Kaynaklar

1. Prof.Dr.Muzaffer ÖZKAYA, Yüksek Gerilim Tekniği : Cilt 1, Birsen Yayınevi, İstanbul 1996
2. E. Kuffel, W. S. Zaengl, J. Kuffel, High Voltage Engineering Fundamentals, Pergamon Press,
Oxford, 2000.
3. M. S. Naidu, V. Kamaraju, High Voltage Engineering, Tata McGraw-Hill, New Delhi, 1997.
4. M. Abdel-Salam, H. Anis, A. El Morshedy, R. Radwan, High Voltage Engineering: Theory and
Practice, Marcel Dekker, New York, 2000.
5. M. Khalifa, High Voltage Engineering, Theory and Practice, Marcel Dekker, New York, 1990.
6. H. M. Ryan, High Voltage Engineering and Testing, Peter Peregrinus Ltd., London, 2001.
7. C. L. Wadhwa, High Voltage Engineering, New Age Int. Ltd., New Delhi, 1995.

Öğretim Üyesi : Prof.Dr.Aydoğan ÖZDEMİR

Oda no : 7315
Tel : 0212 – 285 6758 (ofis) , 0212 – 252 2220 (Fuat Külünk Y.G.Lab.)
E-mail : ozdemir@elk.itu.edu.tr
Ofis saatleri : Pazartesi 14.00 – 16:00
Yardımcı : Ar.Gör.Suat İLHAN
Oda no : 6320
Tel : 0212 – 285 6780
E-mail : ilhan@elk.itu.edu.tr
Ofis saatleri : Salı 09:00-10:00
Başarı 2 Ödev, % 10.0 (Her gecikme günü için %50 not düşülür)
Değerlendirmesi : 2 Kısa sınav (Habersiz olup telafisi yoktur), % 10
Dönem ödevi (Grup halinde hazırlanacak) % 10
1 Adet Yıliçi Sınavı (09 Nisan 2007 Pazartesi) 30 %
Final Sınavı %40

Hafta Konu (referans kitaptaki ismiyle)

1 Giriş, Statik Elektrik Alanının Temel Denklemleri
2 Temel Elektrot Sistemleri : Düzlemsel Elektrot Sistemi, Küresel Elektrot Sistemi
3 Temel Elektrot Sistemleri : Eş-eksenli silindirsel elektrot sistemi
4 Temel Elektrot Sistemleri : Paralel-eksenli silindirsel elektrot sistemi
5 Bazı elektrot sistemlerinde maksiumum elektrik alanının yaklaşık olarak hesabı,
6 Tabakalı elektrot sistemleri
7 Tabakalı elektrot sistemleri
8 Konform Dönüşümü Yöntemiyle Elektrik Alanı İncelemesi (ödev)
9 Sayısal Elektrik Alan İncelemesi
10 yıliçi sınavı
11 Gazlarda Boşalma olayları
12 Gazlarda Boşalma Olayları
Korona Boşalmaları, Yüzeysel Boşalmalar, Yıldırım Boşalmaları, Sıvı ve Katı
13
yalıtkanlarda Boşalma olayları
14 Dönem ödevlerinin sunumu
Adı Soyadı : Prof. Dr. Aydoğan ÖZDEMİR
Numarası :

YÜKSEK GERİLİM TEKNİĞİ 05/02/2007

Ön Sınav

1. Elektrik alanı ve magnetik alanı arasındaki farkı, kaynakları bakımından karşılaştırınız.

2. Aşağıda verilen büyüklüklerin birimlerini yazınız.

E, Elektrik alan şiddeti: q, Yük: P, Aktif güç:
H, Magnetik alan şiddeti: R, Direnç: Q, Reaktif güç:
U, Gerilim: L,Endüktans: p, Basınç:
I, Akım: C, Kapasite: v, Hız:

3. Maxwell denklemlerini yazınız ve denklemlerdeki büyüklüklerin isimlerini belirtiniz.

d 2U ( x )
4. = 0 diferansiyel denkleminin U(0) = 0 ve U(a) = U1 başlangıç koşulları altında
dx 2
çözümünü bulunuz.

5. q1 ve q2 noktasal yüklerinin B noktasında oluşturacakları elektrik alan şiddetini hesaplayınız.

q1 = 2 µC q2 = -6 µC
1 A B
2
4m 6m 8m
Prof.Dr.Aydoğan ÖZDEMİR 19 Şubat 2007

Yüksek Gerilim Tekniği , 1. Ödev

1. a) v( x,y ) = ASh x Sin y + B kV ; 0 ≤ x [ cm] ≤ 2 , 0 ≤ y ≤ π / 4 , 0 ≤ v( x, y ) ≤ 100 kV fonksiyonunun

bir potansiyel fonksiyonu olduğunu gösteriniz.
b) v(0 ,0) = 0 , v( 2, π / 4) = 100 kV olduğuna göre A ve B sabitlerini belirleyiniz.
c) Elektrik alan şiddeti ifadesini çıkarınız, (0,0), (0, π/4), (2,0) ve (2, π/4) noktalarındaki elektrik alan
şiddeti değerlerini hesaplayınız.

2. Gaz yalıtımlı bir yüksek gerilim tesisinde Şekil 1’deki gibi, eş-eksenli silindir ve eş-merkezli küresel
elektrot sistemlerinden oluşmuş bir köşe tasarlanacaktır. Kullanılan basınçlı gazlı yalıtkanın delinme
dayanımı 50 kV/cm olarak verilmektedir. Sistem U = 600 kV’a dayanacak ve minimum alan şiddeti
40 kV/cm olacak şekilde küre ve silindir yarıçaplarını belirleyiniz.

3. 1500 kV’da kullanılmak üzere Şekil 2’deki gibi, kapasitesi 800 pF olan yağ yalıtkanlı bir ( εr = 2 , Ed
= 75 kV/cm) yüksek gerilim kuplaj kondansatörü tasarlanacaktır. Küre elektrod yüzeyindeki alan
şiddetinin 15 kV/cm’yi, iç silindir yüzeyindeki alan şiddetinin 75 kV/cm’yi ve dış silindir
yüzeyindeki ala şiddetinin 50 kV/cm’yi geçmemesi için küre ve silindir yarıçaplarını belirleyiniz.
800 pF için gerekli silindir yüksekliğini hesaplayınız.

U rk
Rk
Rs rs rk

Yağ
l
U

rs
Rs
Şekil-1
Şekil-2

Prof.Dr.Aydoğan ÖZDEMİR
 YÜKSEK GERİLİM TEKNİĞİ, 1. Ödev Çözümleri

1.)
a) V( x , y) = A.shx. sin y + B kV ; 0 ≤ x ≤ 2 cm ; 0 ≤ y ≤ π / 4 ; 0 ≤ v( x , y) ≤ 100 kV
v( x , y) fonksiyonunun bir potansiyel fonksiyonu olması için Laplace deneklemini sağlaması
gerekmektedir. Kartezyen koordinatlarda iki boyutlu Laplace denklemi,

∂ 2 v( x , y) ∂ 2 v( x , y)
+ =0
∂x 2 ∂y 2

∂v ∂ 2v ∂v ∂ 2v
= A.chx. sin y , = A.shx. sin y , = A.shx. cos y , = − A.shx. sin y
∂x ∂x 2 ∂y ∂y 2

∂2v ∂2v
+ = A.shx. sin y − A.shx. sin y = 0 → v(x,y) bir potansiyel fonksiyonudur.
∂x 2 ∂y 2

b) v(0,0) = 0 , v(2, π / 4) = 100 kV

v(0,0) = A.sh (0). sin(0) + B = 0 ⇒ B = 0

v(2, π / 4) = A.sh (2). sin(π / 4) = 100 kV ⇒ A ≅ 39000

→ → ∂v → ∂v →
c) E = − grad v( x , y) = − i− j
∂x ∂y
→ → → → →
E ( x , y) = −A.chx. sin y. i − A.shx. cos y. j = −39000(chx. sin y. i + shx. cos y. j )

→ →
E( x , y) x =0, y =0 = 0; E ( x , y) x =0, y = π / 4 = 27.58 kV / cm;

→ →
E( x , y) x = 2, y =0 = 141.45 kV / cm; E( x , y) x = 2, y = π / 4 = 144.09 kV / cm;

2.) E d = 50 kV / cm ; U = 600 kV

U 1 U 1
¾ Silindirsel elektrot sistemi için, E = =
r r R r
ln( 2 ) ln( s )
r1 rs
U 1 600 kV 1
E min = = 40 kV / cm ⇒ = 40 kV / cm (1)
R R R R
ln( s ) s ln( s ) s
rs rs

U 1 600 kV 1
E max = = 50 kV / cm ⇒ = 50 kV / cm (2)
R r R r
ln( s ) s ln( s ) s
rs rs
(1) ve (2) nolu denklem taraf tarafa bölünürse;

rs 4
= bulunur. Bu ifade (1) veya (2) nolu denklemde yerine yazılırsa;
Rs 5

Silindirsel elektrot sisteminin iç ve dış yarıçapı

rs = 53.77 cm ve R s = 67.22 cm olarak elde edilir.

¾ Küresel Elektrot Sistemi İçin,

r1 1 r 1
E min = U = 600 kV. k = 40 kV / cm (3)
r2 r2 − r1 R k R k − rk

r2 1 R 1
E max = U = 600 kV. k = 50 kV / cm (4)
r1 r2 − r1 rk R k − rk

(3) ve (4) nolu denklemler birlikte çözülürse, küresel elektrot sisteminin iç ve dış yarıçapı;
rk = 113.70 cm ve R k = 127.12 cm bulunur.

3.) U = 1500 kV , C = 800 pF , ε r = 2 , E d = 75 kV / cm

Silindirsel elektrot sistemi için,

E iç ≤ 75 kV / cm ve E dıı ≤ 50 kV / cm

Küresel elektrot sistemi için,

E dıı ≤ 15 kV / cm olmalıdır.

¾ Silindirsel Elektrot Sistemi İçin,

U 1 1500 kV 1
E max = E iç = = 75 kV / cm ⇒ = 75 kV / cm (5)
R s rs R s rs
ln( ) ln( )
rs rs
U 1 1500 kV 1
E min = E dıı = = 50 kV / cm ⇒ = 50 kV / cm (6)
Rs Rs R R
ln( ) ln( s ) s
rs rs

(5) ve (6) nolu denklemlerin çözümünden;

rs = 49.33 cm ve R s = 73.99 cm olarak hesaplanır.

¾ Küresel Elektrot Sistemi İçin,

Dış yarıçapı sonsuz olan eşmerkezli küresel elektrot profili için;

R2 1 U 1500 kV
E max = lim U = ≤ 15 kV / cm ⇒ ≤ 15 kV / cm ⇒ r1 ≥ 100 cm
R 2 →∞ r1 R 2 − r1 r1 r1
Sistemin toplan kapasitesi ;

C toplam = C küre + C silindir

R k rk
C küre = lim 4πε = 4πε.rk ≅ 111 pF
R 2 →∞ R k − rk

C silindir = C toplam − C küre = 800 pF − 111 pF = 689 pF

2πεl silindir
Csilindir = 689 pF = ⇒ l silindir ≅ 2.5 m
R
ln( s )
rs
 19 Mart 2007

Yüksek Gerilim Tekniği , 2. Ödev

1. U = 154 kV’da kullanılmak üzere iletken çapı iç silindir (r1) 3 cm bir yüksek gerilim kablosu
tasarlanacaktır.
i) Delinme bakımından en elverişli düzene göre boyutlandırılmış tek yalıtkanlı eş-eksenli silindirsel
elektrot sistemi ve
ii) Çok ince tabakalardan oluşmuş, eşit uzunluklu düzgün zorlanmalı eş-eksenli silindirsel elektrot
sistemi
ne göre yapılacak tasarımları,
a) Aynı geometrik boyutlar için elektrik alan şiddetleri açısından kıyaslayınız.
b) Maksimum alan şiddeti 30 kV/cm yi geçmeyecek şekilde boyutlandırılmış düzeneklerde yalıtkan
kalınlıklarını karşılaştırınız.

2. U = 650 kV’luk bir yüksek gerilime dayanacak porselen yalıtkanlı (εr = 4 , Ed = 120 kV/cm) bir geçit
izolatörü tasarlanacaktır.
a) İzolatörü, delinme bakımından en elverişli düzene göre boyutlandırınız.
b) a-şıkkındaki iletken yarıçapı sabit kalmak üzere, izolatörü radyal yönde düzgün zorlanma
sağlayacak şekilde boyutlandırınız. Maksimum eksenel zorlanmayı hesaplayınız.
c) a-şıkkındaki iletken yarıçapı sabit kalmak üzere, izolatörü eksenel yönde düzgün zorlanma
sağlayacak şekilde boyutlandırınız. İletken ve flanş yüzeyindeki radyal zorlanmaları
hesaplayınız.

Not: Dış silindir yarıçapı ve iç ve dış silindir uzunlukları, maksimum radyal zorlanma Ed = 120
kV/cm ve maksimum eksenel zorlanma Eyd = 15 kV/cm yi aşmayacak şekilde olması gerekir)

Teslim tarihi : 26 Mart 2007

YÜKSEK GERİLİM TEKNİĞİ , 2. Ödev Çözümleri
 2 Nisan 2007

Yüksek Gerilim Tekniği , Yıliçi Sınavı

1. a) Maksimum delinme gerilimi 900 kV olan, hava yalıtkanlı ( Ed = 30 kV/cm) bir eşmerkezli
küresel elektrot sisteminin iç ve dış küre yarıçaplarını belirleyiniz. (5)
b) a-şıkkındaki dış küre yarıçapı sabit kalmak üzere, iç küre yarıçapını U = 600 kV’a dayanacak
ve yalıtkan kalınlığı minimum olacak şekilde belirleyiniz. (10)
c) a-şıkkındaki dış küre yarıçapı sabit kalmak üzere, U = 600 kV için, iç küre yarıçapının r1A =
10 cm, r1B = 110 cm değerlerinde boşalma olup olmayacağını ve olacaksa türünü belirtiniz. (5)
d) b-şıkkındaki tasarımınızda, iç küre yüzeyinin, bağıl dielektrik sabiti 4 olan 3 mm kalınlıklı bir
yalıtkanla kaplanması durumunda hava tabakasındaki maksimum ve minimum alan şiddetlerini
hesaplayınız. (5)

2. Aralarında 5 cm açıklık bulunan 2 cm yarıçaplı bir silindir ile düzlemden oluşan elektrot
sistemine 100 kV uygulanmıştır.
a) Maksimum ve minimum alan şiddetlerini, eşdeğer açıklığı ve birim uzunluk başına sistem
kapasitesini hesaplayınız. (15)
b) Maksimum alan şiddetinin yaklaşık değerini ve hatayı hesaplayınız. (10)

3. U = 750 kV’luk bir gerilime dayanacak porselen yalıtkanlı (εr = 4 , Ed = 120 kV/cm) bir geçit
izolatörü tasarlanacaktır.
a) İzolatörü, delinme bakımından en elverişli düzene göre boyutlandırınız. (5)
b) a-şıkkındaki iletken yarıçapı sabit kalmak üzere, izolatörü radyal yönde düzgün zorlanma
sağlayacak şekilde boyutlandırınız. (7)
c) a-şıkkındaki iletken yarıçapı sabit kalmak üzere, izolatörü eksenel yönde düzgün zorlanma
sağlayacak şekilde boyutlandırınız. (7)
d) b ve c şıklarındaki tasarımları yalıtkan ekonomisi açısından kıyaslayınız. (6)

Not: Tasarımlar, maksimum radyal zorlanma Ed = 120 kV/cm ve maksimum eksenel zorlanma Eyd
= 15 kV/cm yi aşmayacak şekilde olması gerekir.

y
4. İletken yarıçapları r1 = r2 = 20 mm ve U1 = 100 kV U2 = 100 kV
iletkenleri arasındaki açıklığın 6 m olduğu r1 r2
3m 3m
bir enerji iletim hattının yerden yüksekliği
15 m’dir. P(0,2m) noktasındaki
potansiyeli ve elektrik alan şiddetini, a=6m
iletkenler için birer çizgisel benzetim
yükü kullanarak, Yük Benzetim Yöntemi
ile hesaplayınız.(25)
h=15m
(εo = εo. εr = 8.854.10-12 F/m)
P (0,2m)
x
Toprak (0,0)

Süre 120 dakika, kitap ve notlar kapalıdır.

DÖNEM PROJESİ
Aşağıda oluşturlan gruplar halinde dönem projeleri hazırlanacaktır.
1. Projelerle ilgili ayrıntılar konusunda grupların seçeceği temsilciler veya tüm grup üyeleri Ar.Gör.
Suat İLHAN’a danışabilirler.
2. Projelerin aşağıdaki formata uygun olarak (şart değil) , temiz, düzenli ve bilgisayarda
hazırlanması gereklidir.
Projenin Adı
Grup Üyeleri ve Sorumlulukları
İçindekiler
1. Giriş (konunun tanıtımı)
2. Yapılan çalışmalar ve varsa eğer benzetim sonuçları
3. Sonuçlar ve Yorum
4. Kaynakça
3. Projelerde her bir grup üyesinin sorumluluğu ve yaptıkları net olarak yazılacaktır.
4. Projeler 7 Mayıs 2007 tarihindeki derslerde sunulacak ve tüm sınıfın değerlendirmesine açık
olacaktır. Her proje için sunum süresi 15 dakikadır. Sunumu tüm grup üyelerinin paylaşımı ve
Power Point ile yapılması gereklidir.
5. Tüm grup üyelerince imzalanmış projelerin Teslim Tarihi Final sınavı günüdür.

Grup
No Proje Konusu
40000310 Ayşe N. Ayaz
40010005 Sıtkı D. Eke
40010802 Funda Uz Yıldırım Olayı Ve Yıldırım
G1
Baymuhammet İstatistikleri
40010918 Kakabayev
40020180 Tahsin Topaç
40020190 Alper Kılıç Çok Noktada Boşalmalı (Multi
40020191 Mehmet A. Kozan Point Discharge) Yıldırımdan
40020199 Enes Akgün G2 Koruma Düzenekleri: Teorisi,
40030207 Yasin Demir Uygulamaları, Üstünlükleri ve
40030212 Rıfat O. Ağan Sakıncaları
40030219 Selçuk Çelebi
40030237 Furkan Başkurt Aktif Yakalama Uçları (Early
40030238 Fatih Önal G3 Streamer Emission
40030247 Mustafa A. Pişirici Terminals)
40030257 Ahmet C. Yüksel
40030264 Bilge Küpçü
40030267 Süleyman T. Gözlükaya Kısmi Boşalma (Partial
Discharge) Karakteristikleri
40030272 Sinan Sağmanlı G4
ve Durum İzlemesinde
40030275 Enes Uğur Kullanımı
40030276 Umut Sarıoğlu
40030292 Ertuğrul Akbulut
40030294 Mehmet G. Demirkıran Yüksek Doğru Gerilimle
Enerji İletimi: Avantajları,
40030302 Doğan Karaman G5
Dezavantajları ve Gelecek
40030305 Umut Kurttaş Uygulamaları
40030906 Zahid Saleem
40040006 Mustafa B. Karaçay
40040028 Hilmi Türe Sonlu Elemanlar, Sınır
Elemanları ve Monte Carlo
40040049 Erhan Vural
G6 Yöntemi İle Elektrik Alan ve
40040062 Hatice Kocaöz Potansiyel Dağılımının
40040071 Merve Güleryüz İncelenmesi
40040545 Alaaddin Yaka
40050707 Gülçin Özgürbüz G7 Boşalma ve Ark
 40990395 Taylan Tekin Modellenmesi
40990400 Koray Bilgin
40990419 Ali E. Demirhan
990061901 Ayhan Erden
990061903 Jülide Tosik
No Adı-Soyadı V1
40000310 Ayşe N. Ayaz 21
40010005 Sıtkı D. Eke 21
40010802 Funda Uz 24
40010918 Baymuhammet Kakabayev
40020180 Tahsin Topaç 22
40020190 Alper Kılıç
40020191 Mehmet A. Kozan
40020199 Enes Akgün 27
40030207 Yasin Demir 37
40030212 Rıfat O. Ağan 23
40030219 Selçuk Çelebi 41
40030237 Furkan Başkurt 47
40030238 Fatih Önal 66
40030247 Mustafa A. Pişirici 10
40030257 Ahmet C. Yüksel 43
40030264 Bilge Küpçü 42
40030267 Süleyman T. Gözlükaya 51
40030272 Sinan Sağmanlı 47
40030275 Enes Uğur 39
40030276 Umut Sarıoğlu 75
40030292 Ertuğrul Akbulut 37
40030294 Mehmet G. Demirkıran 25
40030302 Doğan Karaman 52
40030305 Umut Kurttaş 48
40030906 Zahid Saleem 5
40040006 Mustafa B. Karaçay 38
40040028 Hilmi Türe 65
40040049 Erhan Vural 40
40040062 Hatice Kocaöz 35
40040071 Merve Güleryüz 30
40040545 Alaaddin Yaka 74
40050707 Gülçin Özgürbüz 57
40990395 Taylan Tekin 13
40990400 Koray Bilgin 27
40990419 Ali E. Demirhan
990061901 Ayhan Erden 62
990061903 Jülide Tosik 38
ORTALAMA 38.8
STANDART SAPMA 17.4