"Król Edyp"

Sofoklesa
Historia rodu Labdakidów:
KADMOS:
- szukał siostry Europy, uwiedzionej przez Zeusa pod postacią byka
- założył Teby (w miejscu gdzie położyła sie krowa zgodnie z wolą delfickiej wyroczni
Apollina; potem musiał zabić smoka

Labdakos jest wnukiem Kadmosa i ma syna Lajosa.

Lajos + Jokasta (kazali niewolnikowi przebić dziecku stopy i porzucić w górach Kiteronu) =
Edyp
Edyp żyje w związku kazirodczym ze swoją matka Jokastą (ale o tym nie wie). Mają dzieci:
Antygonę, Ismenę, Eteoklesa i Polinejkesa.
Edypa wychowali przybrani rodzice (ale on nie wiedział o tym, że nie jest ich prawdziwym
dzieckeim). Byli nimi władcy Koryntu: Polybos i Merope.
Charakterystyka Edypa:
- dobry władca (dba o ludzi, próbuje docieć przyczyny klęsk jakie dotkneły Tebańczyków:
głód, śmierć)
- jest świadomy, że ludzie go cenią
- pragnie pomóc poddanym
- szyka reakcja pomocy ludziom
- wdzięcznośc obywateli za uwolnienie miasta od Sfinksa (odgadł zagadkę tego potwora:
''Co to za zwierzę, ze o swicie chodzi na czterech nogach, w południe na dwóch a
wieczorem na trzech", Edyp odpowiedział, że to człowiek, ponieważ gdy sie rodzi chodzi na
4 nogach, później gdy dorasta na 2, a kiedy sie starzeje na 3.
- niecierpliwy (oczekiwanie na przybycie Kreona ze świątyni Apollina)
"Król Edyp" jako tragedia:
1. Tragedia jako gatunek literacki:
- temat pochodzi z mitologii
- zasada decorum (stosowności)
- zasada trzech jedności: czasu, miejsca i akcji
- obecnośc chóru - informuje o wydarzeniach, komentuje wydarzenia, ocenia postepowanie
bohaterów, bierze udział w akcji
- maksymalnie trzech aktorów na scenie
- jednorodność estetyczna dzieła: styl wysoki, nie wolno mieszać tragizmu z komizmem, nie
wprowadza się języka potocznego
- nimesis - naśladowanie natury
2. Budowa tragedii:
- I - prologos (prolog) - miał wprowadzić widzów w problematyke widowiska
- II - parodos - wejście chóru
- III - epeisodia (wypowiedzi bohaterów)
- IV - stasimony (pieśni chóru)
- V - epilog (wyjaśniał wypowiedź skierowaną do publiczności
- VI - exodos ( pieśń chóru zamykająca akcję)
Rola fatum w "Królu Edypie"
1. Fatum - nieodwracalne przeznaczenie ciążące na bohaterach
2. Katharsis (oczyszczenie) - odbiorca sztuki w trakcie spektaklu odczuwa litość i trwogę i w
związku z tym doznaje oczyszczenia (według poetyki Arystotelesa)
3. Konflikt tragiczny - bohater musi wybierać pomiędzy dwiema równorzędnymi racjami,
przyczym wybór którejkolwiek prowadzi do klęski (Antygona wybiera między prawem
ludzkim a boskim)
4. Wina tragiczna (hamartia) - nie wynika ze złych intencji, ale z fałszywej oceny sytuacji,
czyli błędna interpretacja faktu
5. Ironia tragiczna - rozbiezność między świadomością bohatera a jego rzeczywistą
sytuacją.
6. Hybris (pycha) - pycha, która ściągała gniew bogów (rodzice Edypa mysleli, że
przechytrzyli bogów)
7. Stychomytia - dialog dwóch postaci scenicznych, złożony z jednowersowych replik
wypowiadanych naprzemiennie (wypowiedź każdej z dwóch postaci składa się z jednego,
pełnego wiersza), na jednowersową kwestię jednego bohatera, inny tez odpowiada
jednowersową.
8. Kommos - liryczny dialog chóru z bohaterem
9. Kompleks Edypa - zakazana miłość syna do matki
10. Zakończenie tragedii:
"Śmiertelnika tu żadnego zwać szczęśliwym nie należy,
Aż bez cierpień i bez klęski
krańców życia nie przebieży"
Plan wydarzeń:
1 .Otrzymanie przez Lajosa, króla Teb wyroczni wedle której ma zginąć z rąk własnego
syna.
2. Rozkaz porzucenia niemowlęcia, syna Lajosa i Jokasty ze skrępowanymi nóżkami w
górach.
3. Litość pastucha i przekazanie chłopca królowi Koryntu, Polybasowi, który sam nie może
mieć dzieci.
4. Wychowanie Edypa na dworze Koryntu w błogiej nieświadomości o własnym
pochodzeniu.
5. Zarzucenie Edypowi, że jest podrzutkiem podczas jednej z uczt.
6. Poszukiwanie przez Edypa prawdy o swoim pochodzeniu u wyroczni delfickiej – w
odpowiedzi otrzymanie straszliwego proroctwa, że będzie ojcobójcą i zawrze kazirodczy
związek z matkę.
7. Oddalenie się od Koryntu oraz zamordowanie przez Edypa starca, który okazuje się być
później jego biologinczym ojcem. (Wypełnienie pierwszej części wróżby).
8. Dotarcie Edypa do Teb, poślubienie Jokasty (Wypełnienie drugiej części przepowiedni).
9. Choroby i zarazy nawiedzające lud Teb.
10. Wyrocznia mówiąca, że choroby ustąpią gdy zostanie pomszczona śmierć zabójcy
Lajosa.
11. Zobowiązanie się Edypa do odnalezienia zbrodniarza (nie wie, że tak naprawde to on
sam nim jest).
12. Porada u wróżbity Tyrezjasza, obarczenie winą za zabójstwo Lajosa króla Edypa.
13. Oskarżenie Kreona o spisek z wróżbitą i chęć przejęcia władzy przez Edypa.
14. Dochodzenie prawdy przez Edypa, relacja Jokasty o przeszłości Lajosa.
15. Przybycie do Teb posłańca z Koryntu, który oznajmia o śmierci Polybasa i przekazaniu
władzy Edypowi.
16. Poznanie przez Edypa swojej przeszłości i prawdy o wypełnieniu się straszliwej
przepowiedni – tego, że jest ojcobójcą i żyje w kazirodczym związku z własną matką.
17. Relacja pastuch, sługi Lajosa potwierdzająca pochodzenie Edypa i jego winę.
18. Samobójcza śmierć Jokasty przez powiedzenie się na własnej chuście.
19. Wykucie sobie oczy przez Edypa i prośba o skazanie go na banicję.
20. Pożegnanie z córkami i wygnanie Edypa.
Krótkie Streszczenie
Po odgadnięciu zagadki sfinksa Edyp sprawuje władzę w Tebach. Niestety, miasto jest
ogarnięte zarazą. Bogowie rzucili na nie klątwę. Władca wysyła swego szwagra, Kreona, do
wyroczni delfijskiej, by się dowiedzieć, dlaczego bogowie tak ciężko karzą Teby. Ten
przynosi wiadomość: w mieście jest zabójca Lajosa. Dopóki nie zostanie odnaleziony i
ukarany, tebańczycy nie zaznają spokoju. Edyp zapewnia poddanych, że zrobi wszystko, by
odnaleźć mordercę.
Każde posunięcie w „śledztwie” zbliża tytułowego bohatera do odkrycia tragicznej prawdy.
Najpierw przed poszukiwaniami winnego przestrzega go wezwany na dwór Tyrezjasz -
wieszcz, który ostatecznie oznajmia Edypowi: „którego szukasz, ty jesteś mordercą”. Potem
pojawia się pasterz z Koryntu, skąd Edyp przybył do Teb, i oznajmia, że nie był on
prawowitym synem króla i królowej. Jako niemowlę został przyniesiony do nich, a on był
obecny przy znalezieniu dziecka w górach, nie może się mylić. Wkrótce okazuje się także,
że wśród tebańczyków jest pasterz, który na polecenie królowej Jokasty porzucił w górach
jej syna.
Okazuje się, że Edyp zabił swojego ojca, Lajosa, myśląc, że to obcy wędrowiec. Potem
przybył do Teb i ożenił się z własną matką. Po poznaniu prawdy bohater oślepia się i
opuszcza Teby, Jokasta popełnia samobójstwo. Ojcu towarzyszą na wygnanie jego córki:
Antygona i Ismena.
Tematem tej tragedii jest los Edypa - człowieka obciążonego klątwą, któremu nie udaje się
uniknąć straszliwego losu, mimo że bardzo się stara. Edyp to postać tragiczna - mimo, że
pragnie uciec od winy tragicznej, każdy krok zbliża go do niej. Ujawnia się przy tym ironia
tragiczna i potęga fatum.