PAGKAGISING NG

KAMALAYANG
MAKABAYAN
MGA DAHILAN NG PAGKAKAGISING
NG DIWANG MAKABAYAN

1. Pagkakabuo ng gitnang uri o middle class at

ang royal educational decree (1863)
2. Pagbubukas ng Kanal Suez (1869)
3. Pagpasok ng diwang liberal dahil sa
panunungkulan ng liberal na si Gobernador
Heneral Carlos Ma. De La Torre (1869-1871)
4. Pag-aalsa ng arsenal sa Cavite (1872)
5. Paggarote sa GOMBURZA (1872)
TATSULOK NA NANGUNA SA PANGKAT NG MGA
INTELEKTUWAL NA KABILANG SA GITNANG URI
(MIDDLE CLASS INTELLECTUAL)

Repormista at Propagandista

•Jose P. Rizal
•Marcelo H. del Pilar
•Graciano Lopez Jaena
ANG KILUSANG PROPAGANDA

1. Pagiging pantay ng mga Espanyol at Pilipino sa batas.

2. Papanumbalikin ang pagkakaroon ng kinatawang Pilipino
sa Kortes ng Espanya.
3. Maging lalawigan ng Espanya ang Pilipinas.
4. Maging mga Pilipino ang mga kura paroko.
5. Kalayaan ng mga Pilipino sa pamamahayag, pagtitipon, at
pagpupulong at pagpapahayag ng kanilang karaingan.
ILANG AKDA NI JOSE RIZAL (1861-1896)
■ Sa Aking Mga Kabata
■ A la Juventud Filipina (Sa Kabataang Pilipino)
■ Noli Me Tangere (Touch Me Not / Huwag Mo Akong Salagin) – Berlin, 1887
■ Sobre la Indolencia de los Filipinos (Tungkol sa Katamaran ng mga Pilipino)
■ Sa Mga Kababayang Dalaga sa Malolos
■ El Filibusterismo (The Filibusterism / Ang Pagsusuwail) – Ghent, 1891
■ Filipinas dentro de cien años (Ang Pilipinas sa Loob ng Sandaang Taon)
■ Mi Ultimo Adios (Ang Huling Paalam) / Pahimakas

■ Sagisag-panulat ni Rizal sa La Solidaridad – “Laong Laan”

 Kapagka ang baya'y sadyang umiibig

sa kanyang salitang kaloob ng langit,

sanglang kalayaan nasa ring masapit

Sa Aking katulad ng ibong nasa himpapawid.

Mga Kabata Pagkat ang salita'y isang kahatulan

sa bayan, sa nayo't mga kaharian,

at ang isang tao'y katulad, kabagay

ng alin mang likha noong kalayaan.

 Ang hindi magmahal sa kanyang salita
mahigit sa hayop at malansang isda,
kaya ang marapat pagyamaning kusa
na tulad ng inang tunay na nagpala.
Ang wikang Tagalog tulad din sa Latin,
Sa Aking sa Ingles, Kastila at salitang anghel,

Mga Kabata sapagkat ang Poong maalam tumingin

ang siyang naggawad, nagbigay sa atin.
Ang salita nati'y tulad din sa iba
na may alfabeto at sariling letra,
na kaya nawala'y dinatnan ng sigwa
ang lunday sa lawa noong dakong una.
 ILANG AKDA NI MARCELO H. DEL PILAR
(1850-1896)
■ Caiingat Cayo
■ Dasalan at Tocsohan
■ Ang Cadaquilaan ng Dios
■ Sagot ng Espanya sa Hibik ng Pilipinas
■ Isang Tula sa Bayan
■ Pasiong Dapat Ipag-alab ng Puso Taong Babasa
■ Pag-ibig sa Tinubuang Lupa
■ Ang Kalayaan
 ILANG AKDA NI GRACIANO LOPEZ JAENA
(1856-1896)

■ Fray Botod

■ El Bandolerismo en Filipinas

■ La Hija del Fraile

■ Mga Kahirapan sa Pilipinas

■ Sa Mga Pilipino
IBA PANG MGA MANUNULAT

■ Antonio Luna
■ Mariano Ponce
■ Pascual Poblete
■ Jose Ma. Panganiban
■ Pedro Paterno
■ Isabelo delos Reyes
■ Pedro Serrano Laktaw
LA LIGA FILIPINA
■ Progresibong organisasyong
itinatag ni Jose Rizal noong
Hulyo 3, 1892 sa Tondo
■ Layunin nitong pagkaisahin
ang mga Pilipino upang
isulong ang reporma
■ Hindi ito nagtagal dahil
ipinahuli ni Gobernador-
Heneral Eulogio Despujol si
Rizal upang ipatapon sa
Dapitan
HIMAGSIKAN
■ KKK – Kataas-taasan, Kagalang-
galangang Katipunan ng mga Anak ng
Bayan, isang mapaghimagsikan na
samahang itinatag ni Bonifacio kasama
sina Plata at Diwa noong Enero – Hulyo
1892
ANG HIMAGSIKAN

■ Andres Bonifacio (1863 – 1897)

■ Emilio Jacinto (1875 – 1899)

■ Apolinario Mabini (1864 – 1903)

■ Jose Palma (1876 – 1903)

 MANUNULAT BANSAG SAGISAG-PANULAT (PENNAME)

BONIFACIO • DAKILANG MARALITA • MAY PAG-ASA

• DAKILANG PLEBEYO • BAGUMBAYAN
• AGAP-ITO

JACINTO • UTAK NG KATIPUNAN • DIMAS-ILAW

• PINGKIAN

MABINI • UTAK NG HIMAGSIKAN ---

• DAKILANG LUMPO

PALMA • ANG MANDIRIGMANG • DAPITHAPON

UMAAWIT SA GITNA NG
LABANAN
Mahahalagang Akdang Makabayan

1. Pag-ibig sa Tinubuang Lupa – Bonifacio

2. Ang Dapat Mabatid ng Mga Tagalog – Bonifacio
3. Katapusang Hibik ng Pilipinas – Bonifacio
4. Kartilya ng Katipunan – Bonifacio
5. El Verdadero Decalogo – Mabini
6. Ningning at Liwanag – Jacinto
7. Himno Nacional Filipino – Palma
 Jocelynang Baliwag, circa 1896
P - Pinopoong sinta, niring
calolowa
Nacacawangis mo’y mabangong
sampaga
Dalisay sa linis, dakila sa ganda
Matimyas na bucal ng madlang
ligaya.
E - Edeng maligayang kinaloclocan I - Icaw na nga ang lunas sa aking A- At sa cawacasa’y ang
Ng galak at tuwang catamis-
tamisan
Hada cang maningning na ang
matunghaya’y
Masamyong bulaclac agad
sumisical.
P - Pinananaligan niring aking T - Tanggapin ang aking wagas na
dibdib pag-ibig
Na sa paglalayag sa dagat ng sakit Marubdob na ningas na taglay sa
dibdib
‘Di mo babayaang malunod sa
hapis Sa buhay na ito’y walang nilalangit
Sa pagcabagabag co’y icaw ang Cung hindi ikaw lamang, ilaw niring
sasagip. isip.
dalita kapamanhikan
Tanging magliligtas sa niluha-luha Tumbasan mo yaring pagsintang
dalisay
Bunying binibining sinucuang cusa
Alalahanin mong cung ‘di
Niring catawohang nangayupapa. cahabagan
Iyong lalasunin ang aba cong
buhay.
16
Ang pangalang Jocelynang Baliwag ay
tumutukoy kay Josefa Tiongson y Lara, isa sa
maraming babaeng nagkaroon ng mabigat
na gampanin sa himagsikan. Higit na kilala
bilang “Pepita,” siya ang itinuring na mutya
ng bayan ng Baliwag, Bulacan, at nagsilbing
huwaran ng kababaihan noong panahon ng
rebolusyon.
 NAKARAAN KASALUKUYAN HINAHARAP

− kawangis ay − paglalayag sa dagat ng sakit − tanggapin ang aking

mabagong sampaga − pagkalunod sa hapis wagas na pag-ibig
− dalisay sa linis, dakila − pagkabagabag − tumbasan yaring
sa ganda pagsintang dalisay
− matimyas na bukal ng − kung hindi kahabagan,
madlang ligaya lalasunin ang abang
− maligayang buhay
kinaluluklukan

18
PANAHON NG AMERIKANO
MAHALAGANG TATLONG TAON

1896 1898
PHILIPPINE REVOLUTION (30 August 1896) INDEPENDENCE DAY (12 June 1898)
RIZAL’S EXECUTION (30 December 1896) TREATY OF PARIS (10 December 1898)

TEJEROS CONVENTION (22 March 1897)

PACT OF BIAK-NA-BATO (15 Dec 1897)

1897
1896: Paghihimagsik at Pagpaslang sa Bayani
1897: Pulitika at Pagtataksil
1898: “Ang Huwad na Kalayaan”
Sanligang Pangkasaysayan

1. Taliwas sa Espanyol
2. Mapagbigay ang Amerika
3. Ipinalasap sa mga Pilipino ang kalayaan ng demokrasya
4. Nagbukas ng mga paaralan
5. Ipinaturo ang Ingles
6. Pinabuti ang kalinisan at kalusugang pambayan
7. Unti-unting pinahawak ng tungkulin sa pamahalaan ang mga
mamamayan
8. Naging masigla ang mga wika lalo na ang Tagalog
Sanligang Pangkasaysayan

9. Sumulat sa iba't ibang larangan ng panitikan at ang naging paksa ay

nasyonalismo
10. Itinatag ni Osmena sa Cebu ang pahayagang El Nuevo Dia
11. Lumitaw ang pahayagang El Gusto del Pueblo ni Pascual Poblete
12. Hinigpitan ng mga Amerikano ang sensura dahil sa paglaganap ng
nasyonalismo
13. Nagkaroon ng batas Sedisyon laban sa pagpuna at pagtuligsa sa
pamahalaang Amerikano
Sanligang Pangkasaysayan

APAT NA KALAYAAN SA PANAHON NG AMERIKANO

1. Kalayaan sa pagsasalita, pamamahayag, pagtitipon at
pagpupulong
2. Kalayaan sa pagpili ng relihiyon
3. Karapatan sa wastong paggamit ng batas
4. Karapatang idulog sa pamahalaan ang mga karaingan at dinggin
ang mga ito ng mga maykapangyarihan
 THOMASITES: Mga gurong Amerikano (600)
na dumating sa Pilipinas noong 21 Agosto 1901
lulan ng barkong USS Thomas
Sanligang Pangkasaysayan

Ang kapangyarihan ng mga Espanyol ay nagtapos

upang magpalit lamang ng ibang panginoon.
Hindi halos nadama ng mga manunulat ang panibagong
kadena ng bagong panginoon sapagkat higit ang
kalayaang ipinagkaloob sa kanila kaysa sa ipinagkaloob
ng mga Espanyol.
Mga Manunulat sa Wikang Espanyol

1. Cecilio Apostol – pinakamainam na tulang papuri kay Rizal

2. Fernando Maria Guerrero – mahigpit na katunggali ni Apostol
3. Jesus Balmori – ipinalalagay na "Poeta Laureado"
4. Manuel Bernabe – may kalipunan ng tula sa “Cantos del Tropico”
5. Claro M. Recto – pangulo ng Lupon ng Saligang Batas
6. Zoilo Hilario – sumulat ng mga akdang Kapangpangan
Mga Manunulat sa Wikang Tagalog

1. Lope K. Santos 8. Valeriano Hernandez Peña

2. Jose Corazon de Jesus 9. Iñigo Ed Regaldo
3. Amado V. Hernandez 10. Faustino Aguilar
4. Julian Cruz Balmaceda 11. Severino Reyes
5. Florentino Collantes 12. Aurelio Tolentino
6. Ildelfonso Santos 13. Patricio Mariano
7. Teodoro Gener 14. Hermogenes Ilagan
 1. Lope K. Santos - Patnugot ng Surian ng Wikang
Pambansa (pumalit kay Jaime de Veyra)
Kilala sa tawag na: Ama ng Balarila
Akda/obra: Banaag at Sikat

Mga 2. Jose Corazon de Jesus

Manunulat sa Kilala sa tawag na: Hari ng Balagtasan,

at Makata ng Pag-ibig

Wikang Gumamit ng sagigag na: Huseng Batute

Akda/obra: Isang Punongkahoy, Bayan Ko

Tagalog 3. Amado V. Hernandez

Kilala sa tawag na: Makata ng Manggagawa
Akda/obra: Isang Dipang Langit, Mga Ibong
Mandaragit, Kung Tuyo na ang Luha Mo, Aking
Bayan
 4. Julian Cruz Balmaceda - Nanalo sa isang
balagtasan
Akda/obra: Sa Bunganga ng Pating

Mga 5. Florentino Collantes

Manunulat sa Kilala sa tawag na: Hari ng Balagtasan

Gumamit ng sagigag na: Kuntil Butil

Wikang Akda/obra: Sa Lumang Simbahan

Tagalog 6. Ildelfonso Santos - Kauna-unahang

gurong Pilipino sa National Teacher's
College,
Kilala sa pagsasalin sa Tagalog ng ibang
wika
 7. Teodoro Gener - Pangulo ng kapisanan ng Ilaw
at Panitik, nagsalin sa Tagalog ng Kodigo Penal
Akda/obra: Don Quijote de la Mancha, Ang
Guro, Ang Masamang Damo, Ang Buhay at Pag-
ibig

Mga 8. Valeriano H. Pena

Sagisag: "Kinting Kulirat" sa pitak na "Buhay
Manunulat sa Maynila" at kilala rin sa tawag na "Tandang
Anong"

Wikang Akda/obra: Nena at Neneng

Tagalog 9. Inigo Ed Regalado

Sagisag: Odalanger
Ang kanyang aklat na "Damdamin" ay nagtamo
ng unang gantimpala sa timpalak ng
Commonwealth
 10. Faustino Aguilar
Kilala sa tawag na: "Alejandro Dumas ng
Panitikang Tagalog" at "Bagong
Propagandista"
Mga Akda/obra: Pinaglahuan

Manunulat sa 11. Severino Reyes

Wikang Kilala sa tawag na: Don Binoy, Ama ng
Lingguhang Liwayway, Ama ng Dulang
Tagalog Pilipino
Gumamit ng sagigag na: Lola Basyang sa
kanyang mga kwento sa Liwayway
Mga akda/obra: Walang Sugat (isang uri
ng dulang sedisyoso)
 12. Aurelio Tolentino - Siya ang gumamit
ng salitang "dula" mula sa Bisaya
Mga akda/obra: Luhang Tagalog,
Bagong Kristo, at Kahapon, Ngayon, at
Mga Bukas na isang allergory

Manunulat sa 13. Patricio Mariano

Wikang Akda/obra: Lakambini,

Ang Anak ng Dapat, atbp.
Tagalog
14. Hermogenes Ilagan
Kilala sa tawag na: Ka Mohing
Akda/obra: Dalagang Bukid
Mga Manunulat sa Wikang Ingles

1. Jose Garcia Villa

5. Natividad Marquez
2. Marcelo de Garcia
6. Angela Manalang-Gloria
Concepcion
7. Estrella Alfon
3. Zulueta da Costa
8. Arturo Rotor
4. NVM Gonzales
9. Carlos Bulosan
5. Zoilo Galang
Mga Manunulat sa Wikang Ingles

1. Jose Garcia Villa – Pinakatanyag na manunulat sa Ingles, sagisag: Doveglion

2. Marcelo de Garcia Concepcion – Kauna-unahang makatang nakilala sa Amerika
3. Zulueta da Costa – Nagkamit ng unang gantimpala sa Commonwealth contest
4. NVM Gonzales – Sumulat ng “Children of the Ash-Covered Loam”, “The Bamboo Dancers” atbp,
Pambansang Alagad ng Sining para sa Panitikan (kasama nina Villa at Hernandez)
5. Zoilo Galang – Sumulat ng “A Child of Sorrow,” ang unang nobelang Pilipino sa Ingles
6. Natividad Marquez – Sumulat ng “Sampaguita” sa Philippine Herald
7. Angela Manalang-Gloria – Tanyag na makatang babae sa kanyang panahon
8. Estrella Alfon – Itinuturing na pinakapangunahing manunulat sa Ingles bago sumiklab ang WWII
9. Arturo Rotor – isang doktor, sumulat ng “Zita” at marami pang ibang maikling kwento
10. Carlos Bulosan – Sumulat ng autobiographical na nobelang “America is in the Heart”