Amerika’nın

Keşfinde
Müslümanlar
Prof. Dr. Fuat SEZGİN

Söyleşi ve Konferans Kitabı

26-27 Mayıs 2016

SÜLEYMAN
DEMİREL
ÜNİVERSİTESİ
www.sdu.edu.tr İlham veren üniversite
AMERİKA’NIN
KEŞFİNDE
MÜSLÜMANLAR”
PROF. DR. FUAT SEZGİN

SÖYLEŞİ VE KONFERANS
 İÇİNDEKİLER

ÖĞRENCİLERLERLE SÖYLEŞİ
S>6 SAĞLIK, KÜLTÜR VE SPOR DAİRE
BAŞKANLIĞI SALONU
26 MAYIS 2016

AMERİKA’NIN KEŞFİNDE
S > 28 MÜSLÜMANLAR
PROF. DR. M. LÜTFÜ ÇAKMAKÇI KONFERANS SALONU
27 MAYIS 2016

2
Editör
Prof. Dr. Kadir Temurçin

EMEĞİ GEÇENLER
Fen-Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü

Doç. Dr. Mustafa Yakar

Doç. Dr. Gülcan Sarp
Yrd. Doç. İsmail Kervankıran
Yrd. Doç. Dr. Çetin Şenkul
Yrd. Doç. Dr. Ahmet Tokgözlü
Arş. Gör. Yolcu Aldırmaz
Arş. Gör. Mustafa Doğan
Arş. Gör. Adile Gül Eryılmaz
Arş. Gör. Mahinur Kılıç

Kurumsal İletişim, Araştırma ve

Uygulama Merkezi (KİMER 2016)

Redaksiyon
Uzman Müge Sucu Polat

Fotoğraf
Soner Arık
Orhan Yalçın

Tasarım & Uygulama

Durmuş Ali Gürtoklu

Baskı
Doğuş Ofset Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti.
Melikgazi / KAYSERİ
Telefon : +90 352 322 18 55
Prof.Dr. Fuat Sezgin’in 26-27 Mayıs
2016 tarihlerinde Sağlık, Kültür
ISBN: 978-9944-452-99-1 ve Spor Daire Başkanlığı Salonu
ve Prof. Dr. M. Lütfü Çakmakçı
Konferans Salonu’nundaki söyleşi
Ağustos 2016 ve konferansından derlenmiştir.

3
 26 MAYIS 2016
PROF. DR. FUAT SEZGİN

ÖĞRENCİLERLE
SÖYLEŞİ
 26 MAYIS 2016 - PROF. DR. FUAT SEZGİN - ÖĞRENCİLERLE SÖYLEŞİ

Kısa süre önce Erzurum’da bana fahri doktora unvanı verdiler, çok insan
geldi. Üniversitelerden gelen bazı meslektaşlar da vardı. Onlarla sohbet
yaptık, çok sempatikti. Aynı şekilde burada canlandırmak istiyorum,
sizinle konuşacağım bugün, konuşmak da istiyorum. Bir şey bildiğime
de inanıyorum, inanın saklamıyorum, inanın. Bir şeyler öğrendim, biraz
da kendi milletime ulaştırmak istiyorum, hanımlara, beylere. Böyle bir
sohbet ortamı hazırlanmasını istedim. Şimdi ne anlatayım, ne anlata-
yım. Yarın için size bir konferans hazırladım. Konferansımın Adı: Ameri-
ka’nın Keşfinde Müslümanlar. Konferansta size ciddi şeyler söyleyeceği-
me inanıyorum. İyi bir sedanın kalacağına inanıyorum.

Erzurum’da hayatımın nasıl geçtiğini öğrenmek istediler. Ben hiç haya-

tımdan bahsetmemiştim, ama orada bahsettim. Fazla samimi konuş-
muşum, dostlarım orada olduğuna sevindiklerini söylediler. Burada
kendimden bahsetmeyeceğim, onun yerine size başka bir şey teklif ede-
ceğim. Benim bütün hayatımın 64 yılını dolduran, gecesini gündüzünü
dolduran bir kitap var. Bu kitabı nasıl oluşturduğumu size anlatacağım.
Oradaki başarılarımın bilimler tarihine ne getirdiğini anlatacağım. Ka-
bul ediyor musunuz bunu?

Vali Vahdettin Özkan: Memnuniyetle.

(Dinleyicilerden) evet sesleri, alkışlar…

Medreseyi bitirdikten sonra -mühim değil nerede bitirdiğim- babam

öldü. Üniversiteye girdim, babam öldü. Bir sene tahsilimi dondurmak
zorunda kaldım. Babamın ölümünün bir neticesi vardı. Ben evde kaldım

6
 SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ / SAĞLIK, KÜLTÜR VE SPOR DAİRE BAŞKANLIĞI SALONU
o zaman. Babamın Arapça kitapları vardı.
Orada mistik bir havaya girmiştim ben,
dünyayı terk etmişçesine. Aşağı Yukarı
orada sadece babamdan kalan kitaplardan
kendi başıma Arapça öğrenmeye başladım.
Arapça öğreniyordum, Kur’an’ın tefsirini
baştan aşağı okudum ve ben şu karara var-
dım: İslami bilimlerle meşgul olayım. İsla-
mi bilimler demeyelim, öyle bir mefhum
da yoktu o zaman bende. Arapça öğrene-
yim falan dedim.
Sonra İslami bilimlerin okunduğu bir ens-
titüye gönderdiler beni. Baktım orada bü-
yük bir Alman alimi vardı: Hellmut Ritter.
Dolu bir adamdı. Gittim oraya, seminerini
dinledim, hayran kaldım adama. Nasip
böyleymiş. Karar verdim, seminer bitme-
den çıktım gittim, (İst. Üniv.) Edebiyat Fa-
kültesi’ne, orası da kapanmıştı. Öbür gün
gittim, ben dedim; Edebiyat Fakültesi’nde
okumak istiyorum. H. Ritter’in talebesi ol-
mak istiyorum, dedim. Mistik bir hava var-
dı, o hava beni oraya sevk ediyordu. Arapça
öğreneceksin, İslami bilimler öğreneceksin
falan. Oraya beni kayıt etmek istemiyorlar-
dı. Kuvvetli ve sert bir şekilde hayır beni
alacaksınız falan, dedim, bağırdım mı bil-
miyorum. Baktılar benden kurtulamaya-
caklar, dekana gönderdiler. Dekan da yüzü
gülmez bir adamdı, benim söylediğimi bir
anda anlayamadı. Fakat şans olarak, birisi
kapıyı çaldı. İçeriyi giren kimdi? H. Ritter.
Dekan: Hocam tam zamanında geldin,
burada birisi sizin talebeniz olmak istiyor.
Ben kurtulamadım kendisinden siz konu-
şun, dedi.
Fuat Sezgin: (Dinleyicilere) Duyuyor mu-
sunuz beni?
Dinleyiciler: Evet
Ritter: Otur bakayım, dedi.
Fuat Sezgin: İslami bilimler okumak ve
Arapça öğrenmek istiyorum.
Ritter: Babanız milyoner mi?
Fuat Sezgin: Ben dedim ki, babam öldü!
Ben fakir bir ailenin çocuğum.
7
 26 MAYIS 2016 - PROF. DR. FUAT SEZGİN - ÖĞRENCİLERLE SÖYLEŞİ

Ritter: Olmaz! Bu milyoner işi, dedi.

Fuat Sezgin: Ben dedim, hayır. Ben fakir insanım ama bu ilimlerin içi-
ne gireceğim. Baktı benden kurtulamıyor, ısrarlı inancım hoşuna gitmiş
olmalı.

Ritter: (Dekana) Alın bu çocuğu bana kayıt edin, dedi.

O işi atlattık. Çok zor bir adammış dersleri falan. Çok şey istiyormuş,
herkes talebelikleri dolmadan kaçıyorlarmış. Hoca düşünüyormuş ben
de kaçarım diye. Fakat ben kaçmıyorum. Zamanla bana sordu, baktı. Siz
çalışmak istiyorsunuz, dedi, ama bu zor bir şey. Bir Fransızca öğrenmiş-
siniz bu yetmez dedi.

Şansıma o zaman Fransızcayı öğrenmiştim. Zaten çok iyi öğrenmiştim.

Ritter: Olmaz, dedi. Üç dört dil öğreneceksiniz bir senede falan.

Fuat Sezgin: Öğrenirim, dedim.

Talebelerinizden çok şey isteyeceksiniz. O da istedi benden, mütemadi-

yen istiyordu. Ben de kaçmadım, o sayede birinci sınıfta dört dil öğreni-
yordum: Arapça, Farsça, Latince ve Yunanca. Fakat o zaman Arapçam iyi
gitmiyordu, galiba Arapçam hocanın hoşuna gitmiyordu. O zaman 1943
yılıydı, Almanlar Bulgaristan’a kadar gelmişlerdi. Bizim hükümetler
korkmaya başladı, Türkiye’ye hücum edecekler falan diye. Nisan ayında
üniversiteyi tatil ettiler.

8
 SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ / SAĞLIK, KÜLTÜR VE SPOR DAİRE BAŞKANLIĞI SALONU
Ritter: Vaktiniz var, 6 ay Arapça öğrene-
ceksiniz, dedi
Fuat Sezgin: Ben de öğreneceğim, dedim.
Gittim 6 ay. Ben eve kapandım. Evim ca-
miye yakın bir yerdeydi, Valide Camii.
Fuat Sezgin: Engin Bey nerede?
Camiye girerdim, namaz kılardım. Sünnet
falan kılmazdım, vakit kaybı olmasın diye.
Adamlar hoş görürlerdi, namaz kılmıyor,
farz kılıyor diye. Neyse 6 ay böyle geçti.
Babamın Arapça otuz ciltlik Kur’an tefsiri
vardı: Taberî Tefsiri. Onu aldım, okuma-
ya başladım. Anlamıyordum. Türkçe ter-
cümeler vardı, Elmalının bir kitabı vardı,
6-7 ciltlik falan. Baktım yavaş yavaş iler-
liyorum, altı ayda 30 cildi bitirdim. Sonra
baktım aşağı yukarı Arapçayı Türkçe gibi
anlıyordum. Bu büyük bir saadetti. Ekim
ayında üniversiteye gittim.
Benim Hocam, çok meşhurdu. Seminerleri
vardı. Alman profesörler de gelirdi, Yahu-
diler de vardı. Hürmet ederlerdi hocama.
O, beni göstermek istedi onlara. Gazza-
li’nin “İhya-u Ulumi’d-din” kitabını koydu
önüme, öğrenmiş mi falan diye. Ben gaze-
te okur gibi okudum. O kadar öğrenmiştim
çok şükür. Belki hayatımda hocayı o kadar
mesut görmemiştim. Talebesinin başarısı
onu çok sevindirdi.
Ritter: (Öbür Alman Yahudi profesörlere)
Ben hayatımda bir dili bu kadar kısa sürede
öğrenen insana rastlamadım, dedi.
Onlar gittikten sonra, bana.
Ritter: Öbür dilleri de bu süratle öğrene-
ceksin, dedi.
Neyse bu benim şansımdı, sıkıştırıyordu
beni.
Ritter: (Bir gün sordu bana) Kaç saat çalı-
şıyorsun? dedi. Ben de,
Fuat Sezgin: 13-14 saat, dedim.
Ritter: Böyle bilim adamı olamazsınız,
dedi. Eğer bilim adamı olmak istiyorsanız
ona birkaç saat daha eklemeniz lazım. Be-
nim hocam, Carl Brockkelmann, 24 saat
çalışırdı günde. Daha fazla zaman olsaydı,
gün daha uzun olsaydı, daha uzun çalışırdı
dedi.
Ben de ondan sonra 17 saate çıkardım ça-
lışmamı. Bu, 70 yaşıma kadar böyle devam
etti. Ondan sonra kısalttım. Şimdi tembel
bir insan oldum. Hiçbir şey yapmıyorum!
17 saat yok.
Burada fazla zaman kaybetmeyelim.
Hocanın başarılı bir talebesi olduğumdan
memnundum, özel ilgi ve zaman istiyordu,
ben onu pek sıkıntıya sokmuyordum.
Brockkelmann, diye bir alim vardı. Hoca-
mın da hocasıydı. Hoca, Arap Dili-Edebiya-
tı Tarihi ile ilgili 5 ciltlik bir eser yazmıştı.
Bu kitabın meziyeti şudur: Falan alimden
bahseder; mesela İbn-i Sina’dan, Gazza-
li’den. Onun falan kitabı var. O insanların
yazma eserleri falan falan kütüphanede
vardır. Öyle, (kitabın) meziyeti o.
Şunu da söyleyeyim. Arapça yazmalarının
dünyadaki 3’te birinden fazlası Türkiye’de-
dir. Brockkelmann, Türkiye’ye 40 gün için
gelmişti. Fazla kaydedememişti onları.
Şartlardan mı neydi?
Fakat Ritter diyordu ki bana “artık zaman
geldi, birinin tamamlaması lazım bu kitap-
ları.”
Bana baktı, benden bekliyor, yaparım falan
dememi. Sonra ayrıldı. Ben başladım ha-
zırlık yapmaya, acemice falan ama gittikçe
9
 26 MAYIS 2016 - PROF. DR. FUAT SEZGİN - ÖĞRENCİLERLE SÖYLEŞİ

işin içine girmiştim, ilerliyordu işler. O (H. Ritter), dünyanın en büyük

alimi, en büyüklerinden, tam 32 dil biliyordu. Düşünün. Arapçayı bilmi-
yor diye Edebiyat Fakültesi mukaveleyi imzalamadı, Arapçayı biliyordu,
fakat yazması zayıftı. Konuşması çok iyi değildi fakat her şeyi çok iyi
anlatabiliyordu, sadece lehçesi biraz zayıftı. Böyle bir adamı Arapçası yok
diye bizim İstanbul’da Edebiyattakiler almadı. Benim doktora tezimin de
(danışman) hocasıydı, doktora tezim bitmemişti.

Ritter: Hoca şimdi ne olacak? İstersen Almanya’ya gel, dedi. İstersen.

Fuat Sezgin: Gelemem falan, dedim.

Dekanla konuştu.

Ritter: Tez bitince bana gönderin, ben rapor yazarım, dedi.

Böyle kurtulduk ama beni o andan itibaren salondan çıkardılar. Ben o

andan itibaren Brockkelmann kitaplarını tamamlamayı kafama koymuş-
tum. Delice bir şeydi ama koymuştum kafaya, malzeme topluyordum.
Benim hocamın faziletlerinden biri de talebelerinin başarısının onu me-
sut etmesiydi. Beni kütüphanelere beraberinde götürürdü; yazmalara.
O, 1929’dan beri İstanbul kütüphanelerindeydi, yazmaları iyi tanıyor-
du. Gittikçe yeni kitaplar keşfediyordu. Sonra birçok Avrupalı adamları,
Almanya’dan insanları getiriyorlardı. Onlara diyordu ki “Sen bu sahada
çalış. Sen burada çalış”, diye. Bu bakımdan meşhur kitapları tanıtma sa-
hasına çıkarıyordu, Hellmut Ritter.

Bu, büyük bir şey. Bunları yaptılar, yapıyordu adamcağız. Bu arada ben-

10
 SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ / SAĞLIK, KÜLTÜR VE SPOR DAİRE BAŞKANLIĞI SALONU
den, öğrensin istiyordu, yazma nasıl tetkik
edilebilir, nasıl hazırlanır, kağıt nasıl ele
alınır, onu bile ben hocadan öğrendim.
Sayfa aralarını biz buradan açarız (kitabın
alt kısmını gösteriyor). Hayır, buradan (ki-
tabın üst kısmını gösteriyor) açacaksınız.
Yazmaların tarihini! Her yazmanın tarihi
yok, tahmin edeceksiniz. Kısa zamanda
beni o hale getirdi ki hocam, ben de tanıya-
biliyordum artık tahminen. Sonra gidiyor-
duk; mesela Saray Kütüphanesi’ne (Topka-
pı Sarayı’na), 20-25 kitap ısmarlıyorduk.
Kitapları ikiye bölüyorduk. Yarısını hoca
alıyordu, yarısını ben. Bizler tahminleri-
mizi yazıyorduk içine. Sonra ikimizin tah-
minlerini karşılaştırıyorduk. Tabi onun ki
benden daha iyiydi ama benim ki de fena
değildi. Bu mesut ediyordu hocayı. Benim
başarım ona yaklaştığı müddetçe, o da me-
sut oluyordu, adamcağız.
Hoca Almanya’ya gitti, ben devam ediyor-
dum. Doktoramı bitirdim. Çok daha bir
ciddiyetle devam etmeye başladım. 1960
yılında -beni üniversiteden çıkardıkları yıl-
da- bu bir şey yapamaz diye, beni çıkardılar
üniversiteden. Ben de ondan evvel 1,5 se-
nelik misafir doçent olarak oraya (Alman-
ya’ya) gitmiştim. Beni orada doçent olarak
muhafaza etmek istiyorlardı. Ben “Türkiye
dışında yaşayamam”, dedim onlara.
Ritter: (Hoca) içinden bana güldü, bu
adam Almanya’daki hocalığı falan reddedi-
yor diye.
Bir sene sonra, bu işe yaramaz diye üniver-
siteden çıkardılar, neyse iyi oldu belki de.
İşte onu söyleyecektim. 1960 yılının so-
nuna doğru benim çıkışımdan evvel bana
bir mektup geldi. Dünya’nın en büyük Av-
rupa yayınevlerinden biri, Hollanda’dan
duymuş benim böyle bir şey hazırladığımı.
UNESCO bu iş için, Brockkelmann kitabını
hazırlamak, genişletmek için 30-40 alim-
den, bilim adamından oluşan bir komis-
yon kurmak istiyormuş, muazzam paraları
bu işe koyuyormuş falan. Alimlere taksim
etmişler. Ben alim diyorum, siz bilgin di-
yorsunuz. Her biri bir sahayı almış. Sonra
bir taraftan ben de hazırlıyorum. Üniver-
siteden çıkınca Hollanda’da kitapçılara/ya-
yınevlerine gidiyorum. Malzemeleri alarak
çıktım (üniversiteden, Türkiye’den), zaten
gittim. Hollanda’ya gittim. Hollandalı or-
yantalistlerden (oryantalistleri biliyor mu-
sunuz? İslam Bilimleri ile Şark Bilimleri ile
uğraşan insanlar, alimler) 3 tane bilgini ge-
tirdiler. Sohbet halinde yemek yedik falan.
Benim yazdığım kitaplardan, Brockkel-
mann’ın büyük bir cildini aldım götürdüm,
onlara göstermek için.
Fuat Sezgin: Siz gördünüz mü benim tas-
hiyeleri mi?
Dinleyiciler: Görmedik.
Fuat Sezgin: Görmediniz mi? Size ben
göstereceğim.
Gösterdim onlara (oryantalistlere), dona-
kaldılar. Sonra şeye (yayınevi) haber ver-
mişler ki, onlar benim için çok müsait bir
insan, O yapsın. Bana müspet bir rapor
vermişler.
Fakat esasında yayınevi vasıtasıyla dağıtı-
lacaklarmış nüshaları komisyona. Bu me-
seleyi bir de Japonya’da konuşacaklarmış.
Konuşmuşlar, demişler ki “bir Türk buna
musallat olmuş”, demişler. “Ne yapalım,
(ne söylediklerini bilmiyorum ama) galiba
bir Türk yapamaz,” demişler. Bana akta-
ranlar “biz sizin yapacağınıza inanıyoruz,
seni destekleyeceğiz”, dediler. “Ben kork-
muyorum, ben onu yazacağım” dedim.
Bunu tek bir insan yazar, bu bir ansiklo-
pediydi ve otuz kişi ile yazılmazdı. Onlar
mütemadiyen komisyonlar kuruyorlardı,
Paris’te, Brüksel’de. Bir İtalyan oryantalist
geldi bizim enstitüye, “sizin adamınız bu
11
 26 MAYIS 2016 - PROF. DR. FUAT SEZGİN - ÖĞRENCİLERLE SÖYLEŞİ

kitabı hazırlıyor ama Cambridge’de uluslararası komisyon karar verecek,

sizin adamınızın haberi yok mu?” dedi. Bizim enstitü müdürü bana “ha-
beriniz var mı bundan” dedi. Ben gitmiyordum ama zorla biletimi alarak
oraya yolladılar. Aldılar beni zorla Cambridge’e gönderdiler, ben de ki-
taplarımın iki cildini hazırlamıştım götürdüm onları. Komisyon başkanı
benim tanıdığım bir Almandı (insaflı bir Almandı). Onun yanına otur-
dum, kitapları gösterdim kendisine. Adam hayret içinde kaldı ve “ben
komisyon başkanlığından ayrılacağım” dedi.(O komisyon başkanı, bun-
dan 4 ay önce 101 yaşında vefat etti).

Ben kitabın birinci cildini (1000 sayfalık kitap) matbaaya verdim, komis-
yon başkanlığını üzerine alan bir Alman Komisyon Başkanı (Mainz şeh-
rinde, benim kitaplarım orada basılıyordu), matbaanın sahibine demiş
ki: “Doğudan bazı palavracı insanlar gelir, kitaplarında birçok şeyler ya-
zar, biz şunu yapıyoruz diyerekten, bunlardan bir şey çıkmaz.” Hâlbuki
bizim projemizin bir talibi vardı, o zaman da böyle bir şey vardı. Matba-
acı demiş ki “ben 30 nüshasını bastım bile kitabın”, adam sapsarı olmuş.
Maalesef benim kitabın birinci cildinin basılmasını görmedi, benim de
tanıdığım bir adamdı. Neyse birinci cilt çıktı, maalesef o kitaplarım yok
burada, olmasını çok isterdim.

Bana Hollandalı bir adam geldi ve “ ben İspanyada her şehirde sizin kita-
bınızın bir nüshasını gördüm kütüphanede” dedi. Bizim Türkiye’de ma-
alesef iki nüsha yoktur, belki de. Benim kitaplarıma Türkler sahip çık-
madılar, maalesef, tercüme de edemediler. Birinci cildini tercüme ettik.

Komisyon üyelerine söylüyorum, burada yok tercüme ettiğimiz, gönder-

memişsiniz, yaymamışsınız, buna ben üzülüyorum.

12
 SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ / SAĞLIK, KÜLTÜR VE SPOR DAİRE BAŞKANLIĞI SALONU
Engin Bey: En azından gelirken alıp getir-
memiz lazımdı, doğru söylüyorsunuz.
Ama gider gitmez size bir cildi gönderecek-
ler. Türk üniversitelerinde, Türklerin kül-
türlerinin değerini ve tarihini anlatılması
çok olmadı, çok bilmiyorlardı bu konuyu,
yavaş yavaş öğrenmeye başladılar ama ne
olduğunu da bilmiyorlardı.
Ama şunu söyleyeyim, Türk üniversite-
lerinde, tüm Türk milleti içerisinde bi-
limler tarihini bilen tek bir insan yoktur.
Aydın Sayılı diye bir zat vardı, Atatürk
onu Amerika’ya göndermişti, o meşhur
bir bilim tarihçisinin yanında Bilimler
Tarihi öğrendi (o vefat etti). Astronomi
ile meşgul oluyordu. Ama ondan başka
hiçbir Türk, Bilimler Tarihi ile uğraşma-
dı, herkes diyor şimdi Türkiye’de, ben
bilimler tarihçisiyim diye. Ama Türki-
ye’de bilimler tarihçisi yok. Onun için
de Bilimler Tarihi Enstitüsü’nü kurmak
istiyorsanız, bu fikirden vazgeçiniz. Eğer
hoca yoksa siz kendi kendinizi kandır-
mış olacaksınız. Bizim bütün ümidimiz
bu İstanbul’daki enstitüde hoca yetişti-
rir, onlar size gelince de siz bir enstitü
kurmayı reddetmeyiniz. Onların gelişine
dayanarak bir bilimler tarihi dersi koyu-
nuz üniversitenize.
Dolayısı ile ondan sonra ve inşallah bu
Enstitü’de birçok talebe de yetişir. Bana
büyük ümitler veriyor orası, onu da söyle-
yeyim. Türk üniversitelerinde eğer ki böy-
le giderse, şartlar değişmezse, belli olmaz
Türkiye’de şartlar maalesef doğru ama öyle
devam ederse, orası (Enstitü) Türkiye için
muazzam bir şey olacak, onu söylüyorum.
Lütfen onunla ilgileniniz. Hatta bizim vak-
fın adamlarıyla konuşunuz. Böyle talebe
günleri falan. Bu öyle olsun. Ama hangi
üniversiteye giriyorsam Bilimler Tarihi
Enstitüsünden de bahsediyor olmanız la-
zım. Bu, gülünç bir şey!
Neyse, nerede kaldım evet (komisyondan)
birinci çıktım. Benim için bilgi dağıttılar,
tanıtma yazıları yazıldı dünyanın muhte-
lif yerlerinde. Çok müspet cevaplar geldi,
yazılar çok iyiydi. Hep de insaflı insanlar
şansıma. Ondan sonra o komisyon lağvetti
kendisini, çalışmalar falan benim lisanım-
da kaldı. Memleketinden kaçmış bir Türk
olarak böyle bir mesuliyeti üzerimde gör-
düm, bunu devam ettirebilir miyiz, diye.
Korkusu gelmedi bana, devam edecektim.
Allah’ın bir şansı, Müslüman bir Alman
hanımla tanıştım. Ondan sonra evlendik.
Efendim, o bana çok yardım etti. Yazdığım
kitaplar da. Benim Almancam o zaman o
kadar iyi değildi. Ama benim Almancamı
tavsiye ederdi eşim. Onun için ben eşime,
ona çok şey borçluyum. Bundan her yerde
de bahsederim. Kendisi de zaten sekiz, do-
kuz, on dil bilir falan. İyi bir insan, bilimler
tarihçisi o hanım. Birkaç kitap yazdı, evet
öylece geçti.
Ama daha önemlisi üniversitede hoca ol-
dum. Efendim. Beni doçent yapmak için
doçentlik tezi istediler. Çünkü ben ilimler
tarihi yapmak istiyordum. O ilimler tarihi
için benden yeni bir tez istediler. Ben do-
çentlik yaptım, ondan bir sene sonra bana
Alman profesörlüğü verdiler. Alman profe-
sörlüğünü alınca Almanya’da bir dönem bi-
limler tarihine dair bir ders vermek (bizim
Türkiye’de öyle ucuz bir şey zannediyorlar)
çok zordu. Ben bırakıp kaçmayı bile düşü-
nüyordum, kitabımı yazayım diye. Hakika-
ten çok zordur. Bir ara geldim Türkiye’ye
eşimle birlikte. Bunu deneyeceğim (Türki-
ye’de akademisyenlik), bana ne dediler bi-
liyor musunuz? Nasıl dediler; bana orada
bir doçentlik kadrosu var, onu gazetelere
ilan edeceğiz. Bir de imtihana girerseniz…!
Ama anlattığım olayın aynı günü trenle
Şam’a gittik. Şam’dan da Kahire’ye. Ora-
dan döndük. Bunlara katlanacağım.
13
 26 MAYIS 2016 - PROF. DR. FUAT SEZGİN - ÖĞRENCİLERLE SÖYLEŞİ

Kitabımı bitirebilmek için Almanya’daki profesörlüğü bırakacaktım.

Burada bana bir doçentlik vermiyorlardı. Orada profesörlük için, (Al-
manya’da) bir bilimler tarihi profesörü olmanız için çok şey istiyorlardı.
Çok iyi Yunanca, Latince bilmeniz lazım, olmaz, bilmiyorsanız profesör
olamazsınız. Çok şükür hocamın sayesinde üniversitede öğrenmiştim o
dilleri, elhamdülillah kabul ettiler.

İşte, zordu yani ilimler tarihi dersini vermek, bu kitabı yazmak. Başta
düşünüyorum bu nasıl ki bende ne enerji varmış. Nasıl yaptım, zordu,
bunların talebeleri (Almanların) her şeyi yutmuyorlardı. Derslere (çok
şeyler geliyordu) çok profesörler geliyordu, benim dersime de. Allahüte-
ala… Altından kalktım bunların, kitabımı yazıyordum. Kitabımın birinci
cildi bin sayfalık bir cilt. Neyse.

Fuat Sezgin: Rektör Bey bir hafta içerisinde gönderecekler bir nüsha
size.

Engin Bey: Tabi tabi yarın gönderecekler, yazdım şimdi. Yarın veriyor-
lar kargoya.

Fakat esasında Türk milletinin bu kitabın bütün ciltlerini tercüme ettir-

mesi lazımdı. Olmadı, olmuyor. Bu arada çok zengin iş adamları parayı
seviyorlar, bu işe pek para ayıramıyorlar. Kusuruma bakmayın.

Engin Bey: Hocam talimatınız üzere TÜBİTAK’la işbirliği içerisindeyiz.

Ben TÜBİTAK’a mektup yazdım. Birinci cilde; TÜBİTAK izin vermedi,

katiyen. TÜBİTAK bizim müzeyi, başka bir müzeyi taklit ediyorlar, diyor.

14
 SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ / SAĞLIK, KÜLTÜR VE SPOR DAİRE BAŞKANLIĞI SALONU
Katiyen ben TÜBİTAK’la bir şey yapmak is-
temem katiyen.
Muhittin Bey: Bitti, biz takip edelim ta-
mam tamam.
Şimdi birinci cilt çıktı. Birinci cildin içinde
şunlar vardı; Kur’an, Kur’an ilimleri, hadis,
hukuk, edebiyat, şiir vardı. Şiiri sonradan
çıkardım. Yani bin sayfalık bir cilt çıktı.
Ondan sonra ikinci cildi yazacaktım. İlim-
ler tarihi enstitülerinde ders verdiğim için.
Artık, ilimler tarihine dair ciltlerle uğraşa-
caktım. Kitabın ikinci cildini boş bıraktım,
üçüncü cildine geçti. Üçüncü cildi tıp, tıbbı
bilimler, hayvanatı (zooloji) yazdım. Onlar
burada olsaydı sizlere de göstermek ister-
dim, üçüncü cilt öyleydi.
Ben bir hatıramı size anlatayım. Benim
hocam Almanya’dan Türkiye’ye dönmüştü.
Burayı gezdikten sonra bir daha Türkiye’ye
dönmüştü. Birkaç sene sonra. Ben buraya
(Almanya) geldim. O Türkiye’de kaldı. Son-
ra ölümüne bir yıl kala Almanya’ya döndü.
Kitabımın üçüncü cildini ben ona ithaf et-
tim, Hocama. Biz her gün aynı yerde ka-
lıyoruz. Gittim ona, hastaydı yatakta uza-
nıyordu. Verdim kitabı eline, baktı... baktı,
gözlerinden sevinç gözyaşlarının geldiğini
gördüm. Bana titrek bir sesle;
Ritter: Bunları nerden biliyorsunuz, dedi.
Fuat Sezgin: Bu, benim hayatımda, ku-
lağımda çınlayan en tatlı cümledir. Bunu
unutamam. Ben “bunları sizden öğren-
dim” dedim. Güldü, hayır falan demedi.
Evet, bu hayatımın en mesut günlerinden
biridir.
Ondan sonra kimya tarihini yazdım. Hiç
kimyager var mı sizin içinizde? Burada
kimya ile uğraşan kimse yok. Kimya ile
uğraşan biri olsaydı soracaktım. Müslü-
manların modern kimyanın kimyasalını.
Müslümanların 8 yy. da kimyanın bütün
teorileri aldıklarını. Benden evvel çalışan
bir adam vardı, Yahudi bir adam. Büyük
alimdi, yazdı fakat o kimya tarihinde bazı
tahripler yaptı. Cabir Bin Hayyan denen
bir kimyacı var, 8. yy. sonunda yaşamış.
Ondan kalan bize yüzlerce kitap var. Paul
Kraus adındaki Alman Yahudi alimi bun-
ları etüt etti. Öyle müthiş etüt etmiş ki
adamcağız, onun kitaplarında kimyanın ne
dereceye kadar geldiğini müthiş bir şekil-
de göstermiş. Ben ondan çok faydalandım.
Ama adamcağız nedense Cabir Bin Hay-
yan’ın yaşamadığını, bu kitapların 10. yüz-
yılda İsmaillerin tarzında bir ekol tarafın-
dan yapıldığını, Cabir Bin Hayyan’a isnat
edildiği gibi yanlış bir teori ileri attı. Astarı
yüzünden pahalı, aslı astarı yok. Ben ona
“hayır” diye yazdım.
O muazzam bir şey görüyor, mesela Ca-
bir’in atomun parçalandığını yazdığını
söylüyor adamcağız. Böyle kitaplar, böyle
şeyler var müthiş. Modern kimyanın te-
mellerini 18. yy. dan daha ileri bir seviyeye
getirmiş adam 8. yy. da iken. O, bunu bir
İsmailî ekolüne mal etmek istiyor. Bunu
izah etmek uzun bir mesele. Neden bunu
yapıyor? Ben bunu reddettim. Reddetmek
için değil, bunun yanlış olduğunu gördü-
ğüm için. Kimya tarihini yazdım orada.
İslam dünyasında yayılmadı, okumuyorlar
Müslümanlar, maalesef. Sizlerin üniversi-
telerinize bu kitaplar girmiyor. Bir şeyler
yapmamız lazım. Bu kitaplar girsin, siz
okuyunuz. Okumadan olmaz.
Neyse kimya tarihinden sonra nebatat tari-
hi var. Baktım, o da bitkiler tarihi. Bitkiler
tarihini Müslümanlar, 9. yy. da inanılmaz
bir seviyeye getirmişler, Ortaçağda bitkiler
tarihi çok üst seviyede.
Kitabın 5. cildi, artık edebiyat, tarih, mate-
matik. Matematikte şunu söyleyeyim; ben-
den evvel bu sahada çalışan oryantalistler
vardı, bunlar birçok şey bulmuşlardı. Tabii
15
 26 MAYIS 2016 - PROF. DR. FUAT SEZGİN - ÖĞRENCİLERLE SÖYLEŞİ

benim onları toplayarak, onlara dayanarak kendi sonuçlarım da vardı.

Benim bu kitabı yazarken getirdiğim şey, evvela, onları toplamak, bütün
gözden kaçmış bilim adamlarını ortaya koymak, bunlardan bilimler tari-
hi için kat’iye yakın sonuçlar vermek. Ben tüm kitaplarımda bu işi yap-
tım. Avrupalılar bütün bu sahada çalışıyorlar, çok etütleri var. Onlardan
faydalandım. Onları inkâr edemem, bazen yanlış fikirleri var falan, onlar
mühim değil ama ben onlara dayandım. Kendi buluşlarım var bunları
da söyleyeyim. Ama kitabımın bütün ciltlerinde mahsus söylüyorum,
vurguluyorum. Vurgulama kelimesi aklıma gelir beton olur. Öyle değil
mi? Oryantalistler belki de cesaret edemezler, Müslümanları tam etüt
edemedik diye hiçbir zaman mesela genel kimya tarihinde, Müslümanla-
rın getirdiği kimyanın yeri nedir? Matematik tarihinde onun yeri nedir?
sorusunu hiçbir sahada hemen hiç sormadılar. Ben o soruyu sormaya ve
onun cevabını vermeye gayret ediyorum. Ben bu kadar söyleyeyim.

Elimden geldiği kadar çok çalışıyorum, birçok kitaplar keşfediyorum, on-

ların da bulamadığı kitapları, ama hiçbir zaman kitabımda bilerek hata
yapmadım. Hakikati hiçbir zaman bile bile zorlamadım. Arkamda bir
takım hatalar bırakmaya çalışmadım. Bunu size garanti ederim, bilime
sadık kaldım. Avrupa’da bazen düşünüyorlar: Bu Müslümanlar mübala-
ğa ediyor diye. Hayır, öyle bir şeyi hiçbir zaman hiçbir şekilde yapmadım.
Ama ben Müslüman olduğum için. Avrupalılar bunları sevinerek yapı-
yorlar, çalışarak yapıyorlar ama onlar da ben de olan heyecan yok. Ben
Müslümanların keşifleriyle icatlarıyla benim duyduğum heyecan onlar-
da belki de yok onlar için bu mesele açık kaldı. Ben bu meseleyi ilgili her
ciltte cevaplandırmaya çalıştım. Matematik, neler buldum, ben onlardan
bahsetmeyeceğim iş uzar. Ondan sonra astronomiye geçtim. Orada da
aynı şey, Müslümanların astronomi tarihindeki muazzam yerleri karşı-
ma çıktı, işte onun için bazı aletlerini yaptım. Onları müzede gösteriyo-
rum. Hiç olmazsa o sonuçları kısmen bu ciltlerde göstermeye çalıştım.
Bunları okuyanınız var mı? Okudunuz mu? Hiç yok. Bunları hiç okuyanı-
nız yok mu? Mahvoldum demektir. Cevap beklerdim. Neyse okuyacaksı-
nız, bundan sonra benim üzüntümü düşünerek bu ciltleri okuyacaksınız
hiç olmazsa. Bunları Almanca yazdık, Türkçeye, Fransızcaya, İngilizceye
kaç dile tercüme ettik. Bunları okumanızı rica ediyorum sizin. Okuma-
nız lazım, mühim bir giriş, görüş vardır, onları bilmeniz lazım. Şunları
(masanın üstünde ciltleri göstererek) biraz fiyakalı bir şekilde basmışlar.
Onlar bunların fiyakalı basımları. Ama benim esas kitaplarımı göstere-
medim size, yok. Bir cildi gelecek inşallah. Engin Bey söz verdi.

Evet, 6. cilt astronomi, orda da çok şey buldum. Onları anlatmayacağım.

Orada da Müslümanların astronomi tarihini nereye kadar getirdiklerini
göreceksiniz. Benim kitaplarımın müspet taraflarında biri de hangi cildi
ele alıyorsan, bunların Avrupa’ya etkilerini geniş çapta ele alıyorum. Ki-
tabın iyi taraflarından biri bu.

7. cilt astroloji, astrolojiyi biliyorsunuz değil mi? Astroloji, yıldızlara

16
 SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ / SAĞLIK, KÜLTÜR VE SPOR DAİRE BAŞKANLIĞI SALONU
bakarak hüküm vermek. Matematiksel
astronomiyi ortaya çıkarmışlar. 7. cilt bu.
Burada mühim olan bir kısım var. O da
meteoroloji. İslam meteoroloji tarihini ilk
defa yazdım. Burada Müslümanların 9. yy.
da Avrupa’daki Avrupalıların bildiği mete-
orolojinin 19. yy. da bilinen seviyesine gel-
mişler, Müslümanlar 9 yy. da.
Nasıl, çok mu uzattım? Sabrınız var mı bi-
raz daha?
8. cilt filolojiye geçtim, eski konular lügat
falan. 9. cilt gramer, naif bir gramer, bunla-
rın hepsini bu fakir (kendisine atfen) yaz-
dı. Bunlarla ilgili daima münakaşa ediyo-
rum, Arap grameri dünya gramer tarihinde
ne ifade ediyor? Bu mesuliyeti üzerime
alıyorum.
Bundan sonra coğrafyaya atladık. Ben bu
(önceki) ciltleri üç-dört yılda bir yazıyor-
dum. Coğrafyayı da üç-dört yılda yazarım
diye düşünüyordum ben. Coğrafya oryan-
talistlerin en çok çalıştığı sahalardan bi-
risidir. Biz enstitümüzde oryantalistlerin
coğrafyaya dair yazdığı bu etütleri topla-
dık, 332 cilt yazdık, çıkardık, düşünün.
Çalışma tarzımı söyleyeyim; baktım orada
coğrafya tarihinin insan coğrafyası üzerin-
de en mühim iki kitap vardı. Biri Fransızca
idi, bu mühim değildi. Ancak diğeri Rusça
idi, Kraskovski diye bir adam yazmıştı, be-
nim onu okumam lazımdı ve karar verdim
Rusça öğrenmeye. Müracaat ettim. (Bugün
Putin var o zaman daha fena şeyler vardı,
30-40 sene evvel yani.) 1977 senesiydi
Rusya’ya gittiğim zaman. Falan tarihte ge-
leceksin dediler, 2 ay evvel. Ben iki ay evvel
her şeyi bıraktım her şeyi, hatta eve gider-
ken bile Rusça öğrenmeye başladım, trenle
giderken o zaman araba falan yoktu, pek
de kullanmıyordum. Trene 20-25 dakika-
lık mesafede yürürdüm, komşular gelirdi,
benimle konuşmak isterlerdi, ben hayır ko-
nuşmam falan derdim. Yolda, trende hep
Rusça çalışıyordum. İki ayda. Biraz kendi-
mi methedeyim, havaalanına gittiğimde
tüm problemlerimi Rusça anlatabiliyor-
dum. Orada iki ay kaldım. Niye Rusça öğ-
renmem gerekiyordu? Kraskovski diye bir
alim var, böyle bir kitap yazmış beşeri coğ-
rafyaya dair, insan coğrafyasına dair, onu
okumam lazımdı, biliyorum bazı makaleler
vardı onun hakkında methediyorlardı, on-
ları okudum, böylelikle coğrafyaya girdim.
Bir bakıma cennete girdim, bir bakıma da
hapishaneye girdim. Cennete girdim de-
mekle bugünkü saadetimden bahsediyo-
rum. Fakat hapishaneye girdiğim zaman
artık içinden çıkamıyordum. 332 cildi oku-
yacaktım, Arapça yazılanları okuyacaktım,
bunların hepsinin mikrofilmleri var bizim
enstitümüzde. Coğrafya beni 28 yıl meşgul
etti, tam 28 yıl. Fakat bugün düşünüyo-
rum saadetimi. Coğrafyacılara söylüyo-
rum; lisede üniversite coğrafya diye bir şey
öğrenmişiz ama hiçbir şey öğrenmemişiz,
coğrafya diye bir şey yokmuş ortada. İslam
coğrafyasını tanıdım, bir matematiksel
coğrafya var, bilmem okutuyor musunuz
bunu? Size bir kitap getirdim hediye ede-
ceğim. Matematiksel coğrafyayı kim icat
etti biliyor musunuz?
Kadir Temurçin: Biruni mi? Hocam.
Evet, müthiş biri. Dokuzuncu yüzyılda
coğrafyaya müthiş bir başlangıç yaptılar,
bunlara yarın değineceğim. Mütemadiyen
dünyaya dağıldılar, Halife Me’mun bunlar-
la birlikte çalışıyordu, grupları bütün dün-
yaya gönderdi, bunlara dünyanın enlem ve
boylamlarını ölçtürdü ve dünyanın ilk mü-
kemmel haritasını yaptılar, hatta yanımda
getirdim göreceksiniz onu, muazzam bir
harita. Müslümanlar 9. yy. dan itibaren
dünyaya hakim oldular, coğrafi manada.
İslam’ın birinci yüzyılında Müslümanlar
Çin’e gittiler. Çin’de Kanton şehrinde on-
ların kendisine ait bir mahallesi var dü-
şünün. Madagaskar’a uğramışlar birinci
yüzyılda.
17
 26 MAYIS 2016 - PROF. DR. FUAT SEZGİN - ÖĞRENCİLERLE SÖYLEŞİ

Coğrafya yaptım, bütün bilim tarihini yaptım, halife Me’nun beni de

hayrete düşürüyor, nereden bunlara bu fikir geldi, ateş geldi, nasıl yayıl-
dılar. 9. yy. dan itibaren artık dünya haritası yapmaya başladılar, gittikle-
ri yerlerin nasıl olduğunu öğrenmek istediler. Müslümanların 10. yy. da
öğrendikleri, Avrupalıların 17.-18. yy. da öğrenebildiklerinden çok daha
iyiydi. Bunları etütlerim sonucunda söylüyorum. Avrupalılar 18. yy. da
bile Müslümanların haritalarındaki enlem boylam derecelerini atıyordu,
çünkü enlem ve boylam derecelerinden anlamıyorlardı, kopya ediyorlar-
dı. Yarın bununla ilgili şeyleri anlatacağım.

Ben coğrafya ile meşguliyetimin üçüncü-dördüncü senesinde şu soruyu

sordum kendime; Müslümanlar matematikte, astronomide bu kadar
ileri oldukları halde neden Avrupalılar gibi enlem boylam derecelerine
dayanarak haritalar yapmadılar? Ben üzülüyordum. Seneler geçtikten
sonra, 10 seneyi geçtikten sonra, (bir hatamı da anlatacağım) ben bak-
tım ki Avrupalıların elinde bulunan bütün haritaların tamamı İslam
dünyasından gelmiş. Avrupalılar 18. yy. da bile enlem boylam dereceleri
ile harita yapamıyorlardı. Ben ancak bu realiteyi 10 sene meşgul olduk-
tan sonra görmeye başladım. Bu realiteyi bütün dünyada bu güne kadar
bilen insan yok, bunu yazdım kitaplarımda. 6 cilt çıktı. 4 cildi Matema-
tiksel Coğrafya, 2 cildi de Beşeri Coğrafya. Beşeri Coğrafyayı Avrupalılar
iyi buldular. Fakat Matematik Coğrafyayı birkaç küçük müstesnalarına
rağmen oryantalistler de Matematik Coğrafya meselesini ele alamadılar,
çünkü harita kalmamıştı. Haritaları değerlendiremiyorlar. Ben bugün
İslam Dünyası’ndan kalma 200’den fazla harita buldum, ufkum açıldı.
Baktım onun için bazen kendimi çok beğenmiş görüyorum, mağrur gö-
rüyorum. Ben onun için “benden başka, bütün Dünya’da coğrafyayı bilen
yok” diyorum. Gurur geldi bana, kusura bakmayın coğrafyacılar, affedin.

Neyse, yarın size bunlardan bahsedeceğim, biraz tafsilatlı. Şimdi 92 ya-

şıma girdim. Kitaplarımın coğrafya ciltleri geçen sene çıktı. Ne yapayım?
Yeni bir cilt daha alayım mı? Yeni bir cildi bitirebilir miyim? En zor cilt
karşımda. Her seferinde, peki bu cildi yazmazsan olur mu? Senin için ha-
yatının tek manası bu kitaplar. Sen nasıl yaşarsın? diye kendime sordum.
Onun için felsefe tarihi cildini yazmaya başladım. 7-8 aydan beri bu cildi
yazıyorum. Orada da bugüne kadar ulaştığım neticeler falan beni uçuru-
yor. Bakalım, Allah’tan niyaz ediyorum bana, 4-5 sene daha ömür versin.
Gece-gündüz çalışıyorum, hiç merak etmeyiniz. Fakat çok zor Felsefe cil-
di. Allah’ım bunda muvaffak olmak istiyorum, bana dua edin. Şimdi bu
kadarla kalalım. Fazla gevezelik ettim. Dikkatinize teşekkür ederim, ama
yarın da geliniz, kaçırmayınız.

Vali Vahdettin Özkan: Her birimiz 10 kişi getirebiliriz hocam.

Fuat Sezgin: İyi şeylerden bahsedeceğim size inşallah. Hoşunuza gitti

mi?

18
 SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ / SAĞLIK, KÜLTÜR VE SPOR DAİRE BAŞKANLIĞI SALONU
Dinleyici: Çok çok... Aslında ilham da ver-
diniz hocam.
Fuat Sezgin: Öyle mi?
Dinleyici: Çalışmaya kaç yaşında başladı-
nız? Kaç yaşındaydınız?
Fuat Sezgin: 18 yaşımda başladım.
Dinleyici: Yok. Almanya’ya geçişiniz? Ki-
taplarla başlamanız? Hocanızla…
Fuat Sezgin: Kitapları yazmaya üniver-
siteyi bitirdiğimde, 1946 senesinde başla-
dım malzeme toplamaya. Orada enstitüm
vardı, çalışkan asistan ve talebelerim vardı.
Onlara kitapları veriyordum, kitap fişleti-
yordum. Felsefe cildini yazarken bile onla-
rın yazdığı fişlerin bir kısmını kullandım.
Olmadı, Almanya’ya gittim. 1946’da baş-
ladım. Hesap edersiniz kaç yıl olduğunu...
Bir sorunuz var mıdır? Siz konuşunuz şim-
di. Rektör Bey, diyeceğiniz bir şey var mı-
dır?
Rektör İlker Hüseyin Çarıkçı: Hocam,
benim sorum yok, üzüntüm var. Siz tele-
fonda bana demiştiniz ki: Türkiye’de son
5-6 yıldır benle sürekli röportajlar yapı-
yorlar, ilgi arttı. Bu aslında bizim için bir
utanç. Neden? Hem Türkiye’den gitmeniz
belki Türkiye için üzüntü verici, ama o za-
manın şartları düşünüldüğünde, bu, sizin
bilimsel çalışmalarınız için belki de avantaj
da olmuştur. Ama Türkiye’nin sizi çok geç
keşfettiğini düşünüyorum, üniversite ca-
miası açısından.
Fuat Sezgin: Neyse, onlara da hamd et-
mek, şükretmek gerek.
Haluk Songur: Eserleriniz İslam Dünya-
sı’nda çok yankı bulmadı? Fakat Batı Dün-
yası’nda büyük bir yankı aldınız mı, Ho-
cam? Bir karşılık geldi mi? Bu eserlerinize
mukabil olarak.
Fuat Sezgin: Ben sizi iyi duyamıyorum.
Anlayamadım.
Haluk Songur: Eserlerinize İslam Dünya-
sı’nda çok ciddi bir karşılık gelmedi? Halen
bir ilgisizlik var.
Fuat Sezgin: Müslümanlar... Türkler
Müslüman değil mi?
Haluk Songur Batı Dünyası’nda bunlar
çok ciddi bir yankı, ne tür yankılar buldu,
Hocam?
Fuat Sezgin: Batı Dünyası’nda bütün ens-
titülerde aşağı yukarı İslam Bilimleri ile
uğraşan hepsinde var benim kitaplarım.
Herkes bu kitapları kullanıyor, çalışıyorlar.
Ama bizim Türkiye’de bu yok. Avrupalıla-
rın bazıları memnun değiller, bir Türk ya-
zıyor diye. Muhakkak. Ama o kitaplardan
ayrı kalamıyorlar. Türkler, Müslümanlar
tercüme ediyorlar, yanlış yaptılar falan, ha-
ber vermiyorlar. En iyi ilgilenenler tercüme
işinde İranlılar. İranlılar galiba bugünlerde
15 cildi bitirdiler. Suriyeliler çok yavaş. İs-
lam Dünyası yaşamıyor.
Doktoru: Şunu da ekleyerek söyleyeyim.
Mesela ben Kudüs’e bir zamanlar davetliy-
dim. Orada Gaultier Kütüphanesi var. İna-
nın ki girdiğimde en baş köşede hocanın
ciltleri var. Biliyorsunuz ki Washington’da
National Library var. En baş köşede ho-
canın ciltleri. Almanya hocaya pekala kaç
tane mükafat yaptı, verdi. Hoca müteva-
ziliğinden söylemiyor bunu ama hoca çok
mükafatlar aldı.
Fuat Sezgin: Teşekkür ederim Şükrettin
Bey. Benim insanlarla pek temasım yok
işin doğrusu. Beni her Pazar günü saat
12’de ziyaretime gelir, hem de dostum ola-
rak gelir. Bir de sorar, sıhhatim nasıl falan
diye. Hiç kötü bir şey, menfi bir şeye var-
19
 26 MAYIS 2016 - PROF. DR. FUAT SEZGİN - ÖĞRENCİLERLE SÖYLEŞİ

madınız değil mi, hastayım falan diye?

Doktoru: Hiç hiç. Hoca zaten sağlığı ile de bir mucizedir.

Vali Vahdettin Özkan: Allah sağlık, afiyet versin.

Fuat Sezgin: İlahi bir şey, kitabı bitireyim diye. Evet. Hiç soru yok mu?
Hanımlardan bir şey yok mu?

Vali Vahdettin Özkan: Yarına saklıyorlar.

Dinleyici: Hocam ben bir şey sormak istiyorum. Çekiniyorum basit mi

olur diye. Bu haritaları hocam nereden buldunuz? Daha çok Türkiye’deki
şeylerden kütüphanelerden mi? Arap Yarımadasından mı? Coğrafya cil-
dini yazarken haritalardan yararlandım demiştiniz ya.

Fuat Sezgin: Bir kısmını seyahatlerim vasıtasıyla buldum. İkincisi de

mevcut kitaplardan çıkarttım. Onları insanlar değerlendirmekten aciz-
di. Mesela şunu söyleyeyim. Bilhassa Me’mun haritası, en muteber dün-
ya haritası, enlem-boylam derecelerine dayanan bir harita. Bunu Top-
kapı Sarayı’nda kalan bir ansiklopedi de buldum. Bu ansiklopedinin 1.
cildinde buldum. Sizlere hediye de getirdim.

Salih Aydın: Evet. Tahkiki Mahallil.

Fuat Sezgin: Dağıtacaksın, yarınki konferansa getireceksin.

Salih Aydın: Tamam Hocam.

Fuat Sezgin: Bu haritayı üniversitenizin bazı yerlerine asabilirsiniz. Bu

haritayı Topkapı Sarayı’nda kalan ansiklopedi cildinde buldum, bu an-
siklopedinin birinci cildinde. Bakınız, Mısırlıların coğrafya ile uğraşan
büyük âlimleri vardı. Bu adam ansiklopedinin birinci cildini neşretmişti.
Fakat bu haritaya gelince ondan sonraki kısmını bırakmıştı. Hala neden
o kısmını bıraktı? Biraz ağır falan diye mi bıraktı? anlamadım. Bu kadar,
o haritalarla ilgisi yok değildi. Kartografların peşinde koşan, bunlara cid-
di manada bakan insan lazım. Ben bir haritayı elime alınca kitapta, 20
saniye içerisinde anlarım, onun hangi yüzyıldan geldiğini. Bu tabi benim
28 yıllık çalışmam sonucu oldu filan. Böyle bir çalışmayı kimse yapmadı.
Bu tabi, benim şansım vardı. Kim bütün 28 yılını coğrafyaya verir? Neyse
böyle oldu.

Mesela bir coğrafyacı var. Onun müellif hakkı Topkapı Sarayı’nda. On-
dan bize 100 den fazla muazzam tanınmayan, Osmanlılar tarafından ya-
pılmış haritalar var. Hiç kimse bakmamış o kitaba, ben onları topladım.
Beni şans olarak Allahu-Teala gönderdi, onların peşine bir deli gönderdi,
o deli onları ortaya çıkardı. Öyle diyelim, ben deli değilim ama öyle gön-

20
 SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ / SAĞLIK, KÜLTÜR VE SPOR DAİRE BAŞKANLIĞI SALONU
derdi.
Mustafa Yakar: Hocam bilim tarihi an-
lamında bu ortaya koyduklarınız aslında
dünyanın bilim tarihinin eksenini değiş-
tirecek boyutta bir şey. Bu durum Batı
Dünyası’nda bir rahatsızlık yaratmadı mı?
Çünkü onların her temel taşının İslam kö-
kenli, İslam Dünyası’ndan çıktığı anlamına
geliyor. Bu Batının kolaylıkla kabul edeceği
bir şey değil. Bu anlamda size tenkitin öte-
sine götürecek olumsuz şeyler rahatsızlık-
lar gözlemlediniz mi?
Fuat Sezgin: Bu çok kısa zamanda olma-
yacak belki 100 belki 200 sene sonra ola-
cak. Şu olmuyor da değil. Zor bir mesele
sordun sen. İnsanlar, bazen beni sevme-
diklerinden dolayı, bazen Türkü sevmedik-
lerinden dolayı ya da İslam’ı sevmedikle-
rinden dolayı kâfi derecede bunu dünyaya
tanıtmak istemiyorlar. Bu var. Bazıları da
cesaret edemiyor. Bu coğrafyacıların hak-
kında bir misalim var, onu size anlatayım.
Bir şans. Müspet bir haber vereyim size, ne
olduğuna dair. Ben bu haritayı, Me’mun
haritasını bulmuştum. Benim dünyam de-
ğişti. Çok şeyler de keşfettim falan falan.
Baktım bunları çok büyüttüm gözümde.
Ben ölürsem bunlar tanınmadan kalırsa
kaybolur gibi bir endişeye girdim. Ondan
sonra oturup bir kitap yazdım. O kitap
yok sizde, belki enstitüde varsa oradan bir
nüsha göndereyim size. Büyükçe bir kâğıt.
Sizde var mı o cilt?
Doktoru: Hangisi Hocam?
Fuat Sezgin: Yeşil bir cilt. Müslümanların
kontribüsyonu. Şimdi adını tam hatırlamı-
yorum, galiba “Müslümanların coğrafya
tarihine katkıları” böyle bir kitap yaz-
dım. Hem de birkaç dilde yayınladım. Ben
o zaman büyük bir şey olduğunu zannedi-
yordum. Ama coğrafya çalışmamın beşinci
altıncı yılıydı, önsözünü yazdığım sırada
yayınlama tabı için baskı işi biraz uzadı
ama bu sırada gece gündüz çalıştığım için
yeni birçok şeyler öğreniyordum. Önsöze
gelince basılmıştı, baktım o kitabı ben ne
kadar büyütüyormuşum. Bir de baktım bir-
kaç ay içerisinde birçok şey daha öğrendim.
O önsözü yazdığım sırada Müslümanların
çok daha ileri gittiklerini Avrupa’ya çok
müthiş bir şekilde tesir ettiklerini gördüm.
Artık onları gelecek zamanda bahsederim.
Bu kitabı bir filozof Alman Cumhurbaş-
kanı vardı, bir münasebetle tanışmıştık
onunla, Richard von Weizsäcker. Akıllı bir
adamdı, gönderdim ona. O, önsözünü oku-
muş sonra bana mektup yazdı. “Bu tahmi-
ninizi gerçekleştirirseniz bu bilim tarihin-
de bir ihtilal olur”, dedi. Ben bundan sonra
kitaba devam ettim ona. (2000 yılında, - o
1987 yılında çıkmıştı) 13 yıl daha çalıştım.
Orada birçok şeyleri buldum, ufkum de-
ğişti. Dünyada coğrafyayı tek bilen insan
olma kıvancı geldi bana, ama öyle bir şey
değil. Ama sizin biliminizi kabul eden bir
coğrafyacı oldum, ama öyle değil korkma-
yın. Cumhurbaşkanı’na bir mektup yaz-
dım, kitabın 3 cildini gönderdim. Bundan
önceki mektubuma sizden şöyle bir cevap
geldi şimdi onun cevabını veriyorum size
diye. Evet, sayın Cumhurbaşkanı ben falan
filanları bulduğuma inanıyorum, kitabı
gönderiyorum size. Bana Cumhurbaşka-
nı’ndan iki ay sonra bir mektup geldi. Bu
mektup beni hayatımda en çok sevindiren
mektuptu. Okumuş adamcağız. Evet di-
yor, “siz Avrupa’nın, İslam dünyasına ne
kadar ruhsuz olduğunu ispat ettiniz sizi
tebrik ederim.” Böyleleri de var. O büyük
bir adamdı, hakikatin karşısında korkma-
yan bir adamdı. Tabi Cumhurbaşkanı’ydı
artık cevap vermek zorundaydı. Bana en
güzel cevabı o yazdı ama şunu söyleyeyim,
benim o coğrafya ciltlerim bir abide ola-
rak kalacaktır, kendimi öveyim. Buna hiç
şaşmıyorum. Bazıları aşırmaya bile başla-
dı. Aşırsınlar, zararı yok mesudum. Başka
soru var mı?
Öğrenci: Hocam şu an birçok arkadaşımız
21
 26 MAYIS 2016 - PROF. DR. FUAT SEZGİN - ÖĞRENCİLERLE SÖYLEŞİ

dinliyor sizi, Türkiye’nin birçok yerinden dinliyorlar. Bilim insanı olmak

isteyen arkadaşlarımız.

Fuat Sezgin: Kim dinliyor? Benden söz aldınız mı? Bakın casusa bakın
(Latife ile).

Öğrenci: Öyle düşünmemiştim hocam, hakkınızı helal edin. Günde 16-

17 saat çalışıyorum dediniz.

Fuat Sezgin: Ama şimdi değil.

Öğrenci: Şimdi kaç saat çalışıyorsunuz hocam?

Fuat Sezgin: Uyuyorum, ben sadece şimdi uyuyorum.

Öğrenci: Biz hocam bu yaşta 12-13 saat çalıştığımız zaman kendimi-

zi çok çalışmış hissediyoruz ve çok yorulduğumuzu düşünüyoruz. Siz o
kuvveti nereden alıyorsunuz. Bu İlim aşkımı yoksa başka bir kuvvet mi
var?

Fuat Sezgin: Yorulma kelimesini ben hiç kullandım mı? Onu sorun siz.
Yorulma diye bir şey yok. Daha gençsiniz siz, yorulmazsınız. Benim yap-
tığım gibi; ne yapıyorum biraz yorulduğumu hissettim mi bu kelimeyi
kullanmıyorum ama dolaptan bir şeyler alıyorum, çay yapıyorum beş da-
kikada falan, ondan yiyorum ve hepsi gidiyor yorgunluğum O casusluğu
niye yaptınız? (Latife ile)

Vali Vahdettin Özkan: İlmin zekâsı üstün gelmiş.

Fuat Sezgin: Vali Bey’den fetva almışsınız.

Rektör İlker Hüseyin Çarıkçı: Hocam demin bilim hırsızlığı caiz, çal-
sınlar dediniz ya onlar da çalıyor işte.

Diğer bir öğrenci: Hocam sıkıştırma değil ama ben bir teşekkür et-
mek istiyorum size. Geçtiğimiz aylarda İstanbul’da bulunduk. Gülhane
Parkı’ndaki bilim tarihi müzenizi gezdik. Size minnettarız gerçekten
bize böyle bir yer böyle bir eserler bıraktığınız için. İnşallah ileride hem
öğrencilerimizle birlikte hem arkadaşlarımızla birlikte herkesin burayı
görmesi, paylaşması ve yaşaması için İstanbul’a sık sık sizin eserlerinizi
görmek için gideceğiz. Size çok teşekkür ederiz.

Fuat Sezgin: Ben de size teşekkür ederim. Güzel şeyler duyuyorum.

Öğrenci: Bir ay önce birlikte gittik, uzun uzun gezdik. Biz tıp tarihi ile
ilgili çalışıyoruz. Bizim açımızdan çok çok faydalı oldu. Bir de Endülüs

22
 SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ / SAĞLIK, KÜLTÜR VE SPOR DAİRE BAŞKANLIĞI SALONU
ile ilgili bir merakımız var. Üniversitemizin
de zaten bir Kurtuba Vizyonu var. Tekrar
gidip bir de Kurtuba Vizyonu ile müzenizi
gezmek istiyoruz. Tekrar teşekkür ediyo-
ruz.
Fuat Sezgin: Ben de size teşekkür ede-
rim. Evet, Isparta’ya da girmişim demek
ki daha gelmeden. Casusluğu unutmayaca-
ğım (Latife ile).
Öğrenci: Hocam biz gibi genç arkadaşlara
akademik amele diyoruz. Normal işçinin
akademik işçisiyiz biz de. Biz gibi arkadaş-
larla paylaştık. Hakkınızı helal edin.
Fuat Sezgin: Ben memnunum, biliyorum.
Bu bilim geç başladı, hoca yok, Türkiye’de
çok az. Bildiğim bir şeyi söylüyorum. Bu
seyahatlere katlanıyorum, esasında yaşlı
bir insanım çıkmamam lazım. Bakın bu
akşam. Galiba faydalı olduğumu zannedi-
yorum. İyi oldu, İnşallah…
23
 26 MAYIS 2016 - PROF. DR. FUAT SEZGİN - ÖĞRENCİLERLE SÖYLEŞİ

24
SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ / SAĞLIK, KÜLTÜR VE SPOR DAİRE BAŞKANLIĞI SALONU

25
 26 MAYIS 2016 - PROF. DR. FUAT SEZGİN - ÖĞRENCİLERLE SÖYLEŞİ

26
SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ / SAĞLIK, KÜLTÜR VE SPOR DAİRE BAŞKANLIĞI SALONU

27
 27 MAYIS 2016
PROF. DR. FUAT SEZGİN
KONFERANSI

“AMERİKA’NIN
KEŞFİNDE
MÜSLÜMANLAR”
 AMERİKA’NIN KEŞFİNDE MÜSLÜMANLAR: 27 MAYIS 2016 - PROF. DR. FUAT SEZGİN KONFERANSI

27 MAYIS 2016 PROF. DR. FUAT SEZGİN KONFERANSI

“AMERİKA’NIN KEŞFİNDE MÜSLÜMANLAR”
Bundan 14 yıl önce 2002 yılında Gavin Menzies adındaki bir İngiliz deni-
zaltı kumandanı “1421: The Year China Discovered the World” adlı bütün
dünyaya yayılan bir kitap yazdı. Kendi ifadesine göre, Minnesota’daki bir
harita onun dikkatini çekmiş: 1424 tarihli bir harita. Venedikli Zuane
Pizzigano’nun adını taşıyan bir harita. O, bu haritada Puerto Rico, Gu-
adeloupe diye tanınan Karibik (Karayip) Adalarını bulduğuna inanıyor:
“Bu Kolombus’tan 70 yıl evvel Karibik Adalarına ulaşıp onların harita-
larını yaptığını gösteriyor. Bu bir Portekizli olabilir miydi? diye soruyor.
Hayır!” diyor. Bu adaların adı geçen İtalyan haritasında görünmesi ko-
nusu 200 yıldan daha fazla zamandan beri tartışılıyor. Portekizli bilgin
Armando Cortesao, Karibik Adalarının, Amerika kara kitlesi bilgisinin
Portekizliler tarafından Avrupa’ya taşındığını 1954’te çıkan kitabında
yer veriyordu. Sonraları bu fikri savunma işini bıraktı.

Düşünceleri sırasında İngiliz denizaltı binbaşısı Menzies, Çinlilerin 1405

ila 1433 yılları arasında Hint Okyanusu’na açılma gayretlerini öğrenir.
Bu açılmaları bildiren üç kitap bize kadar ulaşmıştır. Birinin yazarı Ma
Huan adlı Arapça bilen bir Çinli Müslümandır. Sinologlar 19. yüzyılın
ikinci yarısından beri bu kitapların muhtevasını etüt etmektedirler. On-
lardan bu deniz seferlerinde takip edilen yolları kesintisiz olarak öğrene-
biliyoruz Onların Güneydoğu’da Timur Adalarına kadar uzandıklarını,
ama Zanzibar’a, Madagaskar’a, Avustralya’ya varmadıklarını öğreniyo-
ruz.

Şekil 1: Ma Huan’ın seyahatlerini gösteren kroki

Bazı çok zayıf ilgileriyle ki, onları burada adlandırmaktan vazgeçeceğim,

Menzies, 1502 yılında ortaya çıktığı iddia edilen bir Portekiz haritasını
bir ispat unsuru olarak kullanmak istiyor.

30
 SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ / PROF. DR. M. LÜTFÜ ÇAKMAKÇI KÜLTÜR MERKEZİ

Ptoleme (Batlamyus)’un “Almagest” adlı

astronomi kitabını Arapçaya çevirdiler.

İslam’da bilim alanlarında 3. yy. da başla-

Şekil 2: Alberto Cantino haritası
“Bu haritayı Portekizliler yapamazlardı” di-
yor, “çünkü onlarda bir harita için gerekli
boylam ölçme bilgisi yoktu. Araplar ise ay
tutulmasına dayanarak boylam derece-
si ölçme metoduna sahiptiler, ama onlar
zaman farkını -ki boylam farkını verir-,
böyle bir doğrulukla ölçme bilgisine sahip
olamamışlardı. Bu ancak ve ancak Çinliler
tarafından başarılabilirdi” diyor.
Çinliler Menzies’in inancına göre iki yıl
kadar süren (1421-1422) araştırma seya-
hatlerinde bütün Hint Okyanusu’nun en-
lem-boylam derecelerini ölçmüşler, Ümit
Burnu’nu geçerek Güney Kutup kütlesine
ulaşıp bütün okyanusları ve Amerika’yı ha-
ritalandırarak Avrupa ve Asya üzerinden
haritalandırma işlemine devam ederek
Çin’e dönmüşlerdir. Böyle bir görüş deni-
zaltı kumandanı Menzies’in astronomi bil-
gisinden ne kadar çok yoksun olduğunun
en açık ifadesidir. Esasında Çin, harita yap-
mak, enlem-boylam derecelerini ölçmek
açısından çok geri durumda bulunan Avru-
palılardan daha iyi durumda değildi.
mış olan yaratıcılık çağında Ptoleme’nin
“Geographike Hyphegesis (Coğrafyaya Gi-
riş)” adlı kitabını Arapçaya çevirdiler. Daha
İslam’ın ilk yüzyılında Çin’in Canton şeh-
rinde yerleşme imkânı bulan ve Madagas-
kar’a kadar ulaşan Müslümanlar bir dünya
haritası zarureti karşısında idiler. Halife
el-Me’mun 3. yüzyılın başlarında birkaç
astronom ve coğrafyacıya Kuzey Irak’ta-
ki uygun bir yerde bir boylam derecesinin
uzunluğunu ölçtürdü (şekil 13). Bir kaç
kere tekrarlanan ölçümlerin ortalamasını
56 2/3 mil olarak kabul ettiler. Çok ince
hesaplarla bunun 111 km ye yakın ve ek-
vatorun 40.000 km ye çok yakın olduğunu
büyük astronom İtalyan Carlo Alfonso Nal-
lino 1910 yılında Kahire Üniversitesi’nde
Arapça olarak verdiği derslerinde açıkladı.
Nallino, Arapça olarak yayınlanan kitabın-
da, “bu gayret, ekvatorun uzunluğunu bize
ulaştıran en bilimsel sonuçtur” diyor (şekil
3).

Şimdi İslam dünyasındaki duruma geçi-

yorum: Dünyanın yuvarlak olduğu fikri,
İslam âleminde milâdî 7. yüzyılın 8. yüz-
yıla dönümünde (yani hicrî 1. yüzyılın 2.
yüzyıla dönümünde) tanınmaya başladı.
İslamiyet’in 2. yüzyılının 2. yarısının baş-
larında Hintlilerin çok hacimli “Sindhind
(Sıddhanta)” adlı matematik ve astronomi
kitabını ve aynı yüzyılın son çeyreğinde Şekil 3.

31
 AMERİKA’NIN KEŞFİNDE MÜSLÜMANLAR: 27 MAYIS 2016 - PROF. DR. FUAT SEZGİN KONFERANSI

Bu hazırlıktan sonra aynı Abbasî Halifesi büyük bir bilim adamları gru-
bunu, dünyanın bilinen dört bucağına göndererek ölçülere dayanan ilk
dünya haritasını sağlamayı hedefledi. Böyle bir haritanın yapıldığını
kaynaklardan öğreniyorduk. Ama bize kadar ulaşan bir nüshası bilinmi-
yordu. Böyle bir nüshanın varlığına kavuşmanın saadetini 1984 yılında
yaşadım. Bu, kitabımın coğrafya kısmını yazmaya başladığım ilk yılda
İbn Fadlallah al-Umerî (öl. 748) nin Masalik al-Abşar adlı 27 ciltlik an-
siklopedisinin İstanbul Topkapı Sarayı’nda kalan müellif el yazısının ilk
cildinde karşıma çıktı.

Şekil 4: Halife el-Ma’mun’un yaptırdığı dünya haritası

Çok büyük bir şans ve çok akıllıca bir inisiyatiftir ki, haritanın koordinatla-
rını hazırlayan bilginlerden Abu Abdallah al-Hwarizmi daha o zaman yeni
kopyalarını gerektiğinde sağlamak maksadı ile enlem-boylam derecelerin-
den toplayıp bir el kitabını gelecek nesillere ulaştırma işini ihmal etmemiş-
ti. Bu koordinatlar kitabı tahminen 3500 kadar yerin değerlerini veriyor.
Biz Frankfurt’taki enstitümüzde, bu kitabın Viyana Devlet Kütüphane-
si’nde günümüze ulaşan nüshanın enlem-boylam verilerine dayanarak
ikinci bir harita yaptık. Aradaki çok küçük farklara rağmen, bu iki harita
arasındaki uygunluk insanı şaşırtıcı bir derecededir (şekil 5).

Şekil 5.

32
 SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ / PROF. DR. M. LÜTFÜ ÇAKMAKÇI KÜLTÜR MERKEZİ
Anlaşıldığına göre, bu harita, bir süre Ha-
life al-Ma’mun’dan sonra Abbasî Devleti-
nin kütüphanesinde kaldı. Buna rağmen
enlem-boylam derecelerini ölçme işinde
İslam dünyasında bir arı kovanı gibi çalı-
şılıyordu. Yüzlerce bilgin bu çalışma hum-
masında adeta birbirleriyle yarışıyordu.
Astronomik rasat ve ölçme işinde yüksek
değerde sonuç almak için Halife al-Ma’mun
biri Bağdat’ta diğeri de Şam’da olmak üzere
iki rasathane (gözlem evi) yaptırmıştı. Bağ-
dat Rasathanesindeki çalışmaları Halife
al-Ma’mun bizzat idare ediyordu. Boylam
çalışmalarını ölçme işinde al-Ma’mun’un
astronomları Akdeniz’in doğu-batı uzun-
luğunu, Ptoleme verilerine göre 63° den
52° ye indirebilmişlerdi. Bu hata yüksekti.
Ama başlangıç sıralarında Arapların elinde
boylamları ölçmek için Yunanlıların, Hint-
lilerin elinde olduğu gibi ay tutulması far-
kından başka bir metot yoktu (şekil 6).
Şekil 6: Ay tutulmasına göre
boylam hesaplaması
İslam’ın 4. yy. sonlarında Akdeniz havza-
sında boylam derecelerinin değerlerinde
inanılmaz bir doğruluğa gidildiğini görü-
yoruz, bazı koordinat cetvellerinde Akde-
niz’in uzunluğu 440 veya 450 ye iniyor,
yani bugünkü değerlere göre sadece 20
veya 30 hatalı görünüyor. Bu hata Os-
manlılar zamanında 16. yy. da 1,50 kadar
indirildi. Haritaları, boylam derecelerini
ölçme işinin hatalarından kurtarma gayre-
ti İslam’ın 5. yani miladî 11. yüzyılın baş-
larında, büyük başarı İslam dünyasının en
büyük âlimlerinden Abu r-Raihan al-Biruni
ile gerçekleşti. Bu çok taraflı büyük bilgin
362/m. 973 de doğmuş 440/1049 yani 77
yaşında ölmüştü. Boylam dereceleri bulma
metodu için şart olan sferik üçgenlerin
sağladığı açıları veya kenarlarının uzunlu-
ğunu ölçmek için onun üç hocası Abu l-Wa-
fa’ al-Budağani, Abu Naşr b. ‘Iraq ve al-Hu-
ğandi hemen hemen aynı zamanda sferik
üçgenlerin denklemlerini çözdüklerini
açıkladılar. Onların öğrencileri al-Biruni,
bir taraftan bu buluşlara dayanarak sferik
trigonometriyi bir disiplin olarak kuruyor,
diğer taraftan onu boylam derecelerini ölç-
mekte kullanıyordu. Biruni boylam farkla-
rını bulmak için iki yerin (şekil 7) enlemle-
rini ölçüyor, aralardaki mesafeyi arşınlıyor,
küresel trigonometri metodu ile boylam
farkını, yani iki meridyen dairesinin ara-
sındaki açının büyüklüğünü hesaplıyordu.
Şekil 7.
O bu metodu Gazne ile Bağdat arasında
uyguladı. O adamlarını ve aletlerini ve bü-
yük çapta bir yarım küre yaptırıp beraber
alarak ve 2000 kilometrelik yolu gidiş ve
dönüşte arkada bırakarak gerçekleştirdi.
Biruni böylece o kadar yerin enlem-boylam
derecelerini buldu (şekil 8). Onun sonuç-
larını bugünkü değerlerle karşılaştırırsak
Gazne ile Bağdat arasındaki hatanın bir
derecenin 1/3 ü kadar olduğunu görürüz.
Bundan daha doğru bir sonuca ancak 19.
veya 20. yy. da ulaşılabildi.
33
 AMERİKA’NIN KEŞFİNDE MÜSLÜMANLAR: 27 MAYIS 2016 - PROF. DR. FUAT SEZGİN KONFERANSI

Şekil 8.

El- Biruni bu münasebetle ilginç bir olayı anlatıyor: Emir Šams el-Ma‘a-
li’nin kızı prenses Zerrin’in İbn-i Sina’dan Ğurğan ile Bağdat arasındaki
boylam farkını ölçmesini istediğini, İbn-i Sina’nın da bu farkı ayın, o ye-
rin meridyendeki pozisyonuna göre tespit edip 9° 20’ bulduğunu yazıyor.

El- Biruni bu konulara dair yazdığı kitabı “Tahdid Nihayat al-Amakin” ile
bilimler tarihinin karşısına matematiksel coğrafyanın kurucusu olarak
çıkıyor. Biruni ve İbn-i Sina’nınkinden başka, boylamları bulmak için,
biri İslam dünyasının batısında ortaya çıkan ve diğeri okyanuslarla ge-
çerli olan bir metot 15. yy. dan itibaren tatbik ediliyordu (şekil 9). İslam
dünyasında ayrıca ondan fazla enlem ölçme metodu tanınıyordu.

Şekil 9: Açık denizlerde, Okyanuslarda

kat edilen mesafelerin ölçülme metotları

İslam dünyasının batısından doğusuna kadar enlem-boylam dereceleri

cetvellerini çoğaltmak gayreti bütün bir hızıyla devam ederken ortaya
çıkan haritalar en geç miladi 12 yy. dan itibaren Avrupa’da yayılmaya
başladı. İlk yayılanlar bildiğimize göre Akdeniz haritaları idi. Bunlardan
tanıdığımız en eski ikisini dile getireceğim. Biri 1413 yılında yapılmış
Ahmet at-Tanği haritası (şekil 10) İstanbul Topkapı Sarayı Müzesi’nde
bulunuyor. Diğeri Batı Akdeniz ve Batı Avrupa haritasıdır (şekil 11). 13.
yy. yazması olduğu tahmin edilmektedir. Bu haritalar modern bir harita
ile bilgisayar yardımıyla karşılaştırıldığında ancak çok dikkatli bir şekilde
kazanılmış boylam derecelerine dayandıklarına inanmaya zorluyorlar.

36
 SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ / PROF. DR. M. LÜTFÜ ÇAKMAKÇI KÜLTÜR MERKEZİ
Şekil 10: Akdeniz’in 1413 yılında Ahmad
at-Tanği haritası
Şekil 11: Akdeniz’in 1300 yıldan evvel yapıl-
mış haritası (Arapça)
Haritaların İslam dünyasının batısında
boylamlarının geniş çapta gerçeğe çok yak-
laşması ve Akdeniz uzunluğunun hemen
hemen gerçeğe yakın şeklini almasıyla
Endülüs Müslümanları, Yunanlılara bağlı
olarak Kanarya adalarından geçirilen sıfır,
diğer adıyla başlangıç meridyenini 17° 30’
batıya naklettiler, Toledo’dan hesaplaya-
rak 28° 30’ ile Atlas Okyanusu’nda yeni bir
başlangıç meridyeni tanıdılar (şekil 12).
Şekil 12.
Bundan faydalananların elinde iki ayrı
ölçüye dayanan iki tip harita yayılıyordu.
Bahusus Avrupalılar genelde haritaların
koordinat çizelgelerini dışarıda bıraktıkla-
rı için yüzyıllarca bu karışık tipler yan yana
yürürlükte kaldı.
İslam dünyasında ise bu faklı meridyen
harita koordinat cetvellerinin doğurduğu
zararlar biliniyordu. Miladî 1265 yılında
Tebriz yakınındaki Maraga şehrinde kuru-
lan rasathanenin Naşir ad-Din at-Tusi’nin
başkanlığındaki bir komite Atlas Okyanu-
su’na nakledilmiş sıfır meridyenini bütün
harita ve enlem-boylam cetvelleri için baş-
langıç olarak tanıdı.
Konumuz için önemi bakımından şunu
söylemek isterim ki, Akdeniz miladi 10.
yy.dan itibaren yüzyıllarca bir İslam iç
denizi haline gelmişti. Bu gerçeği birçok
araştırmalar Arapça ve Latince kaynak-
lara dayanarak gösterdi. Sadece bir iki
misal vermekle yetineceğim. Güney Fran-
sa’nın Marsilya’dan Nis’e kadar olan sahili
891’den 973 yılına kadar Arapların elinde
bulunuyordu (bk. GAS XI,11). Araplar 846
yılında Roma’yı ve Vatikan’ı işgal ettiler.
Daha bir kaç şehri ele geçirdikten sonra
geri çekildiler. Bir araştırmacının ifadesine
göre aşağı İtalya o yıllarda Arapların bir ci-
rit atma meydanı haline gelmişti (bk. GAS
XI,11).
Şekil 13.
37
 AMERİKA’NIN KEŞFİNDE MÜSLÜMANLAR: 27 MAYIS 2016 - PROF. DR. FUAT SEZGİN KONFERANSI

Onlar okyanuslara açılmaktan da hiç korkmuyorlardı. Miladi 9. yy.da ya-

şayan coğrafyacı ve tarihçi al-Ya’qubi’nin bildirdiğine göre Basra’ya yakın
Ubulla’da yapılan dikişli gemiler, kuzeybatı Afrika’daki Massa Limanı ile
Çin arasında ticaret münasebetlerini sağlıyorlardı. Diğer bazı coğrafyacı-
lara göre adı geçen Massa Avrupa ve Bizans ile İslam dünyasını bağlayan
ticaret şehirlerinden biriydi (GAS XI, 384-385) (bkz. şekil 13). Onların
tarihleri ve coğrafyaları denizcilerinin çok erken bir devirde okyanuslara
büyük bir cesaretle açıldıklarını gösteriyor. Onlardan bize kadar gelen
denizcilik kitapları, denizcilikte ne büyük yerleri olduğu yönünde bizi
muhteşem bir tablo karşısında bırakıyor. Onların gecikmiş olan modern
etütleri Portekizlilerin yakın zamanlara kadar modern denizciliğin ön-
derleri olarak tanıtılmasına imkân verdi. Ama bugün Portekiz denizci-
liğinde tanınan her başarılı verinin İslam dünyasına borçlu olunduğunu
görüyoruz. Şüphe yok ki içinde yaşadıkları İslam dünyasının denizciliğini
büyük bir maharetle tanıyıp kabullenmelerini küçümsemeden takdir et-
memiz gerekiyor. Onlar hemen hemen başarıya götüren her bilgiyi Müs-
lümanlardan öğrendiler. Müslümanların Atlas Okyanusu’nda büyük ha-
reket imkânını öğrendiler. Tarihçilerinin ifadelerine göre Vasco da Gama
Arap haritalarını kullanarak Ümit Burnu’nu geçti, Mozambik sahillerine
kadar uzandı. Oradan, kendi ifadesine göre, Hindistan’a ulaşabilmek için
ve oradan dönebilmek için bir Müslüman kılavuz alabilmekten başka ça-
resi yoktu. O -kendi ifadesine göre- Müslümanların gemilerini, denizci-
lik aletlerini, enlem-boylam haritalarını görünce donakalmıştı.

Ama Portekizliler bütün maharetlerine rağmen Arap denizciliğinin en

büyük başarılarından birini maalesef kavramamış görünüyorlar. Belki de
bunu anlamaya onların trigonometri bilgileri yetmemişti. O da şudur:
Okyanussal büyük mesafeleri ölçme metodu. Müslümanlar okyanussal
uzaklıkları ölçmek yönünde geliştirdikleri metotla Afrika’nın doğusu ile
Sumatra arasındaki mesafeleri çok küçük hatalarla ölçebiliyorlardı. On-
ların doğruluk sonucuna Avrupa denizciliğinde ancak 20. yy.ın ilk yarı-
sında ulaşılabilmişti.

Buraya kadar sizlere sunduğum sözlerle esas konuya, yani Amerika’nın

Müslümanlar tarafından tanınması problemine götürecek yolun gerekli
kılavuz taşlarını yerleştirmeyi düşündüm. Şimdi de esas amaca yöneliyo-
rum. Evvela Amerika’nın keşfi sözünden neyi kastettiğimizi belirtmek
lazım. Amerika denen kara kitlesine eski dünyadan insanların oldukça
erken zamandan beri birçok kere tesadüfen ulaştıkları, orada yerleşmiş
oldukları, kendilerine has bir medeniyet kurdukları modern çağda bili-
nen bir gerçektir. Önemli olan, Avrupa-Afrika ile Asya arasındaki Büyük
Okyanus’ta çok büyük bir kara parçasının bulunduğunu bilmek ve onun
yerküresinin üzerindeki yerini bir dereceye kadar kartografik bir şekilde
göstermeğe başlamış olmaktır.

Bu realite dünyanın bir küre olduğunu ve bu kürenin tam büyüklüğünü,

boylam derecesinin uzunluğunu bilmeyi ve bu uzunluğu bulmanın me-

38
 SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ / PROF. DR. M. LÜTFÜ ÇAKMAKÇI KÜLTÜR MERKEZİ
totlarına sahip olmayı gerektiriyordu. Bu
şartlar Avrupa’da İslam dünyasına nispetle
ancak yüzyıllarca sonra gelişmişti. İslam
dünyasından Avrupa’ya enlem-boylam de-
receleri cetvelleri 12. yy. dan beri ulaşmaya
başlamıştı ama bunların haritalarda kul-
lanılmalarına ancak 18. yy. da başlanmış-
tı. Avrupalılar İslam dünyasından ellerine
gecen haritaları kopya veya taklit ediyorlar
ama onlardan gelen koordinatlara dayanan
haritalar yapamıyorlardı.
13. yy. da Avrupa’da yaşayan tanınmış bü-
yük bilgin Roger Bacon dünyayı şu şekilde
tanıtıyordu (şekil 14).
Şekil 14: Roger Bacon’un tasavvuru
Cristoph Colomb da dünyayı kuzeyden gü-
neye doğru sivrileşen bir armuta benzeti-
yordu. Daha 15. yy. da dünyanın yuvarlak
olduğu fikrinin yerleşmemiş bulunduğu
Avrupa’ya mukabil, Müslümanlar daha 10.
Yy. ın ilk yarısında Iberik yarımadasından
Büyük Okyanus’u aşarak Asya’nın doğusu-
na ulaşmaya çalışmışlardı. Onlar bu iki sa-
hil üzerindeki mesafenin daha 9. yy.da 21
bin km. kadar olduğunu hesaplamışlardı.
Çok taraflı büyük bilgin al-Biruni 11. yy. ın
başlarında bizi objektivitesiyle hayranlığa
düşüren Hint medeniyeti üzerine yazdığı
kitabında şunu yazıyor: Tanıdığımız büyük
kara kütlesi (yani Asya, Avrupa ve Afrika)
büyük bir okyanus tarafından kuşatılıyor.
Bu okyanusu (adı geçen) büyük kara par-
çasının arasını şu veya diğer tarafta bir
kara parçasıyla veya insanların yaşadığı bir
adayla kesmekte olduğu muhtemeldir.
Asya’nın dışına çıkmamış olan al-Biruni
‘nin bu hakîmane görüşünü, yazdığın-
dan aşağı yukarı 90 yıl kadar önce kültür
tarihçisi ve coğrafyacı al-Masudi miladî
10. yy.’ın ilk yarısında bize kadar ulaşmış
Muruğ az-Zaman adlı kültür tarihinde,
Müslümanların Iberik yarımadasından
kalkarak Büyük Okyanus üzerinden As-
ya’ya gemilerle ulaşmak gayretlerinden
bize kadar ulaşmamış bir kitabında etraf-
lıca bahsettiğini bildiriyor. Şöyle söylüyor:
Okyanus denizcileri Arap İspanya’sında
batıya doğru okyanus üzerinden hareket-
lerinde kendilerini tehlikeye sokuyorlardı.
Bunların arasında Kurtubalı Hashaş denen
biri hazırlanan gemilerle bir grup gençle
okyanusa açıldı. Bir zaman sonra birçok
mallarla geri döndü, ama diğerleri beraber
dönmediler. Bu oralarda çok iyi bilinen bir
şeydi.
Bundan iki yüzyıl kadar sonra meşhur coğ-
rafyacı İdrisi ki ömrünün büyük kısmını
Endülüs’te geçirmiştir, bu anlamda bize
daha geniş bilgi veriyor. Al-İdrisi, zama-
nında çok meşhur olan bir teşebbüsten
etraflıca bahsediyor. Bu, okyanusu batıya
doğru geçmek için, bir ailenin sekiz men-
subunun, hazırladıkları gemiyle yola çıkıp
başarısız kalmış olmalarıydı. İberik Yarı-
madası’nda bu tip teşebbüsler çoğaldığı
için Lizbon’da bir caddeye “darb al-mağru-
rin” yani “maceracılar” yahut da “aldanan-
lar” caddesi adını vermişlerdi.
Bu okyanusa açılıp Asya’ya ulaşma gayret-
leri zamanla Afrika’ya kaymaya başladı.
Afrika’nın batısındaki Mali’de miladi 1312
yılında Sultan Muhammad Abu Bakr bir
gemi filosu hazırlayarak “okyanusun öte
yanına ulaşmak” için harekete geçirdi. Yol-
da tutulduğu fırtınadan bir gemi hariç tüm
filo battı. Bunun üzerine aynı sultan çok
büyük bir filo hazırlattı, kendi kumanda-
sında yola çıktı, fakat dönemediler. Bunu
Arapça kaynaklardan öğreniyoruz. Ama
bazı Çin kaynakları da Müslümanların bu
tip gayretlerinden bahsediyor.
39
 AMERİKA’NIN KEŞFİNDE MÜSLÜMANLAR: 27 MAYIS 2016 - PROF. DR. FUAT SEZGİN KONFERANSI

Bu tip gayretler şüphesiz ki çoktu ve mümkündür ki bunların biri veya

birkaçı sonradan Amerika diye tanınan büyük kara parçasına ulaşmıştı.
Ama bunlar bizim için Amerika’nın keşfi manasına gelmiyor.

Şimdi size bir dünya haritası sunacağım (şekil 15).

Şekil 15: Fra Mauro’nun dünya haritası (1459)

Bu 1459 yılında Venedik’te Fra Mauro (Arap Papaz) adında birinin Por-
tekiz Kralı’nın arzusu üzerine yaptığı çok büyük bir haritadır. Haritanın
kenarlarında büyük kayıtlar vardır. Birinde şu yazılıyor: “1420 yıllarında
Hint Okyanusu’ndan yola çıkan bir gemi Ümit Burnu’nu geçerek Karan-
lık Deniz üzerinden Yeşil Adalara uğrayıp, 40 günlük bir batıya yolculuk-
tan sonra Kadın-Erkek Adalarına ulaşmıştı.”

Venedik’ten bu Arap Papaz’ın haritaya eklediği bilgi, oldukça iyi tanınan,

İslam dünyasından Orta Amerika’daki Karibik adalarına götüren bir yolu
tarif ediyor (şekil 16). Haritanın kendisine gelince bunun yüzde yüz bir
Arap haritası olduğunu ispat edebilirim. Ama burada ondan vazgeçece-
ğim.

40
 SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ / PROF. DR. M. LÜTFÜ ÇAKMAKÇI KÜLTÜR MERKEZİ
Şekil 16: Atlantik geçişinde seyir rotaları
(yaklaşık 1420)
Şimdi konumuz bakımından çok önem-
li olan Pîrî Reis haritasını ileri süreceğim
(şekil 17). Adını sık sık duyduğunuz Pîrî
Reis’in Amerika haritası İstanbul Topkapı
Sarayı Kütüphanesi’nde 1929 yılında bu-
lundu. Birçok bilginler arasında Paul Kahle
adlı Alman oryantalist tarafından 1931 yı-
lında çok ciddi bir araştırmaya tâbî tutul-
du. Almanca olan araştırma şu adı taşıyor:
Kolumbus’un 1498’de Yapılan Haritası.
1513’te yapılmış bir Türkçe dünya haritası
(1933). Kendisini gençliğimde tanıdığım,
araştırmasını çok faydalı bulduğum bu
oryantalist, burada aydınlatmaya girişe-
meyeceğim bir sebeple maalesef Pîrî Re-
is’in bize Kolumbus’un kaybolan haritasını
ulaştırdığına kendini inandırdı.
Şekil 17. Pîrî Reis’in Atlantik Haritası (1521-
1524)
Biz bu haritayı bilgisayar vasıtasıyla bir
modern haritayla karşılaştırdığımızda her
ikisinin muayyen yerlerde Afrika ile arala-
rındaki mesafelerde ne kadar birbirlerini
örttüklerini gördük. Bu 18. yy. a kadar İs-
lam dünyasından başka hiç bir kültür dün-
yasında yapılamazdı. Zira bu harita, hata-
sız boylam dereceleri ölçüsüne dayandığını
gösteriyor. Kısacası Pîrî Reis’ten ele geçen
bu haritanın, Avrupa’dan İtalyanca tercü-
mesi İspanya’ya ulaşan ve (muhtemelen
bir kaç kopya ile) yayılan, aslı Arapça olan
bir haritadan ibaret olması gerekiyor.
İspanya Kralı’nın ısrarlı isteği üzerine Ko-
lumbus’un kardeşi Bartolomeo’nun yapıp
Madrid’e gönderdiği harita ise şudur:
Şekil 18: Bartholoméo Kolomb’un haritası
(1503)
1500 yıllarında Alberto Cantino’nun dün-
ya haritası çıktı (bkz. No 2). Bunda Ameri-
ka haritasından başka Afrika’nın mükem-
mel haritası şaşırtıcı idi. Afrika haritasına
değinen bazı araştırmacılar bu haritayı
Vasco da Gama’nın seyahatinde 1498’de
topladığı materyalle yaptığına kendile-
rini inandırıyorlar. Yani Müslümanların
500 yıl kadar bir zamanda geliştirdikleri
mükemmeliyetin, Vasco da Gama’nın bir
kaç aylık bir seyahatle toplanan bilgilerle
sağlanabileceğini zannediyorlar. Vasco
da Gama Portekiz tarihçilerin ifadesine
göre bir Arap haritası ile yola çıkmış, Hint
Okyanusu’na gelince oradaki gemilerin
büyüklüğünden, ellerindeki enlem-boy-
lam dereceli haritaların varlığından dona
kalmıştı. Bir Arap kılavuzu alarak doğruca
Güney Hindistan’a gitmiş ve aynı yoldan
dönmüştü.
41
 AMERİKA’NIN KEŞFİNDE MÜSLÜMANLAR: 27 MAYIS 2016 - PROF. DR. FUAT SEZGİN KONFERANSI

Şimdi zaman darlığından bildiğim iki önemli misali bir tarafa bırakarak
Cavalılardan bize ulaşan bir Brezilya haritasından bahsedeceğim.

26 parçalı, Cava dilinde kalmış bir atlas 1511 yılında Portekizlilerin Ma-
lakka (Malezya) yarımadasını zapt ettikleri bir sırada ellerine geçmişti.
Zapt eden kumandan Portekiz kralının vekili Alfonso Albuquerque kra-
la yazdığı uzunca mektupta atlasın içerdiği haritaların ne kadar önemli
ve ne kadar mükemmel olduklarını, bunun Portekiz tercümesini kaptan
ile bir Malezyalıya yaptırıp krala gönderdiğini dile getiriyor. Kitabımda
(GAS XI, 327-328; XIII, 40-41) de tercümesi bulunan bu çok enteresan
mektubu bir gün Türkçe’de görmeyi çok isterdim.

Şekil 19a: “Cava Atlası”ndan M. 1511’de kopya edilen

Brezilya sahilinin bir bölümü

İslam dünyasının batı-güney köşesindeki Cava’da bir gemide ele geçen

26 parçayı kapsayan atlasın yüksek seviyesi maalesef modern kartograf-
ya tarihinde gereken ilgiyi bulmadı. Onun “terra do brazill” diye tercü-
me edilen kısmı bize Brezilya’nın ilk haritasını vermekten başka, galiba
Brezilya adının ilk kullanılışına da şahitlik ediyor. Bölgenin 6° 30’ ilâ 27°
enlem ve 15° derecelik boylam yani doğu-batı gerilimini kapsıyor (şekil
19a). Bunu yönlerini hiç değiştirmeden modern harita üzerine yerleş-
tirdiğimizde (şekil 19b) çok az bir farkla birbirlerini hayret verici bir şe-
kilde örttüğü görülecektir. Sadece bir misali dile getirmek istiyorum. Bu
haritada miladi 1515’te Portekiz gemilerinin keşfettiği sanılan La Plata
(Buenos Aires civarındaki nehrinin denize döküldüğü yer) (35° güney
kürede) görülüyor.

42
 SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ / PROF. DR. M. LÜTFÜ ÇAKMAKÇI KÜLTÜR MERKEZİ
Şekil 19b: Brezilya batı sahillerinin Cava
haritasından modern bir haritaya nakli
Son misal olarak Macellan Boğazı’nın ha-
ritasını bir kaç kelime ile dile getireceğim
(şekil 20). Bu haritayla Macellan ile seya-
hat eden tarihçisi Antonio Pigafetta’nın
kitabında buldum. Bu boğazın bilgisinin
İslam dünyasından daha 1428 yılından
Portekiz’e gelmiş olduğunu biliyoruz (Bkz.
Şekil 20: Güney Amerika’nın (1521 de) Magellan’ın eline geçen haritası
GAS XI, 358; XIII, 127). Bunun sağlam
bilgisini bize Portekiz kaptanı António
Galvão 1555’ten kalan kitabı “Tratado
dos Descobrimentos” da bildiriyor. Diyor
ki: 1428 yılından bize ulaşan en önemli
haberlerden biri şudur: Don Pedro, kralın
en yaşlı oğlu, çok çok gezen bir insan. İn-
giltere, Fransa ve Almanya’dan sonra mu-
kaddes toprağa (yani Kudüs’e) ve daha öte-
lerine gitti. Dönüşte Roma’ya ve Venedik’e
uğradı. Bir dünya haritasını beraberinde
getirdi. Bu harita bütün yerleri içine alıyor.
Onda Macellan Boğazı, Ejderha Kuyruğu
(Cola do Dragam), Ümit Burnu ve saire bu-
lunuyor, diyor.
Daha 1601 yılında İngiltere’de basılmış
olan kitabın bu önemli ifadesinin kartog-
rafya tarihçileri tarafından dikkate alınma-
dığını zannediyorum. Acaba Müslüman-A-
rap gemiciler bu boğazın ötesine, hatta çok
ötesine geçme merakını göstermediler mi?
Ne dersiniz?
43
 AMERİKA’NIN KEŞFİNDE MÜSLÜMANLAR: 27 MAYIS 2016 - PROF. DR. FUAT SEZGİN KONFERANSI

44
SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ / PROF. DR. M. LÜTFÜ ÇAKMAKÇI KÜLTÜR MERKEZİ

45
 AMERİKA’NIN KEŞFİNDE MÜSLÜMANLAR: 27 MAYIS 2016 - PROF. DR. FUAT SEZGİN KONFERANSI

46
SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ / PROF. DR. M. LÜTFÜ ÇAKMAKÇI KÜLTÜR MERKEZİ

47
 AMERİKA’NIN KEŞFİNDE MÜSLÜMANLAR: 27 MAYIS 2016 - PROF. DR. FUAT SEZGİN KONFERANSI

48
 Amerika’nın
Keşfinde
Müslümanlar
İlham veren üniversite

Coğrafya, oryantalistlerin en çok çalıştığı sahalardan birisidir. … Ben üzerinde çalıştığım

diğer ciltlerde olduğu gibi coğrafyayı da 3-4 yılda yazarım diye düşünüyordum. Ancak
coğrafya beni 28 yıl meşgul etti. Coğrafya ile meşguliyetimin 3.-4. senesinde kendime
şu soruyu sordum; Müslümanlar matematikte, astronomide bu kadar ileri oldukları
halde neden Avrupalılar gibi enlem-boylam derecelerine dayanarak haritalar
yapmadılar? 10 sene geçtikten sonra, baktım ki Avrupalıların elinde bulunan
haritalarının tamamı İslam dünyasından gelmiş. Çünkü Müslümanların 10. yüzyılda
öğrendikleri, Avrupalıların 17.-18. yüzyılda öğrenebildiklerinden çok daha iyiydi.
Avrupalılar 18. yüzyılda bile enlem-boylam dereceleri ile harita yapamıyorlardı.

Prof. Dr. Fuat SEZGİN

Süleyman Demirel Üniversitesi Kurumsal İletişim Merkezi / Ağustos 2016

SÜLEYMAN www.sdu.edu.tr sduniversitesi @sd_universitesi

DEMİREL
ÜNİVERSİTESİ ISBN: 978-9944-452-99-1