PHAÀN A: LYÙ THUYEÁT POLYMER

I. GIÔÙI THIEÄU
I.1. Polymer laø nhöõng hôïp chaát maø trong phaân töû cuûa chuùng goàm nhöõng
nhoùm nguyeân töû ñöôïc noái vôùi nhau baèng nhöõng lieân keát hoùa hoïc taïo thaønh
nhöõng maïch daøi vaø coù khoái löôïng phaân töû lôùn. Trong maïch chính cuûa polymer
nhöõng nhoùm nguyeân töû naøy ñöôïc laëp ñi laëp laïi nhieàu laàn. Ví duï: polyetylen [-
CH2-CH2-]n
I.2. Maét xích cô sôû laø nhöõng nhoùm nguyeân töû nhaát ñònh tham gia laëp ñi
laëp laïi nhieàu laàn trong maïch phaân töû polymer. Nhoùm -CH2-CH2- trong maïch
polyetylen ñöôïc goïi laø maét xích cô sôû.

Hình 1.1
Nhöïa nhieät raén Nhöïa nhieät deûo
Voâ ñònh hình Baùn keát
tinh
I.3. Ñoä truøng hôïp, kyù hieäu laø DP, bieåu thò soá maét xích cô sôû coù trong
ñaïi phaân töû.
Ví duï: Polyetylen (C2H4)n thì
n - laø ñoä truøng hôïp
M - troïng löôïng phaân töû moät maïch polymer
m - troïng löôïng phaân töû moät maét xích cô sôû
thì ta coù:
M
DP   M  DP.m
m
Giaù trò DP thöôøng naèm trong khoaûng töø vaøi ñôn vò cho ñeán 5000 – 10000
hoaëc lôùn hôn nöõa.
I.4. Phaân loaïi
Coù ba loaïi chính laø nhöïa nhieät deûo, chaát ñaøn hoài vaø nhöïa nhieät raén

1
 - Nhöïa nhieät deûo: polymer coù theå chuyeån traïng thaùi raén sang traïng thaùi
meàm deûo bôûi söï gia taêng nhieät ñoä vaø quaù trình naøy thuaän nghòch, coù theå laëp
ñi laëp laïi nhieàu laàn neân coù theå taùi sinh (ngoaïi tröø PTFE, polytetraflouroethylene).
- Cao su, chaát ñaøn hoài: ñoù laø nhöõng polymer maïch thaúng maø löïc lieân keát
thöù caáp raát yeáu, vaät lieäu ôû daïng chaát loûng raát nhôùt. Ñeå söû duïng ta phaûi taïo
caùc lieân keát ngang giöõa caùc maïch phaân töû ñeå taïo thaønh maïng löôùi khoâng gian
ba chieàu. Ñaëc tröng cuûa cao su laø chuùng coù khaû naêng daõn daøi cao coù theå ñeán
1.000% (cao su töï nhieân löu hoùa). Tuy nhieân, do taïo lieân keát ngang neân chuùng
khoâng theå taùi sinh ñöôïc.
- Nhöïa nhieät raén: maät ñoä noái ngang daøy ñaëc, cao hôn töø 10 ñeán 1.000 laàn
so vôùi cao su. Do caáu truùc khoâng gian ba chieàu, tính chaát nhöïa nhieät raén raát cao
so vôùi nhöïa nhieät deûo, nhaát laø khaû naêng chòu nhieät. Nhöïa nhieät raén khoâng
chaûy, khoâng taùi sinh ñöôïc.
II. CAÙC PHAÛN ÖÙNG TOÅNG HÔÏP
II.1. Truøng hôïp
Truøng hôïp laø phaûn öùng keát hôïp caùc monomer ñeå taïo thaønh polymer, trong
ñoù caùc thaønh phaàn hoùa hoïc cuûa maét xích cô sôû khoâng khaùc thaønh phaàn
monomer ban ñaàu
nA  (-A-)n
Nhöõng chaát coù khaû naêng truøng hôïp laø caùc hôïp chaát coù lieân keát boäi:
caùc polien chöùa trong phaân töû (hai hay nhieàu hôn lieân keát ñoâi), caùc hôïp chaát
chöùa ñoàng thôøi lieân keát ñoâi vaø ba, moät soá hôïp chaát voøng.
II.2. Ñoàng truøng hôïp
Ñoàng truøng hôïp laø quaù trình truøng hôïp ñoàng thôøi hai hay nhieàu loaïi
monomer vôùi nhau.
nA + mB  -AABABABB-
Ñoàng truøng hôïp ñöôïc öùng duïng nhieàu trong thöïc teá vì laøm thay ñoåi, caûi
thieän tính chaát cuûa cao phaân töû theo muïc ñích söû duïng.

II.3. Truøng ngöng

Phaûn öùng truøng ngöng laø phaûn öùng toång hôïp cao phaân töû maø cô sôû
phaùt trieån maïch laø caùc phaûn öùng hoùa hoïc giöõa nhöõng nhoùm chöùc ôû hai ñaàu
maïch.
Ví duï: phaûn öùng taïo thaønh polyamide

2
 H2N(CH2)nCOOH + HNH(CH2)COOH  H2N(CH2)n-C -NH-(CH2)n-COOH + H2O

O
III. TÍNH CHAÁT CUÛA POLYMER
III.1. Khoái löôïng phaân töû
III.1.1. Khoái löôïng phaân töû trung bình
Trong quaù trình toång hôïp polymer, söï phaùt trieån maïch coù theå döøng moät
caùch ngaãu nhieân do khoâng coøn taùc nhaân phaûn öùng (truøng ngöng) hay bôûi phaûn
öùng ngaét maïch (truøng hôïp) neân trong hoãn hôïp polymer hình thaønh ta seõ coù moät
taäp hôïp caùc maïch polymer coù ñoä daøi ngaén khaùc nhau. Nhö vaäy, troïng löôïng
phaân töû cuûa polymer raát khoù ñôn phaân taùn (cuøng moät kích thöôùc veà ñoä daøi)
maø chuû yeáu laø ña phaân taùn. Sau toång hôïp raát khoù taùch caùc maïch polymer vôùi
nhau nhaèm coù ñoä ñoàng ñeàu kích thöôùc. Vì vaäy, khi noùi veà khoái löôïng phaân töû
polymer ngöôøi ta duøng khaùi nieäm khoái löôïng phaân töû trung bình.
III.1.2. Ñöôøng cong phaân boá troïng löôïng phaân töû
Ñöôøng phaân boá troïng löôïng phaân töû hay coøn goïi laø ñoä phaân taùn troïng
löôïng phaân töû, ñaëc tröng phaân boá cuûa troïng löôïng phaân töû (ñoä khoâng ñoàng
ñeàu) coù yù nghóa thöïc teá quan troïng vôùi nhieàu tính chaát cô lyù cuûa polymer.
Ñöôøng bieåu dieãn coù truïc hoaønh: troïng löôïng phaân töû polymer; truïc tung
laø haøm löôïng troïng löôïng cuûa polymer.

AÛnh
Hìnhhöôûng
3.1 - Ñacuûa ñoätaùn
phaân phaân taùn Hình
troïng3.2
löôïng phaân
- Ñôn phaântöû:
taùn
Ña phaân taùn thì hoãn hôïp chaûy toát hôn, nhieät phaùt sinh thaáp, deã gia coâng
nhöng tính naêng cô lyù khoâng cao. Vaø ñôn phaân taùn thì ngöôïc laïi.
III.2. Caáu truùc cuûa polymer
Polymer phaân loaïi theo caáu taïo coùc)hai daïng: voâ ñònh hình vaø baùn keát tinh.
III.2.1 Caáu truùc voâ ñònh hình
Khi caùc maïch phaân töû polymer khoâng theå saép xeáp theo moät traät töï naøo
thì ta coù caáu truùc voâ ñònh hình. Ví duï nhö nhöïa PMMA, PC, PS, PVC, SAN, ABS,…
d)

3
b) a)
 Hình 3.3 - a) Maïch polymer vôùi caáu truùc voâ ñònh hình ; b) Maïch polymer keát tinh daïng
xeáp gaáp; c) Maïch polymer keát tinh do keùo daõn; d) Polymer hai pha (voâ ñònh hình vaø
keát tinh)
III.2.2 Caáu truùc keát tinh
Polymer keát tinh laø nhöõng polymer coù caáu truùc saép xeáp ñeàu ñaën trong
khoâng gian ba chieàu theo daïng boù hoaëc xeáp gaáp. Ví duï nhö nhöïa PE, PP, PET,
POM, PA, Teflon,…
Thöïc teá khoâng toàn taïi polymer keát tinh hoaøn toaøn maø vaãn coù vuøng
khoâng keát tinh, goïi laø polymer baùn keát tinh.
AÛnh höôûng cuûa ñoä keát tinh ñeán saûn phaåm
– Saûn phaåm bò co ruùt, cong veânh, bieán daïng, bò ñuïc, bò sô cöùng vaø chòu va
ñaäp keùm.
III.3. Ba traïng thaùi vaät lyù cuûa polymer voâ ñònh hình maïch thaúng
III.3.1 Caùc traïng thaùi vaät lyù
Xeùt polymer voâ ñònh hình ñaúng höôùng, caùc traïng thaùi vaät lyù coù theå chia
thaønh ba nhoùm lôùn:
III.3.1.1. Traïng thaùi meàm cao
ÔÛ traïng thaùi meàm cao, polymer coù khaû naêng bieán daïng thuaän nghòch
döôùi taùc duïng cuûa ngoaïi löïc khoâng ñaùng keå. Traïng thaùi meàm cao ñöôïc xem nhö
moät traïng thaùi vaät lyù ñaëc tröng cuûa polymer vaø chæ toàn taïi ôû vaät lieäu polymer.
Ñieàu kieän coù bieán daïng meàm cao laø maïch phaân töû polymer phaûi coù ñoä
meàm deûo nhaát ñònh vaø vaän toác bieán daïng lôùn.
III.3.1.2. Traïng thaùi thuûy tinh
ÔÛ traïng thaùi meàm cao cuûa polymer, caùc maét xích trong phaân töû coù ñoä
linh ñoäng lôùn neân deã daøng thay ñoåi hình daïng saép xeáp. Khi laøm laïnh polymer

4
nhanh, do thôøi gian hoài phuïc cuûa caùc maét xích taêng leân nhieàu laàn neân thay ñoåi
hình thaùi saép xeáp cuûa maïch polymer vaø quaù trình keát tinh cuûa polymer gaëp khoù
khaên. Trong moät phaïm vi nhieät ñoä naøo ñaáy polymer bò cöùng laïi maø khoâng taïo
thaønh maïng löôùi tinh theå thì goïi laø polymer chuyeån thuûy tinh.
Polymer coù khaû naêng keát tinh thì nhieät ñoä chuyeån thuûy tinh luoân luoân
nhoû hôn nhieät ñoä keát tinh.
Quaù trình chuyeån thuûy tinh khoâng phaûi laø quaù trình chuyeån pha, treân vaø
döôùi nhieät ñoä chuyeån thuûy tinh thì polymer ñeàu ôû traïng thaùi pha voâ ñònh hình.
III.3.1.3. Traïng thaùi chaûy nhôùt
Chaûy laø quaù trình chuyeån dòch khoâng thuaän nghòch giöõa caùc phaân töû
cuûa moät chaát töông öùng vôùi nhau döôùi taùc duïng cuûa ngoaïi löïc.
Nhaän xeùt
- Traïng thaùi chaûy nhôùt: nhieät cung caáp lôùn hôn löïc töông taùc lieân phaân
töû giöõa chuùng, veà tính chaát gioáng nhö chaát loûng nhöng ñoä nhôùt raát cao.
- Traïng thaùi ñaøn hoài cao: coù khaû naêng bieán daïng thuaän nghòch lôùn döôùi
taùc duïng löïc nhoû, ñaây laø traïng thaùi ñaëc tröng cuûa vaät lieäu polymer.
- Traïng thaùi raén: ñoøi hoûi söï taùc duïng löïc lôùn môùi coù söï bieán daïng nhoû
vaø deã daøng khoâi phuïc laïi hình daïng ban ñaàu sau khi löïc ngöøng taùc duïng.
III.3.2 Ñöôøng cong cô nhieät

I. II. Ñaøn hoài III. Chaûy

Bieán
daïng

Thuûy cao nhôùt

tinh

tg tf Nhieät ñoä

Hình 3.4 - Ñöôøng cong cô

nhieät
Nhieät ñoä trung bình trong phaïm vi phaùt trieån quaù trình meàm cao laø nhieät
ñoä chuyeån thuûy tinh (Tg). Taïi ñieåm nhieät ñoä thuûy tinh hoùa polymer thay ñoåi ñoät
5
ngoät caùc tính chaát nhö: tính chaát cô, quang, ñieän,….Vì vaäy ñeå ñaûm baûo an toaøn
thì nhieät ñoä söû duïng saûn phaåm neân ôû xa Tg.
Nhieät ñoä trung bình trong phaïm vi phaùt trieån quaù trình chaûy thöïc laø nhieät
ñoä chaûy (Tf). Trong thöïc teá ngöôøi ta döïa vaøo giaù trò naøy ñeå xaùc ñònh cheá ñoä
gia coâng.
Nhieät ñoä trung bình trong phaïm vi phaùt trieån quaù trình phaân huûy goïi laø
nhieät ñoä phaân huûy (Td). Khi gia coâng cuõng caàn phaûi löu yù ñeán giaù trò naøy vaø
khoaûng caùch giöõa Tf vôùi Td ñeå ñieàu chænh phuø hôïp vôùi coâng ngheä.
III.4. Tính chaát cô hoïc
III.4.1. Độ beàn cô hoïc
Ñoä beàn cô hoïc laø khaû naêng choáng laïi söï phaù hoaïi döôùi taùc duïng cuûa
caùc löïc cô hoïc. Ñoä beàn cuûa moät saûn phaåm laøm baèng vaät lieäu polymer phuï
thuoäc raát nhieàu yeáu toá kyõ thuaät nhö:
 Cheá ñoä truøng hôïp, loaïi xuùc taùc, phuï gia…
 Phöông phaùp gia coâng.
 Keát caáu hình daïng saûn phaåm…
Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán ñoä beàn cô hoïc
 Söï ñònh höôùng
Caùc vaät lieäu polymer coù theå bieán daïng tôùi haøng chuïc, haøng traêm phaàn
traêm hay nhieàu hôn nöõa laø do chuùng laø caùc ñaïi phaân töû coù chieàu daøi lôùn hôn
raát nhieàu so vôùi chieàu ngang. Bieán daïng lôùn thöôøng laøm cho caùc phaân töû cuûa
polymer daõn thaúng ra vaø ñònh höôùng theo chieàu cuûa löïc taùc duïng.
Polymer ñònh höôùng coù ñoä beàn taêng leân theo chieàu ñònh höôùng nhöng laøm
giaûm tính deã taïo hình cuûa vaät lieäu. Vaät lieäu polymer ñònh höôùng deã bò phaù hoaïi
doïc theo chieàu ñònh höôùng hôn so vôùi chieàu vuoâng goùc höôùng ñoù.
 Thôøi gian
Thoâng thöôøng maãu bò phaù huûy trong thôøi gian ngaén thì öùng suaát phaù
huûy lôùn. Ngöôïc laïi neáu maãu bò phaù huûy chaäm thì öùng suaát gaây phaù huûy nhoû
hôn. Hieän töôïng ñoä beàn phuï thuoäc vaøo thôøi gian döôùi taùc duïng cuûa taûi troïng
tónh goïi laø moûi tónh hoïc.
 Nhieät ñoä
 Toác ñoä bieán daïng
 Caáu truùc polymer
Polymer keát tinh coù ñoä beàn cao hôn polymer voâ ñònh hình.
 Phuï gia
6
 Phuï gia theâm vaøo nhaèm caûi thieän tính chaát cô lyù cuûa nhöïa theo yeâu caàu
saûn xuaát. Tuy nhieân löôïng phuï gia theâm vaøo caûi thieän tính chaát cô hoïc ôû moät
giôùi haïn nhaát ñònh. Neáu duøng quaù nhieàu seõ coù taùc duïng ngöôïc laïi.
III.5. Söï phaân huûy
Phaûn öùng phaân huûy laø phaûn öùng laøm ñöùt lieân keát hoaù hoïc trong maïch
chính vaø laøm giaûm troïng löôïng phaân töû cuûa polymer, laøm thay ñoåi tính chaát vaät
lyù nhöng khoâng laøm thay ñoåi thaønh phaàn hoùa hoïc cuûa noù.
Trong gia coâng vaø söû duïng thì phaûn öùng phaân huûy khoâng mong muoán vì
laøm giaûm tính chaát, tuoåi thoï saûn phaåm.
Caùc phaûn öùng phaân huûy
- Phaân huûy oxy hoaù: saûn phaåm polymer luoân tieáp xuùc vôùi khoâng khí, aùnh
saùng, nhieät neân phaûn öùng naøy raát ñaëc tröng.
- Phaân huûy cô: gaây ra hieän töôïng moûi theå hieän ôû choã tính chaát polymer bò
thay ñoåi khi taùc duïng tónh hoaëc ñoäng laâu daøi.
- Phaân huûy nhieät: khi polymer chòu taùc duïng cuûa nhieät ñoä cao noù seõ bò
phaân huûy nhö ñöùt lieân keát vaø giaûm troïng löôïng phaân töû.
III.6. Söï tröông vaø dung dòch polymer
Töông taùc giöõa polymer vaø dung dòch thaáp phaân töû ñöa ñeán traïng thaùi
tröông vaø hoøa tan polymer trong dung dòch. Hieåu bieát veà dung dòch polymer laø caàn
thieát cho saûn xuaát vaø söû duïng:
 Hieän töôïng hoùa deûo ñöôïc söû duïng khi saûn xuaát caùc saûn phaåm döïa treân
cô sôû söï tröông cuûa polymer vôùi caùc chaát hoùa deûo.
 Sôn, vecni vaø keo laøø dung dòch polymer.
 Trong quaù trình söû duïng, caùc saûn phaåm polymer thöôøng xuyeân tieáp xuùc
vôùi caùc dung dòch thaáp phaân töû (xaêng, daàu, nhôùt, dung moâi, …), do vaäy phaûi
laøm theá naøo ñeå polymer beàn vöõng trong nhöõng moâi tröôøng ñoù.
III.6.1. Heä polymer – chaát loûng thaáp phaân töû
Söï hoøa tan vaø tröông cuûa polymer
Tuy heä polymer – dung moâi toát cuõng taïo thaønh dung dòch thaät nhö vôùi caùc
chaát thaáp phaân töû nhöng dung dòch polymer coù caùc ñaëc tröng rieâng nhö: tröông khi
tan, ñoä nhôùt cao, khueách taùn chaäm vaø khoâng theå ñi qua maøng baùn thaám do
polymer coù kích thöôùc maïch phaân töû quaù lôùn so vôùi caùc chaát thaáp phaân töû.

7
 Söï tröông laø hieän töôïng dung moâi chen vaøo giöõa theå tích polymer vaø laáp
ñaày caùc loã troáng, caùc mao quaûn cuûa polymer.
Hieän töôïng tröông ñöôïc phaân loaïi thaønh tröông khoâng giôùi haïn vaø tröông
giôùi haïn:
 Tröông khoâng giôùi haïn laø khi söï tröông töï ñoäng chuyeån sang traïng thaùi
hoøa tan hoaøn toaøn, gioáng nhö hieän töôïng tröông hoaøn toaøn cuûa chaát thaáp phaân
töû (nöôùc + röôïu). Söï khaùc bieät laø caàn thôøi gian daøi ñeå dung moâi coù theå ñi
vaøo polymer (do kích thöôùc phaân töû dung moâi nhoû vaø linh ñoäng hôn phaân töû
polymer neân chæ coù dung moâi khueách taùn vaøo trong polymer) vaø laøm thay ñoåi
daàn ñoä linh ñoäng cuûa maïch phaân töû. Do ñoù, ña soá caùc polymer ñeàu khoâng theå
hoøa tan ngay maø phaûi qua moät quaù trình haáp thuï moät löôïng dung moâi, ñoù laø
quaù trình tröông.
 Tröông giôùi haïn laø khi töông taùc giöõa polymer vaø dung moâi khoâng
ñuû maïnh laøm giôùi haïn quaù trình haáp thuï dung moâi cuûa polymer ñöa ñeán söï hoøa
tan khoâng hoaøn toaøn, caùc maïch phaân töû polymer khoâng theå taùch rôøi nhau. Keát
quaû cuûa söï tröông giôùi haïn laø taïo thaønh hai pha trong hoãn hôïp: pha dung moâi
trong polymer vaø pha thöù hai hoaëc laø dung moâi khoâng (khi polymer hoaøn toaøn
khoâng tan) hoaëc laø pha dung dòch loaõng cuûa polymer trong dung moâi. Hai pha naøy
taùch bieät nhau moät caùch roõ raøng vaø oån ñònh.
Coøn vôùi polymer maïch khoâng gian, caùc lieân keát hoùa hoïc noái giöõa caùc
maïch khoâng theå deã daøng phaù vôõ khi nhieät ñoä nhoû hôn nhieät ñoä phaân huûy
polymer, neân chuùng khoâng tan trong dung moâi, nhöng coù theå tröông taïo thaønh gel
tuøy theo maät ñoä maïng löôùi.
 Heä gel
Khi polymer trong dung dòch coù theå taïo heä tröông thì ta coù caáu truùc gel. Gel
polymer laø moät heä raát quan troïng ñöôïc öùng duïng trong coâng nghieäp thöïc phaåm,
keùo sôïi toång hôïp.
Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán khaû naêng tröông vaø hoøa tan cuûa polymer
- Baûn chaát cuûa polymer vaø dung moâi: cuøng baûn chaát thì deã hoøa tan vaøo
nhau, phaân cöïc deã hoøa tan trong phaân cöïc vaø ngöôïc laïi. Ví duï: polyisobutylene,
polybutadiene deã daøng tan trong dung moâi hydrocacbon baõo hoøa hoaëc hoãn hôïp cuûa
chuùng nhö benzen.
- Khoái löôïng phaân töû polymer: ñoä hoøa tan giaûm khi khoái löôïng phaân töû
taêng.

8
 - Maät ñoä keát khoái cuûa polymer: lieân keát lieân phaân töû lôùn, caùc maïch
polymer xeáp khoái caøng chaët vieäc hoøa tan caøng khoù.
Ví duï: ñoái vôùi maïch cöùng nhö PVC, PS caàn phaûi cung caáp naêng löôïng ñeå
hoøa tan.
- Thaønh phaàn hoùa hoïc cuûa polymer
Ví duï: cellulose nitrate tan ñöôïc trong acetone, tuy nhieân cellulose trinitrate thì
khoâng tan trong acetone.
- Caáu truùc tinh theå: polymer keát tinh thì khoù hoøa tan hôn polymer voâ ñònh
hình.
- Maät ñoä caàu noái ngang: chæ caàn moät löôïng nhoû caàu noái ngang hoùa hoïc
cuõng coù theå laøm polymer khoâng hoøa tan
Ví duï: chæ caàn 0.16g löu huyønh treân 1kg NR coù theå chuyeån NR thaønh
khoâng hoøa tan.
- Nhieät ñoä: nhìn chung ñoä hoøa tan taêng khi ta taêng nhieät ñoä.
III.7. Tính chaát gia coâng
III.7.1 Chæ soá chaûy
Trong quaù trình choïn löïa nguyeân vaät lieäu vaø coâng ngheä gia coâng caàn bieát
chæ soá chaûy. Chæ soá chaûy laø thoâng soá kyõ thuaät theå hieän tính chaûy hay khaû
naêng chaûy cuûa vaät lieäu. Ñôn vò tính: g/10 phuùt ôû ñieàu kieän aùp suaát (taûi troïng)
vaø nhieät ñoä nhaát ñònh theo tieâu chuaån ño.
 YÙ nghóa cuûa chæ soá chaûy
– Chæ soá chaûy cao:
▪ Troïng löôïng phaân töû thaáp, deã chaûy.
▪ Duøng nhieät ñoä, aùp suaát gia coâng thaáp.
▪ Chu kyø saûn xuaát ngaén.
▪ Deã gia coâng vaø saûn phaåm ít bò khuyeát taät hôn.
– Chæ soá chaûy thaáp:
▪ Vaät lieäu khoù chaûy, saûn phaåm deã bò khuyeát.
▪ Laøm taêng thôøi gian ñieàn ñaày khuoân.
▪ Laøm taêng thôøi gian duy trì aùp.
▪ AÙp suaát ñieàn ñaày khuoân phaûi cao.
▪ Ñoâi khi ñoøi hoûi nhieät ñoä gia coâng cao.
Ví duï: Chæ soá chaûy cuûa PE, PP duøng cho coâng ngheä eùp phun coù theå choïn
4  60 g/10 phuùt, ôû ñieàu kieän taûi troïng 2,16 kg, nhieät ñoä 1900C theo tieâu chuaån
ASTM D1238.
9
 III.7.2 Tyû troïng
Tyû troïng theå hieän moät phaàn tính chaát cuûa nguyeân lieäu nhöïa, ñôn vò:
g/cm3.
Tyû troïng taêng: löïc keùo ñöùt, nhieät ñoä bieán meàm, ñoä khaùng hoùa chaát
taêng, ngöôïc laïi neáu tyû troïng giaûm thì löïc va ñaäp giaûm, ñoä nhôùt giaûm….

Baûng3.3: Tyû troïng cuûa vaøi nguyeân lieäu nhöïa thoâng duïng

Loaïi nhöïa Tyû troïng, g/cm3

PELD 0.910  0.924
PEMD 0.925  0.940
PEHD 0.941  0.965
PP 0.900  0.910
PS 1.040  1.050
ABS 1.040  1.060
PA 6, PA 66 1.130  1.150
PC 1.190  1.200

10
 PHAÀN B: NHÖÏA NHIEÄT DEÛO
HOÏ NHÖÏA POLYOLEFIN
I. POLYETHYLENE (PE)
I.1. Giôùi thieäu PE
Laø loaïi nhöïa ñöôïc truøng hôïp töø ethylene, coù coâng thöùc phaân töû cô baûn:

H H
C C
H H
n
Trong ñoù, tuøy vaøo phöông phaùp truøng hôïp maø coù caùc chuûng PE khaùc
nhau. Treân thò tröôøng coù ba loaïi PE chính laø LDPE (Low density polyethylene),
HDPE (High density polyethylene) vaø LLDPE (Linear low density polyethylene). Ngoaøi
ra coøn coù PE troïng löôïng phaân töû cöïc cao PEUHM (ultra high molecular weigh
polyethylene), PE khoái löôïng phaân töû cöïc thaáp (d = 0.89 – 0.915 g/cm 3), PE keát
maïng moät phaàn (PE-X) vaø moät soá loaïi PE bieán tính khaùc…

11
 a: PEHD b: PELD c: PELLD

Ñaëc ñieåm cuûa ba loaïi PE chính

Loaïi Cheá ñoä Ñaëc ñieåm caáu Tyû troïng Tính chaát
truøng hôïp truùc (g/cm3)
LDPE AÙp suaát Maïch nhaùnh daøi 0.910  0.925 Deûo dai, trong, deã gia
cao coâng, haøn daùn
HDPE AÙp suaát Maïch thaúng, > 0.940 Cöùng, beàn cô hoïc, tính
trung bình nhaùnh ngaén vaø ít chaát caûn toát, khaùng
tôùi thaáp öùng suaát nöùt moâi
tröôøng keùm.
LLDPE AÙp suaát Maïch thaúng, 0.913  0.940 Ñoä phaân boá khoái
thaáp, xuùc nhaùnh ngaén löôïng phaân töû heïp.
taùc hieäu nhöng nhieàu hôn Dai, cöùng hôn LDPE
quaû cao. HDPE. neáu cuøng MI, ít nhaïy
tröôït, khaùng xeù toát,
duøng chuû yeáu trong
maøng.

I.2. Tính chaát

PE laø nhöïa khoâng phaân cöïc, khoâng muøi vò, trô veà maët sinh hoïc, chaùy
chaäm, ngoïn löûa yeáu khoâng taøn gioáng nhö paraffin.
Phaân töû PE coù caáu taïo maïch thaúng, daøi goàm nhöõng nhoùm methylene,
ngoaøi ra coøn coù nhöõng maïch nhaùnh taïo caáu truùc baùn keát tinh, tyû leä giöõa caùc
pha keát tinh/voâ ñònh hình phuï thuoäc vaøo phöông phaùp truøng hôïp. Neáu maïch
nhaùnh caøng nhieàu vaø caøng daøi thì ñoä keát tinh caøng keùm. PE keát tinh nhanh vì
caùc maét xích coù chieàu daøi khoâng lôùn vaø coù ñoä ñoái xöùng cao. LDPE chöùa
5565% pha keát tinh, HDPE 7495%. Ñoä keát tinh cuûa PE ôû nhieät ñoä thöôøng coù
aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán nhieàu tính chaát cuûa noù: tyû troïng, ñoä cöùng beà maët,
modul ñaøn hoài khi uoán, giôùi haïn beàn vaø chaûy, ñoä hoøa tan vaø tröông trong caùc

12
dung moâi höõu cô, ñoä thaám khí vaø hôi.
Tính chaát cô vaø nhieät thay ñoåi gaàn nhö tuyeán tính vôùi tyû troïng. PE laø
polymer khoâng cöïc neân coù tính caùch ñieän cao.

Veà tính chaát hoùa:

 Vôùi chất loûng, PE khaùng nöôùc noùng, dung dòch muoái, kieàm, axit nhöng
khoâng chòu ñöôïc caùc taùc nhaân oxy hoùa maïnh nhö axit sulfuric (H 2SO4) vaø nitric
(HNO3) ñaäm ñaëc, axit cromic, hoãn hôïp nitro hoùa, xaêng vaø caùc halogen. Döôùi 60 0C,
PE khoâng tan trong dung moâi höõu cô nhöng tröông trong hydrocarbon vaø hydrocarbon
clo hoùa.
 Vôùi chất khí vaø hôi thì hôi chaát loûng coù cöïc thaám qua saûn phaåm PE
khoâng lôùn nhöng hôi cuûa caùc chaát khoâng cöïc thì truyeàn qua kha’ maïnh. Do ñoù,
PE coù ñoä thaám hôi nöôùc thaáp, ñoä thaám khí cao neân PE laø vaät lieäu raát toát ñeå
laøm bao bì. Tuy nhieân, cuõng do ñoä thaám cao ñoái vôùi hôi cuûa nhieàu chaát höõu cô
neân haïn cheá vieäc söû duïng chai PE ñeå baûo quaûn chaát höõu cô vaø chaát thôm.
I.3. Gia coâng vaø öùng duïng
Veà nguyeân taéc chung, vôùi coâng ngheä eùp phun choïn loaïi coù ñoä phaân boá
troïng löôïng phaân töû heïp seõ coù öu ñieåm veà maët co ruùt vaø ñoä beàn saûn phaåm,
coøn loaïi coù ñoä phaân boá troïng löôïng phaân töû roäng thích hôïp cho ñuøn vaø thoåi .
 EÙp phun: loaïi deã chaûy (MI > 25)
 Thoåi chai: chuûng coù ñoä nhôùt chaûy cao (MI = 2 – 0.2) ñeå phoâi khoâng bò
xeù do khoái löôïng, LDPE duøng cho saûn phaåm caàn ñoä deûo dai, HDPE cho saûn
phaåm cöùng vaø LLDPE khoâng thích hôïp trong coâng ngheä naøy.
 Thoåi vaø caùn maøng: chuû yeáu laø LDPE, caùc saûn phaåm chòu öùng suaát cô
cao (MI = 0.2 – 0.5); saûn phaåm caàn ñoä trong (MI = 1.5 – 2); maøng LLDPE coù theå
keùo moûng ñeán khoaûng 10 m.
 Ñuøn: chuûng HDPE vaø LDPE coù khoái löôïng phaân töû cao (MI = 0.5 – 0.1)
söû duïng ñuøn taám cho coâng ngheä nhieät ñònh hình vaø oáng daãn; moät soá loaïi
HDPE vaø HMWPE ñaëc bieät duøng cho oáng khaùng va ñaäp vaø chòu aùp löïc.
 Ñuøn phuû: LDPE loaïi deã chaûy (MI = 4 – 80).
 Caùc coâng ngheä söû duïng PE boät: boät PE coù ñöôøng kính 30 – 800 m, tyû
troïng 0.92 -0.95 g/cm3, MI = 1 – 5 söû duïng trong coâng ngheä khuoân quay; MI = 17 –
25: phuû thaûm hoaëc ñieàn ñaày laøm phaúng beà maët saûn phaåm; loaïi coù kích thöôùc
nhoû hôn duøng trong sôn tónh ñieän vaø möïc in.
13
 I.4. PE keát maïng ngang (PE-X)
Polyethylene keát maïng ngang moät ít (khoaûng 5/1000 nguyeân töû cacbon) seõ
caûi thieän ñaùng keå veà ñoä beàn laõo hoùa, beàn va ñaäp ôû nhieät ñoä thaáp, khaùng
nöùt. Vaät lieäu chæ ôû traïng thaùi cao su khi nhieät ñoä treân nhieät ñoä chaûy (Tm), coù
theå chòu ñöôïc nhieät ñoä cao (treân 2000C) trong thôøi gian ngaén.
HDPE ñöôïc keát maïng ngang vôùi loaïi peroxide ñaëc bieät, chuû yeáu ñöôïc gia
coâng trong eùp phun, nhieät ñoä caøi ñaët töø 130 1600C, sau ñoù keát maïng trong
khuoân 200 2300C, saûn phaåm laø caùc chi tieát, boä phaän trong thieát bò, xaây döïng,
ñieän, xe hôi…
LDPE keát maïng ngang duøng ñeå ñuøn caùc loaïi daây caùp caùch ñieän trung vaø
cao theá (10  110kV), oáng daãn nöôùc noùng.
I.5. Copolymer ethylene
I.5.1. Ethylene copolymer vôùi vinyl acetate (EVA)
EVA ñöôïc ñoàng truøng hôïp ôû aùp suaát cao töông töï LDPE, coù tính chaát traõi
roäng töø nhöïa nhieät deûo cho ñeán chaát ñaøn hoài, vôùi haøm löôïng VA leân ñeán 50%
thì EVA voâ ñònh hình.
EVA caûi thieän khaû naêng haøn daùn, ñoä khaùng xeù, beàn va ñaäp, daõn daøi,
khaùng nöùt, deûo dai, khaùng laïnh toát hôn LDPE vaø coù ñaùp öùng gioáng cao su; veà
ngoaïi quan thì EVA trong hôn LDPE nhöng giaûm nhieät ñoä chaûy meàm, nhieät ñoä
haøn daùn vaø caùc tính chaát caûn..
Gia coâng: choïn löïa EVA cho coâng ngheä döïa treân möùc ñoä VA: 2 –5% cho
coâng ngheä eùp phun, ít hôn 5% cho thoåi, 15 –30% cho coâng ngheä ñuøn thoåi hoaëc
ñuøn caùn maøng, ñuøn phuû.
ÖÙng duïng: thò tröôøng chính cuûa EVA laø bao bì (chieám hôn 60%), daây caùp
caùch ñieän, keo daùn, lôùp phuû, chaát mang maøu. EVA ñöôïc cho vaøo coâng thöùc caùc
loaïi maøng ñeå taêng ñoä beàn vaø dai theâm moät ít hoaëc lôùp daùn nhieät ôû maøng ña
lôùp, trong PE, PVC xem nhö chaát hoùa deûo.
I.5.2. Copolymer ethylene vôùi alcohol (EVOH )
Copolymer naøy döïa treân söï keát hôïp tính deã gia coâng cuûa PE vôùi tính chaát
khaùng khí, muøi, dung moâi (thaáp nhaát trong caùc polymer) cuûa polymer alcohol.
EVOH ñöôïc saûn xuaát baèng caùch: tröôùc tieân ñoàng truøng hôïp ethylene vôùi vinyl
acetate, sau ñoù thuûy phaân taïo thaønh copolymer ethylene -vinyl acohol.
EVOH coù ñoä keát tinh cao, tính chaát phuï thuoäc nhieàu vaøo tyû leä thaønh
phaàn comonomer theo quy luaät haøm löôïng ethylene taêng, ñoä khaùng khí giaûm,
14
khaùng aåm taêng vaø deã gia coâng.
EVOH coù ñoä beàn cô cao, tính ñaøn hoài, cöùng beà maët, khaùng maøi moøn vaø
beàn thôøi tieát, choáng tónh ñieän, maøng EVOH coù ñoä boùng cao vaø ñoä môø thaáp
neân coù ñoä trong toát.
Tính chaát noåi baät nhaát cuûa EVOH laø khaû naêng caûn khí, chuùng ñöôïc söû
duïng trong caáu truùc bao bì ñeå giöõ muøi, ngaên chaën söï thaâm nhaäp khí oxy, trong
bao bì chöùa khí CO2, N2, caùc loaïi bao bì ña lôùp (ñaëc bieät trong thöïc phaåm), lôùp
caûn EVOH coøn coù taùc duïng deã taùi sinh, thay theá thuûy tinh vaø moät soá kim loaïi.
Tuy nhieân, do coù nhoùm OH trong caáu truùc phaân töû neân nhöïa EVOH coù tính huùt
nöôùc vaø haáp thu aåm (aûnh höôûng leân tính chaát caûn khí) neân phaûi kieåm soaùt
haøm löôïng aåm cuûa lôùp caûn baèng caùch keát hôïp vôùi lôùp nhöïa khaùc trong bao bì
ña lôùp. Nhöïa EVOH khoù keát dính vôùi haàu heát polymer khaùc tröø PA, ñeå khaéc
phuïc vaán ñeà naøy thì phaûi söû duïng lôùp keo daùn thích hôïp hoaëc lôùp “tie”.
I.5.3. Ionomer resin
Ionomer laø hoï polymer chung coù chöùa lieân keát ion trong maïch vaø coù caùc
lieân keát ngang ion xaûy ra ngaãu nhieân giöõa caùc maïch phaân töû polymer. Moät loaïi
ionomer thöông maïi laø copolymer cuûa ethylene vôùi 11% axit acrylic vôùi nöûa phaàn
coøn laïi laø muoái kieàm. Chính lieân keát phaân cöïc naøy ngaên chaën söï keát tinh
hoaøn toaøn, taïo ra lieân keát ngang ion trong khoaûng nhieät ñoä öùng duïng töø -40 ñeán
+400C.
Khi gia nhieät ion leân tôùi nhieät ñoä gia coâng nhöïa nhieät deûo thoâng thöôøng
seõ laøm giaûm löïc caùc löïc ion, cho pheùp gia coâng ôû caùc thieát bò thoâng thöôøng.
Chính tính chaát deûo dai cuûa doøng nhöïa coù theå taïo ra caùc saûn phaåm khoâng coù
loõi, thaäm chí maøng raát moûng.
Ionomer resin khaùng kieàm, coàn, ceton, daàu; tröông trong dung moâi höõu cô,
khaû naêng thaåm thaáu hôi gioáng nhö PE, rieâng khí carbon dioxide (CO 2) ít thaám hôn.
Saûn phaåm ionomer trong nhö thuûy tinh, dai vaø cöùng. Ionomer keát dính toát vôùi
nhoâm laù, giaáy, thuûy tinh vaø caùc vaät lieäu khaùc: ñöôïc khai thaùc toát trong öùng
duïng bao bì.
ÖÙng duïng: laøm lôùp phuû trong (khoaûng 5 – 12 g/cm 2), maøng trong cho thöïc
phaåm chöùa chaát beùo, lôùp lieân keát trung gian, laøm lôùp da hoaëc xoáp phoàng trong
bao bì, chai loï chöùa daàu thöïc vaät, daàu goäi,…
II. POLYPROPYLENE (PP)
II.1. Giôùi thieäu PP

15
 H H
C C
H CH3
n
PP laø loaïi nhöïa nhieät deûo khaùng hoùa chaát toát, laø moät trong nhöõng loaïi
nhöïa coù tyû troïng thaáp nhaát, laø caàu noái giöõa nhöïa thoâng duïng vaø nhöïa kyõ
thuaät, coù giaù thaønh töông ñoái neân PP raát ña duïng.
Do nhoùm CH3 toàn taïi ôû ba vò trí khoâng gian so vôùi maïch chính :
- Syndiotactic :. nhoùm CH3 naèm khaùc phía
- Isotactic :. nhoùm CH3 naèm cuøng phía.
- Atactic : nhoùm CH3 naèm töï do.
trong ñoù PP syndiotactic, isotactic laø caáu truùc keát tinh (d = 0.91 g/cm 3) coøn atactic laø
caáu truùc khoâng keát tinh (d = 0.86-0.89 g/cm 3). PP thöông maïi khoâng toàn taïi thuaàn
moät caáu hình naøo maø chuû yeáu laø propylene isotactic, ñoä keát tinh 60 – 70%, soá
maéc xích töø 5000 – 10.000.
II.2. Tính chaát 
Moät soá tính chaát cô baûn so vôùi PE
Tính chaát PP so vôùi PE
Nhieät ñoä noùng
Lôùn hôn (160-1700C)
chaûy
Ñoä beàn keùo Lôùn hôn
Ñoä keát tinh Thaáp hôn
Ñoä cöùng Cao hôn do coù nhoùm methyl
Nhöïa PP thöôøng duøng laøm caùc saûn phaåm ngoaøi
ÖÙng duïng
trôøi.

Polypropylene (PP) laø loaïi nhöïa baùn keát tinh coù nhieät ñoä noùng chaûy (160-
170 C) vaø nhieät ñoä chuyeån thuûy tinh (Tg= -20 0 C) cao hôn PE. Do nhieät ñoä chuyeån
0

thuûy tinh cao neân PP coù khuynh höôùng bò doøn ôû nhieät ñoä thaáp.
ÔÛ nhieät ñoä thöôøng, PP khoâng bò aûnh höôûng bôûi caùc taùc nhaân oxy hoùa
maïnh noàng ñoä thaáp, khoâng tan trong caùc dung moâi höõu cô, tröông trong
hydrocacbon thôm vaø clo hoùa, khi nhieät ñoä lôùn hôn 800C thì PP baét ñaàu tan trong hai
loaïi dung moâi treân vaø copolymer thì tröông nhieàu hôn homopolymer. PP caûn aåm toát
nhöng PP deã bò oxy hoùa do coù nguyeân töû hydro baäc ba treân maïch.

16
 Tính chaát cô hoïc PP phuï thuoäc vaøo khoái löôïng phaân töû trung bình, ñoä
ñoàng ñeàu vaø tyû leä haøm löôïng polymer isotactic / atactic. Neáu haøm löôïng polymer
atactic giaûm vaø khoái löôïng phaân töû trung bình taêng thì tính chaát cuûa polymer
taêng.
II.3. Caùc chuûng loaïi PP treân thò tröôøng
II.3.1. PP homopolymer
PP homopolymer coù moät soá tính chaát noåi baät sau:
PP coù tính chaát chaûy raát toát, chæ soá chaûy trong khoaûng roäng neân coù theå
gia coâng baèng phöông phaùp: ñuøn, eùp phun, caùn, thoåi, nhieät ñònh hình.
Ñoä cöùng cao vaø deã ñònh höôùng neân PP homopolymer thích hôïp caùc saûn
phaåm daïng sôïi, baêng, maøng ñònh höôùng moät chieàu vaø hai chieàu, maøng ñôn vaø
ña lôùp. Sôïi PP ñaøn hoài hôn PE, beàn töông ñöông PA, coù theå duøng pha vaøo len,
boâng, nilon….
Khaùng dung moâi vaø nhieät toát neân eùp phun saûn phaåm thuøng chöùa trong
thieát bò, töï ñoäng, caùc loaïi baøn gheá ngoaøi trôøi, caùc saûn phaåm gia duïng.
Ngoaøi ra PP roùt khuoân ñöôïc öùng duïng trong hình hoïa.
II.3.2. PP impact copolymer
PP doøn ôû nhieät ñoä thaáp, ñaëc bieät döôùi Tg cho neân ñoái vôùi moät soá saûn
phaåm PP caàn ñoä beàn va ñaäp cao ôû nhieät ñoä thaáp, ngöôøi ta copolymer propylene
vôùi moät monomer khaùc goïi laø PP impact copolymer, nhö heä ethylene/propylenene
rubber.
PP impact copolymer coù ñoä beàn va ñaäp taêng nhöng giaûm ñoä cöùng, nhieät
ñoä bieán daïng so vôùi PP homopolymer.PP impact laø moät trong nhöõng nhöïa nhieät
deûo coù tyû troïng thaáp nhaát, giaù thaønh reû hôn so vôùi PET, PBT, HIPS, ABS…
ÖÙng duïng: PP impact copolymer chuû yeáu duøng coâng ngheä eùp phun vôùi
caùc saûn phaåm chính trong ngaønh töï ñoäng, noäi thaát, thieát bò. Ngoaøi ra chuûng loaïi
coù chæ soá chaûy thaáp ñuøn maøng, taám, ñuøn thoåi laøm bao bì trong thöïc phaåm,
döôïc phaåm.
II.3.3. PP random copolymer
PP random copolymer laø PP maø ôû maét xích ñöôïc bieán tính baèng caùch gaén
caùc phaân töû monomer khaùc nhau (thöôøng nhaát laø ethylene). PP random copolymer
do coù nhoùm ethylene chen vaøo giöõa maïch polymer caûn trôû saép xeáp keát tinh neân
giaûm ñoä keát tinh so vôùi PP homopolymer töông öùng tính chaát vaät lyù: giaûm ñoä
cöùng, taêng ñoä khaùng va ñaäp, taêng ñoä trong, giaûm nhieät ñoä noùng chaûy thuaän

17
lôïi cho moät soá öùng duïng; trong khi tính chaát khaùng khí, muøi, hoùa chaát gioáng nhö
PP homopolymer.
Ethylene/propylene random copolymer ñöôïc ñoàng truøng hôïp, PP random
copolymer thöôøng chöùa 1-7% khoái löôïng laø ethylene, 99-93% laø propylene.

NHÖÏA POLYVINYLCHLORIDE (PVC)

[

I. PHAÂN LOAÏI
PVC coù coâng thöùc phaân töû

CH2 CH
Cl n

18
vaø ñöôïc phaân loaïi theo caùc phöông phaùp truøng hôïp, goàm coù:
PVC-M ñöôïc taïo ra theo phöông phaùp truøng hôïp khoái cho haït coù kích ñoàng
nhaát khoaûng 0.15 mm, raát tinh khieát nhöng giaù thaønh cao.
PVC-S truøng hôïp theo phöông phaùp huyeàn phuø, cho haït coù kích thöôùc töø
0.06-0.25 mm. PVC-S coù tính huùt daàu toát, ñoä trong cao, giaù thaønh reû, duøng saûn
xuaát trong caùc coâng ngheä thoâng thöôøng.
PVC-E truøng hôïp theo phöông phaùp nhuõ töông, haït coù kích thöôùc töø 0.1 - 25
m, taïo haït coù caáu truùc chaët cheõ, duøng ñeå saûn xuaát caùc saûn phaåm ñi töø hoãn
hôïp daïng paste cuûa PVC vôùi hoùa deûo nhö caùn traùng, laøm hoà vaûi, khuoân quay..
II. MOÄT SOÁ TÍNH CHAÁT CÔ BAÛN CUÛA NHÖÏA PVC
PVC laø loaïi nhöïa voâ ñònh hình, nguyeân lieäu ban ñaàu daïng boät, löïa choïn
theo giaù trò K thay vì chæ soá chaûy nhö caùc loaïi nhöïa khaùc, Tg khoaûng 80 oC neân ôû
nhieät ñoä bình thöôøng PVC cöùng. Trong thöïc teá, coù hai daïng saûn phaåm chính laø
PVC cöùng vaø PVC meàm ñöôïc phaân bieät moät caùch töông ñoái nhö sau:
PVC cöùng (uPVC) haøm löôïng hoaù deûo töø 0-15%
PVC meàm (pPVC) >15%
Nhieät ñoä gia coâng cuûa PVC naèm trong khoaûng 150-220 oC, tuy nhieân ôû
nhieät ñoä lôùn hôn 140oC thì PVC bò phaân huûy, do ñoù ñeå gia coâng ñöôïc nhöïa PVC
thì caàn phaûi theâm vaøo nhöïa moät soá phuï gia hoã trôï nhö chaát oån ñònh nhieät,
chaát boâi trôn, trôï gia coâng,...
Döôùi ñaây laø moät soá tính chaát quan troïng cuûa PVC:
- Baèng caùch thay ñoåi haøm löôïng hoaù deûo cho ñeán hôn 100% so vôùi nhöïa,
coù theå saûn xuaát ra saûn phaåm coù ñoä cöùng khaùc nhau.
- Coù theå gia coâng PVC theo nhieàu phöông phaùp khaùc nhau (haàu heát caùc
coâng ngheä nhöïa nhieät deûo).
- Saûn phaåm töø PVC coù theå ñuïc hoaëc trong, coù maøu saéc ña daïng.
- PVC coù nhieàu tính chaát cô hoïc toát nhö: ñoä beàn keùo ñöùt, ñoä giaõn ñöùt,
tính chaát caùch ñieän, chòu aên moøn cao.
- PVC beàn vôùi kieàm, caùc chaát taåy röûa, caùc dung moâi khoâng phaân cöïc…
- Laø loaïi nhöïa khoù baét chaùy (khaû naêng töï daäp taét khi ñöa ra khoûi ngoïn
löûa) do coù nguyeân toá clo trong phaân töû.
- Giaù thaønh vöøa phaûi.
III. CAÙC TIEÂU CHUAÅN CAÀN CHUÙ YÙ KHI SÖÛ DUÏNG PVC

19
 Giaù trò K: ñöôïc xaùc ñònh baèng caùch ño ñoä nhôùt cuûa dung dòch PVC trong
cyclohexanone, giaù trò K ñaëc tröng cho ñoä nhôùt dung dòch, nghóa laø ñaëc tröng cho
khoái löôïng phaân töû cuûa noù (gioáng chæ soá chaûy MI cuûa nhöïa PP, PE..). Khi löïa
choïn PVC, giaù trò K laø tieâu chuaån ñaàu tieân caàn xeùt ñeán vì tính chaát saûn phaåm
vaø quaù trình gia coâng phuï thuoäc nhieàu vaøo K.
Ví duï: Ñoái vôùi saûn phaåm thoâng thöôøng nhö tole, maøng, oáng nöôùc… ta
duøng PVC coù K=65-68, vôùi maøng baùn cöùng, khôùp noái duøng PVC coù K=57-62.
Tyû troïng khoái (g/cm3): phaûn aùnh möùc ñoä neùn chaët cuûa nguyeân lieäu
PVC daïng boät. Kích thöôùc, ñoä xoáp cuûa haït chòu aûnh höôûng nhieàu ñeán thoâng
soá naøy. Tyû troïng khoái lôùn seõ laøm giaûm naêng suaát maùy.
Ñoä haáp thuï vaø toác ñoä haáp thuï daàu DOP:
Ñoä haáp thuï daàu (hoùa deûo): laø löôïng DOP haáp thuï ñöôïc cho 100g nhöïa.
Toác ñoä haáp thuï daàu (hoùa deûo): löôïng DOP haáp thuï trong moät ñôn vò thôøi
gian.
Ñoái voái nhöõng saûn phaåm coù haøm löôïng DOP cao, PVC phaûi coù khaû
naêng haáp thuï daàu toát ñeå taïo ra hoãn hôïp boät khoâ coù tính chaûy toát (ñeå giuùp
quaù trình naøy caàn duøng theâm nhieät hay troän cao toác).
Neáu toác ñoä haáp thuï vaø ñoä haáp thuï thaáp thì boät sau khi troän khoâng ñöôïc
khoâ, thaäm chí DOP khoâng thaám vaøo nhöïa ñöôïc, nhö vaäy chaát löôïng troän khoâng
ñaït yeâu caàu, naêng suaát troän giaûm do phaûi keùo daøi thôøi gian troän. So veà tính
haáp thuï daàu DOP thì PVC-S coù ñoä haáp thuï toát hôn PVC-E nhieàu.
IV. CAÙC PHUÏ GIA TRONG HOÃN HÔÏP PVC
IV.1 Heä oån ñònh
PVC khoâng theå gia coâng maø thieáu chaát oån ñònh. Trong quaù trình gia coâng,
do taùc ñoäng cuûa nhieät, aùnh saùng, PVC bò phaân huûy trong suoát quaù trình gia
coâng taïo ra khí HCl, laøm saûn phaåm bò bieán maøu, giaûm tính chaát. Do vaäy, vieäc
theâm vaøo chaát oån ñònh laø caàn thieát. Coù ba heä oån ñònh chính laø chaát oån ñònh
cô thieác, carboxylate kim loaïi vaø chì
IV.2 Chaát trôï gia coâng
Chaát trôï gia coâng laø polymer acrylate, coù theå troän ñöôïc vôùi PVC vaø do ñoù
coù saün cho loaïi saûn phaåm trong suoát. Noù caûi thieän ñöôïc tính chaûy vaø tính daùt
moûng cuûa nhöïa trong khoaûng nhieät ñoä noùng chaûy.
IV.3 Chaát hoùa deûo
Chaát hoùa deûo ñöôïc theâm vaøo vaät lieäu ñeå laûm caûi thieän khaû naêng gia
coâng, ñoä meàm deûo vaø khaû naêng daõn daøi. Chaát hoùa deûo laøm giaûm ñoä nhôùt,
20
nhieät ñoä chuyeån thuûy tinh vaø moñul ñaøn hoài cuûa saûn phaåm maø khoâng laøm
thay ñoåi tính chaát hoùa hoïc cuûa vaät lieäu ñöôïc hoùa deûo.
IV.4 Chaát boâi trôn
Nhöïa nhieät deûo thöôøng ñöôïc gia coâng ôû nhieät ñoä treân nhieät ñoä noùng
chaûy hoaëc treân nhieät ñoä chuyeån thuûy tinh ñoái vôùi loaïi nhöïa voâ ñònh hình. Do
khoái löôïng phaân töû lôùn neân nhöïa chæ coù theå ñöôïc ñaåy vaø ñònh daïng döôùi aùp
suaát cao. Löïc chuyeån dòch laøm hao toán nhieàu nguyeân lieäu. Nhieät sinh ra trong
quaù trình naøy laøm gia taêng quaù trình phaân huûy hoaëc aûnh höôûng xaáu ñeán heä
phaân taùn nhieàu pha. Chaát boâi trôn laø moät phuï gia laøm giaûm ñoä ma saùt giöõa
caùc beà maët saûn phaåm taïi nhieät ñoä söû duïng.
Ngoaøi vieäc aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán traïng thaùi chaûy cuûa vaät lieäu, chaát
boâi trôn coøn coù nhöõng lôïi ích khaùc leân tính chaát hoãn hôïp vaø saûn phaåm. Ví duï
nhö taùc ñoäng cuûa chaát boâi trôn leân khuoân laøm saûn phaåm boùng laùng hôn, giuùp
phaân taùn ñoän vaø maøu deã daøng hôn.
V. ÖÙNG DUÏNG PVC
V.1 PVC cöùng
Haàu heát caùc saûn phaåm PVC khoâng hoùa deûo choáng chaùy ñöôïc cho duø
khoâng coù phuï gia choáng chaùy. PVC khaùng ñöôïc dung dòch muoái, dung dòch baz
loaõng hoaëc ñaäm ñaëc, hoøa tan haàu heát caùc acid loaõng vaø ñaäm ñaëc, hoãn hôïp
acid, acid nitric ñaäm ñaëc.
PVC cöùng ñöôïc duøng ñeå saûn xuaát oáng, profile, taám vaø maøng. PVC ñöôïc
söû duïng roäng raõi cho caùc oáng kyõ thuaät vaø caùc thieát bò hoùa chaát, caùc oáng
nöôùc thaûi, khung cöûa soå, caùc profile môø ñuïc, caùc taám panel, khung cöûa soå trong
môø, thieát bò vaên phoøng, bao bì ñoùng goùi, caùc loaïi chai thoåi duøng ñeå ñöïng daàu,
röôïu, thöùc uoáng chöùa ít haøm löôïng CO2.
V.2 PVC deûo
Hoãn hôïp PVCù vôùi caùc loaïi hoùa deûo khaùc nhau. Moät löôïng hoùa deûo nhoû
seõ khoâng ñuû ñeå troän ñoàng nhaát, seõ laøm cho saûn phaåm bò doøn. Vôùi haøm
löôïng hoùa deûo cao, ñoä beàn keùo cuûa PVC-P töông ñoái cao vaø ñoä daõn daøi coù
theå leân ñeán 400%.
Caùc loaïi hoùa deûo monomer hoøa tan ñöôïc trong nhieàu loaïi dung moâi höõu cô
vaø coù theå gaây hö hoûng taïi beà maët tieáp xuùc vôùi hôïp chaát chaát höõu cô khaùc do
hieän töôïng di haønh ra beà maët. Moät soá quoác gia coù quy ñònh giôùi haïn vieäc söû
duïng PVC-P trong ngaønh thöïc phaåm. khi söû duïng trong moät khoaûng thôøi gian daøi,
PVC coù chaát hoùa deûo coù theå bò raén laïi do thaát thoaùt chaát hoùa deûo vaø hieän
21
töôïng môø ñuïc.
Ngoaøi ra PVC-P khoâng chòu ñöôïc tieáp xuùc laâu daøi caùc axit vaø baz ñaäm
ñaëc. Noù coù theå khaùng ñöôïc muoái trung tính, axit voâ cô noàng ñoä trung bình, hôn
nöõa noù khoâng bò xaø phoøng hoùa nhö caùc chaát beùo khaùc.
Gia coâng vaø öùng duïng: PVC-P chaûy ñöôïc ôû aùp suaát töông ñoái thaáp
nhöng noù phaûi ñöôïc gia coâng ôû nhieät ñoä cao nhaát maø hoãn hôïp coù theå chòu
ñöôïc. ÔÛ nhieät ñoä thaáp hôn, saûn phaåm seõ khoâng ñaït ñöôïc cô tính caùc tính chaát
ñieän toái öu, ñoä co ngoùt lôùn, khoâng ñeàu vaø beà maët khoâng ñoàng nhaát. Laøm
nguoäi nhanh cuõng gaây ra hieän töôïng töông töï. Maùy moùc vaø thieát bò phaûi khaùng
ñöôïc maøi moøn.
Ñoä co ngoùt trong khuoân eùp phun phuï thuoäc raát lôùn vaøo caáu hình cuûa
khuoân vaø ñieàu kieän khuoân. Ñoä co ngoùt thöôøng theo höôùng phun laø 2-4% vaø
theo höôùng ngang laø 1-2%. Noù coù theå lôùn hôn tuøy vaøo töøng tröôøng hôïp cuï theå.
PVC-P duøng laøm caùc saûn phaåm: mieáng neäm loùt, tay naém, khung baûo veä,
kính laën, ñoà chôi meàm deûo, tay naém cuûa xe hôi, xe ñaïp, phích ñieän, giaøy oáng, ñeá
giaøy meàm, maøng, taám loùt saøn, giaû da, chai oáng.
V.3 PVC plastisol
Ñeå laøm ñoâng dung dòch nhôùt, PVC nhaõo ñöôïc ñoå khuoân hoaëc nhuùng, caùn
traùng, khuoân quay, taùch khí baèng phöông phaùp chaân khoâng. Hoãn hôïp ñoâng cöùng
ôû nhieät ñoä 170-2200C khoâng coù aùp suaát , coù tính chaát töông töï nhö caùc loaïi PVC
coù hoùa deûo khaùc.
Saûn phaåm PVC plastisol laø caùc loaïi ñoà chôi meàm, vaûi giaû da, baêng taûi
daây chuyeàn,..
V.4 PVC xoáp
Hoãn hôïp PVC cöùng vôùi taùc nhaân taïo xoáp duøng ñeå ñuøn caùc loaïi oáng vaø
profile xoáp hoaëc caùc saûn phaåm coù caáu truùc xoáp nhö khung cöûa, vaùn cöûa, taám
traàn coù tyû troïng töø 0,7 – 0,9g/cm3.
PVC deûo chöùa 0,5 phaàn taùc nhaân taïo xoáp, troän vôùi cao su nitrile hoaëc EVA
ñeå laøm ñeá giaøy, profile, ñeäm giaûm xoùc,…
Ngoaøi ra, PVC coù theå taïo caáu truùc xoáp gioáng nhö PU, keát maïng ngang vôùi
diisocyanate ñeå taêng khaû naêng khaùng nhieät.

22
 NHÖÏA POLY METHYL MATHACRYLATE (PMMA)

CH3
CH2 C

COOCH3
n

Laø polymer coù chöùa nhoùm ester ôû maïch nhaùnh, trong nhö thuûy tinh, khaùng
thôøi tieát, cöùng, oån ñònh kích thöôùc sau gia coâng.
Saûn phaåm PMMA deã bò öùng suaát nöùt do chaát taåy röûa nhöng khaùng ñöôïc
axit nheï, kieàm, coàn 40%, daàu khoaùng, daàu diesel, daàu beùo trong khi bò tröông trong
ete, tan trong haàu heát caùc dung moâi höõu cô. PMMA trô neân ñöôïc söû duïng trong
ngaønh bao bì thöïc phaåm.
PMMA phaûi saáy tröôùc khi gia coâng (nhieät ñoä töø 70 – 100 0C trong 4 – 5h),
trong coâng ngheä eùp phun thì PMMA khoù chaûy hôn PS vaø nhieät ñoä khuoân cao seõ
laøm giaûm öùng suaát nöùt treân saûn phaåm. Ngoaøi ra, tuøy vaøo khoái löôïng phaân
töû, möùc ñoä ñoàng truøng hôïp vôùi caùc monomer khaùc maø PMMA duøng ñeå caùn
traùng, ñuøn taám, ñoå khuoân vaø nhieät ñònh hình nhöng khoâng söû duïng trong coâng
ngheä khuoân quay vì baûn chaát nhöïa naøy laø khoù chaûy.
Saûn phaåm PMMA trong töï nhieân, gaàn nhö truyeàn quang hoaøn toaøn (92%),
coù theå chòu taûi nhöng caån thaän khi ñaõ söû duïng trong thôøi gian daøi.
ÖÙng duïng: Do caáu truùc hoùa hoïc, khaû naêng khaùng maát maøu vaø giaûm
ñoä truyeàn quang trong thôøi gian daøi neân PMMA laøm caùc loaïi ñeøn: ñeøn giao
thoâng, ñeøn ñöôøng, tín hieäu ngoaøi trôøi, ñeøn ñuoâi xe, ñeøn maùy moùc thieát bò, saûn
phaåm gia ñình, nhaø taém caàn ñoä trong…

23
 NHÖÏA LINEAR (SEMI-) AROMATIC POLYESTER
Polyester ñöôïc truøng ngöng töø diacid vaø diol hoaëc daãn xuaát cuûa chuùng.
Polyester baát baõo hoøa keát maïng ngang cho nhöïa nhieät raén. Polyester nhieät deûo
chæ coù ít noái ñoâi treân maïch, caùc noái ñoâi naøy khoâng coù khaû naêng truøng hôïp.
Caùc voøng thôm laøm cöùng maïch phaân töû, daãn ñeán taêng nhieät ñoä bieán
daïng vaø nhieät ñoä noùng chaûy. Caùc loaïi polyester coù nhaân thôm khoâng bò tröông
trong hydrocacbon beùo hoaëc etanol, chuùng chæ haáp thu moät löôïng nhoû nöôùc vaø trô
veà maët sinh lyù hoïc. Do coù nhoùm ester coù theå xaø phoøng hoùa neân chuùng khoâng
beàn trong kieàm, acid coù tính oxi hoaù vaø bò haïn cheá trong moâi tröôøng nöôùc ôû
nhieät ñoä cao, lieân tuïc.
I. POLYCARBONATE (PC)
PC ñöôïc taïo ra töø phaûn öùng truøng ngöng ôû traïng thaùi noùng chaûy cuûa bis-
phenol A vaø diphenylcarbonate, duøng chaân khoâng loaïi tröø phenol; hoaëc daãn
phosgene (carbonyl chloride) vaøo trong dung dòch kieàm cuûa bisphenol. PC thöông maïi
phoå bieán nhaát ñi töø bisphenol A phaûn öùng vôùi carbonyl chloride. Thaønh phaàn
carbonate trong caáu truùc laøm PC coù tính dai vaø beàn, trong khi bisphenol cho tính
chòu nhieät cao nhö tetramethyl bisphenol A taêng tính khaùng nhieät ñeán gaàn 200 oC vaø
tính oån ñònh thuûy phaân trong nöôùc soâi.

CH3 O CH3
HO C O C O C OH

CH3 n CH3

Polycarbonate PC
PC coù khoái löôïng phaân töû 20.000 - 30.000 söû duïng trong coâng ngheä eùp
phun vaø 60.000 trôû leân cho eùp ñuøn. Loaïi PC duøng cho eùp thoåi coù ñoä nhôùt cao
do maïch nhaùnh.
Baûng 1. Tính chaát cuûa PC
Tính chaát Khoâng gia cöôøng Gia cöôøng
Ñoä beàn keùo, min, MPa 40 – 110 40 – 180
Modul uoán, min, MPa 1200 – 3300 2100 – 12000
Ñoä beàn va ñaäp Izod, min, J/m 55 – 750 58 -200
Nhieät ñoä bieán daïng (HDT) (1,82 120 – 155 125 – 160
MPa), min, oC
Chæ soá chaûy (FR, MI, MFI), g/10 3,0 - >24 -
24
phuùt

I.1 Caùc loaïi PC thöông maïi

Treân thò tröôøng coù nhieàu loaïi PC: töø trong, trong môø ñeán maøu môø ñuïc,
daïng vieân ñöïng trong nhöõng thuøng chöùa kín.
- Hôïp chaát PC khoâng ñoän, ñaõ ñöôïc oån ñònh UV vaø nhieät ñeå traùnh thuûy
phaân, söû duïng trong thöïc phaåm, deã eùp phun.
- Hôïp chaát PC gia cöôøng khoaùng voâ cô ñeå oån ñònh kích thöôùc vôùi daïng baát
ñaúng höôùng (duøng cacbon black).
- PC/ABS alloys, gia cöôøng 10-20% sôïi thuûy tinh hoaëc 30% boät khoaùng coù ñoä
beàn va ñaäp vaø khaùng laïnh toát, coù ñoä saùng boùng cao vaø coù theå maï ñieän.
- Ngoaøi ra PC coøn coù nhöõng chuûng coù caáu truùc daïng xoáp.
PC ñöôïc saûn xuaát bôûi DOW (Calibre), GE Plastics (Lexan) vaø Miles Inc.
(Makrolon).
I.2 Gia coâng
Thieát bò gia coâng PC phaûi kieåm soaùt nhieät ñoä toát trong khoaûng 314 –
392oC. Tröôùc gia coâng, vaät lieäu ñöôïc saáy ôû nhieät ñoä 120 0C (khoaûng hôn 4 giôø)
ñeán haøm löôïng aåm  0,2% (nhaän ra baèng hieän töôïng khoâng bò phoàng roäp ôû
250oC) ñoái vôùi eùp phun vaø eùp ñuøn; rieâng vôùi eùp phun, khuoân neân duy trì ôû 80
– 120oC.
PC khoâng gia cöôøng coù ñoä co ruùt 0,7-0,8% theo taát caû caùc höôùng; ñoä co
ruùt ñoái vôùi loaïi coù gia cöôøng laø 0.25-0.45%, khoâng phuï thuoäc nhieàu theo höôùng
doøng chaûy.
Do vaät lieäu PC cöùng neân trong eùp phun raát khoù caét ba-via trong khuoân.
Saûn phaåm PC coù theå sôn, in, ñaùnh boùng toát ñoái vôùi moät soá maøu ñaëc
bieät, gheùp baèng keo daùn hoaëc haøn baèng soùng sieâu taàn, khí noùng.
I.3 Tính chaát
PC laø chaát deûo voâ ñònh hình trong suoát, cöùng, ñaøn hoài, dai, khaùng raõo
(creep resistant) ôû nhieät ñoä cao. Trong moät soá ñieàu kieän öùng suaát ñoäng vaø maøi
moøn nhaát ñònh coù theå söû duïng ñöôïc PC.
PC coù ñoä truyeàn suoát 88% vôùi beà daøy 3mm, chæ soá khuùc xaï 1,587; taêng
ñoä khaùng xöôùt cuûa PC baèng caùch phuû sôn coù chöùa siloxane.
Taát caû caùc loaïi PC, bao goàm caû caáu truùc xoáp, ñeàu khoù chaùy. Tính chaát
ñieän phuï thuoäc vaøo haøm löôïng aåm hay nhieät ñoä cuûa moâi tröôøng.
25
 PC bò haïn cheá do giaù thaønh cao vaø khoâng chòu ñöôïc aåm ôû nhieät ñoä cao
trong thôøi gian daøi.
I.4 ÖÙng duïng
PC coù theå thay theá caùc vaät lieäu truyeàn thoáng nhö goã, kim loaïi vaø kính.
PC khoâng gia cöôøng laøm caùc saûn phaåm chòu va ñaäp: ñeøn ñöôøng khaùng va
ñaäp (150oC); polyestercarbonate (ñi töø bisphenol, carbonyl chloride vaø acid
terephthalate, tg > 195oC) söû duïng laøm ñeøn tín hieäu giao thoâng vaø ñeøn tín hieäu cho
xe gaén maùy, muõ baûo hieåm, caùc loaïi hoäp vaø ñóa trong suoát duøng cho coâng taéc,
caùc thieát bò ño ñaïc, kính baûo veä, duïng cuï gia ñình cao caáp, ñuøn hoaëc eùp phun cho
caùc loaïi bình, chai cho treû em, chai söõa vaø nöôùc uoáng duøng laïi…
PC gia cöôøng sôïi thuûy tinh duøng cho caùc saûn phaåm keát caáu chòu taûi, voû
boïc thieát bò ño ñaïc, camera, thieát bò chieáu, kính vieãn voïng, ñoàng hoà baám giôø,
baùnh raêng chòu nhieät – öùng suaát, vaät caùch ñieän chòu keùo cao, …
Vaät lieäu PC xoáp, vôùi tính oån ñònh nhieät,cô döôùi taûi vaø tính khaùng chaùy,
ñöôïc duøng laøm voû hoäp phaân phoái caùp, voû baûo veä, thieát bò theå thao.
Loaïi PC deã chaûy (MI khoaûng 80) duøng laøm dóa compact vaø dóa löu döõ lieäu
laser.
Löôïng lôùn saûn phaåm PC eùp phun öùng duïng trong caùc phöông tieän giao
thoâng do PC deã sôn phuû, khoâng thay ñoåi tính chaát töø -30 – 120 oC, ñoä cöùng coù
theå ñieàu chænh vaø ñoä beàn va ñaäp cao; duøng trong caùc thieát bò trong vaø ngoaøi xe
hôi, phaàn thaân xe nhö cöûa beân, phaàn tröôùc xe, thanh chaën ñôõ va chaïm, taám laùi
ngang.
Löu yù laø saûn phaåm PC seõ bò raïn nöùt khi tieáp xuùc dung moâi coù chöùa
benzen. Hoãn hôïp PC/PBT caûi thieän tính khaùng dung moâi cho PC khi tieáp xuùc
nhieân lieäu chöùa metanol. Hoãn hôïp PC/ABS giuùp deã gia coâng, ñöôïc öùng
duïngroäng raõi trong xe hôi, ñieän, thieát bò vaên phoøng vaø gia duïng, trong khoaûng
nhieät ñoä -75 – 125oC.
PC baùn thaønh phaåm coù saün treân thò tröôøng daïng taám vaø maøng.
II. POLYALKYLENE TEREPHTHALATE (PTP)
O O
HO CH2 x O C C O CH2 OH
n x

x = 2: PET (Polyethylene terephthalate).

x = 4: PBT (Polybuylene teterephthalate).
ÔÛ nhieät ñoä phoøng, PET raát cöùng, coøn PBT meàm hôn chuùt ít vaø ñeàu laø
26
nhöïa baùn keát tinh, khoaûng nhieät ñoä noùng chaûy t m PET =255 - 2580 C, tm PBT =224 -
2280C. Nhieät ñoä chuyeån thuûy tinh tg khoaûng 50 – 70oC.
PET keát tinh chaäm, do ñoù eùp phun vôùi nhieät ñoä khuoân 125 - 150 0C. PET
ñöôïc laøm nguoäi nhanh ñeán 20 -50 0C thu ñöôïc daïng voâ ñònh hình vaø trong suoát.
PET chuû yeáu söû duïng laøm caùc loaïi chai loï vaø maøng co trong suoát. Caùc daïng
bieán tính PET - PBT taêng khaû naêng gia coâng (chu kyø nhanh hôn, nhieät ñoä khuoân
thaáp hôn trong eùp phun) vaø môû roäng khoaûng tính chaát saûn phaåm.
II.1 PTP thöông maïi
PTP ñöôïc chöùa trong bao bì kín khí, daïng haït, compound eùp phun khoâng ñoän
hoaëc coù gia cöôøng, coù nhieàu maøu. Coù caùc loaïi: khaùng nhieät, cöùng, dai,deã
chaûy vaø khaùng chaùy. Haàu heát duøng laøm bao goùi ñoà uoáng vaø thöïc phaåm.
Saûn phaåm cuûa Du Pont (Rynite), Genneral Electric ( (Valox),…
II.2 Gia coâng
PTP chuû yeáu gia coâng eùp phun.
PTP bò aåm khoâng khí phaûi saáy khoaûng 5 giôø ôû 120 oC tröôùc khi gia coâng
ñeå traùnh hieän töôïng xaø phoøng hoùa ôû nhieät ñoä gia coâng, thöôøng > 30 o so tm). Gia
nhieät treân nhieät ñoä gia coâng deã bò phaân huûy maïch. Saûn phaåm eùp phun PTP coù
ñoä co ruùt cao (1.5-2,5%), PTP gia cöôøng coù ñoä co ruùt thaáp. Caùc phaàn saûn phaåm
PTP coù theå haøn soùng sieâu taàn, khí noùng; daùn thích hôïp vôùi caùc keo daùn
cyanocrylate, cao su EP hay PU.
II.3 Tính chaát
PTP khoù nöùt, khaùng traày xöôùc vaø coù tính tröôït toát. Trong moâi tröôøng
khoâng khí coù theå chòu ñöôïc nhieät ñoä töø -40  1400C. Chuùng töông ñoái oån ñònh
döôùi taûi vaø ít bò raõo.
PBT khaùng haàu heát hoùa chaát vaø dung moâi ngoaïi tröø kieàm, ceton vaø
phenol, daàu, chaát beùo ôû nhieät ñoä thöôøng cuõng nhö ôû nhieät ñoä cao, nhöng bò
thuûy phaân bôûi nöôùc soâi.
Tyû troïng cuûa PET voâ ñònh hình khoâng ñoän laø 1,33, cuûa PBTP laø 1,31. Ít
haáp thu nöôùc: baõo hoaø ôû haøm löôïng 0,3 – 0,5%.
Tính chaát ñieän toát khoâng bò taùc ñoäng cuûa moâi tröôøng söû duïng saûn
phaåm.
II.4 ÖÙng duïng
Caùc saûn phaåm PBT cöùng (laøm cöùng nhanh, eùp phun chu kyø ngaén), thay
theá kim loaïi nhö ñeøn pha, khung aáp tröùng, thanh ñôõ va chaïm, naép bình nhieân lieäu,
27
choát baét löûa, voû maùy bôm, tay naém cöûa, phaàn khung ñeå laép göông xe hôi, voû
boïc baøn uûi gia duïng, chaûo raùn thöùc aên, loø nöôùng baùnh, khôùp noái, thanh tröôït,
oå dóa, baùnh raêng trong kyõ thuaät chính xaùc. PBT ñuøn phuû daây caùp quang vaø
caùp xe hôi duøng ôû moâi tröôøng khaéc nghieät.
PET trong suoát duøng cho caùc saûn phaåm quang hoïc vaø caùc saûn phaåm ñuùc
trong suoát, khaùng va ñaäp nhö dóa nöôùng loø ña lôùp. PET baùn thaønh phaåm ôû daïng
maøng, taám vaø sôïi. Phoå bieán nhaát laø thoåi chai loï, vôùi tính caûn toát, duøng chöùa
hoaù chaát gia ñình vaø thöùc uoáng caùc loaïi, ñaëc bieät loaïi nöôùc uoáng coù chöùa
carbonate. Baùn thaønh phaåm daïng maøng coù tính chaát boùng, trong, beàn dai vaø oån
ñònh kích thöôùc ôû nhieät ñoä -60 – 130 oC, trô sinh lyù hoïc, khaùng chaùy, thaám hôi
nöôùc, khí vaø höông lieäu thaáp, khoâng haøn nhieät tröïc tieáp ñöôïc (caàn coù lôùp
phuû).

HOÏ NHÖÏA POLYSTYRENE (PS)

I. POLYSTYRENE (PS)

CH2 CH

n
PS laø nhöïa voâ ñònh hình trong suoát khoâng maøu, cöùng (Tg = 80 0C) vaø doøn
do khoái löôïng phaân töû nhoû. Treân caáu truùc phaân töû, hydro cuûa cacbon  linh
ñoäng neân nhaïy vôùi moät soá phaûn öùng hoùa hoïc nhö phaûn öùng oxy hoùa, chính
phaûn öùng naøy laøm saûn phaåm PS coù maøu; nhoùm phenyl tham gia phaûn öùng clo

28
hoùa, nitro hoùa laøm phaân huûy moät phaàn maïch PS vaø taêng ñoä doøn.
PS beàn moâi tröôøng aåm, khaùng ñöôïc dung dòch muoái, dung dòch kieàm, axit
khoâng oxy hoùa, tan trong axeton, ete, ester, hydrocarbon thôm vaø clo hoùa. Chaát hoùa
deûo, daàu, coàn taán coâng leân beà maët saûn phaåm PS gaây ra hieän töôïng tröông
hoaëc öùng suaát nöùt.
PS coù öu ñieåm laø trong, nheï, ña daïng, tính chaát nhieät vaø ñieän toát, deã
chaûy, deã saûn xuaát (ñaëc bieät laø saûn phaåm thaønh moûng), söû duïng naêng löôïng ít
do laøm nguoäi nhanh, khoaûng gia coâng roäng neân deã eùp phun, ít co ruùt.
Do PS doøn neân coù ñoä beàn va ñaäp thaáp. Vaät lieäu laøm töø PS thöôøng coù
öùng suaát noäi neân coù tính chaát cô lyù thaáp. Haïn cheá baèng caùch thieát keá khuoân
vaø ñieàu chænh caùc thoâng soá eùp phun. Ñeå ngaên ngöøa nöùt neân söû duïng chaát
hoùa deûo hoaëc phuï gia voâ cô (boät tal, thaïch anh..) nhöng saûn phaåm seõ giaûm ñoä
trong vaø tính chaát ñieän moâi.
Gia coâng vaø öùng duïng
EÙp phun: Saûn phaåm caùch ñieän, daân duïng: trang hoaøng baøn gheá, hoäp
ñöïng xaø phoøng, boä dao caïo raâu, cuùc aùo, löôïc, thìa, chai…
Ñuøn: OÁng boïc, maøng phim, baêng ghi aâm…
PS xoáp: Nheï, coù nhieàu loã kín chöùa ñaày khoâng khí hoaëc khí khaùc.
Maøng phuû: baûo ñaûm maøu trong thôøi gian daøi, chòu nöôùc toát, beàn kieàm,
chæ soá ñieän moâi cao. Tuy nhieân, PS keùm bền dung moâi, phaûi söû duïng hoùa deûo
laøm giaûm tính doøn nhöng PS troän hoùa deûo raát khoù. Do ñoù, ngöôøi ta thöôøng keát
hôïp PS vôùi daàu khoâ, nhöïa ankyt, nhöïa phenol….
II. PS BIEÁN TÍNH
PS coù nhöôïc ñieåm laø doøn, nhieät ñoä noùng chaûy thaáp, chòu dung moâi keùm,
deã bò nöùt neân ngöôøi ta thöôøng bieán tính PS baèng caùch:
 Thay ñoåi ñieàu kieän truøng hôïp (xuùc taùc… )
 Theâm chaát ñoän daïng sôïi.
 Truøng hôïp vôùi caùc monomer hoaëc polymer khaùc.
PS coù chaát ñoän daïng sôïi: PS ñöôïc taåm leân sôïi thuûy tinh vaø eùp thaønh
baùnh laøm taêng ñoä beàn cô hoïc, ñoä chòu nhieät.
PS chòu nhieät: PS chòu nhieät keùm do löïc taùc duïng töông hoã giöõa caùc phaân
töû keùm neân chuùng deã tröôït leân nhau neân caàn naâng cao nhieät ñoä chaûy meàm
cuûa PS baèng caùch taêng löïc taùc duïng töông hoã giöõa caùc maïch ñaïi phaân töû . Tuy
nhieân khi taêng löïc taùc duïng töông hoã baèng caùch theâm nhoùm coù cöïc thì tính chaát
29
ñieän moâi giaûm.
Ñoàng truøng hôïp styrene vôùi acrylonitrile (SAN) taêng tính chaát nhieät vaø cô;
vôùi cao su butadiene hoaëc caùc elastomer khaùc nhaèm taêng ñoä beàn va ñaäp,
terpolymer vôùi cao su butadiene vaø acrylonitrile (ABS) nhaèm caân baèng tính chaát
nhieät, cô vaø va ñaäp.
II.1. PS coù ñoä beàn va ñaäp cao (HIPS)
PS doøn, theâm cao su toång hôïp vaøo hoaëc chaát hoùa deûo khoâng bay hôi laøm
taêng ñoä beàn va ñaäp nhöng laïi giaûm tính chòu nhieät, giaûm tính chaát ñieän moâi vaø
taêng ñoä huùt nöôùc, kích thöôùc keùm oån ñònh, khoù gia coâng hôn PS.
HIPS laø polymer voâ ñònh hình, ñöôïc truøng hôïp gheùp töø monomer styrene vôùi
elastomer hoaëc troän hôïp vaät lyù PS vôùi elastomer (thöôøng laø butadiene), trong ñoù
phaàn traêm vaø hieäu quaû phase elastomer xaùc ñònh ñoä beàn dai cuûa HIPS.
Löu yù laø HIPS khoâng töông hôïp vôùi ABS, PVC, PP, PE, SAN neân saûn phaåm
seõ bò taùch lôùp, laøm giaûm caùc tính chaát vaät lyù.
ÖÙng duïng: HIPS duøng nhieàu nhaát trong ngaønh bao bì, caùc saûn phaåm duøng
moät laàn.
II.2. Styrene Acrylonitril Copolymer ( SAN)
Laø copolymer maïch thaúng voâ ñònh hình, coù tính chaát thay ñoåi tuøy thuoäc
vaøo khoái löôïng phaân töû vaø tyû leä giöõa styrene vôùi acrlonitrile. thích hôïp cho eùp
phun ôû 180-2700C.
SAN coù khaû naêng chòu nhieät, chòu laõo hoùa, ñoä beàn va ñaäp, ñoä cöùng beà
maët taêng, chòu dung moâi toát hôn PS, coù theå söû duïng hoùa deûo do khaû naêng
töông hôïp hoùa deûo cuûa SAN cao hôn. SAN trong nhöng bò ngaõ vaøng khi chòu nhieät.
Noùi chung, haàu heát tính chaát vaät lyù cuûa SAN nhö khaùng nhieät, hoùa chaát, ñoä
beàn keùo, deûo dai ñeàu lôùn hôn ABS chæ tröø tính chaát va ñaäp.
Veà gia coâng thì SAN laø nhöïa deã huùt aåm neân phaûi saáy tröôùc khi gia coâng,
deã taùi sinh maëc duø tính chaát saûn phaåm giaûm vaø bò ngaõ vaøng vôùi möùc ñoä
tuøy thuoäc vaøo ñieàu kieän gia coâng tröôùc ñoù.
Löu yù neân traùnh troän laãn vôùi nhöïa khaùc vì neáu laø nhöïa khoâng töông hôïp
thì khoâng troän laãn, neáu troän laãn ñöôïc seõ aûnh höôûng ñeán maøu vaø ñoä trong saûn
phaåm. SAN laø hôïp chaát phaân cöïc neân khoâng töông hôïp vôùi PS, HIPS vaø ABS.
Veà öùng duïng lôùn nhaát cuûa SAN laø thaønh phaàn ñeå saûn xuaát ABS, caùc
saûn phaåm trong suoát trong ngaønh bao bì, thieát bò, y döôïc, ñieän, xaây döïng…
II.3. Acrylonitrile Butadiene Styrene (ABS)
ABS laø polymer alloy thöông maïi thaønh coâng, laø caàu noái giöõa nhöïa thöông
30
maïi vaø nhöïa kyõ thuaät, ñöôïc truøng hôïp töø ba loaïi monomer: acrylonitrile, butadiene
vaø stryrene; keát hôïp ñöôïc tính chaát cuûa moãi loaïi monomer thaønh phaàn laø tính
chaát khaùng hoùa chaát, oån ñònh nhieät cuûa acrylonitrile, tính dai, beàn va ñaäp cuûa
butadiene vaø khaû naêng deã gia coâng, ñoä cöùng cuûa styrene; trong ñoù monomer
styrene chieám hôn 50%.
ABS laø heä hai pha goàm styrene acrylonitrile copolymer (SAN) laø pha lieân tuïc
vaø pha elastomer cuûa cao su butadiene laø pha phaân taùn, theâm moät löôïng nhoû
copolymer styrene vaø acrylonitrile ñöôïc gheùp vaøo thaønh phaàn cao su butadiene laøm
chaát töông hôïp cho hai thaønh phaàn khoâng töông hôïp laø SAN cöùng vaø pha cao su.
Söï cheânh leäch tyû leä ba thaønh phaàn monomer, khoái löôïng phaân töû cuûa
polymer, hình thaùi hoïc cuûa pha cao su taïo ra moät hoï ABS. Ví duï nhö kích thöôùc haït
trung bình vaø phaân boá kích thöôùc haït cao su aûnh höôûng leân tính chaát, ñoä beàn dai,
ngoaïi quan cuûa nhöïa, haït cao su caøng lôùn seõ caûi thieän ñoä dai nhöng giaûm ñoä
boùng.
ABS cöùng, raén nhöng khoâng gioøn, caân baèng toát giöõa ñoä beàn keùo, va
ñaäp, ñoä cöùng beà maët, ñoä raén, ñoä chòu nhieät, caùc tính chaát ôû nhieät ñoä thaáp
vaø caùc ñaëc tính veà ñieän trong khi giaù caû töông ñoái.
Tính chaát ñaëc tröng cuûa ABS laø ñoä chòu va ñaäp vaø ñoä dai. Coù raát nhieàu
loaïi bieán tính khaùc nhau nhaèm caûi thieän ñoä chòu va ñaäp, ñoä dai vaø khaû naêng
chòu nhieät. Khaû naêng chòu va ñaäp khoâng giaûm nhanh ôû nhieät ñoä thaáp. Ñoä oån
ñònh döôùi taûi troïng raát toát. ABS chòu nhieät töông ñöông hoaëc toát hôn acetal, PC,
polysulfone ôû nhieät ñoä phoøng. Khi khoâng chòu va ñaäp, söï hö hoûng xaûy ra do uoán
hôn laø doøn. Tính chaát vaät lyù ít aûnh höôûng ñeán ñoä aåm maø aûnh höôûng ñeán söï
oån ñònh kích thöôùc cuûa ABS.
Kyõ thuaät gia coâng
Thöôøng söû duïng phöông phaùp eùp phun, ñoä co ngoùt thaáp neân saûn phaåm
raát chính xaùc. Phun nhanh coù theå daãn ñeán söï ñònh höôùng cuûa polymer noùng
chaûy vaø öùng suaát ñaùng keå maø trong tröôøng hôïp ñoù caàn taêng nhieät ñoä khuoân.
Nhöïa ABS coù theå laøm daïng taám, profile ñuøn, maøng. ABS coù gia cöôøng sôïi thuûy
tinh thích hôïp cho ñuøn thoåi.
Thoâng soá gia coâng:
– Nhieät ñoä nguyeân lieäu: 200 - 2800C.
– Nhieät ñoä khuoân: 40 - 850C.
– AÙp suaát phun: 600 - 1800 bar.
ÖÙng duïng ABS keát hôïp ñöôïc ñaëc tính veà ñieän vôùi khaû naêng eùp phun
31
khoâng giôùi haïn vaø giaù caû phaûi chaêng, ñöôïc öùng duïng trong saûn phaåm caùch
ñieän, trong kyõ thuaät ñieän töû vaø thoâng tin lieân laïc (voû ñieän thoaïi, caùc saûn
phaåm beân trong).
Trong kyõ thuaät laïnh: laø caùc voû boïc beân trong, caùc cöûa trong vaø voû boïc
beân ngoaøi chòu va ñaäp ôû nhieät ñoä laïnh.
Caùc saûn phaåm eùp phun nhö caùc voû boïc, baøn phím, söû duïng trong coâng
nghieäp maùy vaên phoøng vaø chuïp aûnh.
Trong coâng nghieäp xe: laøm caùc xe hôi theå thao nhoû, thuyeàn theå thao.
Trong coâng nghieäp bao bì, ñaëc bieät duøng cho thöïc phaåm, caùc saûn phaåm
eùp phun, thuøng chöùa vaø maøng.

ACETAL RESIN HOAËC POLYOXYMETHYLENE (POM)

I. CAÁU TRUÙC
Homopolymer
POM laø do truøng hôïp töø formaldehyde (oxymethylene)

H H H H
x C O C O C O C O
H H H H x/3
x  10.000  30.000
Caùc nhoùm formaldehit laëp laïi ñeàu ñaën, xeáp chaët neân nhöïa POM coù ñoä
keát tinh lôùn, beàn vaø tyû troïng cao. Do baûn chaát ester neân acid trung tính, kieàm
hoaëc nöôùc noùng seõ thuûy phaân nhöõng lieân keát ester naøy daãn ñeán quaù trình
phaân huûy polyacetal.
Copolymer acetal
Baèng caùch bieán tính quaù trình truøng ngöng monomer formaldehide trong maïch
chính, caáu truùc cuûa acetal bò ngaét coøn hydrocacbon –C-C- neân beàn hôn. Copolymer
acetal khaùng kieàm, acid yeáu vaø thaäm chí caû nöôùc noùng.
II. POM TREÂN THÒ TRÖÔØNG
32
 Daïng haït, coù maøu môø ñuïc töï nhieân hoaëc ñöôïc pha maøu trong moät
khoaûng chuaån, coù caùc loaïi cho ñuøn, ñuøn thoåi, eùp phun, hoaëc ñaõ ñöôïc gia
cöôøng vôùi 30% sôïi thuûy tinh hoaëc thuûy tinh daïng caàu khoâng ñònh höôùng. Ngoaøi
ra, POM coøn ñöôïc bieán tính vôùi caùc phuï gia nhö PE, PTFE ñeå taêng tính chaát
khaùng maøi moøn do ma saùt tröôït. Trong coâng ngheä eùp phun coù raát nhieàu chæ soá
chaûy khaùc nhau cho saûn phaåm thaønh moûng.
Taêng ñoä beàn va ñaäp baèng caùch troän hôïp vôùi TPU ñeå caân baèng tyû leä dai
vaø cöùng.
Caû hai loaïi homopolymer vaø copolymer ñeàu ñöôïc öùng duïng raát nhieàu. Moãi
loaïi coù coâng duïng rieâng khi töông hôïp vôùi sôïi thuûy tinh, khoaùng, elastomer, phuï
gia khaùng moøn, chaát oån ñònh tia töû ngoaïi.
III. TÍNH CHAÁT
Do maét xích phaân töû saép xeáp ñeàu ñaën, maïch thaúng vaø daøy ñaëc neân
POM coù ñoä keát tinh raát cao, taïo neân tính chaát ñoäc ñaùo nhö laø loaïi nhöïa nhieät
deûo khoâng gia cöôøng cöùng, dai nhaát, coù khaû naêng chòu ñöôïc taûi ñoäng vaø beàn
trong khoaûng nhieät ñoä roäng.
Caû homopolymer vaø copolymer ñeàu bò taùc nhaân oxy hoùa vaø acid maïnh taán
coâng. POM khoâng tan trong baát cöù dung moâi nhieân lieäu vaø daàu khoaùng naøo,
thaäm chí ít tröông, trô veà maët sinh lyù hoïc neân coù theå söû duïng trong bao bì thöïc
phaåm duøng moät laàn.
POM khoâng huùt aåm vaø khoâng thay ñoåi kích thöôùc trong moâi tröôøng aåm,
beà maët cöùng, chæ soá ma saùt noäi vaø ngoaïi thaáp, coù khaû naêng töï boâi trôn neân
caùc saûn phaåm POM khaùng maøi moøn raát toát, khoâng bò aûnh höôûng bôûi öùng
suaát nöùt. Saûn phaåm POM beàn trong khoâng khí ôû 1000C.
POM coù tính chaát ñieän moâi vaø caùch ñieän toát.
Caùc bieán tính POM
 Taêng tính naêng gia coâng: ñeå taêng toác ñoä chaûy, ngöôøi ta söû duïng
theâm caùc phuï gia nhö daàu silicol, caùc chaát boâi trôn...
 Caùc loaïi coù ñoän thuûy tinh: POM homopolymer khi ñoän sôïi thuûy tinh
seõ taêng ñoä cöùng, tính khaùng tröôït, POM copolymer khi ñoän thuûy tinh daïng haït seõ
taêng ñoä cöùng, giaûm cong veânh.
 Caùc chuûng gheùp khoaùng: copolymer gheùp khoaùng khaùng cong veânh,
va ñaäp, oån ñònh kích thöôùc, taêng ñoä cöùng.
 OÅn ñònh UV: haïn cheá polymer bò laõo hoùa, bieán maøu, ñaëc bieät laø
33
caùc saûn phaåm ngoaøi trôøi.
 Bieán tính elastomer: taêng ñoä dai, khaùng va ñaäp.
IV. GIA COÂNG
POM khoâng huùt aåm neân khoâng caàn nhöng neáu saáy thì chaát löôïng seõ
ñoàng ñeàu hôn, ñaëc bieät laø nhöïa taùi sinh. Do coù tyû leä keát tinh cao vaø caáu truùc
beà maët baèng phaúng neân ñoä co ruùt cao, khoaûng töø 1  3% phuï thuoäc vaøo nhieät
ñoä khuoân, neáu söû duïng nguyeân lieäu ñöôïc gia cöôøng baèng sôïi thuûy tinh thì coù
theå giaûm xuoáng 0.2  0.6%. Caùc saûn phaåm thöôøng bò cong veânh taïi caùc bieân ôû
nhieät ñoä thuûy tinh.
Nhieät ñoä trong maùy treân 2000C thì raát nguy hieåm vì POM phaân huûy daãn
tôùi bay khí formaldehide. POM coù theå haøn daùn (baèng nhieät, maøi, soùng sieâu aâm,
ñinh taùn) nhöng khoâng coù lieân keát beàn vôùi keo.
V. ÖÙÙNG DUÏNG
Do kích thöôùc oån ñònh, dung sai nhoû cho caùc saûn phaåm ñoàng hoà, baøn
phím, caùc thieát bò ño ñaïc cuõng nhö caùc öùng duïng chính xaùc trong kyõ thuaät vaø
ñieän töû.
Loaïi POM ñaøn hoài: saûn xuaát khoùa.
Giao thoâng: coâng taéc ñieän, daây thaéc löng gheá ngoài, baùnh raêng vaø caùc
saûn phaåm truyeàn ñoäng khaùc, tay quay, cöûa soå xe…
Coâng nghieäp: caùc boä phaän töï ñoäng, boä cheá hoøa khí, oáng daãn nöôùc
noùng vaø nhieân lieäu, val, loõi, quaït, loø xo, cam, baêng taûi, maét xích…
Heä thoáng oáng nöôùc (ñaëc tröng saûn phaåm acetal): phao, voøi sen, val, ñaàu
phun nöôùc, raõnh daãn trong vöôøn, coåâng töôùi….
Thieát bò: hoäp, baùnh raêng, cam, ñeäm ma saùt, con laên, roøng roïc, bu-loâng, ñai
oác, maét xích, baêng casette …Ngoaøi ra, acetal söû duïng laøm ñoà chôi, hoäp xaø
phoøng, löôïc, chi tieát ñeøn, ….
Alloys vôùi elastomer ñeå taêng ñoä beàn va ñaäp, ñoä khaùng maøi moøn cao hôn,
ví duï nhö baùnh raêng, khoùa caùc loaïi, baûn leà, caùc chi tieát trong motor…

34
 NHÖÏA POLYAMIDE (PA) HAY NYLON
Laø saûn phaåm truøng ngöng giöõa polyamin vaø polyacid hoaëc ñi töø amino acid.
PA homopolymer coù caùc nhoùm axit carboxylic amide ñöôïc laëp laïi moät caùch ñeàu

O
C N

ñaën. Phaân H

töû PA maïch thaúng, coù khoái löôïng phaân töû trung bình khoaûng 10.000  500.000.
Caùc loaïi saûn phaåm thöông maïi phoå bieán:
Ñi töø amino acid:
 Polyamid 6 (Nylon 6): (-NH (CH2)5 -CO -)n
 Polyamid 7 (Nylon 7): (-NH (CH2)6 -CO -)n
 Polyamid 11(Nylon 11): (-NH (CH2)10 -CO -)n
Ñi töø polyamin vaø polyacid:
 Polyamid 66 (Nylon 66): (-NH-(CH2)6-NH-CO-(CH2)4-CO-)n/2
 Polyamid 610 (Nylon 610): (-NH-(CH2)6-NH-CO-(CH2)8-CO-)n/2
I. TÍNH CHAÁT
PA laø nhöïa nhieät deûo kyõ thuaät, noù keát hôïp ñöôïc caùc tính chaát veà ñoä
beàn (ñaëc bieät laø ôû nhieät ñoä cao), dai ôû nhieät ñoä thaáp, cöùng, khaùng aên moøn
vaø maøi moøn, heä soá ma saùt thaáp. Ñaëc tính phaân cöïc maïnh cuûa nhoùm naøy taïo
lieân keát hydro giöõa caùc phaân töû laân caän taïo laøm cho nylon coù ñaëc tính dai,
cöùng vaø khaùng nhieät vaø khaû naêng caùch ñieän keùm.
Ñoä haáp thu nöôùc vaø khaû naêng keát tinh cuûa PA phuï thuoäc vaøo tyû leä
giöõa ñoä daøi cuûa nhoùm hydrocacbon beùo vaø nhoùm CONH. Khi nhoùm hydrocacbon
daøi thì ñoä haáp thu ít vaø keát tinh cao. PA khaùng haàu heát caùc dung moâi höõu cô,
nhieân lieäu, chaát beùo, daàu khoaùng, axit voâ cô loaõng vaø kieàm vôùi noàng ñoä 20%,
ammoniac. Dung moâi cuûa PA laø axit sunfuric (H 2SO4) ñaäm ñaëc, axit formic 90% vaø
phenol.
PA coù caáu taïo maïch daïng goác neân khaû naêng ñònh höôùng cao vaø coù ñoä
keát tinh lôùn, thích hôïp cho saûn phaåm daïng sôïi.
II. CAÙC LOAÏI PA CÔ BAÛN
II.1. PA keát tinh
PA 6 vaø PA 66 haáp thu töø 9 10% nöôùc laø baõo hoøa trong khi PA 11 vaø PA
35
12 chæ 1,5%. Saûn phaåm PA 6 vaø PA 66 doøn, deã bò öùng suaát nöùt.
Hôïp chaát khaùng va ñaäp cuûa PA chöùa 10-15% PE ñöôïc gheùp baèng ionomer
hoaëc gheùp hoùa hoïc vôùi anhydride maleic hoaëc axit acrylic.
Saûn phaåm PA coù ñoä beàn va ñaäp cao thöôøng ñöôïc troän hôïp vôùi EPDM,
SBR hoaëc cao su toång hôïp; caùc loaïi löôùi ñan thöôøng keát hôïp PA vôùi silicone.
Hôïp chaát eùp phun coù chæ soá chaûy cao ñöôïc taïo maàm ñeå xuùc tieán quaù
trình keát tinh trong khuoân.
Hôïp chaát nylon gia cöôøng ñöôïc söû duïng nhieàu hay ít trong caùc saûn phaåm
baát ñaúng höôùng tuøy thuoäc vaøo caùch ñieàu chænh tyû leä sôïi/haït thuûy tinh hoaëc
caùc loaïi gia cöôøng baèng khoaùng voâ cô. Chuùng coù theå taïo ñöôïc söï keát hôïp giöõa
ñoä cöùng, khaùng shock, oån ñònh kích thöôùc tôùi khoaûng 1500C.
Phuï gia goàm chaát oån ñònh khaùng UV, oxy hoùa nhieät vaø thuûy phaân baèng
nöôùc noùng, chaùy chaäm khi khoâng coù halogen vaø photpho. Molybdenum disulfide,
graphite, PTFE hoaëc PEHD daïng thoâ seõ laøm giaûm ñoä maøi moøn trong ñeäm hoaëc
baùnh raêng, ngöôïc laïi cacbon black ñöôïc söû duïng trong caùc saûn phaåm baùn daãn.
Söû duïng tyû leä khaù cao barium ferrite cho caùc saûn phaåm coù tính töø. Caùc saûn
phaåm töø hôïp chaát nylon vôùi moät soá phuï gia ñaëc bieät ñöôïc söû duïng trong caùc
thieát bò khöû truøng y hoïc, thöïc phaåm vaø döôïc phaåm.
Gia coâng
Nylon keát tinh coù ñoä chaûy nhôùt thaáp. Möùc ñoä keát tinh taêng tyû leä thuaän
vôùi ñoä cöùng, ñoä dai, vaø khaùng tröôït, ngöôïc laïi neáu giaûm möùc ñoä keát tinh thì
saûn phaåm seõ trong vaø meàm deûo hôn. Nylon chæ neân gia coâng trong ñieàu kieän
khoâng coù aåm sau khi ñaõ ñöôïc saáy khoâ baèng chaân khoâng. Löu yù trong eùp phun
laø khi giaûm nhieät ñoä, laøm laïnh ñoät ngoät, vaät lieäu ñang ôû traïng thaùi chaûy coù
khuynh höôùng hình thaønh nhöõng loã troáng ôû nhöõng phaàn daøy hôn do söï co ruùt
veà theå tích vaø nhaïy oxy hoùa ôû traïng thaùi chaûy khi tieáp xuùc vôùi khoâng khí.
PA11 vaø PA12 söû duïng trong caùc kyõ thuaät daïng boät.
ÖÙng duïng
Saûn phaåm daïng sôïi coù ñoä beàn cô lyù cao vaø choáng ma saùt: laøm sôïi ñaùnh
caù, sôïi ñoän cho caùc oå tröôït, caùc saûn phaåm chi tieát trong giao thoâng, xaây döïng,
saûn phaåm chính xaùc caùch ñieän chòu ñöôïc nhieät ñoä vaø öùng suaát cô cao. Söû duïng
ôû daïng composite vôùi ñoän gia cöôøng laø sôïi thuûy tinh laøm taêng ñoä beàn leân 1,5 -
1,85 laàn. PA khoái löôïng phaân töû thaáp söû duïng laøm chaát taïo maøng: sôn, ñoùng
raén nhöïa epoxy, polyamid.
Nylon vôùi khoaûng 50% gia cöôøng ñöôïc söû duïng trong nhöïa kyõ thuaät. ÖÙng

36
duïng chính cuûa PA cho caùc saûn phaåm coù ñoä beàn va ñaäp vaø khaùng shock, chòu
ñöôïc taûi ñoäng, haáp thu tieáng oàn, tieáng ñoäng, beàn tröôït vaø traày xöôùt, chòu ñöôïc
ma saùt. Caùc saûn phaåm tieáp xuùc moâi tröôøng daàu nhôùt, daàu khoaùng, tröôït toát
maø khoâng caàn boâi trôn.
II.2. PA voâ ñònh hình
Veà ngoaïi quan thay vì nhöõng nhoùm -CH 2 - phaúng vaø saép xeáp ñeàu ñaën
hoaëc daïng khoái thì caùc loaïi axit isophthalic vôùi nhöõng voøng thôm taïo ra nhöõng
loaïi PA cöùng, trong, voâ ñònh hình. Chuùng khoâng haáp thu nöôùc vaø bieán maøu. ÔÛ
nhieät ñoä chuyeån thuûy tinh, PA voâ ñònh hình oån ñònh vaø khaùng tröôït. Hai lieân
keát CONH ôû hai beân voøng thôm taïo cho PA coù tính chaát oån ñònh nhieät cöïc toát.
Vì nhöõng tính chaát ñaëc bieät naøy, chuùng ñöôïc söû duïng laøm thieát bò ñieän,
ño ñaïc, hoùa, y, goïng kieán.
PA voâ ñònh hình coù khoaûng nhieät ñoä chaûy roäng neân deã gia coâng: saûn
phaåm eùp phun, taám, oáng, maøng.. coù ngoaïi quan ñeïp hôn PA keát tinh.
II.3. Copolymer PA
Copolymer PA taïo ñoä meàm deûo.
Copolymer hoaëc bieán tính copolymer cuûa PA: laøm caùc saûn phaåm trang trí,
keo…baèng caùch cho chaát hoùa deûo coù ñoä phaân cöïc töông ñöông hoaëc cao su.
Ví duï copolymer PA 12, duøng laøm voû xe, thaéng trong coâng nghieäp xe maùy,
baêng taûi, giaøy da…

HOÏ THERMOPLASTIC ELASTOMER (TPE)

TPE laø vaät lieäu keát hôïp tính chaát gia coâng nhöïa nhieät deûo vôùi ngoaïi quan
vaø tính chaát cô-lyù-hoùa gioáng cao su nhieät raén.
I. ÑAËC ÑIEÅM TPE
So vôùi cao su nhieät raén thì TPE coù moät soá ñaëc ñieåm sau:
I.1. Öu ñieåm
37
 – Raát ít khi hoaëc khoâng caàn compound.
– Gia coâng ñôn giaûn.
– Chu kyø gia coâng ngaén.
– Tieâu hao naêng löôïng ít.
– Coù theå xay laïi vaø söû duïng taùi sinh.
– Kieåm soaùt chaát löôïng deã hôn, theo chu kyø kín.
– Tyû troïng thaáp hôn.
I.2. Khuyeát ñieåm
– Gia coâng theo coâng ngheä môùi khoâng gioáng cao su nhieät raén, caàn maùy moùc
môùi.
– Moät soá loaïi TPE yeâu caàu saáy khoâ tröôùc khi gia coâng.
– Chæ soá ñoä cöùng chæ thaáp ñeán giôùi haïn.
– TPE chæ chaûy nhieät ñoä boác hôi.
I.3. Phaân loaïi
Coù 6 loaïi TPE thöông maïi chính theo thöù töï taêng giaù thaønh vaø möùc ñoä
chaát löôïng: styrenic block copolymer, polyolefin blend (TPO), elastomeric alloy,
thermoplastic polyurethane (TPU), thermoplastic copolyester, vaø thermoplastic polyamide.
TPE thöông maïi coù ñoä cöùng töø Shore A 30 ñeán Shore D 75, khi taêng ñoä
cöùng thì tính chaát cao su giaûm vaø tính chaát nhöïa taêng.
I.4. Gia coâng
Hai coâng ngheä chuû yeáu laø ñuøn vaø eùp phun, ñoâi khi ngöôøi ta cuõng duøng
eùp neùn, trong ñoù coâng ngheä eùp phun cöïc kyø nhanh vaø kinh teá.
TPE cuõng coù theå eùp thoåi, nhieät ñònh hình, haøn daùn nhöng khoâng ñöôïc gia
coâng theo coâng ngheä nhöïa nhieät raén.

I.5. ÖÙng duïng

TPE öùng duïng roäng raõi vaø phaùt trieån raát maïnh do nhöõng öu ñieåm cao su
nhöïa nhieät raén cuûa chuùng nhö: baùnh xe khoâng loáp, gia duïng, xaây döïng, giaøy,
caùch ñieän, caùc chi tieát trong aùo jacket, bao bì thöïc phaåm vaø thöùc uoáng, duïng cuï
y teá.
II. CAÙC LOAÏI TPE CÔ BAÛN
II.1. Thermoplastic Polyurethane (TPU)
Troän diisocyanate, diamines maïch ngaén vôùi diol cuûa polyester hoaëc polyether,
khuaáy trong ñieàu kieän nhieät ñoä 60  1400C taïo thaønh hoãn hôïp polymer coù
elastomer maïch daøi bao quanh vuøng polyurethane keát tinh ôû giöõa. TPU keát tinh sau
khi gia coâng.
38
 TPU khaùng thôøi tieát, nhieàu loaïi dung moâi, chaát boâi trôn, daàu. Noù seõ
phaân huûy khi bò thuûy phaân trong moâi tröôøng axit, kieàm hoaëc nöôùc noùng.
TPU loaïi cöùng ñöôïc söû duïng trong caùc boä phaän xe hôi khaùng va ñaäp, chaïy
khoâng gaây tieáng oàn. TPU loaïi meàm hôn söû duïng laøm ñeäm, maøng loùt vaø phuû
oáng meàm.
ABS/TPU alloys trong coâng ngheä ñuøn. Söû duïng 2-10% TPU taêng khaû naêng
khaùng va ñaäp vaø khaùng traày cuûa ABS. 10-50% ABS blend vôùi TPU meàm taêng
modul ñaøn hoài, taêng ñoä beàn tröôït vaø giaûm giaù thaønh.
II.2. Olefinic Thermoplastics Elastomer (Olefinic TPE)
Haàu heát olefinic TPE do blends caùc polyolefin baùn keát tinh (PP, moät ít PE)
vôùi elastomer voâ ñònh hình (EPM, EPDM). Saûn phaåm thöôøng coù moät ít keát maïng
ngang, tính chaát gioáng cao su. Ngoaøi ra trong quaù trình troän hôïp vaø gia coâng coù
theå bieán tính theâm tuøy theo nhu caàu söû duïng baèng caùch theâm phuï gia (ñoän
baèng talc, thuûy tinh, ... chaát oån ñònh UV, chaát boâi trôn, maøu, … vaø caùc polymer
töông hôïp khaùc).
Olefinic TPE coù ñoä beàn va ñaäp ôû nhieät ñoä thaáp, kieåm soaùt ñöôïc ñoä co
ruùt. Ngoaøi ra nhöõng tính chaát khaùc coù theå caûi thieän tuøy vaøo yeâu caàu söû
duïng. Ñöôïc duøng nhieàu nhaát trong ngaønh töï ñoäng: nhö thieát bò caûn khí, caùc taám
chaën, taám baûo veä caùc thieát bò, duøng trong thieát bò giaûm aâm. Ngoaøi ra olefin
TPE coøn duøng laøm daây, daâp caùp caùch ñieän, duïng cuï theå thao.
Do coù theå taùi sinh, olefinic TPE coù toác ñoä phaùt trieån cao thay theá TPU, PC
blend, caùc nhöïa kyõ thuaät khaùc…Gia coâng Olefin TPE gioáng nhö gia coâng caùc loaïi
nhöïa nhieät deûo khaùc, trong ñoù thöôøng duøng nhaát laø eùp phun.
PHAÀN C: CAÙC LOAÏI HOÃN HÔÏP NHÖÏA NHIEÄT DEÛO
I. GIÔÙI THIEÄU
Hoãn hôïp polymer ñöôïc taïo thaønh töø ít nhaát hai loaïi polymer. Hoãn hôïp
polymer naøy mang tính chaát cuûa caùc vaät lieäu thaønh phaàn, ñoàng thôøi vaät lieäu
polymer theâm moät soá tính chaát môùi. Coù hai phöông phaùp ñeå taïo ra polymer coù
tính chaát môùi. Caùch thöù nhaát laø toång hôïp môùi hoaëc bieán tính töø moät polymer
coù saün. Caùch thöù hai laø troän laãn caùc polymer coù saün. Öu ñieåm cuûa phöông
phaùp thöù hai so vôùi phöông phaùp thöù nhaát laø vaán ñeà chi phí.
Polymer blend laø phöông phaùp keát hôïp hai hay nhieàu polymer ñeå thu ñöôïc
moät vaät lieäu coù tính chaát cuûa caùc polymer thaønh phaàn. Trong quaù trình keát hôïp
ñoù, caùc polymer thaønh phaàn coù theå troän laãn vôùi nhau hoaëc khoâng troän laãn.

39
 II. POLYMER BLEND KHOÂNG TROÄN LAÃN
Trong hoãn hôïp khi troän caùc polymer laïi vôùi nhau ñoâi khi coù söï taùch pha, söï
taùch pha naøy thuaän lôïi cho tính naêng söû duïng cuûa hoãn hôïp. Ví duï nhö khi troän
PS vôùi moät löôïng nhoû PB (polybutadien) thì hai thaønh phaàn naøy khoâng theå troän
laãn ñöôïc. PB seõ taùch ra töø neàn PS taïo thaønh caùc khoái caàu.

Hình thaùi hoïc cuûa HIPS

PS laø vaät lieäu raát doøn, cöùng, deã gaõy khi beû cong. Nhöng caùc haït caàu PB
trong hoãn hôïp polymer naøy coù taùc duïng haáp thu naêng löôïng khi coù öùng suaát, vì
vaäy, laøm PS khoù bò gaõy hôn. Vaø hoãn hôïp naøy ñöôïc bieát ñeán döôùi teân thöông
maïi laø HIPS.
Töông töï nhö hoãn hôïp treân, khi troän PET vaø PVA vôùi tæ leä vaø ñieàu kieän
troän thích hôïp thì thu ñöôïc vaät lieäu coù caáu truùc nhö hình sau:

Hoãn hôïp naøy ñöôïc söû duïng laøm chai chöùa nöôùc giaûi khaùt coù gas. Trong ñoù,
lôùp PET coù taùc duïng laøm chai chaéc, lôùp PVA giöõ CO 2 khoâng thoaùt ra ngoaøi. Vì
vaäy, nöôùc uoáng coù theå ñöôïc baûo quaûn laâu.
II.1. Hình thaùi hoïc cuûa polymer blend khoâng troän laãn
Hình thaùi hoïc cuûa polymer blend laø hình daïng vaø caùch saép xeáp cuûa caùc
thaønh phaàn trong ñoù. Yeáu toá aûnh höôûng lôùn nhaát ñeán hình thaùi hoïc cuûa
polymer khoâng troän laãn laø thaønh phaàn töông ñoái cuûa hai polymer söû duïng. Khi ta
troän hai polymer khoâng troän laãn A, B vôùi nhau, neáu thaønh phaàn A nhieàu hôn
thaønh phaàn B thì polymer B seõ taùch ra thaønh nhöõng haït caàu, vaø caùc haït caàu

40
naøy seõ phaân taùn trong neàn polymer A nhö hình (a). Trong tröôøng hôïp naøy, polymer
A laø thaønh phaàn chính, coøn polymer B laø thaønh phaàn phuï.

a b c

Thaønh phaàn töông ñoái cuûa polymer B trong hoãn hôïp polymer khoâng troän
laãn

Neáu ta taêng löôïng polymer B trong hoãn hôïp polymer khoâng troän laãn, thì caùc haït
caàu naøy seõ lôùn daàn leân cho ñeán khi chuùng lieân keát laïi vôùi nhau nhöng chöa ñuû
ñeå taïo pha lieân tuïc (hình b). Trong tröôøng hôïp naøy, pha A vaø B ñöôïc goïi laø pha
cuøng lieân tuïc.
Nhöng neáu tieáp tuïc taêng thaønh phaàn B leân nöõa, luùc naøy thaønh phaàn B trôû
thaønh pha lieân tuïc, coøn A trôû thaønh caùc haït caàu ñöôïc phaân taùn trong thaønh
phaàn B (hình c). Baây giôø, polymer B trôû thaønh thaønh phaàn chính, coøn polymer A
trôû thaønh thaønh phaàn phuï.
II.2. Tính chaát cuûa hoãn hôïp polymer khoâng troän laãn
Khi troän laãn hai polymer coù Tg khaùc nhau, muoán bieát hai polymer naøy coù
troän laãn hay khoâng thì ta xaùc ñònh Tg. Neáu coøn toàn taïi hai Tg thì hoãn hôïp ñoù laø
khoâng troän laãn, ngöôïc laïi, chæ coù moät Tg thì ñaây laø hoãn hôïp troän laãn ñöôïc.
Trong hoãn hôïp polymer khoâng troän laãn coù thaønh phaàn chính laø polymer A
vaø thaønh phaàn phuï laø polymer B thì tính chaát cô lyù cuûa hoãn hôïp phuï thuoäc vaøo
polymer A. Ñieàu naøy laø do polymer A haáp phuï taát caû caùc öùng suaát vaø naêng
löôïng khi vaät lieäu chòu traûi troïng. Ngoaøi ra, hoãn hôïp polymer khoâng troän laãn coù
khuynh höôùng yeáu hôn polymer A tinh khieát.
Ñeå laøm cho hoãn hôïp polymer khoâng troän laãn coù ñoä beàn taêng leân thì trong
quaù trình gia coâng phaûi coù söï ñònh höôùng doøng chaûy, thaønh phaàn phuï seõ hình
thaønh daïng sôïi thay vì hình caàu nhö hình:

41
Caùc daây polymer naøy hoaït ñoäng nhö sôïi gia cöôøng trong vaät lieäu composite.
Chuùng laøm cho vaät lieäu maïnh hôn, beàn hôn theo chieàu ñònh höôùng. Moät caùch
khaùc, coù theå laøm cho hoãn hôïp polymer khoâng troän laãn beàn hôn, ñoù laø söû duïng
löôïng caân baèng giöõa hai thaønh phaàn. Khi ñoù, pha A vaø pha B trôû thaønh hai pha
cuøng lieân tuïc, vì vaäy, caû hai ñeàu chòu löïc khi coù öùng suaát taùc duïng leân vaät
lieäu, vì theá noù seõ maïnh hôn.
Caùch toát nhaát ñeå laøm cho vaät lieäu khoâng troän laãn taêng ñoä beàn laø duøng
chaát töông hôïp. Chaát töông hôïp giuùp cho caùc lieân keát giöõa hai pha chaët cheõ hôn.
Thoâng thöôøng, chaát töông hôïp laø moät copolymer khoái ñöôïc taïo thaønh töø hai
thaønh phaàn polymer A vaø B. Do ñoù, khi cho chaát töông hôïp vaøo hoãn hôïp polymer
A vaø B thì phaàn maïch polymer A cuûa chaát töông hôïp seõ keát hôïp vôùi pha polymer
A vaø ngöôïc laïi, phaàn maïch polymer B cuûa chaát töông hôïp seõ lieân keát vôùi pha
polymer B.
Chaát töông hôïp seõ lieân keát chaët cheõ hai pha laïi vôùi nhau vaø noù seõ
truyeàn naêng löôïng giöõa hai pha vôùi nhau. Ñieàu naøy coù nghóa laø thaønh phaàn
phuï seõ caûi thieän tính chaát cô lyù cuûa thaønh phaàn chính.

pha

Copolymer töông hôïp lieân keát giöõa hai pha

Polymer gheùp cuõng ñöôïc söû duïng laøm chaát töông hôïp. HIPS chöùa
copolymer gheùp cuûa polystyrene leân maïch polybutadien, copolymer gheùp naøy cho
pheùp öùng suaát truyeàn töø pha polystyrene sang pha polybutadien. Pha polybutadien
trong HIPS ñoùng vai troø laøm phaân
taùn naêng löôïng, vì theá HIPS dai
hôn PS nguyeân thuûy.

42
 Chaát töông hôïp cuõng coù aûnh höôûng khaùc leân hoãn hôïp polymer khoâng
troän laãn. Khi troän hai polymer khoâng troän laãn thì thaønh phaàn phuï thöôøng hình
thaønh nhöõng khoái caàu lôùn vì hai thaønh phaàn polymer naøy coù söùc caêng beà maët
khaùc nhau, do ñoù, chuùng coù khuynh höôùng ít tieáp xuùc nhau. Nhöng khi theâm chaát
töông hôïp vaøo thì seõ laøm giaûm söùc caêng beà maët giöõa hai pha. Do ñoù, caùc khoái
caàu cuûa thaønh phaàn phuï seõ nhoû hôn. Ví duï, troän HD-PE vôùi PS theo tæ leä 80:20
thì ñöôøng kính khoái caàu PS töø 5-10m, nhöng khi theâm copolymer giöõa PS vaø PE
thì kích thöôùc haït PS giaûm coøn 1m.
Ñieàu naøy thuaän lôïi cho tính chaát cô lyù cuûa hoãn hôïp khoâng troän laãn. Kích
thöôùc haït caøng nhoû, dieän tích tieáp xuùc giöõa hai pha taêng leân, vì vaäy, söï truyeàn
naêng löôïng giöõa hai pha deã daøng hôn, nghóa laø tính chaát cô lyù giöõa hai pha seõ
toát hôn.
III. POLYMER TROÄN LAÃN
Khi troän hai polymer, neáu chuùng troän laãn thì tính chaát cuûa polymer thu ñöôïc
laø tính chaát trung gian cuûa hai polymer thaønh phaàn. Ñeå nhaän bieát hai polymer coù
troän laãn hay khoâng, ta xaùc ñònh Tg, neáu hoãn hôïp chæ xuaát hieän moät Tg thì hai
polymer naøy troän laãn nhau. Giaù trò Tg seõ phuï thuoäc vaøo tæ leä hai thaønh phaàn
vaø naèm trong khoaûng töø TgA ñeán TgB .
PPO (polyphenylene oxide) laø loaïi polymer chòu nhieät cao nhöng baát lôïi laø raát
khoù gia coâng. Caùc loaïi polymer voâ ñònh hình thöôøng gia coâng treân giaù trò Tg
nhöng ñoái vôùi PPO coù giaù trò Tg = 210 oC, vì vaäy khi duøng nhieät ñeå gia coâng
khoâng nhöõng gaëp khoù khaên maø coøn toán keùm. Ñeå khaéc phuïc nhöôïc ñieåm
naøy, ngöôøi ta troän PS vôùi PPO. PS coù Tg khoaûng 100oC, khi troän vôùi PPO thì hoãn
hôïp nhöïa thu ñöôïc coù Tg giaûm xuoáng neân deã gia coâng hôn PPO.
IV. GIÔÙI THIEÄU MOÄT SOÁ HOÃN HÔÏP
 Hoãn hôïp coù tính cöùng, raén:
Copolymer gia cöôøng sôïi PS/PPE hoäp voû ñoà duøng
 Hoãn hôïp coù tính naêng chòu va ñaäp:
PS/BR (IPS) bao bì
43
 PP/EBR oâtoâ
ABS-Copolymer voû TV
 Hoãn hôïp coù tính naêng thaám khí thaáp:
EPR/NBR maøng moûng
 Hoãn hôïp khaùng öùng suaát phaù huûy bôûi moâi
tröôøng:
PE/EVA
PE/EPR
PC/ABS
 Hoãn hôïp coù tính chaát ñieän:
PP hoaëc PE vôùi than ñen
ABS vôùi saét hoaëc nhoâm

PHAÀN D: NHÖÏA NHIEÄT RAÉN

AMINO – FORMALDEHYDE
I. KHAÙI NIEÄM
Amino formaldehyde laø loaïi nhöïa ñöôïc toång hôïp töø hoï amin vaø aldehyde
goàm:
- Ure formaldehyde (UF)
- Melamin formaldehyde (MF)
- Anilin formaldehyde
II. NGUYEÂN LIEÄU
1. Amin
1.1 Ure NH2 – CO – NH2, laø tinh theå khoâng maøu, nhieät ñoä noùng chaûy t oc <
130oC, khoái löôïng rieâng d=1.33 g/cm3, tan toát trong nöôùc nhöng tan keùm trong röôïu.
1.2 Melamin
ÔÛ daïng tinh khieát meâlamin laø boät tinh theå H2N
traéng coù tính kieàm yeáu nhöng maïnh hôn so vôùi ure,
C
chæ tan trong NH3, NaOH. Keùm tan trong nöôùc, dung N N
moâi höõu cô. C C
H 2N N NH2

44
 1.3 Anilin laø chaát loûng, hôi nhôùt, maøu naâu. Tæ
troïng d=1.023, tính kieàm yeáu hôn so vôùi ureâ. Tan yeáu NH2
trong nöôùc nhöng deã troän vôùi caùc dung moâi höõu cô.
2. Aldehyde
Teân Tonc Tos Caáu taïo
Formaldehyde -92 -21 HCHO
Acetaldehyde -123 20.8 CH3CHO
n-butyraldehyde -97 74.7 CH3(CH2)2CHO
Glyoxyl 15 50.4 HCO – CHO

III. TOÅNG HÔÏP

1. Phaûn öùng
 Giai ñoaïn 1: taïo monomer coù nhoùm metylol linh ñoäng (– CH 2OH), phaûn
öùng xaûy ra trong moâi tröôøng baz yeáu hay trung tính. Trong moâi tröôøng acid thì saûn
phaåm coù theå bò ñuïc hay gel.
NH2 – CO – NH2 + HCHO NH2 – CO – NH – CH2OH
pH = 11-13 (monometylen ure)
NH2 – CO – NH2 + 2HCHO HOCH2 – NH – CO – NH – CH2OH
pH = 7.5-8 taïo di, tri metylol (dimetylol ure)
Neáu söû duïng dö HCHO thì coù theå taïo trimethylol nhöng phaûn öùng raát khoù
xaûy ra.
 Giai ñoaïn 2: truøng ngöng taïo polymer, phaûn öùng trong moâi tröôøng acid
yeáu.
Töø dimetylol:
CH2OH CH2OH CH2OH
NH CH2OH NH CH2 NH NH CH2 NH NH CH2 NH
n C=O C=O C=O C=O C=O C=O C=O
NH CH2OH NH CH2 N CH2 NH CH2 N CH2 NH CH2 N CH2OH
n-2

2. Ñoùng raén UF
2.1 Ñoùng raén baèng nhieät ñoä
pH < 4, xuùc taùc HCOOH, nhieät ñoä phaûn öùng >100oC.
2.2 Ñoùng raén ôû nhieät ñoä thöôøng

45
 pH < 1, thôøi gian phaûn öùng töø 30 giaây ñeán 30 phuùt vôùi xuùc taùc HCl,
H2SO4
Khi chuyeån hoùa nhöïa thaønh traïng thaùi khoâng tan, khoâng noùng
chaûy coù sinh ra nöôùc vaø formaldehyde do taïo ra lieân keát methylen vaø eter.
3. Tính chaát
a. Nhöïa UF sau khi ñoùng raén thì huùt aåm neân deã tröông trong nöôùc, trong
röôïu vaø glyxerin. Ñieàu ñoù chöùng toû soá noái ngang trong nhöïa UF khoâng lôùn laém.
b. Baùm dính treân beà maët phaân cöïc: goã, kim loaïi, goám söù.
c. Khi chöa ñoùng raén UF daïng loûng, trong suoát khoâng maøu. Baûo quaûn
trong moâi tröôøng laïnh ôû pH = 7.5 – 8 thì coù theå giöõ ñöôïc trong 3 thaùng.
d. Nhöïa nguyeân chaát thöôøng doøn vaø deã gaõy.
4. ÖÙng duïng
a. Boät eùp: boät traáu (baõ mía, goã …) + UF, tuøy vaøo muïc ñích maø söû duïng
nhieät ñoä vaø aùp suaát khaùc nhau:
+ to, p, pH < 4: taïo vaùn eùp, maët baøn.
+ nhieät ñoä thöôøng, pH < 1: taïo saûn phaåm coù ñoä beàn moâi tröôøng keùm,
thôøi gian söû duïng ngaén, töï ñoäng phaân huûy.
b. Keo daùn: laøm vaùn eùp (ña soá khoâng chòu ñöôïc nöôùc), daïng paste hay
nhôùt. Khi ñieàu cheá keo thöôøng duøng chaát ñoän: boät goã, boâng thuûy tinh, tinh boät
… muïc ñích ñeå giaûm giaù thaønh maø coøn giaûm ñoä co ngoùt, ñoä doøn vaø nöùt.
c. Chaát deûo lôùp (UF + nhöïa melamin …): laøm maët baøn, ñoà trang trí. Do
UF khoâng chòu ñöôïc nöôùc neân taïo chaát deûo lôùp thay theá 35-50% ure baèng
melamin.
d. UF xoáp: ñöôïc duøng trong caùc heä thoáng caùch aâm, caùch nhieät.
Ñöôïc saûn xuaát baèng caùch khuaáy troän vaø phun hoãn hôïp vaøo chaát taïo xoáp
trong dung moâi nöôùc vôùi xuùc taùc laø acid vaø ure formaldehyde, truøng ngöng noái
maïng ngang trôû thaønh UF xoáp coù tính chaát cô lyù oån ñònh.

46
 MELAMINE - FORMALDEHYDE
I. LYÙ THUYEÁT ÑA TUÏ
Daãn xuaát methylol melamine ñöôïc taïo ra ôû giai ñoaïn ñaàu cuûa phaûn
öùng, trong ñoù coù theå chöùa töø 1 6 mol formaldehyte treân 1 mol
melamine. Thoâng thöôøng chæ coù 3 mol formaldehyte deã keát hôïp vôùi 1 mol
melamine.
NH2 NH CH2OH
C C
N N + 3H C H N N
H2N C C NH2 O HOCH2 HN C C NH CH2OH
N N
(trimethylol meâlamin)
Methylol melamine ñöôïc taïo ra trong moâi tröôøng trung tính hoaëc keàm
yeáu (pH = 7  8). Caùc daãn xuaát methylol melamine tan toát trong nöôùc
noùng, nhöng khi laøm laïnh dung dòch thì laéng nhanh taïo thaønh daïng tinh
theå.
* ÔÛ 130oC lieân keát eter taêng leân nhöng ôû 150  180oC do coù CH2O toûa ra
neân döï ñoaùn coù phaûn öùng chuyeån eter thaønh nhoùm methyl -CH2- :
CH2 O CH2 CH2 + CH2O

* Khi baûo quaûn dung dòch nhöïa melamine formaldehyte ñoä nhôùt coù taêng leân
(chaäm) do phaûn öùng ngöng tuï tieáp tuïc vaø daàn daàn taïo gel, coù hình thaønh moái
noái ngang.
 Coù theå ngaên ngöøa taïo gel baèng caùch taêng pH cuûa dung dòch nhöïa ñeán
9,0  9,5. Trong ñieàu kieän ñoù ngöng tuï nhöïa khoâng tieáp tuïc xaûy ra.
- ÔÛ nhieät ñoä 130  150oC vaø coù xuùc taùc acid thì nhöïa melamine
formaldehyte ñoùng raén nhanh do hình thaønh caùc caàu noái methylene vaø lieân keát
eter (do taùch nöôùc cuûa 2 nhoùm methylol).

47
 - So vôùi urea thì melamine coù nhieàu nhoùm dò chöùc hôn, do ñoù trong nhöïa coù
nhieàu noái ngang. Nhöïa melamine formaldehyte coù ñoä chòu nöôùc vaø nhieät, ñoä
cöùng, boùng vaø nhieàu tính chaát khaùc toát hôn nhöïa urea-formaldehyte.
II. ÖÙNG DUÏNG MELAMINE FORMALDEHYTE
- Cuõng nhö nhöïa urea-formaldehyte, nhöïa melamine formaldehyde duøng ñeå saûn
xuaát ra boät eùp, chaát deûo taám, sôn, keo daùn...
- Vaät lieäu eùp ñöôïc saûn xuaát ra khoâng nhöõng töø nhöïa melamine
formaldehyte maø coøn töø nhöïa melamine-urea formaldehyte. Ngoaøi ra ñeå thay theá
urea coøn duøng para toluen sunfarit ñeå ñieàu cheá nhöïa coù ñoä ñaøn hoài cao hoaëc
theâm vaøo caùc polymer khaùc nhö polyvinyl butiral, polyamit, phenol formaldehyte, hôïp
chaát cô kim...
a. Quaù trình saûn xuaát boät eùp: goàm caùc giai ñoaïn
- Ñieàu cheá dung dòch nhöïa: tan trong nöôùc töø melamine vaø formaldehyte (tæ
leä 1:3) theo 2 caùch:
+ Ngöng tuï ôû pH = 8  8,5 ôû 90  95oC trong 40  60 phuùt cho ñeán khi nhaän
ñöôïc saûn phaåm ban ñaàu.
+ Ngöng tuï ôû pH = 5,5  6,5 ôû 70  75oC trong 35  45 phuùt cho ñeán khi nhaän
ñöôïc dung dòch.
 Coù theå söû duïng formaline ñeå trung hoøa hoaëc theâm 0,3  0,5% acid oxalic
ñeå ñieàu chænh pH moâi tröôøng.
* Trong saûn xuaát boät eùp, duøng melamine formaldehyte tan trong nöôùc maø ít
duøng caùc saûn phaåm ngöng tuï ban ñaàu ñeå taåm xenlulo vì phaûi ñun dung dòch.
- Taåm phuï gia.
- Saáy boät ñaõ taåm.
- Nghieàn thaønh boät.
- Troän ñeàu caùc meû cuøng loaïi vaø saøng boät.
b. Saûn xuaát nhöïa melamine formaldehyte taám
Saûn xuaát theo phöông phaùp taåm leân giaáy hoaëc vaûi. Dung dòch nhöïa trong
nöôùc hoaëc phun. Neáu phun thì neân duøng boät nhöïa thoâ tan trong nöôùc coù chöùa
chaát xuùc taùc tieán raén (acid oxalic) vì boät khoâ oån ñònh hôn laø dung dòch nhöïa
trong nöôùc.
 Nhöïa taám melamine laøm töø vaûi thuûy tinh vaø sôïi thuûy tinh raát beàn  coù
giaù trò raát lôùn veà maët kyõ thuaät.

48
  Nhöïa taám melamine töø vaûi xenlulo vaø giaáy duøng ñeå saûn xuaát vaät lieäu
trang hoaøng (boïc töôøng nhaø, boïc va goâng, maët baøn gheá...) vaø duøng trong vaät
lieäu xaây döïng.
c.Duøng laøm keo vaø sôn
- Nhöïa melamine formaldehyte vaø melamine urea formaldehyte tan trong nöôùc
duøng raát nhieàu trong ngaønh goã daùn ñeå daùn caùc loaïi goã taám...
Nhöïa duøng ôû daïng paste hoaëc boät (do saáy khoâ nhanh dung dòch ngöng tuï
ban ñaàu – daãn xuaát methylol). Moái daùn töø nhöïa urea formaldehyte keùm beàn nhieät
(trong thôøi gian daøi) vaø reû hôn so vôùi moái daùn töø nhöïa melamine formaldehyte.
- Nhöïa melamine formaldehyte bieán tính ñöôïc söû duïng trong sôn.
- Melamine formaldehyte resin bieán tính coù ñoä beàn nöôùc vaø beàn khí quyeån
cao, troän toát ñöôïc vôùi polyeste... (so vôùi urea formaldehyte). Maøng sôn chòu ñöôïc
taùc duïng caùc chaát aên moøn, chòu nhieät, beàn maøu, tính chaát chòu ñieän moâi khaùc
toát.
- Sôn laø saûn phaåm troän dung dòch nhöïa ñaõ eter hoùa vôùi dung dòch nhöïa
polyeter trong daàu thaàu daàu (chaát hoùa deûo laøm cho maøng sôn beàn vaø laâu bò laõo
hoùa). Sau khi saáy ôû 120oC thì maøng sôn coù ñoä beàn cao vaø boùng.

49
 PHENOL - FORMALDEHYDE
I. KHAÙI NIEÄM
Phenol formaldehyde laø saûn phaåm phaûn öùng cuûa hôïp chaát thôm vôùi
aldehyde, ñöôïc ngöôøi Ñöùc phaùt hieän vaøo ñaàu theá kyû 19. Chuùng bao goàm:
- Novolack (maïch thaúng): raén, doøn.
- Nhöïa Resol: ñoä nhôùt trung bình, khoái löôïng phaân töû M  1000 (nhaùnh,
thaúng).
- Resitol: ñoä nhôùt cao (M >> 1000).
- Resite: raén, khoâng noùng chaûy, khoâng hoøa tan, M  :.

II. NGUYEÂN LIEÄU

1. Formaldehyde (HCHO)
Laø chaát khí coù muøi haéc, nhieät ñoä soâi –21 oC, do ñoù ôû ñieàu kieän thöôøng
noù ôû daïng khí. Formaldehyde deã tan trong nöôùc hoaëc CH 3OH. Dung dòch formalin
coù 37% formaldehyde coù nhieät ñoä soâi 97.8oC.
2. Phenol
Teân Tonc Tos pKa (25oC)
Phenol 40.9 181.8 10
O - cresol 30.9 191 10.33
M - cresol 12.2 202.2 10.10
P - cresol 34.7 201.9 10.28
Rezolin 98.4 239.7 10.25
Coâng thöùc caáu taïo:

OH OH OH OH
x x x x x x

x xCH3 x OH
phenol m-crezol CH3 rezolsin

III. TOÅNG HÔÏP

50
 Tuøy thuoäc vaøo xuùc taùc ñöôïc söû duïng laø acid hay baz, tæ leä mol giöõa phenol
vaø formaldehyde (P/F) maø saûn phaåm thu ñöôïc laø novolack hay resol.
1. Toång hôïp PF trong H+ taïo novolack
Novolack laø loaïi nhöïa nhieät deûo, coù khaû naêng chuyeån sang nhöïa nhieät
raén, coù maøu töø saùng ñeán naâu saãm. Novolack ñöôïc toång hôïp ôû ñieàu kieän: tyû
leä phenol vaø formaldehyde: P/F > 1, xuùc taùc: HCl, H 2SO4, HCOOH, nhieät ñoä phaûn
öùng: 100oC.
 Phaûn öùng:
a. Giai ñoaïn 1: taïo monomer laø monometylol coù nhoùm CH2OH linh ñoäng
(phenol alcohol): phaûn öùng toaû nhieät maïnh.
OH OH
+ CH2 OH
H
HCHO Q

Trong moâi tröôøng acid vaø P/F > 1 thì chæ coù moät löôïng raát nhoû dimetylol
taïo thaønh.
b. Giai ñoaïn 2: taïo caàu noái methylen: phaûn öùng ña tuï taùch nöôùc. Caùc nhoùm
metylol vöøa sinh ra ôû trong moâi tröôøng acid neân ñöôïc hoaït hoùa tieáp tuïc vì theá
maø chuùng raát linh ñoäng vaø deã daøng tham gia phaûn öùng phaùt trieån maïch. Saûn
phaåm taïo thaønh laø nhöïa novolack maïch thaúng.
OH OH OH OH
CH2OH
n n CH2
+ n
2. Toång hôïp PF trong OH- (taïo resol)
Tyû leä phenol vaø formaldehyde, P/F < 1 vôùi nhieät ñoä phaûn öùng treân 70oC.
Resol laø nhöïa nhieät raén, coù maøu töø vaøng saùng ñeán hoàng phuï thuoäc vaøo
chaát xuùc taùc. Nhöïa naøy trong quaù trình baûo quaûn daàn daàn chuyeån sang traïng
thaùi khoâng noùng chaûy, khoâng hoøa tan (nhöïa nhieät raén), neáu coù nhieät ñoä thì
quaù trình naøy xaûy ra nhanh hôn nöõa.
Xuùc taùc:
- NaOH: taïo resol tan trong nöôùc.
- NH4OH (thöôøng söû duïng hôn do caùch ñieän toát hôn kieàm): taïo resol tan trong
coàn.
 Phaûn öùng:

51
 a. Giai ñoaïn 1: taïo caùc phenol methylol:
Phaûn öùng truøng ngöng giöõa phenol vaø formaldehyte vôùi löôïng dö
formaldehyde xaûy ra trong moâi tröôøng kieàm seõ taïo ra nhieàu nhoùm theá methylol ôû
vò trí octo vaø para (trong moâi tröôøng kieàm vò trí para vaø ortho coù hoaït tính gioáng
nhau) treân nhaân phenolic, saûn phaåm coù 3 nhoùm theá ôû vò trí octo vaø para ôû daïng
dung dòch vaø khoâng beàn vöõng.
OH OH OH
OH CH2OH
+ CH2O +
CH2OH

OH
CH2OH

CH2OH
OH
HOCH2 CH2OH

CH2OH

Giai ñoaïn 2: ngöng tuï caùc nhoùm metylon taïo nhöïa coù caáu truùc khoâng gian ba
chieàu. Tuøy thuoäc vaøo nhieät ñoä vaø thôøi gian phaûn öùng maø ta coù caùc möùc ñoä
ngöng tuï khaùc nhau vaø caàu noái laø metylen hay caàu noái ete (- O -).
3. Ñoùng raén nhöïa PF
 Resol:

to> 90oC to> 120oC

Resol Resitol Resite
Resol: ôû traïng thaùi loûng nhôùt coù khaû naêng hoøa tan.
Resitol: baét ñaàu xuaát hieän caùc lieân keát ngang giöõa caùc ñaïi phaân töû, raát
khoù hoøa tan trong caùc dung moâi.
Resite: laø nhöïa resol bò ñoùng raén hoaøn toaøn, caùc lieân keát ngang chæ laø
caàu noái metylen.
Treân 120oC, nhöïa resol töï ñoùng raén.
Neáu söû duïng epoxy laøm chaát ñoùng raén thì phaûn öùng xaûy ra ôû > 150oC.
OH OH

CH 2 CH 2 CH 2 OH CH2 CH2
O CH 2 OH

 Novolack:
52
 Nhöïa novolack coù theå ñoùng raén baèng caùch ñöa theâm caùc taùc nhaân ñoùng
raén maø coù theå taïo nhoùm aldehyde.
Thöôøng söû duïng hexamethylentriamin goïi taét laø “hexa” hay cuõng ñöôïc goïi
laø (urotropin), noù bò phaân huûy ôû nhieät ñoä lôùn hôn 40 oC taïo formaldehyde (HCHO)
vaø NH3, vaø chính HCHO naøy laøm taùc nhaân khaâu maïch:
(CH2)6N4 + H2O 6CH2O + 4NH3
ÔÛ 150-180OC, hexa phaûn öùng vôùi caùc nhoùm hoaït ñoäng cuûa voøng phenolic
ñeå taïo thaønh caùc caàu noái ngang:
Dimethylen amino - CH2 - NH - CH2 –
CH2 -
Trimethylen amino - CH2 - N
CH2 –
IV. TÍNH CHAÁT VAØ ÖÙNG DUÏNG
1. Tính chaát
Noùi chung, nhöïa novolack vaø resol coù tính doøn, deã vôõ nöùt, khaû naêng
phaân cöïc cao, khaû naêng caùch ñieän phuï thuoäc xuùc taùc söû duïng. Ñoái vôùi nhöïa
phenolic caàn phaûi quan taâm ñeán phenol töï do (khoâng phaûn öùng) vì noù ñoäc haïi,
huùt aåm vaø laøm nhöïa coù maøu.
Nhöôïc ñieåm cuûa loaïi nhöïa naøy laø trong quaù trình ngöng tuï vaø ñoùng raén
sinh nöôùc vaø formaldehyde neân taïo ra boït khí, neáu ñoùng raén treân 100 oC trong thôøi
gian daøi thì söï co ngoùt aûnh höôûng lôùn. Phaûn öùng taïo methylol toûa nhieät raát lôùn
do ñoù phaûi thöïc hieän giaûi nhieät ñeå traùnh ñoùng raén sôùm.
ÔÛ nhieät ñoä thöôøng novolack ôû daïng raén vaø deã daøng noùng chaûy, coù ñoä
beàn cô hoïc cao ñaëc bieät trong moâi tröôøng acid, böùc xaï, nhieät ñoä.
Resol raát hoaït ñoäng, deã chaûy vaø tan trong moät soá dung moâi höõu cô. Resol
toàn taïi ôû daïng nhöïa nhieät deûo, khi gia nhieät phaûn öùng xaûy ra tieáp tuïc chuyeån
thaønh resitol. Resitol tröông maø khoâng tan trong caùc dung moâi höõu cô, ñoä nhôùt cao
coù traïng thaùi gioáng cao su.
Taêng nhieät ñoä leân laøm taêng maät ñoä noái ngang, resitol chuyeån sang resite
coù khoái löôïng phaân töû raát cao, khoâng noùng chaûy vaø khoâng hoøa tan trong baát
cöù dung moâi naøo.
2. ÖÙng duïng
Nhöïa phenol formaldehyde thöôøng keát hôïp vôùi caùc loaïi ñoän ñeå giaûm giaù
thaønh vaø taêng tính chaát cô lyù cho saûn phaåm.
53
 2.1 Phenol resol
- Daïng loûng thöôøng laøm keo daùn goã khaùng thôøi tieát vaø naám moác, saûn
phaåm vaùn eùp goã vaø ñoå khuoân keát hôïp vôùi ñoän daïng sôïi.
- Laøm vaät lieäu caùch aâm, caùch nhieät. Khi ñoù resol keát hôïp vôùi caùc loaïi
taám xô eùp töï nhieân, caùc sôïi naøy huùt aâm thanh vaø ñaëc bieät xoáp PF coù tính
chaát chaùy chaäm.
2.2 Novolack
- Caû novolack vaø resol bieán tính duøng trong sôn maøi (tan trong coàn).
- Novolack trong dung moâi coàn hay daïng boät troän vôùi hexa laøm phaàn loõi
trong caùc taám kim loaïi, laøm vaät lieäu caùch aâm, caùch nhieät.

POLYESTER KHOÂNG NO (UPE)

I. KHAÙI NIEÄM
Laø saûn phaåm truøng ngöng cuûa polyol vaø polyacid, coù noái ñoâi (ñöôïc mang
töø polyacid vì reû tieàn hôn polyol) thöïc hieän phaûn öùng truøng hôïp, ñoàng truøng
hôïp.
II. TOÅNG HÔÏP UPE
1. Nguyeân lieäu

54
 Caùc acid dicarboxylic chöa no laø nguoàn lieân keát ñoâi thoâng duïng
nhaát trong polyester. Cuõng coù theå söû duïng diol chöa no nhöng hoaït tính
cuûa noái ñoâi thaáp hôn. Söï ña daïng cuûa polyol vaø polyacid laøm taêng söï
ña daïng caáu truùc cuûa nhöïa UPE.
1.1 Polyacid
- Chöa no:
O
HC C
O HC COOH HOOC HC Cl C COOH
HC C
O HC COOH HC COOH HC COOH
Alhydric maleic Acid maleic Acid fumaric Acid chlormaleic

- No:
COOH
COOH
HOOC COOH
COOH COOH
Acid o – phthalic Acid isophthalic Acid terephathalic
Acid adipic: HOOC – (CH2)4 - COOH
1.2 Polyol
EG (ethylen glycol): OH – CH2 – CH2 – OH
DEG: HO – CH2 – CH2 – O – CH2 – CH2 – OH

PG (propylen glycol): CH2 CH2 CH3

OH OH

2. Toång hôïp UPE

Trong phaûn öùng toång hôïp UPE thì soá nhoùm chöùc cuûa acid baèng soá nhoùm
chöùc OH. Phaûn öùng toång hôïp xaûy ra qua hai giai ñoaïn:
 Giai ñoaïn1: toång hôïp monomer.
Thöïc hieän phaûn öùng giöõa caùc polyol vaø caùc polyacid theo moät tyû leä nhaát
ñònh trong ñieàu kieän thích hôïp.
Ví duï: EG/AP/AM = 2/1/1

55
 CO HOCH2CH2OCO COOH
HOCH2CH2OH + O
CO
CO
CH
HOCH2CH2OH +
O HOCH2CH2OCO = CHCOOH
CH
CO

 Giai ñoaïn 2: truøng ngöng caùc monomer thaønh polymer coù caáu taïo nhö
sau:

HOCH2CH2O CO COOCH2CH2OCOCH = CHCOOCH2CH2O CO COOH

n

3. Ñoùng raén UPE

Nhöïa UPE laø moät hôïp chaát coù caùc thaønh phaàn hoaït tính, chuùng coù theå
phaûn öùng ôû taát caû caùc nhieät ñoä. Ñeå traùnh quaù trình truøng hôïp khi baûo quaûn
caàn theâm vaøo chaát öùc cheá (nhöng noù chæ coù taùc duïng trong moät khoaûng nhieät
ñoä heïp).
3.1 Monomer khaâu maïch
Tính chaát cuûa polyester phuï thuoäc vaøo haøm löôïng noái ñoâi, nhoùm ester,
maïch thôm hay maïch thaúng, möùc ñoä ña tuï, tính chaát cuûa taùc nhaân noái ngang –
monomer.
Caùc monomer coù caùc tính chaát sau:
- Khaû naêng ñoàng truøng hôïp vôùi UPE cao, töï truøng hôïp keùm.
- Toác ñoä bay hôi thaáp, khoâng ñoäc haïi.
- Reû tieàn, ít chaùy noå.
Thöôøng söû duïng
CH2 C CH3
CH CH2 H2C = CH –
OCOCH3 COOCH3
Styren Methylacrylate MMA (methyl methacrylate)
3.2 Chaát khôi maøo
Chaát khôi maøo laø chaát khi cho vaøo hoãn hôïp phaûn öùng noù coù khaû naêng
phaân huûy thaønh caùc goác töï do, taïo ñieàu kieän cho phaûn öùng xaûy ra deã daøng
hôn. Khaùc vôùi chaát xuùc taùc, chaát khôi maøo tröïc tieáp tham gia vaøo quaù trình
phaûn öùng vaø khoâng theå hoaøn laïi sau phaûn öùng. Chaát khôi maøo taïo goác töï do
ôû nhieät ñoä thöôøng vaø nhieät ñoä cao.

56
 Chaát khôi maøo taïo goác töï do ôû nhieät ñoä thöôøng ñieån hình laø MEKP
(methyl ethyl ketone peroxyt): luoân luoân toàn taïi 5 chaát cuøng moät luùc.

O O CH3 O O CH3
H3C H3C
C C C C
HO C2H5 H5C2 OOH HOO C2H5
H5C2 OOH

H3C O O CH3 H3C OH

C C C
O O C2H5 H5C2 OOH
H5C2

Caùc chaát khôi maøo coù theå bò phaân huûy thaønh goác töï do ôû nhieät ñoä
thöôøng deã daøng nhôø caùc hôïp chaát kim loaïi.
Benzoic peroxyt, peroxyt ter-butyl peroctoate: taïo goác töï do ôû nhieät ñoä >
o
100 C.
3.3 Chaát öùc cheá
Hoãn hôïp polyester khoâng no vôùi monomer trong khoaûng thôøi gian daøi seõ
phaûn öùng chaäm ôû ñieàu kieän nhieät ñoä phoøng, ñeå ngaên chaën söï ñoàng truøng
hôïp, ngöôøi ta söû duïng chaát öùc cheá coù taùc duïng daäp taét goác töï do hay taïo hôïp
chaát beàn vôùi goác töï do, coøn goïi laø chaát oån ñònh. Thöôøng söû duïng laø
hydroquinon, p – benzoquinon …
Cô cheá
OH O

+ R
.
RH +
OH
O

3.4 Ñoùng raén

Ñieàu kieän ñoùng raén: nhieät ñoä: top = 170oC, aùp suaát: thöôøng – 200 bar, haøm
löôïng styren = 30-50% , haøm löôïng Co2+ (< 0.3%), MEKP aûnh höôûng ñeán chaát
löôïng saûn phaåm vaø toác ñoä phaân huûy chaát khôi maøo.

57
 - Phaûn öùng ñoùng raén xaûy ra theo cô cheá goác töï do. Nhöïa sau khi ñoùng raén
coù theå hình dung nhö sau:

OO OO OO
C=O C=O C=O
CH CH CH2 CH CH CH CH2 CH CH CH CH2 CH
C=O C=O C=O
OO x OO y OO z

Ñaëc ñieåm cuûa ñoùng raén nguoäi:

- Chaát xuùc tieán oån ñònh ôû nhieät ñoä phoøng, vì vaäy coù theå coù saün trong
nhöïa.
- Chaát xuùc tieán: thöôøng laø muoái kim loaïi hoaëc amin baäc 3 ñeå thuùc ñaåy
quaù trình phaân huûy taïo goác töï do.
Ñaëc ñieåm cuûa ñoùng raén noùng: chaát khôi maøo bò phaân huûy > 80oC.
- Chaát khôi maøo phaûi oån ñònh nhieät khi ôû trong khuoân, nhieät ñoä phaûn öùng
coù theå töø 100-180oC.
- Phaûi ñöôïc tính toaùn löôïng chính xaùc ñeå keùo daøi thôøi gian phaûn öùng vaø
kieåm soaùt ñöôïc chaát löôïng saûn phaåm.
- Coù theå söû duïng hoãn hôïp caùc peroxyt (ôû nhieät ñoä thaáp vaø cao) ñeå taïo
goác töï do nhanh ôû nhieät ñoä thaáp hôn. Chaát khôi maøo oån ñònh ôû nhieät ñoä cao
ñeå phaûn öùng xaûy ra cho tôùi khi löôïng raát nhoû monomer coøn laïi.
III. TÍNH CHAÁT VAØ ÖÙNG DUÏNG
1. Tính chaát
- ÔÛ nhieät ñoä thöôøng: UPE coù ñoä nhôùt cao, hay laø nhöõng chaát raén gioøn.
- Chuùng tan ñöôïc trong monomer, monomer coù vai troø nhö laø chaát pha loaõng.
- ÔÛ nhieät ñoä thöôøng UPE khaùng ñöôïc nöôùc, dung dòch muoái, acid loaõng
nhöng bò taán coâng bôûi caùc hydrocarbon clo hoùa, kieàm vaø acid coù noàng ñoä cao.
- Chòu nhieät ñoä: 80-150oC.
- Ñoä co ngoùt lôùn: 7-8%.
- Ñeå giaûm chaùy ta theâm vaøo caùc phuï gia voâ cô, höõu cô (parafin chöùa Clo,
PVC…) hoaëc ñöa caùc chaát choáng chaùy vaøo maïch UPE.
2. ÖÙng duïng
- UPE thöôøng keát hôïp vôùi caùc vaät lieäu khaùc nhö caùc loaïi sôïi, vaûi thuûy
tinh coù tính chaát gia cöôøng laøm vaät lieäu composite.

58
 - Chaát taïo maøng: laøm sôn, keo.
3. Caùc loaïi nhöïa thoâng duïng
 Dynopol 2834: Nhöïa UPE ñöôïc bieán tính moät phaàn baèng isophthalic.
 MEKP: 1 – 2%. Baûo quaûn ñöôïc 6 thaùng.
 Haøm löôïng styren khoaûng 40%.
 Thôøi gian ñoùng raén (vôùi MEKP 1%): 30-40 phuùt.
 HDT (nhieät ñoä bieán daïng) (taûi troïng 1.8 MPa) laø 75oC.
 Dynopol 2217:
 Chòu ñöôïc khí haäu nhieät ñôùi, chòu nöôùc, nhieät ñoä, chòu acid vaø khaû
naêng choáng chaùy toát. Haøm löôïng styren khoaûng 37%.
 Thôøi gian gel: 20oC, t = 20-25 phuùt ; 25oC, t = 14 phuùt ; 30oC, t = 10
phuùt.
 HDT (taûi 1.8 MPa) = 96oC.

EPOXY
Laø loaïi polymer coù chöùa 1 hay nhieàu nhoùm chöùc epoxy (thöôøng söû duïng di
epoxy). Epoxy coù theå ñöôïc chia thaønh 5 loaïi sau:

(1) Glycidyl ete R O CH2 CH CH2

O
(2) Glycidyl ester R CO2 CH2 CH CH2
(3) Glycidyl amin O
RR'N CH2 CH CH2
O
(4) Aliphatic maïch thaúng
RCH CH R' CH CHR''
(5) Cycloaliphatic O O
CH CH
O R O
59
CH CH
 Epoxy ôû loaïi (1), (2) vaø (3) ñöôïc taïo thaønh töø phaûn öùng truøng ngöng giöõa
diol, diacid hay diamin vaø epiclohirin. Coøn loaïi (4) vaø (5) thì olefin epoxy hoùa ñöôïc
taïo thaønh töø phaûn öùng coäng – peroxide hoùa lieân keát ñoâi cuûa olefin. Nhöng loaïi
quan troïng nhaát vaø coù giaù trò thöông maïi laø caùc glycidyl ete (loaïi 1).
95% caùc loaïi epoxy ñöôïc taïo thaønh töø phaûn öùng epiclohidrin vaø bisphenol A
(BPA), vaø seõ ñöôïc giôùi thieäu döôùi ñaây.
I. PHAÛN ÖÙNG TAÏO NHÖÏA
1. Nguyeân lieäu
1.1 Epiclohidrin

Cl CH2 CH CH2
O
Ñöôïc ñieàu cheá baèng phöông phaùp halogen hoùa glyxerin, sau ñoù voøng hoùa. Trong
coâng nghieäp ñieàu cheá töø propylene.
1.2 Bisphenol A (BPA)
Ñöôïc ñieàu cheá töø phenol vaø aceton. CH3
OH C OH
2. Phaûn öùng toång hôïp CH3

Giai ñoaïn 1: nhoùm epoxy trong Epiclohydrin taùc duïng hydro cuûa
nhoùm OH (hydroxyl) trong Bisphenol A, giai ñoaïn naøy toûa nhieät raát maïnh,
theo phaûn öùng sau:
CH3
CH2 CH CH2 + HO C6H4 C C6H4 OH
Cl O CH3
CH3
CH2 CH CH2 O C6H4 C C6H4 O CH2 CH CH2
Cl OH CH3 OH Cl

Giai ñoaïn 2: Phaûn öùng ñöùt HCl taïo epoxy: (Quaù trình naøy laø
quaù trình thu nhieät)
CH3
CH2 CH CH2 O C6H4 C C6H4 O CH2 CH CH2
Cl OH CH3 OH Cl
CH3
-2HCl
H2C CH CH2 O C6H4 C C6H4 O CH2 CH CH2
O CH3 O

60
 Giai ñoaïn 3: Saûn phaåm tieáp tuïc ngöng tuï vôùi bisphenol A trong moâi tröôøng
kieàm.
CH3 CH3
H2C CH CH2 O C6H4 C C6H4 O CH2 CH CH2 O C6H4 C C6H4 OH
O CH3 OH CH3
Keát quaû taïo ra nhöïa maïch thaúng coù coâng thöùc chung: n = 2 – 12
CH3 CH3
H2C CH CH2 O C O CH2 CH CH2 O C O CH2 CH CH2
O CH3 OH CH3 O
n
Saûn phaåm thu ñöôïc trong suoát, khoâng maøu, beàn kieàm, deã xöû lyù.
3. Hoaït tính nhoùm epoxy
Nhoùm epoxy hoaït ñoäng maïnh, phaûn öùng vôùi nhoùm chöùc ôû nhieät ñoä thöôøng
ñeán cao.
 Phaûn öùng vôùi amin: toác ñoä phaûn öùng cuûa amin baäc 1 cao hôn amin baäc
2
R1 CH CH2 + R2 NH2 R1 CH CH2 NH R2
top
O OH
amin baäc 1 amin baäc 2
R2 R2
R1 CH CH2 + NH R1 CH CH2 N
top
O R3 OH R3

amin baäc 2 amin baäc 3

 Phaûn öùng vôùi acid höõu cô:
O
> 90oC R1 – CH – CH2 – O – C – R4
R1 CH CH2 + R4 – COOH o
t thaáp
O OH
Nhoùm ester
 Phaûn öùng vôùi röôïu (- OH):

R1 CH CH2 + R5 – OH > o200 C

o
R1 – CH – CH2 – O – R5
t cao
O OH
Nhoùm ete
II. ÑOÙNG RAÉN NHÖÏA EPOXY

61
 Vieäc löïa choïn chaát ñoùng raén cho nhöïa epoxy phuï thuoäc vaøo:
- Tính chaát gia coâng toát trong heä chöa ñoùng raén nhö: ñoä nhôùt thaáp ôû nhieät
ñoä gia coâng, thôøi gian gel (pot life), nhieät löôïng cuûa phaûn öùng vaø ñoä ñoäc haïi.
- Thôøi gian vaø nhieät ñoä ñoùng raén.
- Nhöõng tính chaát (vaät lyù, cô hoïc, ñieän vaø hoùa hoïc) cuûa heä ñoùng raén.
- Giaù thaønh.
1. Ñoùng raén ôû nhieät ñoä thöôøng: amin, amid
Chaát ñoùng raén naøy coù ñaëc ñieåm laø ñoä nhôùt thaáp, giaù reû, do ñoù noù
ñöôïc söû duïng phoå bieán. Ñoâi khi duøng caùc amin bieán tính ñeå caûi thieän ñöôïc caùc
tính chaát treân.
Caùc chaát ñoùng raén thöôøng duøng:
 DETA (dietyl triamin) haøm löôïng 5-8%.
 TETA (trietyl tetraamin) haøm löôïng 7-10%.
 PETA (polyethylene polyamid) haøm löôïng 10-20%.
 Versamit 125, 135 haøm löôïng 40-55%.
Thôøi gian ñoùng raén phuï thuoäc vaøo nhieät ñoä. Toác ñoä ñoùng raén caøng
nhanh thôøi gian caøng giaûm. Neáu dö amine, phaûn öùng xaûy ra nhanh toûa nhieät laøm
phaân huûy amin, taïo boït.
1. Ñoùng raén ôû nhieät ñoä cao baèng polyacid, anhydric acid
Chuùng coù thôøi gian gel daøi, ñoä nhôùt thaáp vaø hoaït tính thaáp (neáu khoâng
coù xuùc taùc)
Thöôøng söû duïng AM (anhydric maleic), AP (anhydric phtalic). Tuy nhieân AM
cöùng, doøn vaø ñoä beàn cô keùm hôn AP.

CO O
120oC
CH OH + O CH O C C6H5 COOH
CO
O O
200oC C C6H5 COO CH2 CH
CH O C C6H5 COOH + CH CH2 CH O
O OH

CH OH + CH CH2 CH O CH2 CH
O OH

2. Ñoùng raén baèng röôïu: nhieät ñoä > 220oC

62
 Toác ñoä phaûn öùng chaäm hôn so vôùi acid, do ñoù söû duïng xuùc taùc amin baäc
3 ñeå taêng toác ñoä phaûn öùng. Ñoùng raén baèng nhoùm methylol (novolack, resol: cô
tính cao, ñoä beàn moâi tröôøng vöôït troäi).
CH CH2 + CH CH2 CH CH2
O OH O CH2 CH
OH
3. Bieán tính epoxy
Nhôø coù nhieàu nhoùm hoaït ñoäng hoùa hoïc, nhöïa epoxy coù theå tham gia
nhieàu phaûn öùng bieán ñoåi hoùa hoïc vaø phoái hôïp vôùi caùc polymer khaùc. Bieán
tính nhöïa epoxy coù giaù trò raát quan troïng vaø cho pheùp thay ñoåi tính chaát cuûa saûn
phaåm.
Duøng moät soá bieän phaùp ñeå taêng moät soá tính chaát cuûa vaät lieäu
nhöng khoâng laøm thay ñoåi tính chaát khaùc.
 Phoái troän:
Tieàn bieán tính hoùa hoïc: ESO (daàu ñaäu naønh), ELNR + epoxy.
 Bieán tính baèng acid beùo taêng ñoä meàm deûo (taêng ñoä
daøi maïch).
5. Chaát pha loaõng
Ñoä nhôùt cuûa nhieàu nhöïa epoxy quaù cao, vì vaäy caàn taêng nhieät ñoä vaø
theâm phuï gia ñeå giaûm ñoä nhôùt. Do ñoù, trong epoxy ngöôøi ta ñeà caäp ñeán chaát
pha loaõng (dung moâi hoaït tính), coù nhoùm epoxy ñeå laøm giaûm ñoä nhôùt. Tuy
nhieân, noù coù theå laøm thay ñoåi tính chaát cuûa vaät lieäu tuøy thuoäc vaøo caáu taïo
phaân töû cuûa chaát pha loaõng. Söû duïng chaát pha loaõng laø caùc loaïi epoxy thaáp
phaân töû (ñôn hay diepoxy).
Ñaëc ñieåm cuûa chaát pha loaõng:
- Khoâng bay hôi.
- Coù khaû naêng phaûn öùng vôùi chaát ñoùng raén, khoâng taïo saûn phaåm phuï.
- Coù khaû naêng töông hôïp toát vôùi nhöïa epoxy, taïo hôïp chaát ñoàng nhaát.
- Ngoaøi ra chaát pha loaõng coøn ñoùng vai troø laø chaát hoùa deûo.
Caùc chaát pha loaõng thöôøng duøng:
CH3 – (CH2 )3 – O CH CH2
Glicidil ete n-butanol: laøm cho nhöïa coù ñoä
O beàn cô lyù vaø ñoä chòu nhieät giaûm. Nhöng
laøm taêng ñoä beàn uoán, meàm deûo vaø va
ñaäp

63
 O CH2 CH CH2 Glicidil ete phenol: laøm cho nhöïa chòu nhieät
O vaø tính cô lyù khoâng giaûm.

H3 C O CH2 CH CH2 Glicidil ete para cresol: laøm cho nhöïa taêng
O khaû naêng chòu moâi tröôøng (nhaát laø
kieàm).
III. TÍNH CHAÁT VAØ ÖÙNG DUÏNG:
Ñaùnh giaù tính chaát cuûa nhöïa döïa treân:
o Maät ñoä noái ngang.
o Baûn chaát cuûa phaân töû nhöïa vaø lieân keát ngang.
o Baûn chaát cuûa phaân töû ñoùng raén.
1. Tính chaát hoùa hoïc vaø vaät lyù
1.1. Tính chaát vaät lyù
Tuøy thuoäc vaøo loaïi nhöïa, taùc nhaân ñoùng raén, chaát pha loaõng maø epoxy
coù theå ôû daïng cöùng hay meàm deûo nhö cao su.
M < 1000: loûng nhôùt; M > 1000: raén
Laø nhöïa khoâng maøu, khoâng muøi, vò ngoït, gaây dò öùng da.

Moät vaøi tính chaát vaät lyù chung veà epoxy khoâng coù ñoän
Tyû troïng 1.2-1.3
Ñoä cöùng Rockwell M 100-110
Ñoä beàn keùo, lb/in2 4-13000
Ñoä giaõn daøi luùc ñöùt, % 3-5
Module Young, lb/in2 2-5 x 105
Ñoä beàn va ñaäp, khaéc notch 0.3-0.9
Ñoä daãn nhieät (cal cm-1 sec-1 oC) 4-5 x 105
1.2. Tính chaát hoùa hoïc
Tính chaát hoùa hoïc noåi baät cuûa epoxy laø tính khaùng, tính chaát naøy phuï
thuoäc vaøo möùc ñoä ñoùng raén vaø baûn chaát cuûa chaát ñoùng raén.
Vôùi taùc nhaân laø anhydric acid thì epoxy khoâng beàn trong kieàm ñaëc vaø acid
voâ cô. Vôùi ñoùng raén amin thì oån ñònh trong kieàm vaø acid voâ cô, khoâng beàn trong
acid höõu cô.

64
 2. ÖÙng duïng
 Heä keo: epoxy + chaát ñoùng raén (amin, acid ñoän phuï gia TiO 2, mica voâ cô,
Al2O3, Al(OH)3)
 Composite:
Ñoùng raén nhieät ñoä thaáp: polyamin, amid.
Nhieät ñoä cao: polyacid.
Nhieät ñoä cao hôn: methylol.
 Chaát taïo maøng: laøm sôn, thaønh phaàn ñoùng raén vaø sôn naèm rieâng
bieät.
 Vecni: maøng moûng coù tính chaát cô lyù cao, laøm khoâ baèng phöông
phaùp hoùa hoïc (ñoàng truøng hôïp, ete hoùa).
2.1 Vinyl ester
Nhöïa vinyl ester (VE) laø saûn phaåm coäng hôïp giöõa nhöïa epoxy vaø acid
monocacboxylic khoâng no. Nhöïa vinyl ester coù tính chaát ñaëc tröng cuûa nhoùm epoxy
vaø cuõng gioáng nhöïa polyester khoâng no, söï coù maët cuûa noái ñoâi vinylic trong
phaân töû cho pheùp vinyl ester ñoùng raén töông töï nhö nhöïa polyester khoâng no.
- Ñoä beàn cô lyù toát hôn nhieàu so vôùi polyester khoâng no.
- Giaù thaønh cao.
- Duøng trong tröôøng hôïp ñaëc bieät.
- Coù theå thay epoxy baèng daàu ñaäu naønh epoxy hoùa.
2.2 Polyepoxy
Nhöïa epoxy treân cô sôû BPA thì coù khoâng quaù 2 nhoùm epoxy. Vì theá, vieäc
ñoùng raén nhöïa khoâng theå laøm taêng nhieät ñoä beàn nhieät vaø chòu nhieät ñoä treân
200oC.
Polyepoxy coù soá nhoùm chöùc  3 neân toác ñoä phaûn öùng ñoùng raén nhanh, ñöôïc
taïo bôûi caùc hôïp chaát coù töø 3 goác OH trôû leân.
Nhöïa epoxy treân cô sôû nhöïa resol vaø novolack. Noù coù ñoä truyeàn nhieät cao (do
soá voøng benzen ñöa vaøo cao).
O O O
O CH2 CH CH2 O CH2 CH CH2 O CH2 CH CH2

CH2 CH2

n
65
 Trong coâng nghieäp saûn xuaát epoxy (haõng saûn xuaát: Shell, Dow). Haõng
DOW coù teân thöông maïi DER (Dow Epoxy Resin) ngöôøi ta phaân loaïi nhö sau:
- DER 300 (331, 334 …): treân cô sôû BPA, daïng loûng (n thaáp, khoái löôïng
phaân töû giaûm do ñoù haøm löôïng epoxy/khoái löôïng phaân töû cao hôn khi n
taêng). Daïng naøy duøng laøm chaát taïo maøng, composite, keo …
- DEH 400 (438, 439 …): treân cô sôû nhöïa novolack, daïng baùn raén, raén (trong
dung moâi): beàn nhieät, moâi tröôøng, hoùa chaát, khaû naêng caùch ñieän cao.
- DER 500: treân cô sôû Brom bisphenol A, daïng raén: chòu nhieät, choáng chaùy.
- DER 600: treân cô sôû BPA nhöng maïch daøi, ôû traïng thaùi raén (trong dung
moâi), laøm sôn cho taøu beø.
- DER 700: coù maïch aliphatic (maïch daøi), daïng loûng, uoán deûo, chaûy deã,
coù theå phoái troän vôùi caùc epoxy khaùc, ñoùng vai troø laø taùc nhaân bieán
tính laøm cho ñoä beàn va ñaäp cao.

POLYURETHAN (PUR)
I. KHAÙI NIEÄM
PUR laø loaïi polymer ñöôïc truøng hôïp treân cô sôû polyol vaø polyisocyanate taïo
nhoùm urethane.
O
O C N R N C O HO R' OH O C N R NH C
OR' OH

II. NGUYEÂN LIEÄU

Polyol vaø polyisocyanate daïng loûng ôû nhieät ñoä gia coâng, chuùng nhaïy vôùi
ñoä aåm.
1. Polyisocyanat
Nhöõng polyisocyanate coù giaù trò laø polyisocyante cuûa toluen vaø diphenyl
methane. Chuùng deã huùt aåm, thuûy phaân, töï phaûn öùng vôùi nöôùc.
RNCO + H2O RNH2 + CO2
RNH2 truøng hôïp töøng baäc
RNCO
RNH2 RNH - CO - NHR
Thôøi gian phaûn öùng vôùi nöôùc raát nhanh (1/100 giaây).
- MDI (diphenyl methane diisocyanate)

66
 OCN CH2 NCO

- HDI (hexa methyl diisocyanat) ñöôïc söû duïng ñeå toång hôïp PUR elastomer, PUR
phuû choáng vieäc chuyeån maøu vaøng.
NCO

OCN
Ñöôïc ñieàu cheá baèng phöông phaùp oxy hoùa hexan methyl diamin.
COCl2
NH2(CH2)6NH2 OCN - (CH2)6 - NCO
- forgel
TDI (Toluen diisocyanat)
CH3
NCO CH3
OCN NCO

NCO
2,4-TDI 2,6-TDI
TDI: coù hai ñoàng phaân cuøng toàn taïi laø 2,4 TDI (coù hoaït tính maïnh hôn) vaø
2,6 TDI. Tuøy theo tyû leä cuûa hai ñoàng phaân naøy maø taïo ra saûn phaåm PU khaùc
nhau. Caùc tyû leä thöôøng duøng laø 100 : 0, 80 : 20 vaø 60 : 40.
Hoaït tính cuûa isocyanate phuï thuoäc vaøo caáu truùc cuûa phaân töû. Trong TDI thì
nhoùm isocyanate ôû vò trí para coù hoaït tính maïnh hôn ôû vò trí orto. Vieäc phaûn öùng
ôû vò trí para seõ töï ñoäng laøm thay ñoåi hoaït tính cuûa nhoùm isocyanate ôû vò trí coøn
laïi (ortho).
2. Polyol
Coù nhieàu loaïi polyol coù theå toång hôïp PUR, chuùng bao goàm polyol töï nhieân
vaø polyol toång hôïp. Hoaït tính cuûa röôïu baäc moät cao hôn röôïu baäc hai, coøn röôïu
baäc ba phaûn öùng raát chaäm vaø coù khuynh höôùng bò phaân huûy taïo olefin.
2.1 Polyol töï nhieân
Polyol töï nhieân daàu thaàu daàu. Ngoaøi ra coøn coù theå duøng caùc polyol sau:
hôïp chaát coù nhoùm ñöôøng, tinh boät, cellulose vaø lignine. Nhöng nhöõng hôïp chaát
naøy daïng raén vì vaäy phaûi chuyeån hoùa hoùa hoïc thaønh chaát loûng.
2.2 Caùc polyol toång hôïp ñöôïc chia thaønh 2 nhoùm

67
 - Polyester polyol: laø söï ester hoùa diol vôùi acid dicarboxylic. Löu yù neáu
nhoùm carboxyl (HCOO-) coøn nhieàu thì noù seõ phaûn öùng vôùi isocyante.
Coâng thöùc toång quaùt:
HO – R – O – CO – R’ – CO – O – R – O – H
n
- Polyether polyol: laø saûn phaåm truøng hôïp cuûa oxide voøng.
Coâng thöùc toång quaùt:

R – O – CH2 – CH – OH
PUR ñöôïc toång hôïp töø n
R'
polyester polyol coù tính chaát oån
ñònh nhieät vaø khoù bò oxy hoùa hôn töø polyeter polyol, nhöng polyeter polyol thì oån
ñònh xaø phoøng hoùa hôn. Do ñoù caùch toát nhaát laø söû duïng keát hôïp caùc polyol
ñeå taïo PUR coù tính chaát toát hôn.
3. Xuùc taùc
Coù hai nhoùm xuùc taùc:
- Xuùc taùc baz: laø caùc hôïp chaát amin baäc 3. Ñoái vôùi xuùc taùc coù nhieàu
chöùc thì coù theå phaûn öùng vôùi isocyanate, sau ñoù noù cuõng ñoùng vai troø nhö taùc
nhaân lieân keát.
Ví duï: moät soá xuùc taùc baz
Ethylenediamin H2N – CH2 – CH2 – NH2
CH3
Dimethyl benzylamin CH2 N
CH3
CH3
Dimmethyl aminomethanol N CH2 – CH2 – OH
CH3
- Hôïp chaát kim loaïi: hôïp chaát höõu cô chöùa thieác laø xuùc taùc kim loaïi quan
troïng nhaát ñöôïc söû duïng ñeå taïo PUR. Hoaït tính cuûa xuùc taùc naøy cao hôn xuùc
taùc baz.
Ví duï: moät soá xuùc taùc hôïp chaát kim loaïi
Butyl thieác (IV) cloride: C4H9 - SnCl3
Thieác (II) cloride: SnCl2.
Octate thieác: Sn(C7H15 - COO)2
Oleate thieác: Sn[CH3 - (CH2)7 - CH = CH - (CH2)7 - COO]2

68
 Ñoâi khi phaûi söû duïng chaát öùc cheá ñeå laøm chaäm vieäc taïo thaønh urethane.
Nhöõng chaát öùc cheá laø caùc hôïp chaát acid: acid phosphoric, acid benzoic … Nhöõng
chaát naøy trung hoøa caùc nhoùm kieàm ñeå haïn cheá hoaït tính.
III. TOÅNG HÔÏP PU
1. Ñaëc ñieåm cuûa nhoùm isocyanate
Nhoùm isocyanate raát hoaït ñoäng vaø coù theå coù nhieàu phaûn öùng coäng. Hôïp
chaát phaûn öùng vôùi nhoùm isocyanate phaûi chöùa hydro linh ñoäng.
a. R1 – N = C = O + HO – R2 R1 NH C O R2
O
Röôïu Urethan
b. R1 – N = C = O + HO – H R NH C OH
O
Phaûn öùng baäc hai Acid Carbamic

R NH C OH CO2 + R NH
O
c. R1 – N = C = O + H – NH – R2 R1 NH C NH R2
O
Daãn xuaát ure
d. R1 – N = C = O + HOOC – R2 R1 NH C O C R2
O O
Phaûn öùng baäc hai
R1 NH C O C R2 R1 NH C R2
O O O
Amide
2. Toång hôïp
Veà maët lyù thuyeát, thì nhöïa PU toång hôïp coù löôïng nhoùm hydroxyl (- OH) vaø
isocyanate baèng nhau thì polymer seõ coù tính chaát toái öu nhaát. Nhöng trong thöïc teá,
duøng soá mol nhoùm isocyante nhieàu hôn.
- Ñoái vôùi saûn phaåm PU cöùng:
Taùch nöôùc ra khoûi acid (röôïu) ñeå traùnh phaûn öùng thuûy phaân taïo CO 2, vì
taïo ra caùc loã xoáp. Ngoaøi ra saûn phaåm phaûn öùng vôùi nöôùc coøn taïo ra amin
caøng laøm taêng toác ñoä phaûn öùng vôùi isocyanate.
RNCO + R’OH R – NHOCOR’ + Q
R: daây alkyl taêng ñoä meàm deûo.
Ñeå taêng ñoä cöùng saûn phaåm thì R = C6H5.

69
 Phaûn öùng toûa nhieät raát maïnh neân vieäc phaân taùn nhieät raát khoù khaên. Ñeå
khaéc phuïc thì duøng isocyanate coù khaû naêng phaûn öùng keùm hôn, nhö isocyanate
thôm coù haøm löôïng nhoùm - NCO thaáp. Do ñoù, löôïng nhieät phaûn öùng toûa ra trong
moät ñôn vò troïng löôïng isocyanate beù hôn, nhöng haøm löôïng nhaân thôm cao laøm
cho PU chòu nhieät lôùn.
- Ñoái vôùi saûn phaåm xoáp coù löôïng khí thoaùt ra laøm saûn phaåm xoáp.
RNCO + R1COOH RNHCOR’ + CO2
CO2 thoaùt ra laøm saûn phaåm xoáp (töø 1 lit taïo ra saûn phaåm coù theå tích 50 lit),
taïo ñeá giaøy, xe ñoâng laïnh, caùch aâm.
Duøng dö cyanat: troän nöôùc vôùi polypropylene glycol taïo heä nhuõ töông troän
vôùi cyanat roài phun (phöông phaùp taïo xoáp treân beà maët).
IV. TÍNH CHAÁT VAØ ÖÙNG DUÏNG
1. Tính chaát
PU beàn hôn polyamid. Chòu ozon, moâi tröôøng, tia töû ngoaïi, chòu hoùa chaát toát
hôn.
PU coù theå laø nhöïa nhieät deûo hay nhöïa nhieät raén, töø goác PU ñieàu cheá
nhieàu loaïi nhöïa ña daïng khaùc nhö daàu VE ñeå bieán tính laøm taêng ñoä meàm deûo,
ñöa vaøo caùc nhoùm chöùc coù voøng thôm ñeå laøm taêng ñoä cöùng.
PU huùt aåm khoâng ñaùng keå vì coù nhoùm ester vaø moät phaàn maïch thaúng. Soá
nhoùm CH2 taêng thì ñoä chòu nöôùc taêng , nhöng nhieät ñoä noùng chaûy thaáp vaø ñoä
beàn hoùa hoïc giaûm.
Nhieät ñoä noùng chaûy, ñoä chòu nhieät PU phuï thuoäc vaøo n (soá nhoùm chöùc
(CH2)n).
n = 2k + 1 thì nhieät ñoä noùng chaûy giaûm.
n = 2k thì nhieät ñoä noùng chaûy taêng.
2. ÖÙng duïng
2.1 Saûn xuaát sôïi
- 1,4 butyl diol + hexamethylen diisocyanat taïo sôïi PU gioáng nylon 6,6 nhöng
beàn hôn veà maët cô lyù. Khaû naêng beàn moâi tröôøng phuï thuoäc vaøo khoái löôïng
phaân töû.
M = (13-30)103 tan trong acid maïnh nhöng khoâng tan trong phenol, ñöôïc duøng
laøm chaát taïo maøng (coù theå saûn xuaát sôïi nhöng coâng ngheä phöùc taïp, quaù trình
keát tinh quaù nhanh).
M > 30.000: coù tính ñieän moâi cao hôn nhieàu polyamid, chòu aåm cao hôn.

70
 2.2 PU xoáp
a. PU xoáp: coù 3 PU deûo xoáp, PU baùn cöùng xoáp vaø PU cöùng xoáp, coù taùc
duïng chòu va ñaäp vaø caùch nhieät.
 PU deûo xoáp: vôùi nguyeân lieäu laø polyether, TDI vaø bis
(dimethylaminoethyl) ether laøm xuùc taùc. Polyether polyol thöôøng duøng laø glycerin
hoaëc trimethylolpropan (coù 2 – 3 nhoùm OH) vì vaäy cho saûn phaåm coù tính chaát xoáp
deûo vôùi ñoä beàn keùo ñöùt cao.
 Caùc loaïi PU xoáp baùn raén: gaàn nhö coù hieäu löïc tuyeät ñoái trong quaù
trình haáp thu vaø phaân boá naêng löôïng va ñaäp bôûi vì chuùng coù ñoä chòu neùn
cöùng voâ cuøng lôùn töø 300 – 600 kPa ôû 50% neùn. Chuùng thöôøng ñöôïc ñaët ôû
giöõa moät vaøi boä phaän cuûa khung xe vaø ñöôïc bao boïc beân ngoaøi bôûi PU cöùng
xoáp hoaëc bôûi nhöõng taám nhöïa nhieät deûo.
 PU cöùng xoáp: TDI ñöôïc saûn xuaát haøng loaït trong coâng nghieäp, keát hôïp
vôùi polyester polyol ñeå saûn xuaát PU xoáp cöùng baèng phöông phaùp phun gaàn (one-
shot method). Saûn phaåm töø PU cöùng xoáp laø caùc vaät lieäu caùch nhieät duøng trong
coâng nghieäp laïnh, trong xaây döïng, vaät lieäu thay theá goã duøng trong trang trí noäi
thaát, tuû, gheá, baøn, giöôøng nguû, khung hình.
b. Keo daùn
Isocyante duøng daùn cao su vaø kim loaïi, chaát ñoùng raén duøng polyester, caùc
goác OH taïo saûn phaåm khoâng bò co ruùt, khoâng coù öùng suaát dö. Ví duï: saûn
phaåm keo con voi 502.
c. Chaát taïo maøng: duøng laøm sôn khi PU bieán tính vôùi caùc loaïi daàu thöïc
vaät.
Sôn PU ñaëc bieät beàn maøi moøn, khoâng bò traày xöôùc vaø beàn va ñaäp. Beàn
vôùi nöôùc, dung moâi, vaø hoùa chaát vaø beâàn aùnh saùng vaø thôøi tieát. Coù tính
caùch ñieän toát trong ñieàu kieän ñoä aåm cao.
d. Moät soá öùng duïng khaùc
Phaûn öùng xaûy ra theo töøng baäc, caùc saûn phaåm phoå bieán: maøng, sôn, keo,
xoáp caùch nhieät, ñeá giaøy, ñeá deùp. Ngoaøi ra coøn taïo ra tô nhaân taïo duøng trong
ñaùm tieäc vôùi cô cheá: keo vöøa ra khoûi ñaàu phun, gaëp hôi nöôùc trong khoâng khí seõ
phaûn öùng taïo daây xoáp vôùi toác ñoä phaûn öùng laø 0.1s.

71
 CHAÁT XUÙC TAÙC-XUÙC TIEÁN-GIA CÖÔØNG
VAØ CAÙC PHUÏ GIA KHAÙC
I. XUÙC TAÙC – XUÙC TIEÁN
I.1 - Xuùc taùc
Caùc chaát xuùc taùc chæ ñöôïc cho vaøo nhöïa tröôùc khi gia coâng. Vai troø cuûa
chuùng laø taïo goác töï do kích ñoäng cho quaù trình xuùc taùc phaûn öùng ñoàng truøng
hôïp.
Taùc nhaân kích thích cho söï taïo thaønh goác töï do coù theå laø chaát xuùc tieán,
böùc xaï aùnh saùng, tia töû ngoaïi hay nhieät ñoä.
Chaát xuùc taùc goàm caùc loaïi sau :
I.1.1 - Xuùc taùc Peroxide:
* Peroxide : thoâng duïng nhaát laø benzoil-peroxide

C O O C
O O

Noù laø loaïi boät traéng, toàn taïi ôû ba daïng: khoâ (khoaûng 5% aåm), paste trong
nöôùc (khoaûng 25% nöôùc), vaø thoâng duïng nhaát laø paste trong tricresyl-phosphonate
hay dimetyl phthalate (khoaûng 70% peroxide). Noù ñöôïc duøng ñeå ñoùng raén nhöïa
polyester (ôû nhieät ñoä khoaûng treân 80oC) vaø thöôøng ñöôïc duøng vôùi tæ leä 0,5-2%
so vôùi nhöïa. Khi cho vaøo nhöïa noù thöôøng ôû daïng paste vì ôû daïng khoâ noù khoâng
phaân taùn ñeàu vaøo nhöïa.
Khi phaân huûy ôû nhieät ñoä cao, seõ xaûy ra phaûn öùng :

R-CO-O-O-CO-R 70 – 2RCOO. 2R. + CO2

R : -C6H5
Ngoaøi ra caùc chaát xuùc taùc thuoäc loaïi peroxide coøn coù:
+ Di-t-butyl peroxide (CH3)3-C-O-O-C-(CH3)3
+ Di-acetyl peroxide (CH3)3-CO-O-O-OC-(CH3)3
* Hydroperoxide :
+ t-butyl-hydroperoxide (CH3)3-COOH
+ Cumen-hydroperoxide C6H5-C-(CH3)2-O-OH
72
 Hai loaïi MEKP vaø HCH ñöôïc duøng ñeå ñoùng raén nguoäi cho nhöïa polyester.
MEKP laø teân vieát taét cuûa metyl ethyl keton peroxide, noù thöïc chaát laø hoãn
hôïp cuûa moät soá hôïp chaát peroxide, thaønh phaàn thay ñoåi tuøy thuoäc vaøo nhaø
saûn xuaát. Theo Karnojitzki noù goàm caùc hôïp chaát chính sau ñaây:

H 5 C2 OH H 5 C2 O O C 2H 5
C C C
H 3C OH H 3C OH HO CH 3

H 5 C2 O O C 2H 5 H 5 C2 O O C 2H 5
C C C C
H 3C OOH HO CH 3 H 3C OOH HOO CH 3

MEKP thöôøng ñöôïc söû duïng ôû daïng dung dòch 50-60% trong dimetyl pthalate
vôùi löôïng töø 0,1 - 0,2%. Noù laø chaát oxi hoaù maïnh neân phaûi traùnh tieáp xuùc vôùi
oxi.
HCH laø saûn phaåm phaûn öùng giöõa hydroperoxide vôùi cyclohexanol peroxide
vaø ñöôïc goïi teân laø cyclo-hexanol peroxide. Tuy nhieân noù laø hoãn hôïp cuûa ít nhaát
hai trong boán chaát sau (theo Criegree, Schorenberg vaø Becke)

OH O O

OH OH HO

O O O O

OOH HOO OOH HO

I.1.2 - Xuùc taùc azo vaø diazo:

+ Diazo aminobenzen: C6H5-NH-N=N-C6H5
+ Dinitric cuaû acid diizobutyric: NC(CH3)2-N=N-C(CH3)2-COO-CN
+ Dimetyl ester cuûa acid diizobutyric: C2H5-OOC-C(CH3)2-N=N-C(CH3)2-COO-C2H5

I.2 - Chaát xuùc tieán:

Chaát xuùc tieán laø chaát ñoùng vai troø xuùc taùc cho phaûn öùng taïo goác töï do
cuaû chaát xuùc taùc. Duøng chaát xuùc tieán seõ giaûm ñöôïc nhieät ñoä vaø thôøi gian
ñoùng raén moät caùch ñaùng keå vaø coù theå duøng ñeå ñoùng raén nguoäi. Goàm caùc
loaïi:

73
I.2.1 - Xuùc tieán kim loaïi:
Xuùc tieán kim loaïi laø muoái cuûa kim loaïi chuyeån tieáp nhö: cobalt, chì,
mangan, ceri, … vaø caùc acid nhö: naphthenic, linoleic, octonic,… hoaø tan toát trong
polymer. Loaïi xuùc taùc naøy thöôøng duøng chung vôùi caùc chaát xuùc taùc daïng
hydroperoxit (MEKP, HCH). Naphthenic-cobalt laø loaïi thoâng duïng nhaát thöôøng duøng
vôùi löôïng 0,002 - 0,02% cobalt kim loaïi so vôùi nhöïa.
Cô cheá xuùc tieán cuûa cobalt kim loaïi :
ROOH + Co2+ RO. + Co3+ + OH-
ROOH + Co3+ ROO. + Co2+ + H+

2ROOH RO. + ROO. + H2O

Ngoaøi xuùc tieán kim loaïi ôû daïng muoái, ngöôøi ta coøn duøng daïng phöùc, ví
duï: Ferrocen, daïng phöùc dicyclopentadienyl cuûa saét duøng ñeå xuùc tieán cho cumen
peroxit khi caàn ñoùng raén nhanh ôû nhieät ñoä khoaûng 80oC.

I.2.2 - Amin baäc ba:

Loaïi xuùc tieán naøy thöôøng ñöôïc duøng vôùi caùc chaát xuùc taùc peroxide,
thuoäc loaïi naøy thöôøng gaëp :
+ Dimetyl-aniline (DMA) : C6H5N(CH3)2
+ Dietyl-aniline (DEA) : C6H5N(C2H5)2
+ Dimetyl-p-toluidin (DMPT) :CH3C6H5N(CH3)2
Löôïng duøng khoaûng 0,02 -0,5% so vôùi nhöïa .

I.2.3 - Mercaptan:
Lauryl Mercaptan coù theå ñöôïc duøng laøm xuùc tieán vôùi löôïng nhoû, khi caàn
khoáng cheá nhieät ñoä, ñöôïc duøng ñeå ñuùc nhöïa cho saûn phaåm bieán maøu. Tuy vaäy
noù ñoùng raén khoâng hoaøn toaøn, laøm cho cô lyù tính nhöïa khoâng toát.
II - CHAÁT PHA LOAÕNG
Tính chaát cuûa polyester phuï thuoäc khoâng nhöõng vaøo haøm löôïng noái ñoâi
vaø nhoùm ete, vaøo maïch thôm hay thaúng, möùc ñoä ña tuï maø coøn phuï thuoäc vaøo
tính chaát cuûa taùc nhaân noái ngang – monomer.

Caùc monomer khaâu maïch ngang ñöôïc duøng ñeå ñoàng truøng hôïp vôùi caùc
noái ñoâi trong nhöïa UPE, taïo lieân keát ngang, thöôøng laø chaát coù ñoä nhôùt thaáp
(daïng loûng) neân coøn coù taùc duïng laøm giaûm ñoä nhôùt cuûa hoãn hôïp, do vaäy

74
chuùng coøn ñöôïc goïi laø chaát pha loaõng. Monomer pha loaõng phaûi thoûa maõn caùc
ñieàu kieän sau:

 Ñoàng truøng hôïp toát vôùi polyester, khoâng truøng hôïp rieâng reõ taïo saûn
phaåm khoâng ñoàng nhaát, laøm aûnh höôûng ñeán tính chaát cuûa saûn phaåm, hoaëc
coøn soùt laïi monomer laøm saûn phaåm meàm deûo, keùm beàn.
 Monomer phaûi taïo hoãn hôïp ñoàng nhaát vôùi polyester, toát nhaát laø dung

moâi cho polyester. Luùc ñoù noù hoaø tan hoaøn toaøn vaøo giöõa caùc maïch phaân töû
polyester, taïo thuaän lôïi cho phaûn öùng ñoùng raén vaø taïo ñoä nhôùt thuaän lôïi cho
quaù trình gia coâng
 Nhieät ñoä soâi cao, khoù bay hôi trong quaù trình gia coâng vaø baûo quaûn.

 Nhieät phaûn öùng ñoàng truøng hôïp thaáp, saûn phaåm ñoàng truøng hôïp ít co

ruùt.
 Ít ñoäc.

Ñeå ñoùng raén polyester, ngöôøi ta duøng caùc monomer: styrene, metyl meta
acrylat (MMA), vinyl toluen, diallil phtalate, triallil xianuarat,… trong ñoù styrene ñöôïc
söû duïng nhieàu nhaát .
II.1 - Styrene:
CH CH 2

 Coù ñoä nhôùt thaáp.

 Töông hôïp toát vôùi polyester, khaû naêng ñoàng truøng hôïp cao, töï truøng hôïp
thaáp.
 Ñoùng raén nhöïa nhanh.
 Saûn phaåm chòu thôøi tieát toát, cô lyù tính cao, caùch ñieän toát.
 Khaû naêng töï boác chaùy thaáp.

II.2 - Vinyl toluen:

CH CH 2
Ít bay hôi hôn styrene nhöng khaâu maïch khoâng hoaøn toaøn,
saûn phaåm taïo thaønh meàm deûo vaø co ngoùt.

CH 3
II.3 - Metyl meta acrylate:
CH 3

CH 2 C

COOCH 3

75
 Taïo nhöïa coù chieát suaát thaáp hôn vaø ñoä beàn thôøi tieát cao hôn, ít bò ñoåi
maøu hôn styrene. Tuy nhieân MMA khoù töông hôïp vôùi UPE vaø töï truøng hôïp cao
neân duøng chung vôùi styrene.
II.4 - Diallyl phthalate:
COO CH 2 CH CH 2

COO CH 2 CH CH 2
Coù öu ñieåm laø keùm bay hôi hôn, khi ñoùng raén taïo saûn phaåm dai hôn vaø
ñieåm chaûy meàm cao hôn styrene (vì coù söï taêng leân cuûa maät ñoä lieân keát ngang).
Nhöng UPE vôùi diallyl phthalate khoù ñoùng raén ôû nhieät ñoä phoøng maø chæ ñoùng
raén noùng.
III. CHAÁT ROÙC KHUOÂN, CHAÁT LAØM KÍN VAØ CAÙC PHUÏ GIA
KHAÙC
III.1 - Chaát roùc khuoân
 Coù taùc duïng ngaên caûn nhöïa baùm dính vaøo beà maët khuoân.
 Trong ñaép tay duøng loaïi roùc khuoân ngoaïi, queùt tröïc tieáp leân khuoân.
 Moät soá chaát roùc khuoân: wax, silicon, daàu moû, môõ heo…
III.2 - Chaát laøm kín
 Vôùi khuoân laøm töø caùc vaät lieäu xoáp nhö goã, thaïch cao thì caàn phaûi boâi
chaát laøm kín tröôùc khi duøng chaát roùc khuoân ñeå chuùng ñieàn vaøo caùc loã xoáp,
ngaên khoâng cho nhöïa len vaøo caùc loã naøy.
 Moät soá chaát laøm kín: Cellulose acetate, wax, silicon, stearic acid, nhöïa
furane, veùc ni, sôn maøi…
III.3 – Chaát taåy boït khí
 Boït khí laøm saûn phaåm bò giaûm ñoä chòu löïc, ñoä chòu thôøi tieát vaø thaåm
myõ beà maët.
 Löôïng thöôøng söû duïng: 0.2-0.5% löôïng nhöïa.
 Löu yù: neân cho chaát taåy boït khí vaøo nhöïa tröôùc khi theâm caùc thaønh
phaàn khaùc.

76
III.4 - Chaát thaám öôùt sôïi
 Coù taùc duïng taêng khaû naêng thaám öôùt sôïi giuùp söû duïng ñoän nhieàu
hôn.
 Löôïng duøng: 0.5-1.5% so vôùi ñoän.

khoâng coù phuï gia coù phuï gia

III.5 - Chaát taêng ñoä phaân taùn

6 - Chaát
ngaên thoaùt hôi styrene

77
IV.
VAÄT LIEÄU GIA CÖÔØNG
Vaät lieäu taêng cöôøng (hay coát) cung caáp cô tính nhö: ñoä cöùng, ñoä beàn phaù
huûy ... vaø cuõng caûi thieän moät soá tính chaát lyù hoïc: tính daãn, chòu nhieät ñoä, ñoä
beàn moøn, tính daãn ñieän... cho vaät lieäu composite. Ñoái vôùi vaät lieäu taêng cöôøng,
ngöôøi ta quan taâm ñeán nhöõng ñaëc tröng sau: cô tính phaûi cao, tyû troïng nhoû, töông
thích vôùi nhöïa, deã gia coâng cheá taïo, giaù thaønh haï...
Tuøy vaøo muïc ñích söû duïng, vaät lieäu taêng cöôøng coù theå coù daïng haït
hoaëc sôïi vôùi caùc nguoàn goác khaùc nhau: höõu cô, voâ cô, khoaùng chaát, nhaân taïo,
toång hôïp ...
IV.1 – Daïng sôïi
Vaät lieäu gia cöôøng ôû daïng sôïi thöôøng coù daïng:
- Daïng daøi (sôïi maûnh (filament), boù
sôïi (strand), chæ (yarn), sôïi thoâ roving, ...)
- Daïng vaûi (vaûi bình thöôøng, mat ...)
- Daïng nhieàu phöông (beän, teát, deät
phöùc taïp ...).

78
79
IV.1.1 - Sôïi höõu cô:
 Moät soá daïng sôïi töï nhieân: cellulose laø loaïi sôïi quan troïng nhaát,
ngöôøi ta hay duøng loaïi sôïi naøy ôû daïng vaûi sôïi caét ngaén hay chæ yarn, toát töông
ñöông sôïi viscose taùi taïo. Vaûi cellulose ôû daïng deät thöôøng ñöôïc duøng cho vaät
lieäu taám laminate. Trong caùc loaïi sôïi thöôøng, nylon ñöôïc duøng trong chaát deûo thay
theá boä phaän cho ngöôøi thuoäc hoï phenolic, vaø sôïi polypropylene ñöôïc duøng gia
cöôøng cho ximaêng voâ cô.
 Sôïi aramid coù khoái löôïng rieâng thaáp, ñoä beàn keùo cao, ñoä cöùng
(modul) cao, beàn dai toát vaø chòu aùp löïc neùn eùp nhö kim loaïi. Ñoä beàn dai cuûa sôïi
goùp phaàn khaû naêng chòu ñaïn tuyeät vôøi vaø chòu söï phaù huyû. Sôïi aramid coù ñoä
oån ñònh nhieät cao, caùc tính chaát ñieän moâi thaáp vaø khaùng hoaù chaát toát, maëc
duø tính chaát naøy bò giaûm giaù trò trong acid vaø base voâ cô maïnh.
Sôïi aramid ñöôïc duøng trong composite ñeå taïo vaät lieäu cöùng, cô tính cao, nheï
ñaëc bieät so vôùi thuyû tinh. Vaät lieäu composite coù aramid thì khaùng caùc thieät haïi
do moûi, va ñaäp, ñöùt vôõ do löïc keùo caêng, coù tính khaùng moøn, aåm öôùt vaø rung
ñoäng cao. Chuùng coù nhieät ñoä söû duïng töø -320 – 400 oC vaø khoâng daãn ñieän.
Tuy giaù thaønh sôïi aramid haï hôn sôïi cacbon töø 3 ñeán 5 laàn nhöng vieäc söû
duïng noù ñeå taïo vaät lieäu composite coøn coù nhieàu haïn cheá, vì:
- Ñoä beàn neùn, uoán, uoán doïc khaù thaáp.
- Raát nhaïy vôùi bieán daïng caét giöõa caùc lôùp.
Nhöôïc ñieåm treân laø do lieân keát sôïi – nhöïa khoâng chaéc chaén. Trong kyõ
thuaät ngöôøi ta söû duïng hoãn hôïp sôïi thuûy tinh – kevlar ñeå cheá taïo caùc thieát bò
choáng phoùng xaï, choáng nhieät vaø laøm moät soá duïng cuï theå thao khaùc nhau.

80
  Sôïi carbon gia cöôøng nheï, ñoä beàn keùo cao coù theå aùp duïng trong
ngaønh haøng khoâng vuõ truï vaø coù theå ñöôïc duøng nhö vaät gia cöôøng cho kim loaïi
cuõng toát nhö cho chaát deûo.
Sôïi naøy coù theå ñöôïc saûn xuaát töø nhöõng nguyeân lieäu ban ñaàu khaùc nhau,
nhöng hieän nay, sôïi acrylic, tô nhaân taïo rayon cellulose vaø haéc ín thöôøng söû duïng
nhaát. Vôùi höôùng ñi acrylic, toång hôïp sôùm vôùi sôïi polyacrylonitrile taïo ra sôïi
carbon toát hôn ñi töø sôïi cellulose. Chuùng bò oxy hoaù ôû nhieät ñoä thaáp 200 – 250 0C,
carbon hoaù ôû khoaûng 1000oC vaø graphit hoaù taïi 2000oC trong moät loø luyeän nhieät
hoà quang ñieän. Ngoaøi daïng sôïi ñôn, caû hai loaïi sôïi carbon vaø graphite ôû daïng keát
caáu deät ñeàu coù saün treân thò tröôøng.
IV.1.2 - Sôïi voâ cô
 Sôïi thuûy tinh
Ngöôøi ta goïi teân thuyû tinh döïa treân thaønh phaàn hoaù hoïc vaø tính naêng cuûa
noù, nhö:
Loaïi Ñaëc tính chung
E ÖÙng duïng chung, tính caùch ñieän
D toát
A Tính daãn ñieän cao
C Haøm löôïng kieàm cao
R,S Ñoä beàn hoaù hoïc cao
Ñoä beàn cô hoïc cao

Thuyû tinh E ñöôïc söû duïng thoâng thöôøng vaø chieám tyû leä cao nhaát. Thaønh
phaàn ñaëc tröng cuûa thuyû tinh E:
 Silica (SiO2) : 55%
 Oxit nhoâm vaø saét : 15%
 CaCO3 vaø MgCO3 : 22%
 Oxit boric : 7%
 Na vaø K ôû daïng oxit : 8%.

 Öu ñieåm chính cuûa sôïi thuyû tinh:

 Tyû soá tính naêng cô lyù / giaù thaønh raát cao.

 Coù nhieàu daïng: vaûi deät, mat, roving, ...
 Keát dính toát vôùi taát caû caùc loaïi nhöïa.
 Khaùng nhieät ñoä toát.
 Ít co daõn do nhieät.

81
 Moät ñaëc ñieåm ñaùng chuù yù cuûa sôïi thuûy tinh laø giöõ ñöôïc caùc cô tính ôû
nhieät ñoä khaù cao, khoaûng 200 oC ñoái vôùi thuûy tinh E vaø khoaûng 250 oC ñoái vôùi
thuûy tinh R.
- Truyeàn nhieät keùm.
- Choáng aåm vaø choáng aên moøn toát.
 Caùc loaïi sôïi khaùc
- Sôïi Boron (Bo) coù ñoä beàn keùo cao vaø khoái löôïng rieâng thaáp, ñöôïc duøng
gia cöôøng cho nhöïa epoxy.
- Sôïi goám (ceramic fiber), döïa treân neàn oxit nhoâm (alumina). Loaïi sôïi naøy
ñöôïc phaùt trieån do baûn chaát töï nhieân keát tinh cao phaân töû cuûa chuùng laøm cho
chuùng coù caùc tính chaát theo phöông ngang toát hôn sôïi graphit hay aramid. Sôïi goám
cho ñoä oån ñònh ôû nhieät ñoä cao raát toát. Chuùng coù maët treân thò tröôøng ôû daïng
sôïi coù ñoä daøi khaùc nhau vaø daïng vaûi.
- Sôïi maûnh kim loaïi (metal filament) ñöôïc taïo hình daïng sôïi fiber, daây wire vaø
daïng daây toùc whisker ñöôïc aùp duïng haïn cheá trong composite polymer.
- Whisker laø vaät lieäu ñôn keát tinh coù ñoä beàn keùo raát cao, ñöôïc so saùnh nhö
sôïi ñaøn hoài cao. Loaïi sôïi naøy ñöôïc laøm töø nhieàu nguyeân lieäu, ceramic vaø kim
loaïi.
IV.2 - Daïng haït
Ñoän daïng haït chòu nhieät, chòu moâi tröôøng, chòu maøi moøn, giaù thaønh
thaáp. Ñoän daïng haït coù khaû naêng gia coâng deã hôn, taïo boït ít hôn so vôùi sôïi. Khi
gia cöôøng vaät lieäu chòu löïc cao neân choïn vaät lieäu daïng sôïi, hoaëc coù theå duøng
moät lôùp sôïi, moät lôùp haït ñeå boå sung tính chaát.
IV.2.1 – Calci carbonate
Calcium carbonate goàm:
 Ñaù phaán: daïng rôøi raïc, mòn, meàm, maøu traéng, laø hôïp chaát voâi trong
voû soø
 Ñaù voâi: keát dính chaët hôn daïng ñaù phaán, coù trong hoaù thaïch cuûa voû
soø
 Ñaù caåm thaïch: hình thaønh töø hieän töôïng taùi keát tinh ñaù ôû nhieät ñoä
600oC, aùp suaát cao trong loøng ñaát, do vaäy, caåm thaïch cöùng, caáu truùc haït to,
thoâ.
Calcium carbonate laø chaát ñoän thoâng duïng trong ngaønh nhöïa, chuùng coù taùc
duïng laøm ñaày, giöõ vai troø quan troïng trong vieäc caân baèng giöõa giaù thaønh vaø
duy trì tính chaát cô lyù cuûa vaät lieäu. Moät soá tính chaát tieâu bieåu: giaûm co ngoùt,
caûi thieän chaát löôïng beà maët, taêng ñoä beàn va ñaäp, chòu nhieät toát.
82
IV.2.2 - Haït thuûy tinh: coù hai daïng: ñaëc vaø roãng
Tính chaát: haït ñaëc coù ñöôøng kính 0.004-5mm, toát nhaát laø töø 4-44m, tæ
troïng: 2.2g/cm3. Haït roãng noåi treân maët nöôùc, tæ troïng khoaûng 0.3-0.6 g/cm 3,
ñöôøng kính khoaûng 10-250m.
Söû duïng: haït thuûy tinh ñöôïc söû duïng laøm chaát ñoän cho caû nhöïa nhieät deûo
vaø nhieät raén. Öu ñieåm cuûa chuùng laø: coù cuøng hình daïng, trong suoát, khaùng
neùn eùp, oån ñònh nhieät cao. Caùc öu ñieåm maø haït thuûy tinh coù ñöôïc laø do hình
daïng caàu cuûa noù. Chuùng gioáng nhö nhöõng traùi banh laên treân truïc, laøm giaûm
khaû naêng chaûy cuûa doøng polymer neân coù theå söû suïng ñöôïc nhieàu ñoän. Noù
cuõng coù theå caûi thieän öùng suaát cô döôùi taùc duïng cuûa taûi. Do haït caàu coù beà
maët nhoû nhaát ôû theå tích cho tröôùc neân löïc tröôït giöõa polymer vaø ñoän thaáp. Ñoä
haáp thuï daàu khoâng chòu aûnh höôûng cuûa daïng caàu.
Ñoän haït thuûy tinh seõ laøm taêng löïc keùo, neùn vaø modul uoán. Do coù daïng
caàu, öùng suaát nöùt trong saûn phaåm cuoái ít hôn khi söû duïng ñoän voâ cô. Maëc duø
coù tæ troïng thaáp, haït thuûy tinh cuõng laøm giaûm tính chaát cô lyù. Chuùng thöôøng
ñöôïc söû duïng laøm loõi. Haït ñaëc chieám khoái löôïng ít hôn haït roãng nhöng coù theå
tích lôùn hôn.

IV.2.3 - Ñaát seùt

Ñaát seùt laø saûn phaåm cuoái cuûa quaù trình phong hoaù ñaù granite vaø feldspat,
khoâng ñoøi hoûi ñoä tinh khieát. Kaolin coøn coù teân laø ñaát söù hay ñaát seùt.

Tính chaát: kaolin laø hôïp chaát nhoâm silicate ngaäm nöôùc coù daïng tinh theå
maét caùo vôùi caáu truùc luïc giaùc. Thaønh phaàn hoaù hoïc ñieån hình cuûa kaolin:
Al2O3.SiO2.2H2O vôùi: Al2O3 (38.8%), SiO2 (45.4%), MgO, K2O, Na2O, FeO

Kaolin coù ñoä traéng cao, khoâng daãn ñieän, chòu hoaù hoïc raát toát ngay caû
vôùi acid maïnh.

- Kaolin cöùng vaø meàm: ngaønh coâng nghieäp giaáy söû duïng
khoaûn 50% kaolin. Ngoaøi ra, noù coøn laø chaát ñoän quan troïng thöù hai trong
coâng ngheä cao su sau carbon black. Trong coâng ngheä cao su, ngöôøi ta phaân
bieät kaolin cöùng hay meàm tuyø theo saûn phaåm cuoái coù modul cao hay thaáp.
Veà maët hình daïng, söï khaùc nhau giöõa hai loaïi laø kích thöôùc: kaolin cöùng
coù ít nhaát 75% haït coù ñöôøng kính nhoû hôn 0.2 m, coøn kaolin meàm thì ôû
daïng thoâ.

IV.2.4 – Nhoâm hydroxide

83
 Nhoâm hydroxide thöôøng ñöôïc söû duïng do tính choáng chaùy cuûa noù. Do nhoâm
hydroxide baét ñaàu phaân huûy ôû nhieät ñoä 200 oC, neân vaán ñeà khoù khaên laø phaûi
gia coâng nhöïa ôû nhieät ñoä lôùn hôn nhieät ñoä naøy.

Cuõng nhö caùc ñoän khoaùng khaùc, ñoä cöùng seõ taêng khi löôïng Al(OH)3 taêng, söû
duïng thay theá caùc chaát ñoän thoâng thöôøng ñeå choáng chaùy cho saûn phaåm.

PHUÏ GIA

84
 CHAÁT CHOÁNG OXY HOÙA
I. GIÔÙI THIEÄU

Taát caû vaät lieäu polymer (thieân nhieân hay toång hôïp) ñeàu coù phaûn öùng
vôùi oxy. Söï oxy hoùa coù theå xaûy ra ôû moãi giai ñoaïn trong chu kyø laøm vieäc cuûa
polymer, töùc laø trong quaù trình saûn xuaát, baûo quaûn vaät lieäu, hay quaù trình gia
coâng vaø söû duïng.
Nhöõng bieåu hieän cuûa söï oxy hoùa phuï thuoäc vaøo loaïi polymer vaø öùng
duïng cuûa noù, ñoù laø: söï thay ñoåi maøu (ngaû vaøng), maát ñoä boùng hay ñoä trong,
söï phun söông vaø caùc veát nöùt treân beà maët. Maët khaùc, coù theå xaûy ra vieäc maát
ñoàng thôøi caùc tính chaát cô hoïc: ñoä beàn va ñaäp, ñoä daõn daøi, ñoä beàn keùo ...Khi
xaûy ra hieän töôïng laõo hoùa, caùc tính chaát cuûa polymer bò bieán ñoåi, ñieàu naøy seõ
laøm maát khaû naêng öùng duïng cuûa noù.
Veà cô baûn, coù nhieàu phöông phaùp laøm chaäm quaù trình oxy hoùa nhieät:
- Bieán tính polymer, nhö ñoàng truøng hôïp vôùi nhoùm vinyl coù chaát choáng oxy
hoùa.
- Khoùa caùc nhoùm cuoái maïch, thöôøng aùp duïng ñoái vôùi polyacetal.
- OÅn ñònh vaät lyù baèng caùch ñònh höôùng (keùo caêng).
- Theâm caùc chaát phuï gia oån ñònh: chaát choáng oxy hoùa.
Trong ñoù theâm chaát choáng oxy hoùa laø phöông phaùp thoâng duïng nhaát.
Chaát choáng oxy hoùa laø chaát laøm chaäm söï oxy hoùa, do ñoù laøm chaäm quaù trình
laõo hoùa cuûa polymer, caàn ñöa chaát choáng oxy hoùa vaøo polymer caøng sôùm caøng
toát.
II. PHAÛN ÖÙNG OXY HOÙA CUÛA POLYMER

Phaûn öùng cuûa caùc hôïp chaát höõu cô vôùi oxy ñöôïc goïi laø söï töï oxy hoùa, vì
caùc phaûn öùng naøy xaûy ra töï ñoäng khi vaät lieäu höõu cô ôû ngoaøi khoâng khí.
- Phaûn öùng khôi maøo: ñöôïc taïo thaønh do hoaït ñoäng cuûa nhieät hay do söï keát
hôïp cuûa nhieät vaø öùng suaát cô (thöôøng xaûy ra trong ñieàu kieän gia coâng).

85
 PH P H (1)

PH O2 P HO2 (2)

Xuc tac goc tu do (3)

- Phaûn öùng truyeàn maïch: Phaûn öùng (4) xaûy ra raát nhanh neáu löôïng oxy trong
polymer ñuû. Noù truyeàn goác alkyl P vaøo goác peroxy PO2 raát nhanh. Phaûn öùng (5)
seõ xaùc ñònh toác ñoä oxy hoùa cuûa polymer.

P + O2 PO2

(4)
(5)
POOH + P

PO2 + PH


- Phaûn öùng phaân nhaùnh: Söï phaân huûy peroxide

 PO + OH
 
(6a)
POOH
POOH + PH  PO + P
 
+ H2O (6b)
 PO + PO2 + H2O
  (7)
2 POOH
(8)
POH + P

P + PH


(9)
OH + PH

P

+ H2O

- Phaûn öùng keát thuùc : töø (10) – (13) laø caùc phaûn öùng hai
phaân töû cuûa hai goác töï do. Phaûn öùng (12) vaø (13) raát quan troïng trong vieäc giaûm
löôïng oxy. Phaûn öùng (10a), (12) vaø (13) laøm taêng lieân keát ngang, coù nghóa laø
taêng khoái löôïng phaân töû vaø coù theå taïo gel.

POOP + O2 (10a)
PO2 + PO2
 

PO + PO
 
+ O2 (10b)
PO2 + PO2
 

saûn phaåm khoâng hoaït tính + O2

(11)
PO2 + PO2
 

(12)
P 
+ PO2 
POOP
(13)
P 
+ P 
P– P
III. CÔ CHEÁ CUÛA CHAÁT CHOÁNG OXY HOÙA

Theo treân, söï töï oxy hoùa laø phaûn öùng phaù huûy polymer, bao goàm caùc
phaûn öùng khôi maøo vaø truyeàn maïch, vì vaäy phaûi söû duïng chaát choáng oxy hoùa
ñeå ngaên chaën.
1. Söï oån ñònh cuûa chaát choáng oxy hoùa gaây ñöùt maïch (baäc 1)

86
 Söû duïng chaát choáng oxy hoùa laøm taùc nhaân caét maïch, ngaên chaën phaûn
öùng truyeàn maïch, goác PO laáy moät hydro töø chaát öùc cheá AH theo phaûn öùng
AH, do ñoù AH ñöôïc chuyeån thaønh goác A:
POOH + A

PO2 + AH


Caùc goác ñi töø chaát öùc cheá AH coù theå phaûn öùng vôùi goác peroxy PO 2
khaùc theo phaûn öùng:

PO2 + A


POOA

2. Söï oån ñònh cuûa chaát choáng oxy hoùa coù tính chaát ngaên ngöøa (baäc 2)
Chaát choáng oxy hoùa coù tính ngaên ngöøa laøm phaù huûy hydroperoxide maø
khoâng taïo goác töï do trung gian. Do ñoù, chuùng ngaên chaën phaân nhaùnh maïch (do
söï phaân huûy cuûa hydroperoxide taïo thaønh goác töï do).

ROOH + P(OR1)3 ROH + O = P(OR1)3

3. Söï hoã trôï laãn nhau giöõa caùc chaát choáng oxy hoùa
Baèng caùch keát hôïp chaát choáng oxy hoùa baäc 1 vaø 2 seõ thaáy ñöôïc söï hoã
trôï, töùc laø keát hôïp caùc tính chaát toát cuûa caùc thaønh phaàn.
IV. NHÖÕNG YEÂU CAÀU VEÀ CHAÁT CHOÁNG OXY HOÙA

1. OÅn ñònh maøu

Chaát choáng oxy hoùa khoâng neân coù maøu vaø phaûi ít laøm thay ñoåi maøu
polymer. Vì vaäy chæ duøng caùc amin thôm cho nhöõng tröôøng hôïp ñaëc bieät, thöôøng
laø cho elastomer vì chuùng coù moät löôïng than ñen lôùn neân khoâng quan taâm ñeán
söï ñoåi maøu cuûa phuï gia.
Caùc saûn phaåm oxy hoùa cuûa 2 chaát choáng oxy hoùa ñieån hình trong thöông
maïi, 2,6-di – ter -buty l – 4 - methylphenol (AO-1) vaø n-octadecyl 3 - (3’,5’- di – ter –
butyl – 4’-hydroxy phenyl) propiate (AO-3).
2. Söï oån ñònh nhieät
Chaát oån ñònh khoâng ñöôïc phaân huûy trong caùc quaù trình xöû lyù nhieät khaùc
nhau cuûa polymer. Haàu heát caùc chaát choáng oxy hoùa thöông maïi vaãn thoûa maõn
yeâu caàu naøy khi ôû nhieät ñoä 300oC hay cao hôn nhöng coù theå chæ trong thôøi gian
ngaén.
3. Söï oån ñònh thuûy phaân

87
 Moät vaøi chaát choáng oxy hoùa, phuï thuoäc vaøo caáu truùc hoùa hoïc, raát nhaïy
vôùi phaûn öùng thuûy phaân, nhö phospite vaø phosphonite. Ngoaøi vieäc bò maát tính
chaát khôi maøo, chaát choáng oxy hoùa bò thuûy phaân thaønh caùc chaát mang tính acid
gaây aên moøn maùy moùc khi gia coâng vaø laøm thay ñoåi maøu polymer. Do vaäy, caàn
phaûi löu yù khi saûn xuaát, ñoùng goùi, vaän chuyeån vaø baûo quaûn phosphite.
4. Tính deã bay hôi
Vaøi chaát choáng oxy hoùa deã bay hôi vaø taùch khoûi nhöïa ngay caû ôû nhieät
ñoä thaáp.
Baûng: Löôïng chaát choáng oxy hoùa maát ñi töø saûn phaåm ñoå khuoân LDPE,
LLDPE vaø maøng HDPE coù ñoä daøy 0.5 mm, baûo quaûn ôû nhieät ñoä phoøng (RT)
vaø trong khoâng khí ôû 40 vaø 60oC, löôïng maát ñöôïc xaùc ñònh baèng phoå UV, ñöôïc
xaùc ñònh ôû nhieät ñoä thích hôïp tôùi khi khoái löôïng bò maát 50%.
Soá ngaøy ñeán khi khoái löôïng coøn 50%
Phuï gia LDPE LLDPE HDPE
O O O O
RT 40 C 60 C 40 C 60 C RT 40OC 60OC
0.1% AO-1 16 0.25 0.08 0.25 0.08 140 9 0.8
0.1% AO-3 400 > 450 >450
5. Söï hoøa tan polymer vaø tính töông hôïp cuûa caùc phuï gia, söï di haønh vaø
söï chieát

Söï hoøa tan caùc chaát choáng oxy hoùa vaøo polymer laø moät vaán ñeà caàn phaûi
xem xeùt vaø quan taâm trong thöïc teá, tuy nhieân vaán ñeà naøy ít ñöôïc chuù yù.
Polyolefin laø chaát khoâng phaân cöïc, coøn chaát choáng oxy hoùa thì phaân cöïc. Tuy
nhieân, caùc phuï gia ñöôïc ñöa vaøo polymer noùng chaûy, khi ñoù ñoä hoøa tan seõ cao
hôn vaø phuï gia hoøa tan vaøo polymer noùng chaûy ôû caáp phaân töû. Sau khi laøm
nguoäi polymer, neáu löôïng phuï gia vöôït quaù giôùi haïn hoøa tan thì noù seõ theå hieän
söï khoâng töông hôïp. Ñieàu naøy phuï thuoäc vaøo nhieät ñoä vaø toác ñoä khueách taùn
cuûa phuï gia, toác ñoä di haønh cuûa phuï gia nhanh hay chaäm tôùi beà maët polymer,
töùc laø quan saùt hieän töôïng phai maøu beà maët (blooming).
6. Söï hoøa tan trong dung moâi
Chaát choáng oxy hoùa khi ñöa vaøo polymer phaûi coù hình daïng vaät lyù thích
hôïp. Coù tröôøng hôïp, chaát choáng oxy hoùa phaûi tan trong monomer hay dung moâi
khi truøng hôïp.
7. Söû duïng vaø ñoä an toaøn
Tính ñoäc haïi laø moät trong nhöõng thoâng soá quan troïng nhaát laøm haïn cheá
söï löïa choïn chaát choáng oxy hoùa. Ñoái vôùi caùc öùng duïng troïng thöïc phaåm, nhöïa

88
vaø caùc phuï gia phaûi tuaân theo caùc quy ñònh cuûa töøng quoác gia, phaûi quan taâm
söï di haønh vaø taùch caùc phuï gia vaøo thöïc phaåm.
V. CAÙC CHAÁT CHOÁNG OXY HOÙA

Thoâng thöôøng, hieäu quaû choáng oxy hoùa ñaït ñöôïc khi söû duïng vôùi noàng
ñoä < 1%
1. Daãn xuaát amine
Hoaït tính cuûa chuùng raát cao vaø khaùng ñöôïc nhieàu taùc nhaân laõo hoaù
nhöng coù baát lôïi laø laøm ñen saûn phaåm neân chæ söû duïng ñöôïc trong caùc hoãn
hôïp coù than ñen. Löôïng tieâu thuï cuûa chuùng chieám khoaûng 80%, goàm hai hoï:
- Paraphenylene diamine: raát höõu hieäu khaùng caùc taùc nhaân laõo hoaù khaùc
nhau trong ñoù coù ozone.
Coâng thöùc chung laø:

H H
N N
R1 R2

Trong ñoù khaû naêng choáng ozone lieân quan ñeán goác R1 vaø R2:

Hieäu quaû choáng oxy Hieäu quaû choáng

R1 R2
hoùa thoâng thöôøng ozone
Phenyl C6H5- 2-Octyl Raát toát Toát

Phenyl C6H5- Phenyl C6H5- Raát toát Khoâng

Ethyl Ethyl Toát Raát toát

-
- Amine vaø caùc daãn xuaát: khaùng oxy hoaù nhieät nhöng khoâng khaùng ozone,
tieâu bieåu laø: phenyl--naphtyl-amine (phoøng laõo D), aldol--naphtylamine
(phoøng laõo A).
2. Daãn xuaát phenol
Keùm hoaït ñoäng hôn daãn xuaát amine vaø nhaát laø khoâng khaùng ozone nhöng
ít laøm bieán maøu saûn phaåm, thích hôïp cho saûn xuaát maøu saùng vaø caùc saûn
phaåm tieáp xuùc vôùi thöïc phaåm. Ngoaøi ra, chuùng ñöôïc duøng phoái hôïp vôùi caùc
daãn xuaát amine vì chuùng coù taùc duïng kích thích, goàm:
- Monophenol: khaû naêng choáng oxy hoaù trung bình, tieâu bieåu: 2 – 6 – di – tert –
butyl – 4 - methyl phenol. (AO-1)

89
 OH
(CH 3)3C C(CH 3)3

CH 3
- Bisphenol: khaû naêng hoaït ñoäng lôùn hôn monophenol, ít bay hôi hôn, nhöng hôi
laøm ñen saûn phaåm, tieâu bieåu: 2,2’-methylene bis (4 – methyl – 6 - di – tert -butyl
phenol) (AO-18)

OH OH
(CH 3)3C CH 2 C(CH 3)3

CH 3 CH 3
- Phosphite: moät soá phenol phosphite coù taùc duïng toát treân cao su soáng neân
ngöôøi ta thöôøng theâm vaøo cao su toång hôïp sau giai ñoaïn polymer hoaù, chaát
ñöôïc duøng nhieàu nhaát laø tri (nonylphenyl) phosphite (P-3).

P O C9H 19
3

90
 CHAÁT OÅN ÑÒNH
I. TAÏI SAO CAÀN PHAÛI OÅN ÑÒNH
Ñeå taïo hình nhöïa, ngöôøi ta phaûi söû duïng nhieät. Vôùi moät soá nhöïa coù khaû
naêng chòu nhieät cao thì quaù trình gia coâng khoâng gaëp vaán ñeà gì. Nhöng khi gia
nhieät PVC ñeán ñieåm chaûy, ta thaáy nhöïa bò ngaû vaøng, nhanh choùng bò maát maøu,
hình thaønh HCl, taïo lieân keát ngang, sau cuøng than hoaù thaønh moät khoái ñen khoâng
theå noùng chaûy, khoâng theå gia coâng. Do vaäy, quaù trình gia coâng PVC ñöôïc thuaän
tieän, ngöôøi ta duøng chaát oån ñònh ñeå hoã trôï.
II. PHAÂN LOAÏI CHAÁT OÅN ÑÒNH
Chaát oån ñònh nhieät PVC ñöôïc chia laøm hai loaïi: sô caáp vaø thöù caáp.
- * Chaát oån ñònh sô caáp laø chaát khi chæ duøng moät mình, noù coù khaû naêng
oån ñònh nhieät cho PVC, bao goàm: oån ñònh chì, oån ñònh hoãn hôïp kim loaïi
(oån ñònh kim loaïi), vaø oån ñònh cô thieác (organotin).
- - Chì: duøng nhieàu trong öùng duïng cöùng, daây vaø caùp caùch ñieän.
- - OÅn ñònh kim loaïi: duøng cho saûn phaåm PVC meàm: maøng, taám, plastisol.
- - Organotin: oáng PVC cöùng, khôùp noái, profile cöùng, bao bì vaø chai loï loaïi
cöùng.
- * Chaát oån ñònh thöù caáp khoâng theå söû duïng moät mình, nhöng noù coù theå
taêng khaû naêng oån ñònh cho PVC khi keát hôïp vôùi chaát oån ñònh sô caáp, coù 2
loaïi chính laø daàu epoxide vaø xaø phoøng kim loaïi.
III. NGUYEÂN TAÉC HOAÏT ÑOÄNG CUÛA CHAÁT OÅN ÑÒNH
Khi gia nhieät PVC maø khoâng coù oån ñònh seõ daãn ñeán vieäc hình thaønh HCl
hay coøn goïi laø hieäu öùng “môû khoaù keùo” cuûa nguyeân töû H, Cl trong maïch PVC
laøm giaûm caáp PVC. Baét ñaàu ôû moät soá ñieåm ñaëc bieät treân phaân töû PVC (vò trí
C baäc 3, 4 hoaëc nhaùnh) ñaây laø caùc vò trí Cl khoâng beàn.

Chaát oån
ñònh coù vai troø:
 Thay theá caùc choã khuyeát baèng nhoùm oån ñònh.
91
  Keát thuùc phaûn öùng phaân huûy maïch PVC.
 Loaïi boû HCl coøn dö ñeå khoâng theå tieáp tuïc phaûn öùng phaân huûy.
IV. MOÄT SOÁ CHAÁT OÅN ÑÒNH
1. Chì: OÅn ñònh chì laø chaát ñöôïc söû duïng roäng raõi vì 2 lyù do vöôït troäi:
Caùc chaát oån ñònh chì chuû yeáu laø daãn xuaát cuûa chì oxit. Chì oxit, PbO coù
öu ñieåm trong caùc öùng duïng caùch ñieän vì 4 lyù do:
- - PbO laø chaát laøm saïch HCl vì tính baz cuûa noù vaø vì kích thöôùc haït cöïc toát.
- - PbO laø baz yeáu, khoâng taïo phaûn öùng dehydrohalogen hoaù PVC.
- - Saûn phaåm cuûa phaûn öùng giöõa HCl vaø PbO - PbCl 2 khoâng laø acid maïnh
vaø cuõng khoâng laø xuùc taùc cuûa phaûn öùng dehydrohalogen hoaù PVC.
- - PbCl2 laø chloride kim loaïi khoâng tan trong nöôùc vaø khoâng coù khaû naêng bò
ion hoaù. Do vaäy noù khoâng laøm giaûm tính caùch ñieän khi gaëp nhieät, hôi aåm,
laõo hoaù.
* Chì III sulfate 3PbO.PbSO4.H2O, khoâng coù tính boâi trôn, söû duïng cho PVC
cöùng vaø meàm, duøng laøm daây trong PVC deûo.
* Chì II phthalate 2PbO.Pb(OOC)2C6H4.½ H2O, khaû naêng oån ñònh nhieät ôû
thôøi gian daøi vöôït troäi. Do ñoä yeáu cuûa mình, chì II phthalate, thieáu khaû naêng oån
ñònh quang vaø khaùng thôøi thieát.
* Chì II phosphite 2PbO.PbHPO3. ½ H2O, maøu traéng, khoâng taïo khí, khoâng
phaûn öùng, hieäu quaû oån ñònh nhieät cao, coù khaû naêng khaùng thôøi tieát. Ñaây laø
loaïi oån ñònh duy nhaát coù tính chaát ñieän vaø khaùng thôøi tieát maø khoâng caàn
carbon black.
* Chì II stearate 2PbO.Pb(C17H35COO)2 vaø chì stearate Pb(C17H35COO)2. Muoái
chì II chaûy ôû nhieät ñoä cao hôn (250 oC), keùm boâi trôn, oån ñònh toát hôn muoái ñôn.
Noù cuõng cho khaû naêng oån ñònh quang toát vaø thöôøng keát hôïp vôùi chì II phosphite
seõ cho khaû naêng chòu thôøi tieát vaø gia coâng.

Teân Coâng thöùc Tæ troïng Tính chaát ñaëc bieät

rieâng
Chì oxide PbO 9.5 Giaù reû
Chì carbonate 2PbCO3.Pb(H2O)2 6.6 Giaù reû, maøu traéng
Chì III sulfate 3PbO.PbSO4.H2O 6.4
Chì II phthalate 2PbO.Pb(OOC)2C6H4 4.6 Keùm hoaït ñoäng
Chì II phosphite 2PbO.PbHPO3. ½ H2O 6.1 Chòu thôøi tieát ngoaøi
trôøi
Chì II stearate 2PbO.Pb(C17H35COO)2 2.0 Coù tính boâi trôn
Chì stearate Pb(C17H35COO)2 1.4 Coù tính boâi trôn

92
 2. Organotin
Laø chaát oån ñònh laøm taêng hieäu quaû töông hôïp, ñoä tan, hay taêng möùc ñoä
tieáp xuùc cuûa nhöïa vaø chaát oån ñònh. Chuû yeáu söû duïng dibutylmercaptide,
dibutylmercaptoacetate, hoaëc methyltin, octyltin, estertin, hoãn hôïp kim loaïi alkyltin
trong 1 goùi.

O O
Bu O–C–R Cl Bu Cl R–C
–O
Sn +  Sn +
Bu O – C – R Cl Bu Cl R–C–O

- O
- Tính chaát beùo cuûa anion laurate coù chöùc naêng boâiOtrôn, ngaên vieäc dính
PVC vaøo beà maët gia coâng noùng.
- - Maleate vaø daãn xuaát maleate ester khoâng coù tính chaát boâi trôn toát nhö
laurate. Ñeå ñaït tính oån ñònh vaø boâi trôn toái öu, söû duïng alkyltin carboxylate
coù chöùa caû chöùc naêng cuûa laurate vaø maleate. Butyltin laurate-maleate duøng
oån ñònh cho PVC meàm raát toát, nhöng do ít oån ñònh vaø khaû naêng gia coâng
neân ít ñöôïc söû duïng trong PVC cöùng.
- - Dibutyltin bis (isooctyl mercaptoacetate) laø chaát loûng traéng baïc, ñoä nhôùt
thaáp, khoâng bay hôi, neân deã söû duïng. Coù hieäu quaû khi söû duïng vôùi haøm
löôïng thaáp, do vaäy ít bò aûnh höôûng bôûi nhieät ñoä bieán daïng nhieät (HDT).
Töông hôïp toát vôùi nhöïa PVC vaø khoâng boâi trôn neân raát thích hôïp cho PVC
cöùng.
- - Methyltin ñaùp öùng ñöôïc cho oáng, profile, chai chöùa 10-15% haøm löôïng
thieác vaø hieäu quaû cao hôn ôû cuøng ñöông löôïng hoaëc giaù thaáp hôn.
3. OÅn ñònh kim loaïi
Hoãn hôïp Cd vaø Zn keùo daøi ñoä beàn maøu ban ñaàu cho PVC nhöng sau ñoù
seõ bò ñen nhanh choùng döôùi taùc duïng nhieät, ngöôïc laïi, muoái Ba-Ca, keùo daøi
thôøi gian oån ñònh nhieät nhöng khoâng giöõ ñöôïcmaøu cho PVC. Söï keát hôïp Ba-Cd
cho tính chaát beàn maøu vaø oån ñònh nhieät trong thôøi gian daøi. Tuyø vaøo töøng öùng
duïng vaø coâng thöùc caùc thaønh phaàn, tæ leä khoái löôïng Ba/Cd thöôøng naèm giöõa
khoaûng 2:1 vaø 1:2.
Hoãn hôïp oån ñònh kim loaïi tieâu bieåu Phaàn traêm
Boät Ba-Cd duøng cho nhieàu muïc ñích
Ba stearate 60
Cd stearate 35
Bisphenol A 5
93
 Hoãn hôïp loûng Ba-Cd-Zn duøng cho nhieàu muïc
ñích 25
Ba nonylphenate 10
Cd naphthenate 5
Zn octoate 25
Decyl diphenyl phosphite 5
Glycol ether solvent 30
Daàu khoaùng
Boät Ba-Cd hieäu quaû cao
Cd laurate 50
Ba laurate 25
Pentaerythritol 20
BHT 5
Paste Ca-Zn khoâng ñoäc
Ca stearate 10
Zn stearate 15
Tris(nonylphenyl) phosphite 25
Daàu ñaäu naønh epoxi hoaù 50
4. Chaát oån ñònh quang
Phaàn lôùn polymer, bao goàm PVC, oån ñònh vôùi aùnh saùng coù phoå ñieän töø
trong khoaûng 400-700nm. Taát caû caùc vaät lieäu höõu cô ñeàu bò giaûm caáp khi ñeå
ngoaøi aùnh saùng töû ngoaïi trong thôøi gian daøi. Tuyø vaøo caáu truùc cuûa noù, moãi
chaát höõu cô ñeàu coù moät ñoä nhaïy vôùi böôùc soùng cuûa tia UV, vôùi PVC laø
320nm.

UV
CH2 – CH  CH2 – CH + Cl
Coù Cl 3 loaïi oån
ñònh quang:
pigment, chaát haáp thuï UV, quencher (chaát daäp taét).
- - Pigment coù chöùc naêng che aùnh saùng. Carbon black vaø TiO2 coù hieäu quaû
ñaëc bieät trong PVC. ZnO söû duïng coù giôùi haïn vì Zn nhaïy vôùi PVC. Pigment
thöôøng khoâng söû duïng cho caùc saûn phaåm trong.
- - Chaát haáp thuï UV laø caùc phuï gia haáp thuï naêng löôïng UV nhanh hôn PVC,
coù nhieäm vuï bieán chuùng thaønh daïng naêng löôïng thaáp khoâng coù haïi. Ñeå
laø chaát haáp thuï UV lyù töôûng cho PVC, noù phaûi thoaû maõn yeâu caàu sau:
Phaûi haáp thuï UV maïnh ôû böôùc soùng 290-400nm, khoâng coù maøu ñeå
khoâng laøm maát maøu hoãn hôïp, töông hôïp vôùi nhöïa ñeå khoâng aûnh höôûng ñeán
94
ñoä trong cuûa saûn phaåm, beàn vaø khoâng bò trích ly theo thôøi gian, khoâng bay hôi
ñeå khoâng bò maát ñi trong suoát quaù trình gia coâng. Phaûi töông hôïp vaø khoâng bò
aûnh höôûng bôûi caùc thaønh phaàn khaùc trong hoãn hôïp nhö oån ñònh nhieät, chaát
choáng oxi hoaù.
- - Quencher (chaát daäp taét), loaïi naøy khoâng coù chöùc naêng naêng haáp thuï
naêng löôïng UV, chuùng hoaït ñoäng baèng caùch töông taùc vôùi phaân töû PVC
kích ñoäng vaø thoâng qua quaù trình chuyeån giao naêng löôïng lieân phaân töû,
chuùng laáy ñi naêng löôïng ñoù cuûa PVC kích ñoäng.
Hôïp chaát Ni höõu cô Nikel dibutyldithiocarbamate (NBC) raát coù hieäu quaû
nhöng laïi khoâng thích hôïp trong PVC. Tuy nhieân, do noù coù maøu xanh vaø coù xu
höôùng töông taùc vôùi oån ñònh nhieät kim loaïi neân ñaëc bieät duøng chung vôùi
organotin mercaptide.
V. LÖÏA CHOÏN CHAÁT OÅN ÑÒNH
1. Ñaëc tính cô baûn cuûa chaát oån ñònh
a. Khaû naêng oån ñònh nhieät khi gia coâng: chöùc naêng cô baûn cuûa chaát oån
ñònh laø cung caáp cho hoãn hôïp PVC khaû naêng chòu nhieät ñeå coù theå gia coâng maø
khoâng laøm maát ñi tính chaát cuûa noù. Tuyø theo öùng duïng maø ta löïa choïn ñuùng
loaïi oån ñònh vaø ñuùng lieàu löôïng.
b. Khaû naêng gia coâng cuûa chaát oån ñònh nhieät PVC laø moät chöùc naêng cuûa
tính boâi trôn voán coù cuûa noù. Thöôøng thì tính chaát naøy chæ ñuû cho quaù trình oån
ñònh tónh, nhöng khi gia nhieät thì noù khoâng chòu ñöôïc.
c. Ñoä beàn theo thôøi gian: tính chaát quan troïng cuûa chaát oån ñònh nhieät laø
khaû naêng oån ñònh löu tröõ. Caùc chaát daïng boät khoâng bò giôùi haïn veà thôøi gian
löu tröõ. Coøn caùc hoãn hôïp kim loaïi daïng loûng, oån ñònh organotin khi ñeå laâu seõ
bò keát tuûa laøm maát hieäu quaû oån ñònh.
2. Hieäu öùng oån ñònh nhieät
Thöôøng chaát oån ñònh nhieät khoâng coù ñuû 3 chöùc naêng treân, do vaäy vieäc
löïc choïn döïa treân vieäc coù hay khoâng coù caùc ñaëc tính treân hay döïa vaøo hieäu
öùng oån ñònh.
a. OÅn ñònh maøu
Chaát oån ñònh coù taùc duïng giöõ maøu toát nhaát thöôøng laø chaát loûng hay
chaát raén coù nhieät ñoä chaûy thaáp ñeå coù theå tan toát trong nhöïa PVC. Ñoä oån ñònh
theo thöù töï thaáp ñeán cao: organotin > hoãn hôïp kim loaïi > boät kim loaïi > boät chì.
b. OÅn ñònh toái öu

95
 Trong caùc loaïi oån ñònh, thì oån ñònh chì coù tính oån ñònh cao nhaát, keá laø
dialkyltin, heä hoãn hôïp kim loaïi ít coù hieäu quaû hôn.
c. Ñoä trong
Ñoä trong maø PVC coù ñöôïc do chaát oån ñònh taùc ñoäng vaøo theå hieän ñoä tan
hay ñoä phaân taùn cuûa noù vaøo hoãn hôïp. Ñoä trong tæ leä nghòch vôùi phaàn lôùn
chaát oån ñònh daïng boät.
Trong caùc chaát oån ñònh sô caáp, ñoä trong organotin > hoãn hôïp kim loaïi loûng
> daãn xuaát daïng boät. Chì, laø moät trong nhöõng loaïi laøm môø saûn phaåm nhaát.
OÅn ñònh kim loaïi loûng thöôøng cho ñoä trong toát hôn heä boät. Ñoä trong coù
theå caûi thieän baèng caùch toái ña hoaù löôïng voøng thôm, maïch nhaùnh.
Vôùi oån ñònh organotin, ñoä trong thöôøng ñöôïc caûi thieän baèng caùch söû duïng
mercaptoacetate cho daãn xuaát coù sulfur, ester maletae cho tröôøng hôïp khoâng coù
sulfur. Coù theå cho theâm moät löôïng nhoû acid hydroy vaø thiocarboxylic ñeå taêng ñoä
trong.
d. Ñoä töông hôïp
Ñoä töông hôïp lieân quan ñeán khuynh höôùng di haønh khoûi hoãn hôïp PVC trong
moät khoaûng thôøi gian. Chaát oån ñònh bò ræ khoûi PVC theo thôøi gian lieân quan ñeán
vaán ñeà keát dính, khaû naêng in aán, tính ñoäc haïi.
Thöôøng caùc chaát oån ñònh voâ cô nhö chì, khoâng coù khuynh höôùng di haønh
khoûi PVC. Organotin cuõng coù khuynh höôùng ôû laïi nguyeân veïn ñoù laø do khaû
naêng tan vaø söï gioáng nhau veà caáu truùc vôùi nhöïa PVC. Hoãn hôïp kim loaïi, do coù
tính tan vaø boâi trôn töï nhieân neân chuùng cuõng coù khuynh höôùng gioáng nhö chì.
e. Plate out
Plate out laø thuaät ngöõ duøng moâ taû caùc chaát khoâng töông hôïp vôùi polymer
bò chaûy ra thieát bò trong suoát quaù trình gia coâng, thöôøng thaáy ôû maùy caùn hoaëc
ñuøn maøng moûng.
OÅn ñònh chì voâ cô ít coù khuynh höôùng plate out. Organotin khoâng gaây plate
out, tuy nhieân, saûn phaåm phuï coù theå gaây plate out trong hoãn hôïp ñuøn oáng PVC.
Hoãn hôïp kim loaïi coù khuynh höôùng plate out nhieàu nhaát. Khaéc phuïc baèng
caùch thay Ba nonylphenolate cho Ba carboxylate trong oån ñònh loûng, vôùi boät kim
loaïi, coù theå giaûm plate out baèng caùch giaûm löôïng Ba vaø theâm moät löôïng nhoû
chaát maøi moøn nhö silica vaøo coâng thöùc, ñoùng vai troø chaát taåy röûa.
Plate out chòu aûnh höôûng tröïc tieáp bôûi haøm löôïng oån ñònh. Caùch giaûm
plate out ñôn giaûn nhaát laø giaûm löôïng hoaù deûo sô caáp, vaø haïn cheá vieäc giaûm

96
chaát löôïng beà maët baèng caùch taêng löôïng hoaù deûo thöù caáp nhö daàu ñaäu naønh
epoxide hoaù.
f. Ñoä bay hôi
Chaát oån ñònh bay hôi laøm maát ñi caùc thaønh phaàn cuûa noù nhö dung moâi,
chaát choáng oxi hoaù, saûn phaåm phuï cuûa chaát oån ñònh nhö alkyltin chloride,
alkylphenyl, H2S, CO2 hay acid coù khoái löôïng phaân töû thaáp. Chaát oån ñònh bay hôi
laøm oâ nhieãm khoâng khí, gaây muøi cho saûn phaåm cuoái hoaëc ngöng tuï treân thieát
bò gia coâng.
Chaát oån ñònh chì khoâng bay hôi, khoâng coù muøi. Organotin mercaptide vaø
ester maleate coù muøi naëng nhaát trong quaù trình gia coâng, ñoù laø do ñoä bay hôi cuûa
organotin chloride, mercaptan hay maleic acid. Heä oån ñònh kim loaïi loûng laø loaïi bay
hôi nhieàu nhaát, ñoù laø do bay hôi dung moâi vaø saûn phaåm thuûy phaân cuûa ester
phosphite.
VI. ÖÙNG DUÏNG
1. OÁng
Duøng organotin coù haøm löôïng kim loaïi thaáp khoaûng 4-8%. Hay duøng
antymony hoaëc thieác loaïi 1 gooi1 coù chöùa wax. Hoaëc duøng chì 1-goùi coù haøm
löôïng 1.2  2.5phr.

2. Khôùp noái
- Yeâu caàu laø khaû naêng oån ñònh nhieät cao, khaû naêng tröôït cao vaø deã gia
coâng.
- Hoãn hôïp mono vaø dialkyl isooctyl mercaptoacetate thích hôïp do noù coù khaû
naêng töông hôïp vôùi PVC, söû duïng vôùi haøm löôïng 1-2phr. Ôû chaâu AÂu,
thöôøng söû duïng chì cho khôùp noái.
3. Chai loï
- Vôùi chai loï, yeâu caàu caàn thieát laø chuùng beàn maøu, coù ñoä trong. Söû duïng
loaïi nheï muøi ñaëc bieät cuûa methyl, butyltin isooctyl mercaptoacetate vôùi haøm
löôïng 1.5-2.5phr cho caùc loaïi chai ña duïng. Hoãn hôïp Ca-Zn cuõng ñöôïc söû
duïng do tính khoâng muøi, khoâng vò.
4. Profile
- Saûn phaåm ngoaøi trôøi duøng organotin ñoøi hoûi coù haøm löôïng TiO 2 cao; neáu
duøng heä Ba-Cd-Pb raén yeâu caàu keøm theo löôïng nhoû TiO 2 daïng paste, thaønh
phaàn trong hoãn hôïp goàm: Ba-Cd laurate, Pb phophite-sulfite, löôïng söû duïng: 3-
4 phr.

97
 5. Caùn taám cöùng
Caùn taám cöùng ñoøi hoûi chaát oån ñònh coù tính boâi trôn cao vaø ñoä bay hôi
thaáp. Ba-Cd laurate raát thích hôïp cho öùng duïng naøy vôùi haøm löôïng 1-2phr vaø keát
hôïp vôùi heä phosphite vaø expoxide. Ngoaøi ra, coù theå duøng chì hoaëc organotin.

6. Maøng vaø taám meàm

- Vôùi caùm taám meàm, löïa choïn oån ñònh döïa treân yeâu caàu khaùng vaøng hoùa,
khaû naêng oån ñònh maøu laâu, plate out thaáp, ít muøi, giaù thaáp.
- Maøng ña duïng, duøng Ba-Cd loûng, coøn loaïi maøng toác ñoä cao, ñoä daøy tieâu
chuaån caàn theâm vaøo moät löôïng boät Ba-Cd boâi trôn. Duøng 1.5-3phr cho loaïi
loûng vaø 0-1phr cho loaïi boät. Phaàn lôùn thöôøng theâm 3-5phr chaát hoùa deûo
epoxy ñeå laøm chaát oån ñònh phuï.
7. Plastisol
Chaát oån ñònh phaûi thoûa yeâu caàu: ñoä bay hôi thaáp, muøi nheï, ñoä nhôùt
thaáp, plate out thaáp, laáy khuoân deã. Söû duïng Ba-Zn vôùi haøm löôïng Zn cao thì phuø
hôïp yeâu caàu.

8. Daây vaø caùp

Daây vaø caùp caùch ñieän chuû yeáu söû duïng oån ñònh chì. Chuùng phaûi ñaït
yeâu caàu veà ñoä cöùng, oån ñònh nhieät, tính chaát ñieän vaø ñaûm baûo cô tính. Trong
ñoù, oån ñònh nhieät laø chöùc naêng cuûa PbO, tính chaát ñieän coù ñöôïc laø do PbCl 2
caùch ñieän. Ñaûm baûo cô tính baèng caùch ngaên khoâng cho hoùa deûo thuûy phaân vaø
bay hôi.

CHAÁT HOÙA DEÛO

I. GIÔÙI THIEÄU
Chaát hoaù deûo (plasticizers) laø chaát coù taùc duïng laøm taêng ñoä
meàm deûo cuûa maïch polymer, giuùp polymer deã noùng chaûy hôn, caáu taïo
maïch linh ñoäng hôn, thích hôïp cho quaù trình gia coâng saûn phaåm. Chaát
hoaù deûo coù theå laøm giaûm ñoä nhôùt, nhieät ñoä chuyeån thuyû tinh vaø

98
 modul ñaøn hoài cuûa saûn phaåm vaø cuõng laøm thay ñoåi moät soá tính chaát
hoaù hoïc cô baûn cuûa vaät lieäu ñöôïc hoaù deûo.

Loaïi hoùa deûo Löôïng duøng %

Phthalate 71
Epoxide 7
Aliphatic dicarboxylic diester 5
Polyester 4
Phosphates 2
Loaïi khaùc 9
II. CÔ CHEÁ HOAÙ DEÛO
Polymer coù caáu truùc xaùc ñònh vôùi söï thay ñoåi caáu daïng trong
khoâng gian. Khi ta ñöa chaát hoaù deûo vaøo polymer, caùc phaân töû chaát
hoaù deûo ñi vaøo beân trong vaø baét ñaàu laøm thay ñoåi caáu truùc cuûa
polymer. Luùc naøy caùc sôïi PVC quaán roái loûng leûo vaøo nhau do löïc tónh
ñieän.
Chaát hoùa deûo xaâm nhaäp vaøo caáu truùc PVC vaø töông taùc vôùi
caùc taâm coù cöïc treân maïch PVC laøm giaûm khaû naêng töông taùc giöõa
caùc phaân töû. Caùc maét xích linh ñoäng cuûa chaát hoùa deûo taùch caùc maét
PVC ra xa, do vaäy PVC trôû neân deûo dai hôn.

Cl Cl Cl Cl

Cl O Cl O Cl
CH3 CH3
CH3 OC CO CH3

Cl Cl Cl Cl

Cl Cl
III. CAÙC YEÁU TOÁ ÑAÙNH GIAÙ CHAÁT HOAÙ DEÛO
1. Hieäu quaû hoaù deûo: noàng ñoä hoaù deûo caøng cao vaät lieäu caøng meàm
deûo; kích thöôùc hoaù deûo caøng lôùn  hieäu öùng hoaù deûo giaûm.

99
 Ñoä meàm deûo
(RSS)

C8
7
06 ph
C10
05
04 ph
03
02
2. Di haønh / 01
taùch: khi 00
PVC ñaõ 3040506070Haøm löôïng hoaù deûo
hoaù deûo (phr)

tieáp xuùc vôùi caùc vaät lieäu khaùc nhö PVC cöùng thì chaát hoaù deûo coù theå di
haønh ñeán caùc vaät lieäu naøy. Toác ñoä di haønh phuï thuoäc vaøo loaïi hoaù deûo,
loaïi vaät lieäu tieáp xuùc.
Ngoaøi ra, chaát hoaù deûo coøn bò taùch khoûi PVC bôûi moät soá dung
moâi, trong ñoù coù nöôùc. Vieäc xaâm haïi cuûa dung moâi phuï thuoäc vaøo
kích thöôùc, khaû naêng töông hôïp cuûa noù vôùi hoaù deûo/PVC. Nöôùc taùch
chaát hoaù deûo chaäm, roài tôùi daàu, dung moâi coù khoái löôïng phaân töû
thaáp taùch maïnh. Noàng ñoä hoaù deûo caøng cao  tæ leä taùch/di haønh
caøng cao. kích thöùôc hoaù deûo lôùn  khuynh höôùng di haønh/ taùch caøng
keùm. Maïch phaân töû caøng thaúng  ñoä di haønh caøng cao.

3. OÅn ñònh ôû nhieät ñoä cao: khi vaät lieäu PVC bò nung noùng (do gia coâng hay
khi söû duïng), chaát hoaù deûo seõ bò maát ñi do bay hôi, phaân huûy nhieät. Noàng
ñoä hoaù deûo taêng  ñoä bay hôi taêng; kích thöôùc hoaù deûo taêng  giaûm tæ leä
bay hôi.
4. OÅn ñònh ôû nhieät ñoä thaáp: khi PVC hoaù deûo nguoäi noù seõ trôû neân cöùng,
möùc ñoä vaø loaïi hoaù deûo coù aûnh höôûng ñeán ñoä oån ñònh cuûa PVC ôû nhieät
ñoä thaáp. Taêng möùc ñoä chaát hoaù deûo  taêng ñoä oån ñònh cuûa PVC ôû nhieät
ñoä thaáp. Röôïu, acid coù maïch caøng thaúng  caûi thieän ñoä oån ñònh cuûa PVC
ôû nhieät ñoä thaáp.
5. Nhieät ñoä gel: taêng möùc ñoä hoaù deûo  giaûm nhieät ñoä gel, taêng kích thöôùc
hoaù deûo seõ laøm cho chuùng keùm hoaït ñoäng  taêng nhieät ñoä gel. Acid caøng

100
 phaân cöïc  chaát hoaù deûo caøng hoaït ñoäng, acid voøng thôm hoaït ñoäng maïnh
hôn acid beùo.
6. Ñoä nhôùt plastisol:
Plastisol laø PVC ñöôïc phaân taùn trong chaát hoaù deûo. Ñoä nhôùt cuûa plastisol
phuï thuoäc vaøo nhöïa PVC vaø caùc phuï gia ñöôïc söû duïng. Aûnh höôûng cuûa chaát
hoaù deûo ñeán ñoä nhôùt cuûa plastisol tuøy vaøo ñoä nhôùt chaát hoaù deûo vaø haøm
löôïng söû duïng.
Ñoä nhôùt cuûa plastisol seõ taêng theo ñoä tröông cuûa PVC trong chaát hoaù
deûo. Toác ñoä naøy phuï thuoäc chuû yeáu vaøo khaû naêng töông taùc cuûa
chaát hoaù deûo vôùi PVC.
Neáu haøm löôïng hoaù deûo taêng  ñoä nhôùt plastisol giaûm. Troïng löôïng
chaát hoaù deûo lôùn seõ laøm taêng ñoä nhôùt plastisol. Tuy nhieân, kích thöôùc chaát
hoaù deûo khoâng aûnh höôûng nhieàu ñeán ñoä nhôùt plastisol baèng haøm löôïng söû
duïng. Chaát hoaù deûo coù maïch caøng thaúng, ñoä nhôùt caøng thaáp  plastisol coù
ñoä nhôùt thaáp, do vaäy, khaû naêng oån ñònh ñoä nhôùt cao hôn. Acid Adipate coù töông
taùc keùm acid phthalate, do vaäy plastisol coù ñoä nhôùt thaáp hôn vaø oån ñònh hôn.
IV. MOÄT SOÁ CHAÁT HOÙA DEÛO
Do tính chaát cuûa PVC hoaù deûo phuï thuoäc chuû yeáu vaøo haøm löôïng vaø
caáu truùc cuûa chaát hoùa deûo, neân phaûi raát chuù yù ñeå löïa choïn cho ñuùng.
1. Phathalate: laø chaát ña naêng vaø ñöôïc söû duïng nhieàu nhaát, baèng caùch cho
anhydric phthalic phaûn öùng vôùi alcohol, taïo thaønh chaát coù ñoä töông hôïp toát, gia
coâng deã, oån ñònh nhieät ñoä thaáp, keùm bay hôi, oån ñònh nhieät vaø oån ñònh quang,
chi phí thaáp.
Alcohol söû duïng trong phaûn öùng naøy laø: butyl, hexyl, octyl, nonyl,decyl,
undecyl, tridecyl, bezyl. Alcohol beùo laø loaïi maïch thaúng hay nhaùnh, duøng hoãn hôïp
alcohol thay vì chæ duøng 1 loaïi.
Khi taêng khoái löôïng phaân töû hay taêng ñoä beùo seõ laøm giaûm ñoä bay hôi,
ñoä töông hôïp keùm, taêng ñoä khaùng trích ly nöôùc, trích ly daàu deã. Taêng ñoä beùo
seõ caûi thieän ñoä chòu nhieät thaáp. Giaûm khoái löôïng phaân töû hay taêng soá voøng
thôm, trong moät giôùi haïn naøo ñoù, seõ laøm taêng ñoä bay hôi, caûi thieän ñoä töông
hôïp, taêng ñoä nhaïy nöôùc, taêng tính khaùng daàu.

Kyù KLPT Tan vaøo Ñoä Tæ Nhieät ñoä Bay hôi, khoái
101
 PVC ôû nhôùt ôûtroïng ôû
chòu laïnh löôïng maát ñi
Teân hieäu nhieät ñoä 20oC 20oC
(oC) ôû 130oC (%)
(oC) (mPa.-s) (g/cm3)
Dibutyl phathalate DBP 278 93 21 1.047 -37 37
- Di-2-ethylhexyl DOP 390 120 80 0.983 -37 4
phthalate
- Dioctyl phthalate
Diisooctyl phthalate DIOP 390 122 75 0.984 -30 5
Diisononyl phthalate DINP 418 129 80 0.975 -43 4.3
Diisodecyl phthalate DIDP 446 141 123 0.965 -36 <1
2. Acid beùo diester: ester cuûa acid beùo dicarboxylic (adipates,) cho pheùp PVC coù
ñoä meàm deûo tuyeät vôøi ôû nhieät ñoä thaáp. Cuõng nhö loaïi phthalate, ñoä bay hôi,
ñoä töông hôïp giaûm khi khoái löôïng phaân töû cuûa acid taêng töø adipic ñeán azeleic,
sebacic. Ñoä khaùng nöôùc ñöôïc caûi thieän khi khoái löôïng phaân töû hoaù deûo taêng.
Vôùi caùc diester acid beùo, ñoä khaùng daàu vaø khaùng dung moâi thöôøng raát keùm.
Sebacate maéc neân ít söû duïng vaø duøng coù hôùi haïn, thöôøng duøng chaát hoaù deûo
oån ñònh nhieät dioctyl adipate.
Bay hôi,
Tan trong Ñoä
Tæ troïng Nhieät ñoä khoái
Kyù PVC ôû nhôùt ôû o
Teân KLPT ôû 20 C chòu laïnh löôïng maát
hieäu nhieät ñoä 20oC
(g/cm3) (oC) ñi ôû 130oC
(oC) (mPa.-s)
(%)
Di-2-ethylhexyl DOA 370 149 14 0.924 -67 10
adipate
Dioctyl adipate
Diisobutyl adipate DIOA 370 18 0.922

3. Phosphate: chaát hoaù deûo ester cuûa acid phosphoric thöôøng duøng khi coù yeâu
caàu khaùng chaùy. Loaïi thöôøng duøng laø triaryl (döïa treân caáu truùc thôm isoprppyl
phenol, tert-butyl phenol), trialkyl (ñi töø alcohol beùo octyl, decyl) hay duøng hoãn hôïp
alkyl-aryl phosphate. Khi caáu truùc hoaù deûo thay ñoåi töø triaryl voøng thôm ñeán
triaryl beùo thì ñoä linh ñoäng nhieät ñoä thaáp ñöôïc caûi thieän trong khi tính khaùng
hoaù chaát vaø ñoä chòu chaùy giaûm. Phosphate aûnh höôûng baát lôïi ñeán phaûn öùng
oån ñònh nhieät cuûa heä oån ñònh Ba-Cd. Phosphate voøng thôm laø chaát hoaù deûo
choáng khuaån.

Teân KLPT Tan trong Ñoä Tæ Nhieät Bay hôi,

PVC ôû nhôùt troïng ñoä chòu khoái löôïng
102
 nhieät ñoä ôû 20oC ôû 20oC laïnh maát ñi ôû
(oC) (mPa.-s) (g/cm3) (oC) 130oC (%)
2-ethylhexyl diphenyl 362 98 21-23 1.08- -35
phosphate 1.09

4. Epoxide: chaát hoaù deûo epoxy ñöôïc söû duïng roäng raõi vì noù keát hôïp tính
oån ñònh nhieät vaø quang. Chuùng coù theâm tính chaát oån ñònh, cho hieäu öùng toång
hôïp voi caùc chaát oån ñònh kim loaïi, ñaëc bieät laø loaïi coù chöùa Cd hay Zn. Daàu
epoxide (daàu ñaäu naønh hay daàu lanh) ñöôïc xem laø khoâng ñoäc vaø coù tính bay hôi
keùm.
5. Hoaù deûo polymeric: phaûn öùng giöõa dihyric alcohol (glycol) vôùi acid
dicarboxylic taïo ra polyester coù khoái löôïng phaân töû cao. Loaïi naøy coù ñoä bay hôi
thaáp, khaùng trích ly nhieàu chaát. Söû duïng nhìeâu trong laøm daây caùch ñieän. Haïn
cheá cuûa loaïi naøy laø ñoä nhôùt cao, ñoä tan keùm, tính chaát chòu nhieät ñoä thaáp
keùm, vaø thöôøng raát maéc.
Dicarboxylic Ñoä nhôùt
Diol Tính chaát vaø öùng duïng
acid (mPa.-s)
Acid sebacic Ethylene glycol Cao >10.000 Khaùng daàu môõ, tia UV,
1,3 propane diol khaùng trích ly, tính chaát ñieän
1,3 butane diol toát, duøng cho caùc saûn
1,4 butane diol phaåm cao caáp.
Vöøa
4.000 – 8.000
Töông hôïp toát vôùi PVC, gia
coâng deã, duøng cho phuû
Acid adipic 1,2 propane diol Cao >10.000 Khaùng daàu môõ cao, khaùng
1,3 propane diol di haønh, duøng cho oáng,
1,3 butane diol maøng , caùp caùch ñieän
1,4 butane diol
1,6 hexane diol

6. Hoaù deûo thöù caáp: laø chaát giôùi haïn töông ñoái tính töông hôïp thöôøng
duøng vôùi chaát hoaù deûo sô caáp nhö DOP. Ngoaøi vieäc haïn cheá ñoä töông hôïp,
chaát hoaù deûo thö caáp coøn coù ñaëc ñieåm laø keùm oån ñònh nhieät, quang hay ñoä
bay hôi cao, khi söû duïng phaûi chuù yù caùc hieäu öùng naøy. Chaát oån ñònh thöù caáp
ñöôïc söû duïng cho muïc ñích gia coâng rieâng bieät hay laø theo yeâu caàu cuûa saûn
phaåm cuoái, nhöng thöôøng laø duøng giaûm giaù thaønh.

103
 CHAÁT BOÂI TRÔN
I. ÑÒNH NGHÓA
- Chaát boâi trôn laø phuï gia laøm giaûm ñoä ma saùt giöõa caùc beà maët saûn
phaåm vaø thieát bò ôû nhieät ñoä gia coâng.
- Coù hai loaïi chaát boâi trôn: boâi trôn noäi vaø boâi trôn ngoaïi.
+ Chaát boâi trôn noäi: keát hôïp chaët cheõ vaøo trong caùc maïch phaân töû
polymer vì vaäy aûnh höôûng tröïc tieáp leân quaù trình gia coâng vaät lieäu.
+ Chaát boâi trôn ngoaïi coù theå ñöôïc cho tröïc tieáp leân beà maët kim loaïi cuûa
maùy hoaëc khuoân ñeå choáng dính vôùi nhöïa noùng chaûy.
II. TAÙC DUÏNG CUÛA CHAÁT BOÂI TRÔN
1. Taùc duïng cuûa chaát boâi trôn noäi
a. Laøm giaûm ñoä nhôùt
Khoâng theå gia taêng khaû naêng chaûy cuûa nhöïa baèng caùch taêng nhieät ñoä,
vì neáu taêng quaù giôùi haïn, polymer seõ bò bieán maøu, khoái löôïng phaân töû giaûm,
caùc lieân keát ngang trong maïch bò gaõy. Do vaäy, ngöôøi ta söû duïng chaát boâi trôn ôû
noàng ñoä thaáp khoaûng 0.3 – 3% ñeå caûi thieän khaû naêng chaûy cuûa polymer maø
khoâng laøm giaûm tính chaát cuûa nhöïa.
b. Laøm giaûm hao phí nhieät löôïng
Khi gia coâng ôû toác ñoä cao, ñoä nhôùt caøng cao thì naêng löôïng cô seõ chuyeån
thaønh nhieät löôïng, ñieàu naøy daãn ñeán söï quaù nhieät noäi hoaëc laøm saûn phaåm bò
chaùy beân trong. Coøn trong quaù trình caùn, vaät lieäu bieán daïng cao, hao phí naêng
löôïng vöôït quaù möùc, daãn ñeán söï maát maøu hoaëc chaùy saûn phaåm. Chaát boâi
trôn seõ laøm trôn, boùng, phaúng beà maët, vieäc xuaát taám deã daøng tuøy thuoäc
phaàn lôùn vaøo ñoä beàn noùng chaûy.
2. Taùc duïng chaát boâi trôn ngoaïi
a. Taùc duïng thaùo khuoân
Vôùi moät soá phöông phaùp gia coâng, vieäc polymer noùng chaûy dính vôùi beà
maët kim loaïi noùng raát quan troïng. ÔÛ nhieät ñoä thaáp, polymer noùng chaûy dính
vôùi truïc vis vaø noøng seõ laøm taêng söï hoùa deûo. Ñieàu naøy raát caàn ñeå ñuøn nhöïa
trong truïc ñôn hoaëc treân maùy caùn. Theâm vaøo moät ít chaát boâi trôn khi polymer
quaù dính laøm nhieät ñoä taêng, neáu khoâng, vieäc xuaát taám treân maùy caùn seõ gaëp
khoù khaên vaø khoâng ñeàu.

b. Taùc duïng laøm chaäm quaù trình hoùa deûo (giaûm ma saùt)
104
 - Ngoaøi taùc duïng thaùo khuoân, chaát boâi trôn ngoaïi coøn aûnh höôûng ñeán ma
saùt ñoäng löïc hoïc giöõa nhöïa vaø thieát bò. Trong quaù trình gia coâng nhöïa nhieät
deûo, nhöïa noùng chaûy döôùi taùc duïng cuûa bieán daïng tröôït. Nhieät noäi sinh ra trong
tröôøng hôïp naøy phaûi ñöôïc kieåm soaùt, do vaäy theâm chaát boâi trôn ngoaïi vaøo ñeå
laøm chaäm quaù trình hoùa deûo, noù ngaên caûn doøng chaûy vaø giaûm naêng suaát
nhaäp lieäu cuûa boä phaän hoùa deûo.
c. Laøm giaûm hieän töôïng hö hoûng
Ñoä nhôùt cao ôû toác ñoä tröôït cao seõ daãn ñeán hieän töôïng nöùt gaõy beà maët.
Chaát boâi trôn seõ giuùp ngaên ngöøa ñieàu naøy.
3. Taùc duïng leân beà maët saûn phaåm
Ngoaøi taùc duïng leân caùc ñaëc tính löu bieán cuûa nhöïa, chaát boâi trôn cuõng
laøm thay ñoåi tính chaát cuûa saûn phaåm vaø chuû yeáu laø taùc duïng leân beà maët.
Tính trôn laùng vaø boùng cuûa saûn phaåm ñöôïc quyeát ñònh bôûi vieäc xöû lyù gia
coâng pha nhöïa, ngoaøi ra noù coøn bò aûnh höôûng bôûi söï tích tuï chaát phuï gia treân
beà maët.
a. Taùc duïng thaùo khuoân
Söû duïng chaát boâi trôn laøm giaûm löïc laáy saûn phaåm khoûi khuoân. Taùc
nhaân thaùo khuoân noäi gioáng nhö chaát boâi trôn, khi theâm vaøo coù aûnh höôûng ñeán
tính löu bieán, phaûi töông hôïp toát vôùi polymer.
b. Taùc duïng tröôït
Trong moät soá öùng duïng, chaát boâi trôn coù taùc duïng laøm cho beà maët saûn
phaåm coù tính tröôït toát.
Chaát raén coù taùc duïng boâi trôn nhö boät fluoropolymer hoaëc graphite ñoâi khi
duøng keát hôïp vôùi nhöïa duøng cho baùnh raêng, truïc…Nhöïa PE söû duïng amide acid
oleic, PP thì duøng erucamide thích hôïp hôn. Ví duï saûn xuaát oáng chích xaøi moät laàn
duøng nhöïa PP.
III. CAÙC NHOÙM BOÂI TRÔN: Ñöôïc saép xeáp theo thöù töï tính phaân cöïc
giaûm daàn.
a. Alcohol beùo vaø caùc ester acid dicarboxylic cuûa noù
Nhoùm alcohol vôùi chieàu daøi maïch töø 12-22 taïo ra do hydro hoùa caùc acid
beùo hoaëc toång hôïp töø ethylene coù taùc duïng boâi trôn noäi cho PVC nhöng coù ñoä
bay hôi cao. Caùc chaát boâi trôn coù tính phaân cöïc cao töø ester hoùa cuûa acid
dicarboxylic coù tính töông hôïp toát vôùi PVC.
b. Ester acid beùo cuûa glycerol vaø alcohol maïch ngaén
105
 Thöôøng söû duïng glyceride cuûa acid beùo, giaù thaønh thaáp vì coù saün töø
nguoàn chaát beùo trong töï nhieân.
Glycerol monooleate ôû daïng loûng thöôøng söû duïng vôùi soá löôïng lôùn laøm
chaát boâi trôn noäi trong saûn xuaát maøng caùn PVC. Glycerol monostearate daïng raén
coù taùc duïng giaûm tónh ñieän toát trong polymer khoâng phaân cöïc nhöng noù ít töông
hôïp. Trong caùc loaïi triglyceride, ester cuûa 12-hydroxystearic acid coù tính phaân cöïc
maïnh nhaát, noù laø chaát boâi trôn noäi quan troïng cho PVC laøm chai trong suoát.
Glycerol tristearate laøm môø ñuïc saûn phaåm thaäm chí ôû noàng ñoä thaáp.
Ester acid stearic cuûa trimethylol propane vaø pentaerythritol thöôøng duøng roäng
raõi trong nhöïa nhieät deûo kyõ thuaät do oån ñònh nhieät toát vaø bay hôi thaáp.
c. Acid beùo
Acid stearic coâng nghieäp thöôøng chöùa thaønh phaàn ñoàng ñaúng maïch ngaén
hôn, acid beùo ñaõ hydrogen hoùa, ví duï khoaûng 30% acid palmitic. Noù coù taùc duïng
thaùo khuoân toát ñaëc bieät laø söû duïng trong PVC hoùa deûo.
Acid beùo deã bay hôi nhöng acid stearic vaãn ñöôïc söû duïng trong coâng ngheä
caùn. Noù coù taùc duïng ngaên ngöøa söï di haønh ra beà maët. Taùc duïng boâi trôn cuûa
noù trong PVC tuøy thuoäc vaøo noàng ñoä.
d. Amide acid beùo
Amide acid oleic vaø erucamide coù taùc duïng tröôït. Acid stearic haàu nhö khoâng
coù taùc duïng. Bis (stearyol) ethylenediamine ñöôïc xem nhö laø amide wax, laø chaát boâi
trôn ña naêng nhaát. Vì nhoùm amino töï do laøm bieán maøu PVC neân amide wax coù
giaù trò ñoái vôùi loaïi nhöïa naøy.
e. Xaø phoøng kim loaïi
Xaø phoøng thöôøng duøng laøm oån ñònh nhöïa nhö laø chaát nhaän acid. Taùc
duïng boâi trôn thöôøng duøng nhieàu nhaát nhö laø taùc nhaân thaùo khuoân, caùc loaïi
boâi trôn naøy coù xu höôùng di haønh ra beà maët.
Trong PVC coù oån ñònh chì, calcium stearate thuùc ñaåy quaù trình hoùa deûo
trong thôøi gian ngaén trong khi Stearate chì thì coù taùc duïng ngöôïc laïi.
f. Ester acid beùo oligomeric (ester phöùc cuûa acid beùo)
Caùc nhoùm boâi trôn naøy taïo thaønh töø phaûn öùng truøng ngöng cuûa acid
dicarboxylic, polyol vaø acid beùo maïch daøi.
Nhoùm boâi trôn naøy coù taùc duïng thaùo khuoân maïnh ñoái vôùi PVC vaø coù
tính töông hôïp cao vì vaäy cho pheùp keát hôïp toát taùc duïng thaùo khuoân vaø ñaït ñoä
trong suoát. Saûn xuaát chai vaø maøng PVC cöùng thöôøng duøng xaø phoøng coù chöùa
ester phöùc.
g. Ester acid beùo cuûa alcohol maïch daøi
106
 Laø loaïi wax ester, khaùc vôùi chaát beùo glycerol ester. Teân goïi naøy coù theå
gaây nhaàm laãn vôùi ester wax laø ester cuûa wax acid maø maïch daøi cuûa noù coù theå
vöôït quaù acid beùo.
Ester alcohol beùo laø daãn xuaát cuûa acid beùo coù tính phaân cöïc thaáp nhaát vaø
vì vaäy maø noù laøm môø ñuïc saûn phaåm PVC vaø caùc loaïi nhöïa phaân cöïc khaùc
thaäm chí ôû noàng ñoä thaáp. Taùc duïng cuûa noù ñöôïc quyeát ñònh bôûi chieàu daøi
maïch maø khoâng phaân bieät phaân boá tyû leä giöõa acid vôùi alcohol. Iso-tridecyl
stearate chuû yeáu duøng trong PVC hoùa deûo.
h. Acid montanic, ester vaø xaø phoøng
Acid montanic laø wax acid quan troïng nhaát ñoái vôùi saûn xuaát chaát boâi trôn.
Acid vaø ñaëc bieät laø ester cuûa noù vaø xaø phoøng thöôøng duøng trong nhieàu
loaïi nhöïa nhö laø chaát boâi trôn. Noù khoâng chæ coù taùc duïng thaùo khuoân maø coøn
coù khaû naêng ñaëc bieät laøm giaûm ñoä nhôùt cuûa PVC ôû bieán daïng cao maø khoâng
coù taùc duïng ngöôïc ñaùng keå leân ñoä beàn cuûa saûn phaåm hoaëc ñieåm meàm vicat.
Acid montanic vaø daãn xuaát cuûa noù thöôøng söû duïng cho nhöïa kyõ thuaät coù ñaëc
tính bay hôi thaáp vaø oån ñònh nhieät cao.
i. PE wax phaân cöïc vaø daãn xuaát cuûa chuùng
Nhoùm phaân cöïc coù chöùa oxy trong hydrocarbon wax laø do coù söï oxy hoùa
trong khoâng khí. Gia coâng söû duïng PE wax vôùi haøm löôïng nhoû töông töï nhö duøng
parafin wax toång hôïp. Möùc ñoä oxy hoùa ñöôïc bieåu thò baèng ñôn vò trò soá acid döïa
treân thaønh phaàn acid carboxylic taïo thaønh. Khi theâm vaøo caùc nhoùm acid, ketone,
alcohol vaø ester taïo thaønh tính phaân cöïc taêng nhieàu hôn laø töø moät trò soá acid.
Polyolefin wax phaân cöïc chuû yeáu söû duïng trong gia coâng ñuøn, ñaëc bieät laø
ñuøn thoåi vaø trong saûn xuaát oáng, profile, taám töø PVC oån ñònh thieác.
j. Polyolefin wax khoâng phaân cöïc
Polyolefin wax ñöôïc taïo ra bôûi söï phaân huûy nhieät cuûa nhöïa khoái löôïng
phaân töû lôùn hoaëc bôûi söï polymer hoùa tôùi khoái löôïng phaân töû theo yeâu caàu.
Kyõ thuaät gia coâng gaàn ñaây taïo ra saûn phaåm oån ñònh nhieät hôn. Khoái löôïng
phaân töû naèm ôû khoaûng giöõa töø 1000 ñeán 10.000. Gaàn ñaây, coù theâm loaïi
isotactic polypropylene wax cöùng vaø oån ñònh nhieät.
Polyolefin wax khoâng oxy hoùa thì khoâng töông hôïp vôùi nhöïa phaân cöïc. Noù
thöôøng söû duïng nhö laø chaát boâi trôn giaûm ma saùt trong PVC cöùng ñeå ñieàu
chænh thôøi gian deûo hoùa vaø taïo beà maët saûn phaåm laùng.
Chæ coù loaïi PE wax khoái löôïng phaân töû lôùn, ñoä keát tinh cao môùi giöõ
ñöôïc ñoä trong cuûa saûn phaåm, ví duï chai nhöïa PVC. Phaàn lôùn caùc polyolefin wax

107
hoaït ñoäng nhö chaát mang xuùc tieán phaân taùn trong haït nhöïa maøu khi gia coâng
nhöïa nhieät deûo.
k. Parafin wax toång hôïp vaø töï nhieân
Wax töø daàu moû laø chaát boâi trôn ngoaïi giaù thaønh thaáp ñoái vôùi PVC cöùng
vaø hoùa deûo, noù ñaëc bieät thích hôïp ñeå caûi thieän beà maët trôn laùng cuûa saûn
phaåm ñuøn. Taùc duïng giaûm ma saùt, laøm chaäm hoùa deûo gia taêng theo khoái löôïng
phaân töû.
Parafin wax coù nhieät ñoä meàm thaáp gaây khoù khaên trong gia coâng. Ñeå khaéc
phuïc ñieàu naøy, ta theâm vaøo daïng boät coù ñaëc tính chaûy töï do toát laøm cöùng
parafin wax.
l. Fluoropolymer
Polytetrafluoroethylene ñöôïc duøng laø boät coù khoái löôïng phaân töû cao vaø laø
wax coù khoái löôïng phaân töû thaáp. Söû duïng haïn cheá trong nhöïa nhieät deûo, haàu
nhö chæ ñeå caûi thieän tính ma saùt cuûa vaät lieäu ñoái vôùi saûn phaåm yeâu caàu
choáng maøi moøn cao.
Loaïi boâi trôn naøy khoù maø keát hôïp ñoàng nhaát trong polyolefin vaø vì theá
noù chuû yeáu ñöôïc duøng ñeå taïo masterbatch.
m. Chaát boâi trôn keát hôïp
Chaát boâi trôn keát hôïp thöôøng söû duïng cho caùc coâng ngheä gia coâng.
Thaønh phaàn caáu taïo cuûa nhöõng loaïi boâi trôn naøy laø bí quyeát lieân quan ñeán söï
töông taùc toái öu cuûa caùc thaønh phaàn vaø taùc duïng cuûa noù. Caùc loaïi boâi trôn
naøy ñöôïc taïo ra töø phaûn öùng ester hoùa keát hôïp vaø xaø phoøng hoùa keát hôïp
ñöôïc söû duïng raát kinh teá.
IV. SÖÛ DUÏNG CHAÁT BOÂI TRÔN
1. Chaát boâi trôn söû duïng cho PVC
PVC cöùng thöôøng duøng 1% haøm löôïng chaát boâi trôn, tröôøng hôïp ñaëc bieät
coù theå leân ñeán 4%. Trong PVC hoaù deûo thì duøng ít hôn 0.5% laø ñuû. Thöù töï chaát
boâi trôn trong baûng phaûn aùnh tính töông hôïp cuûa noù vôùi PVC cöùng giaûm daàn.

108
 Saûn phaåm Chaát Caùc Calcium Amide Stearic Ester Oligomeri Montan PE wax PE wax Parafin
oån ñònh ester acid stearate wax acid, acid c fatty wax khoâng ñaõ oxy wax,
beùo , hydrox beùo acid ester bò oxy hoùa microwax,
fatty y maïch hoùa FT-wax
alcohol, stearic daøi
dicarbox acid
ylic
acidcoù
MW
thaáp
Chai Sn 0.4 – 0.6 0.2 – 0.4 0.2 – 0.3
Sn 0.6 – 0.8 0.1 – 0.3 0.1 – 0.2
Ca/Zn 1.0 – 1.5 0.5 – 0.8 0.1 – 0.2
Ca/Zn 1.0 – 1.5 0.6 – 0.8 0.1 – 0.2
Maøng
Gia coâng caùn, Sn 0.3 – 0.8 0.1– 0.5 0.4 – 0.6
nhieät ñoä cao Sn 0.3 – 0.8 0.1– 0.5 0.3 – 0.5
Sn 3.5 – 4.0
Gia coâng caùn, Sn 0.8 – 1.0 0.1 – 0.5 0.4 – 0.6
nhieät ñoä thaáp Sn 0.4 – 0.6 0.1 – 0.5
Caùn 0.5 – 0.7
PVC hoaù deûo
Profile Pb 0.1– 0.2 0.3 – 0.5 0.1 – 0.2
Oáng Ba/Cd 0.3 – 0.5
Maøng caùn Ba/Cd 0.3 – 1.0 0.1– 0.3 0.1 – 0.3
Daây caùp Pb 0.1 – 0.5 0.1 – 0.3 0.1 – 0.5
Taám Ba/Cd 0.1– 0.3 0.2 - 0.5 0.3 – 0.5

109
Oáng
Thaønh daøy Pb 0.3 – 0.5 0.2– 0.4 0.1 – 0.2 0.2
Sn 0.6 – 0.8 0.2 – 0.4 0.8 – 1.2
Ca 1.0 – 1.2 0.1 – 0.4 0.8 – 1.2
Thaønh moûng Pb 0.3 – 0.5 0.3 – 0.5 0.1 – 0.2 0.1 – 0.3
Pb 0.2 – 0.5 0.3 – 0.5 0.2– 0.4 0.1 – 0.2 0.1 – 0.3
Sn 0.4 – 0.6 0.2– 0.4 0.2 – 0.4 0.6 – 0.8
Profile Pb 0.3 – 0.5 0.4 – 0.6 0.4– 0.6 0.3 – 0.5 0.1 – 0.2 0.2 – 0.4
Ba/Cd 0.5 – 0.8 0.3– 0.5 0.3 – 0.6 0.1 – 0.2
Sn 0.3 – 0.6 0.3 – 0.5 0.1 – 0.2
Sn 0.6 – 0.8 0.4 –0.6 0.1 – 0.2
Taám Pb 0.6 – 0.8 0.5 – 0.8 0.3 – 0.6 0.1 - 0.2
Sn 0.8 – 1.2 0.4 – 0.6 0.1 – 0.2 0.4 – 0.6
Sn 0.8 – 1.0 1.5 – 2.0 0.1 – 0.2
Ñoà gia duïng, Pb 0.6 – 1.5 0.4 – 0.6 0.8– 1.2 0.1 – 0.2 0.1 – 0.2
phuï tuøng Pb 0.2 – 0.4 0.4 – 0.6 0.4 – 0.6 0.1 – 0.2 0.1 – 0.2
Sn 0.8 – 1 0.4 – 0.6 0.3 – 0.5 0.8 – 1.0

Baûng. Coâng thöùc söû duïng chaát boâi trôn cho saûn phaåm PVC (phr)

110
 2. Chaát boâi trôn cho nhöïa styrenic
Phuï gia xuùc tieán quaù trình chaûy ñöôïc theâm vaøo PS vôùi noàng ñoä vaøi %,
thöôøng duøng butyl stearate, dioctyl phthalate hoaëc parafin loûng. Theâm vaøo moät löôïng
nhoû stearate keõm hoaëc amide wax ñeå thaùo khuoân, sau ñoù troän nhö boät mòn vôùi haït
nhöïa. Söû duïng phaàn lôùn amide wax, xaø phoøng kim loaïi, chuû yeáu laø stearate keõm
cho ABS.
3. Chaát boâi trôn cho polyolefin
Polyolefin coù ñaëc tính gia coâng toát, coù theå gia coâng maø khoâng caàn söû duïng
chaát boâi trôn. Tuy nhieân, Calcium stearate vaø stearate keõm ñöôïc duøng trong HDPE vaø
PP coù taùc duïng thaùo khuoân, moät soá öùng duïng coù theå duøng montanate töông hôïp
hôn.
Caùc PE wax khoái löôïng phaân töû thaáp (khoaûng 2000) thöôøng söû duïng nhö
chaát boâi trôn noäi trong PE ñeå taêng chæ soá chaûy cuûa polymer, thöôøng duøng ôû noàng
ñoä 5%.
PE wax khoâng hoaøn toaøn töông hôïp toát trong PP, vì vaäy coù theå laøm dö chaát
boâi trôn, khi caàn thieát, coù theå thay theá baèng PP wax.
4. Chaát boâi trôn cho nhöïa nhieät deûo kyõ thuaät
Vôùi nhöïa PA, stearate kim loaïi vaø amide wax vaãn coøn chieám öu theá. Trong caùc
loaïi gia cöôøng sôïi thuûy tinh, montanic acid ethane diol ester gia taêng ñoä beàn.
Vôùi nhöïa PC gia cöôøng duøng stearyl stearate; PC trong suoát duøng pentaerythritol
stearate; montanic acid ester coù taùc duïng thaùo khuoân cao thích hôïp cho caùc saûn phaåm
ñoøi hoûi tính kyõ thuaät cao nhö ñóa vi tính. PE wax bò oxy hoùa cuõng duøng laø taùc nhaân
thaùo khuoân toát trong gia coâng nhöïa PC, ester sorbitol moät phaàn coù taùc duïng caûi
thieän maøu.
Trong PET vaø PBT, duøng fatty acid ester cuûa trimethylol propane hoaëc
pentaerythritol vaø montanic acid ester. Montanic acid triglyceride coù taùc duïng ñaëc bieät
laø choáng di haønh beà maët. Sodium montanate coù taùc duïng tröôït vaø choáng ñoùng
khoái trong gia coâng maøng PET, ngoaøi ra coøn coù taùc duïng taïo maàm.
Vôùi nhöïa POM, ngoaøi amide wax, duøng xaø phoøng kim loaïi nhö chaát oån ñònh
keát hôïp, xu höôùng hieän taïi laø söû duïng calcium montanate.
Vôùi nhöïa PMMA coù ñoä trong cao, tearic acid polyol ester thích hôïp vì montan wax
gaây môø saûn phaåm.

111
 Vôùi nhöïa PU nhieät deûo, amide wax coù taùc duïng thaùo khuoân toát nhöng coù xu
höôùng di haønh ra beà maët cao. Neáu söï môø ñuïc khoâng quan troïng thì söû duïng
montanic acid ester laø thích hôïp.

112
 CHAÁT TRÔÏ VA ÑAÄP CAO PHAÂN TÖÛ
I. GIÔÙI THIEÄU
Ñoä beàn va ñaäp laø moät khuyeát ñieåm cuûa moät soá chaát deûo coâng nghieäp
quan troïng nhö PVC, PS, PP, ñaëc bieät ôû nhieät ñoä thaáp, chuùng coù ñoä beàn va ñaäp coù
khía vaø khoâng khía quaù thaáp cho nhieàu lónh vöïc öùng duïng. Tuy nhieân, khi theâm
chaát trôï va ñaäp (impact modifier) vaøo caùc nhöïa treân thì ñoä beàn va ñaäp taêng leân roõ
reät. Vaán ñeà caûi thieän naøy chuû yeáu do caùc yeáu toá sau:
- Loaïi vaø tæ leä chaát bieán tính va ñaäp.
- Ñieàu kieän keát hôïp chaát bieán tính va ñaäp vaøo nhöïa.
- Ñieàu kieän gia coâng taïo saûn phaåm choáng va ñaäp.
II. POLYVINYL CHLORIDE BIEÁN TÍNH VA ÑAÄP (PVC-I)
1. Caùc chaát bieán tính hoï polyacrylate cho PVC
Caùc chaát bieán tính va ñaäp cho PVC, polyacrylate chieám öu theá treân thò tröôøng
do caùc tính chaát tuyeät vôøi cuûa chuùng trong lónh vöïc eùp ñuøn taám vaø profile, cuï theå
laø:
- Khoâng bò söï coá khi gia coâng
- Ñoä khaùng thôøi tieát vaø aùnh saùng cao
- Ñoä beàn va ñaäp coù khía cao
- Taïo beà maët toát
- Khaùng laõo hoùa cao.
Trong nhoùm naøy, polybutyl acrylate (Tg  -56oC) vaø poly(2-ethylhexyl acrylate) (Tg
 -70oC) thöôøng ñöôïc duøng cho PVC; nhöng khi keát hôïp tröïc tieáp caùc polymer naøy
vaøo neàn nhöïa gaëp khoù khaên do ôû nhieät ñoä phoøng chuùng coù tính chaát gioáng nhö
cao su. Trong thöïc teá coù caùc höôùng saûn xuaát cô baûn nhö sau:
- Saûn xuaát tröïc tieáp PVC khaùng va ñaäp baèng caùch gheùp vinyl chloride leân chaát
ñaøn hoài acrylate noái maïng ngang baèng quaù trình truøng hôïp huyeàn phuø. (1)
- Saûn xuaát caùc chaát bieán tính rieâng bieät baèng caùch ñoàng truøng hôïp gheùp caùc
monomer acrylic nhö butyl acrylate (BA) vôùi methyl methacrylate (MMA). (2)
Quaù trình (2) taïo ra caùc saûn phaåm deã keát hôïp vaøo trong PVC. Ñoä beàn va
ñaäp coù khía mong muoán coù theå ñieàu chænh baèng löôïng duøng, töø 2 ñeán 10% khoái
löôïng – töông quan giöõa ñoä beàn va ñaäp vaø haøm löôïng phuï gia theo tyû leä thuaän.
a. Caùc chaát bieán tính hoï polyacrylate cho saûn phaåm PVC trong suoát

113
 Laø copolymer töø styrene vaø butyl acrylate, PVC taïo polyblend vôùi caùc vaät lieäu
naøy coù theå saûn xuaát saûn phaåm coù ñoä trong raát toát keøm theo ñoä beàn va ñaäp vaø
tính khaùng thôøi tieát cao.
b. Caùc chaát bieán tính va ñaäp cho PVC ñi töø caùc polymer ABS
Caùc chaát bieán tính va ñaäp ABS cho PVC ñöôïc saûn xuaát baèng vieäc gheùp
acrylonitrile vaø styrene (SAN) treân cao su butadiene. Trong ñoù, styrene giuùp gia coâng
deã daøng hôn do khaû naêng caûi thieän doøng chaûy, acrylonitrile caûi thieän tính khaùng
hoaù chaát vaø nhieät, taêng ñoä cöùng cuûa vaät lieäu, vaø butadiene laøm taêng ñoä beàn va
ñaäp.
Phuï thuoäc söï keát hôïp cuï theå cuûa töøng loaïi copolymer gheùp ABS, chuùng thích
hôïp cho PVC trong suoát (loaïi coù hieäu quaû bieán tính va ñaäp), môø ñuïc (ABS hieäu quaû
cao) hay PVC cöùng, baùn cöùng. Ví duï, vôùi PVC baùn cöùng, chuû yeáu laøm caùi chaén
buøn cho xe hôi.
c. Caùc chaát bieán tính va ñaäp cho PVC ñi töø caùc terpolymer methyl
methacrylate /butadiene/styrene (MBS)
Polymer MBS cuõng laø copolymer gheùp, coù caáu truùc töông töï ABS, coù söï ñoùng
goùp cuûa caùc thaønh phaàn monomer rieâng bieät töông töï ABS. MBS coù vai troø raát
quan troïng trong caùc coâng thöùc PVC trong suoát.
Caùc loaïi PVC bieán tính va ñaäp vôùi MBS vaø ABS thöôøng khoâng thích hôïp cho
caùc aùp duïng ngoaøi trôøi, vì thaønh phaàn polybutadiene deã bò phaân huyû quang.
2. Söû duïng chaát trôï va ñaäp cho PVC

Teân vieát taét Chaát trôï va ñaäp

Söû duïng ngoaøi
trôøi Ethylene-vinyl acetate copolymer graft
EVA Ethylene-vinyl acetate/vinyl chloride graft copolymer
EVA/VC Polyacrylate/vinyl chloride graft polymer
114
 PAE/VC Acrylate/methyl methacrylate graft polymer cho PVC polyblend.
ACE Chlorinated polyethylene cho PVC polyblend.
CPE
Chæ duøng trong
nhaø Methyl methacrylate-butadiene-styrene graft polymer
MBS Acrylonitrile-butadiene-styrene terpolymer
ABS

Chaát trôï va ñaäp cho PVC ñöôïc söû duïng ôû nhieàu daïng:
- Troän khoâ: PVC vaø chaát ñaøn hoài ñöôïc troän ôû daïng boät taïo thaønh polyblend,
hoãn hôïp naøy ñöôïc duøng gia coâng tröïc tieáp.
- Taïo hoãn hôïp noùng chaûy: PVC,ø chaát ñaøn hoài vaø caùc phuï gia khaùc ñöôïc gia
nhieät vaø troän trong Banbury hoaëc maùy caùn, sau ñoù ñem taïo haït.
- Truøng hôïp graft: chaát ñaøn hoài ñöôïc hoaø tan trong mono vinyl chloride vaø ñöôïc
chuyeån thaønh polymer PVC graft.
3. Moät soá öùng duïng vaø coâng thöùc ñeà nghò cho PVC bieán tính va ñaäp
a. Coâng nghieäp bao goùi
PVC bieán tính vôùi MBS coù ñoä trong suoát tuyeät vôøi, ñoä beàn va ñaäp cao vaø
tính chaûy toát neân noù ñöôïc choïn ñeå ñuùc thoåi caùc saûn phaåm roãng coù caùc tính
chaát sau:
- Ñoä beàn va ñaäp cuûa saûn phaåm khi thöû nghieäm thaû rôi töø moät ñoä cao nhaát
ñònh cao
- Khoâng taïo veát traéng khi keùo caêng (quan troïng ñoái vôùi thieát keá chai loï)
- Ñoä trong saùng cuûa saûn phaåm cao
- Tính chaát caûm quan toát: khoâng di haønh muøi vaø vò töø bao goùi ñeán saûn phaåm
chöùa trong noù.
Caùc saûn phaåm ñuùc thoåi laøm baèng PVC bieán tính MBS thöôøng söû duïng chöùa
nöôùc khoaùng, daàu aên, myõ phaåm vaø chaát taåy gia duïng.
Ngoaøi MBS ra, coøn duøng ABS chuû yeáu cho saûn xuaát caùc maøng vaø taám trong
suoát hay môø, aùp duïng chính: maøng khoå lôùn, maøng boïc theû tín duïng, khay aên laøm
baèng phöông phaùp taïo hình chaân khoâng, maøng co ruùt vaø caùc bao goùi thoåi phoàng
leân.
b. Coâng nghieäp xaây döïng
Ñaây laø lónh vöïc aùp duïng quan troïng nhaát cuûa caùc phuï gia bieán tính va ñaäp
cho PVC hoï acrylate cao phaân töû. Hoãn hôïp blend PVC/polyacrylate phaàn lôùn ñöôïc
115
duøng cho saûn xuaát caùc profile cöûa soå coù maøu, khung cöûa ra vaøo, caùc thaønh phaàn
trong sôn phuû, taám chaén choùi maét treân ñöôøng cao toác vaø haøng raøo vöôøn. Caùc
chaát bieán tính va ñaäp cao phaân töû khaùng thôøi tieát vaø coù ñoä truyeàn suoát cao döïa
treân polybutyl acrylate öa duøng hôn cho caùc taám töôøng vaø traàn nhaø ñöôïc thieát keá
laáy saùng trong nhaø thi ñaáu theå thao vaø caùc nhaø xöôûng; vaät lieäu lôïp maùi caùc khu
vöôøn muøa ñoâng, caùc saân vaän ñoäng vaø nhaø chôø xe buyùt; lôùp phuû ngoaøi cuûa
caùc heä thoáng laïnh vaø nhaø kính.
III. POLYPROPYLENE BIEÁN TÍNH VA ÑAÄP (PP-I)
Phöông phaùp chuû yeáu ñeå caûi thieän ñoä beàn va ñaäp cuûa PP laø söû duïng cao su
ethylene/propylene (EPM hay EPDM) trong ñoù PP/EPDM ñöôïc söû duïng phoå bieán, khi
yeâu caàu ñoä beàn va ñaäp khía V cao, ôû nhieät ñoä -20 oC vaø thaáp hôn. Nhöõng polyblend
naøy laø hoãn hôïp troän vaät lyù cuûa caùc copolymer ñaøn hoài ethylene/propylene (diene)
vaø polypropylene (PP). PP söû duïng caû daïng homopolymer PP isotactic cao vaø copolymer
khoái cuûa propylene vaø ethylene.
Trong caùc blend naøy, chaát ñaøn hoài coù theå troän vôùi nhöïa nhieät deûo ôû taát caû
caùc tyû leä:
- Neáu pha ñaøn hoài chieám phaàn lôùn, duøng thuaät ngöõ chaát ñaøn hoài nhieät deûo
(thermoplastic elastomer: TPE) hay cao su nhieät deûo.
- Neáu pha PP chieám phaàn lôùn, duøng trong baøi naøy, goïi laø polypropylene bieán
tính va ñaäp (PP-I).
1. Caùc tính chaát cuûa polyproplylene bieán tính va ñaäp
Neáu caùc cao su EPDM troän vôùi tyû leä 10 - 40% khoái löôïng vôùi PP daïng
homopolymer hay daïng copolymer block, vaät lieäu nhöïa nhieät deûo môùi coù giaù thaønh
khoâng cao, coù ñoä cöùng (modulus ñaøn hoài) 600 N/mm 2 (ôû 40%) ñeán 1200 N/mm2 (ôû
10%), phuï thuoäc haøm löôïng EPDM cuï theå, vaø ñoä beàn va ñaäp toát khi nhieät ñoä
xuoáng ñeán -50oC.
Caùc tính chaát cuûa blend PP/EPDM trong thöïc teá chòu aûnh höôûng nhieàu cuûa
kyõ thuaät troän duøng ñeå saûn xuaát noù, caùc tính chaát quan troïng khi löïa choïn cao su
EPDM thích hôïp ñeå blend vôùi PP nhö sau:
- Tính töông hôïp.
- Tính chaát hôi dính
- Tính oån ñònh nhieät
- Khaû naêng gia coâng.

116
 Baûng 2. Caùc tính chaát vaät lyù cuûa blend PP theo haøm löôïng EPDM
ASTM Ñôn Haøm löôïng EPDM, % khoái löôïng
Tính chaát 10 20 30 40
vò
Ñoä beàn keùo ñöùt ôû D 638 - 84 N/mm2 24 - 28 22 - 25 18 - 20 15 - 17
23oC
Modul ñaøn hoài ôû D 790 - 86 N/mm2 1000 - 850 - 700 - 600 - 650
23oC 1200 950 800
Ñoä beàn va ñaäp coù D 256 - 84 J/m
khía 40 - 800 70 - 800 200 - 400 - 800
ôû +23oC 20 - 120 30 - 150 800 200 - 500
ôû 0oC 20 - 60 40 - 90 100 - 120 - 500
ôû -20oC 500
80 - 160
o
Nhieät ñoä meàm Vicat D 1525 - C 142 - 147 138 - 130 - 112 - 115
82 140 134

2. Söû duïng PP bieán tính va ñaäp

Cao su daïng vuïn hay haït deã keát hôïp vaø khi ñaõ ñöôïc troän tröôùc vôùi PP coù
theå ñuøn tröïc tieáp hay gia coâng baèng coâng ngheä eùp phun.
PP bieán tính baèng EPDM söû duïng chuû yeáu trong coâng nghieäp xe hôi, oån ñònh
raát toát baèng caùc chaát oån ñònh quang amine coù caáu truùc khoâng gian coàng keành
(HALS). Hôn 90% saûn löôïng PP bieán tính va ñaäp duøng ñeå saûn xuaát caùi haõm xung,
phaàn ñaàu xe, caùnh cöûa, caùc profile gia cöôøng khaùng va chaïm, taám chaén buøn vaø
taám chaén baùnh xe.
IV. POLYSTYRENE (PS) VAØ CAÙC COPOLYMER BIEÁN TÍNH VA ÑAÄP
Ngöôøi ta caûi thieän tính va ñaäp keùm cuûa PS baèng caùch ñoàng truøng hôïp gheùp
styrene vaø polybutadiene, copolymer block butadiene/styrene (SBS).
1. Caùc loaïi bieán tính
a. PS bieán tính va ñaäp trong suoát
Ñaây laø nhöõng copolymer block cuõng ñi töø polybutadiene vaø polystyrene cöïc mòn
ñeán möùc ñöôøng kính haït cuûa töøng pha nhoû hôn böôùc soùng aùnh saùng nhìn thaáy.
Keát quaû laø aùnh saùng khoâng toûa ra vaø khoâng bò caûn trôû baêng qua, nghóa laø
polymer truyeàn suoát.
b. PS bieán tính va ñaäp khaùng thôøi tieát
117
 PS bieán tính vôùi EPDM coù khaû naêng khaùng thôøi tieát lôùn hôn 5 - 20 laàn so
vôùi PS khaùng va ñaäp thoâng thöôøng vaø ABS, do thaønh phaàn ñaøn hoài EPDM laøm
giaûm xu höôùng gioøn döôùi aûnh höôûng cuûa böùc xaï UV vaø nhieät ñoä, vaø loaïi PS
naøy ñöôïc duøng trong caùc aùp duïng ngoaøi trôøi.
c. Chaát deûo ABS
Laø loaïi nhöïa nhieät deûo duøng cho coâng ngheä ñuùc khuoân, voâ ñònh hình baèng
caùch ñoàng truøng hôïp khoái caùc monomer acrylonitrile (A), butadiene (B) vaø styrene (S).
Neáu thay polybutadiene (B) baèng moät chaát ñaøn hoài hoï acrylate, ta ñöôïc polymer ASA.
Khi duøng bieán tính va ñaäp, ABS coù öu ñieåm laø laøm taêng ñieåm bieán meàm
Vicat cuûa nhöïa nhieät deûo maø noù bieán tính, ví duï nhö PVC; caùc nhöïa nhieät deûo
khaùc coù theå keát hôïp vôùi ABS ñeå caûi thieän ñoä beàn va ñaäp laø PMMA, PC vaø PU
nhieät deûo.
Duøng ASA thay ABS cho saûn phaåm ngoaøi trôøi vì ASA coù tính khaùng thôøi tieát
cao hôn vaø khaû naêng oån ñònh nhieät toát hôn.
2. Caùc öùng duïng cho PS bieán tính va ñaäp vaø ABS
PS khaùng va ñaäp ñöôïc cho laø chieám moät tyû leä ñaùng keå trong caùc nhöïa nhieät
deûo duøng saûn xuaát caùc ngaên beân trong vaø caùnh cöûa tuû laïnh. Khi duøng keát hôïp
chaát khaùng chaùy thích hôïp, PS khaùng va ñaäp laøm phaàn sau cuûa voû maùy thu hình.
Coâng nghieäp xe hôi laø moät lónh vöïc aùp duïng quan troïng cho ABS: cheá taïo caùc
phaàn thaân xe, hoäp caáp cöùu, thieát bò laùi vaø löôùi cuûa loø söôûi, trong ñoù noù ñöôïc
söû duïng nhö moät loaïi nhöïa nhieät deûo vaø caû nhö phuï gia bieán tính va ñaäp laøm taêng
ñieåm meàm Vicat cuûa caùc nhöïa nhieät deûo khaùc.
V. CAÙC POLYAMIDE BIEÁN TÍNH VA ÑAÄP
Caùc polyamide beùo (moät loaïi nhöïa kyõ thuaät) coù theå ñöôïc caûi thieän ñoä beàn
va ñaäp baèng caùch keát hôïp thaønh phaàn coù nhieät ñoä chuyeån thuûy tinh thaáp hôn
ñoùng vai troø pha phaân taùn, noù haáp thuï aùp suaát, khaùng nöùt gaõy.
EPDM ñöôïc hoaït hoùa, laø daïng polymer gheùp vôùi acid acrylic, acid maleic hay
maleic anhydride, laø chaát bieán tính va ñaäp ñaëc bieät thích hôïp cho polyamide. Trong
quaù trình saûn xuaát polyblend, thaønh phaàn keát hôïp daïng polyolefin naøy ñöôïc gheùp
nheï vôùi vaät lieäu neàn trong maùy eùp ñuøn, baèng phaûn öùng cuûa nhoùm carboxyl cuûa
chaát bieán tính vôùi nhoùm amino cuoái cuøng cuûa polyamide.

118
119
 CHAÁT ÑOÄN VAØ CHAÁT GIA CÖÔØNG
GIÔÙI THIEÄU
Ñoän laø phuï gia raén, thöôøng laø caùc chaát voâ cô, ñöôïc theâm vaøo polymer ñeå
taêng theå tích hoaëc caûi thieän moät soá tính chaát. Ñoän trô laøm taêng theå tích cuûa
polymer vaø giaûm giaù thaønh, taêng cöôøng laøm taêng moät soá tính chaát cô lyù hoaëc
vaät lyù.
Tính chaát cuûa nhöïa ñöôïc ñoän vaø gia cöôøng
Ñoän khoâng gia cöôøng vaø gia cöôøng khaùc nhau bôûi aûnh höôûng cuûa chuùng
leân tính chaát vaät lí vaø tính chaát cô hoïc. Moâñun ñaøn hoài vaø ñoä cöùng ñöôïc gia taêng
ñeán moät khoaûng naøo ñoù khi theâm caùc loaïi ñoän hình caàu nhö CaCO 3, haït thuyû tinh.
Ñoä beàn keùo chæ coù theå ñöôïc caûi thieän moät caùch roõ raøng bôûi caùc sôïi gia cöôøng.
Nhieät ñoä bieán daïng döôùi taùc duïng cuûa löïc (coøn goïi laø HDT) khoâng theå ñöôïc gia
taêng bôûi ñoän daïng hình caàu. Caùc loaïi ñoän daïng lôùp nhö boät tale, mica cuõng caûi
tieán tính chaát HDT.
 Ñoän trô coù theå taïo neân moät soá thay ñoåi trong tính chaát cuûa nhöïa nhieät deûo:
- Taêng tæ troïng, giaûm co ngoùt, taêng ñoä cöùng vaø caûi thieän ñöôïc tính chaát
beà maët.
- Taêng moâñun ñaøn hoài vaø ñoä beàn uoán, taêng HDT.
- Giaûm giaù thaønh.
 Ñoän gia cöôøng taïo ra söï caûi tieán trong nhöïa nhieät deûo:
- Taêng öùng suaát keùo vaø ñoä beàn keùo luùc gaõy, neùn, xeù, vaø beàn uoán.
- Taêng moâñun ñaøn hoài vaø ñoä cöùng cuûa vaät lieäu hoãn hôïp, taêng HDT.
- Giaûm co ngoùt, caûi thieän ñöôïc ñoä beàn va ñaäp.
Khuyeát ñieåm cuûa ñoän gia cöôøng thöôøng do tính khoâng ñaúng höôùng cuûa noù.
Tieâu chuaån söû duïng ñoái vôùi caùc loaïi ñoän vaø gia cöôøng
Nhieàu khía caïnh khaùc nhau phaûi ñöôïc xem xeùt khi söû duïng ñoän vaø gia
cöôøng :
- Söï phaân boá (saép xeáp) kích thöôùc haït toát nhaát.
- Caùc chaát xuùc taùc coù theå söû duïng cho beà maët cuûa chaát ñoän.
- Khaû naêng phaân boá ñoàng ñeàu vaø taïo lieân keát vôùi nhöïa neàn.
- Taùc duïng coï xaùt cuûa ñoän trong quaù trình gia coâng.
- Caùc tính chaát cuûa hoãn hôïp.

120
 - Caùc vaán ñeà veà an toaøn coâng nghieäp vì lieân quan ñeán buïi.
- Giaù thaønh.
CAÙC LOAÏI ÑOÄN
Calcium carbonate
a. Calcium carbonate töï nhieân
CaCO3 hình thaønh töø ñaù phaán, ñaù voâi, ñaù hoa cöông ñöôïc söû duïng trong nhöïa
nhieät deûo, coù caùc tính chaát ñaëc tröng sau:
CaCO3 töï nhieân laø chaát ñoän quan troïng nhaát trong chaát deûo, ñaëc bieät trong
PVC.
CaCO3 chaát löôïng cao coù caùc tính chaát sau:
- Ñoä tinh khieát cao, khoâng coù ion kim loaïi naëng coù theå xuùc taùc cho quaù trình
laõo hoaù polymer.
- Khoâng coù khuynh höôùng keát tuï (voùn cuïc).
- Dieän tích beà maët rieâng thaáp, khoâng haáp thuï nhieàu hoaù deûo (chæ soá daàu
DOP thaáp) vaø caùc phuï gia khaùc.
- Ñoä traéng cao, coù theå thay theá moät phaàn cho boät maøu traéng ñaét tieàn.
- Coù khaû naêng nhuoäm maøu döôùi daïng phaán maøu toái, ôû haøm löôïng ñoän cao.
- Khoâng maøi moøn treân thieát bò gia coâng (ñoä cöùng Mohs 3)
- Khaû naêng phaân taùn toát chæ aûnh höôûng nheï leân tính chaát ñieän vaø tính chaát
cô cuûa saûn phaåm cuoái cuøng.
- Taêng ñoä cöùng vaø moñun ñaøn hoài.
- Giaûm co ngoùt, tính beàn maøu cao.
- Caûi thieän ñöôïc chaát löôïng beà maët saûn phaåm.
- Söï loài ra ngoaøi thaáp hôn.
- Caûi thieän ñöôïc tính oån ñònh vaø choáng laõo hoaù, ñaëc bieät laø khi söû duïng loaïi
coù phuû.
- Khoâng ñoäc, khoâng muøi, chòu ñöôïc nhieät leân ñeán 600oC.
- Giaù thaønh thaáp, reû hôn laø CaCO3 keát tuûa, do ñoù gia taêng lôïi ích.
b. Calcium carbonate toång hôïp, keát tuûa
Calcium carbonate thu ñöôïc do phaûn öùng keát tuûa ñöôïc kyù hieäu laø CCP (calcium
carbonicum praccipitatum) thöôøng ñöôïc söû duïng trong nhöïa nhieät deûo nhö PVC vaø caûi
thieän caùc tính chaát sau:
- Taêng ñoä beàn va ñaäp (ñaëc bieät laø trong PVC khoâng coù hoùa deûo)

121
 - Ñoä boùng beà maët saûn phaåm cao, ñoä giaõn daøi toát luùc gaãy, chòu ñöôïc söï xeù
raùch vaø taêng ñoä beàn keùo.
- Moñun ñaøn hoài cao hôn.
- Giaûm söï troài haït ra ngoaøi neàn nhöïa.
- OÅn ñònh thôøi tieát toát.
- AÛnh höôûng maïnh ñeán löu bieán cuûa plastisols.
So vôùi CaCO3 töï nhieân, CaCO3 toång hôïp coù nhöõng khuyeát ñieåm:
- Ñaét hôn.
- Dieän tích beà maët rieâng lôùn hôn, löïc bieán daïng tröôït trong quaù trình gia coâng
cao hôn haún neân khoâng theå ñoän ôû haøm löôïng cao.
- Haáp thuï nhieàu chaát hoùa deûo, chaát oån ñònh, chaát boâi trôn,…
c. Calcium sulfate
Calcium sulfate (gypsam), trong polymer söû duïng chuû yeáu döôùi 3 daïng:
- Daïng hydrat sau khi raây, saøng ñöôïc duøng cho polymer xoáp.
- Daïng calcium sulfate hemihydrate.
- Daïng anhydrite (khoâng coù nöôùc)
Trong nhöõng naêm gaàn ñaây ngöôøi ta coù theå xöû lyù beà maët cuûa noù ñeå noù
laâu bò huùt aåm. Calcium sulfate thöôøng raát traéng, laø chaát ñoän chòu ñöôïc acid vôùi
naêng löôïng beà maët thaáp (daãn tôùi deã daøng troän hôïp) vaø maøi moøn thaáp.
Silicate
a. Haït thuûy tinh Coù hai daïng: ñaëc vaø roãng
Tính chaát: haït ñaëc coù ñöôøng kính 0.004-5mm, toát nhaát laø töø 4-44m, tæ troïng:
2.2g/cm3. Haït roãng noåi treân maët nöôùc, tæ troïng khoaûng 0.3-0.6 g/cm 3, ñöôøng kính
khoaûng 10-250m.
Haït thuûy tinh ñöôïc söû duïng laøm chaát ñoän cho caû nhöïa nhieät deûo vaø nhieät
raén. Öu ñieåm laø: coù cuøng hình daïng, trong suoát, khaùng neùn eùp, oån ñònh nhieät cao.
Caùc öu ñieåm naøy do hình daïng caàu cuûa noù.
Nhöïa gia cöôøng sôïi coù tính co ngoùt khoâng ñaúng höôùng, theo phöông ngang
thaáp hôn phöông thaúng goùc. Ngöôïc laïi, ñoän thuûy tinh coù tính ñaúng höôùng, vaät lieäu
co ngoùt ñeàu theo caùc phöông.
Ñoän haït thuûy tinh seõ laøm taêng löïc keùo, neùn vaø modul uoán. Do coù daïng
caàu, öùng suaát nöùt trong saûn phaåm cuoái ít hôn khi söû duïng ñoän voâ cô. Maëc duø coù
tæ troïng thaáp, haït thuûy tinh cuõng laøm giaûm tính chaát cô lyù. Chuùng thöôøng ñöôïc

122
söû duïng laøm loõi. Haït ñaëc chieám khoái löôïng ít hôn haït roãng nhöng coù theå tích lôùn
hôn.
b. Khoaùng chaát amiang (Asbestor)
Asbestor laø teân duøng chung cho caùc ñoän cuûa khoaùng silicate Mg vaø Na.
Asbestor laø teân thöông maïi chæ caùc sôïi khoaùng coù thaønh phaàn, ñoä beàn, ñoä uoán
vaø chieàu daøi khaùc nhau. Tính chaát hoaù hoïc vaø vaät lyù cuûa töøng loaïi cuõng khaùc
nhau. Sôïi khoaùng khoâng chaùy daïng tinh theå ñôn taêng moät caùch töï nhieân döôùi ñieàu
kieän nhieät ñoä vaø aùp suaát ñaëc bieät.
Öu ñieåm cuûa sôïi khoaùng so vôùi sôïi thuûy tinh: sôïi khoaùng coù ñoä beàn cao gaáp
ñoâi ôû cuøng möùc ñoä löïc. Sôïi khoaùng khaùc caùc loaïi sôïi khaùc ôû choã beà maët
khoâng ñeàu cuûa noù, cho pheùp löïc taùc duïng leân vaät lieäu composite lôùn, löïc naøy seõ
ñöôïc truyeàn ñeán sôïi. Sôïi khoaùng ñöôïc keát chaët hôn sôïi thuûy tinh, lieân keát giöõa
caùc sôïi cuõng cao hôn sôïi thuûy tinh.
Boät talc
Thaønh phaàn chuû yeáu cuûa boät talc laø MgO, SiO 2 vaø H2O. Do caáu truùc daïng
phieán neân boät talc coù nhöõng öùng duïng rieäng trong nhöïa nhieät deûo. Tính chaát beà
maët rieâng cuûa talc khoâng toát laém. Söû duïng boät talc trong nhöïa nhieät deûo cho ta
nhöõng keát quaû sau:
- Taêng ñoä cöùng vaø modul uoán.
- Taêng ñoä beàn uoán.
- Giaûm khuynh höôùng raõo khi nhieät ñoä taêng daàn.
- Caûi thieän nhieät ñoä bieán daïng nhieät vaø oån ñònh kích thöôùc.
- Caûi thieän ñoä co ngoùt, ít cong veânh, heä soá daõn nôû nhieät thaáp.
- Daãn nhieät toát.
- Taêng ñoä cöùng beà maët khuoân.
Tuy nhieân söû duïng talc trong nhöïa nhieät deûo coù nhöõng baát lôïi sau:
- Giaûm öùng suaát keùo vaø ñoä daõn daøi taïi ñieåm ñöùt.
- Giaûm ñoä beàn va ñaäp maãu coù khía, taêng ñoä gioøn.
- Chæ soá chaûy cuûa hoãn hôïp thaáp.
- Gia cöôøng hoâng ñaúng höôùng vaø co ngoùt.
- Laøm suy yeáu löïc moái noái.
- Laøm chuyeån maøu cuûa vaät lieäu composite,phuï thuoäc vaøo maøu cuûa talc söû
duïng.
- Khoâng thích hôïp söû duïng cho thöïc phaåm (coù amiang,kim loaïi naëng).

123
 - Saûn phaåm tinh khieát coù giaù cao.
- AÛnh höôûng ñeán chaát oån ñònh nhieät trong moät soá loaïi nhöïa.
Ñaát seùt-kaolin
Ñaát seùt laø saûn phaåm cuoái cuûa quaù trình phong hoaù ñaù granite vaø feldspat,
khoâng ñoøi hoûi ñoä tinh khieát. Kaolin coøn coù teân laø ñaát söù hay ñaát seùt.
Tính chaát: kaolin laø hôïp chaát nhoâm silicate ngaäm nöôùc coù daïng tinh theå maét
caùo vôùi caáu truùc luïc giaùc. Thaønh phaàn hoaù hoïc ñieån hình cuûa kaolin:
Al2O3.SiO2.2H2O vôùi: Al2O3 (38.8%), SiO2 (45.4%), MgO, K2O, Na2O, FeO
Kaolin coù ñoä traéng cao, khoâng daãn ñieän, chòu hoaù hoïc raát toát ngay caû vôùi
acid maïnh.
Kaolin laø chaát ñoän quan troïng thöù hai trong coâng ngheä cao su sau carbon black.
Trong coâng ngheä cao su, ngöôøi ta phaân bieät kaolin cöùng hay meàm tuyø theo saûn
phaåm cuoái coù modul cao hay thaáp. Veà maët hình daïng, söï khaùc nhau giöõa hai loaïi laø
kích thöôùc: kaolin cöùng coù ít nhaát 75% haït coù ñöôøng kính nhoû hôn 0.2 m, coøn
kaolin meàm thì ôû daïng thoâ.
Söû duïng kaolin trong nhöïa nhieät deûo: duøng laøm chaát ñoän cho daây caùch ñieän
do tính caùch ñieän cuûa noù. Thöôøng kaolin ñöôïc duøng khi caàn taêng cöôøng khaû naêng
chòu hoaù chaát, caùch ñieän cuõng nhö giaûm ñoä haáp thuï nöôùc. Noù laøm giaûm khuynh
höôùng nöùt ôû saûn phaåm cuoái, chòu shock, taêng chaát löôïng beà maët. Ngoaøi ra, do coù
caáu truùc phieán neân noù caûi thieän ñoä cöùng beà maët cho saûn phaåm.
Kaolin coù canxi: cöùng hôn kaolin töï nhieân, taêng cöôøng tính chaát ñieän do khaû
naêng nhaän ion cuûa noù.
Silica (SiO2)
Silica töï nhieân: bao goàm caùt, thaïch anh (quartz), ñaù traân chaâu, ñaù taûo silic…
khaùc nhau veà kích thöôùc, ñoä keát tinh, ñoä cöùng. -Quartz laø ñaù cöùng nhaát, coù tæ
troïng: 2.65g/cm3, ñoä cöùng Mohs laø 7.
Silica toång hôïp: ñöôïc toång hôïp töø nhieàu phöông phaùp khaùc nhau, tuyø vaøo quaù
trình toång hôïp, dieän tích beà maët rieâng raát lôùn, 50-800m 2/g. Taát caû silica toång hôïp
ñeàu coù tính chaát chung laø khoâng coù daïng tinh theå.
Silica toång hôïp coù theå ñöôïc söû duïng ôû haøm löôïng thaáp ñeå ñaït hieäu öùng
rieâng. Trong nhöïa nhieät deûo, silica coù taùc duïng:
- Giaûm ñoä co ngoùt vaø taïo veát nöùt.
- Gia cöôøng.

124
 - Ngaên chaën hieän töôïng blocking maøng film.
- Giaûm heä soá giaûn nôû nhieät.
- Taêng cöôøng tính caùch ñieän.
- Taêng ñoä cöùng.
- Giaûm hieän töôïng tröông nôû ñaàu ñuøn.
- Coù hieäu öùng laøm ñaëc, choáng chaûy, löu bieán.

CHAÁT CHOÁNG CHAÙY

VI. GIÔÙI THIEÄU
1. Caùc lónh vöïc öùng duïng

Lónh vöïc Saûn phaåm

Xaây döïng Vaät lieäu caùch ñieän, lôùp loùt töôøng vaø traàn nhaø, lôùp phuû
saøn, vaùch ngaên, oáng, daây caùp, vaät lieäu lôïp maùi vaø vaûi
baït che ngoaøi trôøi.
Giao thoâng Caùc boä phaän trong xe maùy, xe hôi vaø xe bus, xe ñieän, xe löûa
vaø ñöôøng xe ñieän ngaàm, maùy bay vaø taøu: caùc phaàn trong
buoàng laùi, gheá ngoài, vaät lieäu caùch ñieän caùp vaø daây
ñieän.
Ñieän & ñieän Voû caùc thieát bò ñieän nhö maùy thu thanh, thu hình, thieát bò

125
 töû gia ñình, hoäp chuyeån maïch ñieän, maùy lieân laïc. Vaät lieäu
caùch ñieän caùp vaø daây ñieän.
Trong ngaønh ñieän töû, caùc baûng maïch in.
Khaùc Vaät lieäu xoáp khaùng chaùy trang trí noät thaát, ñai baêng taûi
vaø caùc saûn phaåm duøng döôùi loøng ñaát trong coâng nghieäp
moû.

2. Yeâu caàu ñoái vôùi chaát choáng chaùy

Caùc chaát deûo laø nhöõng vaät lieäu höõu cô coù haøm löôïng carbon vaø hydrogen
cao neân deã chaùy. Do ñoù trong quaù trình gia coâng ngöôøi ta thöôøng theâm vaøo chaát
choáng chaùy ñeå taêng cöôøng khaû naêng choáng chaùy cho noù.
Traùi vôùi haàu heát caùc phuï gia khaùc, chaát choáng chaùy coù theå laøm giaûm roõ
reät caùc tính chaát cuûa nhöïa. Vaán ñeà laø caân ñoái giöõa söï giaûm tính chaát cuûa chaát
deûo do chaát choáng chaùy vaø söï caûi thieän tính an toaøn hoaû hoaïn mong muoán.
Moät chaát choáng chaùy lyù töôûng caàn nhöõng tính chaát sau:
- Deã troän hôïp vaø töông hôïp vôùi nhöïa (khoâng bò ræ ra ngoaøi)
- Ít aûnh höôûng ñeán caùc tính chaát cô hoïc cuûa nhöïa
- Khoâng taïo maøu, oån ñònh quang toát, khaùng laõo hoaù vaø söï thuûy phaân
- Phuø hôïp nhieät ñoä phaân huyû cuûa polymer
- Khoâng aên moøn hoaù hoïc, chòu nhieät, coù hieäu quaû ôû haøm löôïng thaáp, khoâng
muøi vaø khoâng coù haïi cho söùc khoûe
- Chæ phaùt ra khoùi, khí ñoäc ôû möùc ñoä thaáp
- Giaù thaønh thaáp, ôû möùc chaáp nhaän ñöôïc.
Taát nhieân trong thöïc teá moät chaát khaùng chaùy khoâng theå ñaùp öùng taát caû
caùc yeâu caàu treân, ví duï chaát choáng chaùy brom hoaù coù hieäu quaû cao, nhoâm
hydroxide giaù thaønh thaáp. Maët khaùc söï tieâu thuï chaát choáng chaùy cuõng bò haïn cheá
bôûi tính ñoäc haïi cuûa caùc saûn phaåm phaân huyû töø chính noù.
VII. CHAÁT CHOÁNG CHAÙY
1. Caùc chaát choáng chaùy quan troïng nhaát
a. Caùc chaát choáng chaùy chöùa brom
Coù hai daïng hôïp chaát beùo vaø thôm, trong ñoù caùc chaát choáng chaùy daïng
voøng thôm chieám thò phaàn cao nhaát do khaùng nhieät ñoä cao hôn.
Caùc chaát choáng chaùy coù nhaân thôm chia ra ba loaïi theo caáu truùc hoaù hoïc:

126
 - Caùc hôïp chaát coù hai voøng benzene
- Acid tetrabromophthalic vaø caùc daãn xuaát
- Caùc chaát choáng chaùy daïng polymer vaø oligomer.
Caùc chaát choáng chaùy daïng beùo coù theå coù caáu truùc thaúng haøng hay voøng
ñöôïc duøng nhö phuï gia phaûn öùng hay theâm vaøo.
b. Caùc chaát choáng chaùy chöùa clo
Chaát choáng chaùy clo hoaù söû duïng trong caùc chaát deûo chuû yeáu ôû daïng
hydrocarbon clo hoaù vaø caùc hôïp chaát beùo daïng voøng clo hoaù. Chuùng coù giaù thaønh
thaáp vaø tính oån ñònh quang toát. Tuy nhieân, ñeå ñaït yeâu caàu veà tính khaùng chaùy caàn
taïo coâng thöùc vôùi haøm löôïng chaát choáng chaùy töông ñoái cao vaø ñieàu naøy coù theå
laøm giaûm tính chaát cuûa polymer.
Caùc hydrocarbon clo hoaù daïng loûng hay raén vôùi haøm löôïng clo 30 -70%
thöôøng ñöôïc söû duïng, ñaëc bieät trong PVC; chuùng hoaït ñoäng nhö chaát hoaù deûo thöù
caáp, oån ñònh nhieät ñeán 220oC. Caùc hôïp chaát clo hoaù voøng beùo nhö acid HET vaø
anhydride cuûa noù oån ñònh nhieät ñeán 260 oC vaø ñöôïc duøng nhö chaát choáng chaùy
phaûn öùng trong chaát deûo.

Acid HET

c. Daïng keát hôïp halogen / antimony

Baûn thaân antimony trioxide khoâng coù tính khaùng chaùy roõ reät, nhöng khi keát
hôïp caùc hôïp chaát chöùa halogen thì cho hieäu quaû khaùng chaùy raát toát. Caùc phaûn
öùng quan troïng nhaát xaûy ra trong pha khí, taùc ñoäng leân cô cheá chuoãi goác töï do:
antimony trioxide phaûn öùng vôùi hydrogen chloride vaø taïo thaønh antimony trichloride vaø
caùc antimony oxichloride khaùc nhau, chuùng hoaït ñoäng nhö caùc chaát ngaên chaën goác
töï do töông töï HCl vaø HBr.
d. Caùc chaát choáng chaùy chöùa photpho
Caùc chaát choáng chaùy chöùa photpho aûnh höôûng chuû yeáu leân caùc phaûn öùng
xaûy ra trong pha ngöng, ñaëc bieät hieäu quaû trong caùc vaät lieäu coù haøm löôïng oxy cao
cuõng nhö cellulose vaø caùc daãn xuaát cuûa noù. Thöôøng thì caùc hôïp chaát photpho cuõng
chöùa caùc halogen, ñaëc bieät brom, ñeå laøm taêng hieäu quaû khaùng chaùy maëc duø

127
khoâng bieát ñaây coù phaûi laø taùc ñoäng keát hôïp hay khoâng. Nhieàu compound photpho
daïng loûng vaø coù tính hoaù deûo.
Caùc ester cuûa acid photphoric thöông maïi nhö caùc aryl photphate vaø caùc daãn
xuaát thay baèng alkyl cuûa chuùng ñöôïc duøng chuû yeáu nhö chaát hoaù deûo trong PVC,
PA vaø polyphenylene ether (PPE).
e. Caùc chaát choáng chaùy voâ cô
Moät vaøi hôïp chaát voâ cô thích hôïp cho vieäc duøng nhö chaát choáng chaùy trong
caùc chaát deûo vì caùc hôïp chaát naøy thöôøng khoâng bò aûnh höôûng trong ngöôõng nhieät
ñoä phaân huyû cuûa caùc chaát deûo 150 – 400oC.
Ngoaøi antimony trioxide gaây caûn trôû quaù trình chaùy veà hoùa hoïc khi keát hôïp
vôùi caùc chaát choáng chaùy chöùa halogen, caùc chaát choáng chaùy voâ cô phoå bieán
nhaát nhö nhoâm hydroxide vaø caùc hôïp chaát cuûa boron taùc ñoäng leân quaù trình chaùy
theo caùc phöông thöùc vaät lyù.
Khoâng gioáng nhö caùc hôïp chaát höõu cô, caùc chaát choáng chaùy voâ cô khoâng
bay hôi döôùi aûnh höôûng cuûa nhieät; chuùng phaân huyû phaàn naøo, phaùt ra caùc khí
khoâng chaùy nhö nöôùc hay carbon dioxide laøm loaõng hoãn hôïp caùc khí nhieät phaân deã
chaùy vaø che chaén beà maët cuûa polymer choáng laïi söï taán coâng cuûa oxy vaø nhieät.
Theâm nöõa, chuùng taïo ra lôùp baûo veä trô veà hoaù lyù (lôùp baûo veä thuyû tinh) ôû
nhieät ñoä phaân huyû polymer ñeå che chaén cho vaät lieäu beân trong.
 Nhoâm hydroxide
Nhoâm hydroxide laø chaát choáng chaùy thoâng duïng nhaát, giaù thaønh thaáp, deã
keát hôïp vaøo neàn nhöïa. Nhoâm hydroxide baét ñaàu bò ñöùt lieân keát ôû nhieät ñoä 180 -
200oC, chuyeån thaønh nhoâm oxide vaø giaûi phoùng hôi nöôùc, ñaây laø phaûn öùng thu
nhieät.
2Al(OH)3  Al2O3 + 3 H2O - 298 kJ/mol
Do söï thu nhieät cuûa phaûn öùng, polymer ñöôïc laøm nguoäi vaø do ñoù caùc saûn
phaåm nhieät phaân taïo thaønh ít hôn. Nhoâm oxide taïo thaønh treân chaát neàn, keát hôïp
vôùi caùc saûn phaåm than cuûa quaù trình chaùy, taïo lôùp caùch nhieät vaø oxy. Hôi nöôùc
ñöôïc giaûi phoùng coù taùc duïng pha loaõng pha khí vaø taïo lôùp baûo veä khoâng cho oxy
tieáp xuùc pha ngöng. Taát caû caùc quaù trình naøy chæ laø caùc tính chaát vaät lyù ñôn
thuaàn.
Chaát choáng chaùy khaùc coù caùch hoaït ñoäng töông töï laø magnessium hydroxide
phaân huyû trong khoaûng nhieät ñoä cao hôn 250 – 300oC.
 Caùc hôïp chaát chöùa boron
128
 Caùc hôïp chaát chöùa boron ôû nhieät ñoä cao xaûy ra phaûn öùng taùch nöôùc theo
daïng baäc thang, thu nhieät vaø taïo lôùp phuû trô baûo veä chaát neàn: H 3BO3 taùch nöôùc ôû
130 – 200oC taïo HBO2, ôû 260 – 270oC HBO2 laïi taùch nöôùc taïo B2O3. Oxide boron ñöôïc
taïo thaønh hoaù meàm ôû 325oC vaø baét ñaàu chaûy ôû nhieät ñoä treân 500 oC. Trong chaát
neàn coù oxy, taïo ra lôùp muoäi than treân beà maët polymer do xaûy ra phaûn öùng loaïi
nöôùc xuùc taùc acid. Lôùp phuû trô vaø lôùp than baûo veä chaát neàn choáng oxy taán coâng
vaø nhieät, do ñoù caùc khí deã chaùy taïo ra töø söï phaân huyû polymer giaûm.
Caùc hôïp chaát boron khaùc nhö barium metaborate hay calcium borate coù tính
khaùng chaùy khoâng ñaùng keå.
2. Söû duïng chaát choáng chaùy trong nhöïa
Chaát choáng chaùy ñöôïc söû duïng ôû daïng taïo compound vôùi caùc phuï gia khaùc
hoaëc ôû daïng masterbatch (chöùa 50 – 80% chaát choáng chaùy).
Al(OH)3 thöôøng söû duïng cho caùc chaát deûo vôùi caùc nhieät ñoä gia coâng ñeán
khoaûng 190oC, ví duï PELD, PVC hoaù deûo vaø caùc nhöïa nhieät raén. Ñeå ñaït hieäu quaû
choáng chaùy toát thì caàn löôïng lôùn phuï gia.
Caùc chaát choáng chaùy voâ cô nhö keõm borate vaø Mg(OH) 2 coù theå söû duïng ôû
caùc nhieät ñoä gia coâng cao hôn, vaø cuõng caàn haøm löôïng choáng chaùy cao.
Caùc chaát choáng chaùy höõu cô brom hoaù raát linh ñoäng, söû duïng trong haàu heát
caùc nhöïa nhieät deûo. Noù cho hieäu quaû cao neân chæ caàn söû duïng ôû haøm löôïng
thaáp hôn.
Vôùi nhöïa nhieät deûo thöôøng söû duïng polybrominated diphenylethers.
Decabromodiphenyl ether ñöôïc söû duïng chuû yeáu cho HI-PS, coøn octabromodiphenyl
ether duøng cho ABS. ÔÛû Ñöùc, caùc chaát choáng chaùy naøy bò nghi ngôø laø giaûi
phoùng caùc chaát ñoäc polybrominated dibenzofuran, vì vaäy xu höôùng thay theá baèng caùc
chaát choáng chaùy brominated khaùc.
Nhöõng hôïp chaát clo hoaù beùo vaø voøng beùo ñöôïc söû duïng cho polyamide,
PVC vaø polyolefins. Caùc heä chöùa photpho (ammonium polyphosphate) vaø nitrogen
(melamine cyanurate) duøng cho polypropylene. Phosphorous ñoû ñöôïc söû duïng trong
polyamide.

129
 TAÙC NHAÂN CHOÁNG TÓNH ÑIEÄN
I. AÛNH HÖÔÛNG CUÛA SÖÏ TÍCH ÑIEÄN TÓNH
Chaát deûo vôùi tính chaát ñieän trôû beà maët rieâng vaø ñieän trôû khoái cao coù vai
troø laø vaät lieäu caùch ñieän, öùng duïng quan troïng trong caùc lónh vöïc ñieän töû vaø
ñieän; nhöng ñöa ñeán söï tích ñieän tónh cao treân beà maët, ñieàu naøy khoâng mong ñôïi vì
nhieàu nguyeân nhaân:
- (1) Trong haàu heát caùc saûn phaåm, caàn ngaên caûn khaû naêng baùm buïi trong
quaù trình baûo quaûn vaø söû duïng do caùc lyù do veä sinh vaø thaåm myõ.
- (2) Khi gia coâng baùn thaønh phaåm nhöïa coù beà maët lôùn nhö maøng, sôïi hay
boät, söï tích ñieän tónh gaây ra caùc löïc laøm nhieãu loaïn quaù trình taïo saûn phaåm: aûnh
höôûng söï quaán maøng (coâng ngheä caùn traùng) hay sôïi (keùo töø khoái nhöïa noùng
chaûy); taùc ñoäng xaáu ñeán khaû naêng in aán cuûa saûn phaåm cuoái cuøng.
- (3) Söï phoùng ñieän coù theå laøm hoûng saûn phaåm: bao bì vaø vaät giöõ caùc chip
ñieän töû.
- (4) Söï phoùng tia löûa ñieän gaây ra caùc haäu quaû nghieâm troïng: nguy cô hoaû
hoaïn hoaëc söï noå khi chöùa caùc khí, hôi, buïi deã chaùy.
Trong taát caû caùc lónh vöïc naøy, caàn laøm giaûm khaû naêng tích ñieän cuûa vaät
lieäu polymer baèng caùc phuï gia thích hôïp, nhaát laø cho (2) vaø (4).
VIII. TAÙC NHAÂN CHOÁNG TÓNH ÑIEÄN
1. Caùc loaïi taùc nhaân choáng tónh ñieän
Goàm 4 loaïi:
a. Caùc hôïp chaát cation

130
 Phaân töû thöôøng goàm moät ion döông lôùn coù goác alkyl daøi (ví duï muoái
sulfonium, phosphonium hay amoni baäc boán) vaø ion aâm laø chloride, methosulfate hay
nitrate. Caùc muoái amoni baäc boán ñaëc bieät thaønh coâng treân thò tröôøng.
Chaát choáng tónh ñieän cation coù hieäu quaû toát nhaát trong caùc neàn phaân cöïc
nhö PVC, tuy nhieân öùng duïng cuûa chuùng bò giôùi haïn vì aûnh höôûng khoâng toát leân
tính oån ñònh nhieät cuûa polymer. Caùc hôïp chaát baäc boán thöôøng duøng cho polyolefin
nhöng löôïng duøng nhieàu hôn 5 – 10 laàn so vôùi caùc hôïp chaát khoâng taïo ion, vôùi
cuøng hieäu quaû khaùng tónh ñieän.
b. Caùc hôïp chaát anion
Phaàn hoaït tính trong phaân töû cuûa caùc hôïp chaát naøy laø ion aâm lôùn, haàu heát
laø alkyl sulfonate, sulfate hay phosphate, dithiocarbamate hay carboxylate. Cation thöôøng laø
caùc kim loaïi kieàm, ñoâi khi laø kim loaïi kieàm thoå. Natri alkylsulfonate coù hieäu quaû
khaùng tónh ñieän toát trong PVC vaø caùc polymer chöùa styrene.
c. Caùc hôïp chaát khoâng taïo ion
Ñaây laø caùc hôïp chaát coù ñoä phaân cöïc thaáp hôn nhieàu so vôùi caùc loaïi treân,
vôùi caùc phaân töû hoaït hoùa beà maët, khoâng tích ñieän, goàm caùc chaát quan troïng nhaát
laø caùc ester hay ether polyethylene glycol, caùc ester acid beùo hay caùc ethanol amide, caùc
mono- hay diglyceride vaø caùc amine beùo ethoxylate. Caùc saûn phaåm naøy haàu heát ôû
daïng chaát loûng hay wax vôùi ñieåm meàm thaáp.
Vì tính phaân cöïc thaáp, caùc chaát thuoäc nhoùm naøy laø caùc chaát choáng tónh
ñieän noäi lyù töôûng cho polyethylene vaø polypropylene neáu chuùng töông hôïp vôùi caùc
neàn naøy. Moãi loaïi polyethylene hay polypropylene coù tyû troïng, ñoä keát tinh vaø hình
thaùi hoïc khaùc nhau neân hieäu quaû cuûa chaát choáng tónh ñieän loaïi naøy trong töøng
chaát deûo cuï theå phuï thuoäc ñoä daøi chuoãi alkyl, soá nhoùm hydroxyl hay ether trong
caáu truùc hoaù hoïc cuûa noù. Chaát choáng tónh ñieän ñieån hình cho polypropylene cho
hieäu quaû keùm trong polyethylene tyû troïng thaáp vaø ngöôïc laïi.
d. Caùc chaát choáng tónh ñieän ngoaïi
Caùc chaát choáng tónh ñieän ngoaïi ñöôïc phuû leân beà maët töø dung dòch maø dung
moâi laø nöôùc hay coàn. Trong loaïi aùp duïng naøy, caáu truùc cuï theå khoâng quan troïng
nhö chaát choáng tónh ñieän noäi vì khoâng ñoøi hoûi tính töông hôïp vôùi nhöïa vaø söï kieåm
soaùt di haønh. Caùc chaát hoaït tính beà maët hieäu quaû cao hoaëc thaáp, caùc chaát huùt
aåm nhö glycerin, caùc polyol hay polyglycol khoâng coù ñaëc tính hoaït ñoäng beà maët ñeàu
coù theå duøng.
2. Hieäu quaû khaùng tónh ñieän
131
 Löôïng duøng chaát choáng tónh ñieän:
- Chaát choáng tónh ñieän ngoaïi: phaïm vi ppm
- Chaát choáng tónh ñieän noäi: 0,05 – 2,5%
- Phuï gia daãn ñieän: 5 – 10%.
Ñoái vôùi taùc nhaân choáng tónh ñieän noäi, söï di haønh phuï gia ñeán beà maët chaát
deûo quyeát ñònh hieäu quaû cuûa noù. Caùc thoâng soá quan troïng nhaát aûnh höôûng ñeán
söï khueách taùn taùc nhaân choáng tónh ñieän laø:
- Tính tan vaø haøm löôïng cuûa phuï gia trong polymer
- Caáu truùc phaân töû (ví duï: möùc ñoä nhaùnh) vaø troïng löôïng phaân töû cuûa taùc
nhaân choáng tónh ñieän
- Caáu truùc, ñoä keát tinh vaø möùc ñoä ñònh höôùng (tyû soá keùo caêng) cuûa hoãn
hôïp polymer
- Söï cheânh leäch giöõa nhieät ñoä xung quanh vaø nhieät ñoä chuyeån thuyû tinh cuûa
nhöïa.
Trong tröôøng hôïp polyolefin, hieäu quaû trong LDPE baét ñaàu khaù nhanh sau khi
gia coâng vaø ñaït ñeán traïng thaùi caân baèng nhanh choùng, HDPE chaäm chuùt ít vaø PP
phaùt trieån hieäu öùng naøy chaäm hôn nhieàu
Söï phaùt trieån cuûa hieäu öùng choáng tónh ñieän cuõng phuï thuoäc vaøo phöông
phaùp gia coâng, caøng ñònh höôùng hieäu öùng choáng tónh ñieän caøng phaùt huy chaäm.
Söï töông thích cuûa taùc nhaân choáng tónh ñieän vôùi polymer phaûi ñöôïc choïn
chính xaùc, taùc nhaân choáng tónh ñieän phaûi ñöôïc theâm vaøo vôùi haøm löôïng thích
hôïp, vaø ñieàu kieän laøm nguoäi phaûi ñöôïc ñieàu chænh thích hôïp.
Hieäu öùng laâu daøi cuûa taùc nhaân choáng tónh ñieän laø quan troïng. Hieäu öùng
choáng tónh ñieän cuûa caùc chaát choáng tónh ñieän noäi khoâng thay ñoåi vì coù söï di
chuyeån töø khoái nhöïa ra beà maët; coøn taùc nhaân choáng tónh ñieän ngoaïi bò haïn cheá
bôûi söï bay hôi cuûa cuõng nhö söï di haønh vaøo trong khoái polymer.
3. Söï töông taùc vôùi caùc thaønh phaàn khaùc trong heä
Neáu moät soá phuï gia coù maët trong polymer ôû cuøng thôøi ñieåm, söï töông taùc
phaûi ñöôïc tính toaùn, ví duï hieäu quaû coù theå bò giaûm ñaùng keå bôûi caùc phuï gia nhö
than ñen hoaëc titanium dioxide, talc hoaëc boät goã.
Söï tích tuï taùc nhaân choáng tónh ñieän treân beà maët cuûa saûn phaåm sau cuøng
coù theå gaây ra tính dính beà maët. Ñieàu naøy toát cho vieäc in aán: baùm dính möïc leân
saûn phaåm nhöïa.
132
IX. SÖÛ DUÏNG CHAÁT CHOÁNG TÓNH ÑIEÄN
Caùc chaát choáng tónh ñieän theâm vaøo chaát deûo baèng caùch keát hôïp vaøo trong
neàn polymer (chaát choáng tónh ñieän noäi) hoaëc phuû beà maët baèng chaát choáng tónh
ñieän ngoaïi daïng dung dòch hay nhuõ töông.
1. Söï keát hôïp vaøo trong polymer
Chaát choáng tónh ñieän noäi theâm vaøo khi nhöïa nhieät deûo gia coâng noùng chaûy.
Söï ñieàu chænh coâng thöùc phaûi chuù yù taùc duïng töông hoã vôùi polymer vaø caùc phuï
gia khaùc. Tính khoâng töông hôïp ôû moät möùc ñoä nhaát ñònh laø caàn thieát ñeå chaát
choáng tónh ñieän seõ ræ ra beà maët lieân tuïc, nhöng khoâng aûnh höôûng nhieàu ñeán tính
truyeàn suoát. Nhöng maët khaùc, khaû naêng hoaø tan moät phaàn trong polymer cuõng ñöôïc
yeâu caàu cho quaù trình khueách taùn naøy.
Trong quaù trình keát hôïp, chaát choáng tónh ñieän phaûi beàn, khoâng bò phaân huyû,
ôû nhieät ñoä gia coâng cao leân tôùi 300 oC. Noù phaûi khoâng quaù deã bay hôi döôùi öùng
suaát nhieät vaø khoâng taïo caùc phaûn öùng khoâng mong ñôïi vôùi polymer, caùc saûn
phaåm giaûm caáp cuûa noù vaø caùc phuï gia khaùc. Trong nhieàu tröôøng hôïp, caùc chaát
chöùa goác nitô khoâng thích hôïp cho PVC, tính kieàm cuûa noù xuùc tieán söï phaân huyû
PVC thaønh khoái maøu ñen. Khi duøng alkane sulfonate caàn löïa choïn ñuùng chaát oån
ñònh nhieät cho PVC: caùc chaát oån ñònh chì vaø Ba/Cd gaây bieán maøu thaønh ñoû hay
naâu.
Haøm löôïng söû duïng cuûa taùc nhaân choáng tónh ñieän noäi trong caùc loaïi polymer khaùc
nhau.
Caùc chaát choáng tónh ñieän thöôøng ñöôïc keát hôïp vôùi maøu vaø caùc phuï gia
khaùc trong thieát bò troän thoâng duïng. Quaù trình troän tröôùc khi gia coâng giuùp phaân
taùn töông ñoái ñeàu caùc phuï gia duøng vôùi löôïng nhoû trong caùc haït nhöïa. Do tính
khoâng töông hôïp moät phaàn cuûa chuùng, seõ coù söï tröôït (khoâng baùm dính) gaây khoù
khaên cho naïp lieäu trong quaù trình eùp ñuøn. Coù theå theâm löôïng nhoû caùc chaát ñoän
laøm taêng ma saùt nhö SiO2 hoaëc giaûm haøm löôïng chaát boâi trôn (neáu coù duøng ñeå
caûi thieän tính löu bieán). Chaát choáng tónh ñieän loûng cuõng coù theå bôm naïp lieäu tröïc
tieáp vaøo vuøng noùng chaûy cuûa maùy gia coâng. Toát nhaát laø neân phaân taùn tröôùc
chaát choáng tónh ñieän ôû daïng haøm löôïng cao trong neàn töông hôïp vôùi nhöïa hoaëc
chính neàn nhöïa (taïo masterbatch) coù côõ haït gaàn gioáng haït nhöïa.
2. Söï phuû beà maët

133
 Trong phöông phaùp naøy, saûn phaåm cuoái cuøng ñöôïc phun, laøm öôùt baèng dung
dòch choáng tónh ñieän hoaëc nhuùng, ngaâm vaø cuoái cuøng laø saáy khoâ. Ví duï taám
phuû saøn PVC khi laøm saïch baèng nöôùc röûa coù caùc chaát hoaït ñoäng beà maët. Öu
ñieåm cuûa phöông phaùp laø khoâng yeâu caàu tính oån ñònh nhieät hay ñoä töông hôïp vôùi
chaát deûo. Hai baát lôïi chính cuûa phuû beà maët laø chi phí cao cho maùy moùc vaø nhaân
coâng, tính choáng tónh ñieän keùm khi chaát choáng tónh ñieän thaát thoaùt do lau röûa hay
di haønh vaøo trong khoái nhöïa.
3. Lónh vöïc öùng duïng
Nhoùm chaát choáng tónh ñieän tieâu thuï nhieàu nhaát laø caùc amine beùo ethoxylate
hoaù, theo sau laø caùc sulfonate beùo vaø ester acid beùo. Phuï gia naøy duøng nhieàu nhaát
cho polyolefin (LDPE, HDPE, PP) ñaëc bieät trong coâng nghieäp bao bì, nhoùm polymer hoï
styrene (baêng dóa, voû boïc), phaàn ít hôn cho PVC chuû yeáu cho caùc aùp duïng nhö dóa
ghi, maøng duøng trang trí.
Chaát choáng tónh ñieän noäi khoâng duøng cho caùc chaát deûo nhö PET, PC,
polysulfone vaø polyacrylate, moät phaàn vì nhieät ñoä gia coâng cuûa caùc nhöïa naøy raát
cao vaø caùc tính chaát ñaëc thuø khaùc nhö yeâu caàu ñoä trong suoát cuûa PMMA hay PC,
haàu heát söû duïng chaát choáng tónh ñieän ngoaïi.
Caùc chaát deûo coù tính daãn cao (theâm than ñen hay kim loaïi) duøng ôû nhöõng
vuøng coù nguy cô chaùy noå cao nhö bao bì chöùa chaát noå, baêng taûi trong haøm moû,
saøn phoøng moå vaø nôi saûn xuaát hoùa chaát.
Tröôøng hôïp ñaëc bieät vôùi chip ñieän töû. Bao goùi phaûi haáp thu rung ñoäng maïnh
trong phaïm vi taàn soá roäng leân ñeán möùc GHz. Phuû beà maët voû boïc chaát deûo baèng
kim loaïi hay sôn daãn ñieän cao vaø caùc nhöïa nhieät deûo coù tính daãn ñieän khoái cao
ñöôïc duøng.

134
 CHAÁT CHOÁNG ÑOÙNG SÖÔNG
I. KHAÙI NIEÄM
Moät vaán ñeà caàn ñöôïc quan taâm trong coâng ngheä bao bì thöïc phaåm vaø maøng
noâng nghieäp ñoù laø hieän töôïng taïo söông, gaây ra do hôi nöôùc ngöng tuï. Hôi söông
naøy seõ laøm hö hoaëc laøm maát myõ quan cuûa thöïc phaåm hay laøm aûnh höôûng ñeán
caây troàng. Ñeå haïn cheá caùc hö haïi, ngöôøi ta söû duïng chaát choáng ñoùng söông
(antifogging agent). Chaát choáng ñoùng söông laø chaát coù hieäu öùng beà maët, ñöôïc
theâm vaøo trong quaù trình gia coâng, coù nhieäm vuï laøm hôi nöôùc ngöng tuï lan ra thaønh
caùc lôùp moûng,trong suoát khoâng ñoïng thaønh töøng gioït baèng caùch laøm giaûm goùc
tieáp xuùc giöõa nöôùc vaø beà maët polymer.
II. SÖÛ DUÏNG CHAÁT ÑOÙNG SÖÔNG
Moät soá chaát ñoùng söông thöôøng duøng nhö ester acid beùo cuûa sorbitan vaø
ethoxylated sorbitan, ester acid beùo glycerol, …Tuyø vaøo loaïi polymer vaø öùng duïng maø
ngöôøi ta choïn chaát choáng ñoùng söông phuø hôïp hoaëc coù theå keát hôïp caùc loaïi vôùi
nhau taïo khaû naêng choáng ñoùng söông toái öu. Vieäc löïa choïn coøn tuøy vaøo ñoä daøy
maøng, ñieàu kieän gia coâng polymer. Ngoaøi ra ñoä töông hôïp, khaû naêng trích ly thaáp
vaø daïng vaät lyù cuûa chaát choáng ñoùng söông cuõng ñöôïc quan taâm. Haøm löôïng chaát
choáng ñoùng söông thöôøng duøng laø khoaûng 0.5-4%.
Coù hai loaïi chaát choáng ñoùng söông. Chaát ñoùng söông ngoaïi ñöôïc phuû beân
ngoaøi polymer baèng caùch nhuùng, phun…caùc caùch naøy kinh teá vaø cho hieäu quaû
ngay töùc khaéc. Tuy nhieân chuùng deã daøng bò maát ñi neân hieäu quaû khoâng keùo daøi.
Chaát choáng ñoùng söông noäi: keát hôïp vôùi polymer baèng caùch troän khoâ, ñuøn.
Vôùi caùch naøy seõ cho hieäu quaû cao hôn, kieåm soaùt ñöôïc tæ leä troän. Hoaït ñoäng:
chaát choáng ñoùng söông di haønh ra beà maët vaø phaùt huy taùc duïng cuûa noù.
III. LÓNH VÖÏC ÖÙNG DUÏNG
- Bao bì thöïc phaåm: chaát choáng ñoùng söông duy trì ñoä haáp daãn cuûa bao bì vaø
giöõ chaát löôïng saûn phaåm.
- Maøng noâng nghieäp: ngaên söï ngöng tuï hôi nöôùc aûnh höôûng söï phaùt trieån cuûa
caây troàng vaø laøm hö caây. Moät soá maøng söû duïng chaát choáng ñoùng söông: PVC,
LLDPE, LDPE, EVA, PS ñònh höôùng, polyester.

CHAÁT TAÅY TRAÉNG HUYØNH QUANG

135
X. GIÔÙI THIEÄU
Muïc ñích cuûa vieäc söû duïng chaát taåy traéng:
- Caûi thieän maøu nguyeân thuûy cuûa chaát deûo, voán thöôøng coù maøu hôi vaøng.
- Taïo ra nhöõng saûn phaåm traéng saùng röïc rôõ (nhö caùc loaïi haøng hoaù thôøi
trang: giaû da, vaät lieäu bao goùi, ...)
- Taêng ñoä saùng loaù cuûa nhöõng vaät phaåm ñöôïc nhuoäm maøu ñen hay caùc maøu
khaùc.
1. Ñònh nghóa veà chaát taåy traéng
Nhieàu loaïi nhöïa nhieät deûo haáp thuï aùnh saùng trong vuøng phoå maøu xanh cuûa
aùnh saùng ban ngaøy (“söï thieáu huït maøu xanh”), do ñoù gaây ra maøu vaøng töø nhaït
ñeán ñaäm cho saûn phaåm. Coù hai caùch ñeå buø söï thieáu huït naøy, coù nghóa laø ñeå
taêng ñoä traéng:
- Buø söï thieáu huït maøu xanh.
- Taêng söï phaûn xaï.
Chaát taåy traéng huyønh quang coù theå haáp thuï böùc xaï UV khoâng thaáy ñöôïc
(böôùc soùng töø 360 - 380 nm), bieán ñoåi noù thaønh böôùc soùng daøi hôn vaø taùi phaùt ra
ôû daïng aùnh saùng maøu tím hay xanh döông coù theå thaáy ñöôïc. Do vaäy, maøu hôi vaøng
khoâng mong muoán cuûa neàn ñöôïc buø vaø löôïng aùnh saùng thaáy ñöôïc phaûn xaï laïi
nhieàu hôn; do ñoù saûn phaåm traéng hôn, saùng hôn vaø röïc rôõ hôn.
Quaù trình vaät lyù trong phaân töû chaát taåy traéng huyønh quang nhö sau: baèng
vieäc haáp thu caùc photon (naêng löôïng) töø aùnh saùng cöïc tím, phaân töû chaát taåy traéng
taêng naêng löôïng töø möùc neàn S 0 leân möùc kích thích S2. Do söï maát taùc duïng khoâng
phaùt ra böùc xaï, noù maát moät phaàn naêng löôïng vaø rôi xuoáng möùc S 1 vaø cuoái cuøng,
vì söï phaùt ra huyønh quang, quay laïi möùc neàn S0.
Vì moät phaàn naêng löôïng nhaän ñöôïc taùi phaùt ra ôû daïng naêng löôïng khoâng
böùc xaï neân caùc photon ñöôïc phaùt ra ôû möùc naêng löôïng thaáp hôn, nghóa laø böùc xaï
coù böôùc soùng daøi hôn. Löôïng nhoû caùc chaát khaùc (nhö xuùc taùc, taïp chaát) coù theå
daäp taét hoaøn toaøn hay moät phaàn söï phaùt huyønh quang, do noù haáp thuï naêng löôïng
kích thích.
2. Yeâu caàu ñoái vôùi chaát taåy traéng huyønh quang
Tieâu chuaån caàn thieát ñeå ñaùnh giaù söï phuø hôïp veà maët kyõ thuaät cuûa taùc
nhaân taåy traéng huyønh quang laø ñoä beàn aùnh saùng cuûa noù trong chaát neàn. Chaát
taåy traéng huyønh quang thöôøng ít hoaëc nhieàu nhaïy vôùi aùnh saùng maø böôùc soùng

136
kích thích phaân töû ñeå phaùt quang, vì vaäy ñoä beàn aùnh saùng cuûa chaát taåy traéng bò
giôùi haïn vaø thaáp hôn ñaùng keå so vôùi pigment vaø ñoä oån ñònh aùnh saùng cuûa haàu
heát caùc loaïi nhöïa.
Ñoä beàn aùnh saùng cuûa chaát taåy traéng huyønh quang bò aûnh höôûng ñaùng keå
bôûi chaát neàn. Thöôøng thöù töï ñoä beàn aùnh saùng nhö sau: PS > PVC > PP > PE > PU.
Ñeå ñaït ñöôïc hieäu quaû taåy traéng lôùn nhaát, baét buoäc chaát taåy traéng phaûi
hoøa tan hoaøn toaøn vaø phaân taùn ñoàng nhaát trong saûn phaåm, nghóa laø söï phaân taùn
ôû möùc ñoä phaân töû. Khaû naêng töông hôïp phaûi ñuû ñeå traùnh söï taùch pha. Caàn löu
yù laø yeâu caàu veà tính oån ñònh nhieät vaø tính bay hôi thaáp cuûa chaát taåy traéng söû
duïng cho nhöïa nhieät deûo thì cao hôn cho deät nhuoäm.
Ñoä oån ñònh di haønh phaûi ñöôïc ñaëc bieät quan taâm trong PVC deûo vaø sôn PU.
Trong PVC deûo, tính töông hôïp khoâng ñuû cuûa chaát taåy traéng coù theå daãn ñeán hieän
töôïng chuyeån noù ra beà maët theo söï di haønh cuûa chaát hoùa deûo, keát quaû laø maát
chaát taåy traéng vaø beà maët coù nhöõng ñoám bò ñoåi maøu.
Taùc duïng cuûa chaát taåy traéng cuõng bò aûnh höôûng ñoâi chuùt bôûi maøu saéc
cuûa noù. Thöôøng thì maøu xanh trung tính cho tôùi maøu xanh luïc ñöôïc söû duïng nhieàu.
3. Loaïi hôïp chaát hoùa hoïc
Chæ moät vaøi loaïi taùc nhaân taåy traéng huyønh quang thoûa maõn caùc tính naêng
yeâu caàu ñoái vôùi nhöïa, ñoù laø caùc hôïp chaát sau:
- Bis-benzoxazole
- Triazine-phenylcoumarin
- Naphtotriazole-phenylcoumarin
- Bis-(styryl)biphenyl
Veà nguyeân taéc caùc loaïi treân ñeàu coù theå söû duïng cho caùc loaïi nhöïa nhieät
deûo.
4. Söï keát hôïp vaø taïo hình saûn phaåm
Chaát taåy traéng huyønh quang thöôøng ñöôïc söû duïng ôû daïng troän khoâ vôùi vaät
lieäu nhöïa (daïng haït hoaëc boät), neáu caàn thieát coù theå söû duïng chaát keát dính nhö
bytyl stearate. Trong PVC deûo chaát taåy traéng huyønh quang thöôøng ñöôïc söû duïng ôû
daïng hoøa tan hoaëc phaân taùn tong chaát hoùa deûo.
Ñeå ñaït ñöôïc söï phaân taùn ñoàng nhaát ôû noàng ñoä thaáp, chaát taåy traéng huyønh
quang thöôøng ñöôïc troän vôùi ñaù phaán hoaëc chaát hoùa deûo roài môùi troän vaøo nhöïa.
5. Löïa choïn chaát taåy traéng

137
 Caùc yeáu toá ñeå löïa choïn chaát taåy traéng huyønh quang thích hôïp cho vaät lieäu
nhöïa
- Ñoä traéng ñaït ñöôïc
- Ñoä beàn aùnh saùng
- Ñoä töông hôïp
Ñoä beàn aùnh saùng vaø ñoä traéng ñaït ñöôïc cuûa chaát taåy taéng huyønh quang
phuï thuoäc vaøo chaát neàn. Tuy nhieân ñoä traéng coøn bò aûnh bôûi ñieàu kieän gia coâng.
Theâm vaøo ñoù laø khaû naêng aûnh höôûng bôûi caùc thaønh phaàn khaùc trong coâng
thöùc, ví duï maøu traéng vaø chaát haáp thu UV. TiO 2 haáp thu böôùc soùng daøi trong
khoaûng UV maø böôùc soùng naøy caàn thieát cho söï kích thích chaát taåy traéng huyønh
quang, vì vaäy ñoä traéng thaáp hôn.
Chaát haáp thu UV cuõng aûnh höôûng ñeán ñoä traéng töông töï nhö TiO 2. Tuy nhieân
ñoä traéng bò giaûm ít neáu nhö beà maët nhaän ñöôïc naêng löôïng ñuû ñeå kích thích phaân
töû chaát taåy traéng.
XI. SÖÛ DUÏNG CHAÁT TAÅY TRAÉNG
1. Polyvinyl chloride (PVC)
Thöôøng duøng bis-benzoxazole vaø phenylcoumarin trong PVC cöùng vaø PVC deûo.
Söï keát hôïp caùc chaát taåy traéng khoâng coù trôû ngaïi ñaùng keå. Söï phaân taùn
ñoàng nhaát ñaït ñöôïc baèng vieäc taïo blend khoâ vôùi boät PVC keát hôïp caùc chaát oån
ñònh nhieät thoâng thöôøng, trong khi taïo compound hoaëc treân maùy caùn. Trong PVC
deûo, chaát taåy traéng thöôøng hoaø tan hay phaân taùn tröôùc trong chaát hoùa deûo. Vôùi
coâng thöùc trong suoát, duøng theå coâ ñaëc vôùi chaát hoaù deûo hay PVC. Vôùi coâng
thöùc coù nhuoäm maøu, blend noù vôùi ñaù voâi.
Ñeå caûi thieän tính traéng cuûa PVC chæ caàn moät löôïng cöïc nhoû chaát taåy traéng
laø ñuû. Noàng ñoä 50 - 100 ppm, thaäm chí ít hôn, thöôøng laø ñuû ñeå buø laïi maøu hôi
vaøng. Do ñoù coâng thöùc trong suoát ñaït ñeán ñoä trong nhö nöôùc. Coøn vôùi caùc saûn
phaåm PVC nhuoäm maøu cöïc traéng, caàn noàng ñoä chaát taåy traéng khoaûng 500 ppm;
vôùi caùc maøu saùng choùi thì coù theå leân ñeán 1000 ppm. Caàn traùnh vieäc duøng quaù
haøm löôïng vì chaéc chaén chaát taåy traéng coù khuynh höôùng hoaù xanh (xanh laù caây)
ôû noàng ñoä cao.
Thöôøng thì coâng thöùc coù chaát oån ñònh nhieät chæ aûnh höôûng raát nhoû leân
chaát taåy traéng.

138
 Nhieät ñoä gia coâng cuûa PVC thöôøng trong khoaûng 160 - 200 oC. Vì vaäy, yeâu caàu
oån ñònh nhieät cuûa chaát taåy traéng laø khoâng quaù khaét khe. Maët khaùc, ñoä tan vaø
tính oån ñònh di haønh (ñaëc bieät trong PVC hoaù deûo) coù taàm quan troïng lôùn.
2. Polystyrene (PS) vaø caùc copolymer styrene
Caùc loaïi bis-benzoxazole vaø phenylcoumarin coù theå duøng cho caùc chaát deûo
naøy nhö vôùi PVC.
Bis-(styryl)-biphenyl cuõng cho hieäu quaû laøm traéng raát toát nhöng tính beàn saùng
thaáp hôn chuùt ít so vôùi caùc hoï chaát taåy traéng ñeà caäp ôû treân.
PS trong suoát coù söï phaùt huyønh quang nheï, ñieàu naøy coù theå bò daäp taét do
caùc veát saûn phaåm bò phaân huyû coù maøu vaøng gaây ra do öùng suaát nhieät trong suoát
quaù trình gia coâng (eùp ñuøn, ñuùc phun). Tuy nhieân, nhö vôùi PVC, coù theå buø maøu hôi
vaøng baèng noàng ñoä raát nhoû (ít hôn 50 ppm) chaát taåy traéng. Trong PS trong suoát coù
phoái maøu traéng (thöôøng duøng TiO 2), caùc saûn phaåm cöïc traéng ñaït ñöôïc vôùi
khoaûng 500 ppm chaát taåy traéng.
Caùc copolymer styrene nhö impact PS (PS-I: PS chòu va ñaäp), styrene/ acrylonitrile
(SAN), acrylonitrile/styrene/acrylate (ASA), acrylonitrile/butadiene/ styrene (ABS),
styrene/butadiene/styrene (SBS) coù maøu hôi vaøng ñaëc tröng, coù theå buø baèng caùch
theâm chaát taåy traéng vaø caàn noàng ñoä cao hôn so vôùi PS trong suoát. Ñeå ñaït hieäu
quaû laøm traéng thích hôïp trong caùc heä coù maøu, phaûi söû duïng khoaûng 1000 ppm
hoaëc nhieàu hôn. Hieäu quaû laøm traéng thöôøng khoâng roõ raøng nhö trong PS, thöôøng
ñaït ñeán maøu traéng hôi xanh laù caây. Ñeå bieát chaéc chaén loaïi chaát taåy traéng toát
nhaát vaø noàng ñoä toái öu, caàn phaûi thöû nghieäm.
Troän hôïp caùc chaát taåy traéng vaøo trong caùc polymer styrenic hieäu quaû baèng
phöông phaùp taïo blend khoâ chaát taåy traéng vôùi caùc haït polymer tröôùc khi gia coâng.
3. Polycarbonate
Nhieät ñoä gia coâng cuûa PC khoaûng 300 oC hoaëc cao hôn, vì vaäy thöôøng gaây ra
maøu vaøng. Nhieät ñoä gia coâng cao ñoøi hoûi tính oån ñònh nhieät vaø khoâng bay hôi cuûa
chaát taåy traéng huyønh quang.
Vôùi moät löôïng khoaûng 50ppm caùc chaát taåy traéng nhö söû duïng cho PVC vaø
PS, noù coù theå buø maøu vaøng cuûa nhöïa PC khoâng nhuoäm maøu. Ñoái vôùi saûn phaåm
nhuoäm maøu cöïc traéng caàn noàng ñoä 500ppm.
Vieäc theâm chaát taåy traéng vaøo PC cuõng töông töï nhö vaøo PS: baèng vieäc troän
khoâ vôùi haït nhöïa khoâ tröôùc khi gia coâng. Ñeå caûi thieän tính keát dính cuûa chaát taåy
traéng vôùi haït PC söû duïng chaát trôï dính nhö butyl stearate vôùi löôïng 50 ñeán 100ppm.
139
 4. Polyurethane
Trong lónh vöïc polyurethane, chæ nhöõng heä moät thaønh phaàn môùi thöôøng söû
duïng chaát taåy traéng huyønh quang. Chuùng ñöôïc söû duïng cho maøng film vaø sôn phuû.
Chaát taåy traéng huyønh quang ñöôïc cho tröïc tieáp vaøo dung dòch polyurethane hoaëc
troän khoâ vôùi haït nhöïa.
Caàn chuù yù ñeán khaû naêng hoøa tan vaø oån ñònh di haønh ñoái vôùi maøng film
bôûi vì trong quaù trình laøm khoâ, coù theå xaûy ra hieän töôïng chuyeån chaát taåy traéng
huyønh quang ra ngoaøi beà maët maøng theo söï bay hôi cuûa dung moâi. Ñieàu naøy voâ tình
taïo ra caùc ñoám maøu vaøng do chaát taåy traéng quang hoïc ræ ra.
Tính beàn aùnh saùng cuûa chaát taåy traéng huyønh quang trong polyurethane thöôøng
keùm hôn nhieàu so vôùi caùc nhöïa khaùc. Ñoái vôùi caùc saûn phaåm cöïc traéng caàn noàng
ñoä chaát traåy traéng laø 500ppm.
5. Polyolefin
Polyolefin ñoâi khi cuõng ñöôïc taåy traéng, nhaát laø maøng PE duøng cho phuû giaáy.
Tieâu chuaån caàn thieát ñeå löïa choïn chaát taåy traéng laø khaû naêng töông hôïp cuûa noù
vôùi vaät lieäu neàn. Khaû naêng töông hôïp vôùi polyolefin thöôøng giaûm theo thöù töï sau:
PP > HDPE > LDPE
Tính beàn aùnh saùng trong nhöïa polyolefin thöôøng keùm.

140
 CHAÁT TAÏO XOÁP
I. GIÔÙI THIEÄU
1. Ñònh nghóa
Chaát taïo xoáp hoùa hoïc laø loaïi phuï gia coù khaû naêng sinh ra khí thoâng qua
phaûn öùng hoùa hoïc vaø taïo ra caáu truùc boït, xoáp trong neàn nhöïa polymer. Trong ña
soá caùc tröôøng hôïp, khí ñöôïc sinh ra ôû nhieät ñoä cao bôûi söï phaân huûy nhieät cuûa
hôïp chaát höõu cô hoaëc voâ cô. Quaù trình töï phaân huûy nhìn chung laø toûa nhieät vaø
khoâng thuaän nghòch vaø xaûy ra trong khoaûng nhieät ñoä heïp vaø rieâng bieät.
2. Caùc tính chaát ñöôïc yeâu caàu
Tieâu chuaån chính ñeå löïa choïn chaát taïo xoáp cho söï giaõn nôû ñaëc tröng cuûa
nhöïa laø söï töï phaân huûy nhieät (phaân huûy döôùi taùc duïng cuûa nhieät ñoä). Caùc khí
naøy phaûi ñöôïc sinh ra trong moät khoaûng nhieät ñoä xaùc ñònh maø khoaûng nhieät ñoä
naøy naèm trong khoaûng nhieät ñoä gia coâng cuûa nhöïa. Chaát taïo xoáp naøy khoâng ñöôïc
phaân huûy moät caùch töï phaùt, vì trong moät soá tröôøng hôïp seõ gaây noå, hoaëc söï tích
tuï nhieät vaø söï chaùy coù theå xaûy ra vì nhieät phaùt sinh töø phaûn öùng. Nhöõng khí
ñöôïc sinh ra, neáu coù theå, goàm N2 vaø CO2 vaø khoâng coù chöùa caùc thaønh phaàn hôïp
thaønh chaát noå. Chaát taïo xoáp phaûi phaân taùn ñoàng ñeàu trong hoãn hôïp nhöïa.
Caû chaát taïo xoáp vaø caùc saûn phaåm cuûa noù töï sinh ra trong quaù trình phaân
huûy khoâng ñöôïc nguy hieåm ñeán söùc khoûe con ngöôøi, khoâng aûnh höôûng baát lôïi
tôùi tính oån ñònh nhieät hoaëc ñoä beàn cô hoïc cuûa nhöïa hoaëc taùc ñoäng phaù huûy.
Caùc chaát coøn laïi sau phaân huûy neân coù khaû naêng töông hôïp toát vôùi nhöïa, khoâng
roø ræ ra ngoaøi hoaëc gaây ra söï ñoåi maøu. Cuoái cuøng, chaát taïo xoáp neân coù khaû
naêng sinh khí cao vaø coù giaù trò kinh teá cao ñeå söû duïng. Trong taát caû caùc ñieàu kieän
treân, roõ raøng laø khoâng coù moät chaát taïo xoáp hoùa hoïc naøo coù ñaày ñuû caùc tieâu
chuaån treân.
II. SÖÛ DUÏNG TAÙC NHAÂN TAÏO XOÁP
1. Lónh vöïc öùng duïng
Yeáu toá chính trong saûn phaåm ñuøn xoáp laø tieát kieäm nguyeân vaät lieäu (coù
theå tieát kieäm ñöôïc tôùi 50%).
Caùc phöông phaùp gia coâng hoãn hôïp nhöïa coù chöùa chaát taïo xoáp veà cô baûn
gioáng nhö vaät lieäu raén. Chaát taïo xoáp ñöôïc söû duïng nhieàu nhaát vaø sôùm nhaát cho
caùc saûn phaåm PVC.

141
 Caùc saûn phaåm xoáp PE ñöôïc noái maïng ngang, ñaëc bieät laø caùc saûn phaåm
naøy laøm töø LDPE vôùi tæ troïng töø 20 -200 kg/m 3. Söï lieân keát ngang cuûa caùc maïch
phaân töû coù theå ñöôïc thöïc hieän baèng caùch söû duïng caùc chaát hoùa hoïc peroxit höõu
hoaëc caùc chaát böùc xaï naêng löôïng cao.
Caùc saûn phaåm xoáp ñöôïc öùng duïng trong caùc oáng caùch ñieän, trong theå thao,
trong caùc taám thaûm traûi, caùc chuïp ñeøn, caùc taám baêng ñaàu goái vaø ñeá giaøy theå
thao, caùc taám ñaäy thuøng xe hôi, khay ñöïng thöùc aên vaø traùi caây, caùc hoäp ñöïng
tröùng, coác thí nghieäm vaø caùc taùch,… Caùc chaát taïo xoáp cuõng ñöôïc söû duïng ñeå
taïo xoáp cho nhöïa PP.
Ngoaøi ra, nhöïa coù chöùa caùc chaát taïo xoáp cuõng ñöôïc saûn xuaát theo phöông
phaùp neùn eùp vaøo khuoân döôùi aùp suaát cao, caùn traùng vôùi söï taïo xoáp xaûy ra sau,
ñuøn thoåi khuoân.
2. Tính chaát cuûa caùc saûn phaåm xoáp
Nhöïa xoáp coù caùc tính chaát noåi baät hôn caùc vaät lieäu khoâng xoáp, ñoù laø:
- Coù tyû troïng nheï hôn vaø vì vaäy tieát kieäm ñöôïc vaät lieäu.
- Caûi thieän ñöôïc tính chaát ñieän moâi cho daây caùp caùch ñieän.
- Taêng cöôøng söï caùch nhieät vaø caùch aâm thanh.
- Haáp thu cuûa naêng löôïng va ñaäp lôùn hôn (bao goùi).

Baûng 1. Caùc chaát taïo xoáp phoå bieán duøng cho nhöïa nhieät deûo

Teân hoùa hoïc Khoaûng nhieät Löôïng Caùc loaïi nhöïa söû duïng

142
 ñoä phaân huûy khí sinh chuû yeáu
trong khoâng ra ml/g
o
khí C
- Azodicarbonamide 205215 220 PVC, PE, PP, PS, ABS,
- Modified azodicarbonamide 155 220 150 220 PA
- 4.4’-oxybis (benzenesulfo 150 162 125 PVC,PE, PP, EVA, PS,
hydrazide) ABS
- Diphenylsulfone-3,3’ disulfo 155 110 PE, PVC, ABS
hydrazine
- Trihydrazinotriazine 275 225 PVC, PE, EVA
- p-Toluylensulfonyl 228 235 140
- 5-phenyltetrazole 240250 190 ABS, PP, PE, PA
- Isatotic anhydride 210 225 115 ABS, PP, PE, PA,PS
ABS,PPE,PC,PA, PBT,
LCP
PS, ABS, PA, PPE, PBT,
PC

TAÙC NHAÂN TAÏO MAÀM CHO POLYMER KEÁT TINH

I. GIÔÙI THIEÄU
1. Yeâu caàu cho chaát taïo maàm, phaân loaïi
Chaát taïo maàm ñuùng ñöôïc nhaän ra theo kinh nghieäm. Chính xaùc hôn cuï theå laø
quan heä giöõa loaïi polymer vaø ñaëc tính lyù hoaù cuûa chaát taïo maàm vaø hoaït tính cuûa
noù chöa roõ raøng. Tuy nhieân, trong tröôøng hôïp caùc chaát taïo maàm goác höõu cô moät
vaøi quan saùt ñaõ ñöôïc thöïc hieän treân nhöõng chaát coù khaû naêng taïo maàm:
143
 - Chaát taïo maàm phaûi bò laøm öôùt hay bò haáp thuï bôûi polymer.
- Noù phaûi khoâng hoaø tan trong dung moâi.
- Ñieåm noùng chaûy cuûa noù phaûi cao hôn cuûa polymer.
- Phaân taùn ñoàng nhaát trong polymer noùng chaûy, taïo thaønh caùc theå mòn 1-10
m.
Caùc chaát taïo maàm coù theå phaân loaïi sô boä nhö sau:
- Caùc phuï gia voâ cô nhö talc, silica, kaolin
- Caùc hôïp chaát höõu cô nhö caùc muoái cuûa mono- hay polycarboxylic acids, maøu
pigment (dye: maøu höõu cô, tan trong nhöïa; pigment: maøu höõu cô hay voâ cô, khoâng tan
trong nhöïa, phaân taùn ôû daïng haït mòn).
- Caùc polymer nhö laø caùc copolymer ethylene/acrylic ester.
Thöïc teá duøng noàng ñoä leân ñeán 0,5%, noàng ñoä cao hôn khoâng taêng hieäu quaû
theâm nöõa. Caùc chaát taïo maàm ñöôïc keát hôïp daïng hoãn hôïp boät / boät, huyeàn phuø
hay dung dòch, hay ôû daïng master batch. Baát kì phöông phaùp naøo ñöôïc duøng, söï phaân
taùn tröôùc taùc nhaân taïo maàm toát laø caàn thieát neáu caàn ñaït hieäu quaû toát nhaát.
2. AÛnh höôûng cuûa chaát taïo maàm leân tính chaát cuûa polymer
Haàu heát caùc chaát taïo maàm coâng nghieäp taïo ra ñoä keát tinh cao, daãn ñeán laøm
taêng ñoä cöùng, modul ñaøn hoài, ñoä beàn keùo vaø ñieåm chuyeån so vôùi vaät lieäu
khoâng ñöôïc taïo maàm. Theâm nöõa, caáu truùc spherulite haït mòn cuûa polymer ñöôïc taïo
maàm (nuleated polymer) caûi thieän caùc tính chaát quang hoïc nhö tính trong suoát hay tính
trong môø, ñoä daõn daøi luùc ñöùt vaø ñoä beàn va ñaäp, vì caáu truùc nhö theá cho söï phaân
taùn öùng suaát ñoàng nhaát hôn khi chòu keùo cô hoïc.
YÙ nghóa raát quan troïng cuûa caùc compound coù chaát taïo maàm trong ñuùc phun
laø ruùt ngaén thôøi gian chu kyø saûn phaåm. Ruùt ngaén thôøi gian baèng caùch duøng
nhieät ñoä keát tinh cao hôn hoaëc toác ñoä cuûa quaù trình keát tinh nhanh hôn (do khoái
löôïng rieâng spherulite cao hôn). Vì vaäy, söï keát tinh ñöôïc baét ñaàu vôùi vieäc laøm laïnh
ít hôn vaø hoaøn taát sau thôøi gian laøm laïnh ngaén hôn.
Vì nhöïa coù taïo maàm coù xu höôùng keát tinh taêng leân, söï keát tinh laïi thöôøng
ñuôïc ngaên caûn. Söï keát tinh laïi taïo ra caùc tính chaát cô khoâng ñöôïc mong ñôïi vaø laøm
thay ñoåi kích thöôùc cuûa saûn phaåm khi toàn tröõ keùo daøi.
Trong thöïc teá, caùc taùc ñoäng cuûa söï taïo maàm naâng cao caùc ñaëc tính saûn
phaåm cuoái cuøng vaø gia coâng, ñaëc bieät vôùi PET, PP vaø PA 6; trong tröôøng hôïp PE
vaø polybutene-1, yù nghóa coâng ngheä cuûa caùc aûnh höôûng naøy nhoû hôn raát nhieàu.

144
II. CAÙC CHAÁT TAÏO MAÀM THOÂNG DUÏNG
1. Caùc chaát taïo maàm cho PET
Toác ñoä keát tinh thaáp vaø söï taïo maàm thaáp cuûa PET ñaëc bieät thuaän lôïi cho
saûn xuaát chai PET keát tinh moät phaàn, coù ñoä trong suoát cao, nhöng chuùng gaây ra
moät baát lôïi trong ñuùc phun PET. Phun vaøo trong khuoân noùng (ví duï khoaûng 150 oC) -
ñeå taêng nhanh söï keát tinh vaø ñeå ruùt ngaén thôøi gian chu kyø - taïo ra caùc saûn phaåm
hoaøn taát coù ñoä keát tinh thaáp, gaëp khoù khaên ñeå taùch khoûi khuoân; neáu duøng thôøi
gian chu kyø saûn phaåm raát daøi (khoâng kinh teá) keát quaû laø saûn phaåm raát gioøn
(caùc spherulite lôùn). Nhöõng vaán ñeà naøy coù theå ñöôïc traùnh baèng caùch duøng chaát
taïo maàm, ñeå ñaït ñöôïc caùc tính chaát vaät lieäu toát (nhieàu spherulite nhoû) vaø thôøi
gian chu kyø coù theå chaáp nhaän ñöôïc veà kinh teá.
Baûng 1. Caùc chaát taïo maàm cho PET

Caùc chaát khoâng hoaø tan, trô

Caùc chaát ñoän khoaùng nhö ñaù phaán, thaïch cao, ñaát seùt, cao lanh, mica, talc (moät
khoaùng chaát meàm, mòn coøn ñöôïc goïi laø ñaù tan), silicate
Pyrophyllite (khoaùng qua nung)
Caùc maøu pigment nhö ñoû cadmium, vaøng cobalt, oxyt crom
Caùc kim loaïi: oxyt kim loaïi nhö TiO2, MgO, antimony trioxide; caùc phosphate
Caùc carbonate vaø sulfate, öa duøng hôn caø laø muoái cuûa kim loaïi kieàm thoå
Boron nitride
NaF
Than ñen
Caùc hôïp chaát höõu cô, duøng rieâng moät mình hay vôùi chaát raén trô
Muoái cuûa acid monocarboxylic hay polycarboxylic
Wax montan vaø muoái ester montan
Diphenylamine
Acetone, nitromethane, benzene, toluene
Caùc alkane halogen hoaù nhö tetrachloroethane
Benzophenone, tetralin
Caùc röôïu thôm vaø caùc amine
Caùc aralkylsulfonate kieàm
Caùc epoxide
Caùc polymer, duøng rieâng moät mình hay vôùi chaát raén trô
Caùc polyolefin: PE, PP, poly-4-methylpentene-1, poly-3-methylbutene-1
145
Caùc copolymer cuûa ethylene vaø caùc ester carboxylic khoâng no
Caùc copolymer ion cuûa ethylene vaø muoái cuûa caùc acid carboxylic khoâng no
Caùc copolymer cuûa caùc daãn xuaát styrene vaø caùc diene keát hôïp
Trong thöïc teá, caùc chaát taïo maàm voâ cô khoâng tan nhö caùc oxide kim loaïi, muoái kim
loaïi, maøu pigment vaø khoaùng coù kích thöôùc haït 3m ñöôïc öa duøng hôn vôùi noàng
ñoä khoaûng 0,5%. Chuùng coù theå ñöôïc theâm vaøo tröôùc, trong hay sau quaù trình ñoàng
truøng ngöng, ôû daïng boät khoâ, mòn hay daïng huyeàn phuø; hay coù theå ôû daïng haït.
2. Caùc chaát taïo maàm cho caùc nhöïa PA
Söï taïo maàm cuûa PA 6, 66 vaø 610 taïo ra caùc bieán ñoåi tính chaát nhö sau:
- Tính keát tinh cao.
- Taêng modul keùo vaø uoán.
- Taêng ñoä cöùng beà maët.
- Taêng ñieåm chuyeån.
- Naâng cao nhieät ñoä bieán daïng döôùi taûi.
- Caûi thieän tính khaùng moøn.
- Ñoä daõn daøi khi ñöùt vaø ñoä beàn va ñaäp thaáp hôn.
- Giaûm tính haáp thu nöôùc.
Khoâng theå laøm caùc saûn phaåm ñuùc phun trong suoát daøy hôn 2 mm ngay caû
vaät lieäu PA ñöôïc taïo maàm, vì ñöôøng kính spherulite vöôït quaù 5 m; thôøi gian chu kyø
ñuùc phun giaûm töø 3 - 30%.
Silica coù ñoä phaân taùn cao thöôøng ñöôïc duøng nhö taùc nhaân taïo maàm vôùi
noàng ñoä khoaûng 0,1%. Caùc phuï gia coù theå duøng ñöôïc khaùc laø molybdenum
disulfide, saét sulfide, TiO2, talc vaø natri phenylphosphinate.
Caùc polymer noùng chaûy cao nhö PA 66 hay PET cuõng ñöôïc duøng trong PA 6.
3. Caùc chaát taïo maàm cho PP
Caùc chaát taïo maàm cho PP môùi ñöôïc aùp duïng thöông maïi gaàn ñaây. Vôùi PP
coù chæ soá chaûy cao, theâm chaát taïo maàm ruùt ngaén thôøi gian chu kyø ñuùc phun 30%.
Söï taïo maàm cuûa PP coù giaù trò caûi thieän caùc tính chaát quang hoïc cuûa maøng. Maøng
ñöôïc taïo maàm coù ñoä môø ñuïc thaáp hôn, ñoä boùng laùng cao hôn vaø caûi thieän ñoä
trong.
Baûng 2. Caùc tính chaát quang cuûa maøng PP

Loaïi maøng Maøng thoåi Maøng caùn

Vaät lieäu maøng PP khoâng PP ñöôïc PP PP ñöôïc PP ñöôïc
146
 taïo maàm taïo maàm khoâng taïo ñònh
taïo maàm maàm höôùng
Nhieät ñoä noùng 220 220 260 280 280 280
o
chaûy, C
Ñoä môø ñuïc, % 36 20 17 4 7 1
Ñoä boùng 19 28 40 71 65 90
Ñoä trong 39 29 10 1 2 2

Caùc saûn phaåm ñuùc phun laøm töø PP ñöôïc taïo maàm coù ñoä beàn toát hôn so
vôùi PP khoâng taïo maàm. Ñoä trong cuûa caùc saûn phaåm ñuùc PP ñöôïc caûi thieän baèng
söï taïo maàm, ñaëc bieät thaáy roõ trong caùc copolymer PP random.
Caùc phuï gia voâ cô nhö talc, caùc loaïi silica khaùc nhau, than ñen vaø cao lanh coù
hieäu quaû taïo maàm thaáp. Muoái cuûa caùc acid monobasic hay dibasic beùo hay acid
arylalkyl nhö natri succinate, natri glutarate, natri caprotate, natri 4-methylvalerate, nhoâm
phenylacetate vaø natri cinnamate laø caùc phuï gia taïo maàm trung bình. Caùc chaát taïo
maàm coù hoaït tính ñaëc bieät laø caùc muoái nhoâm hay kim loaïi kieàm cuûa caùc acid
carboxylic no hay thôm nhö nhoâm benzoate, natri hay kali benzoate, natri -naphthoate,
lithium benzoate vaø nhoâm tert-butylbenzoate. Bis-benzylidene sorbitol laø chaát taïo
maàm höõu cô ñaëc bieät thích hôïp cho PP.
Caùc chaát taïo maàm höõu cô thöôøng ñöôïc nghieàn xuoáng ñeán kích thöôùc 5 m
vaø ñöôïc troän khoâ vôùi boät PP vôùi noàng ñoä leân ñeán 0,5%. Theâm vaøo ôû daïng dung
dòch vaø laøm khoâ sau hay taïo master batch thì ít hieäu quaû.
4. Caùc chaát taïo maàm cho PE
Do PE laø polymer keát tinh nhanh, trong caùc taøi lieäu töông ñoái ít ñeà caäp ñeán
caùc chaát taïo maàm cho PE. Trong HDPE saïch, chaát taïo maàm nhö kali stearate (khoâng
hieäu quaû laém trong PP) coù veû coù hieäu quaû töông ñoái lôùn, kích thöôùc cuûa caùc
spherulite giaûm töø 47 m (khoâng taïo maàm) xuoáng ñeán 13 m (coù taïo maàm). Vieäc
theâm vaøo PE ñöôïc taïo maàm hay polyolefin cao hôn coù hieäu quaû nhö trong LDPE.
Trong ñuùc phun HDPE, trong suoát quaù trình ñònh höôùng phaân töû thöôøng xaûy ra theo
höôùng doøng chaûy, caùc maøu pigment höõu cô coù theå hoaït ñoäng nhö taùc nhaân taïo
maàm, keát quaû taïo ra caùc öùng suaát noäi cao vaø gaây ra hieän töôïng bieán daïng khoâng
mong muoán.
5. Caùc chaát taïo maàm cho polybutene-1 (PB)
Theâm acid adipic hay phenylcoumarin-aminobenzoic laøm taêng nhieät ñoä keát tinh
hôn 15oC so vôùi PB khoâng taïo maàm. Ñaëc tính bieán ñoåi maïng löôùi khoâng gian cuûa
147
PB töø daïng thuø hình II töù giaùc thaønh daïng I hình thoi, khoâng taêng do caùc chaát taïo
maàm.

148