Professional Documents
Culture Documents
Manual Keshilla
Manual Keshilla
BURIM
I JETËS
BURIMET E SOTME TË ENERGJISË
Burimet e sotme
të energjisë janë
të përtëritshme dhe
jo të përtëritshme
Energjia diellore
Era
Elektriciteti
Energjia
bërthamore
Energjia
gjeotermike Qymyr
Energjia
e ujit
Biomasa Hidrogjen
Gaz natyror
Nafta dhe
Energjia nënproduktet e saj
diellore Qymyr
ENERGJIA ENERGJI
E PËRTËRITSHME JO E PËRTËRITSHME
Energjia
Energjia e erës bërthamore Gaz natyror
Energjia gjeotermike
Ç’ËSHTË ENERGJIA?
Transformimet e energjisë
Energjia
energji kimike energji e lëvizjes
është aftësia
për të kryer
punë. energji e rrezatimit energji kimike
Zjarri
Zbulimi i zjarrit ndryshoi jetën e njerëzve, duke
u shndërruar në burimin e parë të kontrollueshëm të energjisë.
Ai perdorej për ngrohje, gatim si dhe për t’u mbrojtur nga egërsirat. Më pas
zjarri shërbeu edhe për të ndërtuar mjete më të mira për punë dhe gjueti.
Era
Rreth 5000 vjet më parë, njerëzit filluan të ndërtonin
barka me vela, të cilat shfrytëzonin energjinë e erës
për të levizur. Kështu era ishte burimi i parë i energjisë
që u përdor për transport. Më pas, rreth 2500 vjet më
parë, energjia mekanike e erës filloi të përdorej për të vënë në levizje rrotat e mullinjve
të parë me erë për bluarjen e drithit dhe nxjerrjen e ujit nga nëntoka.
Uji
Energjia mekanike e ujit u përdor fillimisht për të
vënë në levizje rrotat e mullinjve me ujë dhe më
pas në prodhuesit e parë të elektricitetit.
ELEKTRICITETI
A e dini se...
t 3SZNBFMFLUSJLFMÑWJ[NFTIQFKUÑTJOÑFESJUÑTLNT
t /FWPKJUFONJMKBSEÑFMFLUSPOFQÑSUÑOEF[VSOKÑMMBNQÑUÑ[BLPOTINFQÑSTFLPOEÑUÑWFUNF
t 5PNBT&EJTPOOEÑSUPJDFOUSBMJOFQBSÑUÑFOFSHKJTÑFMFLUSJLFNÑOÑ/FX:PSL
SHKENCETARË TË ELEKTRICITETIT
Nafta, gazi natyror dhe qymyri janë lëndë djegëse fosile. Quhen kështu, sepse rrjedhin prej 300
miljonë vjet më parë në Erën Paleozoike, si pasoje e depozitimit në fund të oqeanit të fosileve të
gjallesave të thjeshta njëqelizore dhe komplekse. Mbi to u vendosën sedimente dhe shkëmbinj, nën
presionin e të cilëve karboni u shndërrua në qymyr, naftë dhe gaz natyror me kalimin e shekujve.
Ky është edhe shkaku që këto lëndë kanë në përbërjen e tyre zinxhirë atomesh karboni, duke qenë
se rrjedhin prej përbërjesh organike.
Rërë
Depozita nafte,
gazi natyror dhe
Rërë qymyri
Fosile organizmash
Avantaz he D i s ava nt a z h e
Energjia termike e prodhuar nga djegia e Burimet e lëndëve fosile janë drejt shterimit.
lëndëve fosile është e madhe. Djegia e tyre sjell si pasoje emisione të larta ndotëse të gazeve
Burimet e tyre kanë shpërndarje pothuaj të serë, të cilat shkaktojnë ngrohjen globale dhe shiun acid.
kudogjendshme. Çmimi i naftës, gazit natyror dhe qymyrit është duke u rritur
Lëndët fosile janë lehtësisht të përherë e më shumë, meqënëse është rritur kërkesa për
transportueshme, nëpërmjet autobotesh, energji dhe rezervat po mbarojnë.
anijesh ose trenash. Manovrimi me këto burime energjie është i rrezikshëm, sepse
kanë veti të larta shpërthyese.
A e dini se...
t (B[JOBUZSPSOVLLBFSÑ&SBRÑFLBSBLUFSJ[POÑTIUÑQBTPKFFTVCTUBODÑTRÑJTIUPIFU
OÑQÑSQVOJN
OÑNÑOZSÑRÑUÑOVIBUFUSSF[JLVOÑSBTUSSKFEIKFKF
OÑQ
Energjia
bërthamore
Atomi është një grimcë që përbëhet nga bërthama (ku bëjnë pjesë protonet me ngarkesë pozitive
dhe neutronet pa ngarkesë) dhe elektronet (ngarkesë negative), të cilat rrotullohen rreth
bërthamës. Grimcat e bërthamës janë të lidhura me forca tepër të forta me njëra tjetrën, që quhen
forcat bërthamore.
Energjia e bërthamës është ajo që mban të qendrueshëm atomin.
Për ta shfrytëzuar energjinë bërthamore, duhet të çlirohet nga atomi. Ka dy menyra për ta çliruar:
• Bashkimi atomik
Energjia e diellit prodhohet nga kombinimi i
atomeve hidrogjen në një atom heliumi, nga
ky bashkim çlirohet nxehtësia dhe drita që
lëshon dielli.
• Zbërthimi atomik
Zbërthimi është procesi i ndarjes së një atomi
në dy atome më të vegjël.
Këtyre dy atomeve nuk u nevojitet e gjithë
sasia e energjisë së atomit të madh, prandaj
energjia e mbetur clirohet si nxehtësi dhe
rrezatim.
ENERGJI TË PA RIPËRTËRITSHME
Energjia
bërthamore
Avantazhe
Energjia bërthamore është energji e pastër, pa
emisione ndotëse të gazeve serë.
Centralet bërthamorë kanë efiçiencë të lartë.
Energjia bërthamore është e pavarur nga kushtet Centralet bërthamore (nukleare) përdorin zbërthimin
atmosferike, ndryshe nga energjitë e rinovueshme
nuklear për prodhimin e elektricitetit. Nëpërmjet
D i s avant a z h e
ndarjes së atomeve të Uraniumit (element radioaktiv)
Lëndët reaktive janë burime të paripërseritshme,
një ditë ato do të shterin. në 2 atome më të vegjël, energji shtesë çlirohet si
Menaxhimi i mbetjeve radioaktive është i nxehtësi, duke shërbyer kështu si burim energjitik për
vështirë, rrezatimi i tyre vazhdon për mijëra vjet, centralin.
i cili është i rrezikshëm për shëndetin.
Lëndët reaktive kanë veti të lartë shpërthyese, që
sjell rrezikshmëri të lartë të aksidenteve të Zbërthimi radioaktiv lëshon nxehtësi për të krijuar
mundshme dhe të sulmeve terroriste të avullin brenda reaktorit. Avulli vë në levizje turbinën,
centraleve bërthamore. kjo lëvizje i transmetohet boshtit të gjeneratorit, i cili
Ndërtimi i centraleve bërthamore është relativisht
prodhon elektricitet. Avulli qarkullon në një cikël për t’u
i kushtueshem.
ripërdorur përsëri.
A e dini se...
t /ÑQSJMMUÑ
QÑSTILBLUÑOKÑQBLVKEFTJFOÑOKÑDFOUSBMCÑSUIBNPSOѱFSOPCJM
OEPEIJBLTJEFOUJNÑ
/
JNBEICÑSUIBNPSJUÑHKJUIÑLPIÑSBWF
RÑTILBLUPJNJKÑSBUÑWEFLVSEIFUÑQMBHPTVSOÑ3VTJEIFOKÑQKFTFUÑ
JNB
NJSÑUÑ&WSPQÑT1BTPKBUÑLÑUJKBLTJEFOUJWB[IEPKOÑUÑFL[JTUPKOÑFEIFTPU
QÑSTILBLUÑSSF[BUJNJUSBEJPBLUJW
NJSÑ
t /KÑUPOVSBOJVNOBUZSPSNVOEUÑQSPEIPKÑNJMKPOÑL8IFOFSHKJFMFLUSJLF
FLVJWBMFOUFNFEKFHJFOF
/
NJKÑUPOÑRZNZSPTFNJKFGVDJOBGUÑ
NJKÑ
t /ÑCPUÑFL[JTUPKOÑSSFUIDFOUSBMFCÑSUIBNPSF
RÑNCVMPKOFUÑOFWPKÑTCPUÑSPSFQÑSFMFLUSJDJUFU
/
Energjia
dhe
mjedisi
Energjia është burimi i jetës, por prodhimi i saj nga
lëndët djegëse fosile lë një gjurmë sinjifikante në
• Efekti “serë”
Keni qenë ndonjëherë në një serë ashtë mund të jetë ftohtë, por
brenda saj bimët rriten në ngrohtësi.
tmosfera e planetit tonë i bën kurth rrezatimit diellor, duke mos e
lejuar të largohet plotësisht nga oka. Njëlloj si xhamat e qelqit të
serave, molekula të disa gazeve dioksid karboni
, okside azoti N x, avuj uji,metan, etj e
thithin energjinë diellore, duke e mbajtur
peng në atmosferë. Këto quhen gaze
sere pikerisht për këtë veti. Pa efektin
serë , atmosfera do të ishte një planet i
ftohtë, pa jetë.
Energjia
dhe
mjedisi
• Ngrohja globale
Ngrohja globale është rritja e temperaturës mesatare të Tokës, si
pasojë e pranisë më të madhe të “gazeve serë” në atmosferë, të cilët
shërbejnë si një “jorgan i ngrohtë ” për planetin tonë.
Ashtu siç mund të kuptohet, edhe ngrohja globale është një pasoje e
aktivitetit njerëzor, sidomos e përdorimit të lëndëve fosile.
N AT ITH K TO M SI R, KOH
T SHTIRA E RESIN LANETIN TON
rim t fo i o t ri
a ti o ot t
far m t r t
ENERGJIA DHE MJEDISI
Energjia
dhe
mjedisi
KËSHILLA PËR TA
KURSYER ENERGJINË:
Elektriciteti
Q N N Q N N
HEC FIER HEC KOMAN HEC A DE S HEC B SHAT
▼=295 M ▼=170M ▼=76M ▼=21M
H=128M H=96M H=53M H=17M
N=500MW N=600MW N=250MW N=80MW
E=1.8 Miliarde kwh M2 E=2.06 Miliarde kwh M2 E=1.0 Miliarde kwh M2 E=33.0 milion kwh M2
W=2.7 Miliarde M3 ujë W=450 Milione M3 ujë W=580 Milione M3 ujë W=0
Granit-Diabaz Gëlqeror Gëlqeror Argjile-Zhavor
Ku: ▼=Niveli normal i Liqenit Burime më të fuqishme në prodhimin e 2.8miliard m3 ujë, duke i dhënë mundësinë
energjisë elektrike janë tre hidrocentralet e atij të ketë një rregullim vjetor të prurjeve
H=Rënia e nivelit normal(hashi)
kaskadës së lumit Drin: Vau i Dejës, i mesatare vjetore shumëvjeçare prej
Komanit, dhe i Fierzës me fuqi 220m3/sek.
N=Fuqia e Vendosur
respektivisht,250MW,600MW,500MW. Hidrocentrali i Komanit, që vjen menjëherë
E=Energjia Mesatare Fuqia e tyre përbën rreth 80 përqind të pas tij, ka një liqen me volum 600milion m3
fuqisë së instaluar të përgjithshme të ujë, me rregullim javor. Pas tij vjen
W=Volumi i Liqenit
sistemit elektroenergjitik. rezervuari i hidrocentralit Vau Dejës me
Formacioni Gjeologjik Hidrocentrali i Fierzës mbi lumin Drin ka 500 milion m3 ujë, po me rregullim javor.
një rezervuar në të cilin grumbullohen
hidrocentrali “vau dejës”
idrocentrali i aut të ejës u ndërtua në vitin Që nga viti 1971-2008 energjia e prodhuar
. Në tetor të vitit është vënë në në total është: 32 334 000 000 kwh
është vënë në punë Agregati . Në mars të Ndërsa orët e punës në total janë 852 815 orë.
vitit është vënë në punë Agregati dhe ehabilitimi i Agregateve dhe ajisjeve
Energjia diellore
E
Energjia e rrezatimit diellor mund të shndërrohet në
forma të tjera energjie, si:
• Elektricitet
• nergji ter ike
• nëper jet paneleve otovoltaike
• nëpërmjet kolektorëve
që e shndërrojnë rrezatimin diellor
termike, të cilet
drejtpërdrejt në energji elektrike
shërbejnë për ngrohjen e
ujit në banesa si dhe për
Uji ngrohet duke
ngrohjen e hapësirave, në kembyer nxehtesi neper
tubat e kolektorit
rastin e serave.
Avantaz h e D i s ava nt a z h e
Energjia diellore është e pastër. Panelet diellore janë të kushtueshme.
“Lënda e parë” është falas. Rrezatimi diellor ndryshon në orë të ndryshme të ditës, ditë dhe
Dielli është i “përtëritshëm”. stinë të ndryshme të vitit, pra prodhimi i energjisë nuk është konstant.
A e dini se...
t Një ton silikon i përdorur në panelet fotovoltaike prodhon energji sa djegia e 500 mijë ton qymyr.
t Energjia e rrezatimit diellor që bie në tokë brenda një ore është e mjaftueshme për të plotësuar kërkesën
botërore për energji për një vit.
t /ÑWJUJOOKÑBFSPQMBOøVUVSPJNFTQÑSNFT4IUFUFWFUÑ#BTILVBSBEVLFQÑSEPSVSWFUÑNFOFSHKJOÑ
diellore, pa asnjë lloj lënde djegëse.
Ç’ËSHTË ENERGJIA?
Energjia e ujit
E
Energjia mekanike e ujit shndërrohet në energji
E
elektrike në disa aplikime:
el
Avantaz he
Energjia hidrike nuk prodhon ndotje.
“Lënda e parë” është falas.
Uji qarkullon në natyrë dhe nuk shteron kurrë.
D i s avant a z h e
Digat e hidrocentraleve, centralet e valëve dhe të
zbaticave në oqean janë të kushtueshme.
Prodhimi i energjisë varet nga kushtet atmosferike.
Ndërtimi i një dige ndikon negativisht në ekosistemin
përreth, megjithëse ky impakt është relativisht i vogël.
Po kështu ndërtimi i centraleve në oqean ndikon në
ekuilibrin e jetës së gjallë.
A e dini se...
t 1ÑSUÑQSPEIVBSOKÑ
L8IFOFSHKJFMFLUSJLF
OFWPKJUFOUÑSSKFEIJO
OÑQÑSOKÑIJESPDFOUSBM
SSFUIMJUSBVKÑ
Ç’ËSHTË ENERGJIA?
Energjia
gjeotermike
Energjia termike e ujit të nxehtë që buron nga thellësia e tokës shërben si gjenerues i
energjisë elektrike në centralet gjeotermike.
B RIMI
HIDROTERMIK
Shkarkimi i Rezervuari
gjeotermik Shkarkimi i
ujit të ftohtë
ujit të ftohtë
Avantazhe
Energjia gjeotermike është e pastër. A e dini se...
“Lënda e parë” është falas.
Është energji e përtëritshme. t /ÑWJUJO
OKÑIPUFMOÑ
0SFHPO4)#"SFBMJ[POUF
D i s avant a z h e ngrohjen duke përdorur
Burimet gjeotermike janë të rrallë. eenergjinë gjeotermike nga
Kostoja e shpimit të puseve gjeotermike është e lartë.
CVSJNFUFOYFIUBOÑOUPLÑTPSF
CV
Prej këtyre burimeve ndonjëherë dalin gaze të dëmshëm,
të cilët janë disi të vështirë për t’u kontrolluar. NCJUÑDJMBUJTIUÑOEFSUVBS
N
Ç’ËSHTË ENERGJIA?
Energjia e erës
• Turbinat me
erë, ku forca e erës
vë në levizje fletët
e turbinës, duke
gjeneruar kështu
energji elektrike.
Avantaz he
Energjia e erës është e pashtershme.
“Lënda e parë” është falas.
Është burim i pastër energjie.
Fotosintezë Frymëmarrje
bimore
iomasa është pjesë përbërëse e ciklit të karbonit.
Frymëmarrje
jegia e saj garanton nivele të qendrueshme të shtazore
Karbon
karbonit në atmosferë. organik
Frymëmarrje
Dekompozim Organizma të vdekura rrënjësh
dhe mbeturina
Oqeani
Foslie dhe lëndë djegëse fosile
Ava nt a z h e
Biomasa prodhohet në vazhdimësi dhe është
lehtësisht e sigurueshme.
“Lënda e parë” nuk është e kushtueshme.
A e dini se... Nëse nuk do të përdorej si lëndë djegëse, do të
depozitohej si mbeturinë.
t #JPNBTBÑTIUÑCVSJNLSZFTPS D i s ava nt a z h e
FOFSHKJFQÑSWFOEFOÑ[IWJMMJNTJ Djegia e biomasës çliron disa gaze të dëmshëm,
megjithëse në sasi minimale.
#SB[JMJEIF,JOB"UPQÑSEPSJO Jo gjithmonë është e mjaftueshme sasia e biomasës që
kemi në dispozicion për djegie, pra duhen sasi tepër të
LBMMBNTIFRFSJOEIFQMFIVOPSHBOJLTJ
mëdha për të prodhuar një kapacitet të caktuar elektrik.
MÑOEÑEKFHÑTFQÑSLÑUPDFOUSBMF Ndonjëherë përdoren edhe drithëra.
ELEKTRICITETI
Në disa lëndë, elektronet e lirë mund të lëvizin me lehtësi, për shkak të lidhjes së dobët me
bërthamat e tyre. Këto lëndë përcjellin rrymën elektrike dhe quhen përcjellës. Përcjellës të mirë
janë metalet, uji, etj. Nga ana tjeter, disa lëndë të tjera nuk e rrymën dhe quhen
Njësia matëse e elektricitetit është at në emër të ames att, shpikësit të motorit me avull.
ELEKTRICITETI
Si prodhohet elektriciteti?
ajisja që shndërron energjinë mekanike në
elektricitet quhet gjenerator. Në centralet e
energjisë elektrike, një pajsje që quhet
turbinë vihet në lëvizje nga avulli, gazi
apo uji dhe ia transmeton këtë energji
mekanike gjeneratorit, i cili e
shndërron në elektricitet, në sajë të
fushës elektromagnetike.
entralet e energjisë elektrike
ndahen në
• Termocentrale, në të cilët
elektriciteti prodhohet nga
transmetimi i energjisë mekanike
të avullit ose gazit në energji
mekanike të turbinës. ëto
centrale përdorin si burim energjie
kryesisht energjinë jo të
rinovueshme lëndët fosile ose ato
radioaktive . Në disa raste, si
burim energjie shërben energjia e
rrezatimit diellor, pra energji e
rinovueshme.
• Hidrocentrale, ku
elektriciteti prodhohet
nëpërmjet transmetimit të