13 E J A A R G A N G

NUMMER 4
OK TOBER 2009

Geotechnische
innovaties
klimaatbestendig

Sterkteparameters
voor boezemkeringen

Bouwkuip van
project Le Carrefour
te Leiden

0 1
0 1
23
2
Deformatie en sterkte
van ophogingen en
dijken op slappe
Nederlandse grond

inclusief

GEO
kunst
pag. 57– 61
 Van de redactie
Bouwkundige
verzakking? Roerige tijden
Het leek gerommel aan de overkant van de zee, in een wereld die los
staat van de geotechniek. Begin 2009 heeft de financiële crisis echter
ook Europa bereikt. In Nederland daalt met name de activiteit in de
woning- en utiliteitsbouw sterk, maar de werkvoorraad in de meer
op de overheid georiënteerde civiele techniek is nog zeer groot.
Mede door de nieuwe projecten die door de spoedwet zijn geïntrodu-
ceerd is er in deze sector vooralsnog relatief weinig te merken van de
crisis. In de geotechnische wereld geldt dat nog een stuk meer.
Geotechneuten zijn nog steeds een schaars goed, zeker wanneer ze
enige ervaring hebben. Voorlopig meer dan genoeg werk. Dat lijkt mooi
als je het ziet in het perspectief van de (gedwongen) ontslagen die je
om je heen hoort, maar kan op termijn toch een lastig probleem worden.
Ik denk dat het een belangrijk en blijvend aandachtspunt is om na te
denken hoe we ons vakgebied op een positieve manier kunnen promoten.

Inhoudelijke zaken
Deze uitgave bevat, als de vorige, louter Nederlandstalige bijdragen.
Een kwestie van vraag en aanbod. De hoofdmoot zal altijd Nederlands-
talig zijn, want we verloochenen onze roots niet en de meeste auteurs
van artikelen houden zich toch bezig met Nederlandse en/of Belgische
projecten. Dienen zich interessante internationale c.q. Engelstalige
bijdragen aan, zullen we deze zeker plaatsen. Uiteraard onder de
garantie van kwalitatief hoogstaande artikelen!
Een vast streven is een goede mix theorie–praktijk. In dit nummer
nemen we o.m. een kijkje bij het ontwerpproces voor een bouwput in
Leiden, werpen we een vernieuwde blik op de deformatie en sterkte
van ophogingen van dijken en wordt er een koppeling gelegd tussen
klimaat en geotechniek. Ook de vorige keer gestarte reeks met CUR
artikelen rondom ‘leren van geotechnisch falen’ vindt zijn vervolg.
Dat laatste onderwerp komt uiteraard weer terug in het programma
geo-impuls, wat ook in deze uitgave behandeld wordt.

Wat brengt de nabije toekomst

Het volgende nummer zal de special rond de Geotechniekdag zijn.
Dat belooft een speciale dag te worden, al was het alleen maar vanwege
het bijzondere thema van de dag Geotechniek Baanbrekend en het feit
dat er 2 jubilarissen zijn: de KIVI/NIRIA afdeling Geotechniek bestaat
60 jaar en het is 75 jaar geleden dat het Laboratorium voor Grond-
Mechanica (LGM) werd opgericht, wat algemeen wordt gezien als
de start van geotechniek in Nederland.

Maar voor nu: veel leesplezier met deze uitgave toegewenst !

Namens de redactie en uitgever,

Roel Brouwer

R E C T I F I C AT I E
In de rubriek Actueel van onze juli-editie is bij het bericht over
de Geo-Oscars een fout geslopen. De Geo-Oscars – de publicatieprijs
die tot en met 2008 werd uitgereikt voor publicaties die bijdragen
aan de ontwikkeling van het vakgebied Geo-engineering: het bouwen
met, in en op de grond – worden vanaf 2009 niet de Geo-Awards
maar de Keverling Buisman prijs genoemd.

GEOtechniek – oktober 2009 1

Beton- en Woning- en Verankeringen- en
Waterbouw Utiliteitsbouw Funderingstechnieken

Aannemingsbedrijf De Vries Titan® verankeringen en

de Vries Werkendam b.v. funderingstechnieken b.v.
Tel. 0183-50 88 88 Tel. 0183-50 88 88
Fax 0183-50 88 86 Fax 0183-50 88 84

Ir. Blankenstraat 9 4251 NR Werkendam Postbus 51 4250 DB Werkendam info@vrieswerkendam.nl www.vrieswerkendam.nl

Wij zijn op zoek naar een

constructeur/calculator
Als constructeur/calculator ben je verantwoordelijk Ben je flexibel, zelfstandig, accuraat en stressbestendig, dan
voor het ontwerpen en calculeren van verankerings- en ben jij de collega die wij zoeken.
ankerpaalsystemen voor zeer uiteenlopende projecten.
Wij bieden je een afwisselende en uitdagende functie met
Tot je takenpakket behoort: goede primaire en secundaire arbeidsvoorwaarden evenals
• Het maken van anker- en paalberekeningen, uitstekende carrièremogelijkheden in een informele en
geotechnische constructies, onderwaterbetonvloeren, gemotiveerde organisatie.
damwandberekeningen;
• Het bepalen van kostprijzen en begrotingen; Je mondelinge of schriftelijke reactie kun je richten aan:
• Overleg met klanten en ingenieursbureaus gedurende het De Vries Titan® Verankeringen en Funderingstechnieken b.v.
gehele traject; Ir. Blankenstraat 9
• Het mede ontwikkelen van nieuwe producten, bijbehorend Postbus 51
materieel en onderzoek; 4250 DB Werkendam
• Vanuit constructeursvisie ondersteunen van de uitvoering. t.a.v. dhr. A. Blokland
tel. 0183-508888
Wij vragen: info@vrieswerkendam.nl
• HBO werk- en denkniveau; www.vrieswerkendam.nl
• Affiniteit met grondmechanica en funderingstechnieken;
• Enkele jaren ervaring in het vakgebied is een pré, maar
geen vereiste;

Ir. Blankenstraat 9 4251 NR Werkendam Postbus 51 4250 DB Werkendam info@vrieswerkendam.nl www.vrieswerkendam.nl

 Ballast Nedam Engineering
zoekt een

Senior Adviseur Geotechniek

Ballast Nedam Engineering biedt de mogelijkheid te werken aan
unieke en uitdagende projecten, zoals fundaties offshore
windturbines, kademuren, grote infrastructurele werken en complexe
bouwkuipen in binnenstedelijk gebied. Je bent actief betrokken
bij projecten in uitvoering en tenders en daarnaast bij innovaties en
onderzoek. Ballast Nedam biedt uitstekende ontwikkelings- en
opleidingsmogelijkheden.

Wij zoeken iemand met minimaal 10 jaar ervaring in de geotechniek.

Interesse?
Stuur je motivatie en c.v. via e-mail aan: c.sloof@ballast-nedam.nl.
Voor meer informatie over de functie kun je contact opnemen met:
mevrouw A. Kooistra, afdelingshoofd Grond & Water,
tel. (030) 285 4038.

www.carriere.ballast-nedam.nl

Adviseren is vooruit zien.

Wat is jouw perspectief?

Ondernemen in een complexe
omgeving maar met overzicht,
betrokkenheid en verstand van zaken.
Resultaatgericht: iedereen zegt het,
slechts enkelen maken het waar.
ARCADIS: infrastructuur – milieu –
gebouwen. Los van elkaar maar ook
integraal. We geven de samenleving
vorm door creatief te zijn in onze
oplossingen en daadkrachtig in de
uitvoering.
Als medewerker van ARCADIS verlaat je gebaande
paden. Je bent onderdeel van een netwerk van
zakelijke professionals. Ingericht rondom klanten,
zodat deze direct profiteren van onze kennis en
ervaring. Wij brengen ideeën tot leven. Maak jij
het mee?
Onze professionals binnen de divisie Mobiliteit
werken aan het ontwerpen, contracteren en
beheersen van projecten op het gebied van
infrastructuur.
ARCADIS is betrokken bij maatschappelijk
relevante projecten zoals de Tweede Coentunnel,
overkapping van de A2 bij Utrecht, Amsterdam
Zuidas en A2 Maastricht. Deze projecten zijn
veelal van multidisciplinaire aard in een complexe
omgeving.
Ben jij die professional die een belangrijke rol gaat
spelen bij een van onze projecten? Wij zijn op zoek
naar enthousiaste collega’s (van junior tot senior) in
het vakgebied
Geotechniek
Interesse?
Kijk voor de volledige vacatureteksten en
informatie over ARCADIS op onze internetsite.
Of neem contact op met Jan Dalmeijer, hoofd
adviesgroep Tunnels, telefoonnummer 06-27062056.
Jouw brief en cv ontvangen wij graag via
www.werkenbijarcadis.nl

Imagine the result

 Engineering
Een betrokken ingenieur !
Strukton Engineering bv
Postbus 1025
3600 BA Maarssen
Tel. 030 248 6233
Fax 030 248 6666
E-mail cdkloet@strukton.com
Web www.struktonengineering.nl

Ben JIJ de praktijkgerichte geotechnicus?

En spreekt onderstaande jou aan?

Functie-inhoud:
- het in multidisciplinaire teams bijdragen aan het ontwerp
van diverse geotechnische constructies w.o. kerende
constructies, funderingen en grondlichamen
- het (zelfstandig) uitvoeren van diverse geotechnische
berekeningen t.b.v. het aanbiedings- en uitvoeringsproces,
o.a. met de M-Serie programmatuur en met Plaxis
- bij voldoende ervaring als projectverantwoordelijke leiding
geven aan kleine ontwerpteams
- standplaats Utrecht en mogelijk ook elders op
projectbasis
Functie-eisen:
- HBO Civiele Techniek (constructieve afstudeerrichting met
geo- en funderingstechnische vakken) of TU (Masteropleiding
Civil Engineering, variant Hydraulic and Geotechnical
Engineering)
- enkele jaren ervaring in het vakgebied is een pré. Pas
afgestudeerden worden ook uitgenodigd te reageren
- naast geotechnisch ook constructief inzicht hebben
- kennis van de voor het vakgebied relevante normen en
richtlijnen
- gevolgde cursussen op het vakgebied is een pré

Dan zien wij graag jouw reactie tegemoet via de post of e-mail!
 Hoofd- en Sub-sponsors

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Hoofdsponsor

Stieltjesweg 2
2628 CK Delft
Tel. 015 - 269 35 00 www.deltares.nl

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Sub-sponsors

Kleidijk 35
3161 EK Rhoon
Tel. 010 - 503 02 00
Galvanistraat 15 Rijksstraatweg 22F
www.mosgeo.com
Veurse Achterweg 10 3029 AD Rotterdam 2171 AL Sassenheim
2264 SG Leidschendam Tel. 010 - 489 69 22 Tel. 071-301 92 51
Tel. 070 - 311 13 33 www.fugro.com www.gw.rotterdam.nl www.geo-explorer.nl

INPIJN-BLOKPOEL
Ingenieursbureau
Son: 0499 - 47 17 92
Sliedrecht:
0184 - 61 80 10 Gemeenschappenlaan 100
Hoofddorp: B-1200 Brussel Vlasweg 9, 4782 PW Moerdijk
023 - 565 58 78 Klipperweg 14 Tel. 043 - 352 76 09 Tel. 0032 2 402 62 11 Tel. 0168 - 38 58 85
www.inpijn-blokpoel.com 6222 PC Maastricht www.huesker.com www.besix.be www.arcelorprojects.com

De Holle Bilt 22
IJzerweg 4 3732 HM De Bilt Ringwade 51, 3439 LM Nieuwegein Korenmolenlaan 2
8445 PK Heerenveen Tel. 030 - 220 78 02 Postbus 1555, 3430 BN Nieuwegein 3447 GG Woerden
Tel. 0513 - 63 13 55 Fax 030 - 220 50 84 Tel. 030 - 285 40 00 Tel. 0348-43 52 54
www.apvandenberg.com www.grontmij.nl www.ballast-nedam.nl www.vwsgeotechniek.nl

Dywidag
Systems
International

Zuidoostbeemster: 0299 - 433 316 Industrieweg 25 – B-3190 Boortmeerbeek

Postbus 1025, 3600 BA Maarssen
Tel. 0032 16 60 77 60
Almelo: 0546 - 532 074 Westbaan 240 Tel. 0172-427 800 Tel. 030-248 6233 Fax 030-248 66 66
Veilingweg 2 - NL-5301 KM Zaltbommel
Oirschot: 0499 - 578 520 Tel. 0031 418 578922 2841 MC Moordrecht Fax 0172-427 801 info@struktonengineering.nl
www.lankelma.nl www.dywidag-systems.com www.geomil.nl www.struktonengineering.nl

Uretek Nederland BV
Zuiveringweg 93, 8243 PE Lelystad
Tel. 0320 - 256 218 www.uretek.nl

6 GEOtechniek – oktober 2009

 Mede-ondersteuners Colofon

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Mede-ondersteuners

Arcadis Infra BV Grontmij Vlaanderen

Postbus 220 Frans Smoldersstraat 18
3800 AE Amersfoort B-1932 Zaventem
Tel. 033 - 477 1000 Tel. +32 2 725 01 10
Fax 033 - 477 2000 Fax +32 2 725 45 02
www.arcadis.nl www.grontmij.be

Baggermaatschappij Boskalis BV IFCO Funderingsexpertise BV Geotechniek

www.boskalis.nl Limaweg 17 jaargang 13
Rosmolenweg 20 2743 CB Waddinxveen nummer 4 – oktober 2009
3356 LK Papendrecht Tel. 0182 - 646 646
Tel. 078 - 696 9011 Witte Vlinderweg 11 Geotechniek is een informatief/promotioneel
Fax 078 - 696 9555 1521 PS Wormerveer onafhankelijk vaktijdschrift dat beoogt
www.ifco.nl kennis en ervaring uit te wisselen, inzicht te
Cofra B.V. bevorderen en belangstelling voor het gehele
Kwadrantweg 9, 1042 AG Amsterdam Jetmix BV geotechnische vakgebied te kweken.
Postbus 20694, 1001 NR Amsterdam Oudsas 11
Tel. 020 - 693 45 96 4251 AW Werkendam Uitgever/bladmanager
Fax 020 - 694 14 57 Postbus 25 Uitgeverij Educom BV, R.P.H. Diederiks
www.cofra.nl 4250 DA Werkendam
Tel. 0183 - 50 56 66 Redactieraad
CRUX Engineering BV Alboom, ir. G. van Kant, ing. M. de
Fax 0183 - 50 05 25
Asterweg 20 L1 + L2 Barends, prof. dr. ir. F.B.J. Kooistra, mw. ir. A
www.jetmix.nl
1031 HN Amsterdam Brinkgreve, dr. ir. R.B.J. Korff, mw. ir. M.
Tel. 020 - 494 3070 Plaxis BV Brok, ing. C.A.J.M. Lange, drs. G. de
Fax 020 - 494 3071 Postbus 572 Brouwer, ir. J.W.R. Mathijssen, ir. F.A.J.M.
www.cruxbv.nl 2600 AN Delft Calster, ir. P. van Schippers, ing. R.J.
Tel. 015 - 251 77 20 Cools, ir. P.M.C.B.M. Schouten, ir. C.P.
CUR Bouw & Infra
Fax 015 - 257 31 07 Dalen, ir. J.H. van Seters, ir. A.J. van
Postbus 420
www.plaxis.nl Deen, dr. J.K. van Smienk, ing. E.
2800 AK Gouda
Diederiks, R.P.H. Steenbrink, ing. R.
Tel. 0182 - 540630 SBR
Eijgenraam, ir. A.A. Thooft, dr. ir. K.
Fax 0182 - 54 06 21 Postbus 1819
Graaf, ing. H.C. van de Veenstra, ing. R.
www.curbouweninfra.nl 3000 BV Rotterdam
Haasnoot, ir. J.K. Vos, mw. ir. M. de
Stationsplein 45, A6.016
Geomet BV Jonker, ing. A. Wibbens, G.
3013 AK Rotterdam
Postbus 670
Tel. 010-206 5959
2400 AR Alphen aan den Rijn Redactie
Fax 010-413 0175 Korff, mw. ir. M.
Tel. 0172 - 44 98 22 Brouwer, ir. J.W.R.
www.sbr.nl Thooft, dr. ir. K.
Fax 0172 - 44 98 23 Diederiks, R.P.H.
www.geomet.nl Vroom Funderingstechnieken BV Kant, ing. M. de
Postbus 7
Gouda Damwand B.V Lezersservice
1474 ZG Oosthuizen
Postbus 493 Adresmutaties doorgeven via ons e-mailadres:
Tel. 0299 - 40 95 00
2800 AL Gouda info@uitgeverijeducom.nl
Fax 0299 - 40 95 55
Tel. 0182 - 51 33 44
www.vroom.nl
Fax 0182 - 52 09 89 Cover
www.damwand.nl TEC: brug-tunnelcombinatie in China: zie pag. 10.

© Copyrights Uitgeverij Educom BV - oktober 2009

Niets uit deze uitgave mag worden geproduceerd door
middel van boekdruk, foto-offset, fotokopie, microfilm
Geotechniek is een uitgave van Tel. 010 - 425 6544 of welke andere methode dan ook, zonder schriftelijke
Uitgeverij Educom BV Fax 010 - 425 7225 toestemming van de uitgever.
Mathenesserlaan 347 E-mail info@uitgeverijeducom.nl © ISSN 1386 - 2758
3023 GB Rotterdam www.uitgeverijeducom.nl

GEOtechniek – oktober 2009 7

Precies ontworpen. Precies zo gebouwd.

HUESKER ingenieurs ondersteunen

u bij het ontwerp en de realisatie van
uw bouwprojecten. Veelomvattende
knowhow en jarenlange ervaring zijn de
basis voor een betrouwbare uitvoering
en zorgen voor een soepel verloop van de
werkzaamheden. Uw kunt steunen op de
producten en oplossingen van HUESKER.

HUESKER geokunststoffen –
betrouwbaar door ervaring.
WAPENING
STEILE TALUDS
www.huesker.com
Fortrac® geogrids Agent voor Nederland
toegepast om steile groene CECO B.V. HUESKER Netherlands
wanden te bouwen bij Ecoduct
info@cecobv.nl huesker.brok@hccnet.nl
Tel. 043 - 352 76 09 Tel. 073 - 503 06 53
Bierbeek. Taludhelling
verloopt van 60° naar 80°.

GEOTECHNIEK WEGENBOUW WATERBOUW MILIEUTECHNIEK

 Inhoud

Geotechniek
1 Van de Redactie
10 Actueel
13 Ingezonden brieven
15 Agenda
16 Vraag & Antwoord
18 Normen & Waarden
19 Afstudeerders
21 The Magic of Geotechnics
23 SBR-info
24 Technische commissies
26 KIVI NIRIA rubriek
28 Cur Bouw & Infra Info
30 Leren van geotechnisch falen – Case Vlietland Ziekenhuis

36 Geotechnische innovaties klimaatbestendig

Niels Eernink / Harry Schelfhout

42 Regionale proevenverzameling
Sterkteparameters voor boezemkeringen
L. Golovanova

48 Evaluatie van deformatiemetingen en analyses

Bouwkuip van project
Le Carrefour te Leiden
M.P. Rooduijn
GL
GL GL

52 Deformatie en sterkte van ophogingen en

dijken op slappe Nederlandse grond
E.J. den Haan / A. Feddema

Geokunst
h kl i
57

59 Van de redactie / Colofon

60 Eerste Paalmatras onder spoorbaan in Nederland

Overgangsconstructie zonder onderhoud?
Piet G. van Duijnen / Ir. Suzanne

Distributie van Geotechniek in België wordt mede mogelijk gemaakt door:

ABEF vzw Belgische Vereniging Aannemers Funderingswerken
Priester Cuypersstraat 3, 1040 Brussel
Secretariaat: erwin.dupont@telenet.be

GEOtechniek – oktober 2009 9

Actueel Onder redactie van R.P.H. Diederiks

Dijken wereldwijd verwerking ervan zeer arbeidsintensief is.

veiliger dankzij nieuwe Het duurt vaak jaren voordat dijken volledig

Nederlandse technologie in kaart zijn gebracht.’
De nieuwe Nederlandse technologie verwerkt
die data 60 tot 100 keer sneller dan nu. Dat
bleek eerder dit jaar bij de pilot in de Verenigde
Staten. Maar REALTM heeft nóg een unieke
kwaliteit, zegt ir. Martin van der Meer,
Technical Director Fugro Water Services:
‘Tijdens die pilot hebben we een 20 kilometer
lange dijk in slechts een week in kaart gebracht.
En toen de gegevens eenmaal waren ingevoerd,
konden we ook met één druk op de knop het
hele systeem opnieuw doorrekenen met
andere condities. Met de traditionele manier
van werken is dit onmogelijk. Dan moet je
weer helemaal opnieuw beginnen.’
aardoppervlak, en kennisinstituut Deltares is
toonaangevend in het modelleren van het
gedrag van deltagebieden, water en grond.
Met het tekenen van de samenwerkingsover-
eenkomst op 19 mei is Deltares de ontwikkel-
partner van Fugro. De overeenkomst omvat ook
andere terreinen waarop zal worden samen-
gewerkt, zoals grondwaterbeheer, nieuwe
technieken voor grondonderzoek en het inter-
preteren van satellietbeelden. De samenwer-
king is niet-exclusief: alle ontwikkelde kennis
komt via Deltares beschikbaar voor andere
Nederlandse bedrijven, onder meer via publi-
caties en software. REALTM zal via het wereld-
wijde netwerk van Fugro worden verspreid.
Het ingenieursbureau heeft kantoren in meer
dan 50 landen.

De sterkte van dijken kan binnenkort wereldwijd

bijna automatisch worden berekend dankzij
Fugro en Deltares combineren met hun innova-
TEC sleept opdracht 35 km
nieuwe Nederlandse technologie. Zo kunnen
tie gegevens van het aardoppervlak en de
lange brug-tunnelcom-
zwakke plekken tot 100 keer sneller worden
ondergrond, met geavanceerde modellen die
binatie China in de wacht
deze snel kunnen verwerken en interpreteren.
opgespoord en wordt de kans op overstromingen
Zo is direct duidelijk waar de zwakke plekken Het consortium van Royal Haskoning, DHV en
verkleind. Kennisinstituut Deltares en ingenieurs-
zich bevinden en kunnen deze vervolgens effec- Witteveen+Bos (TEC, Tunnel Engineering
bureau Fugro hebben de werking van REALTM
tief worden aangepakt. Fugro is wereldmarkt- Consultants) gaat samen met internationale
(Rapid Engineering Assessment of Levees) eer-
leider in het verzamelen van gegevens over het partijen de Chinese overheid adviseren bij het
der dit jaar bewezen met een pilot-project in de
Verenigde Staten. De officiële lancering was op
19 mei jl. met het sluiten van een samenwer-
kingsovereenkomst. ‘Door complexe data slim-
mer te verwerken helpen we levens redden en
miljarden aan schade voorkomen.’

Wereldwijd bezwijken jaarlijks gemiddeld 25

dijken. Daarbij komen circa 750 mensen om het
leven en wordt voor miljarden euro's schade
aangericht. Ook de overstromingen in New
Orleans in 2005 waren het gevolg van een dijk-
doorbraak. De kans op dit soort catastrofes
neemt nog altijd toe: de zeespiegel stijgt en in
kwetsbare deltagebieden in onder meer Azië
en Zuid-Amerika groeit de bevolking explosief.
Veel van deze dijken hebben een veel lager
veiligheidsniveau dan in Nederland – de
kans op dijkdoorbraken en overstromingen
is dus groter.

‘Van honderdduizenden kilometers dijk in de

wereld is niet precies bekend hoe hoog of hoe
sterk ze zijn’, zegt ir. Jos Maccabiani, projectlei-
der Waterkeringen bij Deltares. ‘Daardoor
is onduidelijk welke delen versterkt moeten
worden en in welke mate. Iedere dijk is zo sterk
als zijn zwakste plek. En dus is van elk stukje
waterkering een volledige analyse nodig. Maar
daarvoor zijn zo veel gegevens nodig dat de

10 GEOtechniek – oktober 2009


ontwerp en de bouw van een 35 km lange brug-
tunnelcombinatie in het zuiden van China.
Daarmee komt er een verbinding tussen de
belangrijke Chinese economische centra Hong
Kong en Macao, en het Chinese vaste land. Het
project, in de delta van de Pearl-river, omvat
een serie conventionele bruggen en tuibruggen,
een aantal nieuw aan te leggen eilanden en een
6 km lange afgezonken tunnel. Eind 2009 moet
met de bouw worden begonnen. Het streven
is om de verbinding eind 2015 in gebruik te
nemen. Een uitdaging voor een project van
deze omvang.
TEC zal gedurende de loop van het gehele pro-
ject de Chinese projectorganisatie van advies
voorzien op het gebied van ontwerp, uitvoering,
duurzaamheid, kosten, planning, beheer en
onderhoud. Deze taak loopt tot na 2015. Op
dit moment is TEC samen met de Amerikaanse
partner al bij het project betrokken en voert
de beoordeling van het conceptuele ontwerp
van de bruggen, tunnel en eilanden uit; een
ontwerp dat door een Chinese ontwerpbureau
is uitgevoerd met ondersteuning van andere
internationale partijen. In een ander consortium
adviseert TEC ook in het Fehmarnbelt tunnel
project, de 19 km lange afgezonken weg/spoor-
tunnel tussen Duitsland en Denemarken

Sponsbeton voor

brandveilige tunnels
Binnen een programma om de brandveiligheid
in tunnels te vergroten heeft TNO het zoge-
naamde sponsbeton ontwikkeld, waarin brand-
bare of giftige stoffen snel wegzakken.
Het sponsbeton is een combinatie van een zeer
poreus wegdek met een zeer poreuze onder-
grond (bijvoorbeeld een grindbed), zodat de
inhoud van een hele tankwagen binnen enkele
seconden wegzakt. Brandproeven, die TNO
samen met Efectis uitvoerde, tonen aan dat er
daardoor nauwelijks brand optreedt.
Volgens TNO zijn tunnels in Nederland niet
onveilig, maar is het risico op gevaarlijke situa-
ties steeds groter door een toename van het
vervoer van gevaarlijke stoffen en filevorming.
Een lekkende tankwagen kan zorgen voor een
plasbrand die zeker in een file veel slachtoffers
kan veroorzaken.
TNO wil het concept nu doorontwikkelen tot
een kant-en-klaar systeem. Ook onderzoekt de
organisatie of het mogelijk is sponsbeton te
combineren met ventilatie, rookgasafvoer en
fijnstofbeheersing.

Royal Haskoning

investeert in

jong talent
Royal Haskoning gaat een intensieve samen-
werking aan met Hogeschool Zeeland. Vanaf
aankomend collegejaar krijgen studenten civiele
techniek de kans om de laatste twee jaar duaal
te studeren. Zij doen werkervaring op bij Royal
Haskoning in Goes en gaan één of twee dagen
naar school. Op deze manier draagt het bedrijf
bij aan kwalitatief goed onderwijs en investeert
het in jong talent.
Op 6 juli jl. heeft Royal Haskoning een samen-
werkingsovereenkomst getekend met
Hogeschool Zeeland: een leer-werkovereen-
komst, een arbeidsovereenkomst en een over-
eenkomst voor het verzorgen van cursussen aan
studenten. Naast Royal Haskoning, bieden ook
Grontmij Middelburg, Rijkswaterstaat Zeeland
en Waterschap Zeeuwse Eilanden studenten de
mogelijkheid bij hen werkervaring op te doen.
De bedrijven en overheden verzorgen tevens
diverse cursussen in de eerste twee studiejaren
van de opleiding. Zij doen dit in samenwerking
met docenten civiele techniek. Royal Haskoning
vindt deze samenwerking met Hogeschool
Zeeland erg waardevol. De opleiding civiele
techniek van Hogeschool Zeeland valt onder de
Delta Academy: een academie voor opleidingen
op het gebied van land, water en het leven in
deltagebieden. Ook Royal Haskoning is actief
binnen deze werkvelden. Door jong talent de
kans te bieden bij Royal Haskoning ervaring op
te doen, investeert het bedrijf in potentiële
nieuwe medewerkers voor de toekomst.
Actueel

Dutch Delta Design:

ambitie mag weer!
Op 1 juli jl. is het startsein gegeven voor Dutch
Delta Design 2012 (DDD2012), een ambitieus
project dat Nederland neerzet als hét internatio-
nale platform voor water expertise, waar alle
mondiale kennis samenkomt. DHV is vanaf de
start betrokken bij de vorming van DDD012.
Samen met meer dan 30 partijen uit de sector
delen we de ambitie om van Nederland
Waterland een internationaal aansprekend suc-
ces te maken. Zo wordt een netwerk van Water
Expertise Centra door een ‘Michelin-route’ met
architectuur en evenementen aan elkaar verbon-
den. Hier gaat Nederland laten zien hoe het
omgaat met watervraagstukken. 2021 is het
brandpunt. Dan gaat het Nationale Expertise
Centrum open, start een serie waterevenemen-
ten, is de marketingcampagne op zijn hoogte-
punt en wordt de ‘Michelin-route’ langs de
Water Expertise Centra officieel opgeleverd.
In 2012 willen de partners ruimte en momentum
creëren voor ambitie, durf, innovatie en uitvoe-
ring. Alleen het beste krijgt een plek in Dutch
Delta Design. DHV is binnen DDD2012 ook
actief als leading partner van de actielijn ‘de
brede basis van DD2012 / partners’. Deze actie-
lijn is erop gericht dat meer top-partners en
top-sponsors zich bij DDD2012 aansluiten.
Dutch Delta Design 2012: ambitie mag weer!

UfD-Strukton

Masterawards
Het Universiteitsfonds Delft (UfD) en Strukton
hebben samen het UfD-Strukton Masterfonds
opgezet. Jaarlijks zullen uit dit fonds drie UfD-
Strukton Masterawards worden uitgereikt aan
drie masterstudenten van de TU Delft.
Doel van de prijzen is om studenten te stimu-
GEOtechniek – oktober 2009 11
Actueel
leren om verder te denken bij de aanpak van
maatschappelijke knelpunten en met toekomst-
bestendige bouw- en infra-oplossingen te
komen. Masterstudenten die een project-,
afstudeer- of onderzoeksverslag hebben
geschreven met duurzame ideeën en innovatie-
ve oplossingen voor het verbeteren van de leef-
omgeving, komen in aanmerking voor de prijs.
Het gaat hierbij om vernieuwende en integrale
oplossingen die betrekking hebben op zowel
ontwerp en bouw als onderhoud en beheer.
Studenten kunnen tot en met 1 oktober hun
verslag inzenden via de speciaal opgezette
website voor de UfD-Strukton Masterawards.
De UfD-Strukton Masterawards zullen in eerste
instantie drie jaar lang worden uitgereikt.
Strukton stort hiervoor € 30.000 in het
Universiteitsfonds. Jaarlijks wordt er € 10.000
aan prijzengeld uitgereikt: € 5.000 euro voor
de eerste plaats en € 2.500 voor de tweede
en derde plaats.
Eind oktober vindt de feestelijke uitreiking van
de eerste Masterawards plaats. De jury bestaat
uit drie hoogleraren van de TU Delft, een
Creating tools that move your business
 Sondeerapparatuur 25-300 kN voor on- en offshore
 Automatisch en continu sonderen
 Conussen voor geo- en milieutechnisch bodemonderzoek
 Boorapparatuur icm sondeerapparatuur
 A pparatuur voor het nemen van ongestoorde bodemmonsters
 Vane-testers
 Draadloze gegevensoverdracht
 Elektrische meetapparatuur
 Software
Onder redactie van R.P.H. Diederiks
bestuurslid van het Universiteits-fonds Delft de fundering van de Utrechtse werven. Tauw is
en een vertegenwoordiger van Strukton. gevraagd om te inventariseren of er holle ruimtes
onder de werven aanwezig zijn als gevolg van de

Tauw brengt verzakking slechte staat van de fundering. Deze holle ruim-

Utrechtse werven in beeld tes kunnen tot plotselinge verzakkingen leiden.
Tauw voert allereerst samen met het Groningse
bedrijf Medusa Explorations een pilot-onder-
Ingenieursbureau Tauw gaat in opdracht van de
zoek uit. Dit onderzoek wordt uitgevoerd met
gemeente Utrecht een bijdrage leveren aan het
de grondradar, een non-destructieve geofysische
verder in kaart brengen van de problemen met
onderzoekstechniek. Groot voordeel van deze
techniek is dat tijdens het onderzoek de werven
intact blijven. De techniek levert hiermee een
flinke kostenbesparing op en zorgt ook nog
eens voor minder overlast in het drukke stads-
centrum.
De onderzoeksresultaten zullen naar verwach-
ting een goed beeld geven van holle ruimtes en
andere objecten in de ondergrond waarmee een
goede inschatting kan worden gemaakt van de
kans op verzakkingen tijdens bijvoorbeeld grote
evenementen. Daarnaast kan ook een inschatting
worden gemaakt van de risico’s op de langere
termijn. Tauw verwacht de resultaten in de loop
van dit najaar beschikbaar te hebben. 
Nieuw!
Autocoson
- Volledig automatisch
en continu sonderen
- Gebruikersvriendelijk
- Kostenbesparend
A.P. van den Berg Machinefabriek
Postbus 68, 8440 AB Heerenveen
tel. 0513 631355
fax 0513 631212
info@apvandenberg.nl
www.apvandenberg.nl

Reactie op Nieuw Hoog Catharijne Utrecht,
ontwerp 5-laags ondergrondse parkeergarage:
grondonderzoek en conusbelastingproef
van Prof dr. Ir. A.E.C. van der Stoel, ing. H.C.
van der Graaf, ir. H. Ali en ir. D. Vink
In het artikel in Geotechniek nr. 2 - april 2009
wordt door de auteurs met name ingegaan op
de conusbelastingproef. Met de conusbelasting-
proef kan een waarde voor de Elasticiteits-
modulus van zandmonsters worden bepaald,
de zogenaamde E50CLT. Deze E-modulus wordt
vergeleken met resultaten van triaxiaalproeven,
die op zandmonsters zijn uitgevoerd.
Op één locatie zijn in het zand beneden 5 m
diepte 9 conusbelasting proeven uitgevoerd,
die zijn vergeleken met 7 enkeltraps isotroop
geconsolideerde gedraineerde (CD) triaxiaal-
proeven.
De triaxiaalproeven zijn uitgevoerd op zand-
monsters, die zijn ingebouwd op een met de
methode Baldi bepaalde dichtheid. De resul-
taten zijn volledig in het artikel opgenomen.
De conusbelasingproef wordt tijdens de sonde-
ring uitgevoerd, waarbij de sondering wordt
gestopt en (vergelijkbaar met een dissipatie-
test) de afname van de conusweerstand in de
tijd wordt gemeten. Vervolgens wordt de conus
(inclusief de sondeerstreng) vanaf de bovenzijde
langzaam opnieuw belast. Hierbij wordt de
verplaatsing van de conuspunt in de sondeer-
Ingezonden
wagen aan de bovenzijde van de sondeerstreng Baldi niet op. De opbouw van een monster voor
gemeten. De geregistreerde verplaatsing is dus deze dichte zanden kan in het laboratorium
inclusief de elastische verkorting en vervorming inderdaad lastig zijn. De triaxiaalproeven
door uitbuiging van de sondeerstreng. Uit de kunnen daarom misleidende resultaten geven.
gemeten conusweerstand tijdens de proef en
de verplaatsing van de conus (d.w.z. geme- Voor de overige 4 triaxiaalproeven worden
ten verplaatsing minus correctie voor ver- verhoudingen E50/qc gevonden in de orde 2,5 tot
korting van de streng) resulteert de waar- 4,2, hetgeen overeenkomt met de literatuur (in
de van de E-modulus E50CLT. NEN 6740 wordt bij voorbeeld een factor 3 aan-
gehouden). De verhouding E50CLT/qc varieert
De auteurs plaatsen de volgende kant- tussen hogere waarden, nl. 5,1 en 6,2 met uit-
tekeningen bij de conusbelastingproef: schieters naar 3,4 en 10,3. In vergelijking met
a. de proef is in feite een herbelasting- de literatuur blijkt dus duidelijk sprake van een
proef, herbelastingmodulus, die niet vergelijkbaar is
b. de onnauwkeurigheid van de met de initiële E50 waarde uit de triaxiaalproef.
bepaling van de verplaatsing en
c. weinig validatie van de proef- In hun conclusie claimen de auteurs dat de
resultaten. conusbelastingproef leidt tot ‘(hogere en) rea-
listischer waarden voor rekenparameters’ dan
Afhankelijk van het niveau van de de ‘onrealistische extreem (lage) conservatieve’
conusweerstand zal ons inziens de waarden uit tabel 1 van NEN 6740. Dit is ons
sondeerstreng in min of meerdere mate inziens onjuist. De resultaten van de vergelij-
doorbuigen in verschillende richtingen en daar- kende triaxiaalproeven voor normaal geconsoli-
door als een spiraal in het sondeergat gaan deerde zanden die in het artikel zijn gegeven
staan. Het op een betrouwbare en nauwkeurige komen goed overeen met de waarden van
(orde tienden van millimeters) wijze meten van tabel 1 uit NEN 6740 en bevestigen die relatie.
de verplaatsing van de conuspunt is ons inziens De conusbelastingsproeven geven afwijkende
niet haalbaar. (hogere) resultaten en het moge duidelijk zijn
dat dit wordt veroorzaakt doordat met de
De gevonden waarden van E50CLT zijn vergele- conusbelastingproef een herbelastingsmodulus
ken met de gemeten conusweerstand qc uit wordt bepaald, die zeker 2 maal hoger is dan
de sondering en met de E50 - waarden uit de de in situ E-modulus. Bovendien is de meting
triaxiaal testen. Hierbij wordt gemakshalve van vervorming als gesteld niet betrouwbaar.
(overeenkomstig de benadering van de opstel- De hypothese dat deze proef realistische
lers van het artikel) voorbij gegaan aan de op- waarden voor de E-modulus geeft is derhalve
tredende rekniveau's. In onderstaande tabel niet onderbouwd.
zijn de resultaten nogmaals samengevat.
Adriaan van Seters en Wim Nohl
Voor diepten minder dan 13 m is op basis van Fugro Ingenieursbureau BV 
de bepaling van de relatieve dichtheid uit de
conusweerstand zeer dicht zand aangetroffen
met waarden van de relatieve dichtheid van
meer dan 100 %. Hier gaat de correlatie van
Diepte Dr qc E50 E50/qc E50clt E50clt/qc
in m [%] [MPa] MPa [-] [MPa] [MPa]
7,2 112 24 15 0.6 147 6.1
8,2 110 25 16 0.6 156 6.2
10,2 113 30 32 1.1 164 5.5
13,2 69 12 33 2.8 123 10.3
15,7 80 17 43 2.5 86 5.1
20,2 76 18 75 4.2 62 3.4
23,2 80 21 89 4.2 136 6.5
GEOtechniek – oktober 2009 13
 agenda ’09-’10
 = Organisatie

Cursussen Internationale Congressen

Stabiliteit van grondlichamen Horizontaal gestuurd boren met MDrill 17th International Conference
berekenen met MStab 10 november  Deltares Academy on Soil Mechanics and
6 oktober  Deltares Academy Geotechnical Engineering
Gevorderdencursus damwanden ontwerpen 5 - 9 oktober 2009
Risicobeheersing van gemeentelijke bouwprojecten met MSheet volgens CUR 166 Alexandrië – Egypte
7 oktober  Deltares Academy 17 november  Deltares Academy www.2009icsmge-egypt.org
Paalfunderingen ontwerpen en Ontwerpregels paalmatrassystemen 9th International conference
toetsen volgens NEN en CUR 17 november  PAO on geosynthetics (IX ICG)
7 oktober en 24 november  Deltares Academy 23 -27 maart 2010
Management van Geotechnische risico’s
Eurocode 7: Geotechniek 19 november  PAO Brazilië
13 oktober  PAO www.9icg-brazil2010.info

Trillingsrichtlijnen in de praktijk
Excursies 11th GFI International Conference
15 oktober 2009  SBR Geotechnical Challanges in
Excursie N210
Urban Regeneration
Basiscursus damwanden ontwerpen 26 - 28 mei 2010
met MSheet volgens CUR-166 Londen – UK
15 oktober  Deltares Academy Lezingen / Themadagen www.geotechnicalconference.com
Geotextiel in de waterbouw Geotechniekdag
2th International Symposium on
3 november  PAO 5 november  KIVI NIRIA / KVIV
Service Life Design for Infrastructure
Eurocode 8: Earthquake engineering 2e Kivi/Niria lezingenavond 2009 4-6 oktober 2010
5 november  PAO 25 november  KIVI NIRIA afd. Geotechniek Delft – Nederland

CUR www.cur.nl +31-(0)78-625 3888 PAO www.pao.tudelft.nl

Info & aanmelding +31-(0)182-540 600 +31-(0)15-278 4618
KIVI NIRIA www.kiviniria.nl
Betonvereniging Deltares Academy +31-(0)70-391 9890 PLAXIS www.plaxis.nl
www.betonvereniging.nl www.delftgeoacademy.nl KOAC-NPC www.koac-npc.nl +31-(0)15-251 7720
+31-(0)182-539 233 +31-(0)15-269 3752 +31-(0)55-543 3100 SBR www.sbr.nl
COB www.cob.nl Deltares www.deltares.nl +31 -(0)10 - 206 59 94
NGO www.ngo.nl
+31-(0)182-540 660 +31-(0)15-269 3500 +31-(0)30-605 6399 TI-KVIV www.ti.kviv.be
CROW www.crow.nl Elsevier Opleidingen +32-(0)3-260 0840
NSTT www.nstt.nl
+31-(0)318-695 300 www.elsevieropleidingen.nl +31-(0)182-567 380

Wie bouwt voor de toekomst

kent zijn verleden

Download een
proefexemplaar op
vakbladvitruvius.nl
en abonneer u op
de fraai verzorgde
kwartaaluitgaves.
Uitgeverij Educom

Vitruvius
telefoon 010 - 425 6544
info@uitgeverijeducom.nl

vakblad voor archeologie + cultuurlandschap + monumentenzorg

 vraag & antwoord

Deze rubriek bevat vragen en antwoorden ontleend aan

Laag- Grondlaag Bovenkant Volumegewicht φ‘ c’
de examens CGF1, de (vervolg)cursus Grondmechanica en
nr. t.o.v. NAP laag droog nat graden kN/m2
Funderingstechniek, georganiseerd door Elsevier Opleiding
kN/m3 kN/m2
& Advies in samenwerking met de Afdeling voor Geotechniek
van KIVI/NIRIA. 1 klei, siltig +3,5 16 16 27,5 5,0
De rubriek beoogt inzicht te verschaffen in de wijze van 2 zand met -1,0 17 18 25,0 0
oplossen van enigszins vereenvoudigde, maar daarmee nog kleilaagjes
niet eenvoudige, theoretische en praktische problemen
3 veen -6,0 11 11 17,5 7,5
op het vakgebied.
4 zand -6,5 18 20 30,0 0
De rubriek verschijnt met medewerking van Elsevier
Opleiding & Advies, onder verantwoordelijkheid van 5 klei -14,0 19,5 19,5 27,5 10,0
de redactie van Geotechniek. 6 zand met -19,0 19 20 30,0 0
kleilagen

7 zand -21,5 19 20 35,0 0

8 zand -31 19 20 32,5 0

Voor de aanleg van een tunnel worden tunnel-
elementen afgezonken in een gebaggerde zink-
sleuf. Ter plaatse van de oever wordt een zoge-
naamde vleugelwand toegepast. Deze wand
beschermt de oever van de rivier en maakt het
baggeren van de diepe zinksleuf mogelijk.
De vleugelwand is een combiwand die is veran-
kerd door middel van meerdere rijen ankers. De
specificatie van de combiwand is als volgt;
- buispalen ø1420mm, wanddikte 22 mm,
staalkwaliteit X70, h.o.h. 2,67 m,
bovenkant buispalen = 4 m + NAP,
onderkant buispalen = 32,5 m - NAP,
- tussenplanken 2 PU 20, bovenkant =
4 m + NAP, onderkant = 22,5 m - NAP.
Elke buispaal van de combiwand is verankerd Deze kracht is horizontaal gericht.
met 3 rijen groutankers. De hellingshoek van De maatgevende situatie is weergegeven in de
de verankering t.o.v. de horizontaal bedraagt: bijgevoegde doorsnede.
- 1e rij ankers 37,5 graden, Het maaiveld bevindt zich op 3,5 m+ NAP.
- 2e rij ankers 40 graden, De (representatieve) grondparameters zijn in
- 3e rij ankers 42,5 graden. bovenstaande tabel weergegeven:
Het snijpunt van de verankering
met de buispaal is: De grondwaterstand bedraagt 1,0 m+ NAP.
- 1e rij ankers 1,3 m+ NAP, De stijghoogte van zandlaag 4 is 0,50 m+ NAP.
- 2e rij ankers 1,0 m+ NAP, De rivierwaterstand is GLW 0,10 m+ NAP en
- 3e rij ankers 0,7 m+ NAP. LWS 0,50 m -NAP. Opgemerkt wordt dat de
zandlagen met nummer 7 en 8 in verbinding
Uit het computerprogramma volgt de reken- staan met de rivier.
waarde van de ankerkracht en bedraagt:
Fa;max;d = 760 kN/m.

Vraag 1 Vraag 2 Vraag 3

Voor het ankerstaal van de groutankers
wordt het type voorspanstrengen toegepast.
De specificatie van 1 voorspanstreng is:
breukspanning = 1860 N/mm2,
0,1 % rekgrensspanning = 1600 N/mm2,
staaldoorsnede = 150 mm2.
Bereken het benodigde aantal strengen van
de 1e, 2e en 3e rij groutankers.
Het verankeringslichaam van de groutankers Bepaal de totale ankerlengte van de 1e, 2e en
wordt geplaatst in de zandlaag 7. 3e rij groutankers. De benodigde spanlengte is
Bepaal de minimaal benodigde lengte van 1,5 m en wordt gerekend vanaf de kop van het
het verankeringslichaam van de 1e, 2e en 3e rij groutanker tot het snijpunt van het groutanker
groutankers. De bovenkant van het verankerings- met de hartlijn van de buispaal.
lichaam wordt genomen op 22,5 m -NAP.
Voor de houdkracht (uittrekkracht) kan Vraag 4
men uitgaan van de navolgende tabel. Controleer het evenwicht van het diepliggende
verankeringsmassief.
Conusweerstand Representatieve Daarbij kan men uitgaan van;
qc in MPa draagkracht f k;rep in kN/m - actieve grondrukcoëfficiënt van de
zandlaag nr. 7 = 0,25,
5-10 65-100
- gereduceerde passieve gronddruk-
10-15 100-135 coëfficiënt van de zandlaag nr. 7 = 1,
15-20 135-170 - partiele factor voor de wrijvingshoek = 1,15
- toegepaste lengte van het verankerings
lichaam = 8 m voor de 1e, 2e en 3e rij ankers,
- bovenkant van het verankeringslichaam
= 22,5 m -NAP.

16 GEOtechniek – oktober 2009

 vraag & antwoord

Antwoorden
Figuur 1

Vraag 1
De rekenwaarde van de belasting op het ankerstaal is:
- 1e rij: Fs;st;d = 1/3 x 1,25 x 760 kN/m
x 2,67 m / cos 37,5 = 1066 kN
- 2e rij: Fs;st;d = 1/3 x 1,25 x 760 kN/m
x 2,67 m / cos 40 = 1104 kN
- 3e rij: Fs;st;d = 1/3 x 1,25 x 760 kN/m
x 2,67 m / cos 42,5 = 1147 kN
De rekenwaarde van de draagkracht van
1 voorspanstreng is:
Fr;st;d = 150 mm2 x 1860 N/mm2 / 1,4 = 199 kN
Aantal benodigde voorspanstrengen is:
- 1e rij: 1066 kN / 199 kN = 5,4 ––> 6
- 2e rij: 1104 kN / 199 kN = 5,5 ––> 6
- 3e rij: 1147 kN / 199 kN = 5,8 ––> 6

Vraag 2
De rekenwaarde van de belasting
Figuur 2
op het verankeringslichaam is;
- 1e rij: Fs;st;d = 1/3 x 1,1 x 760 kN/m
x 2,67 m / cos 37,5 = 938 kN
- 2e rij: Fs;st;d = 1/3 x 1,1 x 760 kN/m
x 2,67 m / cos 40 = 971 kN
- 3e rij: Fs;st;d = 1/3 x 1,1 x 760 kN/m
x 2,67 m / cos 42,5 = 1009 kN
De gemiddelde conusweerstand in
de betreffende zandlaag = 20 MPa.
Uit de tabel volgt; fk;rep = 170 kN/m.
De benodigde lengte van het verankeringslichaam is;
- 1e rij: 1,25 x 938 kN / 170 kN/m = 6,9 m
- 2e rij: 1,25 x 971 kN / 170 kN/m = 7,1 m
- 3e rij: 1,25 x 1009 kN / 170 kN/m = 7,4 m

Figuur 3
Vraag 3
De totale ankerlengte is:
1e rij: 1,5 m + 6,9 m + ( 1,3 + 22,5 ) / sin 37,5 = 47,5 m
2e rij: 1,5 m + 7,1 m + ( 1,0 + 22,5 ) / sin 40 = 45,2 m
3e rij: 1,5 m + 7,4 m + ( 0,7 + 22,5 ) / sin 42,5 = 43,2 m

Vraag 4
Fsur;d = 12 m x 255 kN/m2 = 3060 kN
Feg;d = 12 m x 1 m x 10 kN/m3 = 120 kN
6,7 m x 4,9 m x 10 kN/m3 = 328 kN
1/2 x 5,3 m x 4,9 m x 10 kN/m3 = 130 kN

1/2 x 6,7 m x 0,5 m x 10 kN/m3 = 17 kN

= 595 kN
Fea;1;d = (255 kN/m2 + 314 kN/m2) x 1/2
x 5,9 m x 0,25 = 420 kN
R1 = (255 kN/m2 + 265 kN/m2) x 1/2
x 1 m x 1,0 = 260 kN
R2 = onbekend
Fs;gr;d = 760 kN/m / cos 40 = 992 kN
Fr;mass;d = 4300 kN
Veiligheid = 4300 kN / 992 kN = 4,3

GEOtechniek – oktober 2009 17


Normalisatie in België
Deze rubriek besteedt aandacht aan de nationale
en internationale normontwikkeling. Deze
rubriek verschijnt onder verantwoordelijkheid
van de redactie van Geotechniek en komt tot
stand met medewerking van de leden van de
normcommissies. In deze bijdrage worden de
recentelijk doorgevoerde veranderingen in het
Belgische normatieve landschap toegelicht.
De meeste normaliserende werkzaamheden vinden
tegenwoordig plaats op internationaal en Euro-
pees niveau, maar toch of juist daarom is het voor
de nationale partijen in zowel Belgie als Neder-
land erg belangrijk om deel te nemen aan dit
normalisatieproces. Zodoende kunnen ze immers
waarborgen dat er rekening gehouden wordt met
hun standpunten en dat ze niet geconfronteerd
worden met normen die totaal verschillend zijn
van de nationale realiteit.
Eind 2006 werd het Belgische normalisatiesys-
teem fundamenteel gewijzigd. Naar aanleiding
van de wet van 3 april 2003 werd het Belgisch
Instituut voor Normalisatie (BIN) immers ont-
bonden en werd het Bureau voor Normalisatie
(NBN) opgericht.
De nieuwe Belgische normalisatiefilosofie steunt
op de decentralisatie van de normaliserende
activiteiten. Het administratieve beheer en de
technische ondersteuning van de normcommissies
die belast zijn met de ontwikkeling en de opvol-
ging van ontwerpnormen wordt voor een twintig-
tal normcommissies voortaan waargenomen
door het WTCB (Wetenschappelijk en Technisch
Centrum voor het Bouwbedrijf). Ter ondersteuning
van dit proces werden twee normcommissies
opgestart betreffende de grondmechanische/
geotechnische materie. Naast de nationale
normaliserende activiteiten worden de commis-
sieleden op de hoogte gehouden van het verloop
van de Europese en internationale ontwikkelingen
en kunnen ze commentaren formuleren op de
ontwerpnormen. Een van de belangrijkste taken
van de normcommissies bestaat er dan ook in om
een Belgische consensus te bereiken over voor-
noemde normen.
De normcommissie Geotechniek, waarvan het
WTCB sectoraal operator is, zal de werkzaamhe-
den van CEN TC 288 Execution of special geotech-
nical works en CEN TC 341 / ISO TC 182
Geotechnical investigation and testing opvolgen.
De normcommissie Eurocode 7, waarvan het
WTCB samen met het controlebureau SECO
18 GEOtechniek – oktober 2009
ir. Monika de Vos WTCB
sectoraal operator is, zal de werkzaamheden
van CEN TC 250 SC 7 Eurocode 7 - Geotechnical
design opvolgen. Deze normcommissie is een
subcommissie van de normcommissie Eurocodes.
Vermits er in België tot voor het verschijnen van
de Eurocode 7 geen normen in het domein van
de geotechniek beschikbaar waren, wordt
momenteel gewerkt aan een reeks documenten,
die richtlijnen geven voor de toepassing van
Eurocode 7 in België. Een eerste deel in de reeks,
handelend over het grondmechanisch ontwerp in
uiterste grenstoestand van axiaal op druk belaste
funderingspalen, is reeds verschenen (WTCB-
rapport nr. 12).
Met de publicatie van dit eerste deel zal het
ontwerp van axiaal belaste palen een aantal
fundamentele wijzigingen ondergaan.
Wat betreft het grondonderzoek, wordt voor de
statische sondering de electrische conus de
standaard. Andere conussen mogen nog toe-
gepast worden, mits een conversiefactor wordt
toegepast. Verder speelt de uitgebreidheid van
het grondonderzoek (aantal sonderingen per
oppervlakte) en de heterogeniteit van het terrein
een rol bij de bepaling van de karakteristieke
waarde van het draagvermogen.
Het puntdraagvermogen van een paal wordt
vanaf heden uitsluitend nog berekend met de
methode De Beer en de wrijvingsweerstand
wordt berekend aan de hand van de gemeten
conusweerstand (en niet meer op basis van de
gemeten locale of totale kleef).
De belangrijkste wijziging is uiteraard de over-
stap van een deterministische methode naar
een semiprobabilistische aanpak. Wat betreft
de waarden van de belastings- en weerstands-
factoren, werd beslist om in België Ontwerp-
benadering 1 (Design Approach 1) uit de Euro-
code 7 aan te houden. Dit betekent dat men
twee combinaties van partiële factoren dient na
te kijken. De eerste combinatie staat voor de
Normen en Waarden
veiligheid ten opzichte van ongunstige afwijkin-
gen van de belastingen, terwijl de tweede combi-
natie de veiligheid ten opzichte van ongunstige
afwijkingen van de weerstand vertegenwoordigt.
Verder worden er procedures voorzien voor de
optimalisering van het ontwerp en de valorisering
van investeringen in een kwaliteitsvolle uitvoering.
Daarnaast wordt er een kader geschapen voor de
ontwikkeling van nieuwe systemen. Concreet
betekent dit dat er een onderscheid gemaakt
wordt:
 tussen paalsystemen die hun performantie
bewezen hebben aan de hand van statische
paalbelastingsproeven en deze die niet over
dergelijke informatie beschikken; dit gebeurt
middels invoering van een al dan niet geredu-
ceerde modelfactor in de berekening van het
draagvermogen,
 tussen palen waarvoor een kwaliteitsgarantie
geleverd wordt met betrekking tot de uitvoe-
ring ervan (monitoring, eisen aan materieel,
kwalificaties van het uitvoerend personeel,...)
en deze die dergelijke garantie niet kunnen
leveren ; palen mét kwaliteitsgarantie krijgen
een gereduceerde veiligheidsfactor.
Een wettelijk kader voor de toepassing hiervan
wordt momenteel uitgewerkt.
Het betreffende rapport is te bekomen bij het
WTCB (publ@bbri.be). Andere onderwerpen die
zullen verschijnen, betreffen het grondmecha-
nisch ontwerp van op trek belaste funderingspa-
len, micropalen, ankers etc. Personen of organi-
saties die hun steentje willen bijdragen tot het
normalisatieproces en hiertoe in een welbepaald
domein over de nodige know-how beschikken,
kunnen contact opnemen met de dienst
‘Normalisatie’ van het WTCB (normen@bbri.be).
Nuttige links
Actuele informatie over de normalisatiewerkzaam-
heden op Belgisch, Europees en internationaal vlak:
www.nbn.be Bureau voor Normalisatie (NBN)
www.cen.eu Europees Comité voor
Normalisatie (CEN)
www.iso.org International Organization
for Standardization (ISO)
www.butgb.be Belgische Unie voor de
technische goedkeuring in de bouw (BUtgb)
www.infopoint.be virtueel perslokaal omtrent
vrijwillige collectieve keurmerken voor bouw-
producten
www.normen.be Normen-Antennes van het WTCB
 Afstudeerders
Ing. H.J. Everts

Zwelbelasting op onderwater-
betonvloeren en trekpalen
de voorspelling van de snelheid, waarmee de goed grondmodel als correcte grondparameters
In deze rubriek wordt een samenvatting
zwel optreedt. Die snelheid is vooral van belang benodigd. Of de combinatie van grondmodel en
gegeven van het afstudeerwerk van
als enige tijd verstrijkt tussen het ontgraven van parameters bruikbare resultaten oplevert kan
studenten van de Technische Universiteit
een bouwput en het plaatsen van (trek)palen en alleen worden getoetst aan praktijkmetingen.
Delft die afstuderen bij Geo-engineering.
een onderwater-betonvloer. Het valideren van het Plaxis-model en de input
Dit keer bespreekt Bert Everts het werk
daarvoor vormde daarom een belangrijk
van Rogier Schippers die afstudeerde
De zwel wordt tegengegaan door de trekpalen onderdeel van het afstudeerwerk. Helaas kon in
bij prof. ir. A.F. van Tol.
en de onderwaterbetonvloer. De mate waarin de literatuur geen geschikte praktijkproef worden
die wordt tegengegaan wordt bepaald door gevonden. Daarom is er voor gekozen om de case
In Nederland is dit onderwerp vooral actueel
de stijfheid van die constructie-elementen ten ‘startschacht van de Sophiaspoortunnel’ na te
geworden vanaf het moment dat de grotere
opzichte van de grond. Het zwelproces wordt dus rekenen, ook al zijn in die case geen trekpalen
infrastructurele werken (deels) ondergronds wer-
beïnvloed door de interactie tussen de palen, de toegepast en is die case al uitgewerkt in de
den aangelegd. Door het ontgraven wordt de
vloer en de grond. Een dergelijke interactie kan COB-commissie F210. De conclusies van die
korrelspanning beneden die ontgraving verlaagd,
alleen goed worden beschreven met een ele- commissie zijn overgenomen. Met die conclusies
waardoor daar een volumevergroting ontstaat.
mentenpakket dat zowel het gedrag van grond is de case opnieuw doorgerekend met Plaxis 3D
Hoe groot de daaruit voortvloeiende zwelbelast-
als van constructieve elementen goed kan Foundation, hetgeen, na aanpassing (vergroting)
ing op palen en onderwaterbetonvloeren kan
beschrijven. Dan kom je al snel uit bij Plaxis of van de doorlatendheid, tot een resultaat leidde
zijn en hoe die bepaald kan worden is al door
Diana. Er is voor gekozen om Plaxis 3D toe te dat goed aansloot bij de metingen. De case
verschillende afstudeerders beschouwd (zie o.a.
passen. Zwel is te beschouwen als een omge- Sophiaspoortunnel betreft echter een ontgraven
M. Korff, M.P.M. Keijzers en V.D. Bol). Rogier
keerd consolidatieproces. Om een dergelijk bouwput met een onverankerde onderwater-
Schippers heeft zijn onderzoek toegespitst op
proces goed te kunnen beschrijven zijn zowel een betonvloer, zodat daarmee niet de interactie

Figuur 1 Overzicht
startschacht
Sophiatunnel
(uit COB F210).

120
Wateronderspanning [kN/m2]

100

80

60

40

20

0
0 20 40 60 80 100 120
Tijd [dag]
N.A.P.-30,50m
N.A.P.-31,88m
N.A.P.-33,25m
N.A.P.-36,00m

Figuur 2 Zwelbelasting als functie van de tijd op verschillende diepten.

GEOtechniek – oktober 2009 19

 Afstudeerders

met palen kon worden gevalideerd. Schippers concludeert dat de zwelbelasting op ing brengen van een te geringe doorlatendheid
Voor het vervolg van de studie is verondersteld die palen groter moet zijn geweest dan was daarvan. Hij bepleit om die doorlatendheid in
dat in Plaxis het gedrag van palen goed voorzien. De zwelbelasting op de onderwater- het laboratorium te bepalen bij de relatief lage
beschreven kan worden en dat daarvoor geen betonvloer daarentegen moet kleiner zijn spanningen die de grond krijgt na het ontgraven.
validatie nodig is. geweest dan waarmee in het ontwerp rekening Verder bleek dat het effectieve gewicht van de
is gehouden. onderwaterbetonvloer, die aanvankelijk geheel
De belangrijkste conclusie uit de case is dat op de ondergrond rust, de nog aanwezige water-
diepgelegen cohesieve lagen, zoals de laag van Schippers concludeert dat bij ondiepe bouw- onderspanningen in belangrijke mate teniet doet.
Kedichem bij de startschacht Sophiaspoortunnel, kuipen, waarbij na paalinstallatie Holocene In tegenstelling tot de vloer, die bijna altijd pas
goed in staat zijn om vrijwel geheel te consolid- pakketten worden afgegraven waarna een onder- wordt aangelegd als het zwelproces al is voltooid,
eren tijdens het ontgraven van de bouwput. Van waterbetonvloer wordt gestort, zich in het alge- worden vóór ontgraven geïnstalleerde palen wel
aanzienlijke wateronderspanningen en zwel na meen geen noemenswaardige zwelbelasting op aanzienlijk belast door een zwelbelasting.
het voltooien van het ontgravingproces is dan een onderwaterbetonvloer manifesteert. Dat uit Vooral als zandpakketten aanwezig zijn.
ook geen sprake. berekeningen vaak volgt dat die zwelbelasting De studie is uitgevoerd bij Movares. 
Vervolgens is de zwelbelasting berekend die nog wel aanzienlijk kan zijn wijt hij aan het in
moet zijn opgetreden op de palen in de bouwput rekening brengen van een te geringe ontlast-
voor de Museumparkgarage in Rotterdam. stijfheid van de zwellende grond en het in reken-

Figuur 3 Gemeten verplaatsingen (in mm) ten gevolge van ontgraving en

stijghoogten (in m) startschacht Sophiaspoortunnel (COB-F210).
Verplaatsingen, ontgravingsniveau en stijghoogte bouwkuip

30
Ontgravingsstijghoogte [m] Verplaatsen

20

10

-10

-20

Figuur 4
-30 Schematische
28 30 32 34 36 38 40 42 44 46 48 50 52 54 56 58 60 62
Tijd [week]
weergave
bouwput
Met. ex11 ;-33,45 Met. owb.vloer Stijghoogte 1e w.v.p. bouwkuip (lineair)
Met. ex12; -31,44 Ontgraven lineair Museum-
park te
Rotterdam.

2,5 35
Ontgraving [M NAP] / Vervorming [mm]

30
2,0 25
εyy [%00]

20
1,5 15
10
1,0 5
0
0,5
-5
-10
0,0
0 50 100 -15
2008 2008 2008 2008 2009
Tijd [dag] 28.1 17.5 15.8 23.11 3.3

ondiep zandpakket midden laag van Kedichem Buispalen 1 2 3 4 Ontgraving

Figuur 6 Gemeten rijzing van de buispalen (in bruin aangegeven

Figuur 5 Vervormingen zand- en kleilaag als functie van de tijd. in de doorsnede van de bouwput) als functie van de tijd.

20 GEOtechniek – oktober 2009


INSIDE: een dijk van een innovatie
maakt sterk van binnenuit
Innovaties komen niet zomaar van de
grond. Goede ideeën te over, maar toch
zijn er maar enkele die ook de weg naar
de praktijktoepassing weten te vinden.
Zo ook in de geotechniek.
Belemmeringen die vaak een rol spelen bij het in
de praktijk brengen van innovatieve ideeën heb-
ben vaak te maken met onzekerheden en risico's
die gepaard gaan met de innovatie, gebrek aan
lef bij de opdrachtgever, te weinig draagvlak bij
omwonenden, conflicten met bestaande regel-
geving en vergunningverlening en ga zo maar
door. Wat zorgt er dan toch voor dat sommige
innovatieve ideeën die barrières wel weten te
overwinnen en wel tot praktijktoepassing
komen? In deze Magic of the Geotechnics het
verhaal van INSIDE , waar nu eindelijk zicht op
praktijktoepassing komt…
De aanleiding
Traditionele dijkversterkingen kunnen op lange
termijn tegen technische en maatschappelijke
grenzen aanlopen. Traditionele dijkversterking
bestaat naast een dijkverhoging uit een dijkver-
breding, waarbij meestal ook nog een steunberm
The Magic of Geotechnics
noodzakelijk is. Dit vraagt extra ruimte, maar die
wordt steeds schaarser door bijvoorbeeld aan-
wezigheid van bijvoorbeeld bebouwing naast of
op de dijk. Daarom is in 2001 het project INSIDE
(INnovations on Stability Improvements enabling
Dike Elevations gestart door Rijkswaterstaat in
samenwerking met de CUR en met het toenmalige
GeoDelft (nu Deltares) als geotechnisch adviseur.
INSIDE heeft Nederlandse kennisaanbieders op
het gebied van dijken (ingenieursbureaus, aan-
nemers en kennisinstituten) uitgedaagd om te
komen met ideeën voor innovatieve dijkverster-
king.
Hoe het allemaal begon
Op basis van die uitvraag zijn drie innovatieve
dijkversterkingstechnieken ontstaan: Dijk-
vernageling, Mixed-in-Place en Dijkdeuvels.
Dijkvernageling bestaat uit het verankeren van
het binnendijkse grondmassief door toepassing
van trekelementen. Bij Mixed-in-Place wordt met
behulp van een mixer bindmiddel (o.a. cement)
vermengd met vochtige grond, waardoor na
verharding een gestabiliseerde grondkolom
ontstaat. Bij Dijkdeuvels (ook wel Expanding
Columns genoemd) wordt gebruik gemaakt van
buizen met daaroverheen kousen die volgeperst
worden met cement-bentoniet. De drie tech-
nieken bieden op verschillende wijzen een
versterking van de dijk van binnen uit. Innovatief
aan de INSIDE-oplossingen is naast dat ze ruimte-
besparend zijn dat ze nagenoeg trillingsvrij zijn
en een mooi alternatief zijn voor de dure dam-
of kistwand.
Ontwikkelproces
Tijdens het ontwikkelproces vond steeds afstem-
ming plaats met de waterschappen, Rijkswater-
staat en provincie om de technische en financiële
haalbaarheid en maatschappelijke acceptatie te
waarborgen. Zo heeft het team in nauw overleg
met betrokken waterschappen en gemeenten
locaties uitgekozen voor de praktijkdemonstra-
ties bij Lekkerkerk en Leerdam. Na 2003 is het
INSIDE -project om financiële redenen stopgezet,
tijdens een bezuinigingsronde binnen het minis-
terie van Verkeer en Waterstaat. Daarna werd
het ineens stil rondom de technieken. Tot het
voorjaar van 2009…
Rivierenland
Vorig jaar bleek dat veel waterkeringen in
Nederland niet aan de wettelijke veiligheids-
eisen voldoen. Inmiddels zijn de waterschappen
samen met Rijkswaterstaat hard aan het werk
om deze waterkeringen zo snel mogelijk te
verbeteren.
Waterschap Rivierenland staat daardoor de
komende tijd voor een complexe opgave: het
moet in korte tijd 14km dijk langs de Lek
versterken en kampt met ruimtegebrek. In het
benedenrivierengebied mag je niet buitendijks
versterken, omdat zoveel mogelijk ruimte gege-
ven moet worden aan de rivieren. Dus heb je
extra ruimte aan de polderzijde nodig. Maar
deze zijde van de dijk is op sommige plaatsen
dichtbebouwd. Een alternatieve dijkverster-
kingsmethode die minder ruimte vraagt en zorgt
voor weinig trillingshinder kan een oplossing zijn
voor dat probleem. Bij Waterschap Rivierenland
lijkt er daarom persoonlijk commitment te zijn
van de dijkgraaf en zijn medewerkers voor het
starten van pilots met de INSIDE technieken.
Ook bij Hoogheemraadschap Schieland en
Krimpenerwaard lijkt interesse te bestaan.
GEOtechniek – oktober 2009 21


Consortium HKR (Mixed in place)
Hakkers Werkendam BV
Keller Funderingstechnieken BV
Royal Haskoning BV
 Consortium-Dike (Dijkheuvels/Expanding Columns)
Arcadis Ruimtelijke Ontwikkeling
Bam Grondtechniek HB
DHV BV
Fugro Ingenieursbureau BV
GMB Infra BV
Van Oord Nederland BV
 Consortium Inside Squad
B+G+V+W (Dijkvernageling)
Boskalis Nederland
Grontmij Nederland BV
Witteveen+Bos Raadgevende ingenieurs BV
Van Hattum en Blankevoort BV
In Rivierenland ziet het er nu naar uit dat nog dit
jaar een pilot zal plaatsvinden, bij Schieland en
Krimpenerwaard wordt nu gesproken over een
pilot voor begin volgend jaar. Pilots zijn de laat-
ste fase van het innovatieproces. Op basis van de
opgedane kennis en ervaringen bij de pilots kun-
nen de INSIDE -technieken volgend jaar meedoen
met de andere dijkversterkingen als volwaardig
alternatief voor bijvoorbeeld damwanden.
Stroomversnelling
Dit vraagt nog wel wat van het innovatieproces.
De doorlooptijd is extreem kort: zeker is dat
eind augustus 2009 de schop de grond in gaat.
Normaalgesproken vinden ontwikkelingen
stapje voor stapje plaats, maar nu komt alles
tegelijkertijd; de ontwikkeling is letterlijk in
een stroomversnelling gekomen.
De levensduur van de techniek is één van de
aspecten waar nog veel vraagtekens bij beston-
den. En daaraan gekoppeld ook wie het risico
draagt als de technieken op lange termijn
toch niet blijken te voldoen. Op basis van een
uitgebreide risicoanalyse heeft Rijkswaterstaat
inmiddels de toezegging gedaan dat als er toch
onverhoopt iets mis mocht gaan zij bereid is
de kosten op zich te nemen. De verwachting is
dat het risico gering is en dat de ervaring met
de pilots het risico nog verder minimaliseert.
Tevens is de wijze van toetsing en monitoring
nader uitgewerkt. Eén van de complexe vraag-
stukken is of de techniek ook voldoet bij extreme
omstandigheden. Het is namelijk één ding om
22 GEOtechniek – oktober 2009


de standzekerheid van de versterkte dijk te
bekijken onder dagelijkse omstandigheden,
maar het gedrag van de ondergrond onder
extreme omstandigheden is niet één op één
op basis van dagelijkse monitoring te vertalen
naar de extreme situaties. Hiervoor zal funda-
menteler onderzoek voor nodig zijn en daarom
is het uitvoeren van pilots van wezenlijk belang.
Op deze manier kan antwoord worden geboden
op de nog gevoelde belemmeringen om deze
nieuwe, innovatieve technieken toe te passen
in heel Nederland.
Randvoorwaarden voor innovatie
Doorzettingsvermogen en een lange adem is
noodzakelijk, zo blijkt wel weer uit het INSIDE
proces dat al acht jaar loopt en nu zicht krijgt
op praktijktoepassing. Toch is dat vaak hetgeen
waar innovatieve ideeën op stuk lopen: als de
implementatie een langdurig proces wordt, is
het lastig de energie van mensen vast te houden
en zijn ze gauw geneigd een volgend nieuw inte-
ressant onderwerp op te pakken. Veiligheid
tegen overstromen staat hoog op de politieke
agenda. Programma's als Ruimte voor de Rivier
en het Hoogwaterbeschermingsprogramma
waarbij vaart wordt gezet achter het op orde
brengen van de veiligheid kunnen in zo'n geval
voor urgentie zorgen en dus een enorme duw
in de rug. Daarnaast is inspiratie, visie en lef bij
de opdrachtgever, zoals bij de dijkgraaf van
Rivierenland en zijn medewerkers, een absolute
randvoorwaarde. Het is voor ontwikkelaars
dan ook de kunst die mensen te vinden bij een
Sonja Karstens Deltares
Iris Casteren van Cattenburch CvC
Ellen Tromp Deltares
Ruud Termaat Rijkswaterstaat
expander schouders
onder de dijk bovenaanzicht
klei- en veenlagen
zandlaag shear key
 detail facing en geotextiel
grout
klei- en veenlagen
zandlaag
potentiële opdrachtgever en hen bij het ontwik-
kelproces te betrekken zodat zij ambassadeurs
van de innovatie worden. Ook vertrouwen in de
innovatie is een sleutelwoord. Hierbij kunnen
ook de onafhankelijke kennisinstellingen een rol
spelen. Mogelijk dat het op het eerste gezicht
lijkt alsof hun focus op risico's en onzekerheden
een belemmerende factor spelen, maar uiteinde-
lijk vergroot die kennis het vertrouwen in de
innovatie. Dat maakt ook het organiseren van
het afdekken van de risico's weer gemakkelijker.
Innoveren doe je samen!
De uitdaging lijkt samenvattend neer te komen
op het signaleren van een noodzaak, nu of in de
toekomst verwacht, om dingen anders te gaan
aanpakken waaraan de innovatie een bijdrage
kan leveren. Dat signaal moet komen van de
overheid, en/of van kennisinstellingen, en/of
van het bedrijfsleven, maar het moet door allen
worden gedragen met een goed verhaal, een
goede communicatie, en vertrouwen in elkaars
kennis en kunde.
Dit alles zorgt ervoor dat innoveren zo'n boeien-
de bezigheid is: niet alleen voor creatievelingen,
maar ook voor onderzoekers die willen aantonen
dat een innovatief idee werkt en voor mensen
die meer procesmatig geïnteresseerd zijn hoe je
zo'n idee naar de praktijk brengt. Daarom is het
ook van belang al van het begin af aan mensen
met die verschillende invalshoeken te betrekken
en samen op te trekken om van de innovatie een
succes te maken. 

Column
Jack de Leeuw
Deze pagina gaat over een heel specifiek
onderwerp. Dat was u vast wel opgevallen.
De deskundigheid die voor zo’n onderwerp
nodig is wordt door de buitenwereld meestal
sterk onderschat. En dat is òns opgevallen.
Met buitenwereld bedoelen we sommige
personen die onbewust onbekwaam zijn. Dat
is iemand die meent dat hij ergens verstand
van heeft, terwijl dat niet zo is. Dat komen
we helaas nogal eens tegen. Privé zult u dat
ook wel eens waarnemen, in de politiek zien
we het regelmatig. Maar zakelijk kan het ons
behoorlijk raken. Met sommige publicaties
proberen we mensen naar het niveau van
bewust onbekwaam te brengen. Dat is een
eerste stap om je verder te verdiepen in de
materie en een omgeving te zoeken van des-
kundigheid en ervaring die je verder kan hel-
pen. Uiteindelijk gloort het bewust bekwaam
aan de horizon en dan wordt je ook herkend
en erkend als een partner die weet waar hij
het over weet en die je gerust kunt raadplegen.
In het specialisme van trillingen komen we
nogal eens onbewust onbekwamen tegen
die menen het hoogste niveau al bereikt te
hebben. Dat zijn mensen die denken dat
een richtlijn een leerboekje is, waarmee je
adviesdiensten kunt gaan aanbieden. Met
die opvatting tonen ze hun onbekwaamheid
al aan, maar erger is dat ze verkeerde advie-
zen geven en foute conclusies trekken in de
praktijk. Trillingen hebben een oorzaak en
kunnen verstrekkende gevolgen hebben.
Om dat goed in te schatten is meer nodig
dan een richtlijn en wat meetapparatuur.
Dan moet je echt bewust bekwaam zijn.
Bewust bekwamen kunt u herkennen aan hun
grondige onderzoek, hun stevige analyse
inclusief consultatie van betrokken partijen
en een genuanceerd en goed onderbouwd
oordeel en advies.
Jack de Leeuw
ir. Jack de Leeuw
Algemeen directeur SBR
Trillingsrichtlijnen
SBR niet
altijd goed
toegepast
Bij heiwerkzaamheden, het inbrengen van dam-
wanden en zwaar verkeer ontstaan trillingen die
hinder kunnen veroorzaken. Het komt regelmatig
voor dat partijen tegenover elkaar komen te
staan. Soms gaat het dan om (vermeende) schade
aan een gebouw door de trillingen, maar steeds
vaker gaat het om hinder voor personen. Het hei-
werk in het stadiongebied in Eindhoven is daar
een voorbeeld van. Er zijn schattingen dat een
miljoen mensen in Nederland in enige mate last
hebben van trillingen vanuit hun omgeving.
Trillingen kunnen worden gemeten en zo kan
objectief de omvang van de hinder worden
bepaald. De wijze van meten en interpreteren
heeft echter veel invloed op de resultaten.
In 1993 publiceerden CUR en SBR drie meet- en
beoordelingsrichtlijnen: Schade aan gebouwen,
Hinder voor personen in gebouwen en Storing
van apparatuur. Dat was destijds een doorbraak
in de discussies over trillingshinder. Nog altijd
worden deze richtlijnen, inmiddels versie 2006,
veel gebruikt. Ook rechters en de Raad van State
betrekken de richtlijnen in hun beoordeling.
Een onbedoeld bijgevolg is wel dat sindsdien
een groot aantal bureaus zich heeft gestort op
trillingsmetingen. En niet altijd met succes. Het
meten van trillingen en het geven van advies aan
de hand daarvan vraagt een grote mate van des-
kundigheid. Het aanschaffen van de SBR-richtlijnen
en een koffer meetapparatuur volstaat niet.
Uit de vragen die we bij SBR ontvangen blijkt dat
ook. In veel gevallen is er geen correcte meting
gedaan, zijn er onvoldoende meetpunten of is de
meetperiode te kort. Als er dan schade is, ont-
staat er een discussie over de relatie tussen de
SBR-info
Bron: Heitechnisch bureau Brem
trillingsbron en de opgetreden schade. Dan blijkt
dat de trillingsmetingen worden gebruikt om
achteraf te beoordelen of de schade het gevolg is
van de trillingen. En daar zijn de richtlijnen niet
voor bedoeld en eigenlijk ook niet geschikt.
De SBR-richtlijnen zijn bedoeld om het proces
te bewaken: tijdens de uitvoering meten we en
toetsen we de resultaten continu aan de grens-
waarden. Overschrijding van de waarden moet
leiden tot onderbreken van de werkzaamheden,
analyseren van de oorzaak en eventuele aan-
passing van de wijze van uitvoeren.
De grenswaarden geven voldoende veiligheid,
omdat hieronder de kans op schade minimaal is.
Dat wil dus niet zeggen dat de kans nul is.
Evenmin leidt overschrijding van de grenswaarden
onherroepelijk tot schade aan gebouwen.
Juridisch worden de grenswaarden nog wel eens
gebruikt om de bewijslast te bepalen. Als er geen
overschrijding is geweest en er is schade dan
moet de gedupeerde bewijzen dat er een relatie
is. Bij een overschrijding wordt de bewijslast
omgedraaid.
Op 15 oktober aanstaande organiseert SBR de
bijeenkomst Trillingsrichtlijnen in de praktijk.
Ook dan zal het thema de juiste toepassing
van de richtlijnen zijn. Behalve de inhoud van
de richtlijnen komen de juridische implicaties
en praktijkcases aan de orde. Iedereen die als
bouwer, opdrachtgever, toezichthouder of
anderszins betrokkene te maken heeft met
trillingen of weleens trillingsmetingen laat
uitvoeren wordt van harte uitgenodigd
hierbij aanwezig te zijn.
Aanmelden kan via www.sbr.nl.
GEOtechniek – oktober 2009 23

ISSMGE-TC32
Risk Assessment & Management: IS-Gifu 2009
De International Society for Soil Mechanics and
Geotechnical Engineering heeft onder andere
de Technische Commissie TC32 op het gebied
risicomanagement ingesteld. De officiële naam
van deze commissie is Risk assessment and
management in geotechnical engineering practice.
Samen met de TC23, Limit state design in
geotechnical engineering practice, heeft TC32
onlangs het 2nd International Symposium on
Geotechnical Risk and Safety georganiseerd.
Dit symposium is in juni in de Japanse stad
Gifu gehouden. Sponsors waren de Japanse
Geotechnical Society and het Geotechnical
Safety Network GEOSNet.
Doel van het symposium was de uitwisseling van
kennis en ervaring op het gebied van geotech-
nische onzekerheid, risicoanalyse, risicomanage-
ment en veiligheid. De volgende thema’s zijn
gedurende twee dagen aan bod gekomen:
24 GEOtechniek – oktober 2009
Dr. Ir. M. Th. Van Staveren
- Beheersing en evaluatie van onzekerheden van
geotechnische constructies;
- Opstellen van performance-based
specificaties;
- Rol van onzekerheid in design code
ontwikkelingen;
- Risicoanalyse en risicomanagement van
geohazards;
- Risicomanagement van grote geotechnische
projecten;
- Strategiën voor beheer en onderhoud van
geotechnische constructies.
Hoewel het grootste deel van de ongeveer 60
deelnemers afkomstig was uit het Verre Oosten,
waren er ook specialisten uit de VS en Europa,
waaronder de UK, Noorwegen, Duitsland en
Italië. Nederland was vertegenwoordigd vanuit
Deltares en de TU Delft met een aantal presen-
taties en een voorzitterschap.
Technische
commissies
Het eerste congres over dit nog relatief jonge
specialisme is twee jaar geleden in Shanghai
gehouden. Het is opvallend hoe snel de
Aziatische landen als China risicoanalyse en
risicomanagement integreren in de geotechniek.
Eén van pioniers, prof. Huang van de Tongji
Universiteit, heeft bijvoorbeeld zo’n 12 promo-
vendi die zich op dit onderwerp storten.
Meer informatie over het symposium is
beschikbaar op http://www.cive.gifu-u.ac.jp/
~is-gifu2009/program.html De proceedings
zijn uitgegeven door CRC Press van de
Taylor & Francis Group.
De Nederlandse leden in TC32 zijn ir. Ed Calle
en ir. Paul Cools. 
 Technische
commissies
Technische Commissies van de ISSMGE

JTC = gemeenschappelijke commissie van de ISSMGE TC = internationale technische commissie van de TC 32 Engineering Practice of Risk Assessment
met de International Association for Engineering International Society for Soil Mechanics and and Management
Geology and the Environment (IAEG) en de Geotechnical Engineering (ISSMGE) TC 33 Geotechnics of Soil Erosion
International Society for Rock Mechanics (ISRM) TC 34 Prediction and Simulation Methods
TC 1 Coastal Engineering and Dyke Technology
in Geomechanics
JTC 1 Landslides and Engineered Slopes TC 2 Physical Modelling in Geotechnics
TC 35 Geo-Mechanics from Micro to Macro
JTC 2 Representation of Geo-Engineering Data TC 3 Geotechnics of Pavements
TC 36 Foundation Engineering in Difficult
JTC 3 Education and Training TC 4 Earthquake Geotechnical Engineering
Soft Soil Conditions
JTC 4 Professional Practice and Associated Problems
TC 37 Interactive Geotechnical Design
JTC 5 Sustainable Use of Underground Space TC 5 Environmental Geotechnics
TC 38 Soil-Structure Interaction
JTC 6 Ancient Monuments/Historic Sites TC 6 Unsaturated Soil
TC 39 Geotechnical Engineering for Coastal
JTC 7 Soft Rocks and Indurated Soils TC 8 Frost Geotechnics
Disaster Mitigation and Rehabilitation
TC 16 Ground Property Characterization
TC 40 Forensic Geotechnical Engineering
ERTC = Europese regionale technische commissie from In-Situ Tests
TC 41 Geotechnical Infrastructure for
TC 17 Ground Improvement
ERTC 3 Piles Mega Cities and New Capitals
TC 18 Deep Foundations
ERTC 7 Numerical Methods in
TC 23 Limit State Design in
Geotechnical Engineering
Geotechnical Engineering Meer informatie over de vertegenwoordigingen:
ERTC10 Evaluation Committee for the
TC 28 Underground Construction in Soft Ground Nederland:
Application of EC 7
TC 29 Laboratory Stress Strain Strength http://afdelingen.kiviniria.net/geotechniek
ERTC12 Evaluation Committee for the
Testing of Geomaterials België (alleen leden): www.bggg-gbms.be
Application of EC 8

Reserveer nu uw advertentieruimte in de speciale jubileum-

editie van vakblad Geotechniek die begin november dit jaar
verschijnt. De uitgave wordt alle relaties van Geotechniek toegezonden
en wordt uitgereikt aan de bezoekers van de GEOTECHNIEKDAG 2009.
Geniet het voordeel van de zeer hoge attentiewaarde van deze
uitgave en bereik uw doelgroep(en) op een onderscheidende manier!

IRIA
jubileum

Breng een felicitatie uit of profileer uw eigen organisatie.

Informeer naar de mogelijkheden.
I/N
e k KIV
h n i
r te c
jaa . Geo a
Af d n ic
r ch a
jaa ndme
G ro Neem voor meer informatie contact op met de uitgever via
010-425 6544. Of e-mail naar: info@uitgeverijeducom.nl
 Afdeling Geotechniek
KIVI NIRIA

Geotechniekdag ’09
Op 5 november a.s. vindt in de plaats binnen KIVI/NIRIA. In okto-
Rotterdamse Citrusveiling de ber 1949 is de sectie grondmecha-
Geotechniekdag 2009 plaats. nica opgericht, een naam die in
Het thema van de dag is Geo- 1986 is veranderd in de afdeling
techniek - Baanbrekend. voor Geotechniek. Dit zal op
Deze dag wordt georganiseerd gepaste wijze met de leden worden
door het KIVI NIRIA, afdeling gevierd. Meer informatie hierover
geotechniek en het KVIV, genoot- volgt.
schap grondmechanica en funde-
ringstechniek, in samenwerking Geoimpuls (2)
met CUR Bouw & Infra. In het vorige nummer heeft William
van Niekerk op de KN-pagina
Overige activiteiten inzicht gegeven in het ambitieuze
Naast de Geotechniekdag zal dit programma Geoimpuls wat tot doel
jaar nog de 2e Kivi/Niria lezingen- heeft om in 2015 het geotechnisch
avond 2009 worden gehouden op falen in projecten tot de helft terug
25 november te Gouda, kantoor te brengen. Om Geo-Impuls als pro-
BAM Infraconsult. gramma uitvoerbaar te maken, zijn
op strategisch (S), tactisch (T) en
Jubileum afdeling operationeel (O)niveau 12 projecten
Geotechniek gedefinieerd. Deze zijn:
De Geotechniek heeft dit najaar - Geotechnische risicoverdeling in Onder toeziend oog van de
G systematiek om geotechnische
precies zestig jaar een prominente projecten; toepassing van de RV- voorzitter steken de bestuursleden
risico's te inventariseren en allo-
de eerste schep in de grond voor
ceren (T)
het programma Geoimpuls
- Grondonderzoek in de tender-
Programma fase; opmars naar een breed-
(vlnr. Mark Pehlig, Paul Cools,
08.45 Registratie en ontvangst Mandy Korff, Erwin de Jong,
gedragen aanbeveling voor
09.30 Opening door de dagvoorzitters William van Niekerk).
grondonderzoek bij specifieke
Ir. William van Niekerk
oplossingsrichtingen in de
KIVI NIRIA - afdeling voor Geotechniek
bouw (O) grond door verbeterde meet- en
Ir. Monika de Vos
- Kwaliteitscontrole van in de interpretatietechnieken (O)
TI-KVIV - Genootschap Grondmechanica & Funderingstechniek
09.40 Belgische presentatie grond gevormde elementen; - Communicatie voor, door en rond-
10.10 Paalmatrassystemen tekortkomingen aan in de grond om het programma, ter verbete-
Ir. Suzanne van Eekelen Voorzitter CUR-commissie C159-B. gevormde elementen eerder ring van het imago en de positio-
10.40 Pauze en bezoek expositie kunnen opsporen (O) nering van de sector (S)
11.10 Keverling Buijsman lezing - Opleiding; invulling van onderwijs
- Proceseisen geotechniek in
Prof.dr.ir. F.B.J. Barends Deltares
contracten; over afgewogen aan en opleiding van goed
12.00 Lunch en bezoek expositie
eisen, het zichtbaar maken van geschoolde (toekomstige) technici
13.30 Geo-ontwikkeling: in de geo-engineering (S)
geotechische risico's en contract-
Leren van geotechnisch falen
beheersing in de bouw (T) - Metingen en modelverbetering;
Prof.ir. Dik-Gert Mans voorzitter CUR-commissie C163
- De ondergrond naar de voorgrond een beter begrip van geotech-
Diepwanden
Ir. Jan van Dalen in projecten; toepassing van nische aspecten door koppeling
Strukton Engineering secretaris CUR-COB-commissie J0927 systematiek om vroegtijdig van realtime metingen met
14.00 Presentatie Geerhard Hannink/Gemeentewerken Rotterdam inzicht te krijgen in de geotechni- voorspellingsmodellen (T/O)
14.30 Belgische presentatie wordt nog ingevuld sche risico's bij projecten (S/T) - Observational Method; robuuste
15.00 Pauze en bezoek expositie en betaalbare projecten door
- Kwaliteit in ontwerp en uitvoering;
15.30 Baanbrekend funderen in de arabische golf
de veelal gescheiden werelden sturing op basis van metingen en
C. van Oosterom BAM Infraconsult
ontwerp en uitvoering komen risicogestuurde scenario's (T/O)
16.00 Introductie en uitreiking Keverling Buismanprijs
Ir. Mandy Korff nader tot elkaar bij dit onderwerp - Internationale samenwerking;
16.15 Afsluiting, aperitief en bezoek expositie (O) uitwisselen van kennis met
- Betrouwbaar ondergrond model; andere landen met de Geo-Impuls
16.45 Einde
een beter beeld van de onder- als focus (S/T). 

26 GEOtechniek – oktober 2009


Aanmelden of meer informatie
over KIVI NIRIA Geotechniek ?
Meer informatie over de
Afdeling Geotechniek
kunt u vinden op www.kiviniria.nl/geo
of bij Marty Herrmann,
KIVI NIRIA Kamer TU Eindhoven,
Tel. 040-247 29 49
(ma t/m vrij 10 - 14 uur),
E-mail kiviniria@tue.nl
Meer informatie over KIVI NIRIA:
www.kiviniria.nl
KIVI NIRIA is dé Nederlandse beroepsvereniging van en voor
ingenieurs, opgeleid aan universiteiten en hogescholen, en vormt
een hoogwaardig technisch kennis- en kennissennetwerk. Hiermee
maakt KIVI NIRIA , het Koninklijk Instituut Van Ingenieurs, het
belang van techniek zichtbaar in onze samenleving en ondersteunt
ingenieurs bij het uitoefenen van hun belangrijke taak. Ingenieurs staan
aan de basis van innovatie, doordat zij hun technische kennis weten
toe te passen ten behoeve van ontwikkeling in de maatschappij.
Waarom een Afdeling Geotechniek?
Geotechniek volgens Van Dale: de toegepaste wetenschap, die zich bezighoudt met het gedrag
van grond en rots, ten behoeve van het ontwerpen en uitvoeren van grond- en kunstwerken
Dit klinkt erg abstract, maar in de praktijk zijn er maar weinig ingenieurs die niet met
geotechniek te maken krijgen. Denk maar eens aan de fundering van een weg of gebouw,
het aanbrengen van waterdichte schermen bij een bodemsanering of het verplaatsen van
grond bij het baggeren of boren van een tunnel. Daarom dus een Afdeling Geotechniek.
Netwerk en Communicatie
De Afdeling Geotechniek vormt een netwerk van mensen werkzaam op het vakgebied,
mensen die het vak studeren en andere geïnteresseerden. Dit netwerk strekt zich uit over de
grenzen van ons land en uit zich in nauwe samenwerking met soortgelijke verenigingen binnen
Europa. Jaarlijks organiseert de afdeling tal van activiteiten, waarvan een aantal op Europees
niveau in samenwerking met anderen. KIVI NIRIA Geotechniek is tevens founding partner van
Geonet, het onafhankelijk platform voor interactief geotechnisch Nederland (www.geonet.nl).
Alle leden van KIVI NIRIA Geotechniek kunnen zich gratis abonneren op het vakblad
Geotechniek. Geotechniek is een informatief/promotioneel onafhankelijk vakblad dat beoogt
kennis en ervaring uit te wisselen, inzicht te bevorderen en belangstelling voor het gehele
geotechnisch vakgebied te kweken. Het vakblad verschijnt vier maal per jaar (excl. specials).
Activiteiten
De Afdeling Geotechiek geeft steun aan wetenschappelijk onderzoek en helpt mee aan
de ontwikkeling van diverse cursussen op het vakgebied. Daarnaast organiseert de
afdeling de Funderingsdag en de Geotechniekdag en vele excursies, lezingen en symposia.
Ook voor jonge leden is de afdeling actief. Zo levert zij een bijdrage aan de Young
Geotechnical Engineers Conference en er is een speciale afstudeerdersmiddag.

Commissie
Ontwerprichtlijn voor
niet geheide veranke-
ringssystemen onder
onderwaterbetonvloeren
De commissie is gestart in het
najaar 2006. Inmiddels begint het
proces van de vele en intensieve
discussies binnen de commissie tot
afronding te komen. De meeste
onderdelen die de basis vormen
voor de ontwerprichtlijn zijn vrijwel
gereed. De rapporteur is bezig met
de samenstelling van het eindrapport.
Verwacht wordt dat de richtlijn in
het voorjaar 2010 beschikbaar is.
Meer weten: fred.jonker@curbou-
weninfra.nl
Commissie Diepwanden
Deze gezamenlijke COB / CUR
Bouw & Infra commissie is in mei jl.
28 GEOtechniek – oktober 2009
van start gegaan. Voorzitter van de
commissie is ing. J.H. Jonker
(Movares); rapporteur: ir. J.H. van
Dalen (Strukton Engineering). De
commissie heeft de inhoudsopgave
van het state-of-the-art rapport
vastgesteld. De bedoeling is om
eind 2009 een concept van dit rap-
port gereed te hebben. Daarnaast
wordt praktijkonderzoek bij de
spoortunnel Delft voorbereid.
Meer weten:
fred.jonker@curbouweninfra.nl
of klaas-jan.bakker@cob.nl
Commissie Toezicht op
de uitvoering van fun-
deringswerken op palen
In de bouwwereld speelt ‘kwali-
teit’, net als in andere disciplines,
een belangrijke rol. Een eenduidige
en deskundige kwaliteitscontrole
bij de realisatie van paalfunderin-
gen wordt steeds belangrijker.
CUR Bouw & Infra Info
De ontwikkeling van verschillende
contractvormen, de verdeling van
risico’s over de betrokken partijen
en een veranderende tijdgeest
(werkdruk, claimcultuur, nieuwe
contractvormen... etc.) ondersteu-
nen deze constatering. Met name
onduidelijkheid over het belang van
toezicht en gebrek aan eenduidig-
heid op dit gebied, draagt ertoe bij
dat toezicht op de realisatie van
funderingspalen niet de aandacht
krijgt die het verdient.
De commissie heeft haar werkzaam-
heden afgerond met het uitbrengen
van een CUR-Aanbeveling “Toezicht
op de realisatie van paalfunderin-
gen”. Deze Aanbeveling heeft tot
doel om duidelijkheid en uniformi-
teit te verschaffen over de taken en
verantwoordelijkheden van de toe-
zichthouder. Voorts is ernaar
gestreefd inhoud te geven aan de
benodigde “deskundigheid” van
de toezichthouder, alsmede aan
het uitdragen van de toegevoegde
waarde bij beheersing van kwaliteit
en projectspecifieke geotechnische
risico’s . Door het realiseren van
deze doelen zal voor de betrokken
partijen meer duidelijkheid en
begrip worden verschaft omtrent
de rol van gedegen toezicht bij de
realisatie van paalfunderingen.
De CUR-Aanbeveling is bedoeld
voor toezichthouders, funderings-
bedrijven, aannemers, bestekschrij-
vers, constructeurs, adviesbureaus,
verzekeraars en bevoegd gezag.
Naar verwachting (op het moment
van het schrijven van deze kopij) zal
de Aanbeveling eind september
beschikbaar zijn.
Meer weten:
fred.jonker@curbouweninfra.nl
Nieuw perspectief in
Funderingen en Bouwputten
In alle vier commissies die deel uit-
maken van het kennisprogramma is
de afgelopen maanden het vervolg-
traject op de commissie agenda’s
gezet. De trekkende partijen,
Deltares en CUR Bouw & Infra,
zien perspectief in continuering van
het programma met daarin een sterke
focus op kennisdoorwerking en
monitoring van toepassing in de
praktijk. In het derde kwartaal 2009
wordt het concept programma
‘Bouwputten en funderingen in de
praktijk’ in samenspraak met alle
betrokken partijen nader uitge-
werkt. Het streven is erop gericht
het nieuwe programma in het 4e
kwartaal 2009 te presenteren
Meer weten:
ton.siemerink@curbouweninfra.nl
Commissie Axiaal
belaste palen
De final draft van het Delft Cluster
rapport is in de commissie besproken.
De komende maanden zal het defi-
nitieve rapport ter goedkeuring aan
de commissie worden voorgelegd.
Eind oktober 2009 zal het rapport
beschikbaar komen.

Commissie Monitoring
Bouwputten
In de commissievergadering van 7
juli 2009 is de final draft besproken.
Het drukgereed maken van de
richtlijn is inmiddels opgestart.
De richtlijn zal eind oktober 2009
beschikbaar komen.
Commissie Snelle
Paaltesten
In de commissievergadering van
september 2009 zal de definitieve
Guideline besproken worden. Kort
daarna zal het drukgereed maken
starten en ook deze richtlijn zal eind
oktober 2009 beschikbaar komen.
Commissie Door grond
horizontaal belaste
palen
Voor de vakantieperiode 2009 zijn
alle deelrapporten in de commissie
behandeld. In september wordt
de first draft van de richtlijn in de
commissie behandeld en in oktober
komt de final draft ter tafel. Een
en ander betekent dat de richtlijn
eind vierde kwartaal 2009 gereed
zal komen.
Blijvend Vlakke Wegen
Evenals Nieuw perspectief in
Funderingen en Bouwputten loopt
het programma Blijvend Vlakke
Wegen eind 2009 af. CROW, Delta-
res en CUR Bouw & Infra zijn
gestart met de opbouw van het ver-
volg programma ‘Blijvend Vlakke
Wegen in de Praktijk’. In september
2009 heeft nader overleg plaatsge-
vonden met alle betrokken partijen
over opzet en inhoud van het pro-
gramma. Gezien het grote raakvlak
zal er intensief samengewerkt
worden met het Rijkswaterstaat
initiatief Geo-impuls.
Meer weten:
ton.siemerink@curbouweninfra.nl
CUR Bouw & Infra Info
Commissie
Paalmatrassystemen
De eindassemblage van de richtlijn
is ter hand genomen. In september
2009 is de final draft van de richtlijn
in de commissie besproken en is
daar (naar verwachting, op het
moment van het schrijven van deze
kopij) geaccordeerd. Daarna start
het drukgereed maken en op de
Geotechniekdag 2009 zal de
nieuwe richtlijn beschikbaar zijn.
Grondonderzoek
(in de tenderfase)
In de commissie is consensus
bereikt over de nadere uitwerking
van de diverse hoofdstukken. Fase
1 van de richtlijn, grondonderzoek
bij lijninfrastructuur zal naar ver-
wachting in het vierde kwartaal
2009 gereed komen. De commissie
zal in 2010 haar activiteiten in fase
2, grondonderzoek bij haveninfra-
structuur, grote kunstwerken, tunnels
en bruggen, continueren op basis
van het geaccordeerde Geo-impuls
programma.
Klimaatdijk
Op basis van de, in samenwerking
met Kennis voor Klimaat uitgevoerde,
kennisinventarisatie vindt er over-
leg plaats met TU Delft en STOWA
over samenwerking op de voor de
Klimaatdijk benodigde kennisont-
wikkeling. Op basis van een tweetal
tenderprocessen zal in de tweede
helft 2009 gestart worden met het
in kaart brengen van de ruimtelijke
mogelijkheden van het concept.
Meer weten: Postbus 420
ton.siemerink@curbouweninfra.nl 2800 AK GOUDA
Bezoekadres
Groningenweg 10
2803 PV Gouda
Tel. 0182-540620 / 0182-540630
Fax 0182-540621
secretariaat@curbouweninfra.nl
www.curbouweninfra.nl
GEOtechniek – oktober 2009 29

Case Zuidpoort parkeergarage
Inleiding
In dit artikel wordt in het kader van het project
‘Leren van geotechnisch falen’ verslag gedaan
van de case Zuidpoort parkeergarage.
Achtergronden van het project zijn gegeven
in referentie [1].
Tijdens de ontgravingen van de bouwkuip ten
behoeve van parkeergarage Zuidpoort in Delft,
zijn op onderdelen van de put grotere vervormingen
ontstaan dan waren voorzien. De plaatselijke
hoekoplossing met stempels had onvoldoende
sterkte en stijfheid, waardoor de hoeken naar
binnen kwamen. De gevolgen waren verzakkingen
en verplaatsingen van kabels en leidingen in het
achterliggende terrein. Daarnaast werd op het
trajectdeel met een tijdelijke ondersteuning door
een grondberm, al in de eerste fase van ontgra-
ving geconstateerd dat de stabiliteit van de berm
onvoldoende zou zijn indien de ontgraving van
de put verder werd doorgezet dan het eerste
tussenliggende ontgraven niveau. Dit vanwege
de aangetroffen sliblaag in de naastliggende
diepere ontgraving bij het gesteunde deel.
Op basis van nader onderzoek, toepassing van
extra groutankers, versterking van het stempel-
frame en beheersing van het grondwater buiten
de put, kon de bouw voortgang vinden, waarbij
Figuur 1
30 GEOtechniek – oktober 2009
Jan de Vos Geomet
de voorziene gefaseerde uitvoering van de
vloer verviel.
In het overleg van de direct betrokken partijen,
aangevuld met kennis van externe adviseurs,
werd uiteindelijk de schade onderling geschikt.
Beschrijving project en problemen
De projectorganisatie is gebaseerd op traditionele
verhoudingen: een opdrachtgever die, mede
namens de afnemer van de garage, de architect,
bouwmanager en adviseurs (onder andere
constructeur en geotechnisch adviseur) heeft
aangetrokken en een aannemer heeft geselec-
teerd en gecontracteerd voor de uitvoering.
Het project omvat een 2-laagse parkeergarage
met een bovenbouw bestaande uit winkels en
appartementen over een oppervlak van ca.
68x190 m2. In het definitieve ontwerp werd voor
de benodigde ontgraving van ca 7,5 meter uit-
gegaan van een keuze voor stalen damwand met
een lengte van 19 meter tot in de waterafsluitende
laag, met aan 3 zijden groutankers en aan 1 zijde
de toepassing van een grondberm met gefaseerde
uitvoering van de vloer. Dit vanwege bebouwing
op korte afstand van de put waarbij groutankers
óf extra steil moesten worden geplaatst óf tussen
Figuur 2
Leren van
geotechnisch falen
funderingspalen door zouden lopen.
De bodemopbouw bestaat hoofdzakelijk uit
slappe lagen tot ca 10,0 m- NAP met daarin een
silthoudende tussenzandlaag van 2 meter dikte.
Vervolgens worden wadafzettingen aangetroffen
van zand met siltlaagjes. De samenstelling van
deze laag varieert van los tot matig vast zand
met sterk ontwikkelde siltlaagjes tot een matig
vast zand met een enkele silthoudende laagjes.
Dit pakket loopt door tot ca 15,5 m-NAP waarna
de afsluitende basislaag van het holoceen volgde.
Door plaatselijke geulen in de diepere laag
varieert de pleistocene zandlaag in aanvangs-
niveau van 16,5 tot 19,2 m-NAP.
Door de onderaannemer van de damwanden
werd voor 2 hoeken van 90º voorgesteld om als
alternatief voor de groutankers, hoekstempels
met gordingen toe te passen. De berekening
van deze damwandopzet werd voorgelegd aan
de constructeur en de geotechnisch adviseur.
De berekende constructie van stempelraam en
gording alleen aan de constructeur. Op verzoek
van de aannemer werd voorts een deel van de
grondberm alsnog vervangen door groutankers
onder steile helling (60º) en verlenging van de
damwand voor opname van de verticaal kracht.
Tegenover één pand bleef de berm gehandhaafd
Figuur 3

omdat de ankers anders tussen en onder de
funderingspalen door zouden gaan. Door de
opdrachtgever werd het traject van overleg
met eigenaar van het pand voor toepassing
van ankers, als te moeizaam ingeschat.
De volgorde van werken was eerst het aanbren-
gen van de damwanden en vervolgens de uitvoe-
ring van het heiwerk van vibro-combinatiepalen
met omhulling van grout en een afgehangen kop-
niveau van de prefab betonpaal op 6,5 m-NAP.
Een bijzonderheid was dat ter plaatse van de
grondberm direct naast het gebied met de hoek-
stempels, tijdens het inbrengen van de damwan-
den werd gestuit op resten van een oude gemet-
selde stadsmuurtoren. Door middel van frezen
werd een sleuf ter plaatse van de damwanden
gemaakt. Na het installeren van de damwand
werden voor het aanbrengen van de funderings-
palen de resten van de toren verwijderd door
lokaal te ontgraven tot 7 meter zonder toe-
passing van een ondersteuning. Tijdens de
uitvoering is hierover alleen (telefonisch)
overleg geweest met constructeur.
Na het heiwerk werd de bemaling in de bouwkuip
aangebracht en de eerste ontgraving gemaakt tot
Figuur 4
2,5 m-NAP conform het ontwerp. Vervolgens
vond de installatie en beproeving van de grout-
ankers plaats. In de hoeken werden stempels
aangebracht met een verdiepte ontgraving tot
3,2 m-NAP. De 2e fase van de ontgraving liep
tot 6,5 m-NAP voor het gefaseerd aanbrengen
van de drainagelaag onder de putbodem.
Door grote damwandvervorming in de twee
gestempelde hoeken van de bouwput (kop-
deformatie 250 tot 320 mm, zie figuur 1 t/m 3),
trad er lokaal verzakking van het omliggende
terrein op met schade aan bestrating en
kabels&leidingen. Opvallend was dat in het
tussenliggende deel van de damwand met
groutankers als verankering, geen bijzondere
afwijking van de vervorming werd waargenomen.
Vastgesteld werd dat de uitvoering van het stem-
pelraam en het laswerk gebreken vertoonde
waardoor de stijfheid afnam. Voorts werd de
langskracht uit de stempels niet overgedragen
aan de gordingen buiten het gestempelde deel.
Een beperkte afwijking van vervormingen werd
tevens vastgesteld bij de voorziene steunberm
in de bouwkuip. Al tijdens de eerste fase van
de ontgraving met een niveau steunberm tot
0,9 m- NAP, ontstonden grotere vervormingen
Leren van
geotechnisch falen
dan in het ontwerp werd verwacht.
In deze fase worden second opinions ingewonnen.
Intensief overleg vindt plaats tussen de inmiddels
betrokken partijen waarbij overeenstemming
wordt bereikt over een te hanteren ondergrens
van de sterkteparameters van de grondlagen
waarna de stabiliteit van de kering opnieuw
wordt beschouwd. Het plan wordt aangepast met
versterking van het stempelraam en na overleg
met eigenaar belendend pand, vervanging van
de grondberm door toepassing van groutankers
zodat zekerheid wordt verkregen over voldoende
stabiliteit en sterkte van de damwand en het
werk kon worden voortgezet.
Nadere beschouwing van de
geotechnische aspecten
Geconcludeerd werd dat in het deel van de
put waar naast de grondberm al tot 2,5 m-NAP
was ontgraven, een oude gracht moest hebben
gelopen omdat een sliblaag werd geconstateerd.
Deze conclusie werd bevestigd door achteraf
verkregen gemeentelijke stukken.
De verankering bestond uit groutankers h.o.h.
2,5 meter met een enkelvoudige gording HE800B.
De voorspankracht in de ankers was 200 kN/m’.
GEOtechniek – oktober 2009 31

De aanpassing met hoekstempels werd gemaakt
over een lengte van 25 meter. Het uiterste buis-
stempel had hierbij een lengte van 32 meter en
een afmeting van Ø 914 mm, wanddikte 16 mm.
De gording bestond uit een dubbel profiel
HE800B, waardoor er een aansluitprobleem op
de enkelvoudige gording van de ankers ontstond.
Voorts werd in het berekende alternatief van de
onderaannemer de afdracht van de horizontaal-
kracht niet alleen door schuifspanning tussen
grond en wand opgenomen maar ook door ver-
onderstelde passieve weerstand in de damwand-
kassen zodat de totaalweerstand werd over-
schat. De controle van gordingen en stempels
door de constructeur was gericht op de staal-
constructie en niet op grondmechanische aspec-
ten. De geotechnisch adviseur werd niet gecon-
sulteerd over dit onderdeel.
In opdracht van de aannemer werd aanvullend
grondonderzoek uitgevoerd en werden andere
geotechnische bureaus ingeschakeld ter beoor-
deling van de juistheid van de uitgangspunten
ten aanzien van bodemopbouw en opzet bereke-
ning. Uit dit onderzoek werd in het schadege-
deelte een afwijking van het in de berekeningen
gehanteerde en gepresenteerde bodemprofiel
gemeld. In het kleipakket onder de eerste zand-
laag lag op 8,5 m-NAP een één meter dikke veen-
laag. Later bleek dat deze bodemopbouw door
de geotechnisch adviseur in principe wel was
onderkend en met een supplementaire bereke-
ning qua effecten was beschouwd, die niet werd
opgenomen in het eindrapport omdat deze
Figuur 5
32 GEOtechniek – oktober 2009
niet maatgevend was voor de sterkte van de
damwand. De sonderingen 10 en 37 (figuur 4)
geven de profielen weer.
Naast de vermeende afwijking in opbouw van de
bodem ontstond er discussie over de te hanteren
grondparameters. Gedetailleerd onderzoek met
boringen en laboratoriumonderzoek zou vertra-
ging in de werkzaamheden opleveren. Om dat te
voorkomen werd in overleg tussen de geotechni-
sche adviseurs en de aannemer van de damwand
een onderverdeling van grondprofielen gemaakt
met een door ieder aanvaarde ondergrens van
eigenschappen van de lagen. Extra berekeningen
toonden aan dat ook met deze variaties in
bodemopbouw en gekozen parameters de
damwanden voldoende sterk en stabiel waren
bij het handhaven van de grondwaterstand op
1,0 m-NAP aan de buitenzijde van de bouwkuip.
De vermeende afwijking in bodemopbouw
speelde geen rol .
Van nader onderzoek werd ook afgezien omdat
overwegend de conclusie werd onderschreven
dat de oorzaak van de vervormingen lag in
de tekortkomingen van het stempelraam zowel
ten aanzien van ontwerp (niet opneembare
langskracht door gordingen) als uitvoering
(onvolkomenheden in laswerk en aansluiting
gording op damwanden). Een tekortkoming die
tijdens de uitvoering pas werd vastgesteld nadat
fors oplopende vervormingen waren opgetreden.
De conclusie werd ondersteund door het feit
dat de vervormingen in het deeltraject met de
groutankers grotendeels overeen kwamen met
Figuur 6
Leren van
geotechnisch falen
de resultaten uit de oorspronkelijke berekeningen,
zelfs op de plek van de veronderstelde afwijkende
bodemopbouw.
Oorzaken van het falen
De toename van de damwandvervorming ont-
stond grotendeels doordat bij het aanbrengen
van de hoekstempels werd afgeweken van het
ontgravingsniveau in het ontwerp alsmede
gebreken in de uitvoering van het laswerk en
verbindingen van gordingen en damwanden.
Voor de plaatsing van de dubbele gording werd
ontgraven tot 3,2 m- NAP in plaats van 2,5 m- NAP.
Een actie die zonder terugkoppeling naar de ont-
werpende partijen werd uitgevoerd. Indien dan
ook rekening wordt gehouden met een verlaagde
stijfheid van het stempelraam en vervolgens het
deels weglopen van de voorspankracht vanwege
de onvolkomenheden in de stempeling (voor-
spanning 100 kN/m’ in plaats van 200 kN/m’),
lopen de rekentechnische vervormingen op
naar waarden van 300 tot 360 mm, zie verloop
in figuur 5 t/m 7.
De conclusie was verder dat het technisch
toezicht op de bouw tekort heeft geschoten.
Zowel de afwijking in de uitvoering van het
stempelraam alsook de diepte van de ontgraving
werden niet teruggekoppeld. Daarnaast werden
de afwijkingen ten opzichte van het oorspronke-
lijke ontwerp voorafgaand aan de uitvoering,
niet aan alle ontwerpende partijen voorgelegd.
Er zijn meerdere oorzaken die een rol hebben
Figuur 7

gespeeld bij het ontstaan van de schade en
vertraging in de uitvoering.
Op het niveau van de professional:
– fouten in beschouwing van afdracht langskracht
hoekstempels;
– ontbreken beschouwing van consequenties
voor aanbrengen dubbele gording met een
dieper benodigd niveau van ontgraving;
– onvoldoende beschouwing grondopbouw en
parameters bij ontwerp alternatief damwand;
– fouten bij uitvoering verbindingen stempel-
raam en laswerk damwanden;
– beperkte rapportage van berekeningen van
onderzochte bodemprofielen;
– effectiviteit werking grondberm.
Op het niveau van de projectorganisatie:
– onvoldoende kennisoverdracht historische
situatie (aanwezigheid gedempte gracht);
– onvoldoende controle op detailengineering
onderaannemer met alternatief damwand-
ontwerp, geen overleg constructeur en
geotechnisch adviseur. Controlerende rol van
bouwtoezicht niet éénduidig (kennisniveau
op specialistische aspecten);
– onvoldoende communicatie en technische
controle op uitvoering grondwerk en aan-
brengen damwanden;
– afstemming van noodzakelijke uitgangspunten
aansluiting stempelramen;
– onvoldoende overleg over plaatselijke
afwijking met historisch obstakel.
Factoren, die meer algemeen voor de gehele sector
gelden:
– éénduidigheid in te hanteren parameters
bij tijdelijke constructies, ondergrens of
toepassen gevoeligheidsanalyse met
mogelijke variatie van parameters;
– overgangen in verantwoordelijkheden van
verschillende disciplines in de reeks van
ontwerp-bestek-uitvoering;
– de cultuur van het kiezen voor de goedkoopste
oplossing en niet of nauwelijks inschakelen
van deskundigen bij afwijkingen tijdens de
bouw (we regelen het zelf wel).
Op zoek naar eerder
verschenen publicaties uit het
vakblad Geotechniek?
Raadpleeg het pdf-archief op
www.vakbladgeotechniek.nl
Leren van
geotechnisch falen
Conclusies
Ook in deze case blijkt dat er meerdere oorzaken
zijn voor het ontstaan van de schade door te
grote deformaties in en buiten de bouwkuip.
Zowel op het niveau van de professional als
op het niveau van de projectorganisatie is
verbetering nodig. Van belang is het beschouwen
en presenteren van consequenties van de
variatie in bodemopbouw en grondparameters.
Daarnaast betreft het de communicatie over
gegevens en terugkoppeling naar de van belang
zijnde partijen. In de fase van uitvoering geldt
de controle op het ontstaan van afwijkingen
ten opzichte van de in het ontwerp voorziene uit-
gangspunten. Wordt er gebouwd zoals bedacht?
Technisch toezicht op de bouwplaats dient meer
te worden afgestemd met de deskundigen van
het ontwerp.
Referentie
– Mans D.G., Leren van geotechnisch falen,
Geotechniek nummer 3, 2009.
URETEK Nederland
De ingenieuze
wereld van
expansiehars
Het bedrijf Uretek Nederland BV
herstelt bouwkundige verzakkingen
door middel van een injectietechniek
waarbij gebruik wordt gemaakt
van expansieharsen. Een verzakte
fundering of vloer kan hiermee snel en
zonder veel overlast worden hersteld.
Directeur ing. Alwin ter Huurne over
zijn bedrijf en de vele mogelijkheden
van expansiehars.
Wat te doen als een betonvloer verzakt? Tot ruim dertig
jaar geleden waren er twee mogelijkheden. De ingrij-
pendste was het slopen van de vloer en het storten van
een nieuwe. Iets minder ingrijpend was het aanbren-
gen van een nieuwe betonlaag over de oude vloer. Bij
beide methoden was het nadeel evident, zegt Alwin ter
Huurne in het bedrijfspand van Uretek Nederland BV in
Uretek DeepInjection®-methode
34 GEOtechniek – oktober 2009
Jos van der Burg
Lelystad. ‘Er kon dagen niet worden gewerkt omdat het
pand leeg moest zijn. Dit soort ingrepen kost een
onderneming veel tijd en dus geld.’ De Fin Veiko
Hakkinen ontdekte halverwege de jaren zeventig een
simpele, maar effectieve methode voor het herstellen
van verzakte vloeren. Het was hem opgevallen dat
polyurethaan niet alleen goed isoleerde, maar ook een
behoorlijke expansiekracht bezat. Toen in het bedrijfs-
pand van een vriend een vloer verzakte, besloot hij de
proef op de som te nemen en zijn inventieve idee uit te
proberen. En met succes. Het lukte hem om met behulp
van polyuretaanhars injecties de verzakte vloer omhoog
te krijgen. Korte tijd later richtte Hakkinen het bedrijf
Uretek op.
Wat hij met zijn experiment had gedaan, was een in
essentie simpel gegeven inventief toepassen, zegt Ter
Huurne. ‘Je mengt component A met component B,
waardoor er een expansiekracht ontstaat. Bij de juiste
keuze van grondstoffen en een goede mengverhouding
kan die expansiekracht enorm oplopen. Het door
Uretek ontwikkelde materiaal zet tot dertig keer het
oorspronkelijke volume uit en kent een expansiekracht
van zo’n 100 bar.’ Ter Huurne wijst op het grote voor-
deel van werken met expansiehars. ‘Vloeren hoeven
niet ontruimd te worden en bedrijfsprocessen kunnen
tijdens de herstelwerkzaamheden gewoon doorgang
blijven vinden. Bij deze methode worden gaten van 12
mm in de vloer geboord waarin dunne hulzen worden
geplaatst. Vervolgens wordt met een speciaal ontwik-
keld injectiepistool het expansiehars via de injectiehul-
zen onder de vloer geïnjecteerd. Bij het uitzetten van
het materiaal worden eerst de aanwezige holle ruimtes
onder de vloer opgevuld waarna uiteindelijk de vloer
omhoog komt.’ Ter Huurne ziet nog een voordeel van
dit procedé, dat binnen het bedrijf de FloorLift®-metho-
de heet. ‘De korte reactietijd maakt het proces bijzon-
der goed beheersbaar. Met behulp van lasercontrole is
het exact stuurbaar. De man die het hars injecteert, kan
op het laserapparaat op de millimeter nauwkeurig afle-
zen wat de vloer doet. Als deze de gewenste hoogte
heeft, stopt hij met injecteren. Het niveau van de vloer
verandert daarna niet meer, want er is geen nazwelling
van het materiaal.’
Financiële basis
Ter Huurne verwierf in 1991 het licentierecht van Uretek
voor Nederland. Na eerst ervaring te hebben opgedaan
als Nederlandse verkoopagent van Uretek Noorwegen,
heeft hij in 1992 FloorLift Holland BV opgericht en kon
vanaf toen voor zichzelf beginnen. Hij herinnert zich de
begintijd nog goed. ‘Ik begon vanaf nul. Bij de bank
kreeg ik een leasecontract waarvan ik mijn eerste
equipment kocht. Er kwam een collega bij en met zijn
tweeën gingen we op pad. Alles deden we zelf.’ Stap
voor stap groeide het bedrijf en drie jaar na de oprich-
ting verwierf Ter Huurne naast de Nederlandse ook de
Duitse licentie. ‘Alleen de Nederlandse licentie vond ik
een te smalle basis. Ik wilde graag twee benen onder
het bedrijf. Omdat mijn Duitse voorganger destijds
niet goed functioneerde, heb ik ook de Duitse licentie
gekregen.’ Het leverde meteen een grote opdracht op.
‘In Wuppertal had een grote vestiging van Metro – de
Duitse Makro – last van een golvende vloer. We werden
ingeschakeld op voorwaarde dat de winkel open kon
blijven.’ Met de opdracht zette Ter Huurne met zijn
bedrijf een grote stap voorwaarts. ‘Het zorgde voor
een financiële basis. In de jaren erna groeide het
bedrijf stevig door. In 2000 werd de naam veranderd
in Uretek Nederland BV. Op dit moment telt de
Nederlandse vestiging twaalf en de drie Duitse
vestigingen vijfentwintig werknemers’.
Patentbescherming
De laatste decennia zijn velen overtuigd geraakt van de
voordelen van het werken met expansiehars, maar in
de begintijd stuitte Ter Huurne nogal eens op scepsis.
‘Bouwers denken in staal, beton, steen en glas. Dat
zijn de elementen waarmee ze construeren.
Expansiehars zien ze niet als constructie- maar als iso-
latiemateriaal. Het vereist een nieuwe manier van den-
ken.’ Uretek is het enige Nederlandse bedrijf dat met
expansiehars verzakte vloeren en funderingen herstelt.
Naast het herstellen van vloeren – van kleine vloeren in
woningen tot grote vloeroppervlakten in bedrijfshallen
en magazijnen – houdt Uretek zich bezig met het ver-
stevigen van niet-onderheide funderingen. Deze activi-
teit zorgt inmiddels voor 65 procent van de opdrachten.
Het injecteren onder funderingen vereist een andere
techniek dan onder vloeren, zegt Ter Huurne. ‘Dat komt
doordat onder vloeren het expansiehars moet uitvloeien,
maar onder funderingen juist op één punt moet blijven.
We gebruiken daarvoor de speciaal ontwikkelde Deep-
Injection®-methode, waarop we patentbescherming
hebben.’ Bij deze techniek wordt er op verschillende
ADVERTORIAL
dieptes in de ondergrond onder een verzakte fundering
geïnjecteerd. Hiermee wordt het draagvermogen van
de grond onder een fundering weer hersteld. Uretek
heeft met deze methode wereldwijd vele funderings-
problemen en gebouwverzakkingen verholpen.’
Nieuwe applicaties
Voor de verschillende doeleinden worden verschillende
harssystemen gebruikt. Ter Huurne wil er niet veel meer
over kwijt. ‘Het is het geheim van de smid, maar in
algemene zin betreft het een verschil in reactietijden
en samenstellingen. Ook zijn er harsen voor droge
en vochtige omgevingen.’ Een nieuwe ontwikkeling is
het preventief injecteren. Hierbij wordt er geïnjecteerd
tijdens het slaan en verwijderen van damwanden in
bouwputten. Ter Huurne: ‘Het slaan en trekken van
damwanden leidt vaak tot verzakkingsschade aan
naastgelegen panden. Dat kan worden voorkomen
door compenserend te injecteren onder de naast-
gelegen funderingen. De zettingen die optreden bij het
in de grond vibreren of trekken van de wanden wordt
hierdoor gecompenseerd.’ Ter Huurne verwacht nog
meer toepassingsmogelijkheden in de nabije toe-
komst. ‘We zijn continue bezig met het vinden van
nieuwe applicaties. Daarbij reageren we op vragen
uit de markt, want we zijn niet produkt- maar markt-
gericht. Zo zoeken we naar een mogelijkheid om
dieper dan twaalf meter te kunnen injecteren, want
daaraan is behoefte. En met behulp van de nieuwste
ontwikkeling, de PowerPile®-methode, kunnen we
in de toekomst misschien ook iets betekenen bij
funderingen die last hebben van paalrot.’
Het is duidelijk: de expansie van het innovatieve
Uretek is net als het materiaal waarmee het bedrijf
werkt nog lang niet ten einde. Uretek's nieuwe
slogan – Geopolymeric Innovations – omschrijft
exact, kort en bondig het bedrijfsprofiel.
Uretek FloorLift®-methode
URETEK Nederland BV Zuiveringweg 93 T. 0320 256 218
www.uretek.nl 8243 PE Lelystad info@uretek.nl
• Uretek FloorLift®-methode injectiepunt aanwezige grond + de eveneens
In vloeren, betonplaten, verharde binnen- of buiten- veroorzaakte dynamische lasten samen;
terreinen en (asfalt)wegen worden, volgens een aan de • waarmee duidelijk is dat de weerstand van
hand van niveaumetingen vastgesteld patroon, gaten de ondergrond ter hoogte van het injectiepunt
geboord met een diameter van ø12 mm. Daarin wordt die van alle neerwaarts drukkende lasten te
een injectiehuls aangebracht waardoor de twee com- boven gaat; en
ponenten, die samen het expansiehars vormen, onder • ondubbelzinnig is aangetoond dat het probleem
de vloer geïnjecteerd worden. Gemiddeld wordt elke is aangepakt èn opgelost waar het is ontstaan.
2 tot 4m2 een gat geboord. Daarna worden injectie-
pistolen aangesloten op de ingebrachte hulzen. • Uretek PowerPile®-methode
De twee componenten worden in het pistool intensief De nieuwste ontwikkeling binnen Uretek is de toe-
gemengd en dit mengsel wordt vloeibaar en met passing van geotextiele polymeer kolommen, de
gecontroleerde druk onder de vloer geïnjecteerd. PowerPile®-methode. Daarmee worden in de grond
Daar verspreidt het zich met een radius van één gevormde palen achteraf onder een instabiele funde-
tot twee meter rond het injectiepunt. Direct na het ring geplaatst. Deze techniek vindt vooral zijn toepas-
injecteren beginnen de twee componenten met elkaar sing daar waar de DeepInjection®-methode stopt,
te reageren waarbij een expansie optreed. Alle aan- namelijk bij zeer slappe grondlagen, zoals veen.
wezige holle ruimtes onder de vloer worden opgevuld Nog in 2009 zal Uretek enige proefobjecten
en de ondergrond wordt verdicht. Door zorgvuldig – de aanvragen liggen al op de plank – met deze
gedoseerd te blijven injecteren komt de verzakte nieuwe techniek uitvoeren, waarna waarschijnlijk
vloer millimeter voor millimeter omhoog. De verzak- in 2010 de PowerPile®-methode breed in de
king wordt opgeheven en de vloer trekt weer recht. Nederlandse markt geïntroduceerd zal worden.
De bij dit proces vrij-komende expansiekrachten
kunnen, afhankelijk van de ondervonden weerstand,
oplopen tot 100 Bar. Door de extreem korte reactie-
tijden van het hars en de permanente lasercontrole
kan binnen zeer nauwe toleranties gewerkt worden.
• Uretek DeepInjection®-methode
Deze methode is bedoeld om de draagkracht van de
fundatieondergrond zodanig te vergroten, dat op elk
willekeurig punt van de behandelde ondergrond het
draagvermogen daarvan aanzienlijk hoger is dan de
statische belasting door het gebouw. Daarvoor wordt
gebruikgemaakt van het model van de geomechanicus
Boussinesq. Dit model leert dat de spanningsverhogin-
gen in de ondergrond, veroorzaakt door een bouwlast,
Er wordt een gat Injectie van de Het mengsel
met toenemende diepte snel afnemen. Door doel-
geboord waarin gemengde 2 compo- reageert en
gericht in de zwaarst belaste lagen te injecteren een injecteerlans nenten door de lans expandeert
met het krachtig expanderende Uretek hars, worden wordt geslagen. in de ondergrond. daarbij sterk.
uitgerekend deze ‘ zwakke’ lagen sterk verdicht,
waarmee de draagkracht navenant wordt vergroot. Uretek DeepInjection®-methode
Het effect van de injecties wordt gecontroleerd d.m.v.
laserapparatuur. Deze is in staat om elke beweging
in de constructie tot op een halve millimeter nauw-
keurig te registreren. Een geringe beweging van de
bovenliggende constructie impliceert een voldoende
toename van de ondergronddraagkracht, want:
• uit de componenten die zich onder de grond
vermengen, ontstaat een sterk expanderend
materiaal dat zich ontwikkelt in die richting waar
het de minste weerstand ondervindt. Exact daar
dus waar verdichting het dringendst nodig is;
• zodra de ondergrond zij- en benedenwaarts
Er wordt een gat injectie van De componenten
voldoende weerstand weet te bieden, is er
geboord waarin de vloeibare vormen een ex-
alleen nog verdringingsbeweging naar boven pansief mengsel
korte injectie- component.
mogelijk. Die wordt geregistreerd door de laser- hulzen worden dat tot 30 x het
ontvanger doordat de fundering omhoog komt; geplaatst. oorspronkelijke
• de optredende expansiekrachten oefenen op volume uitzet.
dat moment meer druk uit dan de statische Uretek FloorLift®-methode
gebouwlast + het gewicht van de boven het
GEOtechniek – oktober 2009 35

Geotechnische
innovaties
klimaatbestendig
Inleiding
De zeespiegelstijging en toename van de rivier-
afvoeren worden in verband gebracht met de
klimaatverandering. Ze zorgen voor ruimtedruk
op de gebruiksfuncties en investeringen in
gebieden met een overstromingsrisico.
In deze gebieden is er een breed draagvlak om
te investeren in aanpassingsmaatregelen tegen
de gevolgen klimaatverandering en zeespiegel-
stijging. Het is lange tijd gebruikelijk geweest
om technische maatregelen af te stemmen op
het overstromingsrisico dat men wil beheersen.
Deze traditionele besluiten over de te nemen
maatregelen worden vooral getoetst aan de
technische haalbaarheid en kosten-baten. Deze
afwegingen kunnen soms beperkend werken
voor andere ontwikkelingen die in de te bescher-
men gebieden een rol spelen, zoals economische
of ecologische ontwikkelingen. In een vernieu-
wende kijk op het veiligheidsdenken, waarbij
waterbeheer en ruimtelijke ordeningsvraag-
stukken in beginsel als gelijken worden gezien,
zijn er verschillende technische maatregelen
mogelijk om het risico tegen overstroming te
reduceren en tevens ruimte te geven aan andere
ontwikkelingen. Door deze manier van ruimtege-
bruik en innovatieve technische maatregelen te
combineren kan beter op flexibiliteit en duur-
zaamheid worden geanticipeerd. Nieuwe, niet
eerder toegepaste adaptatiemaatregelen met
36 GEOtechniek – oktober 2009
Niels Eernink
Deltares
Figuur 1 Bouwen met de natuur.
eenzelfde of beter resultaat dan conventionele
maatregelen kunnen hierdoor aan het licht
komen1. Klimaatverandering geeft in de
eerste plaats aanleiding tot het nemen van
maatregelen, maar geeft in tweede instantie
ook de gelegenheid om te kijken hoe we deze
maatregelen nemen.
Dit artikel poogt een overzicht te geven van het
kader waarin geotechnische innovaties succesvol
kunnen zijn. Hierbij schetsen wij een beeld van
de kenmerken van de werelden van overstro-
mingsveiligheid en Ruimtelijke Ordening. De
mogelijkheid bestaat om klimaatverandering
geleidelijk op te vangen kan men herkennen
hierin gezamenlijk kansen en geven hiermee
een nieuwe zienswijze.
Als laatst geven van enkele geotechnische
innovaties aan wat het potentieel binnen deze
nieuwe zienswijze zou kunnen zijn.
Lange tijdschaal
De lange tijdschaal van klimaatverandering
stelt ons in staat om op de langere termijn een
robuuste strategie tegen overstromingsrisico toe
te passen. Deze lange termijnstrategie vereist
robuuste oplossingen, die een bepaalde invloed
hebben op de ruimtelijke ontwikkeling van
gebieden. In het geval dat een maatregel grote
invloed op de ruimtelijke ontwikkelingen van
een gebied kan hebben is het zinvol ook flexibe-
Harry Schelfhout
Deltares
Samenvatting
Door het integreren van waterbeheer-
vraagstukken in het bredere kader van
de Ruimtelijke Ordening met al haar
ruimte-lijke opgaven is er grotere kans
op het verkrijgen van breed maatschap-
pelijk draagvlak voor nieuwe veiligheids-
maatregelen. Geotechnische innovaties
als woonterpen, superdijken en eilanden
voor de kust zijn hiervan voorbeelden.
Door het benutten van de kennis van
waterbeheer, water- en geotechniek
en ruimtelijke ontwikkelingen in een
integrerende benadering staan de
mogelijke adaptatiemaatregelen in
verband met klimaatverandering in
een bredere maatschappelijke context.
Door geotechnische innovaties een
bredere context te plaatsen kunnen
win-win- situaties in de ruimtelijke
ordening worden verkregen. Naast
het nemen van maatregelen tegen
overstroming biedt dit in het kader
van integrale gebiedsontwikkeling
extra mogelijkheden voor toepassing
van technologische innovaties.
le korte termijnoplossingen (no regret maat-
regelen) uit te voeren om deze robuustheid
geleidelijk te kunnen bereiken. Dit kan een
belangrijke randvoorwaarde zijn voor de
implementatie van technische innovaties.
Door de mogelijkheden van ruimtelijk grondge-
bruik en innovatieve technische concepten te
combineren kan beter op flexibiliteit en duur-
zaamheid worden geanticipeerd. Het nemen
van maatregelen die in dit opzicht het accommo-
deren van meerdere functies toestaan, heeft in
het algemeen een positieve uitwerking op het
maatschappelijk en politiek draagvlak voor deze
maatregel. Het betekent namelijk dat meerdere
belanghebbenden in een gebied in hun behoefte
voorzien worden.
Overstromingsrisico en
Ruimtelijke Ordening
Bij de oorspronkelijke veiligheidsbenadering
vlak na de stormramp van 1953 was er een
koppeling tussen het overstromingrisico en
de inrichting van het te beschermen gebied.
Op basis daarvan is voor Centraal-Holland
een economisch optimale overstromingskans
afgeleid, zie figuur 2.
Vervolgens is daaruit de veiligheidsnorm van
1/10.000 per jaar afgeleid. Op basis daarvan zijn
in de loop van de 20e eeuw veel waterkeringen
versterkt. In veel gevallen hield men daarbij in
mindere mate dan nu rekening met de leef-
omgeving, wat veel maatschappelijke weerstand
veroorzaakte. Veiligheid tegen overstroming
werd vaak geplaatst boven de andere gebruiks-
functies, zodat daar bij de planvorming de groot-
ste prioriteit aan werd gegeven. Nieuwe werken
zoals de Oosterscheldekering, de rivierdijkver-
sterkingen en de aanleg van de Markerwaard
ondervonden steeds meer maatschappelijke
weerstand. Geleidelijk groeide het besef dat
een proces van integratie, participatie en
samenwerking met belanghebbenden beter in
de maatschappelijke behoefte kan voorzien.
Deze tendens is nog steeds gaande, maar is
nog niet overal gemeengoed.
Een belangrijk inzicht, dat bij deze bredere
ruimtelijke aanpak ontstaat, is de ervaring dat
alle belanghebbenden bij waterveiligheid en
ruimtelijke ordening beter vanaf het begin
van besluitvormingsprocessen moeten samen-
werken. Alleen op die manier kan men komen
tot breedgedragen oplossingen met weder-
zijdse winst en ontstaat er vertrouwen in de
oplossingen en groeit de bereidheid om samen
uitdagingen aan te gaan. Het natuurontwikke-
lingsplan Ooievaar en het project Ruimte voor
Rivier zijn voorbeelden in het rivierengebied van
een bredere ruimtelijke aanpak waarbij water-
beheer, natuurbeheer, recreatie, scheepvaart,
industrie en bewoning hun plaats krijgen.
Innovaties op het gebied van veiligheid tegen
overstroming bieden veel mogelijkheden om
gebruiksfuncties en daarmee de behoeften
van belanghebbenden, te combineren.
Gemeenschappelijke mogelijkheden
Bij het aanpassen van de openbare ruimte aan de
nieuwe omstandigheden, die klimaatverandering
kan veroorzaken, kan een benadering, die de
Kosten
gelen
maatre
schade
Economisch optimum
Overstromingskans
aspecten van de Ruimtelijke Ordening combi-
neert met een benadering op basis van over-
stromingsrisico een positieve bijdrage leveren
aan duurzaam grondgebruik. Het vinden van
meervoudig ruimtegebruik in combinatie met
het bieden van een bepaald veiligheidsniveau
voor de gebruiksfuncties is een voorbeeld
hiervan. Een meer structurele toepassing van
zo'n benadering kan leiden tot het met succes
herkennen en benutten van de potenties, die in
gebieden aanwezig zijn. Op deze manier kunnen
technische innovaties in combinatie met andere
gebiedsfuncties naast het bieden van veiligheid
ook de ruimtelijke kwaliteit verbeteren.
(Geo)technische innovaties kunnen in deze
gecombineerde aanpak een stimulans zijn om
deze benadering breder en vaker te hanteren.
Gelijkheidsprincipe
Bij een integrale aanpak ligt de nadruk op de
ontwikkelingsmogelijkheden in het gebied. Alle
gebruiksfuncties, die in het gebied kunnen voor-
komen, zijn in beginsel gelijkwaardig. Om een
veilig, aantrekkelijk en duurzaam gebied te ver-
krijgen is het mogelijk om bepaalde functies een
hogere prioriteit te geven dan andere functies
en tegemoet te komen aan specifieke behoeften
en wensen voor ontwikkelingen in het gebied.
Voor het nemen van maatregelen, die invloed
hebben op het landschap, is maatschappelijk en
politiek draagvlak nodig. Er zijn veel verschillen-
de visies (of percepties), die de mate van draag-
vlak voor deze maatregelen bepalen. Naast het
onderzoeken van technische haalbaarheid zijn
ook de verschillende visies van alle belangheb-
benden in het gebied belangrijk en is het nodig
om deze visies te identificeren. Wanneer al in
de planfase rekening wordt gehouden met de
gebiedskennis en ontwikkelwensen en ook alter-
natieven worden bekeken, die daaraan (in een
zekere mate) tegemoet komen, zullen belang-
hebbenden sneller geneigd zijn om een maat-
Figuur 2 Hiernaast is weergegeven hoe
op basis van een kosten-baten-analyse
de keuze is gemaakt voor een economisch
optimum voor het veiligheidsniveau van
een te beschermen gebied. In de afweging
heeft men het optimum van de overstro-
mingskans bepaald aan de hand van de
kosten van maatregelen en de bij een
overstroming te verwachten economische
schade.
Figuur 3 Ruimtedruk door
de verschillende functies.
regel te accepteren.
Aan de veiligheid tegen overstroming en de
economische, ecologische en sociaal-culturele
functies kan een gelijkwaardige rol worden toe-
bedeeld. Zodoende kunnen de verschillende
visies van alle belanghebbenden in beeld worden
gebracht. Op basis van het completere gebieds-
beeld dat hierdoor ontstaat kan een beter afge-
wogen beslissing worden genomen over de
binnen een bepaald gebied te maken keuzes.
Integrale aanpak
Economische, ecologische en sociaal-culturele
functies en waterveiligheid leggen een bepaalde
druk op de mogelijkheden voor ruimtegebruik,
waarvoor ook ruimtelijke investeringen nodig
zijn. Dit is schematisch weergegeven in figuur 3.
Deze functies zijn belangrijk voor de besluitvor-
mingsprocessen bij de ruimtelijke planvorming.
Een overzicht van de verschillende bestaande en
potentiële functies in het gebied geeft buiten
het technische veiligheidsdomein inzicht in de
uitbreidingsmogelijkheden van andere functies
en de mogelijkheden om deze te beïnvloeden. In
de overwegingen bij het stellen van prioriteiten
voor bepaalde functies zijn er verschillende
mogelijkheden.
Het kan aantrekkelijk zijn om bepaalde functies
met elkaar te combineren dan wel de toedeling
van ruimte en investeringen af te stemmen op
bepaalde functies. In dat verband is technologie
niet een doel maar een middel. Deze integrale
benadering maakt het mogelijk om verschillende
ruimtelijke visies en oplossingen vanuit de
optiek van ruimtedruk, potenties en investeringen
voor alle functies in beeld te brengen. In figuur 4
wordt getoond hoe het mogelijk is om nieuwe
technische ideeën samen te voegen met een
duurzame visie op gebiedsontwikkeling voor
de toekomst.
Sociaal/
Cultureel
Economie Ecologie
Veiligheid
GEOtechniek – oktober 2009 37
 2007
Risico

Kans Gevolg

Sterkte Belasting Schade Slachtoffer

2010

Figuur 4 Flexibele brede dijken. Figuur 5 Risicobenadering.

2100

Kans

Sterkte Belasting
2150 Geotechniek Watersysteem

Diepere ondergrond

Figuur 6 ‘Kansenkant’ van de risicobenadering en de verbonden vakgebieden.

In het geschetste tijdsbeeld van de oplossings-
strategie is zowel waterbeheer opgenomen als
woningbouw en mobiliteit. De mogelijkheid om
te kunnen reageren op bijvoorbeeld
een waterstandverhoging maakt deze strategie
flexibel. Om in de praktijk tot een integrale
benadering te komen, zullen de vertegenwoor-
digers uit de verschillende sectoren de integrale
denkwijze in hun beleid, gezamenlijk bestuur,
procesmanagement en andere dagelijkse
praktijk moeten inbedden.
Overstromingsrisico
Overstromingsrisico kan worden beschouwd als
een onderdeel van een integrale veiligheidsfunc-
tie en kan worden gekwantificeerd op basis van
een risicobenadering. Daarbij wordt het risico
bepaald door de kans en het effect van een over-
stroming. De kans wordt beïnvloed door de
sterkte (van een technische constructie) en de
belasting (waterstand en golfaanval) bij het falen
van de waterkering. Het effect is het gevolg van
een overstroming in termen van schade en
slachtoffers. In figuur 5 is de opbouw van de
traditionele risicobenadering schematisch
weergegeven. De draaiknoppen die onder de
verschillende onderdelen staan, geven aan dat
er verschillende mogelijkheden zijn om het risico
te beïnvloeden.
Wat voor mogelijkheden?
In de meeste risicobenaderingen worden de in
een gebied aanwezige waarden en de kosten van
de maatregelen om deze te beschermen beoor-
deeld op basis van een kosten-baten-analyse. Dit
is een belangrijk onderdeel van de integrale aan-
pak en leidt vanuit de optiek van kosten voor
veiligheid tot economisch optimale oplossingen.
Maatregelen voor het beperken van het over-
stromingsrisico zijn van oudsher vooral gericht
op technische oplossingen met als hoofddoel het
verlagen van de kans op overstroming door het
vergroten van de sterkte en/of het verlagen van
de belasting. De traditionele dijkversterkingen
en het nemen van rivierverruimende maatrege-
len zijn daar een voorbeeld van. In de risicobena-
dering liggen zowel in de 'kans' als in het 'gevolg'
mogelijkheden om maatregelen te introduceren.
Vooropgesteld dat dit moet functioneren binnen
een integrale benadering is het combineren van
kansen en gevolgen en technische expertise
nodig. De dominante vakgebieden in het 'kans'
gedeelte van de risicobenadering zijn weergege-
ven in figuur 6.
Expertise op het gebied van watersystemen,
geotechniek en diepe ondergrond worden op dit
moment ontwikkeld volgens een integrale aan-
pak, waarbij belasting en sterkte complementair
zijn. Deze werkwijze maakt het mogelijk dat
technische expertise en innovatie breder geac-
cepteerd en toegepast worden.
Autonome ontwikkelingen
Door de klimaatverandering stijgt de zeespiegel
en nemen de stormintensiteit en de rivierafvoe-
ren toe. Daardoor wordt de kans op de belasting
van de waterkering door waterstanden en golven
groter en neemt het overstromingsrisico toe.
Bijkomende problemen zijn de waterhuishou-
ding, verzilting en het opbarstrisico, waardoor
een integrale aanpak van alle problemen vanuit
een gebiedsbenadering nodig is.

38 GEOtechniek – oktober 2009

 Geotechnische Innovaties Klimaatbestendig

Andere functies

Waterkerende
functie

Bestaande dijk

Figuur 7 Traditionele terp. Figuur 8 Superbrede dijk.

Tegelijkertijd vinden in te beschermen gebieden
veranderingen plaats als gevolg van economische
investeringen, wijziging van het grondgebruik
en bevolkingsgroei. Daardoor neemt de gevolg-
schade en het aantal potentiële slachtoffers bij
een overstroming toe. Dit wordt versterkt door
de bodemdaling, die op sommige plaatsen net zo
snel gaat als de zeespiegelstijging. Dit betekent
dat een integrale aanpak ten bate van toekom-
stige ontwikkelingen moet worden gebaseerd
op een driedimensionale benadering van de
grond- en watersystemen, inclusief de huidige
en toekomstige inrichting van de gebieden.
Strategieën
Bij de risicobenadering zijn verschillende strate-
gieën mogelijk. In de veiligheidsketen worden
de begrippen pro-actie, preventie, preparatie,
repressie en nazorg gehanteerd. Traditioneel
wordt de 'strijd tegen water' door middel van
dijkversterkingen gekenmerkt door een preven-
tieve strategie. Deze strategie begint echter
langzamerhand steeds meer plaats te maken
voor 'leven met water', een meer adaptieve en
pro-actieve strategie. Naar aanleiding van de
klimaatdiscussie dienen zich nieuwe kansrijke
strategieën aan, die niet alleen zijn gebaseerd
op een watervisie maar ook op het oplossings-
richtingen vanuit een visie op basis van het
verplaatsen van grond of mensen. Het principe
van compartimentering van de te beschermen
gebieden sluit daar goed bij aan. Daarbij kan
tevens door middel van risico- en normdifferen-
tiatie recht worden gedaan aan de kwetsbaar-
heid van functies en potentiële slachtoffers in
de verschillende gebieden.
Brede concepten
Bouwen met de Natuur en Ruimte voor de Rivier
zijn voorbeelden van brede concepten. Dit soort
concepten zijn de bouwstenen voor de integrale
benadering, waarbij strategische ruimtelijke
functies elkaar kunnen overlappen. Door ze in
een ruimtelijke context te plaatsen kan de inter-
actie tussen verschillende functies worden ver-
sterkt. Brede concepten zijn de verbindende
schakel tussen de integrale benadering en
technologische innovaties. Bouwen met de
natuur met zand als grondstof begint bij
baggeren, zie figuur 1.
De integratie van kennis over overstromings-
risico en ruimtelijke ordening opent de weg
voor toepassing van deze bredere concepten.
‘Bouwen met de Natuur’ maakt bij veiligheids-
maatregelen gebruik van de dynamiek van het
natuurlijke systeem. Voor dergelijke initiatieven
is bij de huidige discussies over klimaatveran-
dering vaak al een breed maatschappelijk
draagvlak aanwezig.
Geotechnische innovaties
Voor elke innovatie in een brede ruimtelijke
context is draagvlak nodig. De brede concepten
openen de weg voor toepassing van technische
innovaties. Deze innovaties leveren een bijdrage
in de beperking van het overstromingsrisico
vanuit de kansenkant en/of de gevolgenkant.
Enkele actuele voorbeelden zijn hieronder
beschreven.
Terpen
Terpen zijn grote grondlichamen met een ver-
hoogde aanleghoogte ten opzichte van het
omringende maaiveld. Ze kunnen worden inge-
richt voor verschillende (meestal kwetsbare)
functies. Een traditioneel voorbeeld is te zien
in figuur 7.
Terpen leveren een bijdrage in de beperking van
het overstromingsrisico aan de gevolgenkant
omdat de schade bij een overstroming kleiner is.
Bovendien kunnen de terpen bij een calamiteit
worden gebruikt als veilige vluchthaven.
Superbrede dijken
Superbrede dijken zijn een voorbeeld van het
integreren van meerdere functies. Een superbre-
Figuur 9 Smart Soils: bacteriën maken
grond sterker.
de dijk is een primaire waterkering, waarop van-
wege de forse afmetingen andere functies op
basis van het restbreedteprincipe mogelijk zijn.
Dit houdt in dat de andere functies zodanig in
het grondmassief worden geprojecteerd dat de
waterkerende functie niet in het geding is. Een
impressie van een superbrede dijk is te zien in
figuur 8.
Ze leveren een dubbele bijdrage in de beperking
van het overstromingsrisico, namelijk verlaging
van de kans op overstroming en beperking
van de gevolgschade van de functies op de
superdijk.
Smart Soils
SmartSoils®2 is een kosteneffectieve manier om
bestaande grond te gebruiken. Door de aanwe-
zigheid van micro-organismen in grond is het
mogelijk om de grondeigenschappen, zoals de
sterkte of de doorlatendheid te veranderen, zie
figuur 9. Een voorbeeld daarvan is het gebruik
van biogrout in zogenoemde bioduinen.
Geotextielen
Geogrids, geotubes, geobags en geocontainers
zijn verschillende toepassingsvormen van

GEOtechniek – oktober 2009 39

geotextielen. Het zijn maatregelen die de
erosiebestendigheid van klei of zand vergroten.
Ze kunnen bijdragen aan de realisatie van innova-
tieve ruimtelijke maatregelen (Bezuijen, 2004).
In figuur 10 zijn Geotubes toegepast in het
kader van zogenoemde 'hangende stranden',
een concept dat erosie op een gedeelte van
een strand toelaat.
Implementatie van innovaties
Innovatie bewijst vaak zijn meerwaarde wanneer
dat wordt gehanteerd als een middel om de
gebiedskwaliteit te verbeteren. Het creëren van
bewustwording en draagvlak bij beleidsmakers,
politici en andere belanghebbenden, middels
het aantonen van deze kwaliteitstoename (en
het kader waarin dit gebeurt), vergroot het
inzicht in de toepasbaarheid en winstkansen van
innovatie. De oplossingsrichting heeft bij voor-
baat een positieve invloed op de leefomgeving
van de belanghebbenden en tegelijkertijd vormt
de oplossingsrichting in het kader van de inte-
grale benadering een duurzame oplossing.
Wanneer deze innovaties en de bijbehorende
kwaliteitstoename in de verschillende perspec-
tieven van belanghebbenden worden geplaatst,
kan het vertrouwen in de oplossingsrichtingen
Stormvloedpeil
GHW
GLW
Zandworsten Hangend
strand
Vooroever Strand Duin
Figuur 10 Geotubes in dienst van hangende stranden.
worden opgebouwd. Dit kan onder andere worden de nadruk te leggen op win-win-situaties, die
gerealiseerd aan de hand van haalbaarheid- tot stand kunnen komen vanuit een integrale
studies in samenwerking met alle belanghebben- benadering.

den over de toepasbaarheid van de innovaties. 1
In dit kader kunnen ook (geo)technische
Een belangrijke randvoorwaarde daarbij is dat
innovaties een breder maatschappelijk
de innovaties worden gekoppeld aan huidige
draagvlak verkrijgen.
knelpunten, kansen en ontwikkelingen. 2
Smartsoils is een product van Deltares.
De kans op slagen is mede afhankelijk van de
manier waarop de innovaties worden geïntrodu- Reageren op dit artikel? Stuur dan uw reactie vóór
ceerd. Dit kan worden bevorderd door daarbij 31 oktober a.s. naar info@uitgeverijeducom.nl
 L. Golovanova
MSc Senior Adviseur
Geotechniek - WATERNET
Samenvatting

In opdracht van het Hoogheemraadschap

Amstel, Gooi en Vecht (AGV) is Waternet bezig
om de kades in het beheergebied voor 2012 te
toetsen en voor 2015 te versterken. Onderdeel
van de toetsing is het uitvoeren van stabili-
teitsberekeningen, waarin de sterkteparame-
ters een belangrijke rol spelen. De tot voor
kort gehanteerde sterkteparameters zijn
bepaald middels celproeven en voldoen niet
aan de huidige veiligheidsfilosofie. Waternet
stelt daarom een nieuwe, op triaxiaalproeven
gebaseerde, proevenverzameling op.
In dit artikel worden de tussentijdse resultaten
van de triaxiaalproeven en de problemen,
die zich bij het uitvoeren van de proeven
voordeden, beschreven.

Figuur 1 AGV-gebied.

Regionale proevenverzameling
Sterkteparameters voor boezemkeringen
Inleiding matige dijken voor, die in de loop der jaren zijn Simple Shear test (internationaal) is de meest
Waternet onderhoudt en beheert namens het opgehoogd met verschillende materialen (van klei toepasbare proef voor de bepaling van de
Hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht tot puin en huisvuil), als natuurlijke dijken die schuifsterkte.
(AGV) de waterkeringen binnen het beheerge- bestaan uit oorspronkelijk materiaal. De meeste
bied (figuur 1). Een belangrijk deel bestaat uit natuurlijke dijken zijn veendijken (ca. 70 km). De tot voor kort gehanteerde sterkteparameters
(tussen)boezemwaterkeringen, met een lengte voor de stabiliteitsbeoordeling zijn afkomstig uit
van in totaal 826 km, die de lager gelegen pol- Al een aantal jaren is er discussie over welk type een spanningsafhankelijke proevenverzameling
dergebieden beschermen tegen het water uit de proeven het beste inzicht geeft in de ‘sterkte’ binnen het AGV-gebied (figuur 2 en figuur 3).
boezem. In het AGV gebied komen zowel kunst- van de grond. De triaxiaalproef naast de Direct Deze werd in 2001 door GeoDelft opgesteld [1].

Rekenwaarden schuifspanning onder de dijk Rekenwaarden schuifspanning naast de dijk

50 45

40
40
Schuifspanning [kN/m2]

35
Schuifspanning [kN/m2]

30
30
25

20
20
15

10 10

5
0 0
0 20 40 60 80 100 120 140 0 20 40 60 80 100 120 140
Effectieve spanning [kN/m2] Effectieve spanning [kN/m2]
Calais licht (6) Tiel< 14,6 (30) Tiel>17,2 (11) Calais zwaar (22) Calais licht (24) Tiel< 14,6 (23) Tiel>17,2 (16) Calais zwaar (22)
Duinkerken (5) Tiel 14,6 <g<17,2(45) Hollandveen (51) Duinkerken (11) Tiel 14,6 <g<17,2(49) Hollandveen (125)

Figuur 2 Rekenwaarde schuifspanning onder de dijk bepaald met cel- Figuur 3 Rekenwaarde schuifspanning naast de dijk bepaald met cel-
proeven.De getallen achter de geologische benaming geven aan hoeveel proeven.De getallen achter de geologische benaming geven aan hoeveel
celproeven er per afzetting uitgevoerd zijn. Het sterktegedrag van de celproeven er per afzetting uitgevoerd zijn. Het sterktegedrag van de
meeste grondsoorten is niet te onderscheiden. meeste grondsoorten is niet te onderscheiden.

42 GEOtechniek – oktober 2009

 35 250
70

60 225
30

Cohesie [kPa], hoek van inwendige wrijving

50
200
40
t [kPa]

25 175
30

150
20 20

watergehalte [%]
10 125

0 15
0 10 20 30 40 50 60 70 80 100
s’ [kPa]
10 75

Figuur 4 Mohrcirkels bij 2% rek van proef- 50

stuk ‘Klei, matig siltig’ en raaklijn c' = 3,8 5
kPa, ϕ' = 28,9 o 25

0 0
11,0 12,0 13,0 14,0 15,0 16,0 17,0 18,0 19,0 20,0
Figuur 5 Resultaten van triaxiale proeven
Volume gewicht [kN/m3]
en trendlijnen afhankelijk van volume-
C‘ 2% [kPa] Phi‘ 2% [kPa] watergehalte[kN/m3]
gewicht (voor klei).

De wrijving- en sterkteparameters zijn in de niveau bij de proeven is op ca. 1 à 1,5 maal

Range [kN/m3] 11,7 - 13,5 - 15,0 -
jaren zeventig, tachtig en negentig door het de grensspanning aangenomen.
13,5 15,0 17,0
Centrum Onderzoek Waterkeringen (COW) De proeven zijn volgens de Leidraad voor het
bepaald middels celproeven. Ontwerp van Rivierdijken [5], uitgaande van Aantal proeven 24 18 35
een normale kansverdeling (Gausse), statistisch
γgem . [kN/m3] 12,5 14,3 16,1
Aangezien de celproef al meer dan 10 jaar niet verwerkt. Bij de bepaling van de karakteristieke
meer wordt uitgevoerd en is vervangen door de waarden (5% ondergrenswaarden) is de c'gem. [kPa] 5,8 6,2 5,3
triaxiaalproef, is de celproevenverzameling niet spreidingsreductiefactor (Γ) voor de regionale s (cohesie) 1,8 1,9 1,8
meer uit te breiden. De huidige veiligheidsfilo- verzamelingen van 0,5 verwerkt [9,10].
c' kar [kPa] 4,1 4,4 3,7
sofie bij stabiliteitsberekeningen ten behoeve
van toetsing en versterking van de keringen is Klei ϕ'gem . [o] 17,5 20,9 24,2
gebaseerd op multistage triaxiaalproeven. De In eerste instantie is voor klei zowel een span-
s (ϕ') 2,7 2,9 2,7
Leidraad Rivieren [13], het Addendum bij het ningsafhankelijke als een lineaire benadering
TRWG [12] en ‘Materiaalfactoren boezemkerin- (rechtlijnfunctie τ'-σ' wet van Coulomb) gehan- ϕ' kar [o] 15,1 18,1 21,7
gen’ [14] erkennen alleen materiaalfactoren teerd. Uit de analyse van de resultaten van de watergehalte [%] 166 97 65
voor deze proef. Daarom is het besluit genomen beide benaderingen is gebleken dat het verschil
om voor het AGV-gebied geleidelijk de overstap tussen deze twee benaderingen nauwelijks ϕ = volume gewicht; c = cohesie; s = standaard
te maken naar een nieuwe verzameling, waarneembaar is. Dit is te verwachten aangezien afwijking; ϕ = hoek van inwendige wrijving
gebaseerd op triaxiaalproeven. Tijdens het een raaklijn langs de drie cirkels (effectieve
overstappen zijn al lang bekende problemen spanning) goed te bepalen is (figuur 4).
Tabel 1 Gemiddelde en karakteristieke waarde
geconstateerd met triaxiaalproeven op veen. In het onderhavige artikel is alleen de lineaire afhankelijk van volumegewicht (voor klei).
benadering uitgewerkt. Op basis van alle uitge-
De nieuwe proevenverzameling voerde proeven is geprobeerd de relatie tussen
Voor de nieuwe verzameling zijn tot nu toe 71 het volumegewicht en de eigenschappen van
triaxiaalproeven op veen en 127 triaxiaalproeven klei vast te leggen (figuur 5). In deze grafiek zijn Op basis van de proevenverzameling wordt de
voor klei uitgevoerd. De monsters zijn genomen duidelijke verbanden te zien tussen de volumie- rekenwaarde van de parameters vastgelegd voor
met ackermannboringen. De triaxiaalproeven ke massa, de hoek van de inwendige wrijving en de volgende ranges van de volumegwicht: 11,7 -
zijn uitgevoerd op ongeroerde monsters met een het watergehalte. Het verband tussen de cohe- 13,5 kN/m3; 13,5 - 15,0 kN/m3; 15,0 - 17,0
hoogte van 76 mm en doorsnede van 38 mm. sie en het volumegewicht is moeilijker waar te kN/m3 en > 17,0 kN/m3. Deze indeling is indica-
De sterkteparameters zijn met de multistage nemen. De cohesie is meer afhankelijk van de tief voor de samenstelling (verhouding tussen
CU triaxiaalproeven voor klei en veen bepaald. samenstelling van het beproefde monster. zandgehalte, organischstofgehalte en siltgehal-
Op veen zijn tevens de singlestage proeven uit- Bijvoorbeeld bij het volumegewicht tussen 12 te) van de klei (tabel 1). In figuur 6 is het verband
gevoerd. De sterkte is bij 2% rek geanalyseerd en 13 kN/m3 ligt cohesie van monsters met hout- tussen het volumegewicht en de eigenschappen
zowel voor klei als voor veen (de 5% rek bij resten en plantenresten boven het gemiddelde van de klei samengevat. De c- en tan ϕ-waarden
multistage proeven op veen was in weinig en van humeus en/of veenhoudende monsters zijn afzonderlijk statistisch behandeld.
gevallen te bereiken). Het laagste spannings- – onder het gemiddelde. Op basis van de uitgevoerde proeven kan wel

GEOtechniek – oktober 2009 43

 Figuur 6
30 180
Gemiddelde en
160
25
karakteristieke
140 (5% ondergrens
Cohesie [kPa], hoek van
in wendige wrijving

watergehalte [%]
20 120 waarden) waarde
100 afhankelijk van
15 volumegewicht
80
(voor klei).
10 60

40
5
20 Figuur 7 Veen
0 0
(mineraalarm),
0 10 20 30 40 50 60 70
plantenresten
Volume gewicht [kN/m3]
(zegge/riet)
gem cohesie [kPa] gem hoek van inwrijving gem watergehalte [%]
Foto Wiertsema
kar cohesie [kPa] karhoek van inwrijving
& Partners

geconcludeerd worden dat een relatie tussen het vinden tussen de elementaire parameters (volu- worden getrokken. Het watergehalte van het
volumegewicht en de eigenschappen van klei megewicht, watergehalte) en visueel bepaalde veen kan variëren van 200 % tot 1000 % van het
goed zichtbaar is (tabel 1 en figuur 6). Uit de classificatieparameters (hoofdbenaming, botani- droge–stofgehalte, uitgedrukt in massa/massa
resultaten (standaard afwijking) blijkt dat multis- sche samenstelling [8]) enerzijds, en de sterkte- percentages. Door het gewicht van de dijk ver-
tage triaxiaalproeven (CU) een statistisch onder- parameters anderzijds (zie ook [2]). De sterkte schilt de consolidatiegraad van de veenlaag
bouwd theoretisch betrouwbare beschrijving van van het veen is grotendeels afhankelijk van het ‘onder’ en ‘naast’ de dijk.
kleigedrag geven. De modelberekening (MStab) watergehalte en van de vezelsamenstelling (de
met deze parameters lijkt op werkelijkheid in onstaansgeschiedenis) van het veen. De sterkte, De huidige studie is nog een grove algemene
situ die onder andere is gebaseerd op de lange grofheid en ruimtelijke oriëntatie van de vezels benadering. Tot nu toe zijn 55 multistage en 16
historie van de dijken en de oude Keuren uit spelen een belangrijke rol. De verweringsgraad singlestage triaxiaalproeven op veen uitgevoerd
het gebied. van de vezels is ook van belang. In deze fase van die in de verzameling gebruikt kunnen worden.
De nieuwe proevenverzameling is op een de proevenverzameling zijn deze belangrijke In eerste instantie is geprobeerd een trend te
beperkt aantal triaxiaalproeven gebaseerd en aspecten buiten beschouwing gelaten. Reden vinden op basis van een lineaire benadering om
bevindt zich nog in de ontwikkelingsfase. De hiervoor is de afwezigheid van foto's van het met de proevenverzameling op klei in één lijn
verzameling wordt nog aangevuld met nieuwe monstermateriaal en de summiere beschrijvingen te blijven (figuur 8, figuur 10). Het veen laat bij
resultaten. (slechts voor 9 grondmonsters is uitgebreide een lineaire benadering in vergelijking met klei
analyse volgens [8] uitgevoerd en zijn foto's (figuur 5) over het algemeen geen functionele
Veen genomen). Uit de huidige verzameling op basis trend zien, die zowel afhankelijk is van de
Veen is organische stof met water, bestaande uit van een botanische samenstelling en/of de wor- volumieke massa als van het watergehalte.
onder andere vezels (figuur 6). Voor de proeven- dingsgeschiedenis van het veen kan vanwege het
verzameling voor veen is getracht verbanden te geringe aantal grondmonsters nog geen conclusie De verzameling met de lineaire benadering is

30 45
28
26 40
24
35
Schuifspannoing [kPa]

22
20 30
18
16 25
14
20
12
10 15
8
6 10
4
5
2
0 0
9,0 9,5 10,0 10,5 11,0 11,5 12,0 12,5 13,0 0 10 20 30 40 50 60 70 80

Volume gewicht [kN/m3] Effectieve normaalspanning [kPa]

taugem taugem, kar

Figuur 8 Resultaten van triaxiale proeven afhankelijk van volumegewicht Figuur 9 Spanningsafhankelijke relatie tussen schuifspanning en effectieve
(voor veen) alle monsters. normaalspanning van alle multistage triaxiaalproeven voor veen.

44 GEOtechniek – oktober 2009

 Sterkteparameters voor boezemkeringen

Figuur 10 c' [kPa] ϕ' [o]

13,0
Resultaten van 24 AGV NEN AGV NEN
triaxialeproeven 12,5 verzameling 6740 verz. 6740

Hoek van inwendige wrijving [o]

22
afhankelijk van het 20 Xgem 7,7 15,7

volume gewicht [kN/m3]

12,0
watergehalte voor 18
Xgem, kar 3,5 1-5 11,1 15

Cohesie [kPa],
alle veenmonsters. 16 11,5
14
11,0
standaard
12
afwijking (s) 5,5 5,2
10 10,5
8 variatie
6 10,0
coëfficiënten (V) 0,6 0,20 0,33 0,10
4
9,5
2
0 9,0 Tabel 2 Resultaten statistische bewerking
0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1000 (normaal kansverdeling) multistage proeven
Waterspanning [%] voor alle veenmonsters.
C‘ 2% [kPa] Phi‘ 2% [kPa] volumegewicht [kN/m3]

c' [kPa]

Figuur 11 Xgem 7,1

Gemiddelde karakte- 9 20 Xgem, kar 4,2
ristieke waarden van
8 18 standaard afwijking (s) van
cohesie en hoek van

hoek van inwendige wrijving

inwendige wrijving 16 getransformeerde parameter log(c) 0,3
7
(veen) als functie 14 standaard afwijking (s) van cohesie 1,8
6
Cohesie [kPa]

van de effectieve 12
5 variatiecoëfficiënten (V) van coheise 0,25
normaalspanning.
10
Uit de lijn van gemid- 4
delde karakteristieke 8 Tabel 3 Resultaten statistische bewerking
waarden (figuur 9) 3
6 (lognormaal kansverdeling) multistage
zijn gemiddelde 2 proeven voor alle veenmonsters.
4
karakteristieke waar- 1 2
den van cohesie en
0 0
hoek van inwendige
wrijving voor elke
0 10 20 30 40 50 60 70 80 c' [kPa] ϕ' [o]
Effectieve normaalspanning [kPa] AGV NEN AGV NEN
spanningsniveau
cohesie (gem, kar) [kPa] hoek van inwendige wrijving (gem. kar) verzameling 6740 verz. 6740
afgeleid.
Xgem, kar
tot 40 kPa 2,1 1 - 2,5 17,5 15

echter statistisch verwerkt (tabel 2) om met de sterkte neemt af bij toename van de effectieve Xgem, kar
waarden uit tabel 1 van de NEN 6740 [6] te ver- spanning). Dit effect komt zowel in extreme na 40 kpa 5,6 2,5 - 5 12,5 15
gelijken. De sterkteparameters, afkomstig uit vorm als in minder extreme vorm voor. Deze
Tot 40 kPa - gemiddelde karakteristieke
proevenverzameling, zijn vergelijkbaar met de methode geeft een beter inzicht in het gedrag
waarde van c' en ϕ' bij effectieve normaal-
parameters uit de NEN 6740. De verzameling van veen.
spanning tot 40 kPa.
toont ten opzichte van de NEN een gemiddelde Na 40 kPa - gemiddelde karakteristieke
c' en een lagere ϕ'. De hoge standaardafwijking De relatie tussen schuifspanning en effectieve waarde van c' en ϕ' bij effectieve normaal-
geeft aan dat lineaire benadering in dit geval spanning (zie figuur 9) is verder statistisch ver- spanning na 40 kPa.
niet betrouwbaar is. Dit wordt mede veroor- werkt. Zoals verwacht is een grote spreiding bij Voor de verdeling van de effectieve normaal-
zaakt door de heterogeniteit van het veen. triaxiaalproeven aanwezig (standaard afwijking spanning voor NEN 6740 is aanname gedaan,
Voor de cohesie is tevens een lognormale kans- van (τ -σ ') varieert van 4,43 tot 5,84 erg grote
Tabel 4 Indicatie c' en ϕ' bij spannings-
verdeling beschouwd (tabel 3). Op dit moment bandbreedte). De cgem, kar en ϕgem, kar zijn afge-
afhankelijke benadering.
waren de resultaten hiervan nog onvoldoende leid uit grafiek ( τ - σ ') gem, kar (figuur 10; tabel 4).
betrouwbaar om mee te gaan rekenen. Bij lage spanningen toont de spanningsafhanke-
lijke benadering ten opzichte van de NEN een
In de tweede instantie is de proevenverzameling gemiddelde c' en een hogere ϕ'. Bij lagere span- watergehalte tot 250 - 600 -
250 % 600 % 1000 %
op veen gebaseerd op het spanningsafhankelij- ningen is cohesie aanzienlijk hoger en is de hoek
ke gedrag. Het wapeningseffect van de vezels van inwendige wrijving lager in vergelijking met standaard
afwijking (s) 2,5 5 3,5
heeft tot gevolg dat bij lage spanningen een de NEN-waarden. Zoals verwacht zijn de cohesie
grote effectieve hoek van inwendige wrijving en de hoek van de inwendige wrijving sterk aantal proeven 7 34 11
wordt gevonden. Deze neemt af naarmate de afhankelijk van de effectieve spanning. De relatie
spanning toeneemt (de toename van de schuif- (figuur 11) tussen de effectieve normaalspan- Tabel 5 Indeling op basis van watergehalte.

GEOtechniek – oktober 2009 45

ning en cgem, kar; ϕgem, kar laat zien hoe belangrijk proeven laten kleinere spreiding zien. Omdat de proeven (CU) een statistisch onderbouwd theo-
de spanningsafhankelijke benadering voor veen proeven van één locatie afkomstig zijn, kunnen retisch betrouwbare beschrijving van kleigedrag
is. Vanwege de grote bandbreedte is het echter ze niet als representatief voor het gehele gebied geven. Voor veen is dit echter niet het geval. Het
nog te vroeg de proevenverzameling voor veen beschouwd worden. Op een tweede locatie zijn is daarom van groot belang de discussie over de
alleen op spanningsafhankelijk gedrag van veen pogingen om drie gelijkwaardige monsters uit beste proef voor het veen, nieuw leven in te bla-
te baseren. een bus te krijgen mislukt. Op basis van deze zen, mede vanwege de gevolgen van het onte-
proeven kan daarom nog geen uitspraak gedaan rechte afkeuren van boezemkeringen.
In de derde instantie is er getracht een verband worden of singlestage proeven geschikter zijn
te leggen tussen het watergehalte en de sterkte- voor veen. De resultaten van multistage triaxiaalproeven
parameters (figuur 12, tabel 5). Vanwege de Voor de singlestage proef zijn drie identieke voor veen kunnen niet zomaar worden vertaald
grote spreiding en het verschillende aantal proe- veenmonsters nodig. Deze monsters kunnen naar de proevenverzameling voor stabiliteitsbe-
ven per verdeling op basis van watergehalte, worden verkregen uit een boring met een grote rekeningen.
heeft de statistische verwerking een grote diameter. Voor de uitvoering van deze boring is Bij het opstellen van de proevenverzameling
invloed op de karakteristieke waarden. Bij een zwaar materiaal nodig, dat niet altijd makkelijk dient het spanningsafhankelijke gedrag van
groter aantal proeven kan deze invloed vermin- is toe te passen bij groene dijken of bij dijken veen, de invloed van vezels en het watergehalte
derd worden. De proevenverzameling bestaat met smalle wegen op de kruin. Als alternatief in acht te worden genomen.
nog uit een te beperkt aantal proeven. De proe- kan een boring met een standaard diameter Voor de toepassing van een andere manier van
ven kunnen op verschillende manieren worden worden toegepast en kunnen monsters in veenbeproeving dient een veiligheidfilosofie te
verwerkt. Nadere studie is gewenst naar de uit- opvolgende diepte worden genomen. Hier worden ontwikkeld.
komsten van de proeven door de samenstelling komt echter een ander probleem naar voren.
van het veen. Echter, er kan verwacht worden Gezien de opbouwgeschiedenis van veen Literatuur
dat met de verdere uitbreiding van de proeven- is het moeilijk drie identieke monsters te [1] Versterkingsronde Boezemkade AGV
verzameling een verband gelegd kan worden kiezen. Nog één ander, duurder alternatief is Proevenverzameling van wrijvingsparameters
tussen de watergehalte, vezels en de sterkte- het uitvoeren van drie boringen naast elkaar. GeoDelft kenmerk 389490/30, concept,
parameters om een betere inschatting te maken augustus 2001.
van de sterkte en een stap te zetten tussen Uit het eerder uitgevoerde onderzoek [3; 4] [2] Standaard proevensessie op veen
theorie en praktijk. blijkt dat de multistageproeven ten opzichte Correlatiestudie (concept), GeoDelft
van de singlestage proeven in het algemeen een kenmerk CO-341820/23, juni 1994.
De nadelen van verschillende hogere c' en een lagere ϕ' laten zien. Voor de [3] Overgang cel naar triaxiaal proef, vergelijking
sterktebepalingen adviespraktijk met singlestage proeven dienen OCR en vergelijking singel/multistege, GeoDelft
NEN 5117 (tabel 5) [7] schrijft de stopcriteria de materiaalfactoren nog te worden bepaald. kenmerk SE-704129/2, augustus 1994.
voor de multistageprocedure voor. Daardoor zijn Mogelijk is de Direct Simple Shear test (DSS- [4] Vergelijking Multistage en Singelstage
de CU multistage triaxiaalproeven niet zo mak- proef) een goede oplossing voor de veenbeproe- CU triaxiaal proeven, GeoDelft kenmerk
kelijk uitvoerbaar voor veen bij lage spanningen. ving. Echter voor deze proef is nog geen veilig- SE-50074 november 1994.
Bij de multistage procedure kan, door de versto- heidsfilosofie ontwikkeld en is deze proef nog [5] Leidraad voor het Ontwerp van Rivierdijken,
ring van het monster, een onwerkelijke cohesie niet uitgebreid voor veen onderzocht en nog deel 2, Benedenrivierengebied, TAW, sept. 1989.
en lage hoek van inwendige wrijving worden niet verwerkt in officiële richtlijnen en normen. [6] NEN 6740 Geotechniek - TGB 1990 -
verkregen [11]. Basiseisen en belastingen, september 2006.
In het kader van de proevenverzameling zijn Conclusie [7] NEN 5117 Geotechniek - Bepaling van de
tevens 16 singlestage proeven uitgevoerd. Deze Uit het onderzoek blijkt dat multistage triaxiaal- schuifweerstands- en vervormingsparameters
van grond - Triaxiaalproef, mei 1997.
[8] Technisch Rapport Geotechnische
Figuur 12 Classificatie van Veen, TAW, juni 1996.
24
Veensterkte [9] Technisch Rapport Waterkerende
22
indeling op basis Grondconstructies, TAW, juni 2001.
20
18 van watergehalte. [10] Probabilisme in de Geotechniek Onderdeel
Schuifspanning [kPa]

16 Ruimtelijke Variabiliteit (Fase A.III), GeoDelft

14 kenmerk CI-361410.95, december 1997.
12
[11] Ongedraineerde Stabiliteitsanalyse,
10
8
E.J. den Haan, Geotechniek, 2006-3, 32-37.
6 [12] bij TRWG, ENW, juli 2007.
4 [13] Leidraad Rivieren, ENW, juli 2007.
2 [14] Materiaalfactoren voor boezemkaden,
0
0 10 20 30 40 50 60 70 80 STOWA, 2009-5.

Effectieve normaalspanning [kPa]
Gem. kar.: > 250% Gemiddelden: > 250% Reageren op dit artikel?
250 - 600% 250 - 600%
600 - 1000% 600 - 1000% Stuur dan uw reactie vóór 31 oktober 2009
naar info@uitgeverijeducom.nl

46 GEOtechniek – oktober 2009

 Ing. M-P. Rooduijn
Senior Adviseur Geotechniek
Fugro Ingenieursbureau BV
Samenvatting

Voor de bouw van een 2-laags parkeer-

Evaluatie van deformatiemetingen en analyses garage onder het gebouw ‘Le Carrefour’
naast het NS-station te Leiden is door
Visser & Smit Bouw bv een bouwkuip
ontworpen en gemaakt. Deformatie- en
trillingsanalyses wezen uit dat door de
korte afstand van de werkzaamheden tot
de sporen een verhoogde kans op schade
en zakking te verwachten was. Teneinde
deze risico's beter beheersbaar te houden,
is een intensief monitoringsplan opgezet
en zijn beheersmaatregelen voor de uit-
voering getroffen. Uit toetsing van de
trillingsniveaus bleek dat door het heien
van de palen en het trillen van de dam-
wanden nauwelijks overschrijdingen van
de grenswaarden zijn opgetreden. Ook de
gemeten deformaties van de keerconstructie
en de sporen waren kleiner waren dan voor-
speld. Teneinde een verklaring te vinden
voor de verschillen tussen de prognoses en
de metingen, zijn de analyses nader
beschouwd.Geconcludeerd kan worden
dat de verwachtingswaarden van de maai-
veldzakkingen uit de trillingsprognoses
beter aansluiten bij de gemeten zakkingen
en dat de deformatieanalyses met Small
Figuur 1a Artist impression gebouw
Strain parameters beter stroken met de

Bouwkuip ‘Le Carrefour’ zicht vanaf Schipholweg

(bron: VVKH Architecten). gemeten deformaties.

van project Inleiding

In het eerste deel van het artikel worden de
In het tweede deel van het artikel worden de tril-
lings- en deformatiemetingen behandeld en ver-

Le Carrefour belangrijkste kenmerken van het project beschre-

ven en wordt nader ingegaan op het ontwerp van
de bouwput, de uitwerking van de trillings- en
geleken met de prognoses. Aan de hand van deze
evaluatie zijn nadere deformatieanalyses met
Small Strain parameters uitgevoerd en kunnen

te Leiden deformatiesanalyses en de beheersmaatregelen

voor de uitvoering.
voor dit project conclusies worden getrokken.

Projectbeschrijving
De projectlocatie is gelegen ter plaatse van de
Figuur 1b Dellaertweg / Schipholweg aan de zuidoostzijde
Artist impres- van het NS-station Leiden Centraal. Het project
sion gebouw ‘Le Carrefour’ betreft de bouw van een kantoor-
Le Carrefour gebouw met een 2-laags ondergrondse parkeer-
zicht vanaf garage voor 340 auto's. Het kantoorgebouw
spoor-zijde telt 10 bouwlagen boven maaiveld en bestaat uit
Bron: VVKH vijf stabiliteitskernen die met een glijbekisting
Architecten worden gebouwd. De kernen verzorgen de
stabiliteit in samenwerking met de dragende
constructie in staal.

Uiteindelijke zal de Dellaertweg deels onder de

nieuwbouw doorlopen. Het gebouw boven de
Dellaertweg wordt ondersteund door 12 boom-
vormige kolommen. Deze ‘bomen’ dragen de
tweede verdieping. Op de tweede verdieping

48 GEOtechniek – oktober 2009

 Figuur 2 Hooggelegen perron en sporen
(Bron: Fugro Ingenieurs-bureau BV).
lopen de takken van de ‘bomen’ over in de vak-
werkconstructie die de 3e tot en met de 8e ver-
dieping draagt. Figuur 1 geeft een indruk van het
zicht vanaf de spoorzijde en de Schipholweg.
De beperkte werkruimte maakt de logistiek en de
uitvoering complex. De bouwlocatie is ingeklemd
tussen de verlegde Dellaertweg aan de zuidzijde
en de verhoogde perron's en sporen aan de
noordzijde.
Het hoogteverschil van ca. 5 m tot de sporen
wordt overbrugd door een onderheide keercon-
structie op een afstand van minimaal ca. 2,5 à
3,0 m van de bouwactiviteiten. Zie figuur 2.
De afstand van de nieuwbouw tot het dichtst-
bijzijnde spoor is ca. 8 m. Het volgende spoor
ligt op ca. 13 m afstand.
De nieuwbouw is gefundeerd op Vibro combina-
tiepalen Ø 600/670 mm met een paalpuntniveau
op ca. 22 m beneden maaiveld.
Voor de bouw van de parkeergarage is een
Figuur 3 Principe doorsnede westelijke compartiment bouwkuip (bron: Visser & Smit Bouw bv).
gecompartimenteerde bouwkuip gemaakt. De
gehele bouwkuip heeft de afmetingen van ca. 30
m x 180 m en is opgebouwd uit verankerde stalen
damwanden. De ontgravingsdiepte is ca. 7,5 m
beneden maaiveld. De verankering is uitgevoerd
met groutankers. De bouwkuip is in de periode
december 2007 - april 2008 gerealiseerd. In
figuur 3 is de dwarsdoorsnede over het westelijke
compartiment weergegeven.
Bodemopbouw op de bouwlocatie
Over het algemeen bestaat de bodemopbouw uit
een vaste zandlaag met hierop het basisveen en
een kleiig zandpakket gevolg door zandige klei-
lagen, doorsneden met een veenlaag. Het baan-
lichaam onder de sporen bestaat uit matig vast
gepakt zand.
Bouwputontwerp
De ontwerpberekeningen voor de damwanden
zijn uitgevoerd met het verenmodel MSheet en
getoetst conform CUR publicatie 166.
Op basis van de ontwerpberekeningen zijn aan de
spoorzijde damwandprofielen AZ26twostep met
een inbeddingdiepte van NAP 14,0 m toegepast.
Aan de overige zijden van de bouwput zijn AZ18
profielen toegepast.
De twostep configuratie is alternatief ontwerp
van de aannemer en bestaat uit AZ26 profielen.
Met de AZ26twostep configuratie wordt een
buigstijfheid bereikt die vergelijkbaar is met een
‘normale’ opbouw uit AZ48 profielen. Op figuur 4
is de damwandconfiguratie AZ26twostep weer-
gegeven.
Trillingen en maaiveldzakking
Om inzicht te krijgen in de risico's op schade en
zakking door het heien van de palen en het intril-
len van damwanden, zijn aan de hand van metho-
de Hergarden [1] en Barkan [2] trillingsprognoses
en zakkinganalyses uitgevoerd. De predictie-
methode is opgenomen in CUR-publicatie 166 [3].
Figuur 4
Hoekverbinding
damwandprofiel
AZ26 twostep
spoorzijde met
AZ18 overige
zijden.
Bron:
Fugro Ingenieurs-
bureau BV
GEOtechniek – oktober 2009 49
 Intrillen, freg. = 40 Hz. Heien, freq. = 25 Hz
0,45 0,80
0,40 0,70
Versnellingenniveau [-]

0,35

Versnellingenniveau [-]
0,60
0,30
0,50
0,25
0,40
0,20
0,30
0,15
0,10 0,20

0,05 0,10
0,00 0,00
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
Afstand tot trillingbron Afstand tot trillingbron

F= 1150 kN, 50% waarde F= 1150 kN, 99% waarde drempelwaarde: 0,14 [-]

Figuur 5 Schatting invloedgebied voor de kans op maaiveldzakking door trillingen.

Intrillen, freq. = 40 Hz Intrillen, freq. = 25 Hz

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
0,00 0,00

-0,05
-0,05
-0,10
Maaiveld zakking [m]

-0,10
Maaiveld zakking [m]

-0,15
-0,15 -0,20

-0,20 -0,25

-0,30
-0,25
-0,35
-0,30
-0,40

-0,35 -0,45
Afstand tot trillingbron Afstand tot trillingbron
Verwachtingswaarde Bovengrenswaarde

Figuur 6 Schatting van maaiveldzakking v.s. afstand tot trillingbron.

Aan de hand van een schatting voor de 50% (ver- tot 8,0 m en bij het heien van palen varieert van gebied voor trillen en heien. Voor de keercon-
wachtingswaarden) en 1% overschrijdingskans 4,0 m tot 16,0 m. Zie figuur 5. structie is een toetsing op schade uitgevoerd.
(bovengrenswaarde) voor de trillingsversnelling is Uit de voorspellingen van trillingsnelheden en
het invloedsgebied bepaald, waarbinnen een kans In figuur 6 is de prognose weergegeven van de toetsing hiervan aan de grenswaarden voor uit
op maaiveldzakking door verdichting aanwezig is. maaiveldzakking als functie van de afstand tot SBR-A blijkt, dat de kans op schade aan de keer-
Hierbij is het principe aangehouden dat los de trillingsbron. constructie (categorie 1) aanvaardbaar klein is
gepakte zandpakketten alleen verdichten als de De sporen vallen buiten het invloedsgebied van (overschrijdingskans <1%). Voor meer informatie
trillingsintensiteiten groter zijn dan de voor dat het intrillen van damwanden, maar binnen het over de berekeningswijze en toetsing wordt
pakket geldende drempelwaarde. Voor dit project invloedsgebied van het heien. Door het heien verwezen naar [4] en [5].
is een drempelwaarde voor het versnellingsniveau van de eerste palenrij op een afstand van ca. 8 m
van 0,14g bepaald. De drempelwaarde heeft, en 13 m tot de sporen, worden maximale maai- Deformatieanalyses
volgens de methode van Hergarden en Barkan, veldzakkingen (bovengrenswaarden van het Naast schade en maaiveldzakking door trillingen
een relatie met de initiële dichtheid, het korrel- versnellingsniveau) verwacht van respectievelijk zijn ook deformaties te verwachten door het
spanningsniveau en de conusweerstand, alsmede ca. 120 mm en 30 mm. Dit is een conservatieve ontgraven en leegpompen van de bouwkuip.
met de schuifsterkte en de relatieve dichtheid van benadering. Uitgaande van de verwachtings- Teneinde inzicht te krijgen in de te verwachten
het zandpakket. Deze parameters zijn ingeschat waarden van het versnellingsniveau zijn de deformaties van de damwand, de keerconstructie
aan de hand van een sondering in het baanlichaam. maaiveldzakkingen op deze afstanden nihil. en de sporen, zijn berekeningen met PLAXIS
Uit de prognoses blijkt dat het invloedsgebied bij uitgevoerd. Als grondmodel is het Hardening-
het intrillen van damwanden varieert van 2,5 m De keerconstructie valt binnen het invloeds- Soil model [6] gebruikt.

50 GEOtechniek – oktober 2009

 Bouwkuip van project Le Carrefour te Leiden

De bouwfasering voor de PLAXIS berekeningen veldzakkingen (w) als gevolg van het trillen van de Bij het ontwerp is al rekening gehouden met de
bestaat uit: damwanden en het heien van de palen opgeteld volgende maatregelen:
A. Bouwen van de keerconstructie naast bij de berekende verticale deformaties (dz) door
ontgraven in ‘den natte’ en toepassing van
het bestaande baanlichaam (spannings- ontgraven en leegpompen van de bouwkuip. De een onderwater betonvloer;
geschiedenis); berekende maaiveldzakkingen (w) is een schatting
het waterpeil in de bouwkuip een 0,5 m op
B. Maken van de bouwkuip, bestaande uit: op basis van de risicoanalyses. zetten.

bouwfase 1: installeren damwand, aanbrengen
en voorspannen ankers, waterstand in bouw- Aanvullende beheersmaatregelen Literatuur
put opzetten. Berekeningsstap 157 t/m 195; Uit de prognoses is gebleken dat een verhoogd [1] Hergarden, van Tol, 2001, Hergarden, H.R,

bouwfase 2: nat ontgraven. Berekeningsstap risico op onacceptabele deformaties bestaat. van Tol, A.F, Zakkingen tijdens het trillend trekken
196 t/m 203; Teneinde het risico tijdens de uitvoering van de van damwanden, Geotechniek juli 2001.

bouwfase 3: grind aanbrengen en onderwater bouwkuip te beperken, is in overleg met Prorail [2] Barkan D, Dynamics of bases and foundations,
beton storten. Berekeningsstap 204 t/m 207; besloten om de volgende maatregelen te treffen: New York McGraw-Hill book Cy Inc., 1962.

bouwfase 4: bouwkuip leegpompen.
de damwand aan de spoorzijde uit te voeren [3] CUR 166, Damwandconstructies, 4e druk
Berekeningsstap 204 t/m 207; als een permanente damwand; deel 1 en 2, CUR Gouda, 2005.

de bouwkuip te splitsen in 2 compartimenten [4] T.K. Muller, Meten, Beoordelen en voorspellen
De berekende deformaties (dx en dz) voor de (west en oost); van trillingen in de bouw, Geotechniek, okt. 2007.
damwand, de keerconstructie en de sporen zijn
de vibro combinatiepalen binnen een zone [5] Meet- en beoordelingrichtlijnen SBR
weergegeven in figuur 7 t/m 9. van 20 m vanaf het spoor voor te boren; deel A Schade aan gebouwen.

het trillingsniveau en de deformatie van de [6] Material Models Manual, Plaxis 2D
De totaal berekende deformaties van de sporen in damwand aan de spoorzijde, de keerconstruc- version 8, Plaxis b.v., 2006.

horizontale en verticale richting zijn gegeven in tie en de spoorzone op verschillende locaties
Tabel 1. Teneinde de voorspelingen te kunnen ver- te monitoren aan de hand van een uitgebreid Reageren op dit artikel? Stuur dan uw reactie vóór
gelijken met de metingen zijn de berekende maai- monitoringsplan. 31 oktober 2009 naar info@uitgeverijeducom.nl.

Horizontale vervorming damwandkop Horizontale vervorming b.k. keermuur

vs. las. steps (ontwerp) vs. calc. steps (ontwerp)
Horizontale vervorming (dx) in mm

70 0
Horizontale vervorming (dx) in mm

60 -5
50
-10
40

30 -15

20
-20
10

0 -25
160 170 180 190 200 210 220 160 170 180 190 200 210 220
Calc. steps in Plaxis (HS-basis) H (DW1-2) Calc. steps in Plaxis (HS-basis) G (KM 1-2)

Figuur 7 Deformaties bovenzijde damwand horizontaal vs. berekenings- Figuur 8 Deformaties bovenzijde keermuur horizontaal
stappen. (+dx = in de richting van het spoor/ -dx =richting de bouwput). vs. berekeningsstappen.

Bouwfase dx cum. w + dz cum.

Horizontale vervorming bij sporen dx w + dz
Horizontale vervorming (dx) in mm

Maaiveldzetting bij sporen vs. steps (ontwerp) vs. steps (ontwerp)

Installeren - - 5 5
Maaiveldzakking (dz) in mm

0 0
damwanden
-5 -5 (trillingsanalyse)
Heien palen - - 55 60
-10 -10
(trillingsanalyse)
-15 -15 Nat ontgraven 10 10 9 69
(PLAXIS)
-20 -20
160 170 180 190 200 210 220 160 170 180 190 200 210 220 Storten grind + 3 13 2 71
Calc. steps in Plaxis (HS-basis) Calc. steps in Plaxis (HS-basis) o.w. beton (PLAXIS)
A (S8-S12) C (S7-S11) D (S6-S10) F (S5-S9) Leeg pompen 3 16 2 73
bouwput (PLAXIS)

Figuur 9 Deformaties sporen horizontaal en verticaal vs berekeningsstappen. Tabel 1 Berekende deformaties van
(A en C = 1e spoor / D en F = 2e spoor). de sporen.

GEOtechniek – oktober 2009 51

 E.J. den Haan A. Feddema
Deltares GeoEngineering Deltares GeoEngineering

Samenvatting
Deformatie en sterkte van De hoge schuifsterkte en lage stijfheid van
slappe Nederlandse grond heeft het nodig

ophogingen en dijken op gemaakt allerlei kunstgrepen toe te passen

in stabiliteits- en deformatieberekeningen.

slappe Nederlandse grond Daarmee wordt de inwendige wrijvingshoek

ϕ’ binnen acceptabel geachte proporties
gebracht. Het lijkt echter mogelijk om met
het Plaxis Soft Soil Creep model recht te doen
Inleiding neerde sterkte in triaxiaal- en simple shear proeven, aan dit bijzondere spannings-rek gedrag, als
Van lieverlee is de acceptatie gegroeid van het en toepassing daarvan in sterkteberekeningen de bijbehorende parameters uit de K0-C.R.S.
feit dat veen en humeuze klei een zeer hoge kan zo’n aanpak zijn (Den Haan, 2006). In de ein- oedometerproef worden afgeleid. Dit wordt
relatieve schuifsterkte hebben (Den Haan, 1995, dige elementenmethode is de ongedraineerde
aan de hand van twee praktijkvoorbeelden
Den Haan en Kruse, 2007). Figuur 1 laat de hoge aanpak echter niet gemakkelijk. Gedraineerde
toegelicht. Het succes van deze aanpak maakt
inwendige wrijvingshoek ϕ’ zien van Neder- sterkte- en stijfheidsparameters in combinatie
toepassing ervan mogelijk voor de toetsing
landse slappe grond, zoals die bepaald wordt met ongedraineerde- en consolidatiefasen werkt
van dijk- en kadeveiligheid. De huidige
met de triaxiaalproef. De waarden komen ver beter, al is de uitkomst dan sterk afhankelijk
configuratie van een dijk wordt vanuit het
boven de 30° uit en zijn hoger naarmate de van het samenspel tussen constitutief model,
verleden opgebouwd, waardoor de kruip-
grond slapper is. Zo heeft veen ϕ’-waarden tot geometrie, veronderstelde doorlatendheden
versteviging en 'pre-shearing' van de slappe
90°, en humeuze klei 40° - 60°. Toepassing van en belastingen.
lagen vanzelf optreedt. Deze bepalen dan
90° in Bishop sommen leidt onherroepelijk tot
mede de te berekenen stabiliteitsfactor FS.
oneindig hoge FS, wat in tegenspraak is met Soft Soil Creep model
intuïtie én werkelijkheid. In het verleden zijn Het Soft Soil Creep model is een geavanceerd
daarom kunstgrepen toegepast om tot bruikbare constitutief model dat Nederlandse slappe
sterkteparameters te komen. In de celproef grond goed beschrijft. Het combineert het
bijvoorbeeld werd de zijdelingse deformatie isotachenprincipe met het CamClay model, De vergelijking is geldig voor één-dimensionale
beperkt om het monster ver van bezwijken te en gaat daarom goed om met o.a. kruip, kruip- vervorming onder constante reksnelheid in
houden. Het was feitelijk een oedometerproef versteviging, en critical state schuifvervorming. het normaal-geconsolideerde gebied. Dat zijn
met (povere) meting van de horizontale span- De parameters ervan kunnen aan de K0-C.R.S. precies de condities in het laatste deel van de
ning. In de multi-stage triaxiaalproef werd de oedometerproef worden ontleend (Den Haan K0-C.R.S. proef, en omdat K0,nc, νur en λ*/κ* in
verticale deformatie beperkt, en werden rek- en Kamao, 2003). Het gaat daarbij om zowel de de proef worden bepaald, kan ook M berekend
afhankelijke waarden van c’ en ϕ’ bepaald. compressibiliteitsparameters κ*, λ*, µ*, νur en worden.
De resulterende lage sterkteparameters werden K0,nc als de critical state sterkteparameter M.
(en worden) niet alleen in Bishop sommen, maar In figuur 2 wordt een fit getoond van een K0-
ook in eindige elementen berekeningen gebruikt. In een advanced optie in Plaxis kan M worden C.R.S. proef met het Soft Soil Creep model.
bepaald met de formule De overeenstemming is goed. De proef bevat
Het is nodig om te komen tot een fysisch beter een ontlast/herbelastfase en een relaxatiefase.
onderbouwde aanpak. Bepaling van de ongedrai- De eerste is nuttig voor de bepaling van de
elastische parameters κ* en νur; met de tweede
kan de kruipparameter µ* worden bepaald.

Figuur 1 Voor het project 'Grensverleggend toetsen in

200 De hoge inwendige
opdrijfsituaties' dat door Deltares GeoEngi-
veen γ = 10.5 kN/m3 ϕ ′ = 90° wrijvingshoek
neering is uitgevoerd in het kader van het
n.c. van Nederlandse slappe
grond. Ongedraineerde project 'Sterkte en Belasting van Waterkeringen'
150
afschuiffase, triaxiale is uitgebreid onderzoek verricht aan drie
trekgrens
M = 3 ϕ ′ = 90° compressieproef, dijk-raaien (één raai in de Markermeerdijk bij
σ ′ rad iaal = 0
herconsolidatie bij Warder, en twee raaien in de zuidelijke Lekdijk
q [kPa]

100
gorcum licht terreinspanning. tussen Nieuw Lekkerland en Streefkerk).
γ = 12.8 kN/m3
q=σ ’ax-σ ’rad ;
ϕ ′ = 55° n.c. Van de uitgevoerde triaxiale compressieproeven
dijkmateriaal
γ = 16.5 kN/m3
p’=σ ’ax /3+2σ ’rad /3
en K0-C.R.S. oedometerproeven is gebruik
50 ondiep
ϕ ′ = 46° diep M=q/p’
n.c.= normaalgeconsoli- gemaakt om de M-waarden te vergelijken,
o.c.
vast zand ϕ ′ = 35° zie figuur 3. De figuur beperkt zich tot triaxiaal-
o.c. deerd (onder dijkkruin)
los zand ϕ ′ = 32°
o.c.= overgeconsoli- proeven op materiaal dat ónder de dijk gestoken
0
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
deerd (naast de dijk). is, en dat hergeconsolideerd is tot de terrein-
p' [kPa] spanning. Het gaat dus om min of meer normaal-
geconsolideerde proeven. De resultaten zijn

52 GEOtechniek – oktober 2009

uitgezet tegen de volumieke massa en bestrijken
een scala aan slappe Nederlandse grondsoorten.
'v [kPa]
Uitgezet zijn M verkregen uit de K0-C.R.S. proef 1 10 100 1000
en de triaxiaalproef, en de gemeten K0,nc waarde 0.0
400
in de K0-C.R.S. proef. Verder is met de Jáky 0.1

[-]
300
vergelijking ook een M-waarde bepaald, nl. 0.2

'v, 'h
lineair
via K0,nc = 1 – sin ϕ’cv. 200
0.3 v

100
0.4 h
De hoge waarden van M en ϕ’ vallen op, en
0.5 0
bevestigen de hoge ϕ’ waarden in figuur 1 (de
SSC large strain simulation test 0 1 2 3 4 5
relatie tussen ϕ’ en M is sin ϕ’ = 3M/(6+M); zie
ook de ϕ’- as in figuur 3). De overeenstemming
tussen triaxiaal-M en M uit de K0-C.R.S. proef 1.0
280
is niet exact. Met name het veen en de zeer 230 0.8
humeuze Gorcum klei benadert in triaxiale com- 180 0.6

q [kPa]
pressie al gauw de waarde M = 3, hetgeen over-

K0
130
0.4
eenkomt met de ϕ’=90° conditie. Exacte over- 80
eenstemming mag ook niet verwacht worden in 0.2
30
deze indirecte vergelijking. Duidelijk is verder -20 0.0
dat Jáky veel lager uitpakt, en er kan worden 0 50 100 150 200 250 300 0 1 2 3 4 5
p [kPa] tijd in dagen
geconcludeerd dat Jáky niet opgaat in Neder-
lands’ slappe grond. Dat is weer eens een
bevestiging van het afwijkende gedrag van
Figuur 2 Fit en meting, K0-C.R.S. proef op Oostvaardersplassenklei (γnat = 12.5 kN/m3, κ*= 0.033,
onze slappe humeuze grond.
λ*= 0.24, µ*= 0.022, M=2.1, νur = 0.18, pc0=32kPa, K0,nc=0.36).
De overeenstemming wordt voldoende goed
geacht om de K0-C.R.S. parameters inclusief M Figuur 3
toe te passen in het Soft Soil Creep model. K0- Mnc en K0,nc
C.R.S. parametersets zijn bepaald voor twee pro- 3 uit triaxiale
jecten en toegepast in Plaxis. De ϕ’-waarde die GL compressie-
GL GL
in Plaxis als afkapping kan worden gebruikt (om 2.5 61.9° proeven en K0-
M C.R.S. proeven,
een relatief steilere vloeioppervlak te krijgen),
2 48.6° Markermeerdijk
wordt 0.1° lager genomen dan de hoek van de
en Lekdijk, en
M-lijn, overeenkomstig de default-instelling in 1.5 36.9° M zoals bepaald
Plaxis. M en ϕ’ zijn veel hoger dan gebruikelijk met het Soft Soil
is in slappe grond. Anderzijds is c’ = 0 genomen. 1 25.4°
Creep model
Het CamClay model verwacht geen cohesie in en met Jáky's
0.5
normaalgeconsolideerde omstandigheden, en formule.
K0,nc
veen humeuze klei dijkmateriaal
in triaxiaalproeven wordt ook weinig cohesie 0
gemeten. 1.0 1.2 1.4 1.6 1.8 2.0
dichtheid [t/m3]
M triaxiale compressie M, fit K0-CRS M Jáky K0,nc meting K0-CRS
Aardebaan Betuwelijn
De metingen aan de aardebaan van de Betuwe-
lijn ter hoogte van km. 16.7 bij Sliedrecht, zijn
geanalyseerd in het kader van het CUR project
Figuur 4
‘door grond horizontaal belaste palen’. De in Dwarsdoorsnede
Plaxis gebruikte dwarsdoorsnede was als in aardebaan
figuur 4. Per slappe laag is een K0-C.R.S. oedo- Betuwelijn,
meterproef uitgevoerd. De proef levert hoge km. 16.7 nabij
M-waarden, die negatief correleren met het Sliedrecht
volumieke gewicht. De volumieke gewichten
variëren tussen 10 en 15 kN/m3; de M-waarden
tussen 2.2 en 1.6. Deze zijn gebruikt in bereke-
ningsvariant 14, waarbij de cohesie op nul werd
gesteld. Deze variant leverde goede postdicties
op van de horizontale en verticale deformaties.
Figuur 5 geeft de horizontale deformaties ter
plaatse van de hellingmeter in de teen van de

GEOtechniek – oktober 2009 53


ophoging. De metingen (zwarte lijn) en variant
14 (blauwe lijn) liggen dicht bij elkaar.
IJkdijk
Het project ‘Macrostabiliteitsexperiment’ van
Stichting IJkdijk is opgezet om innovatieve dijk-
monitoringstechnieken te beproeven. Er is een
6m hoge en 100m lange dijk gebouwd te Boone-
schans, op een ondergrond met een dunne top-
laag van klei, gevolgd door 1 - 3m veen, een
dunne Allerød zandlaag (humeus zand) en
Pleistoceen zand. De dijk is tot bezwijken
gebracht door eerst een teensloot te graven,
die vervolgens te verdiepen en verbreden, en
daarna de zandkern met water te vullen. De dijk
bezweek enkele uren na het begin van het vullen
van de kern. Extra bezwijkstappen werden
achter de hand gehouden: legen van de sloot,
en vullen met water van een rij containers die
op de kruin waren geplaatst.
Bij de IJkdijk is vooral de veenlaag bepalend voor
de deformaties en de stabiliteit. Het veen is met
Soft Soil Creep gemodelleerd. Gemiddelde para-
meters zijn genomen van een aantal van 6 K0-
C.R.S. proeven op het veen. De M-waarde is 2.6
en is dus zeer hoog. De OCR in het veen is
bepaald door ijking van de berekening aan de
oedometerproeven: de eerste slag is aange-
bracht, berekende verticale effectieve spanning
en rek in het veen zijn bepaald en vergeleken
met de oedometerproef, en OCR is aangepast
tot overeenstemming werd bereikt.
54 GEOtechniek – oktober 2009
Figuur 6 Dijkdoorsnede, IJkdijk Macrostabiliteitsexperiment 2008.
Figuur 5 Horizontale deformaties in de teen, aardebaan Betuwelijn, km. 16.7.
Plaxis levert een goede simulatie van de geme-
ten verticale deformaties en waterspanningen
tijdens de bouw – zie figuur 7. De afwijking ten
aanzien van de waterspanningen in de topklei
onder de kruin is een gevolg van de aangenomen
freatische lijn, die dicht bij het niveau van de
opnemer ligt. De freatische conditie brengt de
berekende wateroverspanning daarom na elke
slag onmiddellijk terug naar nul. Kennelijk is
er sprake van een hogere of hoger wordende
freatisch niveau in de top klei.
De horizontale deformaties in de teen tijdens de
bezwijkfasen worden onderschat. Met ongedrai-
neerde c’-ϕ’ reductie wordt voor het geconsta-
teerde moment van bezwijken FS=1.17 bere-
kend. Hier moet nog 10 - 15% extra bijkomen
voor het 3D effect van de zijkanten van de
afschuiving. Gedacht wordt dat het bezwijken
ontstaan is door hydraulische grondbreuk,
ergens verticaal onder de kruin. Dat is vermoe-
delijk gebeurd door de hoge infiltratiedrukken
rondom de horizontale drains tijdens het vullen
van de zandkern. Kernzand zal in de breuk zijn
gevloeid en zal eveneens een hoge horizontale
druk op de slappe lagen hebben uitgeoefend.
Grondbreuk is echter nog niet door veldonder-
zoek bevestigd en het modelleren van de latere
fasen tijdens het bezwijken is dus ongewis en
daarom achterwege gelaten.
Dijkveiligheid
Beide cases zijn berekend met Soft Soil Creep en
met parameters afgeleid uit de K0-C.R.S. oedo-
meterproef. Kenmerkend zijn de hoge M-waarden
en de afwezigheid van cohesie. Er zijn hierbij
geen ondoorzichtige keuzes gemaakt. De som-
men verlopen snel: de IJkdijk som vergde slechts
enkele minuten rekentijd. De overeenstemming
met betrekking tot deformaties en waterover-
spanningen is goed. Slappe Nederlandse grond,
de K0-C.R.S. proef en het Soft Soil Creep model
verdragen elkaar kennelijk goed.
Voor de toetsing van dijkveiligheid mag de
sterkte bij grote vervorming worden gebruikt,
omdat immers niet de gebruikstoestand in het
geding is, maar het overleven van extreme belas-
tingen (Van Duinen en Calle, 2007). De K0-C.R.S.
proef levert feitelijk een hoge, bij grote rek
behorende waarde van de sterkte, en voldoet
daarmee aan deze conditie. Het Soft Soil Creep
model heeft nog het voordeel dat het netjes
omgaat met het verschijnsel van kruipverstevi-
ging (‘ageing’) en pre-shearing. De ondergrond
van een dijk bouwt door visceuze processen over
de tijd een extra weerstand op tegen vervorming
(kruipversteviging), en als de nieuwe belasting
dezelfde richting heeft als de oude, is de kruip-
versteviging des te effectiever (pre-shearing).
Een logische aanpak is daarom een dijk vanuit
het verleden op te bouwen om zo de huidige
toestand te reconstrueren, die te onderwerpen
aan de maatgevende belastingen, en tenslotte
met ongedraineerde reductie van ϕ‘ de FS te
bepalen.
 Deformatie en sterkte van ophogingen en dijken op slappe Nederlandse grond

Settlement
Settlement Pore pressures
Pore pressures
0.0 0.0 8 8 pla x i s pla x i s

potential head gauges nrs 50, 51, 54 [kPa]

- 0.1 6

potential head gauges nrs 50, 51, 54 [kPa]

- 0.1 6
peat layer, peat
crest layer, crest
gauge
gauge
- 0.2 4
-settlement in m

- 0.2 4
-settlement in m

- 0.3 2
- 0.3 2
top clay, crest
- 0.4 top clay, crest
0
- 0.4 0

- 0.5 -2
- 0.5 -2 peat layer, toe
peat layer, toe
- 0.6 -4
0 - 0.6 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 0 -4 10 20 30 40 50
0
0 5 10 15 20 25 30
days from start of construction (13-08-2008 06:00) 35 40 45 50 days from start10of construction
20 30
(13-08-2008 40
6:00h) 50

plaxis calc5days from

settlemstart of construction
ent plate (13-08-2008 06:00)
nr14 beneath crest
days from start of construction (13-08-2008 6:00h)
plaxis calc5 settlem ent plate nr14 beneath crest
Lateral deformation
2 Lateral deformation
Plaxis calc5 full line: measurement
full line: measurement1 0 12 23
PeatPlaxis
SSC calc5 full line + symbol: calculation
0 1 23
Peat SSC full line + symbol: calculation 01 1 2 3A 3B
parameters: 0: start of phase 1 0
0 1 2 3A 3B
parameters: 1: end 0: start of1:phase 1
of phase
κ ∗ = 0.02 filling basin, digging
1: endditch depth [mNAP]
of phase 1:-1
0

λ ∗ =κ0.22
∗ = 0.02
depth [mNAP]
top c lay
filling
2: endbasin, digging
of phase 2: ditch-2
-1

λ ∗ = 0.22
µ ∗ = 0.02 ditch deeper
2: end of phase 2: -2
peat
top c lay

M =µ2.6 ∗ = 0.02 3: end of phase 3: deeper-3

ditch peat
infiltration in3:sand core Allerø d
ν ur =M0.21
= 2.6 end of phase 3: -4
-3
3A: during pause
infiltration in sand core Allerø d
ν = =0.25
K 0,nc ur 0.21 in infiltration -5
-4
3A: during pause
OCR = 3.3
K 0,nc = 0.25 3B: infiltration ends;
in infiltration-6 -5
failure imminent 0 0.05 0.1 0.15 0.2 0.25
OCR = 3.3 3B: infiltration ends;
-6
failure imminent hori zontal
0 d0.05
isp lacem en t, 0.1
inclin ometer 0.15
nr.53 [m ] 0.2 0.25

hori zontal d isp lacem en t, inclin ometer nr.53 [m ]

Figuur 7 Resultaten Plaxis berekening, IJkdijk. Macrostabiliteitsexperiment 2008.

De eindige elementenmethode heeft moeite om propageren. In beide wordt zowel de horizontale Literatuur
de bezwijktoestand van een dijk goed te model- als de verticale spanning en verticale deformatie – E.J. den Haan. Theme report on Special Problem
leren, en dat blijft een zwak aspect van de ver- gemeten en wordt de K0 conditie (nagenoeg) Soils, Part I Peats and Organic Soils. XI Eur.
kregen FS. Verbetering van de (c’)-ϕ’-reductie opgelegd. En in beide wordt de belasting lang- Conf. SMFE, Kopenhagen, 9:139-156, 1995.
methode is zeker aan te bevelen, maar valt bui- zaam opgevoerd. De interpretatie van de cel- – E.J. den Haan & S. Kamao. Obtaining isotache
ten het bestek van dit artikel. Van belang hier is proef kwam er echter op neer dat de veronder- parameters from a C.R.S. K0-Oedometer. Soils
de constatering dat het Soft Soil Creep model in stelde bezwijklijn nauwelijks boven de K0-lijn And Foundations, 43:4:203-214, aug. 2003.
combinatie met de K0-C.R.S. oedometerproef, in uitkwam, en er was geen theorie beschikbaar – E.J. den Haan. Ongedraineerde stabiliteits-
staat lijkt om de deformatie van constructies op om de link te leggen met de sterkte. Die link is analyse. Geotechniek, 58-63, juli 2006.
slappe Nederlandse grond getrouw én snel te de sleutel van de hier geschetste aanpak en – E.J. den Haan & G.A.M. Kruse. Characterisation
simuleren, en dat dit een handvat geeft voor wordt gegeven door het Soft Soil Creep model. and Engineering Properties of Dutch Peats. In:
het verrekenen van de effecten van de sterkte Characterisation and Engineering Properties of
bij grote vervorming, kruipversteviging en pre- Anisotropic Creep Model Natural Soils - Tan, Phoon, Hight & Leroueil (eds).
shearing op de veiligheid van dijken. Plaxis ontwikkelt momenteel een anisotrope Taylor & Francis, London, 2007, 2101-2133.
versie van het Soft Soil Creep model. Hierbij – T.A. van Duinen & E.O.F. Calle. Bezwijksterkte
Tijdens de bouw van dijken en ophogingen kan bepalen de optredende spanningen en rekken en van grond in stabiliteitsanalyses voor waterkeringen.
deze aanpak worden toegepast voor bewaking de richtingen daarvan, de grootte en oriëntatie Geotechniek, 28-31, juli 2007. 
van wateroverspanningen en uitvoeringsbege- van het vloei-oppervlak. Verwacht mag worden
leiding. dat hierdoor het effect van pre-shearing beter Reageren op dit artikel?
wordt gemodelleerd. Er hoeft echter niet op Stuur dan uw reactie vóór 31 oktober 2009
Het is een merkwaardige kronkel dat de cel- deze ontwikkeling gewacht te worden: naar info@uitgeverijeducom.nl
proef, die inmiddels is afgeschreven, in principe het Soft Soil Creep model is voldoende
overeenkomt met de K0-C.R.S. proef, die wij hier toegesneden op Nederlandse slappe grond.

GEOtechniek – oktober 2009 55

11 E J A A R G A N G
NUMMER 4
OK TOBER 2009

paalmatrassystemen:
state of the art engineering
 Geokunst wordt mede
mogelijk gemaakt door:
Subsponsors
Colbond BV
Postbus 9600
6800 TC Arnhem
Tel. 026 - 366 4600
Fax 026 - 366 5812
E-mail geosynthetics@colbond.com
www.colbond-geosynthetics.com
NAUE Benelux
Gewerbestrasse 2
32339 Espelkamp-Fiestel
Duitsland
Tel. +49 5743 41-0
Fax +49 5743 41-240
E-mail info@naue.com
www.naue.com
TEXION Geokunststoffen NV
Admiraal de Boisotstraat 13
B-2000 Antwerpen – Belgium
Tel. + 32 (0)3 210 91 91
Fax + 32 (0)3 210 91 92
www.texion.be
www.geogrid.be
De collectieve leden van de NGO zijn:
1. Bonar Technical Fabrics NV, Zele
2. Bouwdienst Rijkswaterstaat, Utrecht
3. Cofra B.V. Amsterdam
4. Colbond BV, Arnhem
5. CURNET CUR Bouw & Infra, Gouda
6. Enviro Advice BV, Nieuwegein
7. Fugro Ingenieursbureau BV,
Leidschendam
8. Deltares, Delft
9. DVS (Dienst Verkeer en
Scheepvaart), Delft
10. Geopex Product (Europe) BV,
Gouderak
11. Movares Nederland BV, Utrecht
12. Intercodam Infra BV, Amsterdam
13. InfraDelft BV, Delft
14. Joosten Kunststoffen, Gendt
15. Kem Products NV,
Heist op den Berg (B)
16. Kiwa NV, Rijswijk
17. NAUE Benelux, Espelkamp-Fiestel
18. Ooms Nederland Holding, Scharwoude
19. Pelt & Hooykaas BV, Rotterdam
20. Prosé Kunststoffen BV, Britsum
21. Quality Services BV, Bennekom
22. Robusta BV, Genemuiden
23. Schmitz Foam Products BV,
Roermond
24. Stybenex, Zaltbommel
25. Ten Cate Geosynthetics
Netherlands BV, Almelo
26. Tensar International BV,
Oostvoorne
27. Terre Armee BV, Waddinxveen
28. TNO Ind. Div. Prod Onderzoek,
Eindhoven
29. T&F Handelsonderneming BV,
Oosteinde
30. Trisoplast Mineral Liners,
Velddriel
31. Van Oord Dredging and Marine
Contractors, Rotterdam
32. Van Oord Nederland BV,
Gorinchem
33. Voorbij Funderingstechniek BV,
Amsterdam
34. Zinkcon Boskalis Baggermij.,
Papendrecht
35. Ceco BV, Maastricht

Grip op grond

Met sterke producten van een ervaren

partner in geotechniek

• Stabiele (bouw)wegen ➞ Enkagrid® MAX voor grondstabilisatie

• Steile grondlichamen ➞ Enkagrid® PRO voor grondwapening

• Erosievrije oevers en taluds ➞ Enkamat® voor erosiepreventie

• Waterafvoer op maat ➞ Enkadrain® voor drainage

• Bouwrijpe grond ➞ Colbonddrain® voor grondconsolidatie

Colbond bv • tel. 026 366 4600 • fax 026 366 5812 • geosynthetics@colbond.com • www.colbond.com • www.colbond-geosynthetics.nl
Van de redactie
Beste Geokunst lezers,
Spoorwegen werden al in de 19e eeuw op grote schaal aangelegd
en zijn altijd een bron van inspiratie en innovatie geweest.
Grootheden als Brunel ontwierpen constructies voor de eeuwig-
heid. Zij hadden de tijd, de vrijheid en de ruimte om dit te doen.
Tegenwoordig moeten tracés in moordend tempo worden opgele-
verd en zitten we met ruimtegebrek, strakke planningen en – met
de Nederlandse bodemgesteldheid – vaak ook met ingewikkelde
grondmechanische problemen. We moeten blijven innoveren om
aan de moderne eisen te voldoen. Constructies worden verfijnd en
nieuwe materialen en ontwerpmethoden worden doorontwikkeld.
Het paalmatrassysteem is een product van state of the art
engineering, dat zijn weg heeft gevonden naar de Nederlandse
civiele markt.
van het kunstwerk) verloopt naar een berekende 0,15 m zetting
bij de overgangsplaat naar de zachte aardebaan 70 m verderop.
Piet van Duijnen en Suzanne van Eekelen doen verslag van het
ontwerp en de uitvoering en presenteren de eerste resultaten van
het monitoringsprogramma, dat sinds de ingebruikname continu
loopt en de theorie lijkt te bevestigen. De monitoring gaat door
en wij zullen u op de hoogte houden van de ontwikkelingen.
Ik wens u veel leesplezier met deze Geokunst.
Shaun O’Hagan
Eindredacteur Geokunst

Deze uitgave van Geokunst is geheel gewijd aan een extra lang
artikel over een paalmatrassysteem, dat als overgangsconstructie
is gebouwd tussen een aardebaan en een spoorviaduct, die onder-
deel uitmaken van een spoorverbreding in het centrum van
Houten. Met deze constructie is een geleidelijke overgang
gerealiseerd tussen een star kunstwerk en een zachte aardebaan.
Dit is de eerste toepassing van een paalmatras onder een Neder-
landse spoorweg. Dat is op zich al niet alledaags, maar wat
dit project extra bijzonder maakt, is de enorme hoeveelheid
monitoring, die nu al een schat aan gegevens heeft opgeleverd.

Het onderzoeksbudget bedraagt maar liefst 50 % van de kosten

van de aanleg van de paalmatras. Deze kosten zijn gesponsord
door de Bataafse Alliantie, (ProRail, Mobili, CFE en KWS Infra),
Deltares, Voorbij Funderingstechniek en Huesker. Movares en
CRUX Engineering sponsoren de verwerking en interpretatie
van de meetresultaten. De intensieve monitoring was nodig in
verband met het experimentele karakter van de constructie.
Bij de Kyotoweg is veel ervaring opgedaan met (het ontwerp van)
paalmatrassen.
In deze constructie wordt de theorie nog een stap verder genomen.
Het ontwerp is erop gebaseerd dat de overgang tussen het
kunstwerk en de minder draagkrachtige ondergrond geleidelijk
via 5 zones van nagenoeg zettingsvrij (ter plaatse van de overgang

Colofon Geokunst wordt uitgegeven door de Een abonnement kan Tekstredactie C. Sloots
Nederlandse Geotextiel-organisatie. worden aangevraagd bij:
Eindredactie S. O’Hagan
Het is bedoeld voor beleidsmakers, Nederlandse Geotextielorganisatie (NGO)
opdrachtgevers, ontwerpers, aannemers Postbus 7053 Redactieraad C. Brok, A. Bezuijen,
M. Dus̆kov, J. van Dijk,
en uitvoerders van werken in de grond-, 3430 JB Nieuwegein
W. Kragten
weg- en waterbouw en de milieutechniek. Tel. 030 - 605 6399
Geokunst verschijnt vier maal per jaar Fax 030 - 605 5249 Productie Uitgeverij Educom BV
en wordt op aanvraag toegezonden. www.ngo.nl Rotterdam

GEOkunst – oktober 2009 59

 Ing. Piet Ir. Suzanne
G. van Duijnen J.M. van Eekelen
Movares, Deltares, TU Delft,
lid CUR159B voorzitter CUR159B

Samenvatting

Eerste Paalmatras onder spoorbaan in Nederland Bij de spoorverbreding in Houten was er

weinig tijd voor de aanleg van de aansluiting

Overgangsconstructie van de nieuwe spoorbanen op het nieuwe

spoorwegviaduct. Na een zorgvuldige
afweging werd ervoor gekozen om hier

zonder onderhoud? een paalmatras te bouwen. Het werd de

Inleiding
Wie kent het niet, de schokbrekertest bij het
passeren van een kunstwerk in het westen van
Nederland. Ook veel wegbeheerders zijn niet blij
met de problemen rondom overgangen tussen
'zachte' aardebanen en 'harde' kunstwerken.
Deze overgangen vergen veel onderhoud.
Hierdoor heeft de infrastructuur een lagere
beschikbaarheid.
Voor de aanleg van overgangen tussen aardeba-
nen en viaducten is vaak te weinig tijd beschik-
baar. Bij de studiefase wordt al weinig zettings-
tijd voor baanlichamen gereserveerd. Tegen de
tijd dat er gebouwd moet worden, is de beschik-
bare zettingstijd vaak nog verder ingekort.
En juist ter plaatse van de overgang is de
beschikbare zettingstijd nóg korter vanwege
de aanleg van het landhoofd.
In de gemeente Houten wordt het spoor ver-
breed van 2 naar 4 sporen. Voor het centrum
van Houten betekent dat een nieuw spoorweg-
viaduct. En helaas, ook bij dit project liep de
Bataafse Alliantie1 tegen dit tijdsprobleem aan.
Door vertraging tijdens de bouw was de voor-
belastingstijd bij één van de overgangen tot
één maand gereduceerd.
Voor deze overgang is voor een paalmatras-
systeem gekozen. Deze 70 m lange, robuuste
overgangsconstructie zal een minimum aan
verschilzettingen, en dus onderhoud geven.
De paalmatras kwam op basis van een life-
cycle-kosten-analyse als gunstigst uit de bus.
Met de paalmatras is een overgang gerealiseerd
waarbij de restzettingen geleidelijk verlopen van
0,15 m aan de zijde van de 'zachte aardebaan',
tot enkele millimeters aan de zijde van het
'harde' viaduct. De geleidelijke overgang is
ontworpen door creatief om te gaan met
paalafstanden en paalpuntniveaus.
Ontwerp
Tabellen 1 en 2 geven de details van het ontwerp
van de paalmatrasconstructie. De geokunststof
wapening (geogrid) is gedimensioneerd volgens
de rekenregels uit de EBGEO, versie 2004.
Geleidelijke overgang
Het ontwerp van deze paalmatras zorgt voor een
geleidelijke overgang van het ‘harde’ kunstwerk
naar de 'zachte' aardebaan. Dit gebeurt door
het geleidelijk vergroten van de paalafstanden
en het verkorten van de paallengten. In de
eerste paalmatras onder een Nederlandse
spoorlijn. De paalmatras zorgt voor een
geleidelijke overgang van het ‘harde
viaduct’ naar de ‘zachte’ aardebaan.
De paalmatras is in augustus 2008 gebouwd
en sinds november 2008 in bedrijf.
Om de ontwerpregels te valideren is
een groot monitoringsproject opgezet.
Dit artikel beschrijft ervaringen tijdens
het ontwerp en de aanleg, en geeft de
eerste meetresultaten. De paalmatras
voldoet tot nu toe uitstekend.
langdoorsnede (figuur 1) zijn vijf zones onder-
scheiden. Elke zone heeft zijn eigen functie.
Op het viaduct (rechts in figuur 1) liggen
ingegoten spoorstaven. Het spoor op het
kunstwerk zal daardoor niet zakken, en heeft
een hoge dynamische stijfheid.
Zone 1 is de overgang van deze ingegoten sporen
naar spoor in ballast. Direct onder het ballastbed
is een gewapende betonnen overgangsplaat
gestort. Deze is scharnierend opgelegd op het
landhoofd, en rust op de granulaatmatras op
palen. In zone 1 zal geen zetting optreden. De
dynamische stijfheid is er echter wel lager dan
die van de viaduct. Doel hiervan is de overgang
viaduct-paalmatras geleidelijk te laten verlopen.

Paalmatrasovergangs- Dubbel sporig baanvak, B = 11 m Zone 1-2 Zone 3A Zone 3B Zone 4

constructie 70 meter lang
Bedding tussen de
Opbouw ondergrond 1 m zand Palen k [kN/m3] 0 100 300
3 m klei
20 m zand Lengte [m] 45 9,6 9,5 5

Paalfundering 300 HSP-palen Paalafstanden [m x m] 1,25x1,4 1,45x1,6 1,45x1,9 geen palen

Paalschacht ø 0,22 m
Wapening: Fortrac
Paalkop ø 0,40 m
dwarsrichting M450-50* M450-50 M450-50 M450-50
Aardebaan met Spoor in ballast langsrichting M450-50 T600-50 T600-50 T600-50
gewapend 0,7 m ballast
granulaatmatras 0,1 m sub ballast *Codering wapening: Bijvoorbeeld ‘Fortrac M450-50’ betekent
1,0 m zand Fortrac type M, treksterkte in sterkterichting is 450 kN/m', en
1,0 m granulaat treksterke in de richting loodrecht daarop is 50kN/m'.
Geokunststof wapening volgens Tabel 2 De stijfheid EA van het geokunststof is afhankelijk van de rek en de
Totale dikte aardebaan 2,8 m belastingsduur, en te bepalen uit de isochrone curven van Fortrac M.

Tabel 1 Globale gegevens matras Houten. Tabel 2 Geokunststof wapening (geogrids) van de matras.

60 GEOkunst – oktober 2009

 Figuur 1
Langs- Ingegoten spoor
doorsnede Baanlichaam 300 HSP piles ø0,22/0 ,40m Ballast Zand Granulaat Overgangsplaat Overgangsplaat
van de
palenmatras

2.8m
Zand
Klei

Zand

Zone 4 Zone 3A Zone 3B Zone 2 Zone 1

Figuur 2 Locatie paalmatras bij station Houten. Figuur 3 Installatie van de HSP-palen langs het oude in bedrijf zijnde spoor.

Voor zone 2 is de paalfundering zettingsvrij

ontworpen. De palen staan op stuit en zijn in
staat om zonder te zakken de totale belasting
te dragen (inclusief de maximale treinbelasting).
Toch zal in zone 2 al een beetje zetting optreden
(enkele centimeters). Dit komt doordat het geo-
grid geleidelijk zal gaan kruipen. Door op het
granulaat 1 m zand aan te brengen is de dynami-
sche stijfheid lager dan ter plaatse van zone 1.
Dit garandeert een geleidelijke overgang.

In zone 3A en 3B worden de zettingen weer iets

groter. De paalafstanden worden geleidelijk gro-
ter, zoals gegeven in tabel 2. In zone 3B is
bovendien het paalpuntniveau 0,5 m hoger
gekozen, zodat de palen onder maximale belas- Figuur 4 De zandlaag tussen de paalkoppen is hier nog niet aangebracht. De rij palen langs
het spoor is iets hoger geplaatst om het bestaande talud niet te hoeven afgraven.
ting iets zullen zakken. In zone 3A en 3B wordt
Hier en daar is een extra paal geplaatst vanwege obstakels in de ondergrond.

GEOkunst – oktober 2009 61

 Figuur 5 Uitrollen van de langs- en dwarswapening. Figuur 6 Aanbrengen van het granulaat.

Figuur 7 De overgangsplaat. Figuur 8 Inbouwen van de rekopnemers.

62 GEOkunst – oktober 2009

 Eerste Paalmatras onder een spoorbaan in Nederland

erop gerekend dat de grond tussen de palen
een deel van de belasting opneemt.
In zone 4 is een 'overgangsplaat' gerealiseerd.
Deze overgangsplaat is weer een granulaat
matras, maar nu zonder palen.
In de zones 3A, 3B en 4 is de geleidelijke over-
gang gerealiseerd van enkele centimeters zet-
ting naar 0.15 m zetting van de conventionele
aarden baan.
Opgemerkt wordt dat de bodem in Houten in
verhouding tot het westen van Nederland erg
goed is. De samendrukbare laag heeft slechts
een dikte van 3 m. Zonder matras was de te
verwachten zetting circa 0.7 m.
Uitvoering
De uitvoering is begonnen in augustus 2008.
In deze periode is een werkvloer gerealiseerd,
zijn 300 HSP-palen ingetrild en is een 1 m dikke
gewapende granulaatlaag aangebracht, met
daarbovenop 1 m zand. Omdat er geen ruimte
was voor natuurlijk talud is ook de zandlaag met
geogrids gewapend. Bovenop het zand is de
gebruikelijke ballastconstructie aangebracht.
De betonnen overgangsplaat ter plaatse van het
kunstwerk is in situ gestort. In de figuren 3 tot en
met 8 is een korte impressie gegeven van de
diverse uitvoeringstappen.
Mogelijke optimalisaties
In het ontwerp en de uitvoering van dit project
zijn kansen gesignaleerd om de paalmatras in de
toekomst economischer te kunnen maken. We
geven vier voorbeelden.
een matras een noodstop van een trein erg ver-
velend. De volle horizontale belasting wordt dan
via de palen overgebracht naar de ondergrond.
Hierom zijn de wapeningskorven in de palen
beduidend langer dan destijds de gewoonte was
met HSP palen. Het aanbrengen van lange wape-
ningskorven in het natte beton van slanke HSP
palen bleek niet eenvoudig, maar is na wat experi-
menteren met de betonsamenstelling toch gelukt.
Maar: moet een paal wel over de hele hoogte gewa-
pend worden, of mag er een plastisch schanier ont-
staan? De ervaringen in Houten hebben ertoe
geleid dat de CUR commissie 'Ontwerprichtlijn
Paalmatrassen' onderzoek deed naar de noodzaak
om de palen volledig te wapenen. In overleg met
de TU-Delft is vastgesteld dat de gebruikelijke
rekenregels voor paalwapening erg pessimistisch
zijn voor in de grond gevormde palen onder een
grondmatras.
Overlap
In een paalmatras wordt bijna altijd een uni-axiale
geokunststof wapening toegepast. Uni-axiale
geogrids hebben een sterkte richting en een
zwakke richting. Het is gebruikelijk om de wape-
ningsstroken met een bepaalde overlap te leggen.
Sterkterichting
In de sterkterichting is het duidelijk dat dit
nodig is: de krachten moeten immers worden
overgebracht van de ene naar de volgende
wapeningsstrook. Deze situatie komt echter
vaak niet voor, omdat de wapening in sterkte-
richting een grote lengte heeft.
paal configuratie en ligt tusssen de 0,3 tot 0,8 m.
In Houten betekende dit dat 20% van het mate-
riaal 'verloren' ging aan overlap in de zwakke
richting. Het argument voor overlap in de zwak-
ke richting is dat de wapening niet 'lek' mag wor-
den, door bijvoorbeeld legonnauwkeurigheid of
insnoering van de wapening. Als de wapening
lek is kan er granulaat weglekken.
Maar: Waarom zou een zo grote overlap in de zwak-
ke richting noodzakelijk zijn? Binnen de CUR werk-
groep wordt hierover nog discussie gevoerd. Door
een goede kwaliteitsbewaking zou de vereiste
overlap in zwakke richting misschien verkleind kun-
nen worden tot 0,1 à 0,2 m.
Stijfheid van de geokunststof wapening
Welk geogrid voldoet het beste aan de gewens-
te sterkte en stijfheid?
Een ontwerpeis was dat de kruiprek van de geo-
grids tijdens de exploitatiefase klein is. Gekozen
is voor een stijf geogrid (Fotrac M). Een alterna-
tief kunststof, Fotrac T, met dezelfde sterkte
maar een hogere breukrek is echter beduidend
goedkoper.
Maar: Wellicht was het beter geweest om voor goed-
koper materiaal te kiezen met een in verhouding
lagere stijfheid. Door een zwaarder geogrid te kiezen
(hogere breuksterkte) kan met dat goedkopere
kunststof dezelfde axiale stijfheid worden verkregen.
Het grote voordeel van een hogere breuksterkte
en breukrek is een grotere betrouwbaarheid.

Wapening palen Zwakke richting Locatie 1 2

Remmende en optrekkende treinen zijn altijd Ook in de zwakke richting wordt een overlap Zone 3B 2
lastig. Naast reizigers vinden ook de palen onder toegepast. De overlap wordt afgestemd op de
Paalafstand hart
op hart (mxm) 1,45 x 1,90 1,25 x1,40
Drukdozen A 2 2
Drukdozen A+B 2 2
Rekopnemers // spooras 2 2
Rekopnemers dwars
op spoor 2 2
Drukdoos
A
Tabel 3 Monitoringsprogramma.

A A A A
B B B B B B Periode Meet frequentie

November 2008 -
maart 2009 1 maal per 10 minuten

C C C C C C Maart 2009 - nu 1 maal per minuut

Drukdoos Voor zeer korte

A+B periodes 25 Hz

Figuur 9 Monitoren krachtsverdeling in de matras. Tabel 4 Meetfrequentie.

GEOkunst – oktober 2009 63

 Bouwfase Treinverkeer
225

200

175
Verticale paalbelasting [kN]

Passage spoorkraan Treinbelasting

150 Kirow (zie figuur 12) (EbGeo)

125
Opslag
100 bouwmateriaal

75

50

25 Kracht via grid (B)

0
7-08 4-09 2-10 30-10 27-11 25-12 22-01 19-02 19-03 16-04 14-05 11-06

Totale kracht op paal (A+B) Kracht via boogwerking (A) Kracht via geogrid (B)
EbGeo totaal (A+B) EbGeo via grid (B)

Figuur 11 Passage Kirow over het

Figuur 10 Gemeten paalkrachten locatie 1 (zone 3B, hart op hart afstand palen 1,45x1,90 m2). centrum viaduct.

0,04
Locatie 1
04-11-2008 19-12-2008 20-02-2009
Locatie 2 0,02
80
0,00
70
Totale -0,02
Zetting [m]

60
toename
paalbelasting -0,04
∆F paal [kN]

50
(A+B)
40 -0,06
Paalbelasting
30 -0,08
via geogrid (B)
20 -0,10
10
-0,12
0 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45
- 20 - 15 - 10 -5 0 5 10
Afstand [m]
Afstand tussen aslasten tot paal [m]

Figuur 12 Gemeten paalkrachten tijdens passage Kirow. Figuur 13 Gemeten zettingen in zone 3A, 3B en zone 4, direct onder het
matras, tussen de palen.

Monitoren Voor het interpreteren van de metingen aan de
krachtsverdeling in de matras definiëren we A,
Inleiding B (en C), zie figuur 9. Bij het ontwerp van de
Innovatieve oplossingen zijn niet zonder risico's. geokunststof wapening van een paalmatras
Het ontwerp is gemaakt door verschillende wordt uitgegaan van boogwerking. De belasting
partijen. Movares bedacht de zone indeling. in het systeem verdeelt zich in drie delen:
CRUX Engineering B.V., Movares, Voorbij A. het belastingsdeel dat rechtstreeks naar
Funderingstechniek en Huesker hebben het de palen gaat;
ontwerp uitgewerkt. Deltares heeft het ontwerp B. het belastingsdeel dat via trekkracht in
gereviewd. Toch blijft het de vraag of de matras de geokunststof wapening alsnog naar de
zich gedraagt volgens de ontwerpregels. Om de palen gaat;
ontwerpregels te valideren is een uitgebreid C. het deel van de belasting dat door de slappe
monitoring programma opgezet. ondergrond tussen de palen wordt gedragen.
Op twee meetlocaties, zone 3B en zone 2, zijn
op 4 palen 8 drukdozen recht boven palen
geplaatst. Vier daarvan staan bovenop het
geogrid. Die meten alleen het belastingsdeel
A. De vier anderen staan onder het geogrid.
Die meten A+B.
Verder zijn op beide locaties rondom 1 paal
4 rekmeters aangebracht, in totaal 8 stuks.
Per locatie meten 2 rekmeters de rekken van
het geogrid in dwarsrichting en 2 rekmeters
meten in langsrichting.

64 GEOkunst – oktober 2009

 Eerste Paalmatras onder een spoorbaan in Nederland

Resultaat paalkrachten
Figuur 10 laat zien dat de EBGEO de gemeten
paalkrachten goed heeft voorspeld. De 'pieken'
in de metingen zijn passerende treinen. In
de EBGEO-berekening neemt de beddings-
constante k langzaam af, zodat de groene lijn
langzaam toeneemt. Dit is niet standaard in
een EBGEO berekening. Hiermee wordt het
effect van consolidatie in rekening gebracht.
De grootste piek in figuur 10 is de passage van
de spoorkraan Kirow. De Kirow is veel zwaarder
dan 'normale' treinen. Hij heeft voor en achter
een onderstel met ieder vier assen. Het totaal
van aslasten van het voorste onderstel is 130
ton, die van de achterste onderstel 60 ton.
Tijdens de passage van de Kirow is hoogfrequent
(25 HZ) gemeten. Hierdoor kan een perfecte
relatie gelegd worden tussen de positie van de
kraan en de gemeten paalreacties, zie figuur 12.
Deze figuur laat zien hoe de aslasten van de
Kirow zich spreiden in de aardebaan. Op locatie
1 voelt iedere paal maximaal 7% van de last van
een onderstel, op locatie 2 is dat 5%. Op loca-
tie 1 zien we enige blijvende invloed van de pas-
sage van de zware Kirow. Dit is ook te zien in
figuur 10. Dit is in overeenstemming met de
theorie van de 'boogwerkingscyclus', die in een
latere publicatie zal worden beschreven. We
zien dat de aardebaan zich langzaam herstelt.
Resultaten zettingsmetingen
Om de zettingen te monitoren is in de matras
verspreid over de beide meetvelden circa 300 m
zettingsmeetslang uitgerold. De zettingsslangen
liggen op 3 verschillende niveau's en lopen
tussen en over de paaldeksels. Met regelmaat
worden de zettingen bepaald. De gemeten
zettingen liggen in de orde van 0 tot 0,15 m.
Niet iedere meting is echter evengoed gelukt.
Figuur 13 geeft de gemeten zettingen.
De resultaten van de monitoring zullen in
een volgende publicatie uitgebreider worden
besproken.
Werkt het?
In november 2008 is het eerste spoor in dienst
gegaan en in maart 2009 het tweede spoor.
Buiten een zeer locale stopbeurt in de eerste
week na indienstname zijn er tot op de dag
van dit schrijven geen spoorcorrecties nodig
geweest. Dus ja: de praktijk toont aan dat
deze overgangconstructie werkt!
Dankwoord
Monitoren is duur, peperduur. Niet alleen het
inbouwen van meetapparatuur, maar ook met de
registratie en interpretatie zijn enorme kosten
gemoeid. Het monitoringsprogramma is voor
Houten circa 50% van de aanlegkosten van het
matras. Het geheel was dan ook niet mogelijk
geweest zonder onze sponsors, te weten:
de Bataafse Alliantie, (ProRail, Mobilis, CFE
en KWS Infra), Deltares, Voorbij Funderings-
techniek en Huesker. Movares en CRUX
Engineering B.V. sponsoren de verwerking
en interpretatie van de meetresultaten.
De CUR commissie ‘Paalmatrassystemen’ presen-
teert de Eerste Nederlandse ontwerprichtlijn
'Paalmatrassystemen' tijdens de Geotechniekdag
2009. De ontwerprichtlijn gaat in op het ontwerp
van en eisen aan de palen en de gewapende gra-
nulaatmatras. In grote lijnen volgt het ontwerp
van de gewapende matras de Duitse EBGEO.
De regels zijn echter aangepast aan de Neder-
landse bouwpraktijk en veiligheidsfilosofie.

1 Bataafse Alliantie: ProRail en de bouwcombinatie
CH4, die bestaat uit Mobilis, CFE en KWS infra
werken intensief samen om binnen de gemeente
Houten4 sporen te realiseren.

Ontwat
ate
at er
eren
van
an slib
sl
Wapene
pene
enne
en
van
nggrond

Beton-
Beto n
n-
wap
pe
peeni
ning Erosiecont
c nttrole
role Oever-
Oev er-
er-
van
an g
en
gro
rond
n rotse
o senn
verde
ded
ded
e iging
Optimale inzet
Sportveld
v eld
e en
van kennis en
e pa
en p arkings
par
Weten
do
doo
en
oor
oo
o o
meten
ervaring met
geokunststoffen:
A ich
Afd cht
htitingen
hti
ht
tin

G uidsw
Gel dsw
swanden
sw
w

ontdek de
Drainage
ai ge
en
en
inff i ltrat
rat
atie
ie
‘TEXION-touch’.
Weg
Wegen
We
eg
e gen

Asfalt
altt-
alt
alt-
wap
wapening
ap
pen g
Besc e rmi
Besche rrm
m i ng
mi
zee
e b od em

TEXION GEOKUNSTSTOFFEN NV - Admiraal de Boisotstraat 13 - 2000 Antwerpen - België - Tel. +32 (0)3 210 91 91 - Fax +32 (0)3 210 91 92 - www.texion.be
 U
kent
Educom
...als uitgever van en participant
in Geotechniek. Educom
initieert, investeert in, en
realiseert kwaliteits-publicaties
met bijbehorende websites.
En dat al meer dan 20 jaar.
U
kent
Educom
nog niet...
 Wij ontwikkelen voor u personeels-
en relatiemagazines: hét succes-
alternatief voor e-mailings.

 Als bureau verzorgen wij uw

mediacommunicatie.

 Ons werkterrein omvat ook

beurzen en evenementen.

 Wij adviseren op marketing-,

huisstijl- en identiteitsgebied.

 Wij verzorgen websites

(concept/bouw/beheer).

 Wij verzorgen uw drukwerk-

orders (van concept tot
druk tot distributie).

Uw communicatie-uitingen
zijn veelzijdig.
Ga in zee met
een veelzijdige
partner als Educom.
Bel 010-425 65 44.

Uitgeverij Educom BV
Mathenesserlaan 347
Rotterdam
T 010-425 6544
info@uitgeverijeducom.nl
www.uitgeverijeducom.nl
 www.cofra.nl
Cofra B.V.
de
e specialistische aannemer
m

grondverbeteringstechnieken
ek
& folieconstructies Cofra

De beschikbare ruimte voor infrastructuur

wordt steeds beperkter en de uitvoerings-
tijd korter. Hierdoor groeit de behoefte aan
innovatieve oplossingen voor het bouw-
rijp maken van zettingsgevoelige gebieden.

Cofra voorziet in deze behoefte en heeft zich

gespecialiseerd in innovatieve grondverbete-
ringstechnieken die wereldwijd worden toepast.

Met de aanwezige kennis en ervaring biedt

Cofra oplossingen op maat en bestaat de
mogelijkheid om het gehele proces van ont-
werp tot uitvoering voor u te verzorgen.

Kwadrantweg 9 - 1042 AG Amsterdam

Postbus 20694 - 1001 NR Amsterdam
Tel. 020-693 4596 - Fax 020-694 1457
building worldwide on our strength