‫حکومەتی هەرێمی کوردستان – عیراق‬

‫وەزارەتی خوێندنی بااڵو توێژینەوەی زانستی‬

‫زانکۆی ڕاپەرێن فاکەڵتی زانستە مرۆڤایەتییەکان‬
‫بەشی جوگرافیا‬

‫مێژووی کورد لە سەدەی نۆزدەو بیستدا‬

‫ئامادەکردنی‪:‬‬

‫ئاراس دلێر خدر‬

‫بە سەرپەرشتی‬

‫م‪ .‬سەنگەر عبداللە رسول‬

‫ساڵی خوێندنی‬

‫(‪)٢٠٢٠-٢٠١٩‬‬
 ‫ناوەڕۆک‬

‫پێشەکی‪٢ ...............................................................................................................‬‬

‫سەرەتاکانی مێژووی کورد ‪3 .............................................................................................‬‬

‫بەناوبانگترین و کاریگەرترین میرەکانی ئەو سەردەمە کە فەرمانڕەواییان کردووە لە سەردەمەدا ‪5 .....................‬‬

‫‪_ ١‬ئەمیر بەدر خان پادشای کوردان ‪5 ..................................................................................‬‬

‫‪_٢‬شێخ عوبەیدواڵی شەمزینان ‪5 ........................................................................................‬‬

‫‪_3‬دانانی کانگای کۆڕی زانیاری کورد (کلوپ)‪6 .........................................................................‬‬

‫‪_٤‬شەجەرەی بەدرخان ‪6 ................................................................................................‬‬

‫‪_5‬شەریف پاشا ‪7 ......................................................................................................‬‬

‫دەرئەنجام ‪8 ............................................................................................................‬‬

‫سەرچاوە ‪٩ ..............................................................................................................‬‬

‫‪-1-‬‬
 ‫پێشەکی‬

‫نەتەوەیە لە نێوان وڵالتانی جۆر بەجۆردا وونە‪.‬بەشی زۆری لە واڵتی تورک‪.‬ئێران‪.‬عراق‪ .‬وە بەشی کەمی لەواڵتی‬

‫سوریەدا دەژین ئەو نەتەوەیە لە مێژوودا لە هەموو نەتەوە کۆنەکان ناسراوە‬

‫وشەی کورد لەو واڵتانەدا وەک یەک لەسەر زاران نیە لە تورکیدا پێیان دەڵێن دانیشتوانی ناتاتۆلی باشوری‪.‬ژمارەی‬

‫دانیشتوانی کورد لە ناوچەی ئەو واڵتانە جیایە و بەو جۆرە نیوەی براوەتە واڵتانی تورکیە ‪ 6‬ملیۆن لەنێوان ‪5/5‬‬

‫ملیۆن لە عراق ‪5/6‬ملیۆن وە یەک ملیۆنی دیکەش لە وڵالتی سوریە وە لە واڵتانی ترەوە بە ‪ ١5‬ملیۆن‬

‫خەمڵێنراوە‪.‬هەڵبەت هێندێ مێژونوسان ئەو ژمارەیان نە سەلماندوە وە هێندێ لە حکومەتەکان دەڵێن کە ئەو‬

‫ژمارەیان وانیە بەاڵم هەر چیەک بێ لەو بارەبە داتا کاری (زانیاری تێدا دیارە)‬

‫کاتو چۆنایەتی جوگرافیای کوردستان زۆر بەچاکیڕوون نەبۆتەوە لە عێراق دا سنوری بە پێی کوردستان و‬

‫عەرەبەکان دەیگەڕێننەوە واڵتی کێویەکانی کوردستان وە دەشستی‪+‬تینجا ‪ ١5‬ساڵبوە کێشە لە واڵتی کوردستان‪.‬‬

‫‪2‬‬
 ‫سەرەتاکانی مێژووی کورد‬
‫مێژوی کورد لە وەختێکدا ناسراوە بەباشی ڕوون بۆتەوە کە ئاینی ئیسالم لە زەمانی عومەر خەلیفەی موسولماناندا‬

‫لە واڵت باڵو بۆتەوە وە ئەسەری لەسەر ئەوگەلە داناوە‪ :‬نوسەرە عەرەبەکان کە بەسەر هاتیان نوسیوە کە دەڵێن کە‬

‫ئەو نەتەوە بەلە سێ سەدان دا ڕاپەڕینەکەی خۆی درێژەی پێداوە واتە لە زەمانی داگیرکردنی تکریت لە ساڵی‬

‫‪٤37‬دا‪،‬تا بەسەرهاتی هەوەڵین سیلسیلەی مێژووی کوردەکان‪:‬شەددیتەکان لە ساڵی ‪ ٩5١‬وە ‪ ١١7٤‬لە سەرەوەی قەفقاز‬

‫حوکمیان کردوە‪.‬‬

‫حەسەن واحیدەکان کە لە‪ ٩٤5‬وەتا ‪ ١5١5‬ئەو کوردانەی کە ئەوڕۆ لە دیوی ئێراندا هەن‪.‬حکومەتیان کردوە‪ .‬وە‬

‫مەروانێکانی کوردکە لە ‪٩٩5‬وەتا ‪ ١5٩٤‬لە ناوچەی دیار بەکر حکومەتیان هەبووە سەاڵحەددینی ئەیوبی کە داهێنەری‬

‫سلسلەی ئەیوبی بووە(‪)١١38_١١٩3‬لەبابەوە کوردە‪،‬وە هەتا ناو واڵتی میسر پادشایەتی کردوە‪،‬بەاڵم ڕەگەزی خۆی‬

‫وەدەر نەخستووە‪،‬لە سەدەی ‪ ١٩‬دا مەغۆلەکانڕژانە سەر ناوچەی کوردستان‪:‬لە ساڵی‪١٢٢7‬وە لە شارەزوور‪،‬وە لە‬

‫ساڵی‪١٢5٢‬دا‪،‬لە دیار بکر‪،‬وە لەساڵی ‪١٢57‬دا‪،‬لە کرماشان و هەولێر وەلە ساڵی ‪ ١٢5٩‬دا‪،‬لە هەکاری‪،‬جەزیرە‬

‫بوون‪،‬وە بەو چەشنە خاکی کوردستانیان تا دوو سەدەو نیو لە ژێر سێبەری ڕەشی خۆیاندا هێشتۆتەوە‪.‬‬

‫لە بەرەبەری ئاسۆی سەدەی ‪١٩‬دا‪ .‬کاتێک کە جواڵنەوەیەکی ناسیونالیستیو‪ .‬نەتەوایەتی دەهات شکڵ بگریت‬

‫‪.‬کوردستانبەرەو ڕاپەڕین دەڕۆیشت‪ ،‬بەاڵم هێستا ناگاتە ئەو دەمەی کە شەڕەفەددین لە ساڵی ‪ ١5٩٤‬زاینیدا‬

‫گوتویەتی‪،‬وە قامکی لەسەر داناوە‪.‬‬

‫لەسەدەی ناوەراستی ئەوروپادا لە کۆشکەکانی فیۆداڵ لەدەرە بەگەکانکەمو‪،‬زۆر بەیارمەتیبە یارمەتی جوتیارەکانی‬

‫کوردو‪،‬ئەرمەنیحکومەتی قەبیلەی‪،‬یان نیوە قەبیلەیان پێکهێناوە‪.‬‬

‫لە سەرەتاکانی سەدەی بیستدا تاقمی ڕوناک بیرەکانی کورد لەگەل بارزانی هاوکاریان دەکرد‪ .‬هەرگیزاو‬

‫هەرگیز‪،‬ئەو مرۆڤانەی کە لە کلوبی کوردی قوستەنتینەیان داناوە نە دەناسی‪،‬جا بەڕاستی جا بەڕاستی ئەو مرۆڤاەی‬

‫کە پێویست بوو لە بارەی ڕاپەڕینەکانی ساڵی (‪ )١٩٢١،١٩٢5،١٩٢7،١٩37‬دا لێی کۆڵیبایەوەو وە متاالی‬

‫کردبایە‪،‬دەهات لە باەرەی تەمەددنی‪ 5٠٠٠‬ساڵلەی کورد‪،‬قسەی دەکردو‪،‬لەسەری دەڕۆیشت‪،‬بێگومانکورەکان لەو‬

‫بارەیەوە بەر هەڵست و بیانویان زۆرە‪:‬بەرهەڵست و‪ .‬پێشلێگرتنی سەد ساڵەی ڕژێمە کۆنەکانو‪ ،‬پادشا بۆ گەنەکان‬

‫کە نەیان دەهێشت مێژویەک لە بارەی نەتەوەی کوردا بنوسرێ‪.‬‬

‫‪3‬‬
 ‫لەسەر ئەوەشڕا‪،‬کوردەکان ناتوانن ئەو بارە قورسە لەسەر شانی خۆیان البدەن کە چجیان نەکردووە‪ .‬پاش ئاشتیو‬

‫سولحی ساڵی ‪١٩75‬کوردی عێراق بەڕاستی نەیزانی‪.‬وە یان نەیویست لەو کاتەو‪ .‬دەمە گەورەیە کە بۆی هاتبوو‬

‫پێشێ کەڵک وەرگرێ وەلەسەر نوسینی مێژویەکیگەورەبکات‪،‬بەڕاستی دەبێ لێرە دا بڵێین کە مێژوو لیا قەتی سەر‬

‫زەنشت و ‪،‬لۆمەیە‪،‬ئینجا متاالیەکی قوڵ لەسەر مێژووی ڕاپەڕینی کورد لە سەرەتای هەستانەکەی لەسەدەی‬

‫‪١٩‬دائامانج و هەڵوێستە بەاڵم ئەمەش ناتوانێ بەبێ هەوڵو ئیشتیبایێ_بێگومان ئەو کەسانەی کە لە داهات و دا لە‬

‫بارەی مێژوی کورد متاال دەکەن لێی دەکۆڵنەوە و دەنوسن‪،‬دە بێتە هۆی دەرسێکی چاک کە ئاکارو کردەوەی‬

‫ڕابردووەکان وەبیر خەڵک دێنێتەوە وە ئیتر هەڵە دوپاتانە بێتەوە‪.‬‬

‫‪4‬‬
 ‫بەناوبانگترین و کاریگەرترین میرەکانی ئەو سەردەمە کە فەرمانڕەواییان کردووە لە سەردەمەدا‬

‫‪_ ١‬ئەمیر بەدر خان پادشای کوردان‬

‫ئەمیر بەدرخان حاکمی واڵتی کوردستانی بەشی واڵتی کوردنشینی دەوڵەتی عوسمانی حاکمێکی بە هێز و بە توا‬

‫نابووە بە لە خۆ ڕادیوی ئە وڕستەیەی لە بارەی خۆیەو گووتوە‪ ،‬ئەوە منم کە حاکمی ئەو وڵالتە دەکەم و حوکم‬

‫دەدەم نە پادشای عوسمانی نە بابی عالی لەمن ڤەهێزترو بەتوانا ترن وە من لەوان نەجیب زا دە ترو گەورە ترم‬

‫وە ستەم لە گەلی خۆم ناکەم چونکە گەلی کورد گەلێکی پاک و خاوێنن‬

‫وەاڵمدەرێکی فەڕەنسی لەالیەن پاشای فەڕەنساوە سەری لە واڵتە کوردەکانی تورکیەی داوە دەڵێ میر بەدرخان حە‬

‫قێتی کە بڵێمن لە گەلێکی نەجیب زادەم و پاکم چونکە سوڵتان لە وگەلەیەولەو ڕەگەزەیە و وە لەو زەوی و زارەشس‬

‫لە دایک بووە وە هەروەها ئەو وەاڵمبەرە گوتویەتی ‪:‬ئەمیر بەدرخان حاکمێکی زاناو دانا بووە خزم و قەو مێکی زۆر‬

‫ی لە دەوری خۆی کۆ کردۆتەوە ئەو وتارەی کە گوتویەتی خۆم لە پاشای عوسمانی بە نەجیب زا دەتر دازانم ڕاستی‬

‫گوتوە وە میر بەدرخان وە لەبنەماڵەو بنەچەی هەرە کۆنی کوردەلە ساڵی ‪ ١8٢١‬ئەمیری وڵالتی بۆتان بووە‪.‬‬

‫‪_٢‬شێخ عوبەیدواڵی شەمزینان‬

‫پاش ئەوەی ئەمیر بەدرخان لەکار البراو دورخرایەوە حکومەتی تورک لە دورەوە دەیویست زاڵبێت بەسەر واڵتی‬

‫کوردستان هەوەڵین مەبەستی ئەوەبوو دەیویست کەسێک هەڵبژێرن کە لە خزم و کەسی بەدرخان بێت ئینجا پاش‬

‫بەدرخان چەرخێکی پڕ لەژاوە ژاو پشێوی بەسەر واڵتدا هات "شێخەکان" کە لە کوردستاندا بە پیاوانی مەزهەبی‬

‫ئاینی بوون وایان نیشان دەدا بە نەبوونی شازادەکان و ئەمیرە کوردەکان خۆیان بنوێنن ئینجا یەکێ لە هەموان‬

‫قسەی زیاتردەڕۆیشت ئەویش شسیخ عوبەیدواڵی شەمزینان بوو کە ڕێزو حورمەتێکی زۆری لێ دەگیرا شێخ‬

‫عوبەیدواڵی شەمزینان سەر بە بە بنەماڵلەی شێخ عەبدول قادری گەیالنیە(‪)١578_١١٤٤‬کە قادری سلسلەی دانەری‬

‫سۆفیایەتی لە کوردستاندایەو بە سلسلەی قادری نێو دەبرێ شێخ عوبەیدواڵ لە ساڵی ‪ ١835‬لە دایک بووە‪.‬‬

‫‪5‬‬
 ‫‪_3‬دانانی کانگای کۆڕی زانیاری کورد (کلوپ)‬

‫هەر لەو کاتەو دەورەدا یانی لە هەوەڵین ڕۆژەکانی سەدەی ‪ ٢٠‬دا پاشس ئەوەی کە پەنجا ساڵ بزوتنەوەکان درێژەی‬

‫هەبوو ئتنجا پێویست بوو لە ڕێگایەکی دیکەوە خەبات بۆ بزوتنەوە بکەن سەرۆکە کوردەکان گەورەکان ئەکەڕەت بۆ‬

‫درێژەی دانانی خەباتی کوردایەتی لەڕێگەی "ڕامیاری" دەست بەکار بوون بە مەبەست بەمە لە ساڵی‪١878‬مەدحەت‬

‫بەدرخان لەشاری قاهیرە هەوەڵین ڕۆژنامەی کوردی بە نێوی (کوردستان)باڵو کردەوە وە کەم ڕۆژنامەیە باسی لە‬

‫ژیان و چەشنی و کردەوەکانی کوردەکانی تورکیەی دەکر د وڕەخنەی لێدەگرت ۆاش مەدحەت بەگ یەکێ لە براکانی‬

‫بە نێوی عەبدولڕەحمان بەدرخان لە شاری "ژنو" ئەو ڕرۆژنامەیەی گرت و لە چاپی دا وە لە ساڵی ‪ ١88٩‬کۆڕێکی‬

‫سیاسی تورک بەناوی "کمیتەی یەکێتی و تەرەقی خوازی" لە شاری قوستەنتینە پێکهات کە دوو ئەندامی کوردوو دوو‬

‫یەندامی تورک بوون ئەندامە کوردەکان هەریەک بەناوی "ئیسحاق و عەبدول" هاوڕێ لەگەڵ دەر چونی دەر چونی ئەو‬

‫ڕۆژنامەو دانانی کۆرە زانیاریەکان ‪،‬هێندێ لە کوردە ڕوناک بیرەکان‪،‬بە چەشن و ئاکاری تازەوە بە نێوی‬

‫"ڕیفۆرمیست" وە "مۆدێرنیست" زۆر بە گەرم و گوڕی دەستیان بەکار کرد لەنێو ئەوتاقمە "ڕوناک بیرەدا"عەبدول‬

‫قادری کۆری شێخ کەدژی سوڵتان لە ‪١8٩٤‬دا لە پیالنێکدا هاوکاری کردبوو وە دوو سەرۆکی دیکەی کوردیش لە ساڵی‬

‫‪ ١85٢‬لە هەوەڵی لەو کۆڕانەدا نەخشسیان بە جۆرێکی دیکە هەبوو وە نێویان عەبدووڕەحمان بەدرخان وە حیکمەت‬

‫بابان بوو ئەوانیش لە هەوەڵین کۆنگرەی (کمیتەی یەکێتیو تەرەقی خوازی)دا لەشاری پاریس گاوبەشسیان هەبوو ‪.‬‬

‫‪_٤‬شەجەرەی بەدرخان‬

‫ئەوالدی ئەمیر بەدرخان زۆربوون وە بەچاکی نەزانراوە کە ژمارەیان چەند بووە (مازۆر نوئێل) وتویەتی کە ‪٩5‬‬

‫کوڕی هەبوە (کونسوڵ تروتە ) کە ‪ ٤5‬کوڕو ‪ ١٤‬کچی هەبوە ئەمیر کامەران بەدرخان نەوەی (پادشای کورستان )واتە‬

‫میر بەدرخانبە باشسی نازانێ کە کوڕو کچەکانتلی چەندن ئەویش کەباب و پاپیری خۆی بیستوە کە گوتویانە کە ‪٩٩‬‬

‫منداڵی هەبووە وە ئەوەی زانراوە کە لە کوڕەکانی ‪ ١٢‬دانەیان نەخشێکی گەورەیان هەبووە لە ڕاپەڕینەکان‬

‫وە بریتی بوون لە مانە‬

‫_عوسمان وەحسنی شۆڕشی ‪١87٩‬‬

‫‪6‬‬
 ‫_مەدحەد بەگ خاوەنی ڕۆژنامەی کوردستان شۆڕشی ‪١88٩‬‬

‫_کامیل بەدرخان کە لەگەڵ ڕوسەکان نێوانیان هەبووە کە ساڵی ‪ ١٩١7‬والی ئەرزەڕۆم بووە‬

‫_خەلیل کەوالی واتەجئوستانداری وەالتی ماالتیا بووە‬

‫_حسن بەدرخان و حسین بەدرخان هەردوکیان لە هەڵبژاردنی نوێنەرایەتی ‪ ١٩١5‬دا هاوبەشسیان هەبووە‬

‫_عەبدول ڕەحمان پاش مەدحەد ی برای بو بە سەرۆکی کورداتان‬

‫_ئەمین علی ساڵی ‪١85١ _ ١٩٢٤‬کە قازی بوو‬

‫‪_5‬شەریف پاشا‬
‫لەپی تەختی فرانسە لەپاریسدا‪ ،‬پیاوێکی کۆنی دەوڵەتی عوسمانی کەلەبنەماڵەیەکی کوردە‪ ،‬پاش وەستانی شەڕی‬

‫هەوەڵی جیهانی توانیویەتی لە کۆنگرەی ئاشتیخوازانی جیهانی بەشدار بێت‪.‬شەریف پاشا لەشاری سولەیمانی‬

‫لەدایک بووە وە لە قوتابخانەی خوا جای بای لەگەڵ شێخ محمود خوێندویەتی‪،‬پاشان لە خوێندن تەواو بووە‬

‫‪.‬لەکاتێکدا کە بەهیچ کوردێک کاری دەوڵەتیان نەدەدا‪ .‬بەهەر چەشنێک بووە لەکاری دەوڵەتی لە شاری‬

‫قوستەنتینە بەشدار بووە وە لەدام و دەزگای دەوڵەتدا خاوەن جێ و مەقام بووە‪.‬‬

‫پاشس ماوەیەک لە ساڵی ‪ ١8٩5‬لەالیەن سوڵتان عەبدولحەمید پاشای عوسمانی کراوەتە باڵوێزی عوسمانی لەشاری‬

‫ستۆکهۆڵم‪ .‬جا بەو جۆرە ئەم پیاوە لەڕیزی پیاوە دیبلۆماتەکان بووەوە هەر بەو مەبەستەی کەگوتمان خۆی لە‬

‫کوردایەتی لە نەناسیوی داوە وە بە چەشنێکی نهێنی هەوڵی بۆ قازانجی کورد داوە ‪.‬تێکۆشاوە‪ .‬بەبێ کۆسپ و کەند‬

‫لە قواڵی دڵەوە کاری کردوە‪ .‬کاتێک لە دامەزرانی کۆڕی یەکێتی و تەرەقیخوازان ئاگادار دەبێت لەگەڵیان هاتو‬

‫چجۆی پەیدا دەبێت بەاڵم چونکە شەریف پاشا بۆ کاری باڵوێزی دەنێردرێتە فەرەنسا‪.‬ئەوان دژی ئەو کارە دەبن‪.‬‬

‫ئینجا نێوان ناخۆشی لەگەڵیان پەیدا دەکات وە هاوکات لەگەڵیان دەبێت لە شۆڕشی ‪ ١٩58‬کاتێک کە شەڕ‬

‫هەلدایسێ و دەوڵەتی عوسمانی پەیمان لەگەڵ ئەڵمان دەبەستێت شەریف پاشا دژی ئەو کارە دەوەستێت ماوەیەکی‬

‫زۆر لەمەودای ئەو شەڕەدا لەکۆشکی"مون کیف"لەمونت کارلۆدا دەمێنێتەوە مرۆڤێکی فیدڕاڵ و پوڵدار بووە وە خۆشی‬

‫ڕابواردوە یەکێک لە کۆرە ئەربابەکان لەبارەیەوە دەڵێت‪" ....‬ژیان بۆی سوک و ئاسان بوە خۆش گوزەرانو کەیف‬

‫خۆشبوە زۆر دەوڵەمەندبووە " ئینگلیزەکان نەویستوە لە بارەی ویدا خراپ دەگێڕنەوە‪ .‬تورکەکان ئەوی بە پیاوێکی‬

‫‪7‬‬
 ‫خۆش لیباس دەناسن‪،‬دەڵێن پیاوەکی لە خۆڕازیە‪ .....‬وە لسروشتەوە پیاوەکی نەزان و گێژە !تورکەکانی میاڕەوی‬

‫دەڵین کە خۆشبەختێکی گەورە لە چاوەڕوانی ئەودایە ئینجا لەگەڵ کچێکی میسڕی شای و زەماوەند دەکات‬

‫پاش ئەوەی لەساڵی ‪١٩١٢‬دا لە ئینگلیزەکان نزیکدەبتەوە وەکەڵکی لێ وەرناگرێ ئینجا لسەرڕا لە پێش ئەوەی شەڕ‬

‫خەاڵس بێت چەند جاران لێیان نزیک دەبێتەوە هەروەها لەساڵی ‪ ١٩١8‬لەشاری مارسێ چاوپێکەوتنی دەبێت لەگەڵ‬

‫سێرپرسی کۆکز پێکدەگەن شەریف پاشا بە چەشنێکی ڕامیاری بە سێرپرسی کۆکز دەڵێت کە بریتانیای کەبیر لەگەڵ‬

‫دانی بەنەتەوایەتی کورد یەکەو هاوڕایە ‪ .‬وەدانی بەسەر داهێناوە وەکانگای مەرکەزی ئیدارەی کوەدستانیش(بێ‬

‫گومان شاری موسڵیش دانراوە)کە ڕێگای بەشێکی ئەو ناوچەیە بۆ فەرەنسا تەرخان دەکات‪.‬‬

‫بەاڵم پاش وەستانەوەی شەڕ لە مودورسلە (‪ 3١‬ئۆکتۆبەری‪)١٩١8‬شەریف پاشا دێتە وڵالتی سویدو لەالیەن‬

‫سەباحەددینسەرۆکی کۆڕی ئازادی خوازەکانی عوسمانی پێشوازی لێدەکرێت کە بۆ چارەسەرکردنی مافی ‪ ١٩‬گەلەکان‬

‫لە کۆنگرەی ئەوروپادا بەشداری بکات وە لە مافی نەتەوایەتی بەرگری هەبێتبەڕاستی کەشەریف پاشا ئەهەموو‬

‫هەوڵ و کۆششەی داوە کاری بۆ کوردەکان کردووە ئایا کەس پێی زانیوە وەژەلک و قازانجی لێوەردەگرێت ؟لەسەر‬

‫یەوەشڕا شەریف پاشا پێیەکی لە پاریس و پێیەکی لەلەندەن بووە‪.‬‬

‫دەرئەنجام‬

‫وەکو کۆی میرەکان و کاربەدستانی کورد هەموو میرو و سەرکردەکان تەواوی هەول و کۆششی خۆیان داوە بۆ بە‬

‫دیهێنانی خەون و ئامانجی مییللەتەکەیان سەرەڕای ئەو ئاستنەگ و کۆسپ و تەگەرانەی هاتووەتە بەردەممیان‪،‬‬

‫سەرەڕای ئەوەی کە هەڵکەووتەی جوگرافیای کوردستان کەوتووەتە هاوسێی یەکێک لە زلهێزترین دەوڵەتەکانی ئەو‬

‫سەردەمە کە دەوڵەتی عوسمانی بووە کە توانیبووی باڵ بکێشیت بەسەر زۆر بەی زەوی ئەورپاو ئاسییا‪ ،‬زۆر کات‬

‫نەرمیان نواندووەو ژێر دەستی دەوڵەتی عوسمانیان قبوڵ کردووە‪ ،‬لە پای ئەوەی گەلەکەیان بهێڵنەوە و دوریان‬

‫بگرن لە بەکۆیلەبوونی دەوڵەتی عوسمانی‪ ،‬هەرچەندە بەشێک بوون لە دەوڵەتی عوسمانی بەاڵم لە بیر و فکری‬

‫هەموو میرەکانی ئەو سەردەمە بیر و فکری خۆ بەڕێوەبەری و دروست کردنی کیانێکی سەربەخۆ هەبوو هەرچەندە کە‬

‫هەنگاوی کرداریشییان بۆ نەنابێت‪ ،‬بۆیە دەتوانین بڵێن کوردە کاربەدەستەکانی ئەو سەردمە بە ئەمەکن و تا ئەو‬

‫پەڕی دڵسۆزی هەوڵ و تەقەاڵ دەدەن ‪.‬‬

‫‪8‬‬
 ‫سەرچاوە‬

‫‪ -‬کورد لە سەدەی نۆزدە و بیستدا‪ ،‬نووسینی کریس کۆچێرا‪.‬‬

‫‪ -‬ویبسایتی ویکیپیدیای کوردی ‪.WWW.WIKIPDIA.COM‬‬

‫‪ -‬بنچینەکانی کورد و چەند وتارێکی کورد ناسی‪ ،‬نووسینی ڤالدمێر مینۆرسکی‪ ،‬وەرگێڕانی د‪ .‬نەجات عبداللە‪.‬‬

‫‪9‬‬