme oranı Kullanım için

İ
-N
aralığı (mm) (WA) tayini sınırlamalar
Normal agregalar 40/50 Ek B Var Yalnızca demiryolu
50/63 Ek B Var balastı
Su emme oranı (WA)
Madde 7 Var
31,5/63 yaklaşık %1,5’ten daha
TE .

Madde A.3 Yok

düşük
Lİ .Ş

Su emme oranı (WA)

Madde 8 Var
4/31,5 yaklaşık %1,5’ten daha
Madde A.4 Yok
düşük
A

Su emme oranı (WA)

Madde 9 Var
0,063/4 yaklaşık %1,5’ten daha
Madde A.4 Yok
düşük
KA L

Su emme oranı (WA)

YO

0,063/31,5 Madde A.4 Yok yaklaşık %1,5’ten daha

düşük
Su emme oranı (WA)
0/31,5 Ek G Yok yaklaşık %1,5’ten daha
TO

düşük
Hafif agregalar 4/31,5 Ek C Var
(LWA) Yalnızca görünür tane
2/31,5 Ek E Yok
yoğunluğu tayin edilir.
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
Çizelge H.4 - EN 1097-6’daki çeşitli deney yöntemleri için deney şartlarının özeti

Madde veya Deney numunesi Yüzey

Deney işleminin
Ek’e göre kısmının ön Suda bekletme süresi kuruluğu
tipi
yöntem kurutulması kontrolü
Madde 7 Tel sepet Yok (24 ± 0,5) saat Bez
Madde 8 Piknometre Yok (24 ± 0,5) saat Bez
Madde 9 Piknometre Yok (24 ± 0,5) saat Koni deneyi
Madde A.3 Tel sepet Var En fazla 10 dakika Yok
Madde A.4 Piknometre Var En az 1 saat Yok
Madde B.3 Tel sepet Yok Sabit kütleye kadar Bez
Ek C Piknometre Var (24 ± 0,5) saat Bez
Bölüntülü ölçme

YG
Ek E Var 5 dakikadan daha az Yok
silindiri
30 dakika vakum süresi
Ek G Piknometre Var dâhil 1,5 saatten daha Yok
fazla

İM A
H.7 Farklı tane yoğunluğu parametreleri arasındaki ilişkiler (Madde 7, Madde 8 ve

R M
Madde 9 da belirtilen asıl yöntemlere göre gösterimler)
Gösterimler
ρrd Bİ Ö
Etüvde kurutulmuş haldeki tane yoğunluğu

İ
ρssd Doygun ve yüzeyi kurutulmuş haldeki tane yoğunluğu
-N
ρa Görünür tane yoğunluğu
ρw Su yoğunluğu
WA Su emme oranı
TE .

Tane yoğunluğu parametreleri

Lİ .Ş

ρssd = ρrd [1 + WA / 100]

ρa = ρrd / [1 - ρrd WA / (100ρw)]
ρa = ρssd / {1 – [WA / 100] [(ρssd /ρw) – 1]}
A

Su emme oranı
WA = 100 [(ρssd /ρrd) - 1]
KA L

WA = 100 ρw (1/ρrd - 1/ρa)

YO

WA = 100 ρw (ρa -ρssd) / [ρa (ρssd - ρw)]

TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 Ek I
(Bilgi için)
Kesinlik

I.1 Ulusal standardlardan elde edilen veriler

Çizelge I.1 ila Çizelge I.5’te verilen kesinlik verileri, ulusal standardlardan elde edilmiş olup, bu standardda
belirtilen deney yöntemleri kullanılarak elde edilen kesinlik verilerinden biraz farklıdır. Bu veriler, hafif agregalar
için uygun olmayabilir.

Çizelge I.1 - Görünür tane yoğunluğu - Tekrarlanabilirlik (r) ve uyarlık (R)

YG
Tekrarlanabilirlik (r) Uyarlık (R)
Deney yöntemi Madde No.
Mg/m3 Mg/m3
Tel sepet 7 0,023 0,031

İM A
0,031 (İngiltere) 0,044 (İngiltere)
Piknometre (iri agrega) 8
0,025 (Fransa) 0,028 (Fransa)

R M
Piknometre (ince agrega) 9 0,038 0,067

Bİ Ö
Çizelge I.2 - Etüvde kurutulmuş haldeki tane yoğunluğu - Tekrarlanabilirlik (r) ve uyarlık (R)

İ
Uyarlık (R)
-N
Tekrarlanabilirlik (r)
Deney yöntemi Madde No.
Mg/m3 Mg/m3
Tel sepet 7 0,025 0,044
Piknometre (iri agrega) 8 0,031 0,042
Piknometre (ince agrega) 9 0,043 0,085
TE .
Lİ .Ş

Çizelge I.3 - Doygun ve etüvde kurutulmuş haldeki tane yoğunluğu - Tekrarlanabilirlik (r) ve uyarlık (R)

Uyarlık (R)
A

Tekrarlanabilirlik (r)
Deney yöntemi Madde No.
Mg/m3 Mg/m3
Tel sepet 7 0,022 0,034
KA L

Piknometre (iri agrega) 8 0,031 0,049

Piknometre (ince agrega) 9 0,035 0,070
YO

Çizelge I.4 - Su emme oranı - Tekrarlanabilirlik (r) ve uyarlık (R)

Tekrarlanabilirlik (r) Uyarlık (R)

Deney yöntemi
TO

Madde No.
% %
Tel sepet 7 0,2 0,3
Piknometre (iri agrega) 8 0,3 0,4
Piknometre (ince agrega) 9 0,5 1,2
O

Çizelge I.5 - Gözeneksiz agregaların ön kurutma yapılmış haldeki kuru tane yoğunluğu için
piknometre deneyi (Madde A.4) - Tekrarlanabilirlik (r1) ve uyarlık (R1)

Kritik aralık (Wc) Tekrarlanabilirlik (r1) Uyarlık (R1)

Mg/m3 Mg/m3 Mg/m3
0,025 0,019 0,042

I.2 Çapraz deneylerden elde edilen veriler

Ölçümler ve Deney Programı kapsamında Avrupa Topluluğu tarafından finanse edilen projenin (Proje 134) bir
parçası olarak, 19 ayrı laboratuvar tarafından 1996 yılında yapılan bir çapraz deneyin sonuçları, Çizelge I.6’da
verilmiştir. Tekrarlanabilirlik (r1) ve uyarlık (R) değerleri, farklı numuneler üzerinde yapılan paralel deneyler
esas alınarak deneye tabi tutulan üç agrega için tayin edilmiştir.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
Çizelge I.6 - İri agregaların tane yoğunluğu (Mg/m3) ve su emme oranının (%) tayini için tekrarlanabilirlik ve
uyarlık değerleri

Seviye 1 Seviye 2 Seviye 3

Tane büyüklüğü aralığı 10/14 10/14 5/10
Laboratuvar sayısı N 18 19 18
Ortalama X 2,70 3,06 2,60
Ek A’ya uygun olarak tayin
Tekrarlanabilirlik standart sapması Sr1 0,0028 0,0056 0,0030
edilen ön kurutma yapılmış
Uyarlık standart sapması SR1 0,0067 0,0094 0,0134
haldeki tane yoğunluğu
Kritik aralık Wc 0,010 0,021 0,012
(piknometre yöntemi)
Tekrarlanabilirlik sınırı r1 0,008 0,016 0,009
Uyarlık sınırı R1 0,019 0,026 0,037
Laboratuvar sayısı N 19 19 19
Madde 8’e uygun olarak

YG
Ortalama X 2,67 3,05 2,51
tayin edilmiş doygun ve
Tekrarlanabilirlik standart sapması Sr1 0,0027 0,0058 0,0059
yüzeyi kuru haldeki tane
Uyarlık standart sapması SR1 0,0041 0,0089 0,0092
yoğunluğu (piknometre
Tekrarlanabilirlik sınırı r1 0,008 0,016 0,017
yöntemi)

İM A
Uyarlık sınırı R1 0,012 0,025 0,026
Laboratuvar sayısı N 19 19 16

R M
Ortalama X 1,0 0,5 3,1
Madde 8’e uygun olarak
Tekrarlanabilirlik standart sapması Sr1 0,061 0,047 0,084
tayin edilmiş su emme
Uyarlık standart sapması SR1 0,101 0,0112 0,222
oranı (piknometre yöntemi)
Bİ Ö
Tekrarlanabilirlik sınırı
Uyarlık sınırı
r1
R1
0,17
0,28
0,13
0,31
0,24
0,62

İ
-N
Not - Laboratuvarların sayısı hariç, tane yoğunluğu ile ilgili veriler Mg/m 3 cinsinden ve su emme oranı ile
ilgili veriler % olarak ifade edilir.
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 Ek J
(Bilgi için)
Önceki baskı (EN 1097-6:2000) üzerinde yapılan başlıca değişikliklerin
listesi

a) Tadil edilen EN 1097-6’deki Madde 1 (Kapsam), aşağıda açıklanan değişiklikleri izah etmek için
güncellenmiştir.

b) Görünür tane yoğunluğu ve ön kurutma yapılmış haldeki tane yoğunluğu arasında farkları ortaya koymak
için veya hafif veya normal agregalara ilişkin parametreleri ayırmak için (uygun yoğunluk sembollerine alt

YG
indis şeklinde “L” harfinin ilavesi ile) Madde 3’te birkaç tarif verilmiştir.

c) Madde 6’da piknometre hacimleri güncellenmiş olup, yoğunluk ve su emme oranının belirlenmesinin
kesinliğine etki edebileceğinden, uygun hacimli piknometreyi seçmek için uygun alt maddelere (Madde

İM A
6.4, Madde 6.5.1, Madde 6.6 ve Madde 6.8) tavsiyeler ilave edilmiştir.

R M
d) Madde 7 ve Madde 7.3’te deney numunesi kısmının, tartım için farklı bir kaba aktarılması durumunda
sepeti sallamayı tavsiye eden not, zorunlu metin olmuştur.

Bİ Ö
e) Madde 9’un başlığı, “4 mm göz açıklıklı deney eleğinden geçen ve 0,063 mm göz açıklık deney eleğinde

İ
tutulan agrega taneleri için piknometre yöntemi” olarak değiştirilmiştir. Madde 9.2’de en az deney
-N
numunesi kısmı kütlesi 300 g’a azaltılmıştır. Madde 9.3’te sıkıştırma işlemi, belirsizliklerin azaltılması
amacıyla açıklanmıştır. Ufalanmış ince tanelerin varlığı, Ek F’de verilen kılavuzu haklı çıkaran potansiyel
bir zorluk olarak bilinmektedir. Son olarak, 4 mm göz açıklıklı elekten geçen ancak 2 mm göz açıklıklı
elekte tutulan agregalara koni deneyini uygulayacak olan birkaç laboratuvarın karşılaşmış olduğu
TE .

zorluklar nedeniyle, Madde 8’de tarif edilen yüzey kurutma işlemi esaslı bir yöntem Madde 1’e yeni bir
Lİ .Ş

Not 2 şeklinde ilave edilmiştir.

f) Bu yöntemin genel olarak %1,5’ten daha düşük su emme oranına sahip agregalara uygulandığını
A

gösteren bir Not, Ek A (Zorunlu) Madde A.1’e ilave edilmiştir.

g) Ek B’de tutarlılık ile ilgili hususlar, WAcm’de değişime neden olmuştur (W cm gösterilişi, sabit kütleye kadar
KA L

su emme oranıdır.) Mamul SC’leri, kendi metinlerini tadil etmek için mamul standardlarının 5 yıllık gözden
YO

geçirme fırsatını değerlendirmek için istenmiştir.

h) Önceki Ek C (Zorunlu), iki yeni zorunlu Ek’e ayrılmıştır:

1) Yeni Ek C, 31,5 mm göz açıklıklı elekten geçen ve 4 mm göz açıklıklı elekte tutulan hafif agregaların
TO

su emme oranının yanı sıra görünür tane yoğunluğu, etüvde kurutulmuş haldeki tane yoğunluğu ve
yüzeyi kuru haldeki tane yoğunluğunun tayini için uygulanabilir bir referans yöntemi tarif eder. Hafif
agregalar, önce ön kurutma işlemine tabi tutulur; bu işlemden sonra ıslatma süresi 24 saattir ve
yöntemde piknometre kullanılır. Ayrıca, yoğunluk ve su emme oranı hesaplamalarında deney
O

sıcaklığındaki suyun yoğunluğu kullanılmalıdır. Son olarak, tane kaybı olmaksızın agregaların
yüzeyini kurutmak mümkün ise yöntemin 4 mm’den daha küçük agrega taneleri üzerinde
kullanılabileceğini bir Not olarak ifade etmektedir.

2) Yeni Ek E, hafif agregaların görünür tane yoğunluğunun hızlı bir şekilde değerlendirilmesine izin veren
Ek C’ye alternatif bir yöntemi tarif eder. En fazla ıslatma süresi 5 dakikadır ve yöntemde ölçülü silindir
kullanılır.

i) Kesinlik bilgileri içeren Ek E, Ek I olmuştur.

j) İnce agregaların doygun ve yüzeyi kuru olma koşulu ile ilgili kılavuzu içeren Ek F’nin sonuna, doygun ve
yüzeyi kurutulmuş halde kurutmaya maruz kalan numune ile görsel karşılaştırma için ilave kuru numune
hazırlamayı tavsiye eden bir paragraf ilave edilmiştir.

k) Yeni Ek G (Zorunlu), 0/0,063 mm ince tane büyüklüğü aralığını kapsayan ve 31,5 mm deney eleğinden
geçen agregaların ön kurutma yapılmış haldeki tane yoğunluğunu tayin etmek için ilave edilmiştir. Deney

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 işlemi, Ek A’da açıklanan piknometre yöntemini esas alır, ancak suya daldırılmış deney numunesi
kısmından hapsolmuş havayı tahliye etmek için bir vakum sistemi uygulamasını gerektirir.

l) Yeni Ek H (Bilgi için), çeşitli tane yoğunluğu parametreleri ve su emme oranının anlamı ve kullanımına
için kılavuz bilgiler vermek üzere ilave edilmiştir.

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 Kaynak

[1] EN 932-3, Tests for general properties of aggregates - Part 3: Procedure and terminology for simplified
petrographic description

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 LOS ANGELES AŞINMA DENEY METODU
(AGREGA PARÇALANMA DİRENCİNİN TAYİNİ)
(TS EN 1097-2: 2010)
Doküman No Rev. Tarih
GOİ.OYİAŞ.LDT. 12 1 20.04.2017

1. AMAÇ

YG
Kaba agregalarda Los Angeles deney metodu kullanılarak, agrega parçalanma direncinin
bulunması amaçlanmaktadır.

İM A
2. KAPSAM ve SORUMLULUK

R M
Bu talimat, kaba agregada parçalanma direnci tayini için numune hazırlanması, deneyin yapılması

Bİ Ö
ve deney sonuçlarının hesaplanmasını kapsamaktadır.

İ
-N
3. DENEY STANDARTI ve ŞARTNAME

TS EN 1097-2: 2010 deney standartı bu deneyin uygulanmasında kullanılmaktadır. Deneyde

şartname limitleri olarak, Karayolları Teknik Şartnamesi 2006 (İlgili kısımlar), KGM tarafından
TE .

yayınlanan 27.07.2012 tarih ve 350/1578 sayılı “KTŞ Üstyapı Bölüm 400 Revizyonu” genelgesi
Lİ .Ş

(bkz. Cilt 1/3, B - KGM Üstyapı ve Beton Revizyonları) ve Gebze – Orhangazi – İzmir (Körfez Geçişi
ve Bağlantı Yolları Dahil) Otoyol Projesi kapsamında hazırlanan Kalite Kontrol Test Planı esas
A

alınmaktadır.
KA L

4. DENEY EKİPMANLARI
YO

• Los Angeles Aşınma Cihazı (Deney cihazı; tambur, motor ve bilyalardan oluşmaktadır)
 Tamburun her iki ucu kapalı, iç çapı 711±5 mm ve iç uzunluğu 508±5 mm olmalıdır.
Tambur, tamburun içine girmeyecek şekilde kenarına tutturulmuş iki paralel destek
TO

üzerine yerleştirilmeli ve yatay bir eksen etrafında dönecek şekilde monte

edilmelidir.
 Bilyalar, her biri 45 mm – 49 mm arasında çapa sahip 11 adet küresel çelik bilyalardır.
O

400-445 g arasında ve toplam 4690-4860 g arasında kütleye sahiptir.

 Motor, tambura 31 devir/dakika ile 33 devir/dakika arasında dönme hızı uygular.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 • Elek (14 mm, 12.5 mm, 10.0 mm ve 1.6 mm açıklığında elekler)
• Etüv (110±5°C ‘ye ayarlanabilen)

5. DENEY YAPILIŞI
5.1. Numune Hazırlanması

Tane büyüklüğü 10 mm – 14 mm arasında, kütlesi en az 15 kg numune alınır. Deney, 14 mm

deney eleğinden geçen ve 10 mm deney eleğinde kalan agregalara uygulanır. İlave olarak, deney

YG
kısmının tane büyüklüğü dağılımı aşağıdaki şartlardan birine uygun olmalıdır.

 12,5 mm deney eleğinden geçen agrega miktarı, % 60 ile % 70 arasında veya,

 11,2 mm deney eleğinden geçen agrega miktarı, % 30 ile % 40 arasında.

İM A
Not: Tane büyüklüğü dağılımındaki ilave özellikler, deney numunesinin 10 - 14 mm’den farklı

R M
boyutlarda oluşturulmasına izin verir.

Bİ Ö
Deney numunesi 14 mm, 12,5 mm (veya 11,2 mm) ve 10 mm eleklerden elenir. TS EN 933-1’e

İ
uygun olarak yıkanır ve sabit kütleye ulaşıncaya kadar etüvde kurutulur. Numune oda sıcaklığına
-N
ulaşıncaya kadar soğutulur. 14 mm - 12,5 mm (veya 11,2 mm) ve 12,5 mm (veya 11,2 mm) – 10
mm aralıklarındaki agregalar karıştırılır. Karıştırılmış numune, TS EN 932-2 ‘ye uygun olarak
azaltılır. Deney numunesi 5000±5 g olmalıdır.
TE .
Lİ .Ş

5.2. Deney İşlemi

Numuneyi yüklemeden önce tamburun temiz olup olmadığı kontrol edilir. Makinaya önce
A

dikkatlice bilyalar, sonra deney kısmı konulur. Kapak kapatılır ve 31 devir/dakika ile 33
devir/dakika arasında sabit hızda 500 devir (yaklaşık 15 dakika) döndürülür.
KA L
YO

Agrega kaybını önlemek için açıklık tepsinin tam üstüne getirilerek, agregalar tepsiye dökülür.
Tambur temizlenir, ince tanelerin raf etrafında kalmamasına dikkat edilir. Agrega kaybı
olmamasına dikkat edilerek bilyalar tepsiden alınır.
TO

Tepsideki malzeme, 1,6 mm’lik elek kullanılarak TS 933-1’e göre yıkanır ve elenir. 1,6 mm elekte
kalan kısım, 110±5 °C deki etüvde sabit kütleye gelinceye kadar kurutulur.
O

5.3. Deney Sonuçlarının Hesaplanması

LA =
5000−𝑚𝑚 m: 1,6 mm’lik elek üzerinde kalan numune, g.
50

Sonuç en yakın tam sayıya yuvarlanılarak verilir.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

 TÜRK STANDARDI

TS EN 1097-2
Temmuz 2010
TS EN 1097-2:2000’in yerine

YG
ICS 91.100.15

İM A
R M
Bİ Ö
Agregaların mekanik ve fiziksel özellikleri için deneyler - Bölüm 2:

İ
-N
Parçalanma direncinin tayini için yöntemler

Tests for mechanical and physical properties of aggregates - Part 2 : Methods for
TE .

the determination of resistance to fragmentation

Lİ .Ş
A

Essais pour déterminer les caractéristiques Prüfverfahren für mechanische und

mécaniques et physiques de granulats -Partie 2: physikalische Eigenschaften von
Méthodes pour la détermination de la résistance Gesteinskörnungen - Teil 2: Verfahren zur
KA L

à la fragmentation Bestimmung des Widerstandes gegen

Zertrümmerung
YO
TO
O

TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ

Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 Milli Önsöz
- Bu standard; kaynağı EN 1097-2:2010 standardı olan TS EN 1097-2:2010 Türk standardının, Maden
İhtisas Kurulu’na bağlı TK17 Maden Teknik Komitesi marifetiyle hazırlanan Türkçe tercümesidir.

- Bu standard yayınlandığında TS EN 1097-2:2000’in yerini alır.

- CEN resmi dillerinde yayınlanan diğer standard metinleri ile aynı haklara sahiptir.

- Bu standardda kullanılan bazı kelime ve/veya ifadeler patent haklarına konu olabilir. Böyle bir patent
hakkının belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz.

YG
- Bu standardda atıf yapılan standardların milli karşılıkları aşağıda verilmiştir:

EN, ISO, IEC Adı TS No Adı

İM A
vb. No (İngilizce) (Türkçe)
EN 932-1 Tests for general properties of TS EN 932-1 Agregaların genel özellikleri için

R M
aggregates - Part 1: Methods for deneyler - Bölüm 1: Numune alma
sampling metotları
EN 932-2 Tests for general properties of TS EN 932-2 Agregaların genel özellikleri için

Bİ Ö
aggregates - Part 2: Methods for
reducing laboratory samples
deneyler - Bölüm 2: Laboratuvar
numunelerin azaltılması metodu

İ
-N
EN 932-5 Tests for general properties of TS EN 932-5 Agregaların genel özellikleri için
aggregates - Part 5: Common deneyler - Bölüm 5: Genel cihazlar
equipment and calibration ve kalibrasyon
EN 933-1 Tests for geometrical properties of TS EN 933-1 Agregaların geometrik özellikleri
aggregates - Part 1: için deneyler - Bölüm 1: Tane
TE .

Determination of particle size büyüklüğü dağılımı tayini - Eleme

Lİ .Ş

distribution - Sieving method metodu

EN 933-2 Tests for geometrical properties of TS EN 933-2 Agregaların geometrik özellikleri
aggregates - Part 2: için deneyler - Bölüm 2: Tane
A

Determination of particle size boyutu dağılım tayini - Deney

distribution - Test sieves, nominal elekleri, elek göz açıklıklarını anma
KA L

size of apertures büyüklükleri

EN 1097-6:2000 Tests for mechanical and physical TS EN 1097-6: Agregaların mekanik ve fiziksel
YO

properties of aggregates - Part 6: 2002 özellikleri için deneyler - Bölüm 6:

Determination of particle density Tane yoğunluğunun ve su emme
and water absorption oranının tayini
EN 10025-2: Hot rolled products of structural TS EN Sıcak haddelenmiş yapı çelikleri -
TO

2004 steels - Part 2: Technical delivery 10025-2:2006 Bölüm 2: Alaşımsız yapı

conditions for non-alloy structural çeliklerinin teknik teslim şartları
steels
O

TS EN 1097-2:2010 standardı, EN 1097-2:2010 standardı ile birebir aynı olup, Avrupa Standardizasyon Komitesi’nin (Avenue Marnix 17, B-
1000 Brussels) izniyle basılmıştır.

Avrupa Standardlarının herhangi bir şekilde ve herhangi bir yolla tüm kullanım hakları Avrupa Standardizasyon Komitesi (CEN/CENELEC) ve
üye ülkelerine aittir. TSE kanalıyla CEN/CENELEC’ten yazılı izin alınmaksızın çoğaltılamaz.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 Agregaların mekanik ve fiziksel özellikleri için deneyler - Bölüm 2:
Parçalanma direncinin tayini için yöntemler

Tests for mechanical and physical properties of aggregates - Part 2: Methods for the
determination of resistance to fragmentation

YG
Essais pour déterminer les caractéristiques Prüfverfahren für mechanische und physikalische
mécaniques et physiques de granulats -Partie 2: Eigenschaften von Gesteinskörnungen - Teil 2:

İM A
Méthodes pour la détermination de la résistance à Verfahren zur Bestimmung des Widerstandes
la fragmentation gegen Zertrümmerung

R M
Bİ Ö
Bu Avrupa standardı CEN tarafından 21 Şubat 2010 tarihinde onaylanmıştır.

İ
CEN üyeleri, bu Avrupa Standardına hiçbir değişiklik yapmaksızın ulusal standard statüsü veren koşulları
-N
öngören CEN/CENELEC İç Yönetmeliklerine uymak zorundadırlar. Bu tür ulusal standardlarla ilgili güncel
listeler ve bibliyografik atıflar, CEN Yönetim Merkezi’ne veya herhangi bir CEN üyesine başvurarak elde
edilebilir.
TE .

Bu Avrupa Standardı, üç resmi dilde (İngilizce, Fransızca, Almanca) yayınlanmıştır. Başka herhangi bir dile
Lİ .Ş

tercümesi, CEN üyesinin sorumluluğundadır ve resmi sürümleri ile aynı statüde olduğu CEN Yönetim
Merkezi’ne bildirilir.
A

CEN üyeleri sırasıyla, Almanya, Avusturya, Belçika, Birleşik Krallık, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Danimarka,
Estonya, Finlandiya, Fransa, Hırvatistan, Hollanda, İrlanda, İspanya, İsveç, İsviçre, İtalya, İzlanda, Letonya,
Litvanya, Lüksemburg, Kıbrıs (Güney Kıbrıs Rum Yönetimi), Macaristan, Malta, Norveç, Polonya, Portekiz,
KA L

Romanya, Slovakya, Slovenya ve Yunanistan’ın milli standard kuruluşlarıdır.

YO
TO
O

AVRUPA STANDARDİZASYON KOMİTESİ

EUROPEAN COMMITTEE FOR STANDARDIZATION
COMITÉ EUROPÉEN DE NORMALISATION
EUROPÄISCHES KOMITEE FÜR NORMUNG
Yönetim Merkezi: Avenue Marnix 17, B-1000 Brussels

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
İçindekiler
Sayfa

Ön söz ............................................................................................................................................................... 3
1 Kapsam ................................................................................................................................................. 4
2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar........................................................................................ 4
3 Terimler ve tarifler ............................................................................................................................... 4
4 Cihaz ve malzemeler ............................................................................................................................ 5
4.1 Genel cihaz ve malzemeler ................................................................................................................. 5
4.2 Los Angeles deney yöntemi ile parçalanma direncinin tayini için gerekli ilave cihaz ve

YG
malzemeler ....................................................................................................................................................... 5
4.3 Darbe deneyi yöntemi ile parçalanma direncini tayin etmek için gerekli ilâve cihaz ve malzemeler
………………………………………………………………………………………………………………….…7
5 Los Angeles deney yöntemi ile parçalanma direncinin tayini ........................................................ 7

İM A
5.1 Prensip .................................................................................................................................................. 7
5.2 Deney numunesi kısmının hazırlanması ........................................................................................... 7

R M
5.3 Deney işlemi ......................................................................................................................................... 8
5.4 Hesaplama ve sonuçların gösterilmesi ............................................................................................. 8
5.5
6
Bİ Ö
Deney raporu ........................................................................................................................................ 8
Darbe deneyi yöntemi ile parçalanma direncinin tayini .................................................................. 8

İ
-N
6.1 Prensip .................................................................................................................................................. 8
6.2 Deney numunelerinin hazırlanması ................................................................................................... 8
6.3 Deney işlemi ......................................................................................................................................... 9
6.4 Hesaplama ve sonuçların gösterilmesi ............................................................................................. 9
6.5 Deney raporu ........................................................................................................................................ 9
TE .

Ek A - (Zorunlu) - Demiryolu balastı için agrega parçalanma direncinin tayini ...................................... 10

Lİ .Ş

Ek B - (Bilgi için) - Los Angeles deneyi için alternatif dar aralık sınıflandırmaları ................................. 12
Ek C - (Bilgi için) - Darbe deneyi cihazı: İmalat, çalıştırma ve güvenlik şartları ...................................... 13
A

C.1 Genel ................................................................................................................................................... 13

C.2 İmalat................................................................................................................................................... 13
Kaldırma düzeneği ............................................................................................................................. 13
KA L

C.3
C.4 Numune tutucu .................................................................................................................................. 14
YO

C.5 Örs ....................................................................................................................................................... 15

C.6 Taban levhası ve sönümleyici .......................................................................................................... 15
C.7 Güvenlik gerekleri ve deney yöntemi .............................................................................................. 15
C.8 Darbe deney cihazının kontrol edilmesi .......................................................................................... 15
TO

Ek D - (Bilgi için) - Darbe deneyi cihazının kontrol edilmesi ..................................................................... 22

D.1 Genel ................................................................................................................................................... 22
D.2 Kontrol listesi ..................................................................................................................................... 22
D.3 Cihaz ve deney elemanları ................................................................................................................ 22
O

D.4 Deney işlemi ....................................................................................................................................... 24

Ek E - (Bilgi için) - Kesinlik ........................................................................................................................... 26
E.1 Genel ................................................................................................................................................... 26
E.2 Los Angeles deneyi ........................................................................................................................... 26
E.3 Darbe deneyi ...................................................................................................................................... 26
Ek F - (Bilgi için) - Darbe değerinin (SZ) hesaplanması için örnek ........................................................... 27
Ek G - (Bilgi için) - 16/32 mm'lik geri dönüşüm yolu ile elde edilmiş agregaların Los Angeles deneyi için
alternatif dar aralık sınıflandırması .............................................................................................................. 28
Kaynaklar ........................................................................................................................................................ 29

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
Ön söz
Bu doküman (EN 1097-2:2010), sekretaryası BSI tarafından yürütülen CEN/TC 154 "Aggregates - Agregalar"
Teknik Komitesi tarafından hazırlanmıştır.

Bu Avrupa Standardına en geç Eylül 2010 tarihine kadar aynı metni yayınlayarak ya da onay duyurusu
yayınlayarak ulusal standard statüsü verilmeli ve çelişen ulusal standardlar en geç Eylül 2010 tarihine kadar
yürürlükten kaldırılmalıdır.

Bu standardın bazı kısımlarının patent haklarına konu olabileceği unutulmamalıdır. CEN (ve/veya CENELEC),
bu tür patent haklarının bir kısmının veya tamamının belirlenmesinden sorumlu tutulmamalıdır.

YG
Bu standard, EN 1097-2:1998 standardının yerini alır.

Bu standard agregaların mekanik ve fiziksel özellikleri ile ilgili deney serisinin bir kısmını oluşturur. Agregaların
diğer özellikleri ile ilgili deney yöntemleri, aşağıdaki standardların kapsamındadır:

İM A
- EN 932 (tüm bölümleri), Agregaların genel özellikleri için deneyler

R M
- EN 933 (tüm bölümleri), Agregaların geometrik özellikleri için deneyler

-
Bİ Ö
EN 1367 (tüm bölümleri), Agregaların ısıl ve bozunma özellikleri için deneyler

İ
-N
- EN 1744 (tüm bölümleri), Agregaların kimyasal özellikleri için deneyler

- EN 13179 (tüm bölümleri), Bitümlü karışımlarda dolgu malzemesi olarak kullanılan agregalar için deneyler

EN 1097 (Agregaların mekanik ve fiziksel özellikler için deneyler), aşağıdaki bölümlerden ibarettir:
TE .
Lİ .Ş

- Bölüm 1: Aşınma direncinin tayini (mikro-Deval)

- Bölüm 2: Parçalanma direncinin tayini için yöntemler

A

- Bölüm 3: Gevşek yığın yoğunluğunun ve boşluk hacminin tayini

KA L

- Bölüm 4: Kuru sıkılaştırılmış dolgu (filler) malzemesinin boşluklarının tayini

YO

- Bölüm 5: Hava dolaşımlı etüvde kurutma ile su muhtevasının tayini

- Bölüm 6: Tane yoğunluğunun ve su emme oranının tayini

TO

- Bölüm 7: Dolgu tane yoğunluğunun tayini - Piknometre yöntemi

- Bölüm 8: Taş parlatma değerinin tayini

O

- Bölüm 9: Çivili lastiklerden kaynaklanan aşınmaya karşı direncin tayini - Nordik deneyi

- Bölüm 10: Su emme yüksekliğinin tayini

CEN/CENELEC İç Yönetmeliklerine göre, bu Avrupa Standardının ulusal standard olarak uygulamaya

alınmasından sorumlu ulusal standard kuruluşlarının ülkeleri sırasıyla; Almanya, Avusturya, Belçika, Birleşik
Krallık, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Fransa, Hollanda, İrlanda, İspanya,
İsveç, İsviçre, İtalya, İzlanda, Letonya, Litvanya, Lüksemburg, Kıbrıs (Güney Kıbrıs Rum Yönetimi),
Macaristan, Malta, Norveç, Polonya, Portekiz, Romanya, Slovakya, Slovenya ve Yunanistan’dır.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
1 Kapsam
Bu standard, tip deneyinde ve ihtilaf durumunda iri taneli agregaların ve demiryolu balastları için kullanılan
agregaların (Ek A) parçalanma direncinin tayininde kullanılan referans yöntemi (Los Angeles deneyi) (ve
alternatif bir yöntem olan darbe deneyini) kapsar. Diğer amaçlar için (özellikle fabrika üretim kontrolü için),
referans yöntemle uygun bir çalışma ilişkisi kurulması kaydıyla diğer yöntemler kullanılabilir.

Bu standard, yapılarda veya inşaat mühendisliğinde kullanılan doğal agregalara, üretim veya geri dönüşüm
yoluyla elde edilmiş agregalara uygulanır.

2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar

Bu standardda, aşağıdaki dokümanlara tamamen veya kısmen zorunlu atıf yapılmıştır ve bu atıflar bu
dokümanın uygulanması için kaçınılmazdır. Tarih belirtilen atıflarda, belirtilmiş olan baskı geçerlidir. Tarih

YG
belirtilmemiş atıflarda, atıf yapılan dokümanın en son baskısı (tadiller dâhil) kullanılır.

EN 932-1, Tests for general properties of aggregates - Part 1: Methods for sampling (Agregaların genel
özellikleri için deneyler - Bölüm 1: Numune alma metotları)

İM A
EN 932-2, Tests for general properties of aggregates - Part 2: Methods for reducing laboratory samples

R M
(Agregaların genel özellikleri için deneyler - Bölüm 2: Laboratuvar numunelerin azaltılması metodu)

EN 932-5, Tests for general properties of aggregates - Part 5: Common equipment and calibration (Agregaların
Bİ Ö
genel özellikleri için deneyler - Bölüm 5: Genel cihazlar ve kalibrasyon)

İ
-N
EN 933-1, Tests for geometrical properties of aggregates - Part 1: Determination of particle size distribution -
Sieving method (Agregaların geometrik özellikleri için deneyler - Bölüm 1: Tane büyüklüğü dağılımı tayini -
Eleme metodu)

EN 933-2, Tests for geometrical properties of aggregates - Part 2: Determination of particle size distribution -
TE .
Lİ .Ş

Test sieves, nominal size of apertures (Agregaların geometrik özellikleri için deneyler - Bölüm 2: Tane boyutu
dağılım tayini - Deney elekleri, elek göz açıklıklarını anma büyüklükleri)
A

EN 1097-6:2000, Tests for mechanical and physical properties of aggregates - Part 6: Determination of particle
density and water absorption (Agregaların mekanik ve fiziksel özellikleri için deneyler - Bölüm 6: Tane
yoğunluğunun ve su emme oranının tayini)
KA L

EN 10025-2:2004, Hot rolled products of structural steels - Part 2: Technical delivery conditions for non-alloy
YO

structural steels (Sıcak haddelenmiş yapı çelikleri - Bölüm 2: Alaşımsız yapı çeliklerinin teknik teslim şartları)

3 Terimler ve tarifler
TO

Bu standardın amaçları bakımından aşağıda verilen terim ve tarif uygulanır.

3.1 Los Angeles katsayısı (LA)

Deney tamamlandıktan sonra, önceden tayin edilmiş elekten geçen deney numunesi kısmının yüzdesi.
O

3.2 Darbe değeri (SZ)

Dinamik darbeye karşı agreganın parçalanma direncinin bir ölçüsünü veren SZ (darbe değeri) değeridir. Bu
değer, Madde 6’ya uygun olarak denendiğinde, belirlenmiş 5 adet deney eleğinden geçen deney
numunelerinin kütlece yüzde toplamının 1/5’ine eşittir.

3.3 Deney numunesi

Deney yönteminin, bir özelliğin belirlenmesi için birden fazla tayin gerektirmesi durumunda, sadece bir tayinde
kullanılan numune.

3.4 Deney numunesi kısmı

Tamamı tek bir deneyde kullanılan numune.

3.5 Laboratuvar numunesi

Laboratuvar deneyi için yığın numuneden azaltılarak elde edilen numune.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
3.6 Sabit kütle
Kurutma sonrası en az 1 saatlik ara ile yapılan birbirini izleyen tartımlarla tayin edilen ve %0,1'den daha büyük
farklılık göstermeyen kütle.

Not - Sabit kütle, birçok durumda, belirli bir etüvde (bk. Madde 4.1.3) (110  5)C'ta, önceden tayin edilmiş
bir süre ile deney numunesi kısmının kurutulmasından sonra elde edilebilir. Deney laboratuvarları,
kullanılan etüvün kurutma kapasitesine bağlı olarak, belirli tip ve boyutlardaki numuneler için sabit
kütlenin elde edilmesine yönelik süreyi belirleyebilir.

4 Cihaz ve malzemeler
Aksi belirtilmedikçe, bütün cihaz ve malzemeler, EN 932-5'te belirtilen genel özelliklere uygun olmalıdır.

YG
4.1 Genel cihaz ve malzemeler

4.1.1 Deney elekleri, Çizelge 1’de belirtilen göz açıklıklarına sahip ve EN 933-2’ye uygun olan.

İM A
Çizelge 1 - Deney elekleri

R M
Deney yöntemi Göz açıklığı (mm)
Los Angeles 1,6; 10; 11,2 (veya 12,5); 14
Darbe deneyia
Bİ Ö 0,2; 0,63; 2; 5; 8; 10; 11,2; 12,5
a Darbe deneyinde elek göz açıklıklarının toleranslarından dolayı deney numunesi kısmının hazırlanması

İ
-N
amacı ile kullanılan 8 mm göz açıklıklı deney eleği, deneyin değerlendirilmesi için tekrar kullanılmalıdır.

4.1.2 Terazi, deney numunesi kısmını, deney numunesi kısmı kütlesinin %0,1'ine tekabül eden doğrulukla
tartabilen.
TE .

4.1.3 Hava dolaşımlı etüv, sıcaklığı (110  5)C'ta tutabilen.

Lİ .Ş

4.2 Los Angeles deney yöntemi ile parçalanma direncinin tayini için gerekli ilave
A

cihaz ve malzemeler

4.2.1 Donanım, laboratuvar numunesini EN 932-2’de tarif edildiği gibi deney numunesi kısmına azaltmak
KA L

için.
YO

4.2.2 Los Angeles deney cihazı, aşağıda verilen temel elemanlardan oluşan.

Not - İstenen özelliklere sahip bir cihaz örneği Şekil 1’de verilmiştir.
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 YG
İM A
R M
Açıklama
1
2
İç uzunluk (508 ± 5) mm
İç çap (711 ± 5) mm Bİ Ö
İ
-N
3 Raf
4 Kapak ve açıklık
5 Dönme yönü

Şekil 1 - Tipik Los Angeles deney cihazı

TE .
Lİ .Ş

1
4.2.2.1 Tambur, EN 10025-2:2004 S275 sınıfına uygun, (12  0,5 ) mm kalınlığa sahip levha şeklindeki yapı
çeliğinden imal edilen, aşırı gerilme uygulanmadan şekillendirilen ve kayda değer bir deformasyon olmaksızın
A

kaynak uygulanabilen. Tamburun her iki ucu kapalı olmalıdır. Tamburun iç çapı (711  5) mm ve iç uzunluğu
(508  5) mm olmalıdır. Tambur, içerisine girmeyecek şekilde iki yan duvarına tutturulmuş iki yatay aks mili
aracılığıyla desteklenmeli ve yatay bir eksen etrafında dönecek şekilde monte edilmelidir.
KA L
YO

Tercihan tamburun bütün uzunluğu boyunca, numunenin yerleştirilmesini ve deneyden sonra alınmasını
kolaylaştıracak (150  3) mm genişliğinde bir açıklık olmalıdır. Deney sırasında, tamburun iç yüzeyinin
silindirikliğini koruyacak şekilde sökülebilir bir kapak kullanılarak açıklığın toz sızdırmazlığı sağlanmalıdır.
TO

Silindirik iç yüzey üzerine açıklığın en yakın kenarından itibaren 380 mm ile 820 mm arasında bir konumda
olacak şekilde çıkıntılı bir raf yerleştirilmelidir. Mesafe, tamburun iç yüzeyi boyunca dönme yönünde
ölçülmelidir. Raf, dikdörtgen kesitli olmalı (uzunluğu, tamburun uzunluğuna eşit, genişliği (90  2) mm, kalınlığı
(25  1) mm olmalıdır) ve bir hat boyunca çap düzlemine yerleştirilmeli ve tespit edilen yere sağlam bir şekilde
O

tutturulmalıdır.

Raf, herhangi bir noktasında genişliği 86 mm’den daha az olacak şekilde aşındığında ve kalınlığı ön kenarı
boyunca herhangi bir noktada 23 mm’den daha az olacak şekilde aşındığında değiştirilmelidir.

Deney cihazının gövdesi, düzgün bir beton veya blok taşlarla yapılmış yatay bir zemin üzerine yerleştirilmelidir.

Not - Sökülebilir kapak, tamburla aynı kalite çelikten, çıkıntılı raf ise aynı veya daha sert çelikten imal edilmiş
olmalıdır.

4.2.2.2 Bilye yükü, her biri 45 mm ile 49 mm arasında çapa sahip (bk. Ek A), 11 adet küresel çelik bilyeden
oluşan. Her bir bilye, 400 g ila 445 g kütleye sahip olmalı ve toplam yük 4690 g ila 4860 g arasında olan.

Not - Yeni bilyelere sahip olan yükün anma kütlesi, 4840 g’dır. İmalat değişimleri için 20 g pozitif toleransa
ve kullanımda aşınan bilye için 150 g negatif toleransa müsaade edilir.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
4.2.2.3 Motor, tambura 31 devir/dakika ila 33 devir/dakika arasında dönme hızı uygulayabilen.

4.2.2.4 Tava, deney sonrası malzeme ve bilye yükünü bir arada tutmak için.

4.2.2.5 Devir sayacı, gerekli devir sayısını elde ettikten sonra motoru otomatik olarak durdurabilen.

4.3 Darbe deneyi yöntemi ile parçalanma direncini tayin etmek için gerekli ilâve
cihaz ve malzemeler

4.3.1 Darbe deney cihazı, bk. Ek C.

4.3.2 Darbe deney cihazının doğruluğunu test etmek için cihaz, bk. Ek D.

YG
Not - Ek C ve Ek D bilgi için olup, bu standardın uygulanması için zorunlu hükümleri ihtiva etmez. Bununla
birlikte, Madde 6’da belirtilen deney gerçekleştirildiğinde söz konusu Ek’lerde bilgi için verilen tüm
hükümlere uyulması önemle tavsiye edilir.

İM A
4.3.3 Fırça ve kaplar

R M
5 Los Angeles deney yöntemi ile parçalanma direncinin tayini
5.1 Prensip Bİ Ö
İ
-N
Agrega numuneleri, dönen tambur içerisinde çelik bilyeler ile birlikte döndürülür. Döndürme işlemi
tamamlandıktan sonra 1,6 mm göz açıklıklı elekte kalan malzemenin miktarı tayin edilir.

5.2 Deney numunesi kısmının hazırlanması

Laboratuvara gönderilen numuneler, 10 mm ila 14 mm tane büyüklüğü aralığındaki tanelerden oluşan en az
TE .
Lİ .Ş

15 kg’lık bir kütleye sahip olmalıdır.

Deney, 14 mm göz açıklıklı deney eleğinden geçen ve 10 mm göz açıklıklı deney eleği üzerinde kalan
A

agregalara uygulanmalıdır. Ayrıca, deney numunesi kısmının sınıflandırması, aşağıdakilerden birine uygun
olmalıdır:
KA L

a) 12,5 mm göz açıklıklı deney eleğinden geçen agrega miktarı % 60 ile % 70 arasında olmalı veya
YO

b) 11,2 mm göz açıklıklı deney eleğinden geçen agrega miktarı, % 30 ile % 40 arasında olmalı.

Not 1 - İlave sınıflandırma özellikleri, deney numunesi kısmının, 10/14 mm tane büyüklüğü aralığından farklı
mamul tane büyüklüklerinden oluşturulmasına imkân sağlar (bk. Ek B).
TO

Not 2 - Geri dönüşüm yolu ile elde edilmiş 16/32 mm tane büyüklüğü aralığındaki agregalar için deney işlemi
Ek G’de tarif edilmiştir.
O

Laboratuvar numuneleri, 10 mm ila 11,2 mm (veya 12,5 mm) ve 11,2 mm (veya 12,5 mm) ila 14 mm tane
büyüklüğü aralığındaki farklı fraksiyonları elde etmek için 10 mm, 11,2 mm (veya 12,5 mm) ve 14 mm göz
açıklıklı deney elekleriyle elenir. Her bir fraksiyon, EN 933-1’e uygun olarak ayrı ayrı yıkanır ve sabit kütleye
ulaşıncaya kadar kurutulur.

Not 3 - Sıcaklığa duyarlı geri dönüşüm yolu ile elde edilmiş agregalar için (40  5)°C’luk kurutma sıcaklığı
kullanılmalıdır.

Fraksiyonların oda sıcaklığına kadar soğumasına izin verilir. Yukarıda verilen ilave sınıflandırma özellikleri ile
uyumlu olan 10 mm ila 14 mm tane büyüklüğü aralığında yeni bir laboratuvar numunesi elde etmek için bu iki
fraksiyon karıştırılır.

Karıştırılmış oranlardan hazırlanan yeni laboratuvar numuneleri, EN 932-2’ye uygun olarak deney numunesi
kısmı büyüklüğüne azaltılır. Deney numunesi kısmı, (5000  50) g kütleye sahip olmalıdır.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
5.3 Deney işlemi
Numuneyi yerleştirmeden önce tamburun temiz olup olmadığı kontrol edilir. Cihaza önce bilyeler, sonra deney
numunesi kısmı dikkatlice yerleştirilir. Kapak kapatılır ve cihaz 31 devir/dakika ilâ 33 devir/dakika arasındaki
sabit bir hızda 500 devir döndürülür.

Malzeme kaybını önlemek için açıklığın tavanın tam üstüne getirilmesine özen gösterilerek, agregalar cihazın
altına yerleştirilen tavaya boşaltılır. Tambur temizlenir, ince tanelerin çıkıntılı raf etrafında kalmamasına dikkat
edilir. Agrega kaybının olmamasına dikkat edilerek bilye yükü tavadan özenle alınır.

Tavadaki malzeme, yıkanmak ve 1,6 mm göz açıklıklı elekten elenmek suretiyle EN 933-1’e uygun olarak
analiz edilir. 1,6 mm göz açıklıklı elek üzerinde kalan kısım, (110  5)C’ta (veya daha düşük sıcaklıkta, bk.
Madde 5.2’deki Not 3) sabit kütleye ulaşılıncaya kadar kurutulur.

YG
5.4 Hesaplama ve sonuçların gösterilmesi
Los Angeles katsayısı (LA), aşağıdaki eşitlikle hesaplanır:

İM A
5000 - m
LA 
50

R M
Burada m, 1,6 mm göz açıklıklı elek üzerinde kalan kütledir (g).

Bİ Ö
Sonuç en yakın tam sayıya yuvarlatılarak verilir.

İ
-N
Not - Los Angeles deney yönteminin kesinliği ile ilgili bilgi, Ek E’de verilmiştir.

5.5 Deney raporu

Deney raporu, en az aşağıdaki bilgileri içermelidir:
TE .
Lİ .Ş

a) Los Angeles deneyinin bu standarda uygun olarak yapıldığının onayı,

b) Bu standardın numarası,
c) Numunenin adı ve kaynağı,
A

d) Deney numunesi kısmının elde edildiği tane büyüklüğü aralıkları,

e) Los Angeles katsayısı (LA).
KA L

6 Darbe deneyi yöntemi ile parçalanma direncinin tayini

YO

6.1 Prensip
Deney numunesi, çelik bir silindir içerisine yerleştirilir ve belirli bir yükseklikten düşürülen 50 kg kütleye sahip
bir çekiç aracılığıyla 10 darbeye maruz bırakılır. 10 darbenin neden olduğu parçalanma miktarı, deney
TO

numunesinin, belirtilen 5 adet deney eleği ile elenmesi suretiyle ölçülür.

6.2 Deney numunelerinin hazırlanması

O

6.2.1 Laboratuvar numunesi, EN 932-1’e uygun olarak elde edilmelidir. Numune, 8 mm-10 mm tane
büyüklüğü aralığından en az 5 kg ve 10 mm-11,2 mm ile 11,2 mm-12,5 mm tane büyüklüğü aralıklarının her
birinden 2,5 kg ihtiva etmelidir.

6.2.2 En az 3 deney numunesi (Madde 6.2.3 ve Madde 6.2.4) için 8 mm-10 mm, 10 mm-11,2 mm ve 11,2
mm-12,5 mm tane büyüklüğü aralıklarından yeterli miktarda agrega, Madde 4.1.1’de belirtildiği gibi 8 mm, 10
mm, 11,2 mm 12,5 mm göz açıklıklı elekler kullanılarak laboratuvar numunesinden hazırlanmalıdır. Hazırlanan
miktar, EN 933-1’e uygun olarak yıkanmalı, sabit kütleye ulaşıncaya kadar kurutulmalı ve 15C ila 35C
arasında soğumaya bırakılmalıdır.

Not - Sıcaklığa hassas geri dönüşüm yolu ile elde edilmiş agregalar için (40  5)°C kurutma sıcaklığı
kullanılmalıdır.

6.2.3 En az 3 adet deney numunesi için hazırlanan malzeme, aşağıda belirtildiği gibi tekrar birleştirilmeli ve
üç deney numunesi deneye tâbi tutulmalıdır (bk. Madde 6.2.4). Deney numunelerinin % 50’si 8 mm-10 mm
tane büyüklüğü aralığından, % 25’i 10 mm-11,2 mm tane büyüklüğü aralığından ve diğer %25’i ise 11,2 mm-

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
12,5 mm tane büyüklüğü aralığından oluşmalı ve 0,5 g yaklaşımla tartılmalıdır. Bu üç tane büyüklüğü
aralığındaki malzeme, Madde 6.2.4’de belirtildiği gibi deney numunelerinin tartımından önce iyice
karıştırılmalıdır.

6.2.4 Deney numunesinin kilogram cinsinden kütlesi, Madde 6.2.3’te belirtilen bileşimdeki bir numune
üzerinde EN 1097-6’ye uygun olarak tayin edildiği gibi megagram/m3 cinsinden, tane yoğunluğu değerinin
yarısı kadar olmalıdır.

Tane yoğunluğu önceki deneylerden biliniyorsa, bu sonuç kullanılabilir.

Her deney numunesi için miktarlar (kg):

a) 8 mm-10 mm tane büyüklüğü aralığı = Tane yoğunluğu x 0,25
b) 10 mm-11,2 mm tane büyüklüğü aralığı = Tane yoğunluğu x 0,125

YG
c) 11,2 mm-12,5 mm tane büyüklüğü aralığı = Tane yoğunluğu x 0,125

Deney öncesi deney numunenin kütlesi (M), anma kütlesinden % 1’den daha fazla sapma göstermemelidir.

İM A
6.3 Deney işlemi

R M
6.3.1 Deney numunesi, darbe deneyi cihazının havanı içerisine boşaltılır ve mastar kullanmadan yüzey el
ile kabaca düzleştirilir. Deney numunesi uygun bir düzenek sayesinde tokmak ile sıkıştırılmalı ve çekiç 370
mm yüksekliğe kaldırılmalıdır. Daha sonra deney numunesi, çekiç aracılığı ile 10 darbeye maruz bırakılmalıdır.

Bİ Ö
6.3.2 Darbeler sona erdikten sonra tokmak yukarıya kaldırılır ve deney cihazındaki havan alınır.

İ
-N
Parçalanmış deney numunesi, dikkatlice bir kaba alınır. Havana yapışan bütün ince taneler, fırça ile kap içine
alınmalı ve müteakiben deney numunesi tartılmalıdır.

6.3.3 Parçalanmış deney numunesi, 8 mm göz açıklıklı deney eleği ile başlayarak, Madde 4.1.1’de belirtilen
5 deney eleği (0,2 mm, 0,63 mm, 2 mm, 5 mm, 8 mm göz açıklıklı) ile EN 933-1’e uygun olarak elenmelidir.
TE .
Lİ .Ş

Beş deney eleği üzerinde kalan fraksiyon ve toplama kabındaki malzeme, 0,5 g yaklaşımla tartılmalıdır.

6.3.4 Elemeden sonra, deney numunesinin toplam kütlesi, numunenin orijinal kütlesinden % 0,5’ten daha
A

fazla ise, darbe deneyi başka bir deney numunesi üzerinde gerçekleştirilmelidir.
KA L

6.4 Hesaplama ve sonuçların gösterilmesi

Her deney numunesi için 5 deney eleğinin her birinde tutulan malzeme ile tavadaki malzemenin kütlesi, deney
YO

öncesi deney numunesi kütlesinin (M) yüzdesi olarak hesaplanır. Hesaplanan bu değerden, 5 deney eleğinden
geçen malzeme miktarı kütlece yüzde olarak hesaplanır.

5 deney eleğinin her birinden geçen malzeme miktarının kütlece yüzdeleri, kütlece yüzdelerin toplamını (M)
TO

elde etmek için toplanır.

Darbe değeri (SZ), yüzde olarak aşağıdaki eşitlik ile hesaplanır:

O

M
SZ  (bk. Madde 3 ve Ek F' de verilen örnek)
5

Burada M, beş deney eleğinin her birinden geçen kütle yüzdelerinin toplamıdır.

Not - Darbe deneyinin kesinliği hakkında bilgi, Ek E’de verilmiştir.

6.5 Deney raporu

Deney raporu en az aşağıdaki bilgileri içermelidir:
a) Deneyin bu standarda uygun olarak yapıldığının onayı ve bu standardın numarası,
b) Numunenin adı ve kaynağı,
c) Deney numunesi kısmının elde edildiği tane büyüklüğü aralıkları,
d) EN 1097-6’ya uygun olarak tayin edilmiş ve 0,01 Mg/m 3 değerine yuvarlatılmış 8 mm-12,5 mm tane
büyüklüğü aralığının tane yoğunluğu,
e) Deney sonucu (darbe değeri (SZ), % 0,01’e yuvarlatılmış ayrı ayrı deney numunelerinin sonuçları ve %0,1’e
yuvarlatılmış ortalama değer ile birlikte.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 Ek A
(Zorunlu)
Demiryolu balastı için agrega parçalanma direncinin tayini

Not - Aşağıdaki madde numaraları, ana standarddaki karşılık gelen maddelere atıf yapar. Bu maddeler, ana
metindeki maddelerde yapılan ilaveleri veya düzeltmeleri tarif eder.

4 Cihaz ve malzemeler

YG
4.1 Genel cihazlar

4.1.1 Deney elekleri, Çizelge 1’de belirtildiği gibi göz açıklıklarına sahip olan ve EN 933-2’ye uyan.

İM A
Çizelge 1 - Deney elekleri

R M
Deney Göz açıklığı (mm)
Los Angeles 31,5; 40; 50
Darbe deneyi
Bİ Ö 31,5; 40

İ
-N
4.2 Los Angeles deney yöntemi ile parçalanma direncinin tayini için gerekli ilave
cihazlar

4.2.2.2 Bilye yükü, 11 adet yerine 12 adet çelik küresel bilyeden oluşan. Toplam yük (5210 ± 90) g olmalıdır.
TE .
Lİ .Ş

5 Los Angeles deney yöntemi ile parçalanma direncinin tayini

Deney numunesi kısmının hazırlanması
A

5.2
Laboratuvara gönderilen numune, 31,5 mm ila 50 mm tane büyüklüğü aralığındaki tanelerden oluşan en az 15
kg’lık bir kütleye sahip olmalıdır.
KA L

Deney, 50 mm göz açıklıklı deney eleğinden geçen ve 31,5 mm göz açıklıklı deney eleğinde tutulan agregalara
YO

uygulanır.

Laboratuvar numunesi 31,5 mm ila 40 mm ve 40 mm ila 50 mm tane büyüklüğü aralığında ayrı fraksiyonlar
elde etmek için 31,5 mm, 40 mm ve 50 mm göz açıklıklı deney elekleriyle elenir. Her bir fraksiyon, EN 933-1’e
TO

uygun olarak ayrı ayrı yıkanır ve sabit kütleye ulaşılıncaya kadar (110  5)°C’ta etüvde kurutulur. Fraksiyonların
ortam sıcaklığına kadar soğumasına izin verilir.

Fraksiyonların kütlesi EN 932-2’ye uygun olarak azaltılır. Her bir fraksiyon, (5000  50) g kütleye sahip
O

olmalıdır. İki fraksiyon, 31,5 mm-50 mm tane büyüklüğü aralığında bir deney numunesi kısmı elde etmek için
karıştırılır. Deney numunesi kısmı (10000  100) g kütleye sahip olmalıdır.

5.3 Deney işlemi

Cihaz, 500 devir yerine 1000 devir döndürülür.

5.4 Hesaplama ve sonuçların gösterilmesi

Los Angeles kat sayısı (LARB), aşağıdaki eşitlikten hesaplanır:

10000 - m
LARB 
100

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
5.5 Deney raporu
Deney raporu, Los Angeles deneyinin, Ek A’ya uygun olarak yapıldığını teyit etmelidir. Deney raporu aşağıdaki
bilgiyi içermelidir:

c) Los Angeles kat sayısı (LARB).

6 Darbe deneyi yöntemi ile parçalanma direncinin tayini

6.2 Deney numunelerinin hazırlanması

6.2.1 Numuneler, 31,5 mm-40 mm tane büyüklüğü aralığında en az 10 kg olmalıdır.

YG
6.2.2 En az 3 deney numunesi (bk. Madde 6.2.3) için 31,5 mm-40 mm tane büyüklüğü aralığındaki yeterli
miktarda agrega, Madde 4.1.1’de belirtildiği gibi 31,5 mm ve 40 mm göz açıklıklı elekler kullanılarak laboratuvar
numunesinden hazırlanmalıdır. Hazırlanan malzeme, EN 933-1’e uygun olarak yıkanmalı, sabit kütleye
ulaşılıncaya kadar (110  5)°C’ta etüvde kurutulmalı ve 15C ila 35C arasında soğumaya bırakılmalıdır.

İM A
6.2.3 En az 3 adet deney numunesine yetecek kadar malzeme kullanılmalıdır. Her bir 31,5 mm-40 mm tane

R M
büyüklüğü aralığındaki deney numunesinin kg cinsinden kütlesi, EN 1097-6:2000 Ek B’ye uygun olarak tayin
edilmiş olan megagram/m3 cinsinden tane yoğunluğu değerinin 1,05 katı olmalıdır.

6.3 Deney işlemi Bİ Ö

İ
-N
6.3.1 Çekiç 370 mm yerine, 420 mm yüksekliğe kaldırılmalıdır. Daha sonra deney numunesi, çekiç ile 10
darbe yerine 20 darbeye maruz bırakılmalıdır.

6.3.3 Parçalanan deney numunesi, Madde 4.1.1’de belirtilen 8 mm göz açıklıklı deney eleği ile EN 933-1’e
TE .

uygun olarak elenmelidir.

Lİ .Ş

8 mm göz açıklıklı deney eleğinden geçen fraksiyon, 0,5 g yaklaşımla tartılmalı ve M1 olarak gösterilmelidir.
A

6.4 Hesaplama ve sonuçların gösterilmesi

Her bir deney numunesi için 8 mm göz açıklıklı elekten geçen kütle, deney öncesi deney numunesi kütlesinin
KA L

(M) yüzdesi olarak hesaplanır.

YO

Darbe değeri (SZRB), yüzde olarak aşağıdaki eşitlikten hesaplanır:

M1
SZRB 
TO

Burada;
M1 8 mm göz açıklıklı deney eleğinden geçen kütle,
O

M Deney öncesi deney numunesinin kütlesi

dir.

6.5 Deney raporu

Deney raporu, en az aşağıdaki bilgileri içermelidir:

d) EN 1097-6’ya uygun olarak tayin edilmiş ve 0,01 Mg/m 3 e yuvarlatılmış olan 31,5 mm-40 mm tane
büyüklüğü aralığının tane yoğunluğu,
e) Deney sonucu (darbe değeri (SZRB), %0,01’e yuvarlatılmış ayrı ayrı deney numunelerinin sonuçları
ve %0,1’e yuvarlatılmış ortalama değer ile birlikte.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 Ek B
(Bilgi için)
Los Angeles deneyi için alternatif dar aralık sınıflandırmaları

Referans deney ile ilgili yapılacak aşağıdaki değişimler (bk. Madde 5.2), belirli nihai kullanımlar için ek bilgiler
sağlayabilir.

Çizelge B.1’de verilen dar aralık sınıflandırmaları kullanılabilir.

YG
Not - Los Angeles deney Eki için alternatif dar aralık sınıflandırmaları referans deneydeki standart 10 mm-
14 mm tane büyüklüğü aralığından farklı tane büyüklüğü aralıklarını deneye tabi tutmak için bir
metodoloji sağlar. Her bir aralık sınıflandırması için farklı bilye sayıları ve bilye yükleri verilmiştir.
Alternatif dar aralık sınıflandırmaları, standart 10 mm-14 mm tane büyüklüğü aralığından farklı ve bu
değere yakın standart olmayan tane büyüklüğü aralıklarından sonuçlar elde etmek için seçilmiştir.

İM A
Ancak tüm agregalar için bu ilişki aynı değildir ve alternatif tane büyüklüğü aralıkları ile elde edilen
sonuçların, 10 mm-14 mm tane büyüklüğü aralığı referans yöntemiyle elde edilen sonuçlar ile eş değer

R M
olması beklenmemelidir.

Bİ Ö
Madde 4.1.1 ve Madde 5.2’de tarif edilen elekler yerine uygun göz açıklıklı deney elekleri, aralık sınıflandırma
için kullanılır.

İ
-N
Çizelge B.1- Alternatif dar aralık sınıflandırmaları

Orta elek göz Orta göz açıklıklı

Aralık sınıflandırması Bilye yükü kütlesi
açıklığı elekten geçen Bilye sayısı
(mm) (g)
TE .

(mm) yüzde (%)

Lİ .Ş

4 - 6,3 5 30 - 40 7 2930 - 3100

4-8 6,3 60 - 70 8 3410 - 3540
6,3 - 10 8 30 - 40 9 3840 - 3980
A

8 - 11,2 10 60 - 70 10 4250 - 4420

11,2 - 16 14 60 - 70 12 5120 - 5300
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 Ek C
(Bilgi için)
Darbe deneyi cihazı: İmalat, çalıştırma ve güvenlik şartları

C.1 Genel
Bütün boyutlar mm’dir.

Genel toleranslar için ISO 2768-1:1989 ve ISO 2768-2:1989 standardlarında belirtilen m doğruluk sınıfı
geçerlidir.

YG
C.2 İmalat
Darbe deneyi için ihtiyaç duyulan darbe deney cihazının yapısal elemanları, Şekil C.1’de gösterilmiştir. Darbe
deneyi cihazı, 4 alt montajdan ibarettir.

İM A
a) Kaldırma düzeneği; şahmerdan, kılavuzlar, kaldırma ve tahrik motoru ve sayaçlardan ibarettir (bk. Madde

R M
C.3),

b) Numune tutucu; otomatik temas basınç ve ayar düzenekli havan ve tokmaktan ibarettir (bk. Madde C.4),

c) Örs (bk. Madde C.5), Bİ Ö

İ
-N
d) Taban levhası ve sönümleyiciler (bk. Madde C.6).

Madde C.3 ila Madde C.6, alt montajların çalıştırma modu, boyutlandırılması, malzeme kalitesi, yüzey kalitesi
ve yüzey sertliğini tanımlar.
TE .
Lİ .Ş

Bütün hareketler; şahmerdan, havan, tokmak ve örsün ortak ekseni boyunca olmalıdır. Şahmerdan ve havan
temas basınç tertibatı, darbe deney cihazı kurulduğunda (bk. Madde C.4.2), düşey konuma ayarlanması
A

gereken ortak bir kılavuza sahip olmalıdır (bk. Şekil C.2).

Bu yapı için, 400 mm çekiç düşme yüksekliği ile elde edilen darbe için aşağıdaki karakteristik değerlere (10
KA L

darbe deneyinin aritmetik ortalamaları) bağlı kalınmalıdır.

YO

 Darbe kuvveti Fazami = (830  60) kN

 Pals P = òF × dt = (240  25) N × s
 Pals süresi t = (510  20) ms
TO

Darbe deney cihazının kontrolü için Madde C.8’e bakılmalıdır.

C.3 Kaldırma düzeneği

O

C.3.1 Genel
Kaldırma düzeneği; şahmerdan, kılavuzlar, kaldırma ve tahrik motoru ve sayaçlardan ibarettir.

C.3.2 Şahmerdan
Şekil C.3’te gösterilen ve mil ve başlıktan ibaret olan şahmerdan, yaklaşık 4:1 narinlik oranına sahip silindirik
biçimlidir. Şahmerdan, darbe yüzeyine doğru konik, sökülebilir başlığa sahiptir. Mil ile başlık arasındaki temas
yüzeyi, toplam alanın en az %80’ini oluşturacak şekilde işlenmelidir. Mil ve başlık, darbe esnasında cıvatalar
gevşemeyecek şekilde, 4 adet gövdesi inceltilmiş cıvata ile birbirine bağlanmalıdır (bk. Şekil C.3).

Şahmerdanın parçaları, aşağıdaki malzemelerden imal edilmelidir.

a) Mil, ISO 683-11’de belirtildiği gibi yüzeyi sertleştirilmiş 20 MnCr 5 çelikten imal edilmelidir.

Not 1- Sertleştirme yöntemi: Yüzeyden sertleşme derinliği en az 1 mm olmalıdır; yüzey sertliği 54 HRC ila
56 HRC olmalıdır (EN ISO 6508-1’de belirtildiği gibi).

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
Not 2- Yüzey sertleştirme için ısıl işlem, ISO 683-11’e göre yapılmalıdır.

b) Başlık, EN ISO 4957’de belirtildiği gibi 60 WCrV 7 takım çeliğinden imal edilmelidir. Su verme ve
temperleme (menevişleme) sonrasında darbe yüzeyinin kenarına yakın bölgede ve ortasındaki Rockwell
sertlik değeri, 54 HRC ila 56 HRC arasında olmalıdır (EN ISO 6508-1’de belirtildiği gibi).

Ayrıca Madde C.8 ve Ek D’ye bakılmalıdır.

C.3.3 Kılavuzlar
Yapısal elemanlar ayarlandıktan sonra, şahmerdan serbest düşüş gerçekleştirebilmelidir. Şekil C.4’te
gösterilen sökülebilir yan kılavuz raylar, şahmerdanın kılavuz kanallar içerisinde güvenli çalışmasını
sağlamalıdır. Kılavuz kanalları, düşük sürtünme derecesi ve iyi derecede kararlılık sağlayacak şekilde
düzenlenmeli ve ayarlanmalıdır. Kılavuz rayları, EN 10025-2:2004 Çizelge A.1’de belirtildiği gibi St 52-3

YG
(malzeme numarası 1.0570) parlak alaşımsız çelikten imal edilmelidir.

C.3.4 Kaldırma ve tahrik motoru, sayaçlar

Kaldırma motoru, şahmerdanı istenen konuma yükseltir. Şahmerdanın tabanından, havanın tepe noktasına

İM A
kadar hesaplanan düşme yüksekliği, 1 mm aralıklar ile 200 mm’den 500 mm’ye kadar ayarlanabilir olmalıdır.

R M
Düşme yüksekliği, deney süresince 2,0 mm’yi aşmayacak şekilde numunenin darbe ile sıkıştırılma miktarı
dikkate alınarak tahrik motoru aracılığıyla ayarlanmalıdır.

Bİ Ö
İki elektrikli sayaç, darbelerin sayısını kaydetmelidir. Sayaçlardan biri, arzu edilen darbe sayısına erişildikten

İ
-N
sonra kaldırma motorunu devreden çıkarmalıdır. İkinci sayaç ise toplam darbe sayısını kaydetmelidir.

C.4 Numune tutucu

C.4.1 Genel
TE .

Havan ve tokmaktan ibaret olan numune tutucu, darbe deneyi esnasında şahmerdan ve örs arasına
Lİ .Ş

yerleştirilmelidir. Havan sıkı geçme ile örse monte edilirken, tokmak havandaki numune üzerine yaylar
sayesinde temas basınç tertibatı ile bastırılır.
A

C.4.2 Havan
Şekil C.5’te gösterilen havan, şahmerdanın mili ile aynı yüzeyi sertleştirilmiş çelikten imal edilmiş olmalıdır (bk.
KA L

Madde C.3.2). Havan, 54 HRC ila 56 HRC sertliğinde, düz, pürüzsüz zemin mesnedine sahip olmalıdır (EN
ISO 6508-1’de belirtildiği gibi). Böylece havanın içinde numuneyi tutmak için kullanılacak daha küçük yüzey,
YO

örs yüzeyi ile eş dağılımlı temas basıncına maruz kalır.

C.4.3 Havan tokmağı

Şekil C.6’da gösterilen havan tokmağı, şahmerdan başlığı (bk. Madde C.3.2) ile aynı çelik malzemeden imal
TO

edilmiş ve darbe deneyi esnasında ortaya çıkan yüksek darbe kuvvetleri nedeniyle aynı şekilde su verilerek
sertleştirilmiş ve temperlenmiş olmalıdır. Darbe yüzeyinin sertliği, 54 HRC ila 56 HRC arasında olmalıdır (EN
ISO 6508-1’de belirtildiği gibi).
O

Kuvvet, tokmağa bir noktadan uygulanmalıdır. Bunun için, tokmağın temas bölgesi küresel olmalıdır.
Tokmağın silindirik kısmı, havan içerisinde kılavuzluk görevi yapar.

İki gergi cıvatası, temas basınç tertibatı ile havan tokmağını birbirine bağlar. Gergi cıvataları, EN 10083-2’de
belirtildiği gibi su verilerek sertleştirilmiş ve temperlenmiş 1C 45 çeliğinden (malzeme numarası 1.0503) imal
edilmiş olmalıdır.

Tokmak, havan içine ve dışına doğru otomatik olarak tahrik edildiğinden, tokmağın düşey hareket vasıtası ile
şahmerdan, havan ve havan tokmağı arasındaki eş eksenliliği kontrol etmek mümkündür. Havan tokmağı ve
havan arasındaki hareket göz önünde tutularak, havan tokmağı havanın merkezine tahrik ediliyorsa doğru
konum sağlanmış olur. Havan tokmağı uç konuma ulaştığında, kenarlar etrafında çıplak gözle bakıldığında
hiçbir değişiklik gözlenmemelidir.

C.4.4 Temas basınç ve ayar tertibatı

Havan içerisinde havan tokmağı ve numune arasında (1000 100) N’luk bir kuvvet, deney işlemi süresince
uygulanmalıdır. Numune artan kuvvetle sıkıştırıldıkça, her bir darbeden sonra orijinal temas basıncı korunacak

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
şekilde tahrik motoru ile basınç ayarlanmalıdır. Elastik temas basıncı, örneğin yaklaşık 5 N/mm sabit kuvvet
uygulayabilen 6 adet yay ile ISO 1874-1’e uygun çelik halka içindeki poliamid 66’dan imal edilmiş merkezleme
halkaları ile uygulanabilir.

Ayar amaçlı, başlangıçta tokmağın 250 N’luk kuvvet ile temas basıncı flanşına karşı baskı yapması gereklidir.
Yükleme şartlarında, ilave 750 N’luk yük, darbe işlemi esnasında 8 mm daha fazla bir yay hareketi meydana
getirerek uygulanmalıdır.

C.5 Örs
Örs (bk. Şekil C.7), silindirik olmalıdır. Örs, kesik koni olacak şekilde işlenmelidir. Toplam kütlesi, darbe
yönünde eş merkezli ve eş dağılımlı olarak yoğunlaşmış olmalıdır. Örsün alın yüzeyi düz olmalı ve havan
içerisine oturmalıdır. Örs üzerinde havanı tutmak için bağlama elemanları olmalıdır. Örsün üzerine havanı

YG
doğru bir şekilde yerleştirmek için bağlama elemanları ayarlanabilir olmalıdır. Sönümleyiciye erişim örs içinden
deliklerle sağlanmalıdır. Örs, ISO 185’de belirtildiği gibi, sınıf 250 gri dökme demirden imal edilmelidir.

C.6 Taban levhası ve sönümleyici

Şekil C.7 de gösterilen taban levhası, EN 10025-2:2004 Çizelge A.1’de belirtildiği gibi St 37-2 çelikten

İM A
(malzeme numarası 1.0037) imal edilmiş olmalıdır. Şasi ve örs, aynı taban levhası üzerinde (bk. Şekil C.2),

R M
birbirinden ayrı ve düşey konumda bulunmalıdır. Şasi, taban levhası ile sıkı geçme şeklinde monteli olmalıdır.
Taban levhası sağlam, düz ve yatay zemine ankraj cıvataları ile bağlanmalıdır. Taban levhası üzerinden darbe
deney cihazının kütlesi nedeniyle destek yüzeyine uygulanan statik yükler, yaklaşık olarak 14.000 N’dur. 400

Bİ Ö
mm düşme yüksekliği ile destek yüzeyinin kısa süreli ilave yükleri yaklaşık olarak 27000 N’dur. Sinüzoidal
yükleme, yaklaşık olarak 1 ms devam eder. Şekil C.8 de gösterildiği gibi 4 adet sönümleyici eleman, taban

İ
-N
levhası ile örs arasına yerleştirilmelidir.

Her bir sönümleyici eleman, en az 10000 N yük taşıma kapasitesinde olmalıdır.

Not - Standart aralık değerleri aşağıda verilmiştir:

TE .
Lİ .Ş

 Azami yükte yay: 2,5 mm - 4,5 mm,

A

 Azami yükte salınım sayısı: 500 adet/dakika - 600 adet/dakika,

 Kauçuk kalitesi: ISO 48’de belirtildiği gibi 60 IRHD - 80 IRHD sertlikte doğal kauçuk karışımı,
KA L

 Boyut toleransları: ISO 3302-1’de belirtildiği gibi sınıf M4

YO

Örs, sönümleyici elemanlar ve taban levhası cıvatalar vasıtasıyla birbirlerine bağlanmalıdır. Sönümleyici
elemanlar, örsün ayarlanmasına ve özel bir taban oluşturmaya imkân verdikleri gibi ses geçirmezlik de
sağlarlar.
TO

C.7 Güvenlik gerekleri ve deney yöntemi

C.7.1 Havan darbe deney cihazına yerleştirilirken veya cihazdan alınırken, kasıtsız olarak serbest kaldığında
O

şahmerdan bir süspansiyon tertibatı ile emniyete alınmalıdır.

C.7.2 Çalışma esnasında, şahmerdanın tehlike alanına erişime karşı koruma sağlanmalıdır. Bu amaçla,
örneğin, çalışma sırasında yerinde sabitlenebilen portatif bir tel örgü kullanılabilir.

Madde C.7.1 ve Madde C.7.2’de verilen güvenlik gerekleri, tamamıyla gözle muayeneye tabi tutulmalıdır.

C.7.3 Darbe deneyi sırasında gerekli ses yalıtımı sağlanmalıdır (örneğin, ses geçirmez oda veya ses
geçirmez kılıf gibi).

Not - bk. Noise at Work Directive 2003/10/EC.

C.8 Darbe deney cihazının kontrol edilmesi

Darbe deney cihazı kurulduktan sonra, Ek D’de belirtildiği gibi cihaz, bağımsız bir kuruluşça kabul deneyine
tabi tutulmalıdır. Bu deney, her iki yılda bir tekrarlanmalıdır.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO

Açıklama Açıklama
TO

1 Şahmerdan 1 Temas basıncı ve ayar tertibatı ve

2 Mil şahmerdan için kılavuz
3 Başlık 2 Şahmerdan
4 Tokmak 3 Şasi
O

5 Numune 4 Temas basıncı ve ayar tertibatlı tokmak

6 Havan 5 Örs
7 Örs 6 Taban levhası
8 Sönümleyici
9 Taban levhası

Şekil C.1 - Darbe deney cihazının şematik gösterimi Şekil C.2 - Hareketli kısımların kurulumu

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 Ölçüler mm’dir.

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

Açıklama
1 Toplam kütle ile eşleşen uzunluk ve toplam çap ((50  0,1) kg’lık süspansiyon tertibatı dâhil)
2 Mil
3 Merkezleme halkası
4 Altı köşe soket başlı cıvata (ISO 4762:2004 A ürün sınıfına uygun)
5 Başlık

Şekil C.3 - Çekiç

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 Ölçüler mm’dir.

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO

Açıklama Açıklama
1 Sökülebilir kılavuz ray 1 Havan bağlantı elemanı ve kılavuz
rayın kütlesi 4 kg’ı aşmamalıdır.
O

Şekil C.4 - Kılavuz raylar Şekil C.5 - Havan

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 Ölçüler mm’dir.

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

Açıklama
1 Temas basıncı ve ayar tertibatı
2 (23  0,1) kg kütle ile eşleşme

Şekil C.6 - Gergi cıvatalı tokmak

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 Ölçüler mm’dir.

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

Açıklama
1 Örs
2 Kütle (yaklaşık 800 kg)
3 ISO 8062 - CT 11 toleransı
4 Ayar cıvatası dişi
5 Ankraj cıvatası deliği
6 Sönümleyici
7 Taban levhası
8 Mesnet
Şekil C.7 - Taban levhası ve sönümleyicilere sahip örs

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 Ölçüler mm’dir.

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L

Şekil C.8 - Sönümleyicilerin imalatı

YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 Ek D
(Bilgi için)
Darbe deneyi cihazının kontrol edilmesi

D.1 Genel
Madde C.8’de tarif edildiği gibi darbe deney cihazının kontrol edilmesi, bütün darbe deney cihazları için uyarlı
darbe şartlarını elde etmek için gereklidir.

Bu deney, Ek C’de belirtildiği gibi darbe deney cihazlarının bu standardda belirtilen darbe deneyi şartlarını

YG
sağlayıp sağlamadığını ve bu cihazların bu deneylerde kullanılıp kullanılmayacağını belirler.

D.2 Kontrol listesi

Kontrol aşağıdaki maddeleri kapsar:

İM A
a) Havan ve tokmak arasındaki düşey düzenek ve kılavuz hareketin sağlanması,

R M
b) Çekiç başlığı, havan, havan tokmağı ve örsün sertliğinin belirlenmesi,

c) Yüzey durumu,
Bİ Ö
İ
-N
d) Gövdesi inceltilmiş cıvataların durumu,

e) Havan basınç tertibatı,

f) Düşme yüksekliğinin sürekliliği,

TE .
Lİ .Ş

g) Darbe etkisinin tayini.

A

D.3 Cihaz ve deney elemanları

D.3.1 Su terazisi, 0,2 mm/m doğrulukta,

KA L
YO

D.3.2 Darbe etkisini belirlemek için deney cihazı, aşağıdakilerden oluşan.

a) Algılayıcı,

b) Transdüser ve
TO

c) Gösterge.

Algılayıcı, en fazla 1100 kN kapasiteli kuvars kristalli transdüserden ibarettir. Bir algılayıcı düzeneği örneği
O

Şekil D.1’de gösterilmiştir.

Ölçülen değerleri dönüştürmek için, ölçülen sinyaller yükseltilerek pals analizörüne aktarılır. Pals analizörü,
pals süresini kaydeden bir dijital sayaç, pals büyüklüğünün tayini için bütünleşik bir amplifikatör ve en büyük
genliğin tayini için bir tepe gerilimi kaydedicisinden ibarettir (deney düzeneği örneği için bk. Şekil D.2). Cihazın
hatası seviyesi,  %1’i aşmamalıdır.

Ölçülen değerleri göstermek için, örneğin bir analog/sayısal dönüştürücü vasıtasıyla ayrı ayrı 3 sinyalin çıktısı
alınır (çizilir). Kuvvet/zaman ilişkisi, bellekli bir osilografta gerilim/zaman eğrisi olarak gösterilir ve fotoğraf
formunda muhafaza edilebilir.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 YG
İM A
Açıklama

R M
1 Tokmak
2 Bağlama elemanının üst yarısı
3 Transdüser (kuvars disk)
4 Bağlama elemanının alt yarısı
5 Örs Bİ Ö
İ
-N
Şekil D.1 - Darbe sırasında kuvvet/zaman ilişkisini tayin etmek için tokmak ve örs arasına yerleştirilen
algılayıcı
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

Açıklama
1 Transdüser
2 Yük amplifikatörü
3 Bellekli osilograf
4 Sayısal bilgisayar
5 Tepe gerilim kaydedici
6 Bütünleşik amplifikatör
7 Kumanda birimi
8 Analog/sayısal dönüştürücü
9 Yazıcı

Şekil D.2 - Darbe etkisini tayin etmek için kullanılan deney düzeneği örneği

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
D.3.3 Rockwell sertliğinin tahribatsız tayini için cihazlar.

D.3.4 Çelik cetvel, en az 200 mm uzunluğunda.

D.3.5 Standart yüzey, referans baskı elde etmek için.

D.3.6 Tork anahtarı.

D.3.7 Ölçme çubukları, 398 mm ve 402 mm uzunluğunda.

D.4 Deney işlemi

YG
D.4.1 Havan ve havan tokmağı arasındaki kılavuz hareket ve düşey düzeneğin doğrulanması
Düşey düzenek, su terazisi ve havan içerisine havan tokmağının eş eksenli ve sürtünmesiz girişi ile doğrulanır.

D.4.2 Çekiç başlığı, havan tokmağı, havan ve örsün sertliğinin tayini

İM A
Darbe deney cihazının kabul deneyi esnasında aşağıdaki şartların sağlanıp sağlanmadığı kontrol edilmelidir:

R M
a) Başlığın orta ve kenara doğru darbe yüzeyinin

Bİ Ö
b) Havan tokmağının darbe yüzeyinin ve

İ
c) Havan taban yüzeyinin
-N
sertliği 54 HRC ila 56 HRC arasında olmalıdır (EN ISO 6508-1’de belirtildiği gibi). Tekrarlanan deneylerde
sertlik, en az 54 HRC olmalıdır.
TE .

Deney cihazı ilk defa kurulduğunda, havanın iç yüzeyi ve örsün alın yüzeyinin Rockwell sertliği de ölçülmelidir.
Lİ .Ş

D.4.3 Yüzeyin deneye tabi tutulması

A

D.4.3.1 Havanın taban yüzeyi ile örsün alın yüzeyinin düzlüğünü kontrol etmek için, deneye tabi tutulacak tüm
yüzeyi tarayabilecek bir cetvel kullanılmalıdır.
KA L

İstenen yüzey kalitesini kontrol etmek için, cetvel ile kontrol edilen yüzey arasında ışığın sızmadığı veya çok
YO

az sızdığını tespit için bir ışık kaynağı kullanılmalıdır. İkinci durumda, ışık kaynağı, sızıntının ölçüm yapılan
yüzeyin tamamına eşit olarak dağılıp dağılmadığını kontrol etmek için kullanılmalıdır.

D.4.3.2 Bağlama esnasında oluşacak gerilme ve darbe gerilmesi sonrasında mürekkep izi yöntemiyle tayin
edilen çekiç başlığı ve mil arasındaki temas alanları, temasın, toplam alanın %80’inden daha fazlasında
TO

gerçekleşip gerçekleşmediğini görmek için referans işaretle karşılaştırılmalıdır.

D.4.3.3 Çekiç başlığı ve mil temas yüzeyi, havan taban yüzeyi, örs alın yüzeyinin Şekil C.3, Şekil C.5 ve Şekil
C.7’de belirtilen şartlara uyup uymadığını kontrol etmek için standart yüzeyler ile gözle mukayese yapılmalıdır.
O

D.4.4 Gövdesi inceltilmiş cıvataların kontrolü

Çekiç başlığını şafta bağlamak için kullanılan gövdesi inceltilmiş cıvataların ön sıkma momentinin 67 Nm
olmasını temin etmek için, tork anahtarı kullanılmalıdır.

D.4.5 Temas basınç tertibatının kontrolü

Temas basınç tertibatının yay kuvvetinin, (1000  100) N olduğu kontrol edilmelidir. Darbe etkisini tayin etmek
için kullanılan deney cihazı (bk. Madde D.3.2), bu amaç için kullanılmalıdır.

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
D.4.6 Düşme yüksekliği sürekliliğinin kontrolü
400 mm’lik düşme yüksekliğinin 2,0 mm dâhilinde muhafaza edilmesini sağlamak için ölçme çubukları
kullanılmalıdır.

D.4.7 Darbe etkisinin ölçülmesi

400 mm yükseklikten 10 adet darbe gerçekleştirilmeli ve darbe kuvveti, pals ve pals süresi ölçülmelidir. Bu
değişkenlerin ölçümlerinin aritmetik ortalamalarının, Madde C.2’de verilen sınırlar içinde olup olmadığı kontrol
edilmelidir.

Benzer şekilde, 200 mm ve 300 mm yükseklikten gerçekleştirilen 10’ar adet düşüş sonrasında ölçülen darbe
kuvveti, pals ve pals sürelerinin aritmetik ortalamaları tayin edilmeli ve kaydedilmelidir.

YG
İM A
R M
Bİ Ö
İ
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 Ek E
(Bilgi için)
Kesinlik

E.1 Genel
Madde E.2 ve Madde E.3’te verilen sonuçlar, ISO 5725-2:1994’e uygun olarak yorumlanmalıdır.

E.2 Los Angeles deneyi

Tekrarlanabilirlik (r1) ve uyarlık (R1), 8 ila 37aralığındaki Los Angeles katsayılarının (LA) üç seviyesi üzerinde

YG
28 deney laboratuvarı tarafından gerçekleştirilen Avrupa çapraz deney programı ile aşağıda verildiği gibi tayin
edilmiştir:

r1 = 0,06 × X

İM A
R1 = 0,17 × X

R M
Burada X, Los Angeles katsayısıdır.

Bİ Ö
Demiryolu balastı olarak kullanılan agregalar için kesinlik bilgisi verilmemiştir.

İ
-N
E.3 Darbe deneyi
Tekrarlanabilirlik (r1) ve uyarlık (R1), Los Angeles deneyinin üç aynı seviyesinde 16 deney laboratuvarı
tarafından gerçekleştirilen Avrupa çapraz deney programı ile tayin edilmiştir. Darbe değerleri (SZ), aşağıda
belirtilen kesinlikte sonuçlanarak 11,0’den 27,7’ye kadar sıralanmıştır.
TE .
Lİ .Ş

r1 = 0,350 + 0,0129 × X

R1 = 0,106 × X
A

Burada X, SZ değeridir.
KA L

Demiryolu balastı olarak kullanılan agregaların darbe deneyi için tekrarlanabilirlik (r 1) ve uyarlık (R1) değerleri,
Alman çapraz deneyi ile tayin edilmiştir. Darbe değerleri (SZRB), aşağıdaki kesinlikte sonuçlanarak 11,0’den
YO

27,7’ye kadar sıralanmıştır.

r1 = 0,57 + 0,07 × X
TO

R1 = 1,84 + 0,07 × X

Burada X, SZRB değeridir.

O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 Ek F
(Bilgi için)
Darbe değerinin (SZ) hesaplanması için örnek

Çizelge F.1 - Örnek veriler

Deney eleği Başlangıç kütlesi: 1350,0 g

Zımba ile açılmış delikler/tel elek Elek üstü Elek altı
(açıklıklar mm’dir.) (g) (%) (%)

YG
8 721,5 53,5 46,5
5 304,5 22,6 23,9
2 181,0 13,4 10,5
0,63 86,0 6,4 4,1

İM A
0,2 30,0 2,2 1,9
tava 26,0 1,9 -

R M
Toplam 1349,0 100,0 86,9

5 5
Bİ Ö
Darbe değeri SZ = M = Elek altı toplamı

İ
-N
SZ = M = %86,9 = %17,38
5 5
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 Ek G
(Bilgi için)
16/32 mm’lik geri dönüşüm yolu ile elde edilmiş agregaların Los
Angeles deneyi için alternatif dar aralık sınıflandırması

Geri dönüşüm yolu ile elde edilmiş iri taneli agregalar için referans deneyinde (bk. Madde 5.2) aşağıdaki
değişim uygun olabilir.

Çizelge G.1’de verilen aralık sınıflandırması kullanılabilir.

YG
Madde 4.1.1 ve Madde 5.2’de belirtilen elekler yerine, aralık sınıflandırmasına uygun boyuttaki deney elekleri
kullanılır.

İM A
Çizelge G.1 - Alternatif dar aralık sınıflandırması

R M
Orta göz
Aralık Orta elek göz Bilye yükünün
açıklıklı elekten
sınıflandırması açıklığı Bilye sayısı kütlesi
geçen yüzde
(mm)
16 - 31,5
(mm)
22,4 Bİ Ö (%)
45 - 55
(g)
5810 - 6010

İ
14
-N
TE .
Lİ .Ş
A
KA L
YO
TO
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
 Kaynaklar

[1] DIN 52115-2:1997, Testing of aggregates - Impact test - Part 2: Impact test on ballast

[2] Directive 2003/10/EC of the European Parliament and of the Council of 6 February 2003 on the minimum
health and safety requirements regarding the exposure of workers to the risks arising from physical agents
(noise)

[3] EN 10083-2:2006, Steels for quenching and tempering - Part 2: Technical delivery conditions for nonalloy
steels

YG
[4] EN ISO 6508-1, Metallic materials - Rockwell hardness test - Part 1: Test method (scales A, B, C, D, E,
F, G, H, K, N, T) (ISO 6508-1:2005)

[5] ISO 48:2007, Rubber, vulcanized or thermoplastic - Determination of hardness (hardness between 10
IRHD and 100 IRHD)

İM A
R M
[6] ISO 185:2005, Grey cast iron - Classification

[7] ISO 683-11:1987, Heat-treatable steels, alloy steels and free-cutting steels - Part 11: Wrought case-
hardening steels
Bİ Ö
İ
-N
[8] ISO 1874-1, Plastics - Polyamide (PA) moulding and extrusion materials - Part 1: Designation

[9] ISO 2768-1:1989, General tolerances - Part 1: Tolerances for linear and angular dimensions without
individual tolerance indications
TE .

[10] ISO 2768-2:1989, General tolerances - Part 2: Geometrical tolerances for features without individual
Lİ .Ş

tolerance indications

[11] ISO 3302-1:1996, Rubber - Tolerances for products - Part 1: Dimensional tolerances
A

[12] ISO 4762:2004, Hexagon socket head cap screws

KA L

[13] EN ISO 4957:1999, Tool steels (ISO 4957:1999)

YO

[14] ISO 5725-2:1994, Accuracy (trueness and precision) of measurement methods and results - Part 2: Basic
method for the determination of repeatability and reproducibility of a standard measurement method
TO

[15] ISO 8062:1994, Castings - System of dimensional tolerances and machining allowances
O

[OTOYOL A.Ş. / NÖMAYG KALİTE BÖLÜMÜ]

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
GEBZE-iZMiR OTOYOLU iNSAATI NÖMAYG A.O'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.04.2017
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.