Ο σχεδιασμός-ως-χαρτογράφηση διαδικτυακών κοινωνικών δικτύων: η

ψηφιακά επαυξημένη πόλη και η μεταστροφή του δημόσιου χώρου, το

παράδειγμα της Λάρισας.
ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΜΟΡΑΣ
Υπ. Διδάκτορας, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Πολυτεχνική Σχολή
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΑΝΤΩΝΙΟΥ
Αρχιτέκτονας Μηχανικός Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης
M.Arch ENSA Paris La Villette

Περίληψη

Στην παρούσα εργασία παρουσιάζεται μέρος της συνεχιζόμενης έρευνας πεδίου που αφορά στην πόλη της
Λάρισας. Αντικείμενό της είναι η χρήση των χαρτογραφικών δυνατοτήτων των διαδικτυακών κοινωνικών
δικτύων και ο εμπλουτισμός του δημόσιου χώρου; Ο σχεδιασμός-ως-χαρτογράφηση επιχειρεί να συνδέσει συν-
χρονικά τους δράστες, το μέσο και τις ιδιότητες της ψηφιακά συμμορφούμενης επαυξημένης πόλης. Η
επαυξημένη πόλη αποτελεί ένα πολλαπλό διαστρωματωμένο πεδίο της πραγματικότητας στο οποίο
συγχωνεύεονται το τεχνολογικά μορφωμένο περιβάλλον και η υλική αστικότητα. Εφαρμογές όπως το
foursquare, το instagram και το twitter, που μας παρέχουν υπηρεσίες εντοπισμού, αλλά και τη δυνατότητα
δημιουργίας προσωποποιημένων χαρτών, χαίρουν ιδιαίτερου ενδιαφέροντος καθώς δομικά στηρίζονται σε ένα
μοντέλο structure-infill content, όπου ο χρήστης έχει τη δυνατότητα να παρέχει δεδομένα σε έναν κεντρικά
δομημένο χάρτη. Εμπλουτίζοντας την πόλη με τα ψηφιακά της ίχνη διερευνούμε ένα σύστημα σκοτεινών και
φωτεινών περιοχών που διαπερνούν τους δεδομένους ορισμούς της λειτουργίας, της μορφής και της χρήσης
αυτής.
Η παραπάνω τακτική αναλύεται σε δύο μερικώς αλληλοεπικαλυπτόμενα στάδια:
• στην παραγωγή τεκμηρίωσης, χαρτογραφησης συναφών ψηφιακά χώρων. Περιορισμοί που πηγάζουν στα
ψηφιακά μέσα καθώς και η ύπαρξη υποδομών δικτύων στο δημόσιο χώρο θα εξεταστούν, ερμηνευτούν
διαγραμματικά.
• στην παραγωγή διαγραμμάτων απόκλισης (diagrams of deviation) τα οποία επιχειρούν να αποδώσουν τα
υπάρχοντα δεδομένα ως ενδείξεις του επαυξημένου περιβάλλοντος τους συσχετίζοντας τα με αδιαφοροποίητους
χώρους (πιθανώς χωρικά υβρίδια, συμβάντα ή συμπεριφορές) του συνολικού αστικού χώρου.
Πειραματιζόμενοι με ήδη μαζικά χρησιμοποιούμενες εφαρμογές χαρτογράφησης ευελπιστούμε να αποδώσουμε
τoν ασαφή τους χαρακτήρα στην αστική καθημερινότητα τόσο ως αναπαραστάσεις, όσο και ως διαμορφωτές
αυτής. Εμμένοντας στην ανάλυση των υφιστάμενων αστικών υποδομών, θέλουμε να επικεντρωθούμε στην
καθοριστική σχέση μεταξύ της εμπειρίας του χρήστη στον αστικό χώρο και της καθημερινότητάς του μέσα από
αυτούς τους κώδικες.

Λέξεις κλειδιά:
Επαύξηση, design-as-mapping, ψηφιακή πόλη, ψηφιακό αποτύπωμα

1. Εισαγωγή
Η διάχυση των ψηφιακών μέσων σε συνδυασμό με την ευρεία χρήση έξυπνων συσκευών που
έχουν τη δυνατότητα να συνδέονται στο διαδίκτυο επηρεάζουν ριζικά τον τρόπο με τον οποίο
βιώνουμε την αστικότητα και τον τρόπο ορισμού αυτής. Έννοιες όπως η πυκνότητα κατοίκησης σε
συνδυασμό με το δημόσιο χώρο και την ανάγκη της ανωνυμίας (Arendt, 1958), ο εμπλουτισμός της
δημόσιας σφαίρας με τον καθημερινό τύπο, ο επικείμενος διαχωρισμός μίας κοινωνικής ομάδας
λόγω αυτού (Habermas, 1962) και η σταδιακή ανάδυση μίας μορφής επιτελεστικού χώρου ο
οποίος δημιουργείται ως αποτέλεσμα της δράσης των συμμετεχόντων στη δημόσια πραγματικότητα
(Sennett, 2015) μας επιτρέπουν να θεωρήσουμε με βεβαιότητα ότι ο δημόσιος χώρος δε
χαρακτηρίζεται από τις φυσικές του διαστάσεις, αλλά αντίθετα αποτελεί μία συνθήκη που
αναδύεται διαδραστικά, η οποία με τη σειρά της δύναται να ενημερώνεται σε πραγματικό χρόνο
1
εξαιτίας της διαμεσολαβημένης εμπειρίας, όπως αυτή προάγεται μέσω των φορητών τεχνολογιών
και της πληροφορίας που αυτές δύναται να διαχειρίζονται. Το μέτρο του χώρου είναι το μέτρο της
εμπειρίας του και τα όρια αυτού είναι άμεσα συνυφασμένα με τη δυνατότητα της διαχείρισης της
πληροφορίας. Η έννοια της ταυτότητας του προσώπου σε επίπεδο ορισμού συμμορφώνεται με την
πληροφορία που συνοδεύει το κάθε πρόσωπο. Η μοναδικότητα της συνθήκης έγκειται στο γεγονός
ότι η ταυτότητα ενός προσώπου έχει τα χαρακτηριστικά μίας μορφής συνδήλωσης η οποία είναι
ανεξέλεγκτη και έγκειται στον τρόπο με τον οποίο η πληροφορία προσκολλάται σε ένα
συγκεκριμένο πρόσωπο. Όπως η τεχνολογία επιτρέπει τον χωρικό εντοπισμό της με την ανάπτυξη
των τεχνικών γεώεντοπισμού μέσω του Global Positioning System (Allbach, 2011) η ιδέα της
πόλης δυναμικοποιείται με τρόπο που η ίδια η έννοια της πόλης δεν ορίζεται από τις χωρικές
ιδιότητες και την κυριαρχία της αλλά από οποιαδήποτε ποιότητα φέρει ως συνοδευτική δήλωση την
επωνυμία της. Οι πόλεις από χωρικές οντότητες μεταμορφώνονται σε δηλώσεις και η διαχείριση
τους είναι ταυτόσημη με τον έλεγχο της πληροφορίας που τις συνοδεύει. Οι πόλεις δεν είναι απλά
άυλες καθώς αποκτούν ψηφιακή υπόσταση, η παρουσία τους είναι ταυτόσημη με τον ερεθισμό του
φαντασιακού καθώς η ίδια η εμπειρία της πόλης υπόκειται στην ανατροφοδότηση της εμπειρίας της
αναπαράστασης της.
Καθώς το διαδίκτυο είναι πια πανταχού παρών, η πρόσβαση στην πληροφορία διαρκώς και σε
πραγματικό χρόνο καταρρίπτει την αντίληψη της ψηφιακής πληροφορίας ως άυλο ίχνος. Η
πληροφορία γίνεται μία διάσταση του πραγματικού δίπλα στις φυσικές διαστάσεις των
αντικειμένων. Η αντιμετώπιση της ίδιας της πληροφορίας με το καθεστώς του αντικειμένου είναι
ζήτημα χρόνου καθώς τα πειράματα και οι πρώτες εφαρμογές σχετικά με τα M2M (machine to
machine) και το internet of things ήδη μας προϊδεάζουν σχετικά. Το ψηφιακό αποτελεί ένα μόνιμο
ίχνος και διαθέτει το δικό του αποτύπωμα είτε ενεργητικό (με τη γνώση των χρηστών, ως
αποτέλεσμα ηθελημένης δράσης) είτε παθητικό (πληροφορία που διαχειρίζεται μία συσκευή ή ένα
λογισμικό, η οποία αποθηκεύεται και είναι προσβάσιμη υπό συνθήκες). Πέρα από τα ηθικά
ζητήματα που ανακύπτουν και αφορούν στους χρήστες (Firmino, 2009), η υπόσταση των πόλεων
σε συνδυασμό με τη ψηφιακή τους εικόνα και διάσταση διαμορφώνεται ουσιαστικά από το
ψηφιακό τους αποτύπωμα το οποίο σε πολύ μεγάλο βαθμό θα μπορούσε να θεωρηθεί πως είναι ένα
bottom-up φαινόμενο. Δηλαδή ένα φαινόμενο το οποίο διαμορφώνεται από τη βάση προς τα πάνω
σε αντίστροφη πορεία των συνηθισμένων ιεραρχικών δομών και το οποίο έγκειται στη δράση και
διασύνδεση των χρηστών ηλεκτρονικά (Berruti, 2007). Φυσικά, η μεσολάβηση των
πληροφοριακών τεχνημάτων τα αναδεικνύει σε νέους παράγοντες στη διαχείριση των πόλεων.
Όπως και οι χρήστες οφείλουν να συνειδητοποιήσουν ότι αυτή η μεσολάβηση αποτελεί το
σημαντικότερο άλμα στον τρόπο με τον οποίο μετασχηματίζεται η έννοια της δημοσίας σφαίρας,
των κοινών και του ιδιωτικού βίου. Ωστόσο, ακόμη και αν δεν υπάρχει η συνειδητοποίηση ότι αυτή
η αλλαγή έχει ήδη συμβεί. Εκούσια ή ακούσια, οι χρήστες των έξυπνων συσκευών και του
διαδικτύου ήδη αποτελούν τους κύριους δράστες σε αυτή τη νέα συνθήκη.
Στην παρούσα έρευνα προσδοκούμε να διερευνήσουμε, μέσω της σύγκρισης χαρτών που
αποτυπώνουν το ψηφιακό και το φυσικό, τον τρόπο με τον οποίο αυτές οι δύο διαστάσεις
επενεργούν σε μία πόλη και συγκεκριμένα στην Λάρισα. Επιθυμούμε να διερευνήσουμε αν και
κατά πόσο ο φυσικός δημόσιος χώρος της πόλης αντικατοπτρίζει την παράλληλη ύπαρξη της
ψηφιακής σφαίρας ή αν το αποτύπωμα αυτής ακολουθεί διαφορετικές λογικές. Για να συμβεί αυτό
διερευνήσαμε την παροχή γεωεντοπιζόμενης πληροφορίας από μέσα κοινωνικής δικτύωσης και
συγκεκριμένα από εφαρμογές και πλατφόρμες οι οποίες διαχειρίζονται εικόνα, έτσι ώστε,
παράλληλα, να μπορούμε να ερευνήσουμε το περιεχόμενο της πληροφορίας αυτής σε σχέση με το
ρόλο του δημόσιου χώρου. Συγκεκριμένα η έρευνα αναπτύσσεται σε δύο επίπεδα:
• στην απόδοση του ψηφιακού αποτυπώματος μέσω γεωεντοπισμένης πληροφορίας,
• στην ανάγνωση και αξιολόγηση του περιεχομένου της πληροφορίας αυτής και συγκεκριμένα
τον εντοπισμό των χώρων εκείνων που λειτουργούν ως χωρικοί ελκυστές ψηφιακής
πληροφορίας.

2
2. Ο σχεδιασμός της έρευνας
Από τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης οι πιο δημοφιλείς που μοιράζονται
γεωεντοπιζόμενη πληροφορία είναι το twitter, το instagram, το flickr και το foursquare. Το
facebook δε μοιράζεται τέτοια δεδομένα, όπως και το tumblr. Το foursquare δε μπορούσαμε να το
χειριστούμε με επάρκεια διότι η αναζήτηση γινόταν μέσω της πλατφόρμας της εφαρμογής η οποία
προϋποθέτει τη δικτύωση και αυτό θα καθιστούσε το δείγμα εξαιρετικά περιορισμένο και καθόλου
τυχαίο. Τα τρία εναπομείναντα εκπληρώνουν τις προϋποθέσεις που θέσαμε, ωστόσο από το twitter
μπορέσαμε να αντλήσουμε πληροφορία μόνο ως προς την πρώτη κατηγορία της έρευνας (ψηφιακό
αποτύπωμα χωρίς το περιεχόμενο) και για μία περίοδο περασμένη ιστορικά, ενώ από το instagram
και το flickr είναι διαθέσιμο και το περιεχόμενο της ανάρτησης και η προέλευση αυτής.
Η έρευνα στο flickr έγινε μέσα από την ίδια την πλατφόρμα. Η πλατφόρμα είναι πολύ
δημοφιλής στους κύκλους των ερασιτεχνών και επαγγελματιών φωτογράφων οπότε τα
αποτελέσματα θα πρέπει να αναγνωστούν και υπό αυτό το πρίσμα. Η πλατφόρμα απαιτούσε την
εγγραφή του χρήστη ωστόσο δεν απαιτούσε τη δικτύωση για να έχει κανείς πρόσβαση στην
εξεταζόμενη πληροφορία. Το σύνολο των γεωεντοπιζόμενων φωτογραφιών έφτανε τις 218 στην
περιοχή της Λάρισας και η πληροφορία συλλέχθηκε σε ένα ενιαίο χάρτη καθώς η ιστοσελίδα δεν
έδινε αυτή τη δυνατότητα. Μία προς μία οι καταχωρήσεις αυτές αξιολογήθηκαν ως προς το
περιεχόμενο τους και τα χωρόσημα που διακρινόντουσαν αποτυπώθηκαν σε ξεχωριστό χάρτη.

Εικόνα 1: η διεπιφάνεια του flickr και ο τρόπος με τον οποίο δίνεται η πληροφορία

Πηγή: https://www.flickr.com/map.

Για την έρευνα στο twitter χρησιμοποιήθηκε μία εφαρμογή του Harvard η οποία είναι
διαθέσιμη ελεύθερα. Προέκυψε ένας χάρτης ο οποίος επιτρέπει να δει κανείς τη διασπορά των
tweets για διάστημα δύο εβδομάδων (707 στο σύνολο) το Δεκέμβριο του 2013. Αυτό ήταν το
μεγαλύτερο δείγμα που μπορέσαμε να συγκεντρώσουμε. Υπάρχουν εφαρμογές που εξετάζουν
τάσεις με βάση hashtags αλλά και εντοπισμένη πληροφορία (όπως το onemilliontweetmap ή το
mapbox) αλλά τα μέσα που παρείχαν για αναζήτηση πρόσφεραν πολύ αποσπασματικά και χαμηλά
δείγματα.
Για το instagram η ίδια η εφαρμογή δε δίνει τη δυνατότητα για έρευνα για φωτογραφίες
απευθείας σε χάρτη αλλά μόνο μέσω hashtag. Ωστόσο υπάρχουν διάφορες ιστοσελίδες / εφαρμογές
που επιτρέπουν κάτι τέτοιο. Χρησιμοποιήσαμε το gramfeed, το οποίο έδινε τη δυνατότητα
αναζήτησης σύμφωνα με ιστορικό, ελπίζοντας ότι έτσι θα μπορούσαμε να διερευνήσουμε
ενδεχόμενους συσχετισμούς μεταξύ γεγονότων και συχνότητας εμφάνισης φωτογραφιών στην
πλατφόρμα. Για να έχει κανείς πρόσβαση στην πληροφορία του gramfeed έπρεπε να διαθέτει

3
λογαριασμό στην πλατφόρμα την ίδια εκτός του instagram. Oι δειγματοληψίες γίναν ανά
δεκαήμερο από τον Απρίλιο έως και τον Ιούλιο του 2015. Το δείγμα ήταν εξαιρετικά υψηλό σε
σχέση με τις άλλες εφαρμογές (μεγαλύτερο από 10 χιλιάδες φωτογραφίες στην περιοχή της
Λάρισας). Οι φωτογραφίες αποτυπώθηκαν σε συνολικό χάρτη ενώ αξιολογήθηκαν και ως προς το
περιεχόμενο τους και αποτυπώθηκαν εν συνεχεία ξεχωριστά. Θα πρέπει να ληφθεί υπ’ όψιν ότι το
instagram ειναι εξαιρετικά δημοφιλές σε νεαρές ηλικίες.

Εικόνα 2: η διεπιφάνεια του της εφαρμογής του Harvard

Πηγή: http://worldmap.harvard.edu/tweetmap/

Εικόνα 3: το μενού αναζήτησης του gramfeed Εικόνα 4: η σελίδα εμφάνισης των αποτελεσμάτων

Πηγή: http://www.gramfeed.com/

Ως προς την αξιολόγηση σε σχέση με το περιεχόμενο εστιάσαμε σε εκείνες τις φωτογραφίες οι

οποίες λήφθηκαν σε ανοιχτούς δημόσιους και ημιδημόσιους χώρους όπου μπορούσε να
αναγνωριστεί η τοποθεσία της λήψης. Υπενθυμίζεται ότι το γεωεντοπιζόμενο αποτύπωμα αποδίδει
τις συντεταγμένες από τις οποίες έγινε το ανέβασμα της πληροφορίας στην πλατφόρμα και όχι το
σημείο της λήψης της φωτογραφίας εκτός κι αν αυτό γινόταν σε πραγματικό χρόνο από συσκευή
που επέτρεπε τον γεωεντοπισμό. Κατά συνέπεια ο όγκος της πληροφορίας που συμμετέχει στους
χάρτες είναι συντριπτικά μεγαλύτερος από την πληροφορία που αφορά στο περιεχόμενο. Στην
πρώτη κατηγορία, απεικονίζεται η πρόσβαση, ενώ στη δεύτερη απεικονίζονται οι φυσικοί χώροι
της πόλης που ασκούν τη μεγαλύτερη έλξη στους φωτογράφους και σε εισαγωγικά προκαλούν να
αναπαρασταθούν (φωτογραφία τοπίου, αρχιτεκτονική φωτογραφία, αστική φωτογραφία,
τουριστική φωτογραφία αξιοθέατων / χωρόσημων κλπ) ή να πλαισιώσουν το περιεχόμενο (selfies

4
σε δημόσιο χώρο, αναμνηστικές φωτογραφίες, ομαδικές φωτογραφίες σε αξιοθέατα, χωρόσημα
κλπ). Από τους χάρτες περιεχομένου απορρίφθηκαν όλες οι φωτογραφίες οι οποίες λήφθηκαν σε
εσωτερικούς χώρους, οι selfies και όσες δε μπορούσαν με βεβαιότητα να προσδιοριστούν οι
τοποθεσίες.

3. Χάρτες
3.1 Υποδομές
Η πόλη της Λάρισας διαθέτει περίπου 16 ενεργούς κόμβους σύνδεσης σε δωρεάν παρεχόμενο
ευρυζωνικό δίκτυο. Ο εξοπλισμός για τα δίκτυα είναι εγκατεστημένος κατά κόρον σε πλατείες
(πλατεία Δικαστηρίων, Τρίγωνη, Ταχυδρομείου, Λαού, Νομαρχίας, Λαμπρούλη, ΟΣΕ, ΑΤΑ,
Εβραίων Μαρτύρων, Χαραυγής) ενώ καλύπτεται και ένα πάρκο (Άγιος Αντώνιος). Ο κάθε κόμβος
σύμφωνα με τις τεχνικές περιγραφές καλύπτει περίπου ακτίνα 400μ ωστόσο μετά από επιτόπια
έρευνα διαπιστώθηκε ότι η πυκνή δόμηση περιορίζει αισθητά την εμβέλεια τους καθώς και ότι
ανέκυπταν και προβλήματα σύνδεσης συσκευών οι οποίες δεν ήταν Android ή δε χρησιμοποιούσαν
το λειτουργικό σύστημα microsoft windows. Επίσης οι οδηγίες σύνδεσης στους κόμβους που
παρέχονται είναι περιορισμένες και προϋποθέτουν την ανεξάρτητη των κόμβων πρόσβαση στο
διαδίκτυο. Στις περιοχές που υπήρχαν οι κόμβοι δεν υπήρχε καμία άλλη σήμανση σχετική και στη
διάρκεια των επισκέψεων διαπιστώθηκε πολύ μικρός αριθμός χρηστών με ηλεκτρονικούς
υπολογιστές το οποίο μας οδήγησε στο συμπέρασμα ότι πιθανότατα η κύρια χρήση γίνεται μέσω
tablets και κινητών τηλεφώνων. Η παράμετρος του τρόπου σύνδεσης ωστόσο μένει να
διευκρινιστεί περαιτέρω. Συνυπολογίζοντας ότι η στατιστική υπηρεσία δεν παρέχει/διαθέτει
στοιχεία σχετικά με τη συμμετοχή στο διαδίκτυο ο μόνος τρόπος διασαφήνισης του ερωτήματος θα
ήταν η ανάλυση των δεδομένων των κόμβων, κάτι το οποίο πρόκειται να γίνει μελλοντικά. Η
παράμετρος της ευρείας διάδοσης των ασύρματων δικτύων ειδικά σε καταστήματα αναψυχής θα
πρέπει να συνυπολογίζεται στην ανάγνωση των αποτελεσμάτων.
Εικόνα 5: Χάρτης με τη διασπορά των ασύρματων δικτύων στην πόλη της Λάρισας, Εικόνα 6: Πίνακας
με μεγέθη χρήσης του ασύρματου δικτύου

Πηγή: Ιστοσελίδα του Δήμου Λαρισαίων

3.2 Ψηφιακό αποτύπωμα

Το ψηφιακό αποτύπωμα του twitter αναπτύσσεται σε δύο κύριες περιοχές. Στην περιοχή του
ιστορικού κέντρου της πόλης (κέντρο, βορεια) και σε αυτό της Νεάπολης το οποίο
συμπεριλαμβάνει και το ΤΕΙ της πόλης (νοτιοδυτικά) αν και ο αριθμός των tweets είναι
συντριπτικά μεγαλύτερος στο κέντρο της. Συγκεκριμένα στο κέντρο της πόλης (όπως αυτό ορίζεται
από τον κεντρικό δακτύλιο και τον Πηνειό ποταμό) η κύρια δραστηριότητα αναπτύσσεται γύρω
από την πλατεία Δικαστηρίων, την πλατεία Ταχυδρομείου και το ευρύτερο δίκτυο των πεζοδρόμων
όπου και αναπτύσσεται η κύρια εμπορική δραστηριότητα της πόλης. Αξίζει να σημειωθεί ότι η
5
παροχή ασύρματων δικτύων είναι πολύ πυκνή στην περιοχή λόγω του μεγάλου αριθμού
καταστημάτων αναψυχής αλλά και του δωρεάν ασύρματου δικτύου της πόλης. Είναι
χαρακτηριστική η απόλυτη απουσία tweets στις περιοχές εκτός του ιστορικού κέντρου της πόλης
(με εξαίρεση την Νεάπολη).

Εικόνα 7: Χάρτης γεωεντοπισμένων tweets (μπλέ κουκίδες).

Πηγή: http://worldmap.harvard.edu/tweetmap/

Το δείγμα του instagram ειναι εξαιρετικά μεγάλο και αναπτύσσεται σε ένα ικανοποιητικό
συνεχές χρονικό διάστημα. Η πυκνότητα των δεδομένων των χρηστών εν μέρει ταυτίζεται με
εκείνα του twitter αν και το σχήμα θυμίζει περισσότερο ομόκεντρους κύκλους που αναπτύσσονται
γύρω από ένα κεντρικό πόλο. Εκτός της Νεάπολης όλες οι συνοικίες σε άμεση γειτνίαση με το
κέντρο εμφανίζουν δραστηριότητα αν και σημαντικά χαμηλότερη από αυτή του κέντρου το οποίο
έχει τη μερίδα του λέοντος με ένα ποσοστό της τάξης του 85%. Κάποιοι μικρότεροι πόλοι που
εμφανίζονται πιο απομακρυσμένοι από το κέντρο βρίσκονται επάνω σε μεγάλους οδικούς άξονες
και σχετίζονται και με την παρουσία οργανωμένης εμπορικής δραστηριότητας (νοτιοανατολικά και
βορειοδυτικά). Παρόλα αυτά το ψηφιακό αποτύπωμα περιοχών αμιγούς κατοικίας παραμένει πολύ
χαμηλό συγκριτικά με εκείνο περιοχών που συνδυάζουν εμπορική δραστηριότητα, κατοικία και
αναψυχή.
Το δείγμα του flickr είναι το μικρότερο εκ των εξεταζόμενων (218) και είναι πολύ απλωμένο
χρονικά (η δυνατότητα γεωεντοπισμού πρωτοσυστήθηκε στο flicker από το 2006) ωστόσο έχει αξία
λόγω της ιδιαιτερότητας της ομάδας που το επιλέγει (φωτογράφοι, ερασιτέχνες / επαγγελματίες). Σε
σχέση με τη διασπορά της πληροφορίας στους προηγούμενους χάρτες εδώ η μορφή μοιάζει
περισσότερο αξονική (από νοτιοανατολικά προς τα βορειοδυτικά καταλήγοντας στο κέντρο της
πόλης). Οι λόγοι για αυτή τη διάταξη σχετίζονται περισσότερο με το περιεχόμενο της φωτογραφίας
(αστική φωτογραφία, τοπίο και βιομηχανική φωτογραφία, επεξεργασμένη από λογισμικό
φωτογραφία) και τη δυνατότητα που δίνει η πλατφόρμα να κάνει κανείς εκ των υστέρων τον
γεωεντοπισμό καθώς κάποια από τα σημεία που επισημαίνονται δε διαθέτουν ανοιχτά δημόσια
δίκτυα ή χώρους αναψυχής και οι χρήστες συνηθίζουν να επεξεργάζονται τις φωτογραφίες πριν τις
ανεβάσουν.
Εικόνα 8: Χάρτης γεωεντοπισμένων δεδομένων του instagram, Εικόνα 9: Χάρτης γεωεντοπισμένων
δεδομένων του flickr

6
Πηγή: Μόρας Α., Αντωνίου Κ.

3.3 Ποιοτικό περιεχόμενο

Ως προς το περιεχόμενο δεν ήταν δυνατό να εξεταστεί το twitter λόγω τεχνικών ζητημάτων.
Στο flickr μεγαλύτερη εμφάνιση είχε ο σιδηροδρομικός σταθμός της πόλης το οποίο είναι
αναμενόμενο για την ομάδα χρηστών της πλατφόρμας.
Στο instagram, οι χρήστες σε ένα ποσοστό σχεδόν 90% ανεβάζουν προσωπικές τους
φωτογραφίες. Πολλές είναι από εσωτερικούς χώρους και πολλές είναι από ταξίδια / εκδρομές κλπ.
Από εκείνες που έχουν τραβηχτεί στην ίδια την πόλη της Λάρισας από άποψη χώρων οι χρήστες
επιλέγουν κυρίως μεγάλα πάρκα (πάρκο Αλκαζάρ, διαμόρφωση γύρω από τον Πηνειό ποταμό) και
πόλους αναψυχής όπως είναι ο λόφος του φρουρίου, η πλατεία Ταχυδρομείου και η πλατεία
Δικαστηρίων (κεντρική πλατεία). Το πιο φωτογραφημένο αξιοθέατο της πόλης είναι με μεγάλη
διαφορά το αρχαίο θέατρο της. Το δίκτυο των πεζοδρόμων εμφανίζεται αρκετά συχνά αν και η
έμφαση δε δίνεται σε κάποιο συγκεκριμένο σημείο. Αρχιτεκτονικά ή από άποψη design,
εξαιρώντας το αρχαίο θέατρο, τη μερίδα του λέοντος των φωτογραφιών έχει η πεζογέφυρα στον
Πηνειό ποταμό ενώ είναι χαρακτηριστική η απουσία φωτογραφιών που να απεικονίζουν
αποκλειστικά κτιρία (εμφάνιση πολύ μικρότερη του 0.5%). Πολύ δημοφιλής χώρος αποδεικνύεται
η AEL FC Arena αν και η παρουσία της δεν είναι συνεχής αλλά ταυτίζεται όπως είναι αναμενόμενο
με συγκεκριμένα αθλητικά γεγονότα. Το παλιό συγκρότημα γηπέδων της πόλης στην άκρη του
πάρκου Αλκαζάρ (συμπεριλαμβάνει την έδρα της ομάδας ποδοσφαίρου, κλειστό κολυμβητήριο,
στίβο, κλειστό γήπεδο πετοσφαίρισης / καλαθοσφαίρισης) έχει τακτική εμφάνιση στο χρόνο και
συνέχεια. Πολύ μικρότερη εμφάνιση είχαν πολιτιστικοί χώροι όπως το Δημοτικό Ωδείο Λάρισας,
το κηποθέατρο στο Αλκαζάρ ενώ η πινακοθήκη Κατσίγρα, το λαογραφικό μουσείο και τα θέατρα
απουσιάζαν παντελώς.
Κατά την περίοδο της δειγματοληψίας μπορέσαμε να διακρίνουμε και τον τρόπο με τον οποίο
αποτυπώθηκαν συγκεκριμένα οργανωμένα γεγονότα όπως η Γιορτή Πηνειού, το πρωτάθλημα
εθνικών ομάδων ποδοσφαίρου νέων και το φεστιβάλ χορού του Δημοτικού Οργανισμού Λάρισας.
Από τα πιο ενδιαφέροντα ήταν τα ‘αυθόρμητα trends’ που σχετιζόντουσαν με τις selfies μπροστά
σε τράπεζες λόγω των capital controls (bank run) η εμφάνιση των οποίων επιβεβαιώνει την ισχύ
του μέσου και την ταχύτητα με την οποία διαδίδεται όχι απλά η πληροφορία αλλά και η πειθαρχία
σε συγκεκριμένες μορφές αναπαράστασης και memes.
Εικόνα 10: Χάρτης σημείων ενδιαφέροντος (instagram), Εικόνα 11: Χάρτης σημείων ενδιαφέροντος
(flickr).

7
Πηγή: Μόρας Α., Αντωνίου Κ. (2015)

4. Αντιπαραθέσεις – διάγραμμα απόκλισης

Τίθεται το ερώτημα της σύγκρισης του πολεοδομικού ιστού με το ψηφιακό αποτύπωμα. Η
σύγκριση αυτή προκύπτει από την υπέρθεση των δεδομένων που περισυνελέγησαν σε σχέση με τις
χαράξεις της πόλης. Περιλαμβάνονται σε ξεχωριστά επίπεδα, τα δεδομένα και χωρόσημα της
πόλης, όπως οι σιδηροδρομικές γραμμές, η χάραξη του ποταμού, ο λόφος του φρουρίου, δίκτυα
πεζοδρόμων και οι θέσεις των σημαντικότερων χώρων πρασίνου. Το ψηφιακό αποτύπωμα που
αφήνουν οι χρήστες της πόλης είναι ένα νέο, άυλο, επίπεδο του επιμέρους πολεοδομικού ιστού. Με
την παραπάνω υπέρθεση το ψηφιακό αποτύπωμα προσθέτει μία νέα διαστάση στην δραστηριότητα
της πόλης, δείχνει την κινητικότητα των χρηστών της σε έναν εναλλακτικό χάρτη της, ο οποίος
είναι η μεταφορά του φυσικού χώρου στον ψηφιακό χώρο. Δεν προκύπτει αντιπαράθεση του ενός
με τον άλλο, όσο αλληλεπίδραση. Ο φυσικός χάρτης είναι ο καμβάς του ψηφιακού και ο ψηφιακός
είναι ο επαυξημένος στην άυλη διάσταση του φυσικού/πραγματικού.
Το ψηφιακό αποτύπωμα που αφήνουν οι χρήστες των μέσων στην πόλη δείχνει να ακολουθεί
τον φυσικό χάρτη. Παρατηρείται κατά μεγάλο ποσοστό ότι το ψηφιακό αποτύπωμα επικάθεται σε
αρκετά σημαντικά σημεία της πόλης. Πολλά από τα σημεία αυτά είναι και χωρόσημα με τα πιο
χαρακτηριστικά να είναι ο λόφος του φρουρίου, το αρχαίο θέατρο, το πάρκο του Αλκαζάρ, οι όχθες
του Πηνειού, οι δύο μεγάλες πλατείες στο κέντρο της πόλης (πλατεία Δικαστηρίων και πλατεία
Ταχυδρομείου) και το δίκτυο των πεζοδρόμων που συνδέει τα παραπάνω σημεία. Προκύπτει έτσι
ένα σύνολο δεδομένων που αν μεταφερθεί σαν εικόνα στον χάρτη δείχνει ένα ανομοιογενές σύνολο
με διαφορετικές πυκνότητες.

Εικόνα 12: Χάρτης αντιπαράθεσης. Με μαύρη διαγράμμιση αποδίδονται τα στρατόπεδα στην πόλη. Η
διακεκομμένη μαύρη γραμμή αποδίδει τις σιδηροδρομικές γραμμές. Οι μωβ διακεκομμένες αναπαριστούν
τους ποδηλατόδρομους της πόλης. Πράσσινες επιφάνειες είναι τα υφιστάμενα πάρκα ενώ με διακεκομμένες
πράσινες αποδίδονται αυτά που προβλέπονται μελοντικά.

8
Πηγή: Μόρας Α., Αντωνίου Κ. (2015)

Αναμενόμενα, στο κέντρο εντοπίζεται ο μεγαλύτερος αριθμός ενώ όσο απομακρυνόμαστε, τα

σημεία αραιώνουν και παράλληλα απομακρύνονται και μεταξύ τους, ακολουθώντας ένα πρότυπο
ανώμαλης διαστολής. Παράλληλα, παρατηρείται ότι δεν ακολουθούνται αυστηρά οι θέσεις του
ελεύθερου ευρυζωνικού δημοτικού δικτύου. Οι χρήστες εκμεταλλεύονται κατά κόρον τα ιδιωτικά
δίκτυα, είτε των καταστημάτων, είτε τα οικιακά, είτε τα προσωπικά τους. Τα εντοπισμένα δείγματα
επίσης, δείχνουν να εντάσσονται κατά μεγάλο ποσοστό στο δίκτυο των πεζοδρόμων της πόλης. Η
όλη εικόνα που αποδίδεται στα δεδομένα δείχνει να συμπίπτει με την εικόνα της πόλης μέχρι
στιγμής. Το ψηφιακό αποτύπωμα συγκλίνει με τις χαράξεις της πόλης, ακολουθεί τον ρυθμό που
υπαγορεύεται από τον δομημένο και τον αδόμητο χώρο. Παράλληλα με τις υψηλές συγκεντρώσεις
στο κέντρο της πόλης παρατηρούνται διάσπαρτα σημεία μιας κάποιας πυκνότητας στις παρυφές
του πολεοδομικού ιστού, όπου δεν σημειώνονται κάποια χωρόσημα, αλλά ζώνες κατοίκισης και
χρήσεις που τις συμπληρώνουν, όπως συνοικιακά πάρκα ή αθλητικές εγκαταστάσεις. Μία είναι η
σημαντικότερη εξαίρεση. Η συντριπτική παρουσία του παρκου Αλκαζαρ και της ανάπλασης του
Πηνειού ποταμού. Μετά από επιτόπια έρευνα διαπιστωθηκε ότι απουσιάζουν τα ανοικτά δίκτυα και
ότι κατά κόρον η πρόσβαση γίνεται είτε on-site με προσωπικά δίκτυα είτε με ύστερο γεωεντοπισμό.
Η όλη διαδικασία επισημαίνει την ιδιαίτερη σχέση που έχει αναπτυχθεί ανάμεσα στον ενεργό
ψηφιακά πληθυσμό της πόλης και της συγκεκριμένης περιοχής. Η απουσία ειδικού αστικού
εξοπλισμού (ασυρματα δίκτυα, αστικός εξοπλισμός που να παρέχει ρεύμα) επικυρώνει το bottom-
up της διαδικασίας και θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι τέτοιες ενέργειες με συνέχεια θα
μπορούσαν να ληφθούν διοικητικά υπόψιν ακόμη και με όρους διαβούλευσης.
Σημαντική είναι τέλος και η ανάγνωση της απουσίας ψηφιακά εκπαιδευτικών και πολιτιστικών
ιδρυμάτων με εξαίρεση το ΤΕΙ Λάρισας. Τα σχολεία, οι χώροι εικαστικών εργαστηρίων, η
9
πινακοθήκη, τα μουσεία κοκ είναι ανύπαρκτα σε επίπεδο δικτύωσης και αυτό υποδηλώνει είτε
άγνοια διοικητική είτε αδυναμία αναγνώρισης εκπαιδευτικά της σημασίας της κοινωνικής
δικτύωσης, των ψηφιακών μέσων και του διαδικτύου γενικότερα ενώ οι συγκεκριμένοι χώροι,
θεωρητικά, θα έπρεπε να έχουν πολύ πιο ενεργό ρόλο.

Εικόνα 13: Διάγραμμα απόκλισης. Επισημαίνονται οι ψηφιακά ‘ενεργές’ περιοχές της πόλης.

Πηγή: Μόρας Α., Αντωνίου Κ. (2015)

5. Συζήτηση
Η ιδιαιτερότητα του να σκεφτόμαστε για την ψηφιακά επαυξημένη πόλη έγκειται στο γεγονός
ότι είναι αδύνατο να έχουμε πλήρη εικόνα της πόλης ως συστήματος, ίσως για πρώτη φορά
ιστορικά η ανακάλυψη των αιτιών των αστικών γεγονότων να μπορεί να θεωρηθεί και ανεπίκαιρη
(Fok, 2014). Αναγκαστικά αναφερόμαστε σε υποθέσεις και εικασίες σχετικά με τις αιτίες αντί
βεβαιοτήτων. Η πρακτική της μελέτης των χωρικά εντοπισμένων πληροφοριών προϋποθέτει πολύ
καλή γνώση του συγκειμένου αφενός και αφετέρου εξαιρετική διαίσθηση και δημιουργικότητα
όσον αφορά τη δυνατότητα πρόβλεψης/σύνθεσης μελοντικών καταστάσεων του συστήματος της
πόλης. Η έννοια του πεδίου είναι κρίσιμη στην κατανόηση του ρόλου του συγκειμένου καθώς δε
μοιάζει τόσο με μία υποδομή πληροφορίας όσο με μία συνεχώς αναδιαμορφούμενη συνθήκη. Η
ανάγνωση του πεδίου προϋποθέτει την εστίαση στον τρόπο με τον οποίο μεταλλάσονται οι σχέσεις
των μερών εξαιτίας των αναδυούμενων γεγονότων. Ίσως αν δανειζόμασταν από το παράδειγμα του
twitter να μπορούσαμε να αναφερόμασταν σε μία συνθήκη trending places (τόπων σε ένταση /
μόδα). Η αναφορά του τόπου είναι σημαντικότερη των χωρικών του ιδιοτήτων. Η προώθηση της
αναφοράς θα μπορούσε να αναφέρεται και σε χωρικές επεμβάσεις σε μία κλίμακα που να
απευθύνεται με τη μορφή αστικού εξοπλισμού στους χρήστες ωστόσο αυτό θα μπορούσε να
επιβεβαιωθεί μόνο πειραματικά.
Όπως η σφαίρα της πληροφορίας δεν εργμηνεύεται με όρους εγγύτητας έτσι θα πρέπει να
ξανασκεφτούμε και την έννοια της πόλης πέραν της χωρικής της κυριαρχίας και ως ένα άθροισμα
υβριδικών κοινοτήτων (Navarrete, 2008). Σε αντίθεση με την έννοια της υποδομής η οποία
επιτρέπει την ανεμπόδιστη ροή της πληροφορίας, η αίσθηση της πόλης σε αυτό το νέο συγκείμενο
10
που ενσωματώνει τη δυνατότητα για ψηφιακή κοινωνική δικτύωση, τα ελεύθερα δεδομένα και η
ελεύθερη πρόσβαση σε αυτά μπορεί μόνο να αναδυθεί εκ των έσω και από μία ριζοσπαστική
μεθερμηνεία της έννοιας του χώρου ως ενός ενδιάμεσου που είναι προσαρμοστικό και σε μία
διαρκή διαδραστική σχέση με τη μεταχείριση και διαχείριση της πληροφορίας που διακινείται σε
πραγματικό χρόνο. Εάν η έννοια της Πλατωνικής Πόλης στηρίχθηκε στην έννοια του κοινού
καλού, ίσως η πόλη στην εποχή της πληροφορίας θα πρέπει να στηρίζεται στην επιθυμία κοινής
επιτελικότητας πέρα της εγγύτητας. Τα υλικά σύνορα των πόλεων δεν έχουν κανένα νόημα σε αυτό
το νέο παράδειγμα. Αυτό το οποίο έχει νόημα είναι η αντίληψη των πόλεων ως οντοτήτων οι οποίες
αναδύονται ως επαυξημένα συνεργετικά γεγονότα μεγαλύτερα του αθροίσματος των μερών τους
και των διαστάσεων της πραγματικότητας στην οποία εγγράφονται. Πιθανότατα η συγκριτική
ανάλυση ψηφιακών ιχνών σε κλίμακα που να αναφέρεται στον ενδιάμεσο χώρο πόλεων να
μπορούσε να δώσει ενδιαφέροντα patterns τα οποία να ξεφεύγουν από τις τυπικές υποδομές
ωστόσο και αυτό επίσης μπορεί να επιβεβαιωθεί πειραματικά.

Βιβλιογραφία
Allbach, B., Memmel, M., Streich, B. (2011). Mobile augmented city – New methods for urban analysis and
urban design processes by using mobile augmented reality services, στο: Schrenk, M., Popovich, V.,
Zeile, P. (επ.). Proceedings real corp, Tagungsband, Essen
Arendt, H. (1958). The human condition, διαθέσιμο στο:
https://books.google.gr/books/about/The_Human_Condition.html?id=VZHZAAAAMAAJ&source=kp_
cover&hl=en
Berruti, G. (2007). Urban spaces and the augmented city, στο: Eckardt, F. (επ.), Media and urban space.
Understanding, investigating and approaching mediacity, Frank & Timme, GmbH, 9-22
Firmino, R. J., Duarte, F., Moreira, T. (2009). Pervasive technologies and urban planning in the augmented
city, Journal of Urban Technology, Volume 15, Issue 2, 77-93
Fok, W., W. (2014). Whose digital property a matter of discussion on open-source in computational
architecture, στο: Voyatzaki, M., What’s the Matter? Materiality and Materialism at the Age of
Computation, European Network of Heads of Schools of Architecture, 85-96
Habermas, J. (1962). The structural transformation of the public sphere, The MIT Press, Cambridge,
Massachussets, 1991 διαθέσιμο στο: http://pages.uoregon.edu/koopman/courses_readings/phil123-
net/publicness/habermas_structural_trans_pub_sphere.pdf
Navarrete, C., Huerta, E., Horan, T. (2008). Social place identity in hybrid communities, στο: Aurigi, A., De
Cindio, F., Augmented urban spaces: articulating the physical electronic city, Ashgate publishing
limited, England, 125-138

Διαδικτυακές πηγές
http://www.larissa-dimos.gr/new/index.asp?pid=7&cat=&sub=1&itm=7273
http://www.gramfeed.com/
http://worldmap.harvard.edu/tweetmap/
https://www.flickr.com/map.
https://foursquare.com/

11