Doç. Dr.

Rahmi GÜÇLÜ, Makine Dinamiği Ders Notları

DENGELEME
1.) Kütle dengelemesi (Rotor)
2.) Periyodik çevrimli makinaların dengelenmesi (Krank-Biyel)
3.) Güç dengelenmesi (Volan)

1.) Kütle Dengelenmesi :

Makine mühendisliğinde bütün dönen makine parçalarının adına rotor denilmektedir. Örneğin;
miller, dişli çarklar, kasnaklar vs. Bütün bu elemanların dönme ekseni ile ağırlık merkezinden
geçen eksenin çakışması gerekir. Aksi takdirde dönme hızları arttıkça kütle atalet kuvvetleri
(merkezkaç kuvvetleri, santrifüj kuvvetleri) ve bunların meydana getirecekleri eğilme
momentleri ile dönme momentleri konstrüksiyon için büyük problemler oluştururlar. Bundan
dolayı, rotorların dönme ekseni ile ağırlık merkezinden geçen eksenin çakışmasını
sağlayabilmek için kütle atalet kuvvetlerinin dengelenmesi gerekmektedir.

Rotorlar iki sınıfa ayrılır :

1.) Rijit Rotor : Dönme hareketi esnasında hiçbir deformasyon yapmadığı kabul edilir.
2.) Elastik Rotor : Dönme hareketi esnasında azda olsa üzerinde deformasyonların oluştuğu
kabul edilen rotor.

m=sistemin kütlesi

n
Rijit dst=0 Elastik dst≠0

mk:dengesizliği
oluşturan kütle
(kama yuvasının Fdin=mkρω²
ağırlığı)
kama yuvası
mk
1) ρ ρ ≡
Kons. el.

Fdin = mkρω2

Fdin
G
2) o Eksen kaçıklığı
m

1
 Doç. Dr. Rahmi GÜÇLÜ, Makine Dinamiği Ders Notları

Fiziksel Model

Fdin = m.ρ .υ 2 = m.e.ω 2 (santrifüj kuvvet)

ρ=e= eksen kaçıklığı
m.ρ = dengelenmemiş büyüklük
π .n rad
υ =ω =
30
( sn
)
Ağırlık merkezi kaydığından dolayı bu rotor üzerinde dengesizlik meydana gelecektir.
Dolayısıyla bu dengelenmemiş büyüklüğün bir dengeleme büyüklüğü ile dengelenmesi
gerekmektedir.
md .ρ d = dengeleme büyüklüğü
Fdin=mkρω²

A B

Fden=mdρdω²
L1 L2

A + B = Fdin
Fdin = Fden → Adin = Bdin = 0
(mk .ρ ).ω 2 = (md .ρ d ).ω 2 → (mk .ρ ) = (md .ρ d )
Pratikte dönen elemanların meydana getirdikleri kütle atalet kuvvetleri, yataklarda dinamik
kuvvet olarak ortaya çıkacaktır. Bu durumda, yatak kuvvetlerini sıfır ( Adin = Bdin = 0 )
yapabildiğimiz takdirde ideal (en mükemmel) dengeleme yapılmış olacaktır.

m1 ρ1 m3 ρ 3

A B

m2 ρ 2 m4 ρ 4
Adin = 0 Bdin = 0

2
 Doç. Dr. Rahmi GÜÇLÜ, Makine Dinamiği Ders Notları

Rotorların dengelenmesi sonucunda dengeleyemediğimiz kalıcı artık kütle atalet kuvvetleri

olacaktır. Bu durumda, standartlar atalet kuvvetlerinin doğurduğu titreşimlerin hızlarının
sınırlarını belirlemiştir. Bu hız sınırı aşağıda verilmiştir.

dx
Titreşim hızı e.υ = (mm/s) = ρ .ω
dt
Rotor Titreşim Hızı ( e.υ )

Otomobil tekerleği 40 mm/s

Santrifüj pompa 6,5 mm/s
Uçak tahrik sist. rotoru 2,5 mm /s
Taşlama tezgahı mili 0,4 mm/s

I.) Statik Dengeleme ( ∑ F = 0 ve ∑M ≠ 0)

o
ρ
G

Dengelenmemiş m.ρ büyüklüğünü dengelemek için karşısına aynı doğrultuda md .ρ d

dengeleme büyüklüğünü yerleştirmek ve böylece dengelemeyi gerçekleştirmek her zaman
mümkün olmayabilir. (Örnek: Kam Mili)

I d1 Fden=mdρdν²
md
s ρd
A B A B
ν
L1 L2 me
ρ L
m
Fdin=mρν²

3
 Doç. Dr. Rahmi GÜÇLÜ, Makine Dinamiği Ders Notları

∑F = 0 → Fdin = Fden
m.ρ .υ 2 = md .ρ d .υ 2 → m.ρ = md .ρ d
∑M ≠ 0 → M e = Fdin .s = Fden .s

M e = Adin .(l1 + l 2 ) = Bdin .(l1 + l 2 ) = Fdin .s = mρ .υ 2 .s

mρ .υ 2 .s Fdin .s
Adin = Bbin = =
l1 + l 2 l1 + l 2

Tek düzlemde dengeleme yapıldığından burada mükemmel dengeleme yapılamamıştır. Yalnız

kuvvetler dengelenmiş olup momentler dengelenmemiştir. Dolayısıyla, Adin ≠ 0 Bdin ≠ 0 dır.
Bu şekilde, ideal dengelemenin olmadığı duruma statik dengeleme denilir.

II.) Dinamik Dengeleme : ∑ F = 0 ve ∑ M = 0

A) s=0 (Aynı düzlemde dengeleme)

md
md ρ d ω 2 = Fden
Adin=0 Bdin=0

mρω 2 = Fdin
Adin = 0 , Bdin = 0
∑F = 0, ∑M = 0
Fdin = Fden
mρ = md ρ d

B) s≠0 (Farklı düzlemde dengeleme - Kam mili mekanizması)

Sistem, üzerinde bulunan kütlelerin durumuna göre 1 veya 2 dengeleme düzlemi ile
dengeleme yapılır.

(mdρd)1 (mdρd)2

Adin=0 s1 s2 Bdin=0
n

d1 d2
mρ
a b
4
 Doç. Dr. Rahmi GÜÇLÜ, Makine Dinamiği Ders Notları

Adin = 0 , Bbin = 0
∑F = 0, ∑M = 0
Dengeleme düzlemlerinin (d1 ve d 2 ) yeri, s1 ve s 2 olarak seçilerek, (md .ρ d )1 ve (md .ρ d )ıı
dengeleme büyüklükleri hesaplanır.
∑ F = 0 ⇒ (md .ρ d ) 1.ω 2 + (md .ρ d )ıı .ω 2 = m.ρ .ω 2
∑ M d1 = 0 ⇒ m.ρ .s1ω 2 − (md .ρ d )ıı .ω 2 ( s1 + s 2 ) = 0 ⇒ (md .ρ d )ıı bulunur.

∑F = 0 ⇒ (md .ρ d ) 1= mρ − (md .ρ d )ıı olarak hesaplanır.

Örnek:

jant
A o B
1000mm

n
e=15mm
G

a=150mm b=150mm

G=100N
n=1200 d/dak

a) Tekerlek üzerinde yataklara gelen dinamik kuvvetleri hesaplayınız?

b) Bu sistemin dengelenmesini gerçekleştiriniz?

Çözüm:
a)
Fdin = m.ρ .υ 2 A a B
b
2
100  π .1200 
Fdin = .15.10 −3. 
9,81  30 
mρ
Fdin = 2414,5 N
Fdin
Adin = Bdin =
2
= 1207,25 N Fdin=mρν²

5
 Doç. Dr. Rahmi GÜÇLÜ, Makine Dinamiği Ders Notları

b)
I-) İlave kütle koyarak dengeleme :
md
md ρ d ω 2 = Fden

1000mm
o
e
G
mρω 2 = Fdin

100
m.e.υ 2 = md .ρ d .υ 2 ⇒ m.e = md .ρ d ⇒ .15.10 −3 = md .0,485
9,81
md = 0,315 kg

Eksen kaçıklığının tam karşısına md = 0,315 kg değerinde bir dengeleyici kütle (kurşun)
konularak sistem dengelenmiş olur.

II-) Kütle çıkararak dengeleme:

Bu konstrüksiyonda kütle çıkarma sistemin mukavemetini azaltabilir. Ancak, aşağıda verilen

bir konstrüksiyon tarzında kütle çıkarma mümkün olabilir.

o
ρd G
R=5m

bosaltilan kütle

6
 Doç. Dr. Rahmi GÜÇLÜ, Makine Dinamiği Ders Notları

Örnek:
Şekilde verilmiş dengelenmemiş kütlelerin iki düzlemde dengelenmesi istenmektedir.
a) Yatak kuvvetlerini bulunuz?
b) Verilenlere göre dengeleme büyüklüğünü bulunuz?
n= 900 d/dak

I II
m1 ρ1 = 9.10 −3
A B
a

(mdρd) m2 ρ 2 = 3.10 −3

150 150 150

Çözüm:
a)
Fdin1 = m1 .ρ1 .υ 2 Fdin 2 = m2 .ρ 2 .υ 2
2 2
 π .900 
−3 −3 π .900 
Fdin1 = 9.10 .  Fdin 2 = 3.10 . 
 30   30 
Fdin1 = 79,94 N Fdin 2 = 26,64 N
∑F = 0 ∑MA = 0
2 2
A + m2 .ρ 2 .υ = B + m1 .ρ1 .υ 79,94.150 − 26,64.300 + B.450 = 0
A − B = 6.10 −3.(30π ) 2 B = −8,68 N
A − B = 52,7 N A − (−8,68) = 52,7 ⇒ A = 44 N

b)
I. çözüm : II. düzlem olarak, (m2 ρ 2 ) ’nin düzlemi ve dengeleme büyüklüğü seçilerek, I
düzleminin yeri ve dengeleme büyüklüğü bulunabilir.
∑ F = 0 ⇒ (md .ρ d )ı .υ 2 + m2 ρ 2 .υ 2 = m1 .ρ1 .υ 2
(md .ρ d )ı = 9.10 −3 − 3.10 −3 = 6.10 −3 kgm
∑ M d 1 = 0 ⇒ - m1 .ρ1 .υ 2 .a + m2 .ρ 2 .υ 2 (a + 150) = 0
- 9.10 −3 + 3.10 −3.(150 + a ) = 0 ⇒ a = 75mm

7
 Doç. Dr. Rahmi GÜÇLÜ, Makine Dinamiği Ders Notları

II. çözüm : I ve II düzlemlerinin yeri seçilerek dengeleme büyüklükleri bulunur.

I m1ρ1 II

Adin=0 50 100 150 100 50 Bdin=0

m2ρ2
(mdρd)Ι (mdρd)ΙΙ

∑F = 0 ⇒ (md 1 .ρ d 1 )ı .υ 2 + m2 ρ 2 .υ 2 + (md 2 .ρ d 2 )ıı .υ 2 = m1 .ρ1 .υ 2

(md 1 .ρ d 1 )ı + (md 2 .ρ d 2 )ıı = 9.10 −3 − 3.10 −3 = 6.10 −3 kgm
∑M d1 = 0 ⇒ - m1 .ρ1 .100 + m2 .ρ 2 .250 + (md 2 .ρ d 2 ).350 = 0
- 9.10 −3.100 + 3.10 −3.250 + (md 2 .ρ d 2 ).350 = 0
(md 2 .ρ d 2 )ıı = 0,5.10 −3 kgm (md1 .ρ d1 )ı = 6.10 −3 − 0,5.10 −3 = 5,5.10 −3 kgm

8
 Doç. Dr. Rahmi GÜÇLÜ, Makine Dinamiği Ders Notları

Farklı Düzlemlerdeki Kütlelerin Dengelenmesi:

Şekil 1)

I m1ρ1 II
m1ρ1
Z
a m2ρ2 b
X
Y m2ρ2
A B X

dΙ dΙΙ
önden Y
soldan

Şekil 2)

Z
I m1ρ1 m3ρ3 II m3ρ3
m1ρ1
Z
A α3
α1
α2 X
Y (referans ekseni)
B
X

dΙ dΙΙ m2ρ2
Y
m2ρ2

Şekil 3)

m1ρ1 I m2ρ2 II

A
B

dΙ dΙΙ
m3ρ3

9
 Doç. Dr. Rahmi GÜÇLÜ, Makine Dinamiği Ders Notları

Şekil 4)
Z
mρ
(mρ)z mρ
α (mρ)x
X
A B β
(mρ)y

Şekil 5)

D1 D2
Z Z
D1 D2

X X
A B

10
 Doç. Dr. Rahmi GÜÇLÜ, Makine Dinamiği Ders Notları

Dinamik Dengeleme İşlemi:

Adin = 0 Σ F din = 0
Bdin = 0 ΣM = 0
1-) En genel durumda matematik olarak dengelemeyi yapabilmek için mil üzerinde
dengelenmemiş kütlelerin bulunduğu bölge dışında iki dengeleme düzlemi seçilir.
2-) Seçilen dengeleme düzlemlerinin konstrüksiyon için uygun olup olmadığı araştırılır. Eğer,
kütlelerin bölgesi dışında dengeleme düzlemleri seçilmemesi gerekiyorsa konstrüksiyona uygun
olacak tarzda ara yerde dengeleme düzlemleri seçilerek dengeleme gerçekleştirilir.
3-) Dengelenmemiş her kütle, bulundukları düzlemde ayrı ayrı I ve II no’lu dengeleme
düzlemleri kullanılarak dengelenir.
4-) Dengeleme düzlemlerinde ortaya çıkan dengeleme büyüklüklerinin bileşke vektörü ve açısı
bulunur. Yani, önce I no’lu dengeleme düzlemine konulan dengeleme büyüklüklerinin x ve z
yönündeki bileşenleri bulunur. Sonra bileşkesi alınarak bu düzleme konulması gereken bileşke

dengeleme büyüklüğü (md ρ d ) I = (mdx ρ dx ) I 2 + (mdz ρ dz ) I 2

bulunur. Bu büyüklüğün yeri de α I = Arctg ( Fd z I / Fd x I )

olarak hesaplanır. Aynı işlemler, II no’lu dengeleme düzleminde tekrar edilerek oradaki

(md ρd ) II = (mdxρdx ) II 2 + (mdz ρdz ) II 2

dengeleme büyüklüğü ve α II = Arctg ( Fd z II / Fd x II )

açısı hesaplanır.

11
 Doç. Dr. Rahmi GÜÇLÜ, Makine Dinamiği Ders Notları

Örnek:

I II z
m1 ρ1 m1 ρ1
z a b

x A m2 ρ 2 B m2 ρ 2 x

Z ekseni X ekseni

I II I II

a b a b
m1 ρ1
A B A m2 ρ 2 B

(mdx ρ dx )I (mdx ρ dx )II

(mdz ρ dz )I (mdz ρ dz )II (Fdx )I (Fdx )II
(Fdz )I (Fdz )II

I nolu dengeleme düzlemi II nolu dengeleme düzlemi

I II
z z

(mdx ρ dx )I x (mdx ρ dx )II x

α1 α2
(mdz ρ dz )I (mdz ρ dz )II
(md ρ d )I (md ρ d )II

12
 Doç. Dr. Rahmi GÜÇLÜ, Makine Dinamiği Ders Notları

2 2
I nolu dengeleme düzleminde oluşturulan dengeleme kuvveti. (Fd ) I = (Fdz ) I + (Fdx ) I

2 2
II nolu dengeleme düzleminde oluşturulan dengeleme kuvveti. ( Fd ) II = ( Fdz ) II + ( Fdx ) II

I nolu dengeleme düzlemindeki dengeleme büyüklüğü

2 2
(m d ρ d ) I = ( m d ρ dz ) I + ( m dz ρ dz ) I
II nolu dengeleme düzlemindeki dengeleme büyüklüğü
2 2
(md ρ d ) II = (mdx ρ dx ) II + (mdz ρ dz ) II

( Fd z ) I (m ρ )
α I = Arctg = Arctg dz dz I
( Fd x) I (mdx ρ dx ) I

( Fd z ) II (m ρ )
α II = Arctg = Arctg dz dz II
( Fd x) II (mdx ρ dx ) II
Problem1
I II
z
D1 D2 D1 m2 D2 m2
z
r1 r2
A 100 150 200 150 B 250 x
x x
n
m1
y m3

m1 = 1 kg, m2 = 0.5 kg, m3 = 3 kg, m4 = 1.5 kg, r1 = 0.2 m, r2 = 0.3 m, n = 1500 d/d
a) Dengelenmemiş durumda, A ve B yatak kuvvetlerini bulunuz?
b) Bu sistemde ideal dengelemeyi gerçekleştirerek, I ve II nolu dengeleme düzlemlerine
konulacak dengeleme büyüklüklerini ve açılarını bulunuz?

13
 Doç. Dr. Rahmi GÜÇLÜ, Makine Dinamiği Ders Notları

Çözüm:
z
a)
m3 X = m3 cos 30 = 3 × 0.866 = 2.6kg m4
m3Z = m3 cos 60 = 3 × 0.5 = 1.5kg
m3x x
π .1500
ν= = 50π rd/s
30 m3z
m3
D2 → Z ekseninde
m4 − m3Z = 1.5 − 1.5 = 0

Z Ekseni X Ekseni

m2 m3x

250 r1 350 250 250 200 r2 150 250

Az Bz Ax r1 Bx

m1

AZ + BZ = m2 r1ν 2 = 2467.4 N
∑ MA z = 0 → −m2 r1ν 2 250 + Bz 600 = 0
616850.250
Bz = = 1028 N Az = 1439.3N
600

Ax + m3 x r2ν 2 = B x + m1 r1ν 2 Ax + 19245.7 = B x + 4934.8

B x − Ax = 14310.8 N
∑ MA x = 0 → m1r1ν 2 250 − m3 x r2ν 2 450 + Bx 600 = 0

7426877.8
Bx = = 12378.13 N Ax = −1932.77 N
600

A= AX 2 + A Z 2 = 2409.8 N

B = B X 2 + BZ 2 = 12420.74 N

14
 Doç. Dr. Rahmi GÜÇLÜ, Makine Dinamiği Ders Notları

b)
Z Ekseni X Ekseni

Z Ekseni
∑ Fz = 0 → m2 r1 = (mρ ) IZ + (mρ ) IIZ
0.1 = (mρ ) IZ + (mρ ) IIZ

∑ MI z = 0 → −m2 r1150 + (mρ ) IIZ 750 = 0

(mρ ) IIZ = 0.02 kgm

(mρ ) IZ = 0.08 kgm
X Ekseni
∑ FX = 0 → (mρ ) IX + m1 r1 + (mρ ) IIX = m3 X .r2
(mρ ) IX + 0,2 + (mρ ) IIX = 0.78
(mρ ) IX + (mρ ) IIX = 0.58
∑ MI X = 0 → m1 .r1150 − m3 X r2 350 + (mρ ) IIX 750 = 0
(mρ ) IIX = 0,323 kgm
(mρ ) IX = 0.256 kgm
I nolu dengeleme düzlemi

(mρ ) I = (mρ ) IX 2 + (mρ ) IZ 2 = 0.268 kgm

(mρ ) IZ
α I = Arctg = 17.35 o 3. Bölgede
(mρ ) IX

α I = 180 o + 17.35 o = 197.35 o

FdenI = (mρ ) I .ϖ 2

FdenI = 6605.93N

15
 Doç. Dr. Rahmi GÜÇLÜ, Makine Dinamiği Ders Notları

II nolu dengeleme düzlemi

(mρ ) II = (mρ ) IIX 2 + (mρ ) IIZ 2 = 0.324 kgm
(mρ ) IIZ
α II = Arctg = 3.53o 3. Bölgede
(mρ ) IIX
α II = 180 o + 3.53o = 183.53o
FdenII = (mρ ) II .ϖ 2

FdenII = 8001 N
I II
z z

(mρ )Ix = 0,256

x (mρ )IIx = 0,323
x
α1 α 11
(mρ )Iz = 0,08 (mρ )IIz = 0,02

(mρ )I = 0,268 (mρ )II = 0,324

16
 Doç. Dr. Rahmi GÜÇLÜ, Makine Dinamiği Ders Notları

Problem 2:
I II
z

(mρ )2 (mρ )3 (mρ )2 (mρ )3

A 100 250 200 150 B
150 100 x
n

(mρ )1 (mρ )1

m1 ρ1 = 1.2 kgm, m2 ρ 2 = 0.8 kgm, m3 ρ 3 = 1.4 kgm, n = 1200 d/d

a) A ve B yatak kuvvetlerini bulunuz?
b) Tam dengelemeyi gerçekleştiriniz? (Dengeleme büyüklüklerini ve açılarını bulunuz?)

Çözüm:
a)
m1 ρ1 X = 0.848, m2 ρ 2 X = 0.4, m3 ρ 3 X = 1.21, ν = 40π
m1 ρ1Z = 0.848, m2 ρ 2 Z = 0.69, m3 ρ 3Z = 0.7

X Ekseni Z Ekseni

∑ FX = 0

AX + m3 ρ 3 X ν 2 = m1 ρ1 X ν 2 + m2 ρ 2 X ν 2 + B X

AX − B X = 0.038(40π ) 2 = 600 N

17
 Doç. Dr. Rahmi GÜÇLÜ, Makine Dinamiği Ders Notları

∑ MAX = 0

m1 ρ1Xν 2150+ m2 ρ2 Xν 2 500− m3 ρ3 Xν 2 850+ BX 950= 0

B X = 11657.35 N
AX = 12257.35 N

∑ FZ = 0
AZ + m3 ρ 3 Zν 2 = m1 ρ1Zν 2 + m2 ρ 2 Zν 2 + BZ
B Z − AZ = 0.542(40π ) 2 = 9558.9 N
∑ MAZ = 0
m1 ρ1Zν 2150+ m2 ρ2Zν 2 500− m3 ρ3Zν 2 850+ BZ 950= 0
BZ = 13510.76 N
AZ = 4951.56 N

A= AX 2 + A Z 2 = 13219.8 N B = B X 2 + BZ 2 = 17844.73N

b) X Ekseni Z Ekseni

∑ FX = 0
(mρ ) IX + m3 ρ 3 X = m1 ρ1 X + m2 ρ 2 X + (mρ ) IIX

(mρ ) IX − (mρ ) IIX = 0.038

∑ MI X = 0
− m1ρ1X 100 + m2 ρ 2 X 250 + (mρ ) IIZ 450 − m3 ρ3 X 600 = 0

(mρ ) IIX = 1.58 kgm

(mρ ) IX = 1.617 kgm

18
 Doç. Dr. Rahmi GÜÇLÜ, Makine Dinamiği Ders Notları

∑ FZ = 0
m1 ρ IZ + (mρ ) IIZ = (mρ ) IZ + m2 ρ 2 Z + m3 ρ 3Z
(mρ ) IIZ − (mρ ) IZ = 0.542
∑ MI Z = 0
− m1 ρ1Z 100 + m2 ρ 2Z 250 + (mρ ) IIZ 450 − m3 ρ3Z 600 = 0
(mρ ) IIZ = 1.5 kgm
(mρ ) IZ = 0.963 kgm

I nolu dengeleme düzlemi

(mρ ) I = (mρ ) IX 2 + (mρ ) IZ 2 = 1.882 kgm

(mρ ) IZ
α I = Arctg = 30.77 o 1. Bölge
(mρ ) IX

II nolu dengeleme düzlemi

(mρ ) II = (mρ ) IIX 2 + (mρ ) IIZ 2 = 2.178 kgm
(mρ ) IIZ
α II = Arctg = 43.5 o 3. Bölge
(mρ ) IIX
α II = 180 o + 43.5 o = 223.5 o

19
 Doç. Dr. Rahmi GÜÇLÜ, Makine Dinamiği Ders Notları

Problem 3:

n=1848 dev/dak
a) Dinamik yatak kuvvetlerini hesaplayınız?
b) Bu sistemi dinamik olarak dengeleyiniz?

KRANK - BİYEL MEKANİZMASININ DENGELENMESİ

Peryodik çevrimli makinelerin en basiti olmak üzere tek silindirli bir motorun dengelenmesi ele
alınacaktır. Çünkü, böyle bir sistem mühendislik açısından motorların kullanıldığı her durumda
karşımıza çıkan bir problem olup, mutlaka dengelenmesi gerekmektedir. Çünkü, gerek gaz
kuvvetleri gerekse gidip gelen ve dönen parçaların bulunması sistem üzerinde dengelenmemiş
kütle ve kuvvetleri doğuracaktır.

20
 Doç. Dr. Rahmi GÜÇLÜ, Makine Dinamiği Ders Notları

Krank biyel mekanizmalarında gaz kuvvetleri oluşurken dönen ve gidip gelen kütleler ise atalet
kuvvetlerini oluştururlar. Bu sistemin dengelenebilmesi için ana yataklara intikal eden atalet
kuvvetlerinin sıfır veya sıfıra yakın bir değerde olması gerekmektedir. Bunun için kinetik analiz
yapılarak hız ve ivme değerleri bulunur. Daha sonra dinamik analiz için kütle atalet kuvvetleri
dengeleme büyüklükleri, yatak büyüklükleri hesaplanır. Kütle atalet kuvvetleri bulunarak
bunların dengelenmesi yapılacaktır. Biyel kütlesi iki parçaya ayrılır ve bunlar A ve B
noktalarına indirgenir. Aynı şekilde, krank kütlesi de iki parçaya ayrılarak, A ve A0 noktalarına
indirgenebilir.

A biyel
krank
G1 1 2 G2
r L
ϕ ψ B
Ao piston

Ao
r
mb

A
L B
Biyel
Piston
mb
Krank

Ao

21
 Doç. Dr. Rahmi GÜÇLÜ, Makine Dinamiği Ders Notları

G1 ( Krankın ağırlık merkezi)

G2 ( Biyelin ağırlık merkezi)
İ2=AG2.G2B (Biyel atalet yarıçapı)
İ2=A0G1.G1A (Krank atalet yarıçapı)

y
md .r.ω 2 . sin ϕ md .r.ω 2
A ϕ md .r.ω 2 . cos ϕ
md L
r krank 2
1 G1 biyel G2 mp
Ao ϕ=ωt ψ B mö
x
H
piston

mb
x

md = dönen kütle (krank miline indirgenmiş kütle)

mö = ötelenen kütle (piston miline indirgenmiş kütle)
mp = piston kütlesi
mA(1)= (1) nolu krank elemanından A’ya indirgenen kütle
mA(2)= (2) nolu biyel elemanından A’ya indirgenen kütle
mB(2)= (2) nolu biyel elemanından B’ye indirgenen kütle
(1) ( 2)
md = m A + m A
( 2)
mö = m p + mB

x = Ao .H + H .B
x = r. cosϕ + L. cosψ
sin ϕ = AH / r ve sinψ = AH / L
AH = r.sin ϕ = L.sinψ
r r
sinψ = sin ϕ → cosψ = 1 − ( sin ϕ ) 2
L L

22
 Doç. Dr. Rahmi GÜÇLÜ, Makine Dinamiği Ders Notları

r/L<1 olmak üzere Binom açılımı uygulanacak olursa;

1/ 2
 r2 2  1 r2
1 − 2 sin ϕ  = 1− 2
sin 2 ϕ + .....
 L  2L
1 r2
x = r. cos ϕ + L (1 − 2
sin 2 ϕ )
2L
x=xB pistonun hareketi olduğuna göre pistonun hızı ;
dx dϕ 1 r2 dϕ
vB = = − r. sin ϕ −2 sin ϕ . cos ϕ
dt dt 2 L dt
dϕ
= w ve sin 2ϕ = 2 sin ϕ . cos ϕ
dt
1r
v B = − rw(sin ϕ + sin 2ϕ )
2L
a B (B noktasının ivmesi)
dv B dϕ r dϕ
aB = = − rw(cos ϕ + cos 2ϕ )
dt dt L dt

r
a B = − rw 2 (cos ϕ + cos 2ϕ )
L

Pistondaki kütle mö=mp+mB(2) olduğuna göre atalet kuvveti (x doğrultusunda) hareketin ters
yönünde aşağıdaki formülden bulunur.
r
FB = mö .a b = mö .r.w 2 cos ϕ + mö. .r.w 2 .( ) cos 2ϕ
L
x yönündeki toplam atalet kuvveti Fx , y yönündeki atalet kuvveti Fy olmak üzere yataklara
gelen dinamik kuvvetler:

r
Fx = (md + mö ).r.w 2 . cos ϕ + mö .r.w 2 ( ) cos 2ϕ = ( A0 ) x
L
2
Fy = md r.w . sin ϕ = ( A0 ) y

Herhangi bir t anında sistemde oluşan atalet kuvvetleri, bu şekilde yataklar vasıtasıyla sisteme
iletilmiş olur.

23
 Doç. Dr. Rahmi GÜÇLÜ, Makine Dinamiği Ders Notları

r
II. mertebeden atalet kuvvetlerinin (mö .r.w 2 ( ) cos 2ϕ ) ihmal edilmesi istendiği durumlarda
L
yataktaki bileşke dinamik kuvvet ( ∑ F ),

[
A0 = ∑ F = Fx 2 + Fy 2 = ((md + mö )r.w 2 . cos ϕ ) 2 + (md .r.w 2 sin ϕ ) 2 ]1/ 2

Dengeleme (Balans) Kütlesinin Değeri (mb )

Seçilecek mb (balans kütlesi) dengeleyici kütle, yerleştirileceği mesafe ve açısal konuma göre Fx
ve Fy dinamik kuvvetlerini belirli ölçüde etkileyecektir.

r md

r'
Ao

mb

En genel halde, dengeleyici kütle mb ve r ' mesafesi ise:

Fy = md r.w 2 . sin ϕ − mb. r '.w 2 sin ϕ

r
Fx = (md + mö ).r.w 2 . cos ϕ + mö .r.w 2
cos 2ϕ − mb .r '.w 2 cos ϕ
L
çalışma şartlarına ve parametrelere göre mb .r ' değeri tespit edilir.

1-) mb=md ve r = r ' olarak şekildeki konumda seçilsin

mb .r ' = md r

düşeyde Fy = (md .r - m b .r' ).w 2 .sinϕ = 0

r
yatayda Fx = mö r.w 2 . cos ϕ + mö .r.w 2 cos 2ϕ + md .r.w 2 . cos ϕ − mb .r'.w 2 cos ϕ
L
r
Fx = mö .r.w 2 . cos ϕ + mö .r.w 2 . . cos 2ϕ
L
r
Fx = mö .r.w 2 (cos ϕ + cos 2ϕ )
L

24
 Doç. Dr. Rahmi GÜÇLÜ, Makine Dinamiği Ders Notları

Görülüyor ki dengeleyici kütle olarak ilave edilen karşı ağırlık mb, düşey kuvveti yok ederken
yatay kuvveti de azaltır. Dengeleyici kuvvet arttıkça eksenel kuvvette azalır. Ancak, bu durumda
bu sefer düşey yöndeki Fy kuvvetinin değeri sıfır olmaz artar.

2-) mb = md + mö ve II. derece atalet kuvveti ihmal edilirse

yatayda Fx=0
düşeyde Fy = md .r.w 2 sin ϕ − (md + mö ).r.w 2 sin ϕ = − mö .r.w 2 sin ϕ

1 1 2 3 1 1 2 4
3-) mb = md ( , , , ,...) + mö ( , , , ,...)
2 3 3 5 2 3 3 5

Örnek :
Tek silindirli bir motorda;
m piston = 0,142kg
mbiyel = 0,203kg
mkrank = 0,178kg
rkrank = 65mm
Lbiyel = 292mm
nkrank = 2000 d
d
olduğuna göre:
a) Dengelenmemiş olan atalet kuvvetlerinin x,y eksenleri üzerindeki bileşenlerini krank
dönme açısı φ=0,90,180,270,360 derecelerde hesaplayınız ve grafiğini çiziniz?
b) r = r ' ve mbalans = md + mö konulduğu takdirde Fx ve Fy kuvvetlerini bularak,
grafiğini çiziniz?
2
c) r = r ' ve mbalans = md + mö konulduğu takdirde Fx ve Fy kuvvetlerini bularak,
3
grafiğini çiziniz?

25
 Doç. Dr. Rahmi GÜÇLÜ, Makine Dinamiği Ders Notları

12
m

2m
(1 ) (2)
A A

m
25
2
1
G1 G2

17
m

0m
m

m
40

krank biyel

(2)
B mp=0.142 kg
Ao

Krank ya da biyel üzerinde bir ağırlık merkezi verilmediği takdirde, kütle yarı yarıya alt ve üst
noktaya indirgenir.

a) ∑ F krank = 0
(1 )
m A0 + m A = m krank = 0 ,178

∑ m G 1 = 0 ⇒ m A0 . 40 = m A
(1 )
. 25
(1 )
m A0 = 0 , 068 kg m A = 0 ,109 kg

∑ F biyel = 0
(2) (2)
m A + m B = m biyel = 0 , 203

∑
(2) (2)
m G 2 = 0 ⇒ m A . 122 = m B . 170
(2) (2)
m A = 0 ,118 kg m B = 0 , 085 kg
(1 ) (2)
m d = m A + m A = 0 , 227 kg = m A
(2)
m ö = m p + m B = 0 , 226 kg = m B

π .n 2000. π rad
ω = = = 209,43
30 30 sn
2 2 r
Fx = ( m d + m ö ). r .ω . cos ϕ + m ö . r .ω .( ). cos 2 ϕ
L
2
FY = m d . r .ω . sin ϕ

26
 Doç. Dr. Rahmi GÜÇLÜ, Makine Dinamiği Ders Notları

1 2 3 4 5

φ 00 90 0
180 0
270 0
360 0

Fx (N) 1435 -143 -1148 -143 1435

Fy (N) 0 647 0 -647 0
ΣF (N) 1435 662 1148 662 1435

2
647

3 -143 5 Fx
-1148 1435
1

-647
4

b)
m balans = m d + m ö

r = r'
r
Fx = ( m d + m ö ). r .ω 2 . cos ϕ + m ö .r .ω 2 .( ). cos 2ϕ − ( m d + m ö ). r .ω 2 . cos ϕ
L
r
Fx = m ö .r .ω 2 .( ). cos 2ϕ
L
F y = m d .r .ω 2 . sin ϕ − ( m d + m ö ). r .ω 2 . sin ϕ = − m ö .r .ω 2 . sin ϕ

27
 Doç. Dr. Rahmi GÜÇLÜ, Makine Dinamiği Ders Notları

1 2 3 4 5

φ 00 90 0
180 0
270 0
360 0

Fx (N) 143 -143 143 -143 143

Fy (N) 0 -644 0 644 0
ΣF (N) 143 660 143 660 143

Fy

4 644

1,3,5 Fx
-143

2 -644

28
 Doç. Dr. Rahmi GÜÇLÜ, Makine Dinamiği Ders Notları

c)
2
r = r ' ve mbalans = md + mö
3

3 1 Fx
5

29