Чихрийн шижин2 удирдамж PDF

ÌÎÍÃÎËÛÍ ÌßÍÃÀÍÛ ÑÎÐÈËÒÛÍ ÑÀÍ
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÝÐ¯¯Ë

ÇÀÑÃÈÉÍ ÃÀÇÀÐ
ÝÐ¯¯Ë ÌÝÍÄÈÉÍ ÒªÑªË ÌÝÍÄÈÉÍ ßÀÌ
ÝÌÍÝËÇ¯ÉÍ ÓÄÈÐÄÀÌÆ
×ÈÕÐÈÉÍ
ØÈÆÈÍ
ÕÝÂØÈÍÆ 2
ÝÓ - 2
ÝÐ¯¯
Ò
Ã ÎË
Ë
ÎÍ
Ì Óëààíáààòàð õîò
À
ÜÄ
Ñ
ÐÀ Ë ÈÉ
- ÁÈÄÍ 2011 îí
ÓÐÈÀËÃÀ
Ìèíèé õóâüä ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàéäààð òîìèëîãäîí

àæèëëàõ õóãàöààíäàà ÀÍÓ-ûí Çàñãèéí ãàçðûí 39,1
ñàÿ àì äîëëàðûí áóöàëòã¿é òóñëàìæààð õýðýãæèõ
íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí òºñëèéã îðîí äàÿàð
ýõë¿¿ëæ, õýðýãæèëòèéã íü óäèðäàí çîõèîí áàéãóóëæ
áàéãààäàà òóéëûí áàÿðòàé áàéäàã þì. Ýíý òºñºë
íü íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðò òóõàéëáàë
çîíõèëîí òîõèîëäîõ õàëäâàðò áóñ ºâ÷èí, îñîë
ãýìòëýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ, ºâ÷èí ýìãýãèéã ýðò
èëð¿¿ëýõ, ýõíèé ¿å øàòàíä íü òºãñ ýì÷ëýõ, àëèâàà
õ¿íäðýëýýñ ñýðãèéëýõýä ÷èãëýãäñýí õàìãèéí àíõíû
òîìîîõîí õºðºíãº îðóóëàëò áîëæ áàéíà. ªíººäºð
òºñëèéí áàãààñ òà á¿õýíä õ¿í àìûí ºâ÷ëºë,
ýíäýãäëèéí òýðã¿¿ëýõ øàëòãààí áîëñîí Çîíõèëîí òîõèîëäîõ õàëäâàðò áóñ ºâ÷èí,
îñîë ãýìòëýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ÷èãëýëýýð áîëîâñðóóëàãäñàí ýìíýëç¿éí
óäèðäàìæóóäûã õ¿ðã¿¿ëæ áàéíà. Ýíýõ¿¿ óäèðäàìæûã óäèðäëàãà áîëãîí ìýäëýã,
óð ÷àäâàðàà äàé÷ëàí àæèëëàæ ýìíýëãèéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýã àðä ò¿ìýíäýý
÷àíàðòàé õ¿ðãýõèéã íèéò ýì÷, ñóâèëàã÷, ýð¿¿ë ìýíäèéí àæèëòíóóääàà óðèàëæ
áàéíà.
Òà á¿õíèé àæèë ¿éëñ ººäðºã áàéõ áîëòóãàé.
Ìîíãîë óëñûí Èõ õóðàë, Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿í, Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàéä,

Ìîíãîëûí Ìÿíãàíû ñîðèëòûí ñàíãèéí óäèðäàõ çºâëºëèéí ãèø¿¿í,
Äîêòîð, ïðîôåññîð Ñ.Ëàìáàà

×ÈÕÐÈÉÍ ØÈÆÈÍ ÕÝÂØÈÍÆ 2-ÛÍ
ÝÌÍÝËÇ¯ÉÍ ÓÄÈÐÄÀÌÆ
Óëààíáààòàð 2011
2 ×èõðèéí øèæèí õýâøèíæ 2-ûí ýìíýëç¿éí óäèðäàìæ
ÀÃÓÓËÃÀ
ÒÎÂ×ÈËÑÎÍ ¯ÃÈÉÍ ÆÀÃÑÀÀËÒ .......................................................................... 4

ªÌÍªÕ ¯Ã ................................................................................................................. 5
ÎÐØÈË ...................................................................................................................... 6
A. ÅÐªÍÕÈÉ ÕÝÑÝÃ................................................................................................. 8
A.1. ×èõðèéí øèæèíãèéí ýìíýëç¿éí îíîøèéí òîäîðõîéëîëò: ................. 8
A.2. ªâ÷íèé êîä (ICD 10) ............................................................................. 8
A.3. Óäèðäàìæèéã õýðýãëýõ õ¿ðýý .............................................................. 8
A.4. Óäèðäàìæèéí çîðèëãî ......................................................................... 8
A.5. Óäèðäàìæ áîëîâñðóóëñàí îãíîî ......................................................... 8
A.6. Äàõèí õÿíàí çàñâàðëàõ õóãàöàà ......................................................... 8
A.7. Óäèðäàìæ áîëîâñðóóëàõàä îðîëöñîí õ¿ì¿¿ñ,
óäèðäàìæèéã õýëýëö¿¿ëæ áàòëóóëñàí áàéäàë .................................. 9
A.8. Óäèðäàìæèä õýðýãëýãäñýí íýð òîìú¸î, òîäîðõîéëîëòóóä .............. 10
A.9. Òàðõâàð ç¿éí ìýäýýëýë ...................................................................... 11
Á. ÎÍÎØËÎÃÎÎ, ÝÌ×ÈËÃÝÝÍÈÉ ÀËÃÎÐÈÒÌ ................................................. 12
Á.1. Îíîøëîãîî, ýðò èëð¿¿ëýëòèéí åðºíõèé àëãîðèòì .......................... 12
Á.1.1. ×èõðèéí øèæèíãèéí ýðò èëð¿¿ëýëòèéí àëãîðèòì ........................... 12
Á.1.2. ×èõðèéí øèæèíãèéí îíîøëîãîîíû (îíîø áàòëàõ) àëãîðèòì .......... 13
Á.2. Îíîøëîãîî, ìåíåæìåíòèéí àëãîðèòì .............................................. 13
Á.2.1. Îíîøëîãîî, ìåíåæìåíòèéí åðºíõèé àëãîðèòì ............................... 13
Á.2.2. 10-ñ äîîø æèë ÷èõðèéí øèæèíãýýð ºâ÷èëñºí
ºâ÷òºíèé ìåíåæìåíòèéí àëãîðèòì ................................................... 14
Á.2.3. 10-ñ äýýø æèë ÷èõðèéí øèæèíãýýð ºâ÷èëñºí
ºâ÷òºíèé ìåíåæìåíòèéí àëãîðèòì ................................................... 15
Á.2.4. Áººðíèé ¿éë àæèëëàãààíû àëäàãäàëòàé ÷èõðèéí
øèæèíòýé ºâ÷òºíèé ìåíåæìåíòèéí àëãîðèòì ................................. 16
Á.3. ×Ø-èéí ýì÷èëãýýíèé åðºíõèé àëãîðèòì - 1 ..................................... 17
Á.4. ×Ø-èéí ýì÷èëãýýíèé åðºíõèé àëãîðèòì - 2 ..................................... 18
Â. ¯ÍÝËÃÝÝ, ÌÅÍÅÆÌÅÍÒ .................................................................................. 19
Â.1. ×èõðèéí øèæèíãèéí àíãèëàë ............................................................ 19
Â.2. ×èõðèéí øèæèíãèéí óðüä÷èëàí ñýðãèéëýëò .................................... 20
Â.2.1. Àíõäàã÷ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýëò ......................................................... 20
Â.2.2. ªíäºð ýðñäýë á¿õèé õ¿ì¿¿ñò àìüäðàëûí õýâ ìàÿãèéã
ººð÷ëºõ çàìààð ÷èõðèéí øèæèíãýýñ ñýðãèéëýõ íü ......................... 21
Â.3. Ýðò èëð¿¿ëýëò .................................................................................... 21
Â.4. Îíîøèéí áàòàëãààæóóëàëò áà ýì÷èëãýý .......................................... 22
Â.4.1. Îíîøèéí áàòàëãààæóóëàëò ............................................................... 22
Â.4.2. ×èõðèéí øèæèíòýé ºâ÷òºíèé ¿íýëãýý .............................................. 22
Â.4.2.1. ªâ÷íèé ò¿¿õ ........................................................................................ 23
×èõðèéí øèæèí õýâøèíæ 2-ûí ýìíýëç¿éí óäèðäàìæ 3
Â.4.2.2. Áîäèò ¿çëýã ......................................................................................... 23

Â.4.2.3. Ëàáîðàòîðèéí øèíæèëãýý ................................................................. 24
Â.4.3. ßëãàí îíîøëîãîî ............................................................................... 25
Â.4.4. Ýì÷èëãýý ............................................................................................ 25
Â.4.4.1. Ýìèéí áóñ ýì÷èëãýý .......................................................................... 25
Â.4.4.1.1. ×Ø-èéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýíèé áàã .................................................. 25
Â.4.4.1.2. ªâ÷òºíèé ñóðãàëò ............................................................................... 25
Â.4.4.1.3. Õîîë ýì÷èëãýý .................................................................................... 26
Â.4.4.1.4. Äàñãàë õºäºëãººí .............................................................................. 27
Â.4.4.2. Ýìèéí ýì÷èëãýý ................................................................................. 28
Â.4.5. ×èõðèéí øèæèíãèéí õÿíàëò .............................................................. 34
Â.5. ßàðàëòàé òóñëàìæ ............................................................................. 36
Â.6. Àðõàã õ¿íäðýë¿¿ä ............................................................................... 37
Â.6.1. Í¿äíèé õ¿íäðýë ................................................................................. 38
Â.6.2. Áººðíèé õ¿íäðýë ............................................................................... 38
Â.6.3. Õºëèéí õ¿íäðýë ................................................................................. 39
Â.6.4. Òîì ñóäàñíû õ¿íäðýë, äèñëèïèäåìè, àðòåðèéí ãèïåðòåíçè ........... 40
Â.7. ×èõðèéí øèæèíãèéí ºâºðìºö áàéäëóóä .......................................... 41
Â.7.1. Õ¿¿õýä ºñâºð íàñíûõíû ÷èõðèéí øèæèí ......................................... 41
Â.7.2. Õàâñàðñàí ºâ÷íèé ¿åèéí ìåíåæìåíò ............................................... 42
Â.7.3. ªíäºð íàñòíû ÷èõðèéí øèæèí ......................................................... 42
Â.7.4. Ìýñ çàñëûí ¿åèéí ìåíåæìåíò .......................................................... 42
Â.7.5. Ñîëèîðëûí ýñðýã áà ðåòðîâèðóñûí ýñðýã ýì¿¿ä ............................. 43
Â.7.6. Õàëäâàðò ºâ÷èí áà àìíû õºíäèéí ýð¿¿ë àõóé ................................. 43
Â.7.7. ×èõðèéí øèæèí áà íºõºí ¿ðæèõ¿éí ýð¿¿ë ìýíä ............................. 43
Â.7.7.1 Æèðýìñëýëò ....................................................................................... 43
Â.7.7.2. Æèðýìñëýõýýñ õàìãààëàõ áýëäìýë .................................................. 44
Â.7.7.3. Áýëãèéí ¿éë àæèëëàãàà ..................................................................... 44
Â.8. Áîäèñûí ñîëèëöîîíû õàì øèíæ ...................................................... 44
ÍÎÌ Ç¯É ................................................................................................................. 46
ÕÀÂÑÐÀËÒ .............................................................................................................. 47
Õàâñðàëò 1. ×èõðèéí øèæèí õýâøèíæ 2-òîé ºâ÷òºíèé óäèðäàìæ ................. 47
Õàâñðàëò 2. ×èõðèéí øèæèíòýé ºâ÷òºíèé õÿíàëò,
¿çëýã øèíæèëãýýíèé äàâòàìæ ...................................................... 60
Õàâñðàëò 3. ÄÝÌÁ/ÎÓÃÍ-èéí ÇÑª-íèé ýðñäëèéí ò¿âøèíã
òîäîðõîéëîõ õ¿ñíýãò ..................................................................... 61
Õàâñðàëò 4. ×èõðèéí øèæèíòýé ºâ÷òºíèé õîíîãèéí õîîëíû
èë÷ëýã òîîöîîëîõ áà õîîëíû öýñ çîõèîõ àðãà÷ëàë ..................... 62
Õàâñðàëò 5. ×èõðèéí øèæèíãèéí ýðñäëèéí øàëãóóð ....................................... 64
ÒÎÂ×ÈËÑÎÍ ¯ÃÈÉÍ ÆÀÃÑÀÀËÒ
À2ÐÁ Àíãèîòåíçèí-2 ðåöåïòîðûí áëîêàòîðóóä

ÀÄ Àðòåðèéí äàðàëò
ÀÊÕ Àëüáóìèí êðåàòèíèíû õàðüöàà
ÀÕÔÑ Àíãèîòåíçèí õóâèðãàã÷ ôåðìåíòèéã õîðèãëîã÷èä
Á¨Æ Áàéõ ¸ñòîé æèí
ÁÆÈ Áèåèéí æèíãèéí èíäåêñ
ÁÍËÏ Áàãà íÿãòðàëòàé ëèïîïðîòåéä
ÁÑÕØ Áîäèñûí ñîëèëöîîíû õàì øèíæ
ÃÀÑ Ãëþêîçûí à÷ààëàëò ñîðèë
ÃÒÀ Ãëþêîç òýñâýðæèëò àëäàãäàë
ÄÏÏ-4 Äè-ïåïòèäèë-ïåïòèäàç-4
ÄÝÌÁ Äýëõèéí Ýð¿¿ë Ìýíäèéí Áàéãóóëëàãà
ÇÑÝ Ç¿ðõ ñóäàñíû ýìãýã
ÇÖÁ Ç¿ðõíèé öàõèëãààí áè÷ëýã
ÈÍËÏ Èõ íÿãòðàëòàé ëèïîïðîòåéä
ÌÌÑÑ Ìîíãîëûí Ìÿíãàíû Ñîðèëòûí Ñàí
ÎÓÃÍ Îëîí óëñûí ãèïåðòåíçèéí íèéãýìëýã
ÎÓ×ØÕ Îëîí óëñûí ÷èõðèéí øèæèíãèéí õîëáîî
ª¯Ãª ªëºí ¿åèéí ãëþêîçûí ººð÷ëºëò
ÒÃ Òðèãëèöåðèä
ÕÁª Õàëäâàðò áóñ ºâ÷èí
ÕÄÕÂ/ÄÎÕ Õ¿íèé äàðõëàë õîìñäëûí âèðóñ/ äàðõëàëûí îëäìîë õîìñäîë
ÕÈ Õîíîãèéí èë÷ëýã
×Ø ×èõðèéí øèæèí
ÝÌÁ Ýð¿¿ë ìýíäèéí áîëîâñðîë
ÝÌß Ýð¿¿ë ìýíäèéí ÿàì
HbA1C Ãëþêîçæñîí ãåìîãëîáèí
ªÌÍªÕ ¯Ã
Äýëõèéí õ¿í àìûí ºâ÷ëºë, ¿õýë ýíäýãäëèéí
òýðã¿¿ëýõ øàëòãààí áîëñîí çîíõèëîí òîõèîëäîõ
õàëäâàðò áóñ àðõàã ºâ÷èí ýìãýã¿¿äèéí íýã íü
÷èõðèéí øèæèí þì. 1950 îíä Ìîíãîë óëñàä ÷èõðèéí
øèæèíòýé ºâ÷òºí á¿ðòãýãäýýã¿é áàéñàí áîë íèéãýì
ýäèéí çàñãèéí ººð÷ëºëò, õîòæèëòòîé õîëáîîòîéãîîð
1990 îíîîñ ×èõðèéí øèæèí õýâøèíæ 2-ûí òàðõàëò
õóðäàöòàéãààð íýìýãäýæ áàéíà.
Ìîíãîë óëñàä õèéãäñýí ñóäàëãààíóóäûí ä¿íãýýñ

õàðàõàä ÷èõðèéí øèæèíãèéí èëð¿¿ëýëò 10 îð÷èì
õóâüòàé áàéãààãèéí èõýíõè íü õîæóó øàòàíäàà
îíîøëîãäîæ îëîí àþóëòàé õ¿íäðýë èëýð÷ áàéíà.
Ìºí ÷èõðèéí øèæèíòýé ºâ÷òºí¿¿äèéí 80% íü
õÿíàëò ìóó áàéíà. ªâ÷òºíèé õÿíàëò ìóó áàéõ íü îëîí ýðõòíèé õ¿íäðýë èëðýõýä
õ¿ðãýäýã. ÄÝÌÁ-ûí òîîöîîëñíîîð õ¿íäðýë èëýðñýí ×Ø-òýé ºâ÷òºíä çàðöóóëàõ
çàðäëûí õýìæýý õ¿íäðýë èëðýýã¿é ºâ÷òºíòýé õàðüöóóëàõàä 20 äàõèí èõ áàéäàã
áàéíà. Èéìä ÷èõðèéí øèæèíã ýðò èëð¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãààã ýð÷èìæ¿¿ëæ á¿ðòãýë
õÿíàëòûí òîãòîëöîîã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ, ýì÷ ìýðãýæèëòí¿¿äèéí ìýäëýã,
õàíäëàãà, ÷àäâàðûã íýìýãä¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé áàéíà.
Ýíýõ¿¿ çàéëøã¿é øààðäëàãûã ¿íäýñëýí Ìîíãîë óëñûí çàñãèéí ãàçðààñ

“Õàëäâàðò áóñ ºâ÷íººñ ñýðãèéëýõ, õÿíàõ” ¿íäýñíèé õºòºëáºðèéã áàòëàí
õýðýãæ¿¿ëæ áàéãààãèéí çýðýãöýý Ìîíãîëûí Ìÿíãàíû ñîðèëòûí ñàíãèéí Ýð¿¿ë
ìýíäèéí òºñºë íü õàëäâàðò áóñ ºâ÷èí, îñîë ãýìòýëòýé òýìöýõ àæëûí õ¿ðýýíä
îëîí öîãö àðãà õýìæýý àâ÷ õýðýãæ¿¿ëæ áàéãààãèéí íýã íü ýíýõ¿¿ óäèðäàìæèéã
áîëîâñðóóëñàí ÿâäàë þì. Óã óäèðäàìæèéã îëîí óëñàä õ¿ëýýí çºâøººðºãäñºí
ÄÝÌÁ, ÀÍÄÁÝÁ¿ñèéí áîëîí Åâðîïûí Õîëáîîíû Óëñóóäûí îð÷èí ¿åèéí ýìíýë
ç¿éí óäèðäàìæóóä äýýð òóëãóóðëàí Ìîíãîëûí Ìÿíãàíû ñîðèëòûí ñàíãèéí Ýð¿¿ë
ìýíäèéí òºñëèéí ñàíõ¿¿ãèéí äýìæëýãòýéãýýð ÝÌß-íû äýä àæëûí õýñýã, EPOS
Health Management çºâëºõ áàãèéí îëîí óëñûí áîëîí äîòîîäûí çºâëºõ¿¿äòýé
õàìòðàí áîëîâñðóóëëàà.
Ýíý óäèäàìæèéã ÝÌß-íû Äîòðûí ìýðãýæëèéí ñàëáàð çºâëºë áîëîí Ýð¿¿ë

ìýíä, ýìíýëãèéí òóñëàìæèéí ñòàíäàðò÷èëëûí òåõíèêèéí õîðîî, ÝÌØÓÈÑ-ûí Íýð
òîìú¸îíû çºâëºëèéí õóðëóóäààð òóñ òóñ õýëýëö¿¿ëæ ìýðãýæëèéí çºâøèëöºëä
õ¿ðñýí áîëíî. Ýìíýëç¿éí óäèðäàìæèéí øèíý÷ëýëèéã 4-5 æèë òóòàìä õèéõ áîëîâ÷
øèíæëýõ óõààí, òåõíèêèéí ò¿âøèíã äýýøë¿¿ëýõýýð äàõèí õÿíàõ àñóóäëûí õóâüä
íýýëòòýé áàéíà. Ýíýõ¿¿ óäèðäàìæ íü ìàíàé ýì÷, ýìíýëãèéí ìýðãýæèëòí¿¿äèéí
¿éë àæèëëàãààíä à÷ òóñàà ¿ç¿¿ëýõ íü äàìæèãã¿é.
ÄÝÄ ÑÀÉÄ Æ. ÖÎËÌÎÍ

ÎÐØÈË
Ýíýõ¿¿ óäèðäàìæèéã Ýð¿¿ë Ìýíäèéí ßàì (ÝÌß)-íû àæëûí õýñýã Ìîíãîëûí

Ìÿíãàíû ñîðèëòûí ñàí (ÌÌÑÑ)-ãèéí Ýð¿¿ë ìýíäèéí òºñºë, ÝÏÎÑ Ýð¿¿ë ìýíäèéí
ìåíåæìåíò îëîí óëñûí çºâëºõ áàãèéí äýìæëýãòýéãýýð õàìòðàí áîëîâñðóóëàâ.
ÝÌß-íû àæëûí õýñýãò Ìîíãîëûí äèàáåòèéí õîëáîî, Ýð¿¿ë ìýíäèéí øèíæëýõ
óõààíû èõ ñóðãóóëü, Ìîíãîëûí äèàáåòèéí òóñëàìæ, ñóðãàëòûí õîëáîî, Ìîíãîëûí
ºðõèéí ýì÷ íàðûí íèéãýìëýã, Óëñûí êëèíèêèéí òºâ ýìíýëýã, Øàñòèíû íýðýìæèò
òºâ ýìíýëýã, ×èíãýëòýé ä¿¿ðãèéí íýãäñýí ýìíýëýã, Ôèíëÿíäèéí Ýð¿¿ë ìýíäèéí
¿íäýñíèé õ¿ðýýëýí îðîëöëîî.
ÒÎÉÌ
• Äýëõèéí õýìæýýíä 2010 îíä ÷èõðèéí øèæèíãýýð ºâ÷ëºãñäèéí òîî 285 ñàÿä
õ¿ðíý õýìýýí òîîöîîëñîí áà ÷èõðèéí øèæèíãèéí íèéò òîõèîëäëûí 90 õóâèéã
÷èõðèéí øèæèí õýâ øèíæ 2 ýçýëäýã. 2009 îíä Ìîíãîë óëñàä õèéãäñýí Õàëäâàðò
áóñ ºâ÷íèé (ÕÁª) õî¸ð äàõü óäààãèéí ¿íäýñíèé õýìæýýíèé ñóäàëãààãààð
÷èõðèéí øèæèí 6,5%, ºëºí ¿åèéí ãëþêîçûí ººð÷ëºëò 9,5% áàéíà.
• Áèåèéí æèíãèéí èë¿¿äýë áà òàðãàëàëò, õºäºëãººíèé õîìñäîë íü ÷èõðèéí
øèæèí õýâ øèíæ 2-ûí ººð÷èëæ áîëîõ ãîë ýðñäýëò õ¿÷èí ç¿éëñ þì. Õýâèéí
áèåèéí æèíòýé (ÁÆÈ < 25 êã/ìë) õ¿ì¿¿ñòýé õàðüöóóëàõàä òàðãàëàëòòàé
(ÁÆÈ > 30 êã/ìë) õ¿ì¿¿ñò ÷èõðèéí øèæèí õýâ øèíæ 2-îîð ºâ÷ëºõ ýðñäýë 10-
20 äàõèí èõ áàéäàã.
• ×èõðèéí øèæèí õýâ øèíæ 2-òîé õ¿ì¿¿ñò ç¿ðõ ñóäàñíû ýìãýãýýð ºâ÷ëºõ ýðñäýë
2-4 äàõèí, íàñ áàðàëò 2-3 äàõèí íýìýãääýã áàéíà. ×èõðèéí øèæèíãèéí óðüäàë
áàéäàë (ïðåäèàáåò) áîëîí ÁÑÕØ-òýé õ¿ì¿¿ñò ÷ ç¿ðõ ñóäàñíû ýìãýãýýð ºâ÷ëºõ
ýðñäýë ºíäºð áàéäàã.
• Çîõèñã¿é õîîëëîëòûã ººð÷ëºõ, õºäºëãººíèé èäýâõèéã íýìýãä¿¿ëýõ çàìààð
àìüäðàëûí õýâ ìàÿãèéã ººð÷èëñíººð ÃÀÑ-ä ººð÷ëºëòòýé áóþó ×Ø-ãèéí
óðüäàë áàéäàëòàé õ¿ì¿¿ñèéã ÷èõðèéí øèæèíãýýñ ñýðãèéëýõ áîëîìæòîé ãýæ
¿çýæ áàéíà.
• ×èõðèéí øèæèíãèéí ýðò èëð¿¿ëýëòèéã ýð¿¿ë ìýíäèéí àíõàí øàòíû òóñëàìæ
¿éë÷èëãýýíèé áàéãóóëëàãà áóþó ºðõ, ñóìûí ýìíýëýã æèë á¿ð òóõàéí õàðúÿà
íóòãèéí 40-ñ äýýø íàñíû õ¿í àìä õèéõ áà ÷èõðèéí øèæèíãèéí ýðñäëèéí
øàëãóóðààð ¿íýëæ, ýðñäýëòýé õ¿ì¿¿ñèéã ëàáîðàòîðè øèíæèëãýýíä
õàìðóóëíà.
• ×èõðèéí øèæèíòýé ºâ÷òºíã ¿íýëýõäýý àñóóìæ, áîäèò ¿çëýã, ëàáîðàòîðèéí
øèíæèëãýýíèé àðãóóäûã àøèãëàíà.
• ×Ø-òýé ºâ÷òºíä ñóðãàëò, õîîë, õºäºëãººí, ýìèéí áà èíñóëèí ãýñýí 5 á¿ðäýë
ýì÷èëãýýã õèéäýã áà ýäãýýðýýñ õîîë, õºäºëãººíèé äýãëýì áàðèìòëàí, çºâ
çîõèñòîé õîîëëîæ, äàñãàë õºäºëãººí òîãòìîë õèéõ íü ºâ÷òºíèé ýì÷èëãýýíèé
ñóóðü áóþó àìèí ÷óõàë õýñýã þì.
• ×èõðèéí øèæèíòýé ºâ÷òºíèé ñóðãàëò íü ººðèéí õÿíàëòûã àìæèëòòàé
õýðýãæ¿¿ëýõ, ÷èõðèéí øèæèíã ¿ð ä¿íòýé õÿíàõàä ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé.
×èõðèéí øèæèíãèéí ñóðãàëò íü òóõàéí ºâ÷òºíèé îíöëîãò òîõèðñîí áàéõ
øààðäëàãàòàé.
• ×èõðèéí øèæèí õýâ øèíæ 2-ûí ýì÷èëãýýíèé ÷óõàë, ñàëøã¿é íýã õýñýã íü
õîîë ýì÷èëãýý þì. Õîîëëîëòûí çîõèñòîé äýãëýì áàðèìòàëñíààð àðòåðèéí
ãèïåðòåíçè, öóñíû ººõ òîñíû õàðüöàà àëäàãäàõ, òàðãàëàëò áîëîí ç¿ðõ
ñóäàñíû õ¿íäðýë¿¿äýýñ ñýðãèéëýõ áîëîìæòîé.

• Ãëþêîç áóóðóóëàõ ýì¿¿ä íü èíñóëèíèé ðåöåïòîðûí ìýäðýã ÷àíàðûã
ñàéæðóóëæ, èíñóëèíèé ø¿¿ðýë ÿëãàðàëòàíä íºëººëäºã. Ñóëüôàíèëìî÷åâèí
áîëîí ìåãëèòèíèäèéí á¿ëãèéí ýì¿¿ä íü èíñóëèí ÿëãàðàëòûã ñýäýýõ, õàðèí
òèàçîëèäèíîéä áîëîí áèãóàíèäûí á¿ëãèéí ýì¿¿ä íü èíñóëèíèé ðåöåïòîðûí
ìýäðýã ÷àíàðûã íýìýãä¿¿ëýõ ¿éëäýëòýé. Àëüôà – ãëþêîçèäàçûí õîðèãëîã÷èä
íü í¿¿ðñ óñíû øèìýãäýëòèéã áóóðóóëàõ, ÄÏÏ-4 ôåðìåíòèéã õîðèãëîã÷ íü
íàðèéí ãýäýñíýýñ ÿëãàðàõ èíêðåòèí äààâðûã íýìýãä¿¿ëýõ çàìààð öóñíû
ãëþêîçûã áóóðóóëäàã.
• Ãèïîãëèêåìè íü ÷èõðèéí øèæèí õýâ øèíæ 2-ûí ýì÷èëãýýíèé ÿâöàä, ÿëàíãóÿà
àõèìàã íàñòàé, áººðíèé ¿éë àæèëëàãààíû àëäàãäàëòàé, õ¿íä õýëáýðèéí
ñóäàñíû õ¿íäðýëòýé ºâ÷òºíä òîõèîëäîæ áîëîõ àþóëòàé õ¿íäðýë þì.
• ×èõðèéí øèæèí õýâ øèíæ 2-ûí àðõàã õ¿íäðýë¿¿äèéí ¿åä ñóäàñ áîëîí ìýäðýë
ãýìòäýã. ×Ø-ãèéí æèæèã ñóäàñíû õ¿íäðýë¿¿ä (ðåòèíîïàòè, íåéðîïàòè,
íåôðîïàòè) ýëáýã òîõèîëääîã. Ãýâ÷ ×Ø-ãèéí íàñ áàðàëòûí 60-80% íü òîì
ñóäàñíû õ¿íäðýëèéí øàëòãààíò áàéäàã. ¯¿íä ç¿ðõíèé øèãäýýñ, òàðõèíä öóñ
õàðâàõ, õºëèéí øàðõ, ¿õæèë îðäîã.
• ×èõðèéí øèæèí íü àðõàã ÿâöòàé, àìüäðàëûíõàà òóðøèä ººðºº ººðòºº áàéíãà
àíõààðàë õÿíàëò òàâèõ øààðäëàãàòàé ºâ÷èí þì. Ýì÷, ºâ÷òºíèé õàìòûí
õºäºëìºðèéí ¿ð ä¿íä ë ÷èõðèéí øèæèíã áàéíãûí ýýíýãøèëä áàéëãàæ ÷àäíà.
Öóñíû ãëþêîçûí ººðèéí õÿíàëòààð öóñíû ãëþêîçûã òîãòìîë òîäîðõîéëæ,
òýìäýãëýë õºòëºíº.
• Ýì÷èéí õÿíàëòàíä îðæ, öóñíû ãëþêîçûí ººðèéí õÿíàëòûã òîãòìîë õèéæ
ã¿éöýòãýñíýýð ýì÷èëãýýíèé ¿ð ä¿íã òîîöîõ, ×Ø-ãèéí õ¿íäðýë¿¿äýýñ ñýðãèéëýõ
áîëîìæòîé. HbA1c ò¿âøèíã 1% áóóðóóëàõàä ÷èõðèéí øèæèíòýé õîëáîîòîé
íàñ áàðàëòûã 21%, áººð, í¿äíèé õ¿íäðýëèéã 37%, ç¿ðõ ñóäàñíû õ¿íäðýëèéã
14%-èàð òóñ òóñ áóóðóóëíà.
A. ÅÐªÍÕÈÉ ÕÝÑÝÃ
A.1. ×èõðèéí øèæèíãèéí ýìíýëç¿éí îíîøèéí òîäîðõîéëîëò:

×èõðèéí øèæèí íü èíñóëèíèé ø¿¿ðýë áàãàñàõ áîëîí èíñóëèí äààâðûí ¿éëäýë
àëäàãäñàíààñ öóñíû ãëþêîçûí õýìæýý èõýñ÷ óëìààð èõ óóõ, èõ øýýõ õàì øèíæýýð
èëýðäýã áîäèñûí ñîëèëöîîíû ýìãýã þì. ×èõðèéí øèæèí õýâ øèíæ 2 íü óäàìøëûí
áîëîí àìüäðàëûí áóðóó õýâ ìàÿãààñ øàëòãààëàí èíñóëèíèé ø¿¿ðëèéí àëäàãäàë
áîëæ óëìààð èíñóëèíèé õàðüöàíãóé áîëîí òóéëûí äóòàãäàëä õ¿ðãýäýã ýìãýã þì.
Ýìíýëç¿éí îíîø òàâèõ æèøýý:

1. ×èõðèéí øèæèí, õýâ øèíæ 2, õ¿íä ÿâöòàé, ýýíýãøèëã¿é
2. ×èõðèéí øèæèí, õýâ øèíæ 2, õºíãºí ÿâöòàé, ýýíýãøèëòýé
A.2. ªâ÷íèé êîä (ICD 10): E.10-14

E.10.9 – ×èõðèéí øèæèí õýâ øèíæ 1 (õ¿íäðýëã¿é)
E.11.9 – ×èõðèéí øèæèí õýâ øèíæ 2 (õ¿íäðýëã¿é)
E.12.9 – ×èõðèéí øèæèíòýé (õ¿íäðýëã¿é) õîëáîîòîé òýæýýëèéí àëäàãäàë
E.13.9 – Áóñàä õýëáýðèéí ÷èõðèéí øèæèí (õ¿íäðýëã¿é)
E.14.9 – Òîäîðõîé áóñ õýëáýðèéí ÷èõðèéí øèæèí (õ¿íäðýëã¿é)
R.73.0 – Ãëþêîç òýñâýðæèëò àëäàãäàë
A.3. Óäèðäàìæèéã õýðýãëýõ õ¿ðýý:

• Åðºíõèé ìýðãýæëèéí ýì÷, àíõàí øàòíû òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýíèé ñóâèëàã÷
• Àéìàã, ä¿¿ðãèéí áîëîí êëèíèêèéí íýãäñýí ýìíýëãèéí
- Äîòîîä ø¿¿ðëèéí ýì÷
- Äîòðûí ýì÷
- Ñóâèëàã÷
• ªâ÷òºí, ò¿¿íèé ãýð á¿ë
A.4. Óäèðäàìæèéí çîðèëãî:

1. Ýð¿¿ë ìýíäèéí àíõàí øàòíû òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýíèé áàéãóóëëàãà áóþó ºðõ
ñóìûí ýìíýëýãò óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ¿çëýãýýð ×Ø-ãèéí ýðò èëð¿¿ëýëòèéã
íýìýãä¿¿ëýõ
2. Àíõàí áîëîí 2-ð øàòëàëûí ýìíýëýãò ¿ç¿¿ëýõ ×Ø-ãèéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý,
õÿíàëòûí ÷àíàð õ¿ðòýýìæèéã ñàéæðóóëàõ
3. ×Ø-ãèéí õÿíàëòûã ñàéæðóóëæ õ¿íäðýëýýñ ñýðãèéëýõ
4. ×Ø-ãèéí öî÷ìîã áîëîí àðõàã õ¿íäðýëýýñ ñýðãèéëýõ àðãà õýìæýýã áîëîâñðîíãóé
áîëãîõ
5. ×Ø-òýé õîëáîîòîé íèéãýì ýäèéí çàñãèéí äàðàìòûã áóóðóóëàõ
A.5. Óäèðäàìæ áîëîâñðóóëñàí îãíîî:

2010
A.6. Äàõèí õÿíàí çàñâàðëàõ õóãàöàà:

2014
A.7. Óäèðäàìæ áîëîâñðóóëàõàä îðîëöñîí õ¿ì¿¿ñ
Íýðñ Àëáàí òóøààë

ÝÌØÓÈÑ-èéí äýä çàõèðàë, Ìîíãîëûí Äèàáåòèéí
Õ. Àëòàéñàéõàí
Õîëáîîíû òýðã¿¿í
ÝÌØÓÈÑ-èéí Äîòîîä ø¿¿ðýë ñóäëàëûí òýíõìèéí
Æ. Ñóâä
ýðõëýã÷
Ãåíàäèé Êóðî÷êèí ÝÏÎÑ Ýð¿¿ë ìýíäèéí ìåíåæìåíò îëîí óëñûí çºâëºõ
Ôèíëÿíäèéí Ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿íäýñíèé õ¿ðýýëýí, Îëîí
Éóõà Ñàëòåâî
óëñûí çºâëºõ
Ïåêêà Éîóñèëàõòè
Ìàðêêó Ïåëòîíåí
Åëåíà Ìàêñèìåíêî ÝÏÎÑ Ýð¿¿ë ìýíäèéí ìåíåæìåíò çºâëºõ áàãèéí àõëàã÷
ÝÏÎÑ Ýð¿¿ë ìýíäèéí ìåíåæìåíò çºâëºõ áàãèéí
Ø. Îþóíáèëýã
íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí çºâëºõ
Í. Ìýíäáàÿð ÌÌÑÑ-èéí Ýð¿¿ë ìýíäèéí òºñëèéí ìýðãýæèëòýí
Á. Ãýðýë ÝÌØÓÈÑ-èéí Äîòîîä ø¿¿ðýë ñóäëàëûí òýíõìèéí áàãø
Ñ. Ñàéíáèëýã ÝÌØÓÈÑ-èéí Äîòîîä ø¿¿ðýë ñóäëàëûí òýíõìèéí áàãø
Á. Îþóíòºãñ ÝÌØÓÈÑ-èéí Äîòîîä ø¿¿ðýë ñóäëàëûí òýíõìèéí áàãø
ÝÌØÓÈÑ-èéí Ñóâèëàõóéí ñóðãóóëèéí áàãø, ÷èõðèéí
ß. Ýíõæàðãàë
øèæèíãèéí ñóðãàã÷ áàãø
Ýð¿¿ë ìýíäèéí ÿàìíû Ýì ýìíýëãèéí õýðýãñëèéí
×. Ìºíõäýëãýð
õýëòñèéí äàðãà
Óëñûí êëèíèêèéí òºâ ýìíýëãèéí äîòîîä ø¿¿ðëèéí ýìãýã
Ä. Öýöýãýý
ñóäëàëûí êëèíèêèéí ýðõëýã÷
Øàñòèíû íýðýìæèò òºâ ýìíýëãèéí áººð, äîòîîä
Ã. Îþóíãýðýë
ø¿¿ðëèéí áóë÷èðõàéí òàñãèéí ýì÷
×èíãýëòýé ä¿¿ðãèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí íýãäëèéí äîòîîä
Ä. Äàðèéìàà
ø¿¿ðëèéí ýì÷
ÝÌß-íû òºðºëæñºí ìýðãýæëèéí òóñëàìæ, ¿éë÷èëãýýíèé
ß. Àìàðæàðãàë
áîäëîãî, çîõèöóóëàëòûí ãàçðûí îðëîã÷ äàðãà
A. Áàðõàñ ÝÌÃ-ûí ñòàíäàðòûí àñóóäàë õàðèóöñàí ìýðãýæèëòýí
ÝÌß-íû íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí áîäëîãûí
Ä. Áàéãàëüìàà
õýðýãæèëòèéã çîõèöóóëàõ ãàçðûí îðëîã÷ äàðãà
Ìîíãîëûí ªðõèéí Ýìíýëã¿¿äèéí õîëáîîíû ã¿éöýòãýõ
Ø. Õàæèäìàà
çàõèðàë
Ýìíýëç¿éí óäèðäàìæèéã õýëýëöñýí õóðàë, çºâëºãººí
Õóðàë Õàðèóöñàí àëáàí òóøààëòàí

“×èõðèéí øèæèí õýâøèíæ 2-ûí ýìíýëç¿éí Äýä àæëûí õýñãèéí äàðãà,
óäèðäàìæ” áîëîâñðóóëàõ ÝÌß-íû äýðãýäýõ Ìîíãîëûí Äèàáåòèéí Õîëáîîíû
äýä àæëûí õýñãèéí õóðàë òýðã¿¿í Õ. Àëòàéñàéõàí
“×èõðèéí øèæèí õýâ øèíæ 2-ûí ýìíýëç¿éí ÝÌß-íû ÍÝÌ-èéí áîäëîãûí
óäèðäàìæ” –èéã õýëýëöýõ çºâëºëäºõ óóëçàëò õýðýãæèëòèéã çîõèöóóëàõ ãàçðûí
(2010 îíû 8-ð ñàðûí 26) îðëîã÷ äàðãà Ä. Áàéãàëìàà
Çîõèöóóëàõ àæëûí õýñãèéí õóðàë ÝÌß-íû ÍÝÌ-èéí áîäëîãûí

(2010 îíû 9-ð ñàðûí 13) õýðýãæèëòèéã çîõèöóóëàõ ãàçðûí
äàðãà Ñ. Òºãñäýëãýð
ÝÌØÓÈÑ-èéí íýð òîìú¸îíû çºâëºëèéí ÝÌØÓÈÑ-èéí Íýð òîìú¸îíû
õóðàë çºâëºëèéí äàðãà Ã. Öàãààíõ¿¿
(2010 îíû 10-ð ñàðûí 15-íû õóðëûí
ïðîòîêîë ¹10/09)
ÝÌß-íû Äîòðûí ìýðãýæëèéí ñàëáàð ÝÌß-íû Äîòðûí ìýðãýæëèéí
çºâëºëèéí õóðàë ñàëáàð çºâëºëèéí äàðãà
(2010 îíû 10-ð ñàðûí 20-íû õóðëûí Á. Öýðýíäàø
ïðîòîêîë ¹10/6)
ÝÌß-ûí äýðãýäýõ Ýð¿¿ë ìýíä, ýìíýëãèéí ÝÌß-íû ÝÒÁÕÇÃ-ûí äàðãà
òóñëàìæèéí ñòàíäàðò÷èëëûí òåõíèêèéí Ø.Ýíõáàò
õîðîî (2010 îíû 01-ð ñàðûí 19-íèé õóðëûí
ïðîòîêîë ¹ 1).
A.8. Óäèðäàìæèä õýðýãëýãäñýí íýð òîìú¸î, òîäîðõîéëîëòóóä
×èõðèéí øèæèí: Èíñóëèíèé ø¿¿ðýë áàãàñàõ áîëîí èíñóëèí äààâðûí ¿éëäýë

àëäàãäñàíààñ öóñíû ãëþêîçûí õýìæýý èõýñ÷ óëìààð èõ óóõ, èõ øýýõ õàì øèíæýýð
èëýðäýã áîäèñûí ñîëèëöîîíû ýìãýã þì.
×èõðèéí øèæèí õýâ øèíæ 1: Âèð¿ñèéí áîëîí àóòîèììóíû øàëòãààíààð íîéð
áóë÷èðõàéí áåòà ýñèéí ãýìòýë ¿¿ñ÷ èíñóëèíèé òóéëûí äóòàãäàëä õ¿ðãýäýã ýìãýã
þì.
×èõðèéí øèæèí õýâ øèíæ 2: Óäàìøëûí áîëîí àìüäðàëûí áóðóó õýâ ìàÿãààñ
øàëòãààëàí èíñóëèíèé ø¿¿ðëèéí àëäàãäàë áîëæ óëìààð èíñóëèíèé õàðüöàíãóé
äóòàãäàëä õ¿ðãýäýã ýìãýã þì.
×èõðèéí øèæèíãèéí áóñàä õýëáýð¿¿ä: Äîòîîä ø¿¿ðëèéí áîëîí áóñàä
øàëòãààíû óëìààñ õî¸ðäîã÷ áóþó øèíæ òýìäãèéí áàéäëààð èëýðäýã ÷èõðèéí
øèæèíã õýëíý.
Æèðýìñíèé ÷èõðèéí øèæèí: Æèðýìñýí ¿åä öóñíû ãëþêîçûí õýìæýý èõýñäýã
ýìãýã þì.
ªëºí ¿åèéí öóñíû ãëþêîç: Öóñíû ãëþêîçûí õýìæýýã ºëºí ¿åä òîäîðõîéëîõ (8-ñ
äîîøã¿é öàã ºëºí áàéõ)
Õîîëíû äàðààõ öóñíû ãëþêîç: Õîîë èäñýíýýñ õîéø 2 öàãèéí äàðàà öóñàíä
ãëþêîçûí õýìæýýã òîäîðõîéëîõ
Óíòàõûí ºìíºõ öóñíû ãëþêîç: Óíòàõûí ºìíº öóñíû ãëþêîçûí õýìæýýã
òîäîðõîéëîõ (22-23 öàã)
Öóñíû ãëþêîçûí õýâèéí õýìæýý: Âåíèéí öóñíû ñèéâýíä ãëþêîçûí õýìæýý
4.0-6.0 ììîëü/ë, çàõûí áóþó õÿëãàñàí ñóäàñíû öóñàíä ãëþêîçûí õýìæýý 3.3-5.5
ììîëü/ë
ªëºí ¿åèéí ãëþêîçûí ººð÷ëºëò (ª¯Ãª): Âåíèéí öóñíû ñèéâýíä ãëþêîçûí
õýìæýý 6.1- 6.9 ììîëü/ë, çàõûí áóþó õÿëãàñàí ñóäàñíû öóñàíä ãëþêîçûí õýìæýý
5.6 - 6.0 ììîëü/ë
Ãëþêîç òýñâýðæèëò àëäàãäàë (ÃÒÀ): Ãëþêîçûí à÷ààëàë ºãñíººñ 2 öàãèéí äàðààõ
ãëþêîçûí õýìæýý 7.8 - 11.0 ììîëü/ë
×èõðèéí øèæèíãèéí óðüäàë áàéäàë (ïðåäèàáåò): ªëºí ¿åèéí ãëþêîçûí

ººð÷ëºëò áîëîí ãëþêîç òýñâýðæèëò àëäàãäëààð èëðýõ ýìãýã áàéäëûã õýëíý.
×èõðèéí øèæèíãèéí ýðò èëð¿¿ëýëò: Ýðñäýëò õ¿í àìûí äóíä ÷èõðèéí øèæèíã
èëð¿¿ëýõ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ¿çëýãèéã õýëíý.
Áîäèñûí ñîëèëöîîíû õàì øèíæ (ÁÑÕØ): Öóñíû ãëþêîçûí õýìæýý èõñýõ,
àðòåðèéí äàðàëò èõñýëò, öóñàí äàõü ººõ òîñíû õàðüöàà àëäàãäàõ çýðýã õàì
øèíæ¿¿äýýð èëðýõ áîäèñûí ñîëèëöîîíû ýìãýã þì.
A.9. Òàðõâàð ç¿éí ìýäýýëýë

Äýëõèéí õýìæýýíä 2010 îíä ÷èõðèéí øèæèíãýýð ºâ÷ëºãñäèéí òîî 285 ñàÿä
õ¿ðíý õýìýýí òîîöîîëñîí áà ýäãýýðèéí òàëààñ èë¿¿ õóâü íü 20-60 íàñíûõàíä
òîõèîëäîõ ìàãàäëàëòàé áàéíà. ×èõðèéí øèæèíãèéí íèéò òîõèîëäîëûí 90 õóâèéã
÷èõðèéí øèæèí õýâ øèíæ 2 ýçýëäýã. ×èõðèéí øèæèí õýâ øèíæ 2 á¿õèé õ¿ì¿¿ñò
ç¿ðõ ñóäàñíû ýìãýãýýð ºâ÷ëºõ ýðñäýë 2-4 äàõèí, íàñ áàðàëò 2-3 äàõèí íýìýãääýã
áàéíà. ×èõðèéí øèæèíãèéí óðüäàë áàéäàë (ïðåäèàáåò) áîëîí ÁÑÕØ-òýé õ¿ì¿¿ñò
÷ ç¿ðõ ñóäàñíû ýìãýãýýð ºâ÷ëºõ ýðñäýë ºíäºð áàéäàã.
1950 îíä Ìîíãîë óëñàä ÷èõðèéí øèæèíòýé ºâ÷òºí á¿ðòãýãäýýã¿é áàéñàí áîë
íèéãýì ýäèéí çàñãèéí ººð÷ëºëò, õîòæèëòòîé õîëáîîòîéãîîð 1990 îíîîñ ÷èõðèéí
øèæèí õýâ øèíæ 2-ûí òàðõàëò õóðäàöòàéãààð íýìýãäýæ áàéíà. Ãëþêîçûí ººð÷ëºëò
áà ò¿¿íèé ýðñäýëò õ¿÷èí ç¿éëñèéí òàðõàëòûã àíõíû ¿íäýñíèé õýìæýýíä ñóäàëñàí
Æ.Ñóâä íàðûí 1999 îíû ñóäàëãààíä Óëààíáààòàð õîò, 4 àéìãèéí 35-ñ äýýø
íàñíû 2996 õ¿ì¿¿ñèéã õàìðóóëñàí áà ÷èõðèéí øèæèíãèéí òàðõàëò 3.1%, ãëþêîç
òýñâýðæèëò àëäàãäàë 9.2% áàéñàí.
Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä àìüäðàëûí õýâ ìàÿãèéí ººð÷ëºëòòýé õîëáîîòîéãîîð
Ìîíãîë÷óóäûí äóíä õàëäâàðò áóñ ºâ÷íèé (ÕÁª) òàðõàëò íýìýãäýæ áàéíà. 2005
îíä õèéãäñýí ÕÁª-èé òàðõàëòûã òîãòîîõ øàòàëñàí ñóäàëãààãààð ÷èõðèéí øèæèí
8.2%, ºëºí ¿åèéí ãëþêîçûí ººð÷ëºëò 12.2%, ÁÑÕØ 20.1% òóñ òóñ èëýðñýí. 2009
îíä õèéãäñýí ÕÁª-íèé õî¸ð äàõü óäààãèéí ¿íäýñíèé ñóäàëãààãààð ÷èõðèéí øèæèí
6,5%, ºëºí ¿åèéí ãëþêîçûí ººð÷ëºëò 9,5% áàéíà. Äýýðõ ñóäàëãààíóóäààñ ¿çýõýä
Ìîíãîë óëñàä 60000-80000 õ¿í ÷èõðèéí øèæèíãýýð ºâ÷èëñºí áàéõ ìàãàäëàëòàé
áîëîâ÷ àëáàí ¸ñíû ä¿í á¿ðòãýëèéí ìýäýýãýýð, 2009 îíû áàéäëààð 7000 îð÷èì õ¿í
÷èõðèéí øèæèíòýé áîëîõ íü ëàáîðàòîðèéí øèíæèëãýýãýýð íîòëîãäîæ, ìýðãýæëèéí
ýì÷èéí õÿíàëòàä ýì÷ëýãäýæ áàéíà. ªºðººð õýëáýë ÷èõðèéí øèæèíãèéí äºíãºæ
10 ãàðóé õóâèéã ýðò èëð¿¿ëæ áàéíà. Èéìä ÷èõðèéí øèæèíã ýðò èëð¿¿ëýõ ¿éë
àæèëëàãààã ýð÷èìæ¿¿ëæ á¿ðòãýë õÿíàëòûí òîãòîëöîîã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ
øààðäëàãàòàé áàéíà.
Á. ÎÍÎØËÎÃÎÎ, ÝÌ×ÈËÃÝÝÍÈÉ ÀËÃÎÐÈÒÌ
Á.1. Îíîøëîãîî, ýðò èëð¿¿ëýëòèéí åðºíõèé àëãîðèòì
Á.1.1. ×èõðèéí øèæèíãèéí ýðò èëð¿¿ëýëòèéí àëãîðèòì
×èõðèéí øèæèíãèéí ýðñäýë á¿õèé õ¿í àì
Ãëþêîç òîäîðõîéëîõ øèíæèëãýý

(ªëºí ¿åä, ò¿ðãýâ÷èëñýí àðãààð)
< 5.6 ììîëü/ë 5.6-6.0 ììîëü/ë 6.1 ììîëü/ë

(<100 ìã/äë) (100-110 ìã/äë) ( 110 ìã/äë)
ªëºí ¿åèéí ãëþêîçûí

Õýâèéí ×èõðèéí øèæèí
ººð÷ëºëò (ª¯Ãª)
ªëºí ¿åèéí ãëþêîç òîäîðõîéëîõ

(áèîõèìèéí àðãààð)
Ãëþêîç òîäîðõîéëîõ øèíæèëãýý

(ªëºí áèø ¿åä)

(< 140 ìã/äë) (140-200 ìã/äë) ( 200 ìã/äë)
×èõðèéí øèæèíãèéí
óðüäàë áàéäàë
ªëºí ¿åèéí ãëþêîç òîäîðõîéëîõ

(áèîõèìèéí àðãààð)
Á.1.2. ×èõðèéí øèæèíãèéí îíîøëîãîîíû (îíîøèéã áàòëàõ) àëãîðèòì
×èõðèéí øèæèíãèéí ªëºí ¿åèéí ãëþêîçûí ººð÷ëºëò

óðüäàë áàéäàë (ª¯Ãª)
ªëºí ¿åèéí ãëþêîç òîäîðõîéëîõ (áèîõèìèéí àðãààð)

(< 110 ìã/äë) (110-125 ìã/äë) ( 126 ìã/äë)
ªëºí ¿åèéí ãëþêîçûí

ººð÷ëºëò (ª¯Ãª)
Ãëþêîçûí à÷ààëàëòòàé ñîðèë (ÃÀÑ)

(< 140 ìã/äë) (140-200 ìã/äë) (> 200 ìã/äë)
ÃÀÑ-ä ººð÷ëºëòã¿é Ãëþêîç òýñâýðæèëò

×èõðèéí øèæèí
Õýâèéí àëäàãäàë (ÃÒÀ)
Á.2. Îíîøëîãîî, ìåíåæìåíòèéí àëãîðèòì

Á.2.1. Îíîøëîãîî, ìåíåæìåíòèéí åðºíõèé àëãîðèòì
Çîõèîí áàéãóóëàëòòàé Ñàíàìñàðã¿é

ýðò èëð¿¿ëýëò èëð¿¿ëýëò
×èõðèéí øèæèíòýé
ºâ÷òºíã èëð¿¿ëýõ Öóñíû ãëþêîçûã
òîäîðõîéëîõ
Îíîøëîãîî áà ¿íýëãýý
9Îíîøèéã áàòëàõ: õýëáýð, ÿâö, ýýíýãøèë
Òºãñãºëèéí îíîø òàâèõ 9Àðòåðèéí äàðàëò, áèåèéí æèí, ÁÆÈ
áà ºâ÷òºíã ¿íýëýõ 9Öóñàí äàõü ººõ òîñíû õýìæýý
9Àìüäðàëûí õýâ ìàÿã
9Òîì áîëîí æèæèã ñóäàñíû õ¿íäðýëèéí øèíæ¿¿ä
9Ýì÷èëãýý, õÿíàëò
9ªâ÷òºíèé ñóðãàëò
Ýì÷èëãýý, õÿíàëò 9Ýìèéí áîëîí èíñóëèí ýì÷èëãýý
9Õÿíàëò
9¯íýëãýý
14
Á.2.2. 10-ñ äîîø æèë ÷èõðèéí øèæèíãýýð ºâ÷èëñºí ºâ÷òºíèé ìåíåæìåíòèéí àëãîðèòì
Àìüäðàëûí õýâ ìàÿãèéã

¿íýëýõ / ººð÷ëºõ 3-6 ñàð Ýì÷èëãýýíèé ¿ð
Øèíýýð îíîøëîãäñîí ×Ø-ãèéí õýâ øèíæ 2 +
ä¿íã òîîöîõ
Áèãóàíèäûí á¿ëãèéí
ýìèéí ýì÷èëãýý
×Ø-ãèéí õýâ øèíæ 1 Èíñóëèí ýì÷èëãýý
Àìüäðàëûí õýâ ìàÿãèéí ººð÷ëºëòèéã ¿íýëýõ áîëîí áèãóàíèäûí á¿ëãèéí ýìèéí ýì÷èëãýýã ¿ðãýëæë¿¿ëýõ
Ãóðâàí ýì õàâñðàõ:
HbA1c > 6.5% • Ìåãëèòèíèä
• ÄÏÏ-4 õîðèãëîã÷
• Òèàçîëèäèíîéä
• Ñóëüôàíèëìî÷åâèí
Öóñíû ãëþêîçûí
õýìæýý
Èíñóëèíû
Õî¸ð ýì õàâñðàõ: ýð÷èìò
HbA1c > 6.5%
• Ìåãëèòèíèä ýì÷èëãýý
Ýìíýëç¿é, øèíæ
• ÄÏÏ-4 õîðèãëîã÷ HbA1c > 6.5%
òýìäýã á¿äýã
• Ñóëüôàíèëìî÷åâèí Àðüñàí äîð òàðüæ õýðýãëýõ
ýì÷èëãýý:
Ýìíýëç¿é, øèíæ Áîãèíî õóãàöààòàé èíñóëèí
HbA1c > 6.5%
òýìäýã òîä Äóíä õóãàöààòàé èíñóëèí
Õîëèìîã èíñóëèí
×èõðèéí øèæèí õýâøèíæ 2-ûí ýìíýëç¿éí óäèðäàìæ
Á.2.3. 10-ñ äýýø æèë ÷èõðèéí øèæèíãýýð ºâ÷èëñºí ºâ÷òºíèé ìåíåæìåíòèéí àëãîðèòì

¿íýëýõ / ººð÷ëºõ 3-6 ñàð
×Ø-òýé ºâ÷òºí Ýì÷èëãýýíèé ¿ð
×Ø-ãèéí õýâ øèíæ 2 +
>10 æèë ä¿íã òîîöîõ
Àìüäðàëûí õýâ ìàÿãèéí ººð÷ëºëò èéã ¿íýëýõ áîëîí áèãóàíèäûí á¿ëãèéí ýìèéí ýì÷èëãýýã ¿ðãýëæë¿¿ëýõ
Ãóðâàí ýì õàâñðàõ:
HbA1c > 7% • Ìåãëèòèíèä
• ÄÏÏ-4 õîðèãëîã÷
• Ñóëüôàíèëìî÷åâèí
Öóñíû ãëþêîçûí
õýìæýý
Èíñóëèíû
Õî¸ð ýì õàâñðàõ: ýð÷èìò
HbA1c 7-7.5%
ýì÷èëãýý
• Ìåãëèòèíèä
Ýìíýëç¿é, øèíæ
• Ãëèïòèí HbA1c 7-7.5%
• Ñóëüôàíèëìî÷åâèí Àðüñàí äîð òàðüæ õýðýãëýõ
ýì÷èëãýý:
Ýìíýëç¿é, øèíæ Áîãèíî õóãàöààòàé èíñóëèí
HbA1c > 6.5%
15
16
Á.2.4. Áººðíèé ¿éë àæèëëàãààíû àëäàãäàëòàé ÷èõðèéí øèæèíòýé ºâ÷òºíèé ìåíåæìåíòèéí àëãîðèòì

¿íýëýõ / ººð÷ëºõ 3-6 ñàð Ýì÷èëãýýíèé ¿ð
Áººðíèé àðõàã ýìãýã ×Ø-ãèéí õýâ øèíæ 2 +
ä¿íã òîîöîõ
Ò¿¿äãýíöýðèéí
ø¿¿ëòèéã òîäîðõîéëîõ
Àìüäðàëûí õýâ ìàÿãèéí ººð÷ëºëò áîëîí áèãóàíèäûí á¿ëãèéí ýìèéí òóíã ¿íýëýõ
HbA1c > 6.5%

Îëîí ýì óóæ õýðýãëýæ
áóé òîõèîëäîëä
èíñóëèí ýì÷èëãýý
Öóñíû ãëþêîçûí õèéõ ýñýõèéã øèéäýõ
õýìæýý
Õî¸ð ýì õàâñðàõ:
• Ìåãëèòèíèä Èíñóëèíû
• Èíñóëèíû òóíã íàðèéí
• ÄÏÏ-4 õîðèãëîã÷ HbA1c > 6.5% ýð÷èìò
Ýìíýëç¿é, øèíæ òîãòîîõ
• Òèàçîëèäèíîéä ýì÷èëãýý
Àðüñàí äîð òàðüæ õýðýãëýõ

Ýìíýëç¿é, øèíæ ýì÷èëãýý: HbA1c 7.5-8%
Á.3. ×Ø-èéí ýì÷èëãýýíèé åðºíõèé àëãîðèòì – 1.
Õîîë, õºäºëãººíèé äýãëýì

áàðèìòëàõ
1-2 ñàð
Õÿíàëò ìóó
Áèãóàíèä á¿ëãèéí ýìèéí

ýì÷èëãýýíèé öýýðëýõ çààëò
¯ã¿é Òèéì
Ýì÷èëãýýíä áèãóàíèä Ýì÷èëãýýíä ñóëüôà-

õýðýãëýõ íèëìî÷åâèí õýðýãëýõ
Õÿíàëò Õÿíàëò
Ñàéí Ìóó Ìóó Ñàéí
Ýì÷èëãýýã Ýìèéí òóíã Ýìèéí òóíã Ýì÷èëãýýã

¿ðãýëæë¿¿ëýõ íýìýãä¿¿ëýõ íýìýãä¿¿ëýõ ¿ðãýëæë¿¿ëýõ
Ñà
éí
Ñà
éí
Õÿíàëò Õÿíàëò
Ñà
éí
Ñà
éí
Ìóó Ìóó
Ñà
éí
Ñà
éí
Ýìèéí äýýä òóí Ýìèéí äýýä òóí
Ìóó Ìóó
Òèàçîëèäèíîèä,
Ñóëüôàíèëìî÷åâèí, Òèàçîëèäèíîèä, ÄÏÏ-4
ìåãëèòèíèä, ÄÏÏ-4 õîðèãëîã÷, Į-ãëêîçèäàç
õîðèãëîã÷, Į-ãëêîçèäàç äàðàíãóéëàã÷èéí àëü
äàðàíãóéëàã÷èéí àëü íýãèéã õàâñðàõ
íýãèéã õàâñðàõ
Ìóó Ìóó
Èíñóëèí Èíñóëèí
Á.4. ×Ø-èéí ýì÷èëãýýíèé åðºíõèé àëãîðèòì – 2
Öóñíû ãëþêîçûí Ýì÷èëãýýíèé

ò¿âøèí Ýì÷èëãýý çîðèëãî Ýì÷èëãýý
(ììîëü/ë) HbA1C<6.5%
<11.1 ììîëü/ë Àìüäðàëûí õýâ Òèéì Àìüäðàëûí õýâ

ìàÿãèéí ººð÷ëºëò ìàÿãèéí ººð÷ëºëòèéã
(4-8 äîëîî õîíîã) ¯ã¿é ¿ðãýëæë¿¿ëýõ
11.1-16.7 ììîëü/ë Ãëþêîç áóóðóóëàõ 1 Òèéì Ýì÷èëãýýã

òºðëèéí ýì
¿ðãýëæë¿¿ëýõ
(3 ñàð) ¯ã¿é
Ãëþêîç áóóðóóëàõ
Òèéì Ýì÷èëãýýã
õàâñàðñàí ýì
(4-8 äîëîî õîíîã) ¯ã¿é
16.7-22.2 ììîëü/ë Èíñóëèí áà ýìèéí Òèéì Ýì÷èëãýýã

õàâñàðñàí ýì÷èëãýý
(6-12 ñàð) ¯ã¿é
Èíñóëèíû ýð÷èìò
ýì÷èëãýý
Â. ¯ÍÝËÃÝÝ, ÌÅÍÅÆÌÅÍÒ
Â.1. ×èõðèéí øèæèíãèéí àíãèëàë
Õ¿ñíýãò 1. ×èõðèéí øèæèíãèéí øàëòãààí, ýìãýã æàìûí àíãèëàë (ÄÝÌÁ, 1999)

Ýì÷èëãýýíèé
×Ø-ãèéí õýëáýð¿¿ä Øàëòãààí ýìãýã æàì
çàð÷èì
• Áåòà ýñèéí
×Ø, õýâ øèíæ 1
àóòîèììóíû • Èíñóëèí
• Àóòîèììóííû
øàëòãààíò ãýìòýë ýì÷èëãýý
• Øàëòãààí òîäîðõîéã¿é
• Øàëòãààí òîäîðõîéã¿é
• Àìüäðàëûí
õýâ ìàÿãèéí
• Èíñóëèíèé ìýäðýã
ººð÷ëºëò
÷àíàð áóóðàõ áà
×Ø, õýâ øèíæ 2 • Ýìèéí
èíñóëèíèé ø¿¿ðëèéí
ýì÷èëãýý
àëäàãäàë
• Èíñóëèí
ýì÷èëãýý
Õî¸ðäîã÷ áóþó áóñàä õýëáýðèéí
÷èõðèéí øèæèí
• Èíñóëèíèé ø¿¿ðëèéí
óäàìøëûí ãàæóóäàë
• Øàëòãààíû
• Èíñóëèíèé ¿éë÷ëýëèéí • Èíñóëèíèé ýñðýã
ýñðýã ýì÷èëãýý
óäàìøëûí ãàæóóäàë äààâðûí áà äààâðûí
• Èíñóëèí
• Äîòîîä ø¿¿ðëèéí áîëîí íîéð áóñ õ¿÷èí ç¿éëñèéí
ýì÷èëãýý
áóë÷èðõàéí ýìãýã¿¿ä íºëºº áà èíñóëèíèé
øààðäëàãàòàé
• Ýìèéí áýëäìýë áà õèìèéí ø¿¿ðëèéí àëäàãäàë
áàéæ áîëíî
áîäèñûí íºëººëºë
• Õàëäâàð
• ×Ø-òýé õàâñàðñàí áóñàä
óäàìøëûí õàì øèíæ¿¿ä
• Èíñóëèíèé ìýäðýã
• Èíñóëèí
÷àíàð áóóðàõ áà
Æèðýìñíèé ×Ø ýì÷èëãýý
èíñóëèíèé ø¿¿ðëèéí
• Õîîë ýì÷èëãýý
àëäàãäàë
Õ¿ñíýãò 2. ×èõðèéí øèæèíãèéí õ¿íäèéí çýðãèéí àíãèëàë

Çýðýã Ýìíýëç¿éí èëðýë
×Ø-èéí õºíãºí çýðýã Òîì áà æèæèã ñóäàñíû õ¿íäðýë èëðýýã¿é
×Ø-èéí äóíä çýðýã • ×Ø-èéí í¿äíèé õ¿íäðýë èëýðñýí (ðåòèíîïàòèéí ýðò
¿å)
• ×Ø-èéí áººðíèé õ¿íäðýë èëýðñýí (íåôðîïàòèéí
ìèêðîàëüáóìèíóðèéí øàò)
• ×Ø-èéí ìýäðýëèéí õ¿íäðýë èëýðñýí
(ïîëèíåéðîïàòè)
×Ø-èéí õ¿íä çýðýã • ×Ø-èéí í¿äíèé õ¿íäðýë èëýðñýí (íýâ÷äýñò

ðåòèíîïàòèéí ¿å)
• ×Ø-èéí íåôðîïàòè /ïðîòåéíóðè, áººðíèé àðõàã
äóòàãäàë/
• Çàõûí ìýäðýëèéí ýìãýã
• Òîì ñóäàñíû õ¿íäðýë¿¿ä:
- Ç¿ðõíèé òèòýì ñóäàñíû ýìãýã
- Òàðõèíû ñóäàñíû ýìãýã
- Çàõûí ñóäàñíû ýìãýã
Õ¿ñíýãò 3. ×èõðèéí øèæèí õýâ øèíæ 2-ûí ýýíýãøëèéí øàëãóóð

Ýýíýãøèë Ýýíýãøèë Ýýíýãøèë
¯ç¿¿ëýëò
-òýé àëäàãäñàí -ã¿é
HbA1c (%) 6.0-6.5 6.6-7.5 >7.5
ªëºí ¿åèéí öóñíû ãëþêîç (ììîëü/ë) 5.0-5.5 5.6-6.5 >6.5
Õîîëíû äàðààõ öóñíû ãëþêîç (ììîëü/ë) <7.5 7.5-10 >10
Óíòàõûí ºìíºõ öóñíû ãëþêîç (ììîëü/ë) 6.0-8.0 8.1-10.0 >10
Â.2. ×èõðèéí øèæèíãèéí óðüä÷èëàí ñýðãèéëýëò
Â.2.1. Àíõäàã÷ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýëò
×èõðèéí øèæèíãèéí ýðñäýëò õ¿÷èí ç¿éëñ
ªºð÷èëæ áîëîõã¿é ªºð÷èëæ áîëîõ ýðñäýëò

ýðñäýëò õ¿÷èí ç¿éëñ õ¿÷èí ç¿éëñ
• Íàñ • Èë¿¿äýë æèí (ÁÆÈ 25 êã/ìë)
• Óäàìøèë • Õºäºëãººíèé õîìñäîë
• Æèðýìñíèé ×Ø-ãèéí ºã¿¿ëýìæ • Ãëþêîç òýñâýðæèëò àëäàãäàë / ºëºí
• ªíäãºâ÷íèé îëîí óéëàíõàéò ¿åèéí öóñíû ãëþêîçûí ººð÷ëºëò
õàì øèíæ • Áîäèñûí ñîëèëöîîíû õàì øèíæ
• Áàãà æèíòýé òºðºõ • Çîõèñã¿é õîîëëîëò
• Àðõè
• Òàìõè
• Ãëþêîç èõýñãýäýã ýìèéí áîäèñ
(ãëþêîêîðòèêîéä)
Áèåèéí æèíãèéí èë¿¿äýë áà òàðãàëàëò, õºäºëãººíèé õîìñäîë íü ÷èõðèéí

øèæèí õýâ øèíæ 2-ûí ººð÷èëæ áîëîõ ãîë ýðñäýëò õ¿÷èí ç¿éëñ þì. Õýâèéí áèåèéí
æèíòýé (ÁÆÈ < 25 êã/ìë) õ¿ì¿¿ñòýé õàðüöóóëàõàä òàðãàëàëòòàé (ÁÆÈ > 30 êã/ìë)
õ¿ì¿¿ñò ÷èõðèéí øèæèí õýâ øèíæ 2-îîð ºâ÷ëºõ ýðñäýë 10-20 äàõèí èõ áàéäàã.
Èäýâõèòýé õºäºëãººí íü õýâèéí áèåèéí æèíòýé õ¿ì¿¿ñò òºäèéã¿é áèåèéí æèíãèéí
èë¿¿äýëòýé õ¿ì¿¿ñò ÷ ×Ø-èéí ýðñäëèéã áóóðóóëäàã. Òàìõè, àðõè, õàíàñàí ººõ òîñ
áîëîí ºíäºð èë÷ëýãòýé õîîë õ¿íñ õýðýãëýõ, õ¿íñýíäýý æèìñ áîëîí õ¿íñíèé íîãîî
áàãà õýðýãëýõ çýðýã íü ×Ø-ãèéí ýðñäëèéã íýìýãä¿¿ëäýã. Òàìõè òàòàõã¿é áàéõ,
çîõèñòîé õîîëëîõ, äàñãàë õºäºëãººí òîãòìîë õèéõ, áèåèéí æèíã õýâèéí õýìæýýíä
áàðèõ, àðõè õýòð¿¿ëýí õýðýãëýõã¿é áàéõ íü ×Ø-ãèéí ýðñäëèéã áóóðóóëàõààñ ãàäíà
ç¿ðõ ñóäàñíû ýìãýã áîëîí áóñàä ÕÁª-íèé ýðñäëèéã áóóðóóëæ ÷àäíà.
Â.2.2. ªíäºð ýðñäýë á¿õèé õ¿ì¿¿ñò àìüäðàëûí õýâ ìàÿãèéã ººð÷ëºõ çàìààð
÷èõðèéí øèæèíãýýñ ñýðãèéëýõ íü
Çîõèñã¿é õîîëëîëòûã ººð÷ëºõ, èë¿¿äýë æèíãýý áóóðóóëàõ, õºäºëãººíèé
èäýâõèéã íýìýãä¿¿ëýõ çàìààð àìüäðàëûí õýâ ìàÿãèéã ººð÷èëñíººð ÃÀÑ-ä
ººð÷ëºëòòýé áóþó ×Ø-ãèéí óðüäàë áàéäàëòàé õ¿ì¿¿ñèéã ÷èõðèéí øèæèíãýýñ
ñýðãèéëýõ áîëîìæòîé ãýæ ¿çýæ áàéíà.
Àìüäðàëûí õýâ ìàÿãèéã ººð÷ëºõ çàìààð ÷èõðèéí øèæèíãýýñ óðüä÷èëàí
ñýðãèéëýõ áîëîìæòîé áîëîõûã õàðóóëñàí îëîí ñóäàëãààíóóä õèéãäñýí áàéíà.
Òóõàéëáàë ×Ø-èéí ñýðãèéëýëòèéí ñóäàëãàà (Ôèíëÿíä, 2001) áîëîí ×Ø-èéí
óðüä÷èëàí ñýðãèéëýëòèéí õºòºëáºð (ÀÍÓ, 2002)-èéí ¿ð ä¿íãýýñ õàðàõàä 3 æèëèéí
òóðø õîîë, õºäºëãººíèé äýãëýì áàðèìòàëæ àìüäðàëûí õýâ ìàÿãèéí ººð÷ëºëò
õèéñýí õ¿ì¿¿ñò ÷èõðèéí øèæèíãýýð ºâ÷ëºõ ìàãàäëàë 58%-èàð áóóðñàí áàéíà.
Ýíäýýñ õàðàõàä õîîëëîëò, õºäºëãººí, áèåèéí æèíãèéí áàãà çýðãèéí ýåðýã ººð÷ëºëò
íü ×Ø-èéí ýðñäëèéã áóóðóóëäàã íü õàðàãäàæ áàéíà.
×Ø-èéí óðüä÷èëàí ñýðãèéëýëòèéí ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íãýýñ:

• Áèåèéí æèíã 5%-èàð áóóðóóëàõ íü ÷èõðèéí øèæèí õýâ øèíæ 2-ûí ýðñäëèéã
áóóðóóëàõ, ìºí óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ãîë àðãà õýìæýý þì.
• ªäºð á¿ð 30-ñ äîîøã¿é ìèíóò äóíä çýðãèéí èäýâõòýé õºäºëãººí õèéõ íü
÷èõðèéí øèæèí õýâ øèíæ 2-ûí ýðñäëèéã áóóðóóëäàã. Äàñãàë õºäºëãººíèéã
ÿâãàí àëõàõ, ã¿éõ, á¿æèãëýõ çýðýã àýðîá áóþó õ¿÷èëòºðºã÷ øààðäñàí, èõ õ¿÷
øààðäñàí áóë÷èíãèéí ñóíãàëòûí äàñãàëóóä çýðýã àíàýðîá áóþó õ¿÷èëòºðºã÷
øààðäëàãàã¿é ãýæ àíãèëäàã.
• Ýñëýã èõòýé õ¿íñ õýðýãëýõ (1000êêàë –ò 15ãð, ºäºðò), ººõ òîñûã çîõèñòîé
õàðüöààãààð õýðýãëýõ (íèéò ýíåðãèéí 30%), õàíàñàí ººõ òîñûã áàãà õýðýãëýõ
(íèéò ýíåðãèéí < 10%) çýðýã çîõèñòîé õîîëëîëòûí äýãëýì áàðèìòàëíà.
Áèåèéí æèíãèéí èë¿¿äýëòýé, öóñíû ãëþêîç èõñýýä 1-2 æèë áîëæ áàéãàà ºâ÷òºí
àìüäðàëûí õýâ ìàÿãèéí äýýðõ ººð÷ëºëò¿¿äèéã äàãàæ ìºðäºõºä ìýäýãäýõ¿éö ¿ð ä¿í
àæèãëàãääàã. Ýð¿¿ë àìüäðàëûí õýâ ìàÿãèéã á¿ðä¿¿ëýõýýñ ãàäíà ãëþêîç áóóðóóëàõ
ýìèéí ýì÷èëãýýã õýðýãëýõ çàìààð ×Ø-ñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ áîëîìæòîé. Æ-íü:
áèãóàíèä ÷èõðèéí øèæèí ¿¿ñýõýýñ ¿ð ä¿íòýé ñýðãèéëäýã áîëîõ íü áàòëàãäñàí.
Ýìèéí ýì÷èëãýýã àìüäðàëûí õýâ ìàÿãèéí ººð÷ëºëòòýé õîñëóóëàõ íü èë¿¿ ¿ð
ä¿íòýé áàéäàã.
Â.3. Ýðò èëð¿¿ëýëò
×Ø-èéí ýðò èëð¿¿ëýëòèéí õýëáýð¿¿ä

• Ýìíýëýãò ñóóðèëñàí ýðò èëð¿¿ëýëò - Òóõàéí ýìíýëýãò õàíäñàí íèéò õ¿í àì
áîëîí ºíäºð ýðñäýë á¿õèé õ¿ì¿¿ñò ÷èãëýñýí áàéäàã.
• Îëîí íèéòýä ñóóðèëñàí ýðò èëð¿¿ëýëò – Ýíý àðãûã îëîí óëñûí èõýíõ
óäèðäàìæèíä çºâëºäºãã¿é òóë ýìíýëýãò ñóóðèëñàí àðãûã õýðýãëýäýã.
• ×Ø-èéí ýðñäëèéí øàëãóóðûí òóñëàìæòàéãààð ÷èõðèéí øèæèí õýâ øèíæ
2-ûí ýðñäýëòýé õ¿ì¿¿ñèéã èëð¿¿ëæ, ëàáîðàòîðè øèíæèëãýý õèéõ ýñýõèéã
øèéäâýðëýíý.
×Ø-èéí ýðò èëð¿¿ëýëò õèéõ çààëò

ªëºí ¿åèéí öóñíû ãëþêîçûí õýìæýýã äîîðõè õ¿ì¿¿ñò òîäîðõîéëíî. ¯¿íä:
• 40 áà ò¿¿íýýñ äýýø íàñíû
o Òàðãàëàëò áà áèåèéí æèíãèéí èë¿¿äýëòýé (ÁÆÈ >25 êã/ìë, á¿ñýëõèéí

òîéðîã ýðýãòýé >90cì, ýìýãòýé >80cì)
o ×Ø-èéí óäàìøëûí ºã¿¿ëýìæòýé (ýöýã, ýõ, àõ, ýã÷ íü ÷èõðèéí øèæèíòýé)
o ×Ø-èéí ýðñäëèéí øàëãóóðààð 11 áîëîí ò¿¿íýýñ äýýø îíîî á¿õèé õ¿ì¿¿ñ
• Äàðàëò áóóðóóëàõ ýì õýðýãëýæ áóé
• Ç¿ðõ ñóäàñíû ýìãýãòýé (ç¿ðõíèé òèòýì ñóäàñíû ýìãýã, òàðõèíû õàðâàëò,
çàõûí ñóäàñíû ýìãýã)
• Áººðíèé àðõàã ýìãýãòýé
• Æèðýìñýí ýìýãòýé (24-28 äîëîî õîíîãòîé)
ªëºí ¿åèéí öóñíû ãëþêîçûí ººð÷ëºëòòýé õ¿ì¿¿ñò áîëîìæòîé áîë ãëþêîçûí

à÷ààëàëò ñîðèëûã õèéíý.
Çºâëºìæ:
• 40 áà ò¿¿íýýñ äýýø íàñíû ×Ø-èéí ýðñäýëèéí øàëãóóðààð 11-ñ äîîø îíîî
á¿õèé õ¿ì¿¿ñèéã 3 æèëä íýã óäàà ýðñäýëèéí øàëãóóðààð ¿íýëíý.
• ×Ø-ãèéí ýðñäýëò õ¿÷èí ç¿éëñ èëðýýã¿é áîëîâ÷ ñàíàìñàðã¿é öóñíû ãëþêîçûí
ò¿âøèí ºíäºð, 40-ñ äýýø íàñíû õ¿ì¿¿ñò ÃÀÑ-ûã õèéíý.
• Õýðýâ ÃÀÑ-ä ººð÷ëºëòã¿é áîë öààøèä 2 æèëèéí äàðàà óã øèíæèëãýýã
äàâòàíà.
Â.4. Îíîøèéí áàòàëãààæóóëàëò áà ýì÷èëãýý
Â.4.1. Îíîøèéí áàòàëãààæóóëàëò

×Ø-èéí îíîøèéã âåíèéí öóñíû ãëþêîçûí õýìæýýíä ¿íäýñëýí òàâèíà. Öóñíû
ãëþêîçûí ò¿âøèíã äàâòàí òîäîðõîéëæ îíîøèéã áàòàëãààæóóëàõ øààðäëàãàòàé.
Õ¿ñíýãò 4. ×Ø-ãèéí îíîøèéí øàëãóóð

Âåíèéí öóñíû ãëþêîç
Îíîø
ììîëü/ë (ìã/äë)
×èõðèéí øèæèí
• ªëºí ¿åä 7.0 (126)
• ÃÀÑ-ûí äàðàà 11.1 (200)
Ãëþêîç òýñâýðæèëò àëäàãäàë
• ÃÀÑ-ûí äàðàà 7.8-11.0 (140-200)
ªëºí ¿åèéí ãëþêîçûí ººð÷ëºëò
• ªëºí ¿åä 6.1-6.9 (110-125)
Â.4.2. ×èõðèéí øèæèíòýé ºâ÷òºíèé ¿íýëãýý

×èõðèéí øèæèíòýé ºâ÷òºíã ¿íýëýõäýý àñóóìæ, áîäèò ¿çëýã, ëàáîðàòîðèéí
øèíæèëãýýíèé àðãóóäûã àøèãëàí ÷èõðèéí øèæèíãèéí îíîøèéã áàòëàæ, óã ºâ÷íèé
õ¿íäðýëèéã ýðò èëð¿¿ëýõ áîëîìæòîé.
Â.4.2.1. ªâ÷íèé ò¿¿õ

ªâ÷òºíä ò¿ãýýìýë èëðýõ øèíæ ×Ø-ãèéí ýðñäýëò õ¿÷èí ç¿éëñèéã
òýìäã¿¿äèéã òîäðóóëàõ òîäðóóëàõ àñóóìæ
• Èõ øýýõ (ïîëèóðè) • Íàñ (40 áîëîí ò¿¿íýýñ äýýø íàñ)
• Øèíãýí èõ óóõ (ïîëèäèïñè) • Áèåèéí æèíãèéí èë¿¿äýë (ÁÆÈ
• Òóðàõ 25 êã/ìë)
• ßäàð÷ ñóëüäàõ • Ñóóãàà àìüäðàëûí õýâ ìàÿã
• Õîîëíû äóðøèë íýìýãäýõ (õºäºëãººíèé äóòàãäàë)
• Øºíº øýýõ • Çîõèñã¿é õîîëëîëò
• Àðüñ çàãàòíàõ • Óäàìøëûí ºã¿¿ëýìæ (îéðûí
• Àðüñ õóóðàéøèõ õàìààòàí ÷èõðèéí øèæèí ºâ÷èíòýé
• Õàðàà ìóóäàõ áàéõ)
Áóñàä çîâèóðóóäûã òîäðóóëàõ • Àðòåðèéí äàðàëò èõñýëò
• Ç¿ðõ ñóäàñíû (ÀÄ>140/90ìì.ì.ó.á)
• Í¿äíèé • Ýìýãòýé÷¿¿äèéí àíàìíåç (4êã-
• Ìýäðýëèéí ñ äýýø æèíòýé õ¿¿õýä òºð¿¿ëæ
• Øýýñ ÿëãàðóóëàõ áîëîí áýëãèéí áàéñàí, æèðýìñíèé ×Ø,
çàìûí ºíäãºâ÷íèé îëîí óéëàíõàéò õàì
• Õºë áà õóðóóíû òàëààñ èëðýõ øèíæ)
• Óæèã õàëäâàðûí (ÿëàíãóÿà àðüñíû, • ÃÀÑ áîëîí ºëºí ãëþêîçûí
øýýñíèé çàìûí) øèíæèëãýýíä ººð÷ëºëòòýé
Õ¿íäðýëä õ¿ðãýõ ýðñäëèéí àñóóìæ • Öóñíû ãëþêîç èõýñãýäýã ýì
• Ç¿ðõ ñóäàñíû ýìãýãèéí ºã¿¿ëýìæ • Ç¿ðõ ñóäàñíû ýìãýã
• Àðõèíû õýðýãëýý • Ñòðåññ
• Òàìõè • Àóòîèììóííû ýìãýã (ãýð á¿ëèéíõýí
• Àðòåðèéí ãèïåðòåíçè ãèïåðòèðåîäèçì ã.ì àóòîèììóííû
• Öóñíû ººõ òîñíû õàðüöàà àëäàãäàõ ýìãýãýýð ºâäºæ áàéñàí àíàìíåç)
Â.4.2.2. Áîäèò ¿çëýã

Æèí, ºíäºð, á¿ñýëõèéí • Áèåèéí æèíãèéí èíäåêñ (ÁÆÈ) = æèí (êã)-ã ºíäºð 2
òîéðîã (ì2)-ä õóâààõ áà ÁÆÈ õýâèéí õýìæýý íü 18.5-24.9
• Á¿ñýëõèéí òîéðãèéí õýâèéí õýìæýý íü ýðýãòýéä
<90ñì, ýìýãòýéä <80ñì áàéõûã çºâëºäºã.
Ç¿ðõ ñóäàñíû ¿çëýã • Àðòåðèéí äàðàëò õýìæèõ /ñóóãàà áîëîí õýâòýý/
õýâèéí õýìæýý 140/85ìì.ì.ó.á-ñ äîîø áàéõ
• Çàõûí ñóäàñ, õ¿ç¿¿, õýâëèéí ñóäàñíû áàéäàë
Í¿äíèé ¿çëýã • Õàðààíû ÷àäëûã òîäîðõîéëîõ
• Êàòàðàêò, ðåòèíîïàòè çýðýã õ¿íäðýë¿¿äèéã
èëð¿¿ëýõ
Õºëèéí ¿çëýã • Öóñàí õàíãàìæ, ìýäðýõ¿éã øàëãàõ
• Àðüñíû áàéäàë
• Äàðàëò, ¿ðýëò, õîëãîëò á¿õèé ãàçðóóäûã øàëãàõ
• Õºëèéí àðüñ, õóìñíû áàéäàë, ýâýð, øàðõ ¿¿ññýí
ýñýõèéã øàëãàõ
• ßñíû ýìãýã óðãàëò áàéãàà ýñýõèéã øàëãàõ
Çàõûí ìýäðýëèéí ¿çëýã • Áîðâèíû ðåôëåêñ
• Ìýäðýõ¿éã øàëãàõ
Â.4.2.3. Ëàáîðàòîðèéí øèíæèëãýý

¯íäñýí øèíæèëãýý: ×Ø-ã îíîøëîõîä çàéëøã¿é õèéãäýõ øèíæèëãýý
• ªëºí ¿åèéí öóñíû ãëþêîçûã õÿëãàñàí ñóäàñíû öóñ ýñâýë ñèéâýíä òîäîðõîéëîõ
• Ãëþêîçûí à÷ààëàëò ñîðèë (75 ãð ãëþêîç, 0 áîëîí 2 öàãèéí äàðàà)
Áóñàä øèíæèëãýý: ×Ø-ãèéí õýëáýð áà õ¿íäðýëèéã èëð¿¿ëýõ íýìýëò øèíæèëãýý

• Ãëþêîçæñîí ãåìîãëîáèí HbA1c
• Øýýñýíä ãëþêîç òîäîðõîéëîõ
• Ñ ïåïòèä, èíñóëèí
• Ýñðýã áèå (Anti-GAD)
• Áººðíèé ¿éë àæèëëàãàà: øýýñíèé åðºíõèé øèíæèëãýý, ñèéâýíãèéí êðåàòèíèí,
ìèêðîàëüáóìèíóðèéí øèíæèëãýý
• Öóñíû ººõ òîñ: ÈÍËÏ, ÁÍËÏ, íèéò õîëåñòåðîë, òðèãëèöåðèä
• Í¿äíèé óã äóðàíäàõ
• Áàìáàéí äààâðûí øèíæèëãýý (øààðäëàãàòàé áîë)
Áóñàä õèéõ áîëîìæòîé íýìýëò øèíæèëãýý:

• Ç¿ðõíèé öàõèëãààí áè÷ëýã
• Öýýæíèé ðåíòãåí çóðàã
Õ¿ñíýãò 5. Ëàáîðàòîðèéí øèíæèëãýý

Ýìíýëãèéí òóñëàìæèéí øàòëàë
Øèíæèëãýý
1-ð øàòëàë 2-ð øàòëàë 3-ð øàòëàë
Öóñíû åðºíõèé øèíæèëãýý Õ Ç Ç
Øýýñíèé åðºíõèé øèíæèëãýý Õ Ç Ç
Ãëþêîçûí à÷ààëàëòòàé ñîðèë Õ Ç Ç
Ìèêðîàëüáóìèíóðè Ç
Áèîõèìèéí Öóñíû ãëþêîç Ç Ç Ç
øèíæèëãýý HbA1ñ Õ Ç
Íèéò õîëåñòåðîë Õ Ç Ç
Òðèãëèöåðèä Õ Ç Ç
ÈÍËÏ Ç Ç
ÁÍËÏ Ç Ç
Íèéò óóðàã Õ Ç Ç
Óóðãèéí ôðàêö Õ Ç Ç
Ýëýãíèé ¿éë àæèëëàãàà Õ Ç Ç
Áèëèðóáèí Õ Ç Ç
Ìî÷åâèí Õ Ç Ç
Êðåàòèíèí Õ Ç Ç
Ìèêðîýëåìåíò (K,Na) Ç Ç
Íîéð 9Ñ ïåïòèä
áóë÷èðõàéí
Èíñóëèí Õ Ç
ø¿¿ðëèéí ¿éë 9
àæèëëàãàà
Äàðõëààíû 9ICA, Anti-GAD, ICA 512 Õ Ç
áà äààâðûí 9T3, T4, TSH, Anti- Õ
øèíæèëãýý Õ
TPOAb, Anti-TGAb
9Êîðòèçîë Õ Õ
Ç¿ðõíèé öàõèëãààí áè÷ëýã Õ Ç Ç
Í¿äíèé óã äóðàíäàõ Õ Ç Ç
Ç¿ðõíèé õýò àâèàí øèíæèëãýý Õ
Öýýæíèé ðåíòãåí çóðàã Õ Ç Ç
Õ – õèéõèéã çºâëºäºã, Ç – çàéëøã¿é õèéõ
Â.4.3. ßëãàí îíîøëîãîî

Õ¿ñíýãò 6. ×Ø õýâ øèíæ 1 áà 2-ûí ÿëãàí îíîøëîãîî
×Ø õýâ øèíæ 1 ×Ø õýâ øèíæ 2
ªâ÷íèé ýõëýë Õóðö Ààæèì
Áèåèéí æèíãèéí èíäåêñ Òóðàíõàé 80-90% íü òàðãàí
ªâ÷íèé ÿâö Ò¿ðãýí Ààæèì
Êåòîç ¿¿ñýõ íü Áîãèíî õóãàöààíä Óäààí õóãàöààíû äàðàà
C ïåïòèä Ìàø áàãà Õýâèéí ýñâýë èõýññýí
ICA ýñðýã áèå Ýåðýã Ñºðºã
GAD-Ab ýñðýã áèå Ýåðýã Ñºðºã
ICA 512 ýñðýã áèå Ýåðýã Ñºðºã
Ãëþêîçûí ò¿âøèí
Êåòîíû áèå N
HbA1c
Øýýñíèé øèíæèëãýý Ãëþêîç / àöåòîí Ãëþêîç
Ýì÷èëãýý Õîîë, ãëþêîç áóóðóóëàõ
ýìèéí ýì÷èëãýý áà
Çºâõºí èíñóëèí ýì÷èëãýý
èíñóëèíèé òóéëûí
+ õîîë
äóòàãäàëä îðñîí ¿åä
èíñóëèí ýì÷èëãýý
Â.4.4. Ýì÷èëãýý
Â.4.4.1. Ýìèéí áóñ ýì÷èëãýý
Â.4.4.1.1. ×Ø-èéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýíèé áàã

×Ø-èéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýíèé áàãèéí çàð÷èì ãýäýã íü õýä õýäýí ýìíýëãèéí
ìýðãýæèëòí¿¿ä õàìòðàí, áàãààð àæèëëàæ òóõàéí ºâ÷òºíä òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýã
íýãäìýë áàéäëààð ¿ç¿¿ëýõèéã õýëíý. Óã áàãò äàðààõ ìýðãýæèëòí¿¿ä áàãòàíà. ¯¿íä:
• Äîòîîä ø¿¿ðëèéí ýì÷
• ×èõðèéí øèæèíãèéí ñóðãàã÷ áàãø
• Õîîë ç¿é÷
Øààðäëàãàòàé òîõèîëäîëä í¿ä, ç¿ðõ ñóäàñ, ìýäðýë, áººð, ñóäàñíû ìýñ çàñàë÷,
ýìýãòýé÷¿¿ä, õºëèéí ýì÷, ñýòãýë ç¿é÷ çýðýã áóñàä íàðèéí ìýðãýæëèéí ýì÷ íàðòàé
õàìòðàí àæèëëàíà.
Â.4.4.1.2. ªâ÷òºíèé ñóðãàëò

×èõðèéí øèæèíòýé ºâ÷òºíèé ñóðãàëòûí õºòºëáºðò äàðààõ àãóóëãà áàãòàíà.
¯¿íä:
• ×èõðèéí øèæèíãèéí òóõàé
• ×èõðèéí øèæèíãèéí ¿åä èëðýõ øèíæ òýìäã¿¿ä
• ×èõðèéí øèæèíãèéí õ¿íäðýëä õ¿ðãýõ ýðñäë¿¿äýýñ ñýðãèéëýõ òàëààð,
ÿëàíãóÿà õºëèéí àð÷èëãàà
• Òóõàéí ºâ÷òºíä òîõèðñîí ýì÷èëãýý

• Õóâü õ¿íèé àìüäðàëûí õýâ ìàÿãò òîõèðñîí õîîëíû äýãëýì
• Äàñãàë õºäºëãººíèé à÷ õîëáîãäîë
• Àìíû õºíäèéí ýð¿¿ë àõóéí äýãëýì ñàõèõ òóõàé
• Õîîë, õºäºëãººíèé äýãëýì, ãëþêîç áóóðóóëàõ ýì áà, èíñóëèí ýì÷èëãýýíèé
çîõèöóóëàëò
• Ãëþêîçûí ººðèéí õÿíàëò
• Õàâñàðñàí ºâ÷èí, ñòðåññ, õàãàëãààíû ¿åèéí ìåíåæìåíò, ãèïîãëèêåìèéí
ÿàðàëòàé òóñëàìæ
• ×èõðèéí øèæèíòýé æèðýìñýí ýìýãòýéí ºâºðìºö ýì÷èëãýý
×èõðèéí øèæèíòýé ºâ÷òºíèé ñóðãàëò íü ººðèéí õÿíàëòûã àìæèëòòàé

õýðýãæ¿¿ëýõ, ÷èõðèéí øèæèíã ¿ð ä¿íòýé õÿíàõàä ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé. Ñóðãàëò
íü òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýíèé áàã, ºâ÷òºíèé èäýâõèòýé õàìòûí àæèëëàãààíä òóëãóóðëàõ
áà õ¿í á¿ðèéí îíöëîãò òîõèðñîí áàéõ øààðäëàãàòàé.
Õ¿ñíýãò 7. Ýìíýëýãò ñóóðèëñàí ºâ÷òºíèé ñóðãàëòûí õºòºëáºð

Îð õîíîã
Ìîäóëü Ñýäýâ
1 2 3 4 5 6 7 8 9
Ìîäóëü 1 ×èõðèéí øèæèíãèéí òóõàé
Ìîäóëü 2 ×èõðèéí øèæèíãèéí ÿàðàëòàé òóñëàìæ
Ìîäóëü 3 ªºðèéí õÿíàëò
Ìîäóëü 4 ×èõðèéí øèæèí áà õîîëíû äýãëýì
Ìîäóëü 5 ×èõðèéí øèæèí áà äàñãàë õºäºëãººí
Ìîäóëü 6 Èíñóëèí ýì÷èëãýý
Ìîäóëü 7 ×èõðèéí øèæèíãèéí àðõàã õ¿íäðýë¿¿ä
Ìîäóëü 8 Õºëèéí õ¿íäðýëýýñ ñýðãèéëýõ íü
Ñóðãàëòûã ¿íýëýõ
Â.4.4.1.3. Õîîë ýì÷èëãýý

×èõðèéí øèæèí õýâ øèíæ 2-ûí ýì÷èëãýýíèé ÷óõàë, ñàëøã¿é íýã õýñýã íü õîîë
ýì÷èëãýý þì. Õîîëëîëòûí çîõèñòîé äýãëýì áàðèìòàëñíààð àðòåðèéí ãèïåðòåíçè,
ººõ òîñíû õàðüöàà àëäàãäàõ, òàðãàëàëò áîëîí ç¿ðõ ñóäàñíû õ¿íäðýë¿¿äýýñ
ñýðãèéëýõ áîëîìæòîé.
Õîîë ýì÷èëãýýíèé ¿íäñýí çàð÷èì

• Öóñíû ãëþêîçûã õýâèéí õýìæýýíä õ¿ðãýõ
• Öóñàí äàõü ººõ òîñ, àðòåðèéí äàðàëòûã áóóðóóëñíààð ç¿ðõ ñóäàñíû
õ¿íäðýëýýñ ñýðãèéëýõ
• Øèì òýæýýëò áîäèñûí çîõèñòîé õàðüöààã áèé áîëãîõ
Áèåèéí æèíãèéí õÿíàëò

• Èë¿¿äýë æèíòýé õ¿ì¿¿ñèéí áèåèéí æèíã 3-6 ñàðä 5-10% áàãàñãàõ
• Áèåèéí æèíã ààæèì õàñàõ áà æèíãýý íýìýõýýñ ñýðãèéëýõ íü ÷óõàë áàéäàã.
• ªºõ òîñ, ÷èõýð, õîîëíû õýìæýýã áóóðóóëàõ çàìààð õîîë òýæýýëýýð àâàõ íèéò
èë÷ëýãèéã áàãàñãàõ
ªºõ òîñ:
• Õîíîãèéí èë÷ëýãèéí 30% -ààñ äîîø áàéõ
• Õàíàñàí ººõ òîñ õîíîãèéí èë÷ëýãèéí 10% -ààñ äîîø áàéõ
• ×èõýðëýã á¿òýýãäýõ¿¿í, òîñëîã èõòýé, õàéð÷ øàðñàí õ¿íñèéã õÿçãààðëàõ
• Õàíààã¿é ººõ òîñûã èë¿¿ õýðýãëýõ
Í¿¿ðñ óñ:
• Õîíîãèéí èë÷ëýãèéí 40-45% -èéã í¿¿ðñ óñ ýçëýõ
• Ýñëýãýýð áàÿëàã á¿òýýãäýõ¿¿í õýðýãëýõ (1000êêàë òóòàìä 15ãð)
• Õîîë á¿ðò í¿¿ðñ óñ îðñîí áàéõ
• Õ¿íñíèé íîãîî, æèìñ æèìñãýíý, áóäàà, ¿ð, ãàäóóðàà õàëüñòàé á¿òýí ¿ðèéí
áóóäàéí á¿òýýãäýõ¿¿í, 2-ð ãóðèë
Óóðàã
• Õîíîãèéí íèéò èë÷ëýãèéí 15 -20% óóðàã áàéõ
• Óóðãààð áàÿëàã ìàëûí ìàõ, çàãàñ, òàõèàíû ìàõ, òîñëîã áàãàòàé ñ¿¿ öàãààí
èäýý, ñàìàð, ºíäºã, ä¿ï¿ çýðãèéã õýðýãëýõ
Àðõè, òàìõè:
• ×èõðèéí øèæèí õýâ øèíæ 2 á¿õèé õ¿ì¿¿ñò àðõè, òàìõè õýðýãëýõèéã õîðèãëîíî.
Äàâñ:
• Õîíîãèéí õýðýãëýý íü 5ãð-ñ äîîø áàéõ
Â.4.4.1.4. Äàñãàë õºäºëãººí

×èõðèéí øèæèí õýâ øèíæ 2-òîé õ¿ì¿¿ñò òîãòìîë äàñãàë õºäºëãººí õèéñíýýð:
• Èíñóëèíèé ìýäðýã ÷àíàð ñàéæèð÷ öóñíû ãëþêîç áàãàñíà
• Ýíåðãè çàðöóóëàëò èõýñ÷ áèåèéí æèí áóóðàõ
• Õºäºëìºðèéí ÷àäâàð äýýøëýõ
• Àðòåðèéí äàðàëò áà ººõ òîñíû õýìæýý áàãàñàõ çýðýã à÷ õîëáîãäîëòîé.
Äîëîî õîíîãò 150 ìèíóòààñ áàãàã¿é áóþó 5-ñ äîîøã¿é óäàà ºäºð á¿ð 30 ìèíóòààñ
áàãàã¿é õóãàöààãààð äóíä çýðãèéí èäýâõòýé äàñãàë õºäºëãººí õèéõ øààðäëàãàòàé.
Äóíä çýðãèéí õ¿÷ øààðäñàí äàñãàë õºäºëãººíä ÿâãàí ÿâàõ, øîãøèõ, äóãóé óíàõ,
á¿æèãëýõ, àýðîáåêýýð õè÷ýýëëýõ, óñàíä ñýëýõ, õóðäòàé àëõàõ çýðýã õàìààðíà.
Äîëîî õîíîãò 2-ñ äîîøã¿é óäàà ãàð, õºë, ìºðíèé òîì áóë÷èíã õàìàðñàí äàñãàë
õºäºëãººíèéã 8-12 óäààãèéí äàâòàìæòàéãààð õèéíý. Äàñãàë õºäºëãººí íü òóõàéí
õ¿íèé íàñ õ¿éñ, íèéãýì ýäèéí çàñãèéí áàéäàëä òîõèðñîí áàéõ øààðäëàãàòàé.
Èíñóëèí õýðýãëýäýã ýñâýë, ãëþêîç áóóðóóëàõ ýì, ÿëàíãóÿà ñóëüôàíèëìî÷åâèíû
á¿ëãèéí ýì õýðýãëýæ áàéãàà õ¿ì¿¿ñò èäýâõòýé äàñãàë õºäºëãººí õèéõýä ãýíýò
öóñíû ãëþêîç áàãàñ÷ áîëçîøã¿é. Èéì õ¿ì¿¿ñò èíñóëèí áîëîí ýì óóõààñ ºìíº
í¿¿ðñ óñ õýðýãëýõ ýñâýë äàñãàë õºäºëãººíèé ýð÷ìèéã áóóðóóëàõ áà í¿¿ðñ óñûã
áèåäýý àâ÷ ÿâàõûã çºâëºíº. Ìºí èíñóëèí õýðýãëýæ áóé ºâ÷òºíä äàñãàë õºäºëãººí
õèéñíýýñ õîéø óäààí õóãàöààíû äàðàà ÷ (6-12 öàãèéí äàðàà ÷) öóñíû ãëþêîç
áàãàñàõ áîëîìæòîé áàéäãèéã îéëãóóëàõ øààðäëàãàòàé.
×èõðèéí øèæèíòýé ç¿ðõ ñóäàñíû ýìãýãòýé õ¿ì¿¿ñ äàñãàë õºäºëãººíèéã
õÿíàëòòàé õèéõ, ¿å ìº÷íèé ýìãýãòýé õ¿ì¿¿ñ äàñãàëûí ¿åäýý àìðàõ øààðäëàãàòàé.
ªâ÷òºí äàñãàë õºäºëãººíººð õè÷ýýëëýõ ¿åä ýð¿¿ë ìýíäèéí àæèëòàí õºëèéí øàðõ,
ìýäðýëèéí ýìãýã çýðãèéã ¿íýëæ òîõèðîìæòîé òààðñàí ãóòàë ºìñºõèéã çºâëºíº.
Â.4.4.2. Ýìèéí ýì÷èëãýý
Â.4.4.2.1. Ãëþêîç áóóðóóëàõ ýìèéí ýì÷èëãýý

Ãëþêîç áóóðóóëàõ ýì¿¿ä íü èíñóëèíèé ðåöåïòîðûí ìýäðýã ÷àíàðûã ñàéæðóóëæ,
èíñóëèíèé ø¿¿ðýë ÿëãàðàëòàä íºëººëäºã. Èéìä ãëþêîç áóóðóóëàõ ýìèéã ñîíãîõäîî
÷èõðèéí øèæèíãèéí ýìãýã æàìààñ õàìààð÷ ãëþêîç áóóðóóëàõ ýìèéã äàíãààð íü
áîëîí õàâñðóóëàí õýðýãëýæ áîëíî. Ñóëüôàíèëìî÷åâèí áîëîí ìåãëèòèíèäèéí
á¿ëãèéí ýì¿¿ä íü èíñóëèí ÿëãàðàëòûã ñýäýýõ, õàðèí òèàçîëèäèíîéä áîëîí
áèãóàíèäûí á¿ëãèéí ýì¿¿ä íü èíñóëèíèé ðåöåïòîðûí ìýäðýã ÷àíàðûã íýìýãä¿¿ëýõ
¿éëäýëòýé. Õàðèí àëüôà – ãëþêîçèäàçûí õîðèãëîã÷ íü í¿¿ðñ óñíû øèìýãäýëòèéã
áóóðóóëàõ çàìààð õîîëíû äàðààõ öóñíû ãëþêîçûã áàãàñãàíà.
Áèãóàíèä
Áèãóàíèäûí á¿ëãèéí ãîë òºëººëºã÷ íü ìåòôîðìèí áºãººä ÷èõðèéí øèæèí
õýâ øèíæ 2 á¿õèé õ¿ì¿¿ñò õýðýãëýõ ãëþêîç áóóðóóëàõ ýìèéí ýì÷èëãýýíèé ýõíèé
ñîíãîëòûí ýì þì. Áèãóàíèä íü ýëýãíýýñ ãëþêîç ¿¿ñýëòèéã áàãàñãàõ áîëîí èíñóëèíèé
ðåöåïòîðûí ìýäðýã ÷àíàðûã íýìýãä¿¿ëäýã. Ìºí èë¿¿äýë æèíòýé ºâ÷òºíä ÷èõðèéí
øèæèíòýé õîëáîîòîé ºâ÷ëºë, íàñ áàðàëòûí ýðñäëèéã ìàø ¿ð ä¿íòýé áóóðóóëäàã.
Õîíîãèéí äýýä òóíã 2000-2500 ìã õ¿ðòýë áàéäàã. Àíãëè óëñàä õèéãäñýí ×èõðèéí
øèæèíãèéí ñóäàëãààãààð ìåòôîðìèí íü HbA1Ñ ò¿âøèíã ñóëüôàíèëìî÷åâèíòàé
àäèë ¿ð ä¿íòýé áóóðóóëæ áàéãàà íü áàòëàãäñàí. Áèãóàíèä íü ãèïîãëèêåìèä îðîõ
(öóñíû ãëþêîç õýò áàãàñàõ), æèí íýìýãäýõ ¿éëäýë ¿ç¿¿ëäýãã¿é ñàéí òàëòàé ÷ õîäîîä
ãýäýñíèé òàëààñ èëðýõ ãàæ íºëºº èõ (10-20%) áàéäàã. Ýäãýýð ãàæ íºëºº íü ýìèéí
òóíãààñ õàìààðäàã áà ýì÷èëãýýã áàãà òóíãààð ýõýëæ òóíã ààæèì íýìýãä¿¿ëýõ
çàìààð ñýðãèéëýõ áîëîìæòîé. Àìåðèêèéí Íýãäñýí Óëñàä õèéãäñýí ñóäàëãààãààð
áèãóàíèä íü ãëþêîçûí à÷ààëàëò ñîðèëä ººð÷ëºëòòýé õ¿ì¿¿ñò ÷èõðèéí øèæèí
¿¿ñýõýýñ ñýðãèéëýõ à÷ õîëáîãäîëòîé áîëîõ íü áàòëàãäñàí.
Æè÷: Ìåòôîðìèíûã áººðíèé äóòàãäàë, ýëýãíèé ýìãýã, ¿æëèéí øîê, ìýñ

çàñëûí ¿åä õýðýãëýõèéã õîðèãëîäîã. Ýíý ¿åä ëàêòîàöèäîç ¿¿ñýõ ýðñäýëòýé
áàéäàã. Õýðâýý öóñíû êðåàòèíèíû ò¿âøèí 150 ìêì/ë (1.7ìã/100ìë)-ñ èõ áîë
ìåòôîðìèíûã õýðýãëýõèéã õîðèãëîäîã.
Õ¿ñíýãò 8. Áèãóàíèäûí äàâóó áà ñóë òàëóóä

Áèãóàíèä
Äàâóó òàë áîëîí áîëîìæ Ñóë òàë áà ýðñäýë
• Õ¿÷òýé íîòîëãîî • Õîäîîä ãýäýñíèé òàëààñ ãàæ íºëºº èõòýé
• Ñàéí ñóäëàãäñàí • Âèòàìèí Â12-ûã áóóðóóëäàã
• ªðòºã áàãàòàé • Ëàêòîàöèäîç ¿¿ñãýõ áîëîìæòîé
• Æèí áóóðóóëàõ íºëººòýé
• Ãèïîãëèêåìèä îðóóëäàãã¿é
Àðõè Òýýâðèéí
2 Àõèìàã íàñ 2 Àðõàã ºâ÷èí 3 õýòð¿¿ëýí 1 àæèë - 1 Òàðãàëàëò
õýðýãëýã÷ æîëîî÷
Øèíýýð Ç¿ðõíèé ßñíû
Áººðíèé Ýëýãíèé
3 1 îíîøëîãäñîí 2 øèãäýýñèéí 1 1 ñèéðýã-
äóòàãäàë ººõæèëò
×Ø ýðñäýëòýé æèëò
Áàéíãûí Áàéíãûí
Ãèïîãëèêåìèä Ãàíöààðàà
1 Íåéðîïàòè 1 1 1 òîìèëîëò, 1 äàñãàë
ºðòºìòãèé àìüäàðäàã
àÿëàë õºäºëãººí
Òýìäýãëýë:
Ýñðýã çààëòûã Òîãòìîë õÿíàëòàä
3 2 1 Çîõèñòîé ñîíãîëò
õàðãàëçàí ýõýëæ ñîíãîõ áàéõ øààðäëàãàòàé
Ñóëüôàíèëìî÷åâèí
Ñóëüôàíèëìî÷åâèíû á¿ëãèéí ýì¿¿ä íü íîéð áóë÷èðõàéí áåòà ýñýýñ èíñóëèíèé
ø¿¿ðýë ÿëãàðàëòûã íýìýãä¿¿ëýõ ¿éëäýëòýé áà HbA1c ò¿âøèíã 1–2%-èàð áóóðóóëäàã.
Àíãëè óëñàä õèéãäñýí ×èõðèéí øèæèíãèéí ñóäàëãààãààð ñóëüôàíèëìî÷åâèí íü
÷èõðèéí øèæèíãèéí òîì ñóäàñíû õ¿íäðýë ¿¿ñýõèéã 25%-èàð áóóðóóëäàã áîëîõ
íü áàòëàãäñàí áîëîâ÷ ñóëüôàíèëìî÷åâèí íü æèí íýìýãäýõ, ãèïîãëèêåìè-ä îðîõ
øàëòãààí áîëäîã. ßëàíãóÿà ºíäºð íàñòàé, áººð áîëîí ýëýãíèé ýìãýãòýé õ¿ì¿¿ñò
õýðýãëýõýä (ãëèáåíêëàìèäûã õëîðïðîïîìèäèíòýé õàìò) ãèïîãëèêåìèä îðîõ
õàíäëàãàòàé áàéäàã. Óã á¿ëãèéí ýì¿¿äèéã ÷èõðèéí øèæèíãèéí ýìèéí ýì÷èëãýýíèé
õî¸ð áà ãóðàâäóãààð ñîíãîëòûí ýì¿¿ä ãýæ ¿çäýã. Ýíý ýì íü ìºí õÿìä.
Æè÷: Áººðíèé ýìãýãòýé õ¿íä óã á¿ëãèéí ýì¿¿äýýñ ãëèêâèäîíûã õýðýãëýõèéã

çºâëºäºã.
Õ¿ñíýãò 9. Ñóëüôàíèëìî÷åâèíû äàâóó áà ñóë òàëóóä

Ñóëüôàíèëìî÷åâèí
• Ñàéí ñóäëàãäñàí • Ãèïîãëèêåìè
• ªðòºã áàãàòàé • Æèí íýìýãäýõ
• ¯éë÷èëãýý íü õóðäàí ýõýëäýã
Øèíýýð Ç¿ðõíèé
Áººðíèé Ýëýãíèé ßñíû
3 1 îíîøëîãäñîí 2 øèãäýýñèéí 1 1
äóòàãäàë ººõæèëò ñèéðýãæèëò
×Ø ýðñäýëòýé
Òýìäýãëýë:
Ýñðýã çààëòûã Òîãòìîë õÿíàëòàíä
Ãëþêîçèäàçûí õîðèãëîã÷
Óã á¿ëãèéí ãîë òºëººëºã÷ ýì áîëîõ àêàðáîç íü õîäîîä ãýäýñíèé õàíààð í¿¿ðñ
óñíû øèìýãäýëòèéã áóóðóóëàõ çàìààð õîîëíû äàðààõ ãëþêîçûã èë¿¿ áàãàñãàæ,
õàðèí ºëºí öóñíû ãëþêîçûã áàãà çýðýã áóóðóóëäàã. Ýíý íü õîîë èäñýíèé äàðààõ
ãëþêîç òîãòìîë ºíäºð áàéõ ¿åä õýðýãëýõ íü à÷ õîëáîãäîëòîé áà ýäãýýð õ¿ì¿¿ñò
ãëþêîç áóóðóóëàõ ýìèéí ýì÷èëãýýíèé íýãä¿ãýýð ñîíãîëò þì. Ñóëüôàíèëìî÷åâèí,
áèãóàíèä, èíñóëèíèé àëü íýãòýé õàâñðàí õýðýãëýæ áîëíî. Áèåèéí æèíã òîãòìîë
õýìæýýíä áàðèõ, æèí áóóðóóëàõ ¿éëäýëòýé. Õîäîîä ãýäýñíèé òàëààñ èëðýõ ãàæ
íºëºº èõòýé òóë áàãà òóíãààð ýõýëæ, òóíã ààæèì íýìýãä¿¿ëíý. Ìºí àêàðáîç íü
ñóäàëãààãààð ÃÀÑ-ä ººð÷ëºëòòýé õ¿ì¿¿ñò ÷èõðèéí øèæèí ¿¿ñýõýýñ ñýðãèéëýõ à÷
õîëáîãäîëòîé áîëîõ íü áàòëàãäñàí.
Òèàçîëèäèíîéä
Òèàçîëèäèíîéäûí á¿ëãèéí ýì áîëîõ ïèîãëèòàçîí íü èíñóëèíèé ðåöåïòîðûí
ìýäðýã ÷àíàðûã íýìýãä¿¿ëýõ ¿éëäýëòýé. Öóñíû HbA1c ò¿âøèíã 1-2%-èàð
áóóðóóëíà. Ãëþêîç áóóðóóëàõ ¿éë÷èëãýý 3-6 ñàðûí õóãàöààíä ààæìààð èëýðíý.
Ãèïîãëèêåìè -ä îðîõ øàëòãààí áîëäîãã¿é ÷ áèåèéí æèí íýìýãäýõ ãàæ íºëººòýé.
Èéìä áèåèéí æèíã òîãòìîë õÿíàæ áàéõ øààðäëàãàòàé. Àðüñàí äîîðõ ººõºí ýäèéí
äàâõàðãàä ººõ èë¿¿ õóðèìòëàãääàã. Óã ýìèéã ýëýãíèé ýìãýãèéí èäýâõæèëòýé
¿åä, òðàíñàìèíàç õýâèéí õýìæýýíýýñ 3 äàõèí áà ò¿¿íýýñ äýýø íýìýãäñýí ¿åä
õýðýãëýõèéã õîðèãëîäîã.
Õ¿ñíýãò 10. Òèàçîëèäèíîéäûí äàâóó áà ñóë òàëóóä

Òèàçîëèäèíîéä
• Ãèïîãëèêåìèä îðóóëäàãã¿é • Æèí íýìýãäýõ
• Õýðýãëýýíä íýâòðýýä 10 ãàðóé • Ç¿ðõíèé äóòàãäàë
æèë áîëñîí • Ç¿ðõíèé øèãäýýñ (çºâõºí ðîçèãëèòàçîí)
• ßñíû ñèéðýãæèëò
• Öóñ áàãàäàëò
Òýìäýãëýë:
Ýñðýã çààëòûã Òîãòìîë õÿíàëòàä áàéõ
õàðãàëçàí ýõýëæ ñîíãîõ øààðäëàãàòàé
Ìåãëèòèíèä áóþó Ãëèíèä

Ñóëüôàíèëìî÷åâèí òºñò-ãëèíèäèéí á¿ëãèéí ýì¿¿äèéã ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä
õýðýãëýæ ýõëýýä áàéíà. ¯¿íä íàòåãëèíèä, ðåïàãëèíèä îðîõ áà èíñóëèíèé ø¿¿ðëèéã
íýìýãä¿¿ëýõ ¿éëäýëòýé. Ìåãëèòèíèäèéã áèãóàíèä áîëîí òèàçîëèäèíîéäûí
á¿ëãèéí ýì¿¿äòýé õàâñàðñàí ýì÷èëãýýíä õýðýãëýæ áîëíî. Õîîëíû äàðààõ ãëþêîçûã
áóóðóóëàõ áà õîîëòîé õàìò õýðýãëýõ íü ç¿éòýé.
Õ¿ñíýãò 11. Ìåãëèòèíèäèéí äàâóó áà ñóë òàëóóä

Ìåãëèòèíèä
• Áîãèíî õóãàöààíû ¿éëäýëòýé • Ãèïîãëèêåìè
• Òóíã óÿí õàòàí òîõèðóóëàõ • Ñàéí ñóäëàãäààã¿é
áîëîìæòîé
Òýìäýãëýë:
ÄÏÏ-4 õîðèãëîã÷ (Ãëèïòèí)

Ýíý íü ãëþêîç áóóðóóëàõ ýìèéí øèíý á¿ëýã þì. Óã á¿ëãèéí ýì¿¿ä íü ÄÏÏ-
4 ôåðìåíòèéã õîðèãëîõ çàìààð íàðèéí ãýäýñíýýñ ÿëãàðàõ èíêðåòèí äààâðûã
íýìýãä¿¿ëäýã. ×èõðèéí øèæèíãèéí ýðò ¿åä õýðýãëýäýã. ¯éëäëèéí ãîë ìåõàíèçì íü
ãëþêîç õàìààðàëò èíñóëèí ÿëãàðàëòûã íýìýãä¿¿ëýõýä îðøèíî. ÄÏÏ-4 õîðèãëîã÷
íü ãàæ íºëºº áàãàòàé áà ãèïîãëèêåìèä îðîõ, òàðãàëàõ øàëòãààí áîëäîãã¿é. Ãëþêîç
áóóðóóëàõ áóñàä á¿ëãèéí ýì¿¿ä áîëîí èíñóëèíòàé õàâñðàí õýðýãëýõ áîëîìæòîé.
Áèãóàíèä áîëîí ñóëüôàíèëìî÷åâèíòàé õàðüöóóëàõàä ºðòºã ºíäºðòýé.
Õ¿ñíýãò 12. ÄÏÏ-4 õîðèãëîã÷èéí äàâóó áà ñóë òàëóóä

ÄÏÏ-4 õîðèãëîã÷
• Ãèïîãëèêåìèä îðóóëäàãã¿é • Ñàéí ñóäëàãäààã¿é
• Æèí íýìýãäýõ
• Áóñàä á¿ëãèéí ýì¿¿äòýé
õàðüöóóëàõàä ¿éëäýë ºíäºðòýé
Òýìäýãëýë:
Ãëþêîç áóóðóóëàõ õàâñàðñàí ýìèéí ýì÷èëãýý

Ãëþêîç áóóðóóëàõ ýìèéí á¿ëãèéã äàíãààð íü õýðýãëýýä ¿ð ä¿íã¿é òîõèîëäîëä
áèãóàíèä, ñóëüôàíèëìî÷åâèí (ãëèíèä), a–ãëþêîçèäàçûí õîðèãëîã÷èä,
òèàçîëèäèíîéä, ÄÏÏ-4 õîðèãëîã÷ çýðãèéã õîîðîíä íü ìºí èíñóëèíòàé õàâñðàí
õýðýãëýíý.
Ãëþêîç áóóðóóëàõ ýì¿¿äèéã õàâñðàí õýðýãëýõ íü:

• Ñóëüôàíèëìî÷åâèí + Áèãóàíèä
• Ñóëüôàíèëìî÷åâèí + Òèàçîëèäèíîéä
• Ìåãëèòèíèä + Áèãóàíèä
• Ìåãëèòèíèä + Òèàçîëèäèíîéä
• Áèãóàíèä + Òèàçîëèäèíîéä
• ÄÏÏ-4 õîðèãëîã÷ + Áèãóàíèä + òèàçîëèäèíîéä
• Õàâñðàí õýðýãëýæ áîëîõã¿é òîõèîëäîë:
• Ñóëüôàíèëìî÷åâèíûã õîîðîíä íü õàâñðàí õýðýãëýæ áîëîõã¿é
• Ñóëüôàíèëìî÷åâèí + ìåãëèòèíèä
Õ¿ñíýãò 13. Ãëþêîç áóóðóóëàõ ýìèéí æàãñààëò

Íýã ªäºðò ¯éëä- ªäºðò
Ýìèéí á¿ëýã Õèìèéí íýð øàõìàë õýðýã- ëèéí õýðýãëýõ Õýðýãëýõ íü
äàõü òóí ëýõ òóí õóãàöàà äàâòàìæ
Àëüôà Àêàðáîç 50/100ìã 150-600 3ö 3 Õîîëòîé
ãëþêîçèäàç ìã õàìò
õîðèãëîã÷èä
Ñóëüôàíèë Ãëèáåíêëàìèä 1,75/3,5 ìã 2,5-20ìã 18-24ö 1-2 Õîîëòîé
-ìî÷åâèí õàìò
5ìã
5ìã
Ãëèêëàçèä 80ìã 40- 18-24ö 1-2 Õîîëòîé
80ìã 320ìã õàìò
30ìã 30- 24ö 1 Õîîëòîé
60ìã 120ìã õàìò
Ãëèìåïèðèä 1/2/3/4ìã 1-4ìã >24ö 1 Õîîëòîé
õàìò
Áèãóàíèä Ìåòôîðìèí 0.5/0.85/1ã 0.5-3.0ã 12ö 2-3 Õîîëòîé
ãèäðîõëîðèä 0.5/1.0ã õàìò /
0.5/0.85ã õîîëíû
0.5ã äàðàà
Õàâñàðñàí Ìåòôîðìèí/ 500/80ìã 242ö 1-2 Õîîëòîé
ãëèêëàçèä õàìò
Ìåãëèòèíèä Ðåïàãëèíèä 0.5/1/2ìã 1.5-16ìã 2-3ö 1-3 Õîîëòîé
õàìò
Òèàçîëèäèí Ïèîãëèòàçîí 15/30/45ìã 15-45ìã 24ö 1 Õîîëòîé
-äèîí õàìààðàëã¿é
ÄÏÏ-4 Ñèòàãëèïòèí 100ìã 100ìã >24ö 1
õîðèãëîã÷èä
B.4.4.2.2. Èíñóëèí ýì÷èëãýý

Ãëþêîç áóóðóóëàõ ýìèéã õîíîãèéí äýýä òóíãààð õýðýãëýñýí áîëîâ÷ ºëºí ¿åèéí
öóñíû ãëþêîçûí õýìæýý èõ áàéâàë èíñóëèí ýì÷èëãýýã íýìýëò áàéäëààð õýðýãëýíý.
Èíñóëèí ýì÷èëãýý ýõëýõèéí ºìíº ºâ÷òºíä èíñóëèíòýé õîëáîîòîé ãèïîãëèêåìè
¿¿ñ÷ áîëîõ òóõàé, ò¿¿íèé ¿åä çîâèóðóóä, èëðýõ øèíæ òýìäã¿¿ä, ÿàðàëòàé àâàõ
àðãà õýìæýýã çºâëºíº.
Ãëþêîç áóóðóóëàõ ýì¿¿äòýé (áèãóàíèä, ÄÏÏ-4 õîðèãëîã÷òîé, õàðèí
ñóëüôàíèëìî÷åâèíòýé áèø) õàâñðàí õýðýãëýõ áà èíñóëèíòýé õîëáîîòîéãîîð
áèåèéí æèí íýìýãäýõ, ãèïîãëèêåìè ¿¿ñýõýýñ ñýðãèéëýõ çîðèëãîîð òóíã íàðèéí
òîãòîîõ øààðäëàãàòàé.
Èíñóëèí áîëîí ãëþêîç áóóðóóëàõ ýìèéí õàâñàðñàí ýì÷èëãýý

×èõðèéí øèæèí õýâ øèíæ 2-òîé ºâ÷òºíä ãëþêîç áóóðóóëàõ ýì áîëîí èíñóëèíèéã
õàâñàð÷ õýðýãëýõäýý óäààí áîëîí äóíä õóãàöààòàé èíñóëèíèéã ñóóðü èíñóëèí
áîëãîí õîíîãò 1-2 óäàà õèéíý. Õýò áîãèíî õóãàöààòàé èíñóëèí õýðýãëýõèéã
çºâëºäºãã¿é. Èíñóëèíèéã ºãëºº ýñâýë îðîé 8-12 íýãæýýð õèéíý. Ìºí õîíîãò 2 óäàà
(ºãëºº, îðîé) õèéæ áîëíî.
Õ¿ñíýãò 14. Èíñóëèíèéã õýðýãëýõ çààâàð÷èëãàà

1-ð øàò:
Õîîë, õºäºëãººíèé äýãëýì, ýìèéí ýì÷èëãýýíèé ¿ð ä¿í, õÿíàëòûã ¿íýëýõ
2-ð øàò: Èíñóëèíèé õýëáýð, õèéõ öàãèéã ñîíãîõ
ªãëºº / ºëºí öóñíû Îðîé óíòàõûí ºìíºõ
Ãëþêîç öóñíû ãëþêîç
ªíäºð Õýâèéí Îðîé óíòàõûí ºìíº ñóóðü
èíñóëèí
Õýâèéí ªíäºð ªãëºº ñóóðü èíñóëèí
ªíäºð ªíäºð ªãëºº áîëîí îðîé ñóóðü
èíñóëèí
3-ð øàò: Ýõëýõ òóíã òîãòîîõ
Áàãà òóíãààð ýõýëæ, òóíã ààæèì íýìýãä¿¿ëýõ (êã æèíä 0.1-0.2 íýãæ)
ßëàíãóÿà ºíäºð íàñòàé, òóðàíõàé, õºäºëãººí áàãàòàé òàðãàí õ¿ì¿¿ñò áàãà òóíãààð
ýõëýõ øààðäëàãàòàé.
4-ð øàò: Òóíã òîõèðóóëàõ
Øààðäëàãàòàé áîë 2-4 õîíîãò òóíã 10-20%-èàð ººð÷èëíº.
Èíñóëèíèé õýëáýð¿¿ä:
• Áîãèíî õóãàöààòàé èíñóëèí: Æèøýý íü: àêòðàïèä, ¿éëäýë íü 30-60 ìèíóòûí
äàðàà ýõýëæ 4-6 öàã ¿ðãýëæèëíý. Õýò áîãèíî õóãàöààòàé èíñóëèí áóþó àíàëîã
èíñóëèíèé ¿éëäýë íü 15 ìèíóòûí äàðàà ýõýëæ, 3 öàã ¿ðãýëæèëíý.
• Äóíä õóãàöààòàé èíñóëèí: Æèøýý íü: èíñóëàòàðä, ¿éëäýë íü 1-2 öàãèéí
äàðàà ýõýëæ 10-14 öàã ¿ðãýëæèëíý.
• Óðò õóãàöààòàé èíñóëèí: Æèøýý íü: ëåâåìèð, ¿éëäýë íü 2-4 öàãèéí äàðàà
ýõýëæ 18-20 öàã ¿ðãýëæèëíý.
• Õîëèìîã ¿éëäýëòýé èíñóëèí: Áîãèíî áîëîí äóíä õóãàöààíû ¿éëäëèéã
íýãýí çýðýã ¿ç¿¿ëýõ áà òîäîðõîé õàðüöààòàé áàéäàã. Æ íü: 30/70, 50/50 (Í,
Ìèêñàòàðä 30/70)
Õ¿ñíýãò 15. Èíñóëèíèé äàâóó áà ñóë òàëóóä

Èíñóëèíèé ýð÷èìò ýì÷èëãýý
• ªíäºð ¿ð ä¿íòýé • Ãèïîãëèêåìè
• Òóíã óÿí õàòàí òîõèðóóëàõ • Æèí íýìýãäýõ
áîëîìæòîé • ªâ÷òºíèé ñóðãàëò õèéõ øààðäëàãàòàé
• ªðòºã èõòýé
Àõèìàã
2 2 Àðõàã ºâ÷èí 3 õýòð¿¿ëýí 3 àæèë – 2 Òàðãàëàëò
íàñ
Òýìäýãëýë:
Ýñðýã çààëòûã Òîãòìîë õÿíàëòàä
Èíñóëèí ýì÷èëãýýíèé ñõåì:

Æèøýý:
Ýì áà èíñóëèíèé õàâñàðñàí ýì÷èëãýý:
• Îðîé óíòàõûí ºìíº äóíä õóãàöààòàé èíñóëèí (8-12 íýãæ) + ãëþêîç áóóðóóëàõ
ýì
• ªãëººíèé öàéíû ºìíº áîëîí îðîé óíòàõûí ºìíº äóíä õóãàöààòàé èíñóëèí
(8-12 íýãæ) + ãëþêîç áóóðóóëàõ ýì
• Öóñíû ãëþêîçûã õýâèéí õýìæýýíä õ¿ðòýë èíñóëèíèé òóíã 2-3 õîíîãò 2-4
íýãæýýð íýìæ áîëíî.
Èíñóëèí ýì÷èëãýýã äàíãààð íü õýðýãëýõäýý:
Õîíîãèéí òóíã:
• ªãëººíèé öàéíû ºìíº, îðîéí õîîëíû ºìíº - õîëèìîã ¿éëäýëòýé èíñóëèí
• ªãëººíèé öàéíû ºìíº - äóíä õóãàöààòàé èíñóëèí (12 íýãæ), îðîé óíòàõûí
ºìíº (8 íýãæ) - äóíä õóãàöààòàé èíñóëèí, õîîëëîëò á¿ðèéí ºìíº - áîãèíî
õóãàöààòàé èíñóëèí (6 íýãæ)
Â.4.5. ×èõðèéí øèæèíãèéí õÿíàëò

×èõðèéí øèæèíãèéí õÿíàëòûí çîðèëãî:
1. Ýì÷èëãýýíèé ¿ð ä¿íã òîîöîõ
• Àìüäðàëûí õýâ ìàÿãèéí ººð÷ëºëòèéã õÿíàõ: õîîë, õºäºëãººíèé äýãëýì,
ýìèéí ýì÷èëãýýã äàãàæ ìºðäºæ áàéãàà áàéäàë, àðõè òàìõèíû õýðýãëýý,
ñýòãýëç¿éí áàéäàë çýðãèéã ¿íýëýõ
• Áèîõèìèéí ¿ç¿¿ëýëòýýð õÿíàõ: í¿¿ðñ óñ (ºëºí áîëîí õîîëíû äàðààõ ãëþêîç,
HbA1c, êåòîíóðè, ãëþêîçóðè,) ººõ òîñ (íèéò õîëåñòåðèí, òðèãëèöåðèä.
ÈÍËÏ, ÁÍËÏ) áîëîí áóñàä ¿ç¿¿ëýëò (øýýñíèé åðºíõèé øèíæèëãýý,
ìèêðîàëáóìèíóðè, êðåàòèíèí, ôèáðèíîãåí);
• Àíòðîïîìåòðèéí ¿ç¿¿ëýëòèéã õÿíàõ: æèí, ÁÆÈ, á¿ñýëõèéí òîéðîã
• Àðòåðèéí äàðàëòûã õÿíàõ
• ªâ÷òºíèé ñóðãàëòûã õÿíàõ: ººðèéí õÿíàëò áîëîí ÷èõðèéí øèæèíãèéí òàëààðõ
ìýäëýã, õàíäëàãà, ÷àäâàðûã ¿íýëýõ
2. Óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ– Õ¿íäðýëèéã ýðò èëð¿¿ëýõ
• Äîîä ìº÷äèéí ¿çëýã: Àðüñ õóìñíû áàéäàë, àðüñíû ºíãº, õóóðàéøèëò, ýâýð,
¿ðýâñýë, øàðõ, ñóäàñíû öîõèëò, ìýäðýõ¿é çýðãèéã øàëãàõ
• Í¿äíèé óã, õàðààíû ÷àäàë
• Áººðíèé ¿éë àæèëëàãààíû øèíæèëãýý, øýýñíèé åðºíõèé øèíæèëãýý,
ìèêðîàëüáóìèíóðè
• Ç¿ðõ ñóäàñíû ¿éë àæèëëàãààã øèíæëýõ: ç¿ðõýýð õàòãàæ ºâäºõ çîâèóðûã
òîäðóóëàõ, ç¿ðõíèé öîõèëò, õýì æèãä ýñýõèéã ¿íýëýõ, ç¿ðõíèé öàõèëãààí
áè÷ëýã
Õ¿ñíýãò 16. ×èõðèéí øèæèíãèéí õÿíàëò (õ¿íäðýëã¿é ÷èõðèéí øèæèí)

¯ç¿¿ëýëò Äàâòàìæ
Ãëþêîçûí ººðèéí õÿíàëò 7 õîíîãò 2-10 óäàà
HbA1c 3-6 ñàð òóòàìä
Áèîõèìèéí øèíæèëãýý (íèéò óóðàã, Æèëä 1 óäàà
íèéò õîëåñòåðèí, òðèãëèöåðèä, ÈÍËÏ,
ÁÍËÏ, áèëèðóáèí, ÃÎÒ, ÃÏÒ, øýýñíèé
êðåàòèíèí, K, Na, Ca)
Öóñíû åðºíõèé øèíæèëãýý Æèëä 1 óäàà, îíöûí øààðäëàãàã¿é
Øýýñíèé åðºíõèé øèíæèëãýý Æèëä 1 óäàà
Ìèêðîàëüáóìèíóðè Îíîøëîãäñîí æèëýýñ ýõëýí æèëä 2
óäàà
Öóñíû äàðàëòûã õýìæèõ Ýìíýëýãò èðýõ á¿ðäýý
ÝÊÃ Æèëä íýã óäàà (>40 íàñàíä)
Õºëèéí ¿çëýã Ýìíýëýãò èðýõ á¿ðäýý
Í¿äíèé ýì÷èéí ¿çëýã, í¿äíèé óã Îíîøëîãäñîí æèëýýñ ýõëýí æèëä 1
äóðàíäàõ óäàà
Ìýäðýëèéí ýì÷èéí ¿çëýã Îíîøëîãäñîí æèëýýñ ýõëýí æèëä 1
óäàà
Ç¿ðõ ñóäàñíû ýì÷èéí ¿çëýã Îíîøëîãäñîí æèëýýñ ýõëýí æèëä 1
Ø¿äíèé ýì÷èéí ¿çëýã óäàà
Àíòðîïîìåòðèéí ¿ç¿¿ëýëò: æèí, ÁÆÈ, Ýìíýëãèéí ¿çëýãò îðîõ á¿ðäýý
á¿ñýëõèéí òîéðîã
Àìüäðàëûí õýâ ìàÿãèéã ¿íýëýõ (õîîë Ýìíýëãèéí ¿çëýãò îðîõ á¿ðäýý
õºäºëãººíèé äýãëýì, àðõè òàìõèíû
õýðýãëýý)
×èõðèéí øèæèíãèéí õÿíàëòûí çîðèëòîò ò¿âøèí

×èõðèéí øèæèíòýé ºâ÷òºíä õèéãäýæ áóé ýì÷èëãýý á¿ð íü õ¿ñíýãò 17-ä áàãòñàí
äàðààõ çîðèëòîò ò¿âøèíä õ¿ðãýõýä ÷èãëýäýã. Ýäãýýð çîðèëòîò ò¿âøèíä õ¿ðãýõýä
òóõàéí ºâ÷òºíèé õóâèéí áîëîí íèéãýì, îð÷íû íºëººëºõ õ¿÷èí ç¿éëñèéã àíõààðàõ
õýðýãòýé.
Õ¿ñíýãò 17. ×èõðèéí øèæèíãèéí õÿíàëòûí çîðèëòîò ò¿âøèí

¯ç¿¿ëýëò Çîðèëò
HbA1C <6,5%
ÀÄ <140/85 ìì.ì.ó.á
Íèéò õîëåñòåðèí 4,5 ììîëü/ë (174 ìã/äë)
ÁÍËÏ 2,5 ììîëü/ë (97 ìã/äë)
ÈÍËÏ 1,0 ììîëü/ë (39 ìã/äë)
Òðèãëèöåðèä 1.5 ììîëü/ë (133 ìã/äë)
Øýýñíèé àëüáóìèí, êðåàòè- Ýðýãòýé: 2,5 ìã/ììîëü/(22 ìã/ã)
íèíû õàðüöàà Ýìýãòýé: 3,5 ìã/ììîëü/(31 ìã/ã)
Äàñãàë õºäºëãººí 150 ìèí/äîëîî õîíîã
Æè÷: HbA1c ò¿âøèíã 1% áóóðóóëàõàä ÷èõðèéí øèæèíòýé õîëáîîòîé íàñ

áàðàëòûã 21%, áººð, í¿äíèé õ¿íäðýëèéã 37%, ç¿ðõ ñóäàñíû õ¿íäðýëèéã 14%-èàð
òóñ òóñ áóóðóóëäàã.
Ãëþêîçûí ººðèéí õÿíàëò

ªâ÷òºí öóñíû ãëþêîçûã òîãòìîë òîäîðõîéëæ, òýìäýãëýë õºòëºíº. Æèðýìñýí
ýìýãòýé÷¿¿ä áà èíñóëèí ýì÷èëãýý õèéãäýæ áóé õ¿ì¿¿ñò öóñíû ãëþêîçûí ò¿âøèíã
õÿíàñíààð ýì÷èëãýýíèé àþóëã¿é, ¿ð ä¿íòýé áàéäëûã íýìýãä¿¿ëýõ, èíãýñíýýð
öóñíû ãëþêîç ãýíýò áàãàñàõ õ¿íäðýëýýñ ñýðãèéëæ ÷àäíà ãýæ ¿çäýã. Õàðèí èíñóëèí
ýì÷èëãýýã¿é õ¿ì¿¿ñò ýíý òàëààð õàíãàëòòàé ñóäëàãäààã¿é ÷ öóñíû ãëþêîçûí
õÿíàëòûí à÷ õîëáîãäîëûã îëîí ñóäàëãààíû ä¿í õàðóóëñàí áàéäàã. Öóñíû ãëþêîçûí
ººðèéí õÿíàëòûã õèéõ äàâòàìæ áà àðãà íü òóõàéí ºâ÷òºíä õèéãäýæ áóé ýì÷èëãýý
áîëîí õÿíàëòûí çîðèëòîò ò¿âøèíãººñ õàìààðäàã. ßëàíãóÿà èíñóëèí ýì÷èëãýýòýé
õ¿ì¿¿ñò õîîëíû ¿åýð áà îðîéí öàãààð öóñíû ãëþêîçûã óÿëäóóëàí õÿíàõûã çºâëºäºã.
Öóñíû ãëþêîçûí õýìæýýã õÿíàõ õóãàöàà:

• ªëºí ¿åä
• Õîîëëîñíîîñ 2 öàãèéí äàðàà
• Óíòàõûí ºìíº
o Öóñíû ãëþêîçûí ò¿âøèíãýýð ýýíýãøèëòýé ºâ÷òºíä äîëîî õîíîãò 1-2
óäàà öóñíû ãëþêîçûí õýìæýýã òîäîðõîéëíî.
o Öóñíû ãëþêîçûí ò¿âøèíãýýð ýýíýãøèëã¿é, ìºí õàâñàðñàí ºâ÷èí
ýìãýãòýé ºâ÷òºíä öóñíû ãëþêîçûí õýìæýýã çîðèëòîò ò¿âøèíä õ¿ðòýë
ºäºð á¿ð òîäîðõîéëíî.
Õ¿ñíýãò 18. Ãëþêîçûí ººðèéí õÿíàëòûí çîðèëòîò ò¿âøèí

Õîîëëîñíîîñ 2
HbA1C ªëºí ¿åèéí Óíòàõûí ºìíºõ
öàãèéí äàðààõ
(% ) öóñíû ãëþêîç ãëþêîç
ãëþêîç
Áàðèâàë 6,5 4,4-6,1 ììîëü/ë 4,4-8.0 ììîëü/ë 4.4-8.0 ììîëü/ë
çîõèõ õýìæýý (80-110 ìã/äë) (80-145 ìã/äë) (80-145ìã/äë)
Â.5. ßàðàëòàé òóñëàìæ
Ãèïîãëèêåìè
Ãèïîãëèêåìè íü ÷èõðèéí øèæèí õýâ øèíæ 2-ûí ýì÷èëãýýíèé ÿâöàä, ÿëàíãóÿà
àõèìàã íàñòàé, áººðíèé ¿éë àæèëëàãààíû àëäàãäàëòàé, õ¿íä õýëáýðèéí
ñóäàñíû õ¿íäðýëòýé ºâ÷òºíä òîõèîëäîæ áîëîõ àþóëòàé õ¿íäðýë þì. Ýì÷èéí
çºâëºãºº õÿíàëòã¿éãýýð æèíãýý õàñàõ îðîëäëîãî õèéõ íü ãèïîãëèêåìèéí ýðñäëèéã
íýìýãä¿¿ëäýã. Ìºí èíñóëèí, ñóëüôàíèëìî÷åâèíû áîëîí ìåãëèòèíèäèéí á¿ëãèéí
ýì¿¿ä íü ãèïîãëèêåìèéí øàëòãààí áîëäîã. Õàðèí ãëþêîç áóóðóóëàõ áóñàä á¿ëãèéí
ýì¿¿ä íü ãèïîãëèêåìèä îðóóëàõ øóóä øàëòãààí áîëäîãã¿é.
Ñóëüôàíèëìî÷åâèíû á¿ëãèéí ýì (ãëèáåíêëàìèä) áîëîí èíñóëèí õýðýãëýæ áóé
ºâ÷òºí ãèïîãëèêåìèéí ýðñäýëòýé áàéäàã. ßëàíãóÿà àõèìàã íàñòàé õ¿ì¿¿ñ, ýëýãíèé
ýìãýãòýé, áººðíèé äóòàãäàëòàé õ¿ì¿¿ñò ýðñäýë ºíäºð áàéäàã. Õýðýâ ýäãýýð
õ¿ì¿¿ñ øºíèéí öàãààð ãèïîãëèêåìèä îðâîë ãèïîãëèêåìèéã èëð¿¿ëæ îíîøëîõ,
àðãà õýìæýý àâàõàä òºâºãòýé áàéäàã. Ìºí çàðèì íýã óðãàìëûí ãàðàëòàé ýì¿¿ä áà
àðäûí áóþó óëàìæëàëò àíàãààõûí ýì¿¿ä ãèïîãëèêåìèéí øàëòãààí áîëäîã. Ýíý íü
òóõàéí ýì¿¿ä ãëþêîç áóóðóóëàõ, ýëýã, áººðíèé ¿éë àæèëëàãààíä íºëººëºõ ¿éëäýë
¿ç¿¿ëäýãòýé õîëáîîòîé áàéæ áîëíî.
Øàëòãààí:
1. Èíñóëèí, ñóëüôàíèëìî÷åâèí áîëîí ìåãëèòèíèäèéí á¿ëãèéí ýì¿¿ä: ýì÷èëãýýã
àíõ ýõëýõ ¿åä òîõèîëäîõ ìàãàäëàë ºíäºð áàéäàã òóë ýì÷èëãýýã áàãà òóíãààð
ýõýëæ, òóíã ààæèì íýìýãä¿¿ëýõ õýðýãòýé.
2. Õîîë õ¿íñ áàãà õýðýãëýõ, õÿçãààðëàõ: ×èõðèéí øèæèíòýé ºâ÷òºí òîãòìîë
öàãò õîîëëîæ áàéõ øààðäëàãàòàé. Õîîëíû õýìæýýã áàãàñãàõ, õîîëëîõ öàãèéã
õîëäóóëàõ çýðýã íü ãèïîãëèêåìèä õ¿ðãýæ áîëíî.
3. Äàñãàë õºäºëãººíèéã íýìýãä¿¿ëýõ: Äàñãàë õºäºëãººí õèéõèéí ºìíº
õàíãàëòòàé í¿¿ðñ óñ õýðýãëýýã¿é áàéõ
4. Àðõè õýðýãëýõ íü ãèïîãëèêåìèä õ¿ðãýäýã.
Àõèìàã íàñòàé õ¿ì¿¿ñò ãèïîãëèêåìè ºâºðìºö áóñ øèíæ òýìäã¿¿äýýð, çàí

òºðõèéí ººð÷ëºëòººð èëýð÷ áîëäãèéã àíõààðàõ õýðýãòýé. Õîîëëîõ ¿åä, ìºí
áèãóàíèä áîëîí ÄÏÏ-4 õîðèãëîã÷ á¿ëãèéí ýì¿¿äèéã õýðýãëýõ ¿åä ãèïîãëèêåìè
òîõèîëääîãã¿é ãýæ ¿çäýã áîëîâ÷ áóñàä á¿ëãèéí ýì¿¿äòýé õàâñðàí õýðýãëýõ ¿åä
òîõèîëäîæ áîëíî.
Ãèïîãëèêåìèéí ¿åä èëðýõ øèíæ òýìäã¿¿ä:

9Õºëðºõ
9ªëñºõ ìýäðýìæ òºðºõ
9Ç¿ðõ äýëñýõ
9Áóõèìäàõ
9Òîëãîé ýðãýõ
9Ãàð, õºë ñàëãàíàõ
9Òîëãîé ºâäºõ
9Öàðàé öîíõèéõ, öàéõ
9Óðóóë àì áàäàéð÷ ÷èì÷èãíýõ
Àâàõ àðãà õýìæýý

Õýðýâ ãèïîãëèêåìè ãýæ ñýæèãëýâýë öóñíû ãëþêîçûí õýìæýýã òîäîðõîéëæ
îíîøèéã áàòëàõ øààðäëàãàòàé. Öóñíû ãëþêîç òîäîðõîéëîõ áîëîìæã¿é áîë øóóä
ãèïîãëèêåìèéí ýñðýã ýì÷èëãýýã õèéæ ýõëýõ õýðýãòýé.
• ªâ÷òºí óõààíòàé ¿åä: ×èõýð, ¸îòîí ãýõ ìýò àìàðõàí øèíãýäýã í¿¿ðñ óñ àìààð
õýðýãëýíý.
• Óõààíã¿é ºâ÷òºíä: 50%-20ìë ãëþêîç ýñâýë 0.5-1ìã ãëþêàãîíèéã òàðüæ
õýðýãëýíý. Óõààí îðîõ ¿åä àìàðõàí øèíãýäýã í¿¿ðñ óñ àìààð õýðýãëýæ ýõýëíý.
Ãèïîãëèêåìè íü èõýâ÷ëýí óðò õóãàöààíû ¿éëäýëòýé ñóëüôàíèëìî÷åâèíûã

õýðýãëýñíèé äàðàà òîõèîëääîã. Èéìä 24-48 öàãèéí òóðø öóñíû ãëþêîçûã õÿíàõ áà
øààðäëàãàòàé ¿åä ýìíýëýãò õýâò¿¿ëíý.
Â.6. Àðõàã õ¿íäðýë¿¿ä
×èõðèéí øèæèí õýâ øèíæ 2-ûí àðõàã õ¿íäðýë¿¿äèéí ¿åä ñóäàñ áîëîí ìýäðýë
ãýìòäýã.
×Ø-ãèéí æèæèã ñóäàñíû õ¿íäðýë¿¿ä (ðåòèíîïàòè, íåéðîïàòè, íåôðîïàòè)
ýëáýã òîõèîëääîã. ×Ø-ãèéí àðõàã õ¿íäðýë¿¿ä íü ÷èõðèéí øèæèíãýýð ºâ÷èëñºí
õóãàöàà, öóñíû ãëþêîçûí õýìæýýíýýñ õàìààðàëòàé áàéäàã. Çàðèì ºâ÷òºíä
÷èõðèéí øèæèí àíõ îíîøëîãäîõäîî õ¿íäðýë¿¿ä èëýðñýí áàéæ áîëäîã. Àðòåðèéí
äàðàëò èõñýëò, äèñëèïèäåìè çýðýã íü ×Ø-ãèéí àðõàã õ¿íäðýë¿¿ä ¿¿ñýõ ýðñäëèéã

íýìýãä¿¿ëäýã.
×Ø-ãèéí íàñ áàðàëòûí 60-80% íü òîì ñóäàñíû õ¿íäðýëèéí øàëòãààíò áàéäàã.
¯¿íä ç¿ðõíèé øèãäýýñ, òàðõèíä öóñ õàðâàõ, õºëèéí øàðõ, ¿õæèë îðäîã.
Â.6.1. Í¿äíèé õ¿íäðýë

×èõðèéí øèæèíãèéí í¿äíèé õ¿íäðýë íü ñîõðîõ ãîë øàëòãààí áîëäîã. ×Ø õýâ
øèíæ 2 àíõ îíîøëîãäñîí õ¿ì¿¿ñèéí 10-20%-ä íü ðåòèíîïàòèéí ÿìàð íýã øèíæ
òýìäýã èëýðñýí áàéäàã. Ìºí ×Ø-òýé õ¿ì¿¿ñèéí 60–70%-ä íü ðåòèíîïàòè ÿìàð íýã
õýëáýðýýð òîõèîëääîã áà 8%-ä íü ðåòèíîïàòè õ¿íä õýëáýðýýð èëýðäýã. ×èõðèéí
øèæèíãèéí ãàðàëòàé í¿äíèé õ¿íäðýë ¿¿ñýõ ýðñäýëò õ¿÷èí ç¿éëñò: ÷èõðèéí
øèæèíãýýð ºâ÷èëñºí õóãàöàà, ÷èõðèéí øèæèíãèéí õÿíàëò ìóó, öóñíû äàðàëò
ºíäºð áàéõ, ãèïåðëèïèäåìè, æèðýìñëýëò, áººðíèé õ¿íäðýë çýðýã îðäîã. ×èõðèéí
øèæèíòýé õ¿ì¿¿ñò êàòàðàêò, ãëàóêîì, í¿äíèé òîðëîãèéí ñóäàñíû ººð÷ëºëò, í¿äíèé
ìýäðýëèéí èøåìè çýðýã í¿äíèé áóñàä õ¿íäðýë¿¿ä òîõèîëäîæ áîëíî.
×èõðèéí øèæèíãèéí ðåòèíîïàòèéã ýðò ¿å áóþó íýâ÷äýñã¿é ðåòèíîïàòè, õîæóó
¿å øàò áóþó íýâ÷äýñò ðåòèíîïàòè ãýæ õî¸ð àíãèëäàã. ×Ø-ãèéí íýâ÷äýñã¿é
ðåòèíîïàòèéí øàòàíä í¿äíèé óã äóðàíäàõàä ñóäàñíû æèæèã ö¿ëõýí, öóñ õàðâàëò,
øèíãýí õóðèìòëàãäàõ, çººëºí ãîëîìò, òîðëîã á¿ðõ¿¿ëèéí äîîðõè æèæèã ñóäàñíû
ãýìòýë, âåíèéí ºðãºñºë çýðýã ººð÷ëºëò¿¿ä èëýðäýã. ×Ø-ãèéí íýâ÷äýñò ðåòèíîïàòèéí
øàòàíä øèíýýð ñóäàñæèëò ¿¿ñýõ, øèëëýãò öóñ õàðâàõ áîëîí ôèáðîçîí ñîðâèæèëò
àæèãëàãäàíà. Íýâ÷äýñò ðåòèíîïàòèéí õ¿íäðýë íü øàð òîëáîíä õàâàí ¿¿ñýõ þì.
×èõðèéí øèæèíãèéí í¿äíèé õ¿íäðýëèéí ýðò èëð¿¿ëýëò:

• ×èõðèéí øèæèí îíîøëîãäñîíîîñ õîéø æèëä íýã óäàà òîãòìîë í¿äíèé ýì÷èéí
¿çëýãò õàìðàãäàõ
• Í¿äíèé õ¿íäðýëèéí øèíæ òýìäã¿¿ä èëýðñýí òîõèîëäîëä:
o Íýâ÷äýñã¿é ðåòèíîïàòèéí õ¿íäýâòýð õýëáýðèéí ¿åä 6-12 ñàðä, õ¿íä
õýëáýðèéí ¿åä 3-6 ñàðä í¿äíèé ýì÷èéí ¿çëýãò õàìðàãäàæ áàéõ
øààðäëàãàòàé.
Àâàõ àðãà õýìæýý
• Öóñíû ãëþêîçûí õýìæýý, àðòåðèéí äàðàëò, äèñëèïèäåìèéã ¿ð ä¿íòýé õÿíàõ
íü í¿äíèé õ¿íäðýë ¿¿ñýõýýñ ñýðãèéëíý.
• Äàðààõ òîõèîëäîëä í¿äíèé ýì÷èéí ¿çëýãò õàìðóóëíà. ¯¿íä:
o Í¿äíèé òîðëîã á¿ðõ¿¿ëä íýâ÷äýñò áîëîí íýâ÷äýñã¿é ººð÷ëºëò èëýðñýí
o Òîðëîãò 1 äèñêýýñ äîòîãø õýìæýýíèé çàéä øàð òîëáîíû õàâàí, òîðëîãèéí
ººð÷ëºëò èëðýõ
o Òîðëîã á¿ðõ¿¿ë òîä õàðàãäàõã¿é áàéõ (êàòàðàêò ã.ì)
o Äààìæèðñàí õàðàà áóóðàëò
• Õ¿íä õýëáýðèéí ðåòèíîïàòèéí ¿åä ëàçåð-ôîòîêîàãóëÿö ýì÷èëãýý õèéõ íü
ñîõðîëòîîñ ñýðãèéëíý.
Â.6.2. Áººðíèé õ¿íäðýë

×èõðèéí øèæèíãèéí áººðíèé õ¿íäðýë íü áººðíèé äóòàãäàëä õ¿ðãýõ ãîë
øàëòãààí áîëäîã. Áººðíèé õ¿íäðýëèéí ýðò ¿å íü øýýñýýð àëüáóìèí àëäàõ
(ìèêðîàëüáóìèíóðè) øèíæýýð èëðýõ áà öààøèä ìàêðîàëüáóìèíóðè, ïðîòåéíóðè
áîëæ óëìààð áººðíèé àðõàã äóòàãäàëä õ¿ðäýã áà ãåìîäèàëèç, áººð øèëæ¿¿ëýí
ñóóëãàõ ýì÷èëãýý õèéõ øààðäëàãàòàé áîëäîã.
×èõðèéí øèæèíãèéí áººðíèé õ¿íäðýëèéí ýðò èëð¿¿ëýëò

• Æèë á¿ð áººðíèé õ¿íäðýëèéã èëð¿¿ëýõ øèíæèëãýýíä õàìðàãäàíà.
• Ìèêðîàëüáóìèíóðèéí øèíæèëãýý íü áººðíèé õ¿íäðýëèéã ýðò ¿åä íü èëð¿¿ëýõ
îíîøëîãîîíû àðãà áºãººä øýýñíèé àëüáóìèí, êðåàòèíèíû õàðüöààã (ÀÊÕ)
òîäîðõîéëæ ººð÷ëºëòòýé ãàðñàí òîõèîëäîëä 3 ñàðûí äàðàà øèíæèëãýýã
äàâòàí õèéíý. Õýðýâ øèíæèëãýý ººð÷ëºëòòýé áîë øºíèéí øýýñýíä àëüáóìèí
òîäîðõîéëíî. (õýâèéí õýìæýý <20ug/ìèí ýñâýë < 30ìã/ë, ìèêðîàëüáóìèíóðè
20-200ug/ìèí ýñâýë 30-300ìã/ë, ìàêðîàëüáóìèíóðè >300ìã/ë ýñâýë >200ug/
ìèí)
• Ìèêðîàëüáóìèíóðè ãýäýã íü øýýñíèé ÀÊÕ-ãààð:
o Ýðýãòýé: 2.5–25.0 ìã/ììîëü (22–220 ìã/ã)
o Ýìýãòýé: 3.5–35.0 ìã/ììîëü (31–308 ìã/ã)
• Ìàêðîàëüáóìèíóðè ãýäýã íü: øýýñíèé ÀÊÕ-ãààð > 25.0 ìã/ììîëü (220 ìã/ã)
(ýðýãòýé áîëîí ýìýãòýé).
• Ñèéâýíãèéí êðåàòèíèíû õýìæýýã æèë á¿ð òîäîðõîéëæ áàéõ
Àâàõ àðãà õýìæýý:

• Àðòåðèéí äàðàëòûí õýìæýý õýâèéí áîë ÀÕÔÑ áîëîí À2ÐÑ ýì¿¿äèéã
õýðýãëýíý. Ýì÷èëãýý ýõýëñíýýñ õîéø 1-2 äîëîî õîíîãèéí äàðàà ñèéâýíãèéí
êðåàòèíèí, êàëèéí õýìæýýã øàëãàíà.
• Àðòåðèéí äàðàëòûí çîðèëòîò ò¿âøèí < 140/85 ìì.ì.ó.á
• Àðòåðèéí äàðàëò áóóðóóëàõ îëîí ýìèéí ýì÷èëãýý øààðäëàãàòàé
• ×èõðèéí øèæèíãèéí áóñ áººðíèé ýìãýã áèé ýñýõèéã òîäðóóëæ ýì÷ëýõ –
ÿëàíãóÿà ãåìàòóðè, ñèéâýíãèéí êðåàòèíèí ºíäºð áàéõ
• Ãåìîäèàëèç: ×èõðèéí øèæèíòýé ºâ÷òºíä ãåìîäèàëèç õèéõýä òåõíèêèéí
õóâüä èë¿¿ õ¿íäðýëòýé. Ó÷èð íü ñóäàñíû õàòóóðàë, ñóäàñíû øîõîéæèëòûí
óëìààñ ñóäàñíû ìýñ çàñàë õèéõýä òºâºãòýé áàéäàã. Äèàëèçûí ¿åä ÷èõðèéí
øèæèíãèéí õÿíàëòûã òîãòâîðòîé áàéëãàõàä õýö¿¿, öóñíû ãëþêîçûí õýìæýý
áóóð÷ ãèïîãëèêåìèéí õ¿íäðýë ãàðàõ ýðñäýëòýé ó÷èð äèàëèçèéí óóñìàëä
5-8 ììîëü/ë êîíöåíòðàöèòàé ãëþêîçûí óóñìàë íýìæ ºãºõ íü ãèïîãëèêåìèä
îðîõîîñ ñýðãèéëäýã.
Â.6.3. Õºëèéí õ¿íäðýë

×èõðèéí øèæèíãèéí õºëèéí õ¿íäðýë íü çàõûí íåéðîïàòè, çàõûí ñóäàñíû
ýìãýã, õºëèéí àð÷èëãàà õàíãàëòã¿é çýðãýýñ ¿¿ñäýã.
×èõðèéí øèæèíãèéí íåéðîïàòè

×èõðèéí øèæèíãèéí õ¿íäðýëä çàõûí ìýäðýëèéí ýìãýã ýëáýã òîõèîëääîã
áºãººä ýíý íü ìýäðýõ¿é áóóðàõ øèíæýýð èëðýõ áà õºëèéí øàðõ, õºë òàéðóóëàõ
çýðýã õ¿íäðýë¿¿äèéí ãîë ýðñäýëò õ¿÷èí ç¿éë áîëäîã. Çàõûí ìýäðýëèéí ýìãýã íü
èõýâ÷ëýí õºë èðâýãíýõ, áàäàéðàõ, ºâäºõ øèíæýýð èëýðäýã áà óã øèíæ òýìäã¿¿ä
íü øºíº èë¿¿ àæèãëàãääàã. ªâäºëòòýé õýëáýðèéí íåéðîïàòèéí ¿åä õýðýãëýõ ýì
ýì÷èëãýý õàíãàëòòàé ñóäëàãäààã¿é ÷ ñýòãýë ãóòðàëûí ýñðýã (àíòèäåïðåññàíò)
áîëîí ãàáàïåíòèí çýðýã óíàëò òàòàëòûí ýñðýã (àíòèêîíâóëñàíò) ýì¿¿ä ¿ð ä¿íòýé
áàéäàã.
×èõðèéí øèæèíãèéí çàõûí ñóäàñíû õ¿íäðýë

Çàõûí ñóäàñíû õ¿íäðýë íü ÷èõðèéí øèæèíòýé õ¿ì¿¿ñò ýëáýã òîõèîëääîã. Ýíý
¿åä ÿâàõàä õºë ºâäºõ, øàðõ ¿¿ñýõ çýðýã øèíæ¿¿ä èëýðíý. Óã õ¿íäðýëèéí ¿åä
äàñãàë õºäºëãººí, ñóäàñ íºõºõ ýì÷èëãýýã õèéíý.
Õºëèéí õ¿íäðýëèéí ýðò èëð¿¿ëýëò

• Õºëèéí õ¿íäðýëèéã ýðò èëð¿¿ëýõ ¿çëýãò æèëä íýã óäàà òîãòìîë õàìðàãäàõ
• Ìýäðýëèéí ãàðàëòàé õºëèéí øàðõëàà ¿¿ñýõ ýðñäýë áàéãàà ýñýõèéã èëð¿¿ëýõýä
äàðàëòûí ìýäðýõ¿é øàëãàã÷ (5.07/10 ãð-ûí ìîíîôèëàìåíò) ÷óõàë ¿¿ðýãòýé.
• Çàõûí ñóäàñíû õ¿íäðýëèéã èëð¿¿ëýõýä õºëèéí ñóäàñíû (a.dorsalis pedis,
a.posterior tibialis) ëóãøèëòûã òýìòðýõ íü à÷ õîëáîãäîëòîé.
• Õºëèéí àðüñíû á¿ðýí á¿òýí áàéäàë, õàëäâàð, õóìñíû áàéäàë, ýâýð çýðãèéã
øàëãàõ íü ç¿éòýé.
Õºëèéí àð÷èëãàà áà ñóðãàëò

• Õºë í¿öãýí ÿâàõã¿é áàéõ, ìºí õºë í¿öãýí óñ, ýëñýíä àëõàõã¿é áàéõûã çºâëºõ
• ªäºð á¿ð õºëºº øàëãàæ áàéõ, õýðýâ õºëèéí àðüñ õàãàðñàí óëàéñàí ãýõ ìýò
ººð÷ëºëò àæèãëàãäâàë ýì÷èä ¿ç¿¿ëýõèéã çºâëºõ
• Ãóòàë ºìñºõèéí ºìíº ãàäíû áèåò ãóòàëä îðñîí ýñýõèéã øàëãàæ áàéõ
• Õºëèéí àðèóí öýâðèéã ñàõèõ, õóóðàéøñàí ¿åä òîñ ò¿ðõýõ çýðýã õºëèéí
àð÷èëãààíû òàëààð ñóðãàëò ÿâóóëíà.
Õºëèéí øàðõ
×èõðèéí øèæèíãèéí õºëèéí øàðõ íü çàõûí ìýäðýëèéí áîëîí çàõûí ñóäàñíû
ýìãýã, õºëèéí àð÷èëãàà õàíãàëòã¿é áàéñàíòàé õîëáîîòîé áà èõýâ÷ëýí ãóòàë
õîëãîñíû äàðàà èëýðäýã. Øàðõ íü äàðàëò ¿ðýëò èõòýé õºëèéí õýñã¿¿äýä èë¿¿
òîõèîëääîã áà ýíý õýñýãò ºâäºëòòýé, ýðãýí òîéðíû àðüñ õàòóóð÷ ýâýð ¿¿ññýí,
¿çëýãýýð ìýäðýõ¿é áóóðñàí áàéäàã.
×èõðèéí øèæèíãèéí õºëèéí øàðõíû ýì÷èëãýý:

1. Äàðàëò õîëãîëòûã àðèëãàõ – õààíà äàðàëò, ¿ðýëò õîëãîëò áàéíà òýíä øàðõ
¿¿ñíý ãýæ ¿çäýã. Èéìä õºëèéí ýâðèéã àðèëãàõ, ººðò òààðñàí ãóòàë ºìñºõ
õýðýãòýé.
2. Ñóäàñæèëòûã íýìýãä¿¿ëýõ (ìýñ çàñàë áîëîí àíãèîïëàñòèê) – ýíý íü õºëèéí
øàðõ ¿¿ññýí ¿åä øààðäëàãàòàé.
3. Õàëäâàðûí óëìààñ ¿õæñýí õýñãèéã òàéðàõ ìýñ çàñëûã õèéíý.
4. Õºëèéí àðüñàíä ¿¿ññýí õàëäâàðûã ýì÷ëýõäýý òóõàéí õýñýãò õàëäâàðûí ýñðýã
ýì÷èëãýýã õèéíý.
Â.6.4. Òîì ñóäàñíû õ¿íäðýë, äèñëèïèäåìè, àðòåðèéí ãèïåðòåíçè

Òîì ñóäàñíû õ¿íäðýë¿¿ä íü (ç¿ðõíèé òèòýì ñóäàñ áîëîí òàðõèíû ñóäàñíû
ýìãýã, çàõûí ñóäàñíû ýìãýã) ÷èõðèéí øèæèíãèéí ¿åä ºâºðìºö øèíæ òýìäã¿¿äýýð
èëýðäýãã¿é áîëîâ÷:
• ×èõðèéí øèæèí íü ç¿ðõ ñóäàñíû ýìãýãèéí ýðñäëèéã 2-4 äàõèí ÿëàíãóÿà
ýìýãòýé÷¿¿äèéí äóíä íýìýãä¿¿ëäýã, ºâ÷íèé òàâèëàíã ìóóòãàõ øàëòãààí
áîëäîã áºãººä õ¿íäðýë¿¿ä íü ýðò áóþó çàëóó íàñàíä èëðýõ íü á¿ð ÷ àþóëòàé.
• Àçè õ¿ì¿¿ñò ç¿ðõ ñóäàñíû õ¿íäðýë, öóñíû äàðàëò èõñýëòòýé õîëáîîòîé
¿¿ñäýã òàðõèíû õàðâàëò íü Åâðîï õ¿ì¿¿ñòýé õàðüöóóëàõàä èë¿¿ òîõèîëääîã.
• ×èõðèéí øèæèí ãýæ îíîø òàâèõ õýìæýýíä õ¿ðòýë öóñíû ãëþêîçûí õýìæýý
èõñýýã¿é áîëîâ÷ ºëºí ¿åä áîëîí 2 öàãèéí äàðààõ öóñíû ãëþêîçûí õýìæýý
èõýññýí õ¿ì¿¿ñò ÷ ç¿ðõ ñóäàñíû ýìãýãèéí ýðñäýë íýìýãäñýí áàéäàã. Ýíý
íü ÷èõðèéí øèæèíã ýðò èëð¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãààã çîõèîí áàéãóóëñíààð
ýðñäýëòýé õ¿ì¿¿ñèéã ç¿ðõ ñóäàñíû ýìãýãýýð ºâ÷ëºõººñ íü ºìíº èëð¿¿ëýõ

áîëîìæòîéã õàðóóëæ áàéíà.
• Àöåòèëñàëèöèëèéí õ¿÷èë (àñïèðèí)-èéã ýñðýã çààëòã¿é ºâ÷òºíä ºäºðò 100ìã-
ààð ºäºð á¿ð õýðýãëýíý.
Àðòåðèéí ãèïåðòåíçè
×èõðèéí øèæèíòýé ºâ÷òºíèéí àðòåðèéí äàðàëò 140/90 ìì.ÌÓÁ-ñ äýýø
òîõèîëäîëä äàðàëò áóóðóóëàõ ýì÷èëãýýã õèéõ øààðäëàãàòàé áà àðòåðèéí äàðàëòûí
çîðèëòîò ò¿âøèí íü <140/85 ìì.ÌÓÁ þì. Àðòåðèéí äàðàëòûã áóóðóóëàõ çîðèëãîîð
òóõàéí ºâ÷òºíèé àìüäðàëûí õýâ ìàÿãèéã ººð÷ëºõ áà ¿¿íä: äàñãàë õºäºëãººíººð
òîãòìîë õè÷ýýëëýõ, æèí õàñàõ, äàâñ áîëîí àðõèíû õýðýãëýýã õÿçãààðëàõ çýðýã
îðäîã. Äýýðõ àðãà õýìæýýíä ¿ð ä¿íã¿é òîõèîëäîëä äàðàëò áóóðóóëàõ ýìèéí
ýì÷èëãýýã õèéíý. ¯¿íä:
• ÀÕÔÑ
• À2ÐÑ
• Áåòàáëîêàòîð
• Êàëüöèéí ñóâàã õîðèãëîã÷
• Òèàçèä òºñò øýýñ õººõ áýëäìýë
Äýýðõ á¿ëãèéí ýì¿¿äýýñ áººðíèé õ¿íäðýë èëýðñýí õ¿ì¿¿ñò ýõíèé ñîíãîëòûí

ýì¿¿ä íü ÀÕÔÑ áà À2ÐÑ á¿ëãèéí ýì¿¿ä þì.
Äèñëèïèäåìè
×èõðèéí øèæèí õýâ øèíæ 2-òîé õ¿ì¿¿ñò òðèãëèöåðèäèéí õýìæýý ºíäºð, ÈÍËÏ-
èéí õýìæýý áàãà áàéäàã. ªºõ òîñ áóóðóóëàõ ñòàòèíû áîëîí ôèáðàòûí á¿ëãèéí
ýì¿¿äýýñ õýðýãëýíý.
• ×èõðèéí øèæèí îíîøëîãäîõîîñ ºìíº ç¿ðõ ñóäàñíû ýìãýãýýð ºâ÷èëæ áàéñàí
õ¿ì¿¿ñò öóñíû ººõ òîñíû õýìæýýíýýñ ¿ë õàìààðàí ñòàòèíû á¿ëãèéí ýì¿¿äèéã
õýðýãëýæ ýõëýõ íü ç¿éòýé. Çîðèëòîò ò¿âøèí íü ÁÍËÏ <2.0 ììîëü/ë
• Ç¿ðõ ñóäàñíû ýìãýã èëðýýã¿é õ¿ì¿¿ñò:
• Õýðýâ >40 íàñòàé, ÁÍËÏ 2.5 ììîëü/ë ýñâýë íèéò õîëåñòåðîë 4.5ììîëü/ë,
• õýðýâ <40 íàñòàé, ç¿ðõ ñóäàñíû ýìãýãèéí ÿìàð íýã ýðñäýëòýé (öóñíû äàðàëò
èõñýëò, òàìõè, ìèêðîàëüáóìèíóðè, óäàìøëûí àíàìíåç) áîë ñòàòèíû á¿ëãèéí
ýì¿¿äèéã õýðýãëýíý.
• ÁÍËÏ çîðèëòîò ò¿âøèíä õ¿ðñýí áîëîâ÷ òðèãëèöåðèä 4.5 ììîëü/ë áîë
ôèáðàòûí á¿ëãèéí ýì¿¿äèéã õýðýãëýíý.
• Òðèãëèöåðèä 4.5 ììîëü/ë áîë íîéð áóë÷èðõàéí ¿ðýâñýë (ïàíêðåàòèò)
¿¿ñýõýýñ ñýðãèéëýõ çîðèëãîîð òðèãëèöåðèäèéã áóóðóóëàõ øààðäëàãàòàé.
• Ìºí ºâ÷òºíä öóñíû ººõ òîñ áóóðóóëàõ áóñàä ýì¿¿äýýñ íèêîòèíèé õ¿÷èë áà
îìåãà-3 çýðãèéã õýðýãëýæ áîëíî.
• Öóñíû ººõ òîñíû ººð÷ëºëò á¿õèé á¿õ õ¿ì¿¿ñò àìüäðàëûí õýâ ìàÿãèéã
ººð÷èëíº.
Â.7. ×èõðèéí øèæèíãèéí ºâºðìºö áàéäëóóä
Â.7.1. Õ¿¿õýä, ºñâºð íàñíûõíû ÷èõðèéí øèæèí

Íàñàíä õ¿ðýã÷èä áîëîí õ¿¿õýä, ºñâºð íàñíûõàíä õèéãäýõ ãëþêîç áóóðóóëàõ
ýì÷èëãýýíèé çàð÷èì íü èæèë áàéäàã áîëîâ÷ õîîëëîëò, ýì÷èëãýýíèé àñóóäàë,
àìüäðàëûí õýâ ìàÿãèéã ººð÷ëºõºä ãýð á¿ëèéíõýíòýé õàìòðàí àæèëëàõ
øààðäëàãàòàé áàéäàã. Õ¿¿õýä, ºñâºð íàñíûõàíä òîõèîëäîõ ÷èõðèéí øèæèí õýâ

øèíæ 2 ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä èõýñ÷ áàéíà.
Â.7.2. Õàâñàðñàí ºâ÷íèé ¿åèéí ìåíåæìåíò

×èõðèéí øèæèíãèéí ¿åä õî¸ðäîã÷ õàëäâàð õàâñàðäàã òóë õóðö õàëäâàðò ºâ÷íººñ
ñýðãèéëýõ òàëààð çºâëºãºº ºãºõ øààðäëàãàòàé.
• ßìàð ÷ õóðö õàëäâàðûí ¿åä ãëþêîç áóóðóóëàõ ýì, èíñóëèíèéã çîãñîîæ
áîëîõã¿é, õàðèí áèãóàíèäûã çîãñîîæ áîëíî.
• Øèíãýí èõýýð óóëãàíà. Öýâýð óñ, øèíãýí öàé, ãëþêîç áàãàòàé æèìñíèé ø¿¿ñ
ãýõ ìýò
• Õýðâýý õîîëîíä äóðã¿é áàéãàà áîë æèìñíèé ø¿¿ñ óíäàà áîëîí áàãà çýðýã
ãëþêîçòàé øèíãýí õýðýãëýíý.
• ªäºðò 4-ñ äîîøã¿é óäàà öóñíû ãëþêîçûí õýìæýýã õÿíàíà.
• ªäºðò 2-ñ äîîøã¿é óäàà øýýñýíä êåòîí òîäîðõîéëíî.
• Õýðýâ áººëæèõ, ñóóëãàõ, áèå ñóëðàõ çýðýã øèíæ èëýðâýë ÿàðàëòàé ýì÷
äóóäàæ ¿ç¿¿ëíý.
Ñóäàëãààãààð ç¿ðõíèé õóðö øèãäýýñ, õóðö õàëäâàðûí ¿åä èíñóëèíèé ýð÷èìò
ýì÷èëãýý õèéõ íü íàñ áàðàëòûã áóóðóóëíà.
Â.7.3. ªíäºð íàñòíû ÷èõðèéí øèæèí

ªíäºð íàñòàé õ¿ì¿¿ñò ãèïîãëèêåìýýñ ñýðãèéëýõ, ìºí ãèïåðãëèêåìèä îðóóëàõã¿é
áàéõ øààðäëàãûã õàíãàñàí ýìèéí ýì÷èëãýýã õèéäýã.
• Öóñíû ãëþêîçûí ñàéí õÿíàëòòàé ºíäºð íàñòíóóä õÿíàëò ìóó áàéñàí ºíäºð
íàñòàíòàé õàðüöóóëàõàä 10 æèëýýð èë¿¿ íàñëàõ áîëîìæòîé. ªíäºð íàñòàé
õ¿ì¿¿ñò õîîë, õºäºëãººíèé çºâëºãººã ìýðãýæëèéí õîîë ç¿é÷, áèåèéí òàìèðûí
àðãà ç¿é÷ ºãºõ õýðýãòýé.
• Íàñòàé õ¿ì¿¿ñ äàí ãàíö õîîëíû äýãëýì áàðèìòëàõ íü ãëþêîçûã áóóðóóëæ
÷àääàãã¿é òóë ñóëüôàíèëìî÷åâèíû áîëîí a-ãëþêîçèäàçèéí á¿ëãèéí ýì¿¿äèéã
áàãà òóíãààð õýðýãëýõ íü èë¿¿ ¿ð ä¿íòýé.
• Íàñòàé õ¿ì¿¿ñò áººð, ýëýã, ç¿ðõíèé ýìãýã ýëáýã áàéäàã ó÷èð èõýâ÷ëýí áèãóàíèä
õýðýãëýõ ýñðýã çààëòòàé áàéäàã áà ñèéâýíãèéí êðåàòèíèí <150ììîëü/ë ¿åä
õýðýãëýíý. ÄÏÏ-4 õîðèãëîã÷ íü íàñòàé õ¿ì¿¿ñò õýðýãëýõýä òîõèðîìæòîé
ýìèéí á¿ëýã þì. Ñóëüôàíèëìî÷åâèí áîëîí èíñóëèíèéã õýðýãëýõ ÿâöàä
ãèïîãëèêåìèä îðîõ íü àìàðõàí áàéäàã òóë òóíã íàðèéí òîãòîîõ øààðäëàãàòàé.
Â.7.4. Ìýñ çàñëûí ¿åèéí ìåíåæìåíò

Õàãàëãààíû ¿åèéí ìåíåæìåíò íü ×Ø õýâ øèíæ 2-òîé õ¿ì¿¿ñò àíõààðàë òàòñàí
÷óõàë àñóóäëóóäûí íýã þì. Åðºíõèé ìýðãýæëèéí ýì÷, ÷èõðèéí øèæèíãèéí òóñëàìæ
¿éë÷èëãýýíèé ìýðãýøñýí áàã, ìýñ çàñàë÷, ìýäýýã¿éæ¿¿ëýã÷ çýðýã ìýðãýæëèéí
õ¿ì¿¿ñèéí õàìòûí îðîëöîî ÷óõàë.
• Õàãàëãàà õèéëãýõýýñ õýäýí ºäðèéí ºìíº ÷èõðèéí øèæèíãèéí õÿíàëò, áèåèéí
åðºíõèé áàéäëûã ìýäýýã¿éæ¿¿ëýã÷ ýì÷èä õÿíóóëàõ õýðýãòýé.
• Õàãàëãàà õèéëãýõ ºäðºº ãëþêîç áóóðóóëàõ ýìýý çîãñîîíî.
• Õàãàëãààíû ÿâöàä öóñíû ãëþêîçûí õýìæýýã 5-11ììîëü/ë õýìæýýíä áàðèõ
áà òîìîîõîí õàãàëãàà õèéëãýõ áîë ñóäñààð èíñóëèí õèéæ, 30 ìèíóò òóòàì
ãëþêîçûã õÿíàíà. Ãëþêîç-èíñóëèíèé õîëèìîã øèíãýíèéã õàãàëãààíû ¿åä
õèéíý.
• Õàãàëãààíû äàðàà öóñíû õ¿÷èëòºðºã÷èéí õàíãàìæèéã õÿíàõ íü ÷óõàë, öóñíû
ãëþêîçûã 5.0-10.0 ììîëü/ë áàðüæ ÷àäâàë íàñ áàðàëò õ¿íäðýëýýñ ñýðãèéëäýã.
Â.7.5. Ñîëèîðëûí ýñðýã áà ðåòðîâèðóñûí ýñðýã ýì¿¿ä

Ñîëèîðëûí ýñðýã õî¸ðäóãààð á¿ëãèéí ýì¿¿ä íü òàðãàëàõ, äèñëèïèäåìè,
áîäèñûí ñîëèëöîîíû õàì øèíæèéã ¿¿ñãýäýã. Àìåðèêèéí ÷èõðèéí øèæèíãèéí
õîëáîîíîîñ ðåòðîâèðóñûí ýñðýã ýì íü äèñëèïèäåìè, èíñóëèíèé ìýäðýã ÷àíàðûí
àëäàãäàë ¿¿ñýõýä íºëººëäãèéã çºâëºñºí. Èéìä ñýòãýöèéí ºâ÷òýé áîëîí ÄÎÕ-
òîé õ¿ì¿¿ñ ÷èõðèéí øèæèíãèéí áîëîí ç¿ðõ ñóäàñíû ýìãýãèéí ýðñäýëòýé áàéäàã
òóë ºëºí ¿åèéí öóñíû ãëþêîç, ëèïèäèéí õýìæýý, àðòåðèéí äàðàëò, áèåèéí æèíã
òîãòìîë õÿíàõ, òàìõè, óäìûí àñóóìæ àâàõ øààðäëàãàòàé. ÄÎÕ-ûí ýñðýã áîëîí
ñýòãýö íºëººò ýì õýðýãëýæ ýõýëñýí ýõíèé 6 ñàðä ñàð òóòàì ãëþêîç, áèåèéí æèíã
õýìæèæ áàéõ õýðýãòýé.
Â.7.6. Õàëäâàðò ºâ÷èí áà àìíû õºíäèéí ýð¿¿ë àõóé

×èõðèéí øèæèíòýé ºâ÷òºíèé ãëþêîçûí õÿíàëò õàíãàëòã¿é áîë õàëäâàðò ºðòºõ
ýðñäýë ºíäºð áàéäàã. Èõýâ÷ëýí øýýñ áýëãèéí çàìûí õàëäâàð, õàòãàà, óóøãèíû
ñ¿ðüåý, ø¿ä, áóéëíû ¿ðýâñýë, ãàäíà áîëîí äóíä ÷èõíèé ¿ðýâñýë, E.coli áîëîí
êëåáñèëëààð ¿¿ñãýãäñýí öèñòèò, áººðíèé áîëîí áººð îð÷ìûí áóãëàà, ¿òðýýíèé
¿ðýâñýë, ñòðåïòîêîêê áîëîí ñòàôèëîêîêê, ìººãºíöðººð ¿¿ñãýãäñýí óóøãèíû õàòãàà
ýëáýã òîõèîëääîã.
Õ¿í àìä ñóóðèëñàí êîõîðò ñóäàëãààãààð óóøãèíû ñ¿ðüåýòýé õ¿ì¿¿ñò 29.7%
íü ºìíº íü ÷èõðèéí øèæèí îíîøëîãäîæ áàéñàí áà 70%-ä íü óóøãèíû çóðàãëàëä
øîõîéæèëò ¿¿ññýí áàéäàã. Ìºí îëîí ýìýíä äàñàëòàé ñ¿ðüåý ¿¿ñýõ íü ýëáýã áàéäàã.
Àðüñíû õàëäâàð áîëîí õºëèéí øàðõ èõýâ÷ëýí ñòàôèëîêîêêèéí õàëäâàðààð
¿¿ñãýãäñýí áàéäàã. Àãààðã¿éòýí ãðàìì ñºðºã íÿíãààð ¿¿ñãýãäñýí õºëèéí øàðõ
õ¿íäðýõ íü ýëáýã.
Æèë á¿ð ø¿ä, àìíû õºíäèéí ýð¿¿ë àõóéí ¿çëýãò õàìðàãäàõ õýðýãòýé. ×èõðèéí
øèæèíòýé ºâ÷òºíä áóéëíû ¿ðýâñýë ýëáýã òîõèîëääîã áà ø¿ä óíàõ ãîë øàëòãààí
áîëäîã. Àìíû õºíäèéí àðèóí öýâðèéã ñàõèõ íü ¿¿íýýñ ñýðãèéëýõ ãîë àðãà õýìæýý
áîëíî. ¯çëýãò õàìðàãäñàíààð àìíû õºíäèéí ýð¿¿ë àõóéí ººð÷ëºëòèéã ýðò èëð¿¿ëýõ
áîëîìæòîé.
Â.7.7. ×èõðèéí øèæèí áà íºõºí ¿ðæèõ¿éí ýð¿¿ë ìýíä
Â.7.7.1 Æèðýìñëýëò
Íºõºí ¿ðæèõ¿éí íàñíû ýìýãòýéä ÷èõðèéí øèæèí õýâ øèíæ 2 ýëáýã òîõèîëäîæ
áàéíà. Ýíý íü õ¿¿õäèéí ºñºëò õºãæèëòºíä ìóóãààð íºëººëäºã òóë á¿õ ýìýãòýéä
æèðýìñëýõýýñ ºìíº çºâëºãºº ºãºõ íü óðãèéí ãàæ õºãæèë, çóëáàëòààñ ñýðãèéëíý.
Çºâëºãººíä äàðààõ ÷èãëýë òóñãàãäñàí áàéíà.
• Æèðýìñýí ýìýãòýéí ÷èõðèéí øèæèíãèéí õ¿íäðýëèéã ýðò èëð¿¿ëýõ, æèðýìñëýõ
íü òîõèðîìæòîé ýñýõèéã òîãòîîõ áà æèðýìñëýëòýýñ ñýðãèéëýõ çºâëºãºº ºãºõ
• ×Ø-òýé æèðýìñýí ýìýãòýéí öóñíû ãëþêîç áà HbA1C (<7.5%) ò¿âøèíã õÿíàõ
• Ôîëèéí õ¿÷ëèéã 5ìã ºäºðò õýðýãëýõ
• Ñòàòèí õýðýãëýæ áàéãàà áîë çîãñîîõ
• Ýñðýã çààëòòàé äàðàëò áóóðóóëàõ ýì¿¿äèéã õýðýãëýõã¿é áàéõ
• Ãëþêîç áóóðóóëàõ ýìèéã èíñóëèíýýð ñîëüæ õýðýãëýõ
ªìíº íü ÷èõðèéí øèæèí õýâ øèíæ 2 îíîøëîãäîæ áàéãààã¿é æèðýìñýí ýìýãòýéä
÷èõðèéí øèæèí àíõ îíîøëîãäîõ òîõèîëäîëä óðàã ãýìòýõ ºíäºð ýðñäýëòýé òóë
æèðýìñíèé ×Ø-ã èëð¿¿ëýõ (24-28 äîëîî õîíîãòîé æèðýìñýí ýìýãòýéä öóñíû
ãëþêîçûí õýìæýýã òîäîðõîéëîõ) íü ÷óõàë. Ýíý íü ìºí òºðñíèé äàðààõ õ¿íäðýëýýñ
ñýðãèéëýõ à÷ õîëáîãäîëòîé.
×Ø-òýé æèðýìñýí ýìýãòýéä:

• ×Ø-òýé æèðýìñýí ýìýãòýéí öóñíû ãëþêîçûã ºäºðò 4-ñ äîîøã¿é óäàà
òîäîðõîéëæ, ºëºí ¿åä <5.5ììîëü/ë (100ìã/äë), õîîëíîîñ 2 öàãèéí äàðàà
<7 ììîëü/ë (126ìã/äë) õýìæýýíä áàðèõ
• Ñóóðü áîëîí áîãèíî õóãàöààíû èíñóëèíèéã õàâñàðñàí ñõåìýýð õèéíý.
ªäºðò 4-5 óäàà òàðèíà. Ýõíèé 3 ñàðä òóíã áàãà áàéëãàõ áà ñ¿¿ëèéí 3 ñàðä
òóíã íýìýãä¿¿ëíý. Áîãèíî õóãàöààíû ¿éëäýëòýé, õ¿íèé àíàëîã èíñóëèí
õýðýãëýõèéã çºâëºäºã. Óðò õóãàöààíû èíñóëèíèéã õýðýãëýõã¿é.
• Ãëþêîç áóóðóóëàõ ýìèéã æèðýìñýí ¿åä õýðýãëýõã¿é.
• 3 ñàð òóòàìä ðåòèíîïàòè èëð¿¿ëýõ ¿çëýãò õàìðóóëíà.
Â.7.7.2. Æèðýìñëýõýýñ õàìãààëàõ áýëäìýë

Æèðýìñëýõýýñ õàìãààëàõ õàâñàðñàí áýëäìýë íü èë¿¿ à÷ õîëáîãäîëòîé.
×èõýðèéí øèæèí õýâ øèíæ 2 á¿õèé ýìýãòýéä ñàðûí òýìäãèéí ìº÷ëºãèéí òàëààðõ
äóðäàòãàëûã ñàéí öóãëóóëàõ øààðäëàãàòàé. ªíäãºâ÷èéí îëîí óéëàíõàéò õàì
øèíæ ýëáýã òîõèîëääîã. Ìåòôîðìèí áîëîí ãëèòàçîí óóæ áàéãàà ýìýãòýéä ñàðûí
òýìäãèéí ìº÷ëºã àëäàãäàõ áà ãàðàõ öóñíû õýìæýý èõýñäýã.
Æèðýìñëýõýýñ õàìãààëàõ áýëäìýë õýðýãëýõ ¿åä öóñíû ãëþêîç èõýñ÷ áîëíî.
Æèøýý íü: ýñòðîãåí öóñíû ãëþêîçûí õýìæýýã èõýñãýõ áà ìåäðîêñèïðîãåñòåðîí íü
öóñíû ãëþêîçûí õýìæýýã èõýñãýõýýñ ãàäíà áèåèéí æèíã íýìýãä¿¿ëýõ òàëòàé.
Â.7.7.3. Áýëãèéí ¿éë àæèëëàãàà

×èõðèéí øèæèíòýé ýðýãòýé õ¿ì¿¿ñèéí 50%-ä áýëãèéí ñóëðàë òîõèîëääîã.
Áýëãèéí ñóëðàë íü ñýòãýõ¿éí, æèæèã áà òîì ñóäàñíû, ýñâýë àâòîíîìò íåéðîïàòèéí
øàëòãààíòàé áàéäàã. Áýëãèéí ñóëðàëûí ¿åä ñèëäåíàôèë áóþó òàäàëàöèë (âèàãðà,
öèàëèñ) çýðýã ýì õýðýãëýæ áîëíî.
Â.8. Áîäèñûí ñîëèëöîîíû õàì øèíæ

Õóâü õ¿íä íýãýí çýðýã èëýðñýí ç¿ðõ ñóäàñíû õýä õýäýí ýðñäýëò õ¿÷èí ç¿éëñ áóþó
áîäèñûí ñîëèëöîîíû õÿìðàëóóäûí á¿ðäëèéã ÁÑÕØ ãýíý. Ýäãýýðò öóñíû ãëþêîçûí
èõñýëò (×Ø õýâ øèíæ 2, ãëþêîçûí òýñâýðæèëò àëäàãäàë, ºëºí ãëþêîçûí ººð÷ëºëò),
òºâèéí òàðãàëàëò, öóñàí äàõü ººõ òîñíû õàðüöàà àëäàãäàõ (òðèãëèöåðèäèéí
èõñýëò áîëîí ÈÍËÏ-èéí áàãàñàëò), àðòåðèéí äàðàëò èõñýëò çýðýã áàãòäàã.
Ñ¿¿ëèéí 20 æèëä ÁÑÕØ-èéí òàðõàëò ýð÷èìòýéãýýð íýìýãäýæ áàéíà. ÎÓ×ØÕ-
íû ìýäýýëñíýýð äýëõèéí íàñàíä õ¿ðñýí íèéò õ¿í àìûí 20-25 õóâü íü ÁÑÕØ-òýé
áàéíà. ÁÑÕØ èëýðñýí õ¿ì¿¿ñ óã øèíæ èëðýýã¿é õ¿ì¿¿ñòýé õàðüöóóëàõàä ç¿ðõ
ñóäàñíû ýìãýãýýð ºâ÷ëºõ ýðñäýë 2 äàõèí, ç¿ðõíèé øèãäýýñ, öóñ õàðâàëò çýðýã àìü
íàñàíä àþóëòàé õ¿íäðýëýýð íàñ áàðàõ ýðñäýë 3 äàõèí ºíäºð áàéäàã.
ÁÑÕØ-èéí øàëòãààí, ýìãýã æàìûí òàëààð òàéëáàðëàñàí îíîë, òààìàãëàëóóä
õàðààõàí íýãäñýí îéëãîëòîä õ¿ðýýã¿é ÷ òºâèéí òàðãàëàëò íü óã õàì øèíæèéí
øàëòãààí ãýæ ¿çäýã.
Òºâèéí òàðãàëàëò
ªºõ òîñíû
ººð÷ëºëò Ãëþêîçûí à÷ààëàëò ñîðèë Àðòåðèéí äàðàëò
èõñýëò
ÒÃ / ÈÍËÏ
Öóñàí äàõü ãëþêîçûí ººð÷ëºëò
Çóðàã 1. ÁÑÕØ-èéí øàëòãààí, ýìãýã æàì
ÁÑÕØ-èéã îíîøëîõ øàëãóóð (ÎÓ×ØÕ, 2009):

Äàðààõ òàâàí á¿ëýã øèíæ¿¿äýýñ 3 áîëîí ò¿¿íýýñ äýýø øèíæ èëýðâýë ÁÑÕØ
ãýæ ¿çíý. ¯¿íä:
• Òºâèéí òàðãàëàëò (ýðýãòýé 90ñì, ýìýãòýé 80ñì áà ò¿¿íýýñ äýýø),
• Öóñíû òðèãëèöåðèä>= 150 ìã/äë (1.7 ììîëü/ë) áîëîí öóñíû ººõ òîñ áóóðóóëàõ
ýì õýðýãëýæ áóé,
• Èõ íÿãòòàé ëèïîïðîòåéä ýðýãòýéä 40 ìã/äë (1.03 ììîëü/ë), ýìýãòýéä 50 ìã/
äë (1.29 ììîëü/ë)-ýýñ áàãà ýñâýë öóñíû ººõ òîñ áóóðóóëàõ ýì õýðýãëýæ áóé,
• Ñèñòîëûí äàðàëò 130 ììÌÓÁ, äèàñòîëûí äàðàëò 85 ììÌÓÁ-ààñ èõ áîëîõ
ýñâýë äàðàëò áóóðóóëàõ ýì õýðýãëýæ áàéãàà òîõèîëäîëä,
• Çàõûí öóñíû ãëþêîç ºëºí ¿åä 5.6 ììîëü/ë (100ìã/äë)-ýýñ èõñýõ ýñâýë ×Ø
2-èéí îíîøëîãäñîí
ÁÑÕØ-òýé õ¿ì¿¿ñò õîîëíû äýãëýì áàðèìòëàõ, áèåèéí æèíã áóóðóóëàõ, èäýâõèòýé

õºäºëãººíèéã íýìýãä¿¿ëýõ çàìààð èíñóëèíèé ðåöåïòîðûí ìýäðýã ÷àíàðûã
ñàéæðóóëàõ áîëîìæòîé áà àðõè òàìõèíû õýðýãëýýã õÿçãààðëàõ øààðäëàãàòàé.
Àìüäðàëûí õýâ ìàÿãèéí äýýðõè ººð÷ëºëò¿¿äèéã äàãàæ ìºðäºõºä ¿ð ä¿íã¿é
òîõèîëäîëä ýìèéí ýì÷èëãýýã õèéíý.
ÍÎÌ Ç¯É
1. Àçè – Íîìõîí Äàëàéí Áàðóóí Ýðãèéí Á¿ñèéí ×Ø õýâ øèíæ 2-ûí àæëûí õýñýã.
×Ø õýâ øèíæ 2-ûí ýìíýëç¿éí óäèðäàìæ. 2005 îí
2. Æ.Ñóâä íàð. Ìîíãîë÷óóäûí ãëþêîçûí ººð÷ëºëò áà ò¿¿íèé ýðñäýëò õ¿÷èí
ç¿éëèéí ñóäàëãàà. Diabets UK. Diabetic medicine, 19, 502-508.2002
3. Õàëäâàðò áóñ ºâ÷èí, îñîë ãýìòëèéí ýðñäýëò õ¿÷èí ç¿éëñèéí òàðõàëòûí
ñóäàëãàà – 2009. ÄÝÌÁ. 2010 îí
4. Äýëõèéí Ýð¿¿ë Ìýíäèéí Áàéãóóëëàãà. ×Ø-ãèéí òîäîðõîéëîëò, àíãèëàë,
îíîøëîãîî, õ¿íäðýë¿¿ä. ÄÝÌÁ-ûí òàéëàí WHO/NCD/NCS/99.2. Æåíåâ, 1999
îí
5. Ôèíëàíäûí ÷èõðèéí øèæèíãèéí îð÷èí ¿åèéí òóñëàìæèéí óäèðäàìæ. 2010
6. Ìîëäàâûí Ýð¿¿ë Ìýíäèéí ßàì. Õ¿íäðýëã¿é ×Ø ýìíýëç¿éí ïðîòîêîëóóä.
Êèøèíýâ. 2008 îí
7. Àâñòðàëèéí ×èõðèéí øèæèíãèéí Õîëáîî. ¯íäýñíèé ×Ø-ãèéí òóñëàìæ
¿éë÷èëãýýíèé ñõåì. 2009 îí.
8. Franz MJ, Bantle JP, Beebe ÑÀ íàð. Íîòîëãîîíä ñóóðèëñàí ×Ø-ãèéí õîîë
ýì÷èëãýý, õ¿íäðýëèéí óðüä÷èëàí ñýðãèéëýëòèéí çàð÷èì áà çºâëºìæ. ×Ø-ãèéí
òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý. 2002 îí.
9. Boulå NG, Haddad E, Kenny GP, Wells GA, Sigal RJ. ×Ø õýâ øèíæ 2 -òîé
õ¿ì¿¿ñèéí öóñíû ãëþêîçûí õÿíàëò áà áèåèéí æèíä äàñãàë õºäºëãººíèé ¿ð
ä¿íã ñóäàëñàí íü. Ýìíýëç¿éí ñóäàëãàà. JAMA 2001
10. Kanaya AM, Grady D, Barrett-Connor E. ×Ø õýâ øèíæ 2 á¿õèé õ¿ì¿¿ñò
òîõèîëäîõ ç¿ðõíèé òèòýì ñóäàñíû ýìãýã. Ýìíýëç¿éí ñóäàëãàà. Arch Intern
Med 2002
11. Kosaka K, Noda M, Kuzuya T. Ãëþêîç òýñâýðæèëò àëäàãäàë á¿õèé ßïîí
ýðýãòýé÷¿¿äèéã àìüäðàëûí õýâ ìàÿãèéã ººð÷ëºõ çàìààð ×Ø õýâ øèíæ 2-ààñ
óðüä÷èëàí ñýðãèéëñýí íü. Ýìíýëç¿éí ñóäàëãàà. Diabetes Res Clin Pract 2005
12. Àìåðèêèéí Äèàáåòèéí Õîëáîî. Õ¿¿õýä áîëîí çàëóó÷óóäûí äóíäàõ ×Ø õýâ
øèíæ 2. ×èõðèéí øèæèíãèéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý. 2000, 23; 381-389
13. Àíãëèéí ×Ø-ãèéí ïðîñïåêòèâ ñóäàëãààíû àæëûí õýñýã. Áèåèéí æèíãèéí
èë¿¿äýë á¿õèé ×Ø õýâ øèíæ 2-òîé õ¿ì¿¿ñò Ìåòôîðìèí ýì÷èëãýýíèé ¿ð
ä¿í. (UKPDS). Lancet 1998, 352; 854-865
14. Fong DS, Aiello LP, Ferris FL 3rd, Klein R. ×Ø-ãèéí ðåòèíîïàòè. ×èõðèéí
øèæèíãèéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý. 2004, 27; 2540-2553
ÕÀÂÑÐÀËÒ
Õàâñðàëò 1. ×èõðèéí øèæèí õýâ øèíæ 2-òîé ºâ÷òºíèé óäèðäàìæ
×èõðèéí øèæèíãèéí òóõàé

Íîéð áóë÷èðõàé õàíãàëòòàé èíñóëèí äààâàð áîëîâñðóóëæ ÷àäàõã¿é ýñâýë
áîëîâñîðñîí èíñóëèí íü ººðèéí áèå ìàõáîäîä íºëººëæ ÷àäàõã¿é áîëñîí ¿åä
¿¿ñäýã àðõàã ÿâöòàé ºâ÷èí þì.
• Õ¿íèé èäýæ áóé õîîëíû èõýíõè íü áèå ìàõáîäîä ãëþêîç áóþó ñàõàð áîëîí
õóâèð÷ áàéäàã.
• Õ¿íèé áèå õýäýí ìÿíãàí ýñýýñ òîãòäîã. Ãëþêîç íü õ¿íèé áèåèéí á¿õèé ë ýä
ýñ¿¿äýä õýðýãöýýò ýð÷ õ¿÷, ýíåðãèéí ýõ ¿¿ñâýð áîëäîã.
ÑÀÕÀÐ
(ÃËÞÊÎÇ)
• Íîéð áóë÷èðõàé íü èíñóëèí äààâðûã ÿëãàðóóëäàã. Çºâõºí èíñóëèí ãëþêîçûã

öóñíààñ ýä ýñ ð¿¿ íýâòð¿¿ëýõ ¿¿ä õààëãûã íýýäýã.
Çóðàã 2. Èíñóëèí öóñíààñ ãëþêîçûã ýä ýñýä íýâòð¿¿ëýõ ìåõàíèçì
• Èíñóëèí äààâàð äóòóó ÿëãàðàõ ýñâýë ýä ýñ óã äààâðûí ¿éë÷ëýëä äºæðºëòýé

áîëîõîä ãëþêîç ýä ýñýä íýâòýð÷ ÷àäàëã¿é öóñàíä ¿ëäýæ õóðèìòëàãääàã. Ýä
ýñ øààðäëàãàòàé ýíåðãèéã àâ÷ ÷àäàõã¿éä õ¿ðäýã.
×Ø õýâ øèíæ 2-ûí ýðñäýëò õ¿÷èí ç¿éëñ:
Õýí ÷èõðèéí øèæèí ºâ÷íººð ºâ÷ëºõ ýðñäýë

ºíäºð áàéäàã âý?
• Íàñ. 35-ñ äýýø íàñàíä òîõèîëäîõ ìàãàäëàëòàé
ãýæ ¿çäýã.
• Èë¿¿äýë æèí, ÿëàíãóÿà õýâëèéãýýð èë¿¿
òàðãàëàõ
• Çîõèñã¿é õîîëëîëò. Àìüòíû ãàðàëòàé õàíàñàí
ººõ òîñ, í¿¿ðñ óñààð áàÿëàã, èë÷ëýã èõòýé õîîë
õ¿íñ õýò õýðýãëýõ íü èë¿¿äýë æèí ¿¿ñãýäýã.
• Õºäºëãººíèé õîìñäîë
• ×èõðèéí øèæèíãèéí óðüäàë áàéäàëòàé
áóþó öóñíû ãëþêîçûí øèíæèëãýýíä ºìíº íü
ººð÷ëºëòòýé ãàð÷ áàéñàí õ¿ì¿¿ñ
• Öóñíû äàðàëò èõñýõ ºâ÷èí
• Òàìõè òàòàëò
• Àðõè õýòð¿¿ëýí õýðýãëýõ
• Æèðýìñýí ¿åäýý öóñíû ãëþêîç èõñýæ áàéñàí
ýñâýë 4êã-ñ äýýø æèíòýé õ¿¿õýä òºð¿¿ëæ áàéñàí
áîë ×Ø-ãýýð ºâ÷ëºõ ìàãàäëàë íýìýãääýã.
×èõðèéí øèæèíãèéí õýëáýð¿¿ä:

×èõðèéí øèæèí íü õýä õýäýí õýëáýðòýé áºãººä
¿¿íýýñ õî¸ð õýëáýð íü íèéòëýã òîõèîëääîã. Õ¿¿õýä
çàëóó÷óóäàä ýëáýã òîõèîëääîã õýâ øèíæ 1 íü íîéð
áóë÷èðõàéí èíñóëèí äààâàð ìàø áàãà ÿëãàðàõ þìóó
îãò ÿëãàðàõã¿éí óëìààñ öóñàíä ãëþêîç èõýñäýã.
Õàðèí õàìãèéí ýëáýã òîõèîëääîã õýâ øèíæ 2-ûí ¿åä
äýýðõ èíñóëèí äààâàðò áèå ìàõáîä ìýäðýã áóñ áîëñíîîñ ¿¿ñäýã. Èíñóëèí äààâàð
õàíãàëòòàé ÿëãàð÷ áàéñàí ÷ öóñíû ãëþêîçûã õýâèéí õýìæýýíä áàðèõ ÷àäâàðã¿é
áàéäàã.
×èõðèéí øèæèíãèéí ¿åä èëðýõ øèíæ òýìäã¿¿ä:

9Èõ øýýõ – õîíîãò îëîí óäàà øýýõ
9Áàéíãà àì öàíãàõ – àì èõ öàíãàæ, ¿ðãýëæ óóõ þì õàéõ
9ßäàð÷ ñóëüäàõ – àìàðõàí ÿäðàõ
9Òóðàõ, æèíãýý àëäàõ
9Õîîë èäñýí ÷ ºëñºõ ìýäðýìæ òºðºõ
9Àðüñ ìýäýãäýõ¿éö õóóðàéøèõ, çàãàòíàõ
9Áèåä ¿¿ññýí àëèâàà øàðõ óäààí ýäãýðýõ
9Èäýýò õàëäâàðò ºðòºìõèé ýìçýã áîëîõ
9Í¿äíèé õàðàà ìóóäàõ
×Ø õýâ øèíæ 2 èõýâ÷ëýí øèíæ òýìäýã á¿äýãòýé óäààí õóãàöààãààð îíîøëîãäîõã¿é
ÿâàõ íü ýëáýã áàéäàã. Óäààí õóãàöààãààð öóñíû ãëþêîç ºíäºð áàéõ íü í¿ä, áººð,
ç¿ðõ, ìýäðýëèéí òàëààñ õ¿íäðýë¿¿ä ¿¿ñýõ øàëòãààí áîëäîã.
Öóñàíä ãëþêîç õýò áàãàñàõ (ãèïîãëèêåìè)

Èíñóëèí áîëîí ãëþêîç áóóðóóëàõ ýì õýðýãëýæ áóé õ¿ì¿¿ñò öóñíû ãëþêîçûí
õýìæýý 3 ììîëü/ë (50ìã/äë)-ñ

áàãàñàõûã ãèïîãëèêåìè ãýäýã.
Ãèïîãëèêåìè íü äàðààõ òîõèîëäîëä
¿¿ñ÷ áîëíî. ¯¿íä:
Èíñóëèí ýì÷èëãýýíèé äàðàà
õàíãàëòòàé õýìæýýíèé õîîë, õ¿íñ
õýðýãëýõã¿é áàéõ
9Õîîëëîõ öàãèéã îðîéòóóëàõ
9Áèåèéí õ¿÷íèé õýò èõ
à÷ààëëûí äàðàà
9Ãëþêîç áóóðóóëàõ ýìèéí òóí
õýòðýõ
9Èíñóëèíèé ºíäºð òóí
9Àðõè õýðýãëýõ
Öóñàíä ãëþêîç õýò áàãàñàõ ¿åèéí øèíæ òýìäã¿¿ä: Öóñíû ãëþêîçûí õýìæýý
õýò áàãàñàõ ¿åèéí øèíæ òýìäã¿¿ä íü õ¿ì¿¿ñò ÿíç á¿ðýýð èëýð÷ áîëîõ áà àðãà
õýìæýý àâàõã¿é áóþó õýò îðîéòâîë ãèïîãëèêåìè íü ºâ÷òºí óõààí àëäàæ àìü íàñàíä
àþóëòàé áàéäàëä õ¿ðãýæ áîëíî. Èëðýõ øèíæ òýìäýã:
9Õºëðºõ
9ªëñºõ ìýäðýìæ òºðºõ
9Ç¿ðõ äýëñýõ
9Áèå ñóëðàõ
9Òîëãîé ýðãýõ
9Ãàð õºë ñàëãàíàõ
9Öàðàé öîíõèéõ
9Òîëãîé ºâäºõ
9Óðóóë àì áàäàéð÷ ÷èì÷èãíýõ

• Ãèïîãëèêåìèéí øèíæ òýìäýã èëýðñýí òîõèîëäîëä æ¿ðæ, àëèì, óñàí ¿çýì
çýðýã æèìñíèé ø¿¿ñ óóõ áóþó 3-4 øèðõýã ¸îòîí èäíý.
• Õèéæ áóé àëèâàà áèåèéí õ¿÷íèé à÷ààëëûã çîãñîîõ áà, ìàøèí áàðüæ áóé
¿åä ìºí çîãñîîõ õýðýãòýé. ßàðàëòàé öóñíû ãëþêîçûí ò¿âøèíã òîäîðõîéëîõ
õýðýãòýé.
• Øèíæ òýìäýã àðèëñíû äàðàà õîîë èäýõ
• Öóñíû ãëþêîçûí õýìæýýã äàõèí øàëãàíà.
• Èéì áàéäàëä õ¿ðñýí áàéæ áîëîõ øàëòãààíûã îëæ, äàõèí òîõèîëäîõîîñ
ñýðãèéëýõèéí òóëä ýì÷òýéãýý çºâëºõ øààðäëàãàòàé.
Ñýðãèéëýõ àðãóóä
9Õîîëíû äýãëýì áàðèìòëàõ: òîãòìîë öàãò õîîëëîõ, áàãà õýìæýýãýýð îéðõîí
áóþó õîíîãò 5-6 óäàà õîîëëîõ, õîîëíû äýãëýìèéã ÷àíä áàðèìòëàõ áà
õîîëëîõ öàãèéã àëãàñàõã¿é áàéõ
9Äàñãàë õºäºëãººíèéã òîõèðóóëàõ
9Ýì÷èéí çºâëºñºí ýì÷èëãýýã äàãàæ ìºðäºõ
9Öóñíû ãëþêîçûí ò¿âøèíã òîãòìîë íýã õýìæýýíä áàðèõ
9¯ðãýëæ ÿìàð íýã òºðëèéí ãëþêîç àâ÷ ÿâàõ
9Ãýð á¿ë, íàéç íºõºä, àæëûí õàìò îëîíä ãèïîãëèêåìèéí øèíæ òýìäã¿¿äèéí
òàëààð, õýðõýí òàíüæ ìýäýõèéã çààæ ºãºõ õýðýãòýé. Èíãýñíýýð òýä
øààðäëàãàòàé ¿åä õýðýãöýýò àðãà õýìæýýã àâàõ áîëîìæòîé áîëíî.
Öóñàíä ãëþêîç õýò èõñýõ (ãèïåðãëèêåìè)

Öóñíû ãëþêîçûí õýìæýý õýò èõñýõ ¿åä àì öàíãàõ, èõ øýýõ, ÿäàð÷ ñóëüäàõ
çîâèóðóóä óëàì òîä èëýðíý. Óäààí ¿ðãýëæèëñýí òîõèîëäîëä ç¿ðõíèé øèãäýýñ
áîëîõ, óõààí àëäàæ êîì (îâîðãî)-ä îðîõ, óëìààð ¿õýëä ÷ õ¿ðãýõ àþóëòàé. Äàðààõ
øàëòãààíóóäûí óëìààñ ¿¿ñ÷ áîëíî.
9Èíñóëèí òàðèàíû òóí áàãàäàõ
9Èíñóëèí ýì÷èëãýýã òàñëàõ
9Õîîëíû äýãëýì àëäàõ
9ßìàð íýã ºâ÷èíä ºðòºõ
Èëðýõ øèíæ òýìäã¿¿ä:

9ßäðàõ
9Àì öàíãàõ, õýë õóóðàéøèõ
9Õîîëíû äóðøèë áóóðàõ
9Í¿ä á¿ðýëçýõ
9Áóõèìäàõ
9Îëîí óäàà øýýõ
9Øýýñíèé ÿëãàðàëò áàãàñàõ
9Àìàíä ÷èõýð àìòàãäàõ
9Íîéðìîãëîæ óõààí àëäàõ

• Öóñíû ãëþêîçûã îéð îéðõîí òîäîðõîéëæ, ýì÷èä õàíäàí ãëþêîçûí õýâèéí
õýìæýýã õýðõýí õàäãàëàõ òàëààð ÿðèëöààðàé
• Öóñíû ãëþêîçûí õýìæýý ºíäºð áàéãàà ¿åä êîìîîñ ñýðãèéëæ èõ õýìæýýíèé
÷èõýðã¿é øèíãýí (óñ, öàé) óóãààðàé.
Õýðõýí ñýðãèéëýõ âý?

9Õîîë, õºäºëãººíèé äýãëýì áàðèìòëàõ
9Öóñíû ãëþêîçûí ò¿âøèíã òîãòìîë íýã õýìæýýíä áàðèõ
9Ýìýý (èíñóëèí / ãëþêîç áóóðóóëàõ ýì) ºäºð á¿ð õýðýãëýõ
9Õýðýâ öóñíû ãëþêîç ºíäºð õýâýýð áàéâàë ýì÷èä ¿ç¿¿ëýõ
×èõðèéí øèæèíòýé ºâ÷òºíèé õîîëíû äýãëýì

×Ø-òýé ºâ÷òºíä äàðààõ 5 á¿ðäýë ýì÷èëãýýã õèéäýã áà ýäãýýðýýñ õîîëíû äýãëýì
áàðèìòëàí çºâ çîõèñòîé õîîëëîõ, äàñãàë õºäºëãººí òîãòìîë õèéõ íü ºâ÷òºíèé
ýì÷èëãýýíèé ñóóðü áóþó àìèí ÷óõàë õýñýã þì.
×èõðèéí øèæèí ºâ÷íèé ýì÷èëãýý:

1. Õîîëíû äýãëýì
2. Äàñãàë õºäºëãººí
3. Ýìèéí ýì÷èëãýý
4. ªâ÷òºíèé ñóðãàëò, ººðèéí õÿíàëò
5. Õ¿íäðýëýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ,
õ¿íäðýëèéí ýì÷èëãýý
×Ø-òýé ºâ÷òºíä õîîëíû äýãëýì

áàðèìòëàõûí à÷ õîëáîãäîë
• Öóñíû ãëþêîçûí ò¿âøèíä õÿíàëò òàâèõ
– õîîëíû äýãëýì áàðèìòàëñíààð öóñíû
ãëþêîçûí ò¿âøèíã òîãòìîë õýìæýýíä
áàðèõ áîëîìæòîé.
• Áèåèéí æèíä õÿíàëò òàâèõ – áèåèéí æèíã
íýìýãäýõýýñ ñýðãèéëýõ, òîãòìîë õýìæýýíä
áàðèõ áîëîìæòîé.
• ×Ø-ãèéí öî÷ìîã áîëîí õîæóó ¿åèéí
õ¿íäðýëýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ,
çîõèöóóëàëò õèéõ – èðýýä¿éä ãàð÷ áîëîõ
õ¿íäðýëýýñ ñýðãèéëýõ áîëîìæòîé.
×Ø-òýé ºâ÷òºíèé çîõèñòîé õîîëëîëò:

• Õóðäàí øèìýãääýã í¿¿ðñ-óñûã õîðèãëîõ:
9Þóíû ò¿ð¿¿íä òà õîîë õ¿íñýíäýý
àíõààðàë òàâèõ ¸ñòîé. Èíãýõäýý, ýëñýí
÷èõýð, çºãèéí áàë, ÷èõýðëýã óíäàà,
àìòàò áÿëóó, ýëäýâ òºðëèéí àìòòàí
çýðýã õ¿íèé áèåä áîãèíî õóãàöààíä
øèìýãäýæ, í¿¿ðñ óñ áîëäîã õ¿íñíèé
á¿òýýãäõ¿¿íèéã àëü áîëîõ õýðýãëýõã¿é
áàéõ.
9ªºðººð õýëáýë ýíãèéí í¿¿ðñ óñíû
õýðýãëýýã õÿçãààðëàíà. Õàðèí õîíîãèéí
í¿¿ðñ óñíû õýðýãöýýã çºâõºí íèéëìýë
í¿¿ðñ óñ àãóóëñàí á¿òýýãäýõ¿¿íýýñ íºõºõ øààðäëàãàòàé.
• Õîíîãò 5-6 óäàà õîîëëîõ: Áàãà õýìæýýòýéãýýð îëîí óäàà õîîëëîõ íü öóñíû
ãëþêîç ãýíýò îãöîì èõýñãýõýýñ ñýðãèéëäýã.
• Ýñëýã èõòýé õîîë õ¿íñèéã õàíãàëòòàé õýðýãëýõ: ¯ð òàðèà íü ýñëýãèéã
íýìýãä¿¿ëäýã. Ýñëýã íü öóñíû ãëþêîç áîëîí õîëåñòðîëûí ò¿âøèíã òîãòâîðòîé
áàðèõàä òóñàëäàã.
• ªºõ òîñ àãóóëñàí á¿òýýãäýõ¿¿íèé 40-50% íü óðãàìëûí ãàðàëòàé áàéõ
• Õîíîãò õýðýãëýõ í¿¿ðñ óñíû õýìæýýã òîîöîîëæ, òîõèðóóëàí õýðýãëýõ: ×èõðèéí
øèæèíòýé ºâ÷òºíä òîäîðõîé õýìæýýíèé í¿¿ðñ óñòàé á¿òýýãäýõ¿¿í çàéëøã¿é
øààðäëàãàòàé. Îãò í¿¿ðñ óñ õýðýãëýõã¿é áàéæ áîëîõã¿é.
×Ø-òýé ºâ÷òºíèé õîîëíû çîõèñòîé õàðüöàà

• ×Ø-òýé ºâ÷òºí õîíîãèéí õîîë õ¿íñíèé çºâëºìæ “Õîîëíû ãóðâàëæèí”-èéí
äàãóó õîîëëîõ íü ç¿éòýé.
• Ýíýõ¿¿ çºâëºìæ íü òà á¿õýíä ºäºð á¿ð ÿìàð ç¿éëýýñ õýäèé õýð õýìæýýòýé
õýðýãëýõèéã çºâëºäºã.
• Òà óã “Õîîëíû ãóðâàëæèí”-ä ä¿ðñëýãäñýíýýð ïèðàìèäûí ñóóðü õýñãèéí õîîë
õ¿íñíýýñ àëü áîëîõ ò¿ëõ¿¿, õàðèí îðîé õýñãèéí õîîë õ¿íñíýýñ àëü áîëîõ
áàãà õýðýãëýýðýé.
Õîîëíû ãóðâàëæèí
ªºõ òîñ, ÷èõýð, òîñ èõòýé õîîë

õ¿íñ: áàãà
Òîñëîã áàãàòàé ñ¿¿, ñ¿¿í Óóðàã: ªºõã¿é ìàõ, çàãàñ

á¿òýýãäýõ¿¿í: 2-3 íýãæ 1-2 íýãæ
Õ¿íñíèé íîãîî: Æèìñ:

3-4 íýãæ 1-2 íýãæ
¯ð òàðèà:
6-11 íýãæ
Çóðàã 3. ×èõðèéí øèæèíòýé ºâ÷òºíèé õîîë ýì÷èëãýýíèé ãóðâàëæèí
• ×Ø-òýé ºâ÷òºí äýýðõ 6 á¿ëãèéí õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèéã çîõèñòîé

õàðüöààãààð õýðýãëýæ çàíøààðàé.
Æèìñ
Ñ¿¿í
Óóðàã á¿òýýãäýõ¿¿í
Õ¿íñíèé íîãîî
¯ð òàðèà Õ¿íñíèé íîãîî
Çóðàã 4. Òàíû õîîëëîõ òàâàãò áàéõ õ¿íñíèé á¿ëã¿¿äèéí òîõèðîìæòîé õàðüöàà
Õ¿ñíýãò 19. Õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé á¿ëýã

Á¿ëýã Õ¿íñ
I ¯ð òàðèàíû á¿ëýã (ãóðèë,òàëõ, ãîéìîí,áóäàà, òºìñ)
II Æèìñ, æèìñãýíý
III Õ¿íñíèé íîãîî
IV Ñ¿¿, öàãààí èäýý
V Óóðàã: (Ìàõ, çàãàñ, ºíäºã áÿñëàã )
VI ªºõ òîñ
×èõðèéí øèæèíòýé ºâ÷òºíèé äàñãàë õºäºëãººíèé äýãëýì

Äàñãàë õºäºëãººí íü áèåèéí æèíã õÿíàõ, öóñíû ãëþêîçûí õýìæýýã áóóðóóëàõàä
òóñòàé. Ìºí äàñãàë õºäºëãººí õèéñíýýð ÷èõðèéí øèæèíòýé õ¿ì¿¿ñò ç¿ðõ ñóäàñíû
ýìãýãýýð ºâ÷ëºõ ýðñäýë áàãàñäàã.
×Ø-òýé ºâ÷òºí ÿìàð äàñãàë õºäºëãººí õèéõ íü òîõèðîìæòîé âý?

Äàñãàë íü õ¿÷èëòºðºã÷ øààðäñàí (àýðîá) áîëîí õ¿÷èëòºðºã÷ øààðääàãã¿é
(àíàýðîá) äàñãàë ãýæ 2 òºðºë áàéäàã.
• Àýðîá äàñãàë:
9ßâãàí àëõàõ
9Óñàíä ñýëýõ
9Äóãóé óíàõ
9Á¿æèãëýõ
9Áîãèíî çàéí ã¿éëò
• Àíàýðîá äàñãàë:
9Ýíý õýëáýðèéí äàñãàë íü èõ õ¿÷ øààðäñàí áóë÷èíãèéí ñóíãàëòûí
äàñãàëóóä þì.
Æ íü: Õ¿íäèéí ºðãºëò
Ìºí äàñãàë õºäºëãººíèéã áèåèéí õ¿÷ áàãà, äóíä, èõ øààðäñàí õºäºëãººí ãýæ
àíãèëäàã.
Æè÷: ×Ø-òýé ºâ÷òºí äîëîî õîíîãò 150 ìèíóòààñ áàãàã¿é áóþó 5-ñ äîîøã¿é
óäàà ºäºð á¿ð 30 ìèíóòààñ áàãàã¿é õóãàöààãààð äóíä çýðãèéí èäýâõòýé äàñãàë
õºäºëãººí õèéõ õýðýãòýé.
×èõðèéí øèæèíòýé ºâ÷òºí äàñãàë õºäºëãººí õèéõýä àíõààðàõ ç¿éëñ:

• Ñàéí òîõèðñîí ãóòàë, ÷èéã øèíãýýäýã îéìñ ºìñºõ.
• Öóñíû ãëþêîçûã äàñãàëûí ºìíº, áà äàðàà íü õýìæ. Õýðýâ òàíû ñàõàð 300ìã/
äë-ààñ èõ, 70ìã/äë-ààñ áàãà áàéâàë äàñãàë õèéæ áîëîõã¿é.
• Äàñãàë õèéõäýý óäààí ýõýëæ õóðäûã íü ààæèì íýìýãä¿¿ë.
• Áèå õàëààëòûã 5-10 ìèíóòàä, áàãà õ¿÷ øààðäñàí àëõàõ ãýõ ìýò õºäºëãººíººð
õèéæ ýõëýõ áà äàðààãèéí 5-10 ìèíóòàä ýð÷ìèéã íýìýãä¿¿ëíý.
• Äàñãàë õèéæ áàéõäàà óñ ýñâýë èë÷ëýã áàãàòàé øèíãýí èõ õýìæýýãýýð óó.
• Äàñãàë õèéñíèé äàðààãààð õºëºº ãýìòñýí ýñýõèéã áàéíãà øàëãà.
Õ¿ñíýãò 20. Äàñãàë õºäºëãººíèé òºëºâëºãºº ãàðãàõ æèøýý

Äàâàà Ìÿãìàð Ëõàãâà Ï¿ðýâ Áààñàí
1-ð äîëîî ßâãàí àëõàõ Óñàíä ßâãàí àëõàõ Óñàíä ßâãàí
õîíîã ñýëýõ / óñàí ñýëýõ / óñàí àëõàõ
àýðîáåê àýðîáåê
2-ð äîëîî Äóãóéãààð Á¿æãèéí Äóãóéãààð Á¿æãèéí Äóãóéãààð
õîíîã ÿâàõ õè÷ýýë ÿâàõ õè÷ýýë ÿâàõ
×èõðèéí øèæèíòýé ºâ÷òºíèé ººðèéí õÿíàëò

9×èõðèéí øèæèí íü àðõàã ÿâöòàé, àìüäðàëûíõàà òóðøèä ººðºº ººðòºº
áàéíãà àíõààðàë õÿíàëò òàâèõ øààðäëàãàòàé ºâ÷èí þì.
9Ýì÷, ºâ÷òºíèé õàìòûí õºäºëìºðèéí ¿ð ä¿íä ë ÷èõðèéí øèæèíã áàéíãûí
ýýíýãøèëä áàéëãàæ ÷àäíà.
9ªíäºð ìýðãýæèë ìýäëýãòýé, îëîí æèëèéí òóðøëàãàòàé ýì÷èéí õÿíàëòàä
áàéäàã ºâ÷òºí íü ýì÷èéí çºâëºãººã äàãàõã¿é áàéâàë ¿ð ä¿íä õ¿ð÷ ÷àäàõã¿é.
×èõðèéí øèæèíã ñàéí õÿíàõûí òóëä òà äàðààõ ç¿éë¿¿äèéã ººðºº õèéæ ÷àäàõ
øààðäëàãàòàé. ¯¿íä:
9Öóñíû ãëþêîçûí õýìæýýã òîãòìîë õÿíàõ
9ªäºð á¿ð õºëºº øàëãàõ
9Äîëîî õîíîãò 5 óäàà äàñãàë, õºäºëãººí õèéõ
9Õîîëíû íàðèéí äýãëýì äàãàæ ìºðäºõèéã õè÷ýýõ
9ªäºð á¿ð ø¿äýý ñîéçäîæ óãààí óòñààð öýâýðëýõ
9Òàìõè òàòàõã¿é áàéõ
9Àðõè áîëîí ñîãòóóðóóëàõ óíäààã õÿçãààðëàõ
9Ýìèéã çààâðûí äàãóó õýðýãëýõ
9Öóñíû äàðàëòàà ¿ðãýëæ õÿíàõ
9Ýì÷èéí õÿíàëòàä òîãòìîë áàéõ
1. Öóñíû ãëþêîçûí õýìæýýã òîãòìîë õÿíà

Òýìäýãëýë õºòëººðýé.
Òàíû õ¿ðýõ çîðèëòîò õýìæýý:
• ªëºí ¿åèéí öóñíû ñàõàð -6.0ììîëü/ë
• Õîîëëîñíîîñ 2 öàãèéí äàðàà -8.0ììîëü/ë
2. Õîîë áîëîí õºäºëãººíèé äýãëýì áàðèìòëàí áèåèéí æèíãýý õÿíàõ

Òà èë¿¿äýë æèíãýýñýý ñàëàõ òºëºâëºãºº çîõèîæ, æèíãýý õÿíàõ íü èðýýä¿éä
ãàð÷ áîëîõ îëîí õ¿íäðýëýýñ ñýðãèéëäýã. Òàíû òîõèðîìæòîé æèí õýä áàéõ òàëààð
ýì÷òýéãýý çºâëººðýé.
3. Öóñíû äàðàëòûã òîãòìîë õýìæèæ áàéõ

Òàíû öóñíû äàðàëò 140/85-ñ äîîø áàéõûã çºâëºäºã. Èéìä òà äàðàëòàà õýðõýí
õÿíàõ òàëààð ýì÷òýéãýý çºâëººðýé.
4. Õºëºº ºäºð á¿ð øàëãàõ

×èõðèéí øèæèí õºëèéí öóñíû óðñãàë,
ìýäðýëèéã ãýìòýýæ ººð÷èëäºã ó÷ðààñ òàíû
õºë õ¿ðýëöýõ, õàëóóí õ¿éòýí, ºâäºëò, äàðàëòûã
ìýäðýõ áàéäàë íü ººð÷ëºãääºã. Æèæèã øàðõ ÷
òîì õ¿íäðýëä õ¿ðãýæ áîëíî. Õýðâýý òàíä ºâäºëò,
áàäàéðàëò ãýõ ìýò ººð÷ëºëò¿¿ä èëýðñýí áîë
ýì÷èä õàíäààðàé.
9Òà ºäºð á¿ð õºëèéíõºº ºíãº ººð÷ëºãäºõ,
àðüñàí äýýð öýâð¿¿, çóëãàðàëò ãàðñàí
ýñýõèéã øàëãàõ õýðýãòýé. ªñãèéã òîëü
áàðüæ øàëãààðàé.
9Õºëºº øàðõëàõààñ õàìãààëæ, õºë
í¿öãýí áèòãèé ÿâ
9Õóóðàéøèëò áîëîí çóëãàðàëòààñ
ñýðãèéëæ õºëºíäºº ÷èéãø¿¿ëýã÷ òîñ ò¿ðõ. Õàðèí õóðóóíóóäûí çàâñàð
ò¿ðõýëã¿é ¿ðãýëæ õóóðàé áàéëãà
9Õóìñûã äóãóéëæ áèø òýãø õºíäëºí àâ. Àâàõäàà õóðóóíû ¿ç¿¿ðòýé òýíö¿¿ëæ
àâíà.
9Òà õºëèéíõºº õýìæýýã ñàéí ìýäýæ ººðòºº òîõèðñîí ãóòëûã ñîíãî.
9Õºâºí øèã “àìüñãàëäàã” îéìñ ºìñ. Õºëºº ¿ðãýëæ õóóðàé áàéëãà.
9Îíãîðõîé, ýñâýë õºëèéí õóðóó áàðüñàí ãóòëààñ òàòãàëç. Íàìõàí ºñãèéòýé

ãóòëûã ñîíãî.
5. Àìíû õºíäèéí ýð¿¿ë àõóéí äýãëýì ñàõèõ

Öóñàíä ñàõàð ºíäºð áàéõ íü àìíû õºíäèéí
õàëäâàðò ºðòºìòãèé áîëãîäîã. Õàëäâàðûí
óëìààñ áóéë ºâ÷ëºõ íü ø¿ä óíàõ øàëòãààí
áîëæ áîëíî. Ò¿¿í÷ëýí áóéëíû ºâ÷ëºë íü ç¿ðõ
áà öóñíû ýðãýëòèéí òîãòîëöîîíä íºëººëíº.
Öýâýðøñýí ýìýãòýéä àìíû õºíäèéí ýð¿¿ë àõóé
ººð÷ëºãääºã.
Çºâëºìæ:
9Õîîë èäñýíèé äàðàà áîëîí óíòàõûí
ºìíº ø¿äýý ñîéçäîæ óãàà
9ªäºð á¿ð ø¿äýý óòñààð öýâýðëý.
93 ñàð òóòàìä øèíý ø¿äíèé ñîéç
õýðýãëýýðýé.
9Ø¿äíèé ýì÷èä ¿ç¿¿ëýõýýñ ºìíº õîîë èäýõã¿é áàéæ áîëîõã¿é. ¯çëýãèéã
õîîëíû äàðàà òºëºâëºõèéã õè÷ýý.
9Ø¿äíèé ýì÷èéí ¿çëýãò æèë á¿ð õàìðàãäàæ áàéõ
6. Òàìõè òàòàõã¿é áàéõ

Òàìõè òàòàõ íü õ¿í á¿ðèéí ýð¿¿ë ìýíäýä õîðòîé áîëîâ÷ ÷èõðèéí øèæèíòýé õ¿íèé
õóâüä òàìõè òàòàõ íü îíöãîé àþóëòàé. Òàìõè òàòàõ íü öóñíû ñóäñûã íàðèéñãàæ,
áèåèéí á¿õ õýñýãò óðñàõ öóñíû óðñãàëûí õýìæýýã áóóðóóëíà. Õºëèéí õ¿íäðýë,
áýëãèéí ¿éë àæèëëàãààíû õÿìðàëä õ¿ðãýõýä íºëººëºõ áà òàìõè òàòñàíààð öóñíû
äàðàëò èõýñ÷ óëìààð í¿ä, áººð, ç¿ðõ, öóñíû ñóäñûã ãýìòýýíý. Òàìõè òàòäàãã¿é
ºâ÷òºí ÷èõðèéí øèæèíãèéí õ¿íäðýë¿¿äýýð 20 æèëèéí äàðàà õ¿íäðýõ ìàãàäëàëòàé
áàéäàã áîë òàìõè òàòäàã ºâ÷òºí 5-10 æèëèéí äàðàà óã õ¿íäðýëýýð õ¿íäýðäýã.
Çºâëºìæ:
9Òàìõè á¿¿ òàò
9Õýðýâ òàìõè òàòäàã áîë òàìõèà õàÿ
9Õýðýâ òà óðüä íü òàòàæ áàéãààã¿é áîë ýõëýõ õýðýãã¿é
9Òàìõèòàé îð÷íîîñ çàéëñõèé
9Àìæèëò îëîîã¿é áàéñàí ÷ òàìõèà îðõèõ îðîëäëîãîîñîî á¿¿ íÿöààðàé.
7. Àðõè áîëîí ñîãòóóðóóëàõ óíäààã õÿçãààðëàõ

Ýì÷ áîëîí ñóðãàã÷ áàãøòàéãàà ñîãòóóðóóëàõ óíäààíû òóõàé ÿðèëöààðàé. Çàðèì
õ¿íä ºäºðò 1-2 õóíäàãà óóõ íü çºâøººðºãääºã áîëîâ÷ ÷èõðèéí øèæèíòýé ºâ÷òºíä
ýíý íü íîöòîé õ¿íäðýëèéí øàëòãààí áîëæ áîëíî.
Çºâëºìæ:
9Àðõè ñîãòóóðóóëàõ óíäààã á¿¿ õýðýãëý
8. Àðüñàà àð÷ëàõ
Çºâëºìæ:
9Àðüñíû èë õýñãèéã ç¿ñýãäýõ, ò¿ëýãäýõ, öîõèãäîõîîñ õàìãààë
9Ç¿ñýãäñýí, õàçóóëñàí, ò¿ëýãäñýí øàðõûã àíòèáèîòèêòîé òîñ áà öýâýð
áîîëò õýðýãëýí õóðäàí õóãàöààíä ýì÷èë
9Õýðýâ òàíä óëàéõ, õàâäàõ, ºâäºõ çýðýã õàëäâàðûí øèíæ òýìäýã èëýðâýë
ýì÷èä ¿ç¿¿ë
9Õºë í¿öãýí ÿâàõààñ çàéëñõèé
9Àðüñàà õàëõëàí, õîðõîé øàâüæ äàéæóóëàõ áîäèñ õýðýãëýí õîðõîé
øàâüæèíä õàçóóëàõ, õàòãóóëàõààñ ñýðãèéë
9. Àÿëëûí çºâëºãºº
Òà àÿëëàà ñàéí òºëºâëºñºí ¿åä ÷èõðèéí øèæèíòýé ÷ ãýñýí íàéäâàðòàé, àþóëã¿é
àÿëæ ÷àäíà.
Çºâëºìæ:
9Èíñóëèí, ãëþêîìåòð áîëîí õýðýãëýæ áóé ýì¿¿äèéã áèåäýý àâ÷ ÿâ
9ªºðèéí õýðýãëýæ áàéãàà ýì áà áóñàä õýðýãñëèéí æàãñààëòûã àâ÷ ÿâ
9Ìàøèí áàðèõûí ºìíº öóñíû ñàõàðàà õÿíà
9Ýì÷, ñóðãàã÷ áàãøààñàà öàãèéí çºðººòýé á¿ñýä õîîë, èíñóëèí, ýìèéí
õýðýãëýýíä ãàðàõ ººð÷ëºëòèéí òóõàé àñóóãààðàé
9Ýì÷ýýñýý òàíû àâ÷ ÿâæ áàéãàà á¿õ ýìèéí æîð íàéðëàãûã, ýìèéí îëîí
óëñûí íýðøèëèéã áàãòààñàí ýñýõèéã àñóó
9Íèñýõýýñýý õàìãèéí áàãà íü 24 öàãèéí ºìíº çîð÷èã÷ òýýâðèéí ¿éë÷èëãýý
ð¿¿ óòàñäàæ èíñóëèí, ÷èõðèéí øèæèíãèéí ýì áýëäìýë õýðýãñëèéã
òýýâýðëýõ æóðìûí òóõàé àñóóæ, ìºí øààðäëàãàòàé òîõèîëäîëä òóñãàé
õîîë çàõèàë
9Èíñóëèí áîëîí ñàõàð áóóðóóëàõ ýìèéã áàéíãà ººðòºº àâ÷ ÿâ. Ìºí ò¿ðãýí
¿éë÷èëäýã ñàõàðûí áýëäìýë, çóóø àâ÷ ÿâ.
9Á¿õ ýìèéã øîøãîòîé íü õàìò õàéðöàã áà øèëýíä õàäãàë
9Èíñóëèíèéã ñýð¿¿í ãàçàð õàäãàë. Ò¿¿íèéã õºëäºõººñ õàìãààë
9Ãëþêîìåòðèéã øèíý õàòãóóðóóäûí õàìò àâ÷ ÿâ. Á¿õ õàòãóóðóóä òàãòàéãàà
áàéãàà ýñýõèéã øàëãà
9Õýâèéí õîîëëîëò, ýì÷èëãýýíèé äýãëýì áàðèìòàë.
×èõðèéí øèæèíòýé ºâ÷òºíèé ýìíýëãèéí õÿíàëò

• Ýì÷, ºâ÷òºíèé õàìòûí õºäºëìºðèéí ¿ð ä¿íä ë ÷èõðèéí øèæèíã áàéíãûí
ýýíýãøèëä áàéëãàæ ÷àäíà.
• ×èõðèéí øèæèíã ýðò îíîøëîæ ÷àäààã¿éí óëìààñ ºâ÷èí õ¿íäýð÷ õàðàà
ìóóäàõ, õºëèéí øàðõ ¿¿ñýõ, áººðíèé äóòàãäàë, ç¿ðõíèé øèãäýýñ, òàðõèíä
öóñ õàðâàõ ýðñäýë íýìýãääýã òóë ýì÷èéí õÿíàëòàä ýðò îðîõ øààðäëàãàòàé.
Ýì÷èéí õÿíàëòàä îðñíîîð:

9ßìàð õýëáýðèéí ÷èõðèéí øèæèíòýé
áîëîí õ¿íäðýë èëýðñýí ýñýõèéã
òîãòîîíî. Èíãýñíýýð ýì÷èëãýýíèé
îíîâ÷òîé àðãûã ñîíãîõ áîëîìæòîé
áîëíî.
9Öóñíû ãëþêîçûí õýìæýýãýý ººðºº
õÿíàæ ñóðíà.
9ªâ÷íèé õ¿íäðýëýýñ ñýðãèéëíý.
9Õýðýãöýýòýé ýì, áýëäìýë, òàðèàíäàà
õºíãºëºëò ýäýëäýã áîëíî.
9Øààðäëàãàòàé ¿åä ýì÷èéí
çºâëºãººíèé äàãóó àæëààñ ÷ºëººëºãäºæ, õºäºëìºð çîõèöóóëàëò õèéõ
áîëîìæ á¿ðäýíý.
Çºâëºìæ:
9HbA1C øèíæèëãýýã 3-6 ñàð òóòàìä õèéëãý. Óã ¿ç¿¿ëýëò íü ñ¿¿ëèéí 3
ñàðûí òóðøèä òàíû ãëþêîç ºíäºð, áàãà, ýñâýë õýâèéí áàéñíûã èëýðõèéëæ
÷àäíà.
9Í¿äíèé ýì÷èä æèëä 1 óäàà ¿ç¿¿ë.
9Æèëä 1 óäàà øýýñýíä ìèêðîàëüáóìèíóðè øèíæèëãýý õèéëãýýðýé (øýýñýíä
óóðàã áàéãàà ýñýõèéã øàëãàíà)
9Öóñàí äàõü ººõ òîñûã (õîëåñòåðîë áîëîí òðèãëèöåðèä) òîãòìîë ¿ç¿¿ë.
9Öóñíû äàðàëòûã òîãòìîë õÿíà.
9Ýì÷èä ýñâýë ñóðãàã÷ áàãøèä î÷èõ á¿ðäýý õºëºº ¿ç¿¿ë.
9Øèíæèëãýý áîëîí ¿çëýãèéí ¿ð ä¿íã ººðòºº õàäãàëæ õÿíàëòûí ýì÷ ñóðãàã÷
áàãøäàà òýìäýãë¿¿ë.
Ãëþêîçæñîí ãåìîãëîáèí ãýæ þó âý?

9Ýíý ¿ç¿¿ëýëò íü ÷èõðèéí øèæèíòýé õ¿ì¿¿ñèéí ºâ÷ëºëèéí ÿâö, õÿíàëòûã
¿íýëýõ, õ¿íäðýëèéã èëð¿¿ëýõ ÷óõàë øèíæèëãýý þì. Ñ¿¿ëèéí 3 ñàðûí
òóðøèä öóñíû ñàõàð ÿìàð ò¿âøèíä áàéñíûã õàðóóëäàã.
9×èõðèéí øèæèíã¿é õ¿íä õýâèéí õýìæýý íü 4-6% áîëîâ÷ ÷èõðèéí
øèæèíòýé ºâ÷òºíä õàðüöàíãóé ºíäºð áàéõ õàíäëàãàòàé òóë 7-7.5%-èàñ
áàãà áàéëãàõûã çºâëºäºã.
9HbA1C-èéí õýìæýýãýý áàãà áàéëãàæ ÷àäâàë òàíä èðýýä¿éä ¿¿ñ÷ áîëîõ
çàðèì õ¿íäðýë¿¿äýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ áîëîìæòîé.
21% ×Øª-íèé íàñ áàðàëò
37% Æèæèã ñóäàñíû õ¿íäðýë
14% Ç¿ðõíèé øèãäýýñ
Çóðàã 5. HbA1C-èéí ò¿âøèíã 1%-èàð áóóðóóëàõàä ãàðàõ ¿ð ä¿í
×Ø-èéí àðõàã õ¿íäðýë¿¿ä

×èõðèéí øèæèí íü àðõàã, íàñàí òóðøèä ººðòºº áàéíãà àíõààðàë õÿíàëò òàâèõ
íºõöºë øààðääàã ºâ÷èí þì. ªºðòºº òàâèõ õÿíàëò º÷¿¿õýí òºäèé ñóëðàõàä öóñíû
ñàõàðûí õýìæýý áàéõ ¸ñòîé õýìæýýíýýñ èõýñäýã. Öóñíû ñàõàð óäààí õóãàöààãààð
èõ áàéõ íü îëîí ýðõòýíä õ¿íäðýë ¿¿ñãýíý. ¯¿íä:
• Ç¿ðõ ñóäàñíû ýìãýã - ç¿ðõ áîëîí öóñíû ñóäàñíóóäûí õàíûã ãýìòýýæ á¿òöèéí
ººð÷ëºëòºä îðóóëíà. Èíãýñíýýð äàðàëò èõñýõ ºâ÷èí, ç¿ðõíèé øèãäýýñ ¿¿ñ÷
áîëíî.
• Áººðíèé õ¿íäðýë (íåôðîïàòè) - òîî òîìøã¿é õÿëãàñàí ñóäàñíû òîðîí ñ¿ëæýýã
ººðòºº àãóóëñàí áººð ãýìòñýíýýð øýýñ ø¿¿õ, ÿëãàðóóëàõ ¿éë àæèëëàãàà íü
àëäàãäàæ, áººðíèé äóòàãäàëä õ¿ðãýõ ãîë õ¿÷èí ç¿éë áîëäîã.
• Ìýäðýëèéí ýðõòíèé õ¿íäðýë (íåéðîïàòè) – çàõûí ìýäðýë¿¿ä ãýìòñýíýýð ãàð,
õºë ìýäýýã¿éæèí öààøèëáàë òýæýýëèéí õÿìðàëä îðæ øàðõëàí, ¿õæñýíýýð
õºëºº òàéðóóëàõ õ¿ðòýë ýìýãíýëòýé áàéäàëä îðäîã.
• Í¿äíèé õ¿íäðýë (ðåòèíîïàòè) - í¿äíèé òîðëîã á¿ðõýâ÷ ãýìòýí õàðàà ìóóääàã.
Óëìààð ñîõðîõ õ¿ðòýë àþóëòàé.
Ðåòèíîïàòè ÑÎÕÐÎÕ
ÕªË
Àíãèîïàòè
ÒÀÉÐÀÕ
Ç¯ÐÕÍÈÉ
Êàðäèîïàòè
ØÈÃÄÝÝÑ
×èõðèéí øèæèíòýé
ºâ÷òºí
ÁªªÐÍÈÉ
Íåôðîïàòè ÀÐÕÀÃ
ÄÓÒÀÃÄÀË
Çóðàã 6. ×èõðèéí øèæèíãèéí àðõàã õ¿íäðýë¿¿ä

Èíñóëèí
Èíñóëèí íü ¿éë÷ëýõ õóãàöààãààðàà õàðèëöàí àäèëã¿é áàéäàã áà èíñóëèíèé
õýëáýð, òóí, òàðèõ õóãàöàà çýðãèéã ýì÷èéí çààâàð çºâëºãººíèé äàãóó ñîíãîæ
òîõèðóóëäàã.
Èíñóëèíèéã õààíà òàðèõ âý?

Èíñóëèíèéã àðüñàí äîð 45 áîëîí 90
ãðàäóñûí íàëóó òàðèíà. Èíñóëèíèéã òàðüäàã
4 ¿íäñýí áàéðëàë áàéäàã.
¯¿íä:
1. Õýâëèéí ºìíºä õàíà
2. Ãóÿíû ãàäíà äýýä õýñýã
3. Áóãàëãàíû ãàäíà äýýä õýñýã
4. ªãçºãíèé ãàäíà äýýä õýñýã
Çóðàã 7. Èíñóëèí òàðèõ òàëáàé
Èíñóëèíèéã õýðõýí õàäãàëàõ âý?

9Íàðíû ãýðýë áîëîí ÷èéã, õýò õºëäºõ çýðãýýñ ñýðãèéëýõ áà õàìãèéí òîõèðîìæòîé
õàäãàëàõ ãàçàð íü õºðãºã÷íèé õààëãà þì. Õºðãºã÷ã¿é íºõöºëä èíñóëèíèé òàãèéã
íýýñíýýñ õîéø 6 äîëîî õîíîã òàñàëãààíû õýìä õàäãàëæ áîëíî.
9Îíãîöîíä àâ÷ ÿâàõ øààðäëàãà ãàðñàí ¿åä òàñàëãààíû õýìä áèåäýý àâ÷ ÿâàõ íü
ç¿éòýé. À÷ààíä ºã÷ áîëîõã¿é.
9Õýðýãëýõèéí ºìíº õ¿÷èíòýé áàéõ õóãàöàà, ºíãº, òàðèëãûí øèëíèé á¿ðýí á¿òýí
áàéäàë çýðãèéã áàéíãà õÿíàæ, ýì÷èéí çààâðûí äàãóó õýðýãëýýðýé.
Èíñóëèí ýì÷èëãýýíèé ¿ð ä¿í äàðààõ õ¿÷èí ç¿éëñýýñ õàìààðíà.

9×àíàðòàé èíñóëèí õýðýãëýõ
9Õàäãàëàëò çºâ áàéõ
9Òîãòìîë öàãò, çºâ òóíãààð, òîõèðîìæòîé ãàçàð òàðèõ
Òàðèëãûí òóõàé çàðèì ñàíàìæ:

9Èíñóëèíèéã áèåèéí àëü íýã õýñýãò òàðèõ õóâààðèéã íàðèéí òîãòîîõ øààðäëàãàòàé
áà íýã ãàçàð îëîí óäàà òàðüæ áîëîõã¿é.
9Õàòãàëò á¿ð õîîðîíäîî õàìãèéí áàãà íü 2ñì çàéòàé áàéõ ¸ñòîé.
9Èíñóëèíèéã òàðèõäàà òàðèõ òàëáàéã áàãà çýðýã ÷èìõýæ èíñóëèíèéã ààæèì
øàõíà.
9Òàðüñíû äàðàà ç¿¿ãýý ÿàðàí ñóãàëàõ õýðýãã¿é, àðüñàí äîîðõè ýäýä èíñóëèíèéã
íýâ÷òýë áóþó 10 ñåêóíä îð÷èì õ¿ëýýãýýðýé.
9Õýðýâ òàðüñíû äàðàà áàãà çýðýã öóñ ãàðâàë òýð õýñãèéã õºâºí ìàðëààð çººëºí
äàðàõ áà ¿ðæ áîëîõã¿é.
¯çãýí òàðèóð
9Îð÷èí ¿åä èíñóëèíèéã ¿çãýí òàðèóðààð òàðèõ áîëñîí. Ýíý íü õýðýãëýõýä
õÿëáàð íàéäâàðòàé áàéäàã.
9¯çãýí òàðèóðò èíñóëèíèé êàðòðèäæ áàéõ áà òóíã íàðèéí òîîöîõ áîëîìæòîé
áàéäàã.
3ìë-ýýð ñàâëàãäñàí èíñóëèí Èíñóëèíû òóíã òîõèðóóëàõ

Íýã óäààãèéí ç¿¿ áà øàõàõ õýñýã
Çóðàã 8. Èíñóëèíèé ¿çãýí òàðèóðûí õýñã¿¿ä
¯çãýí òàðèóð íü îëîí äàâóó òàëòàé:

9Óëàìæëàëò èíñóëèíèé òàðèóðòàé õàðüöóóëàõàä ¿çãýí òàðèóð íü õýðýãëýõýä
áîëîí òýýâýðëýõýä õÿëáàð áàéäàã.
9Òóíã íàðèéí òîîöîõ áîëîìæòîé.
9Õýðýãëýõýä õÿëáàð áàéäàã.
9ªâäºëò áàãà áàéäàã.
Óëàìæëàëò
èíñóëèíû òàðèóð ¯çãýí òàðèóð
Çóðàã 9. Èíñóëèí òàðèóðóóäûí íýâ÷èëòèéí ÿëãàà

Õàâñðàëò 2.
×èõðèéí øèæèíòýé ºâ÷òºíèé õÿíàëò, ¿çëýã øèíæèëãýýíèé äàâòàìæ
Ýì÷èä
Àíõàí
èðýõ Óëèðëûí Æèëèéí
¯çëýã øèíæèëãýý ¿çëýãýýð
á¿ðò õÿíàëò õÿíàëò
õèéãäýõ
õèéãäýõ
1 Öóñàíä ãëþêîç òîäîðõîéëîõ
Àíòðîïîìåòðèéí ¿ç¿¿ëýëò
2
(æèí, á¿ñýëõèéí òîéðîã, ÁÆÈ)
3 Öóñíû äàðàëò
4 Õºëèéí ¿çëýã
Ãëþêîçæñîí ãåìîãëîáèí
5
(HbA1c)
6 Öóñíû åðºíõèé øèíæèëãýý
7 Òðèãëèöåðèä
8 ÈÍËÏ
9 ÁÍËÏ
10 Êðåàòèíèí
11 Øýýñíèé åðºíõèé øèíæèëãýý
12 Ìèêðîàëüáóìèíóðè
13 Í¿äíèé óã äóðàíäàõ
14 Ç¿ðõíèé öàõèëãààí áè÷ëýã
Õèéõ øààðäëàãàòàé ¿çëýã, øèíæèëãýý
Àíõàí ¿çëýãýýð ººð÷ëºëòòýé ¿åä õèéãäýõ

Õàâñðàëò 3.
ÄÝÌÁ/ÎÓÃÍ-èéí ÇÑª-íèé ýðñäëèéí ò¿âøèíã òîäîðõîéëîõ õ¿ñíýãò
ÄÝÌÁ/ÎÓÃÍ-èéí ÇÑª-íèé ýðñäëèéí ò¿âøèíã òîäîðõîéëîõ õ¿ñíýãòèéí

òóñëàìæòàéãààð òóõàéí õ¿í îéðûí 10 æèëä ç¿ðõ ñóäàñíû ýìãýãýýð ºâ÷ëºõ ýðñäëèéã
òîîöîîëîõ áîëîìæòîé.
Õ¿ñíýãò 21. ÄÝÌÁ/ÎÓÃÍ-èéí ÇÑª-íèé ýðñäëèéí ò¿âøèíã òîäîðõîéëîõ
Ýðñäëèéí ò¿âøèí <10% 10-<20% 20-<30% 30-<40% 40%
Ýðýãòýé Ýìýãòýé Ñèñòîëûí
Íàñ Òàìõè Òàìõè Äàðàëò
Òàìõè òàòäàã Òàìõè òàòäàã (ìì.ì.ó.á)
òàòäàãã¿é òàòäàãã¿é
180
160-179
70
140-159
120139
180
160-179
60-69
140-159
120139
180
160-179
50-59
140-159
120139
180
160-179
40-49
140-159
120139
4 5 6 7 8 4 5 6 7 8 4 5 6 7 8 4 5 6 7 8
Õîëåñòåðîë (ììîëü/ë)
Øàëãóóðûã àøèãëàõ çààâàð:
Àëõàì 1. Ýðýãòýé / ýìýãòýé õ¿éñò òîõèðñîí õ¿ñíýãòèéã ñîíãîõ
Àëõàì 2. Òàìõè òàòäàã / òàìõè òàòäàãã¿é õ¿ì¿¿ñò òîõèðñîí õ¿ñíýãòèéã ñîíãîõ
Àëõàì 3. Íàñíû á¿ëãèéã ñîíãîõ (Õýðýâ ºâ÷òºí 55 íàñòàé áîë 50-59 íàñíû á¿ëýãò,
õýðýâ 60 íàñòàé áîë 60-69 íàñíû á¿ëýãò ã.ì)
Àëõàì 4. Öóñíû íèéò õîëåñòåðîëûí ò¿âøèí áà ñèñòîëûí äàðàëòûí ò¿âøèí
îãòëîëöîõ í¿äèéã îëæ òýìäýãëýíý. Õ¿ñíýãòèéí óã í¿ä ÿìàð ºíãººð òýìäýãëýãäñýí
áàéãààã àæèãëàæ õýäýí õóâèéí ýðñäýëòýé áîëîõûã òîãòîîíî.
Æè÷: Öóñíû õîëåñòåðîëûí ò¿âøèí ìã/äë-ýýð èëýðõèéëýãäñýí ¿åä 38-ä
õóâààæ ììîëü/ë õýìæýýíä øèëæ¿¿ëíý.
Õ¿ñíýãò 22. Öóñíû õîëåñòåðîëûí ò¿âøèíãèéí ìã/äë áà ììîëü/ë õàðüöàà
ììîëü/ë ìã/äë
8 304
7 266-303
6 228-265
5 190-227
4 189
Õàâñðàëò 4. ×èõðèéí øèæèíòýé ºâ÷òºíèé õîíîãèéí õîîëíû èë÷ëýã òîîöîîëîõ

áà õîîëíû öýñ çîõèîõ àðãà÷ëàë
1. Áàéõ ¸ñòîé æèíã îëîõ (Á¨Æ):

Á¨Æ = ªíäºð (ì2) x 22
Æíü: Ã, 43 íàñòàé, ªíäºð 172, æèí 73êã, áàãø ìýðãýæèëòýé.
Á¨Æ = (1.72)2 x 22 = 65êã
2. Ñóóðü è÷ëýãèéã îëîõ:

Ñóóðü èë÷ëýã = *____ x Á¨Æ

Ñóóðü èë÷ëýã = 65x22.3=1450 êêàë
Õ¿ñíýãò 23. Íàñ áà õ¿éñýýñ õàìààðñàí 1 êèëîãðàìì æèíä òîõèðîõ ñóóðü èë÷ëýã
Íàñíû á¿ëýã Ýðýãòýé Ýìýãòýé

30-49 22.3 21.7
50-69 21.5 20.7
3. Õîíîãèéí íèéò èë÷ëýã (ÕÈ):

ÕÈ = Ñóóðü èë÷ëýã x ____** (õºäºëãººíèé èäýâõè)

ÕÈ = 1450 x 1.5 = 2174 êêàë
Õ¿ñíýãò 24. Õîíîãèéí èäýâõèéã òîîöîõ (õºäºëãººíèé èäýâõèéí çýðãýýð)
Áàãà Õýâèéí Èõ
1.5 1.75 2.0
4. Õîíîãèéí õîîëíû “íýãæ”:

Õîîëíû íýãæ = ÕÈ : 80 (80êêàë = 1 íýãæ)

Õîîëíû íýãæ = 2174êêàë : 80 = 27
5. Áèäíèé ºäºð òóòàì õîîë õ¿íñýíäýý õýðýãëýæ áóé õîîë õ¿íñèéã åðºíõèé øèì
òýæýýëèéí áàéäëààñ íü õàìààð÷ 6 á¿ëýãò õóâààíà. Õîíîãèéí õîîëíû öýñèéã
çîõèîõäîî 6 á¿ëýã á¿ðýýñ çîõèñòîé õàðüöààãààð õýðýãëýíý.
Æè÷: Õîíîãèéí õîîëíû íýãæ 27 áóþó 2174êêàë èë÷ëýãòýé õîîëíû öýñýíä

äàðààõ áàéäëààð 6 á¿ëýã õ¿íñèéã àãóóëíà.
Õ¿ñíýãò 25. Õîíîãèéí õîîëíû íýãæèéã 6 á¿ëýãýýð õóâèàðëàõ æèøýý
ªãëººíèé ªäðèéí
Á¿ëýã Íèéò Îðîéí õîîë
öàé õîîë
I ¯ð òàðèà 13 4 5 4
II Æèìñ, æèìñãýíý 2 2
III Ìàõ, ìàõàí
6 1 3 2
á¿òýýãäýõ¿¿í
IV Ñ¿¿, öàãààí èäýý 1,5 1,5
V ªºõ òîñ 2 1 1 -
VI Õ¿íñíèé íîãîî 2 1 1
Íèéò 27 7 8 7
Õ¿ñíýãò 26. Õîíîãèéí õîîëíû íýãæ áà 6 á¿ëýã òóñ á¿ðèéí õàðüöàà
Á¿ëýã 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
I 11 11 12 12 12 12 12 13 14 15 15
II 1 1 1 1 2 2 2 2 2 2 3
III 4 5 5 5 5 5 6 6 6 6 6
IV 1.5 1.5 1.5 1.5 1.5 1.5 1.5 1.5 1.5 1.5 1.5
V 1 1 1 2 2 2 2 2 2 2 2
VI 1 1 1 1 1 2 2 2 2 2 2
Áèåèéí æèíãèéí èíäåêñèéí àíãèëàë (ÁÆÈ):

Áèåèéí æèíãèéí èíäåêñýýð òàðãàëàëòûí çýðãèéã òîãòîîõ (Êåòëåòèéí èíäåêñ)
Áèåèéí æèíãèéí èíäåêñ (ÁÆÈ)=áèåèéí æèí (êã)/ºíäðèéí êâàäðàò (ì)

Äóòóó æèíòýé < 18.5 êã/ì 2
ÁÆÈ-èéí õýâèéí õýìæýý 18.5-24.9 êã/ì2
Èë¿¿äýë æèíòýé 25-29.9 êã/ì2
Òàðãàëàëòûí 1-ð çýðãèéí ¿åä 30-34.9 êã/ì2
Òàðãàëàëòûí 2-ð çýðãèéí ¿åä 35-39.9 êã/ì2
Òàðãàëàëòûí 3-ð çýðãèéí ¿åä 40 êã/ì2-ñ äýýø áàéíà
Õàâñðàëò 5. ×èõðèéí øèæèíãèéí ýðñäëèéí øàëãóóð
Õ¿ñíýãò 22. ×Ø-èéí ýðñäëèéí øàëãóóð

Ýðñäýëò õ¿÷èí ç¿éëñ Îíîî
Õ¿éñ:
Ýìýãòýé 0
Ýðýãòýé 4
Á¿ñýëõèéí òîéðîã (ñì):
Ýìýãòýé <80, Ýðýãòýé <90 0
Ýìýãòýé 80, Ýðýãòýé 90 3
Àðòåðèéí äàðàëò èõñýëò áà äàðàëò áóóðóóëàõ ýì õýðýãëýæ áóé
ýñýõ (Àðòåðèéí äàðàëò 140/90ìì.ì.ó.á-ñ äýýø)
¯ã¿é 0
Òèéì 4
Öóñíû ãëþêîç ºìíº íü èõñýæ áàéñàí ýñýõ
¯ã¿é 0
Òèéì 5
ªäºð á¿ð äàñãàë õºäºëãººí õèéäýã ýñýõ
(Äóíä çýðãèéí áîëîí èõ õ¿÷ øààðäñàí äàñãàë õºäºëãººíèéã äîëîî
õîíîãò 5-ñ äîîøã¿é ºäºð, 10 ìèíóòààñ áàãàã¿é õóãàöààãààð õèéõ)
Òèéì 0
¯ã¿é 3
ªäºðò 6 áà ò¿¿íýýñ äýýø öàãààð ñóóãàà àæèë õèéäýã ýñýõ
¯ã¿é 0
Òèéì 3
Ãýð á¿ë, õàìààòàí ñàäíû õýí íýãýí ÷èõðèéí øèæèíãýýð ºâ÷èëñºí
ýñýõ?
¯ã¿é 0
Òèéì: Ýìýý, ºâºº, íàãàö, àâãà 3
Òèéì: Ýöýã, ýõ, àõ, ä¿¿, ººðèéí õ¿¿õýä 4
Íèéò îíîî
Ýðñäëèéí ¿íýëãýý
7-ñ äîîø Ýðñäýë áàãà: 100 õ¿í òóòìûí 1 íü 10 æèëèéí äîòîð ÷èõðèéí
øèæèíãýýð ºâ÷ëºõ ìàãàäëàëòàé
7-11 Äóíäààñ äîîø ýðñäýëòýé: 25 õ¿í òóòìûí 1 íü 10 æèëèéí äîòîð
÷èõðèéí øèæèíãýýð ºâ÷ëºõ ìàãàäëàëòàé
12-14 Äóíä çýðãèéí ýðñäýëòýé: 6 õ¿í òóòìûí 1 íü 10 æèëèéí äîòîð
÷èõðèéí øèæèíãýýð ºâ÷ëºõ ìàãàäëàëòàé
15-20 ªíäºð ýðñäýëòýé: 3 õ¿í òóòìûí 1 íü 10 æèëèéí äîòîð ÷èõðèéí
20-ñ äýýø Ìàø ºíäºð ýðñäýëòýé: 2 õ¿í òóòìûí 1 íü 10 æèëèéí äîòîð ÷èõðèéí

Чихрийн шижин2 удирдамж PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Чихрийн шижин2 удирдамж PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ÌÎÍÃÎËÛÍ ÌßÍÃÀÍÛ ÑÎÐÈËÒÛÍ ÑÀÍ

ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÝÐ¯¯Ë

Ìèíèé õóâüä ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàéäààð òîìèëîãäîí

Òà á¿õíèé àæèë ¿éëñ ººäðºã áàéõ áîëòóãàé.

Ìîíãîë óëñûí Èõ õóðàë, Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿í, Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàéä,

Äîêòîð, ïðîôåññîð Ñ.Ëàìáàà

ÒÎÂ×ÈËÑÎÍ ¯ÃÈÉÍ ÆÀÃÑÀÀËÒ .......................................................................... 4

Â.4.2.2. Áîäèò ¿çëýã ......................................................................................... 23

ÍÎÌ Ç¯É ................................................................................................................. 46

ÒÎÂ×ÈËÑÎÍ ¯ÃÈÉÍ ÆÀÃÑÀÀËÒ

À2ÐÁ Àíãèîòåíçèí-2 ðåöåïòîðûí áëîêàòîðóóä

Ìîíãîë óëñàä õèéãäñýí ñóäàëãààíóóäûí ä¿íãýýñ

Ýíýõ¿¿ çàéëøã¿é øààðäëàãûã ¿íäýñëýí Ìîíãîë óëñûí çàñãèéí ãàçðààñ

Ýíý óäèäàìæèéã ÝÌß-íû Äîòðûí ìýðãýæëèéí ñàëáàð çºâëºë áîëîí Ýð¿¿ë

ÄÝÄ ÑÀÉÄ Æ. ÖÎËÌÎÍ

Ýíýõ¿¿ óäèðäàìæèéã Ýð¿¿ë Ìýíäèéí ßàì (ÝÌß)-íû àæëûí õýñýã Ìîíãîëûí

ñóäàñíû õ¿íäðýë¿¿äýýñ ñýðãèéëýõ áîëîìæòîé.

A.1. ×èõðèéí øèæèíãèéí ýìíýëç¿éí îíîøèéí òîäîðõîéëîëò:

Ýìíýëç¿éí îíîø òàâèõ æèøýý:

A.2. ªâ÷íèé êîä (ICD 10): E.10-14

A.3. Óäèðäàìæèéã õýðýãëýõ õ¿ðýý:

A.4. Óäèðäàìæèéí çîðèëãî:

A.5. Óäèðäàìæ áîëîâñðóóëñàí îãíîî:

A.6. Äàõèí õÿíàí çàñâàðëàõ õóãàöàà:

A.7. Óäèðäàìæ áîëîâñðóóëàõàä îðîëöñîí õ¿ì¿¿ñ

Íýðñ Àëáàí òóøààë

Ýìíýëç¿éí óäèðäàìæèéã õýëýëöñýí õóðàë, çºâëºãººí

Õóðàë Õàðèóöñàí àëáàí òóøààëòàí

Çîõèöóóëàõ àæëûí õýñãèéí õóðàë ÝÌß-íû ÍÝÌ-èéí áîäëîãûí

A.8. Óäèðäàìæèä õýðýãëýãäñýí íýð òîìú¸î, òîäîðõîéëîëòóóä

×èõðèéí øèæèí: Èíñóëèíèé ø¿¿ðýë áàãàñàõ áîëîí èíñóëèí äààâðûí ¿éëäýë

×èõðèéí øèæèíãèéí óðüäàë áàéäàë (ïðåäèàáåò): ªëºí ¿åèéí ãëþêîçûí

A.9. Òàðõâàð ç¿éí ìýäýýëýë

Á. ÎÍÎØËÎÃÎÎ, ÝÌ×ÈËÃÝÝÍÈÉ ÀËÃÎÐÈÒÌ

Á.1. Îíîøëîãîî, ýðò èëð¿¿ëýëòèéí åðºíõèé àëãîðèòì

Á.1.1. ×èõðèéí øèæèíãèéí ýðò èëð¿¿ëýëòèéí àëãîðèòì

×èõðèéí øèæèíãèéí ýðñäýë á¿õèé õ¿í àì

Ãëþêîç òîäîðõîéëîõ øèíæèëãýý

< 5.6 ììîëü/ë 5.6-6.0 ììîëü/ë  6.1 ììîëü/ë

ªëºí ¿åèéí ãëþêîçûí

ªëºí ¿åèéí ãëþêîç òîäîðõîéëîõ

Ãëþêîç òîäîðõîéëîõ øèíæèëãýý

< 7.8 ììîëü/ë 7.8-11.0 ììîëü/ë  11.1 ììîëü/ë

ªëºí ¿åèéí ãëþêîç òîäîðõîéëîõ

Á.1.2. ×èõðèéí øèæèíãèéí îíîøëîãîîíû (îíîøèéã áàòëàõ) àëãîðèòì

×èõðèéí øèæèíãèéí ªëºí ¿åèéí ãëþêîçûí ººð÷ëºëò

ªëºí ¿åèéí ãëþêîç òîäîðõîéëîõ (áèîõèìèéí àðãààð)

< 6.1 ììîëü/ë 6.1-6.9 ììîëü/ë  7.0 ììîëü/ë

ªëºí ¿åèéí ãëþêîçûí

Ãëþêîçûí à÷ààëàëòòàé ñîðèë (ÃÀÑ)

< 7.8 ììîëü/ë 7.8-11.0 ììîëü/ë  11.1 ììîëü/ë

ÃÀÑ-ä ººð÷ëºëòã¿é Ãëþêîç òýñâýðæèëò

Á.2. Îíîøëîãîî, ìåíåæìåíòèéí àëãîðèòì

Çîõèîí áàéãóóëàëòòàé Ñàíàìñàðã¿é

Àìüäðàëûí õýâ ìàÿãèéã

×Ø-ãèéí õýâ øèíæ 1 Èíñóëèí ýì÷èëãýý

Àìüäðàëûí õýâ ìàÿãèéã

Àìüäðàëûí õýâ ìàÿãèéã

HbA1c > 6.5%

Àðüñàí äîð òàðüæ õýðýãëýõ

Á.3. ×Ø-èéí ýì÷èëãýýíèé åðºíõèé àëãîðèòì – 1.

Õîîë, õºäºëãººíèé äýãëýì

Áèãóàíèä á¿ëãèéí ýìèéí

< 5.6 ììîëü/ë 5.6-6.0 ììîëü/ë 6.1 ììîëü/ë

< 7.8 ììîëü/ë 7.8-11.0 ììîëü/ë 11.1 ììîëü/ë

< 6.1 ììîëü/ë 6.1-6.9 ììîëü/ë 7.0 ììîëü/ë

< 7.8 ììîëü/ë 7.8-11.0 ììîëü/ë 11.1 ììîëü/ë