Pitanja I komentari iz INSTITUCIJA TARIKATA

derviški redovi i njihov značaj za Osmansko carstvo

• 1. Šta se podrazumijeva pod tarikatom?

• 2. Šta se podrazumijeva pod pojmom „sufizam“?

• 3. Koji su najznačajniji derviški redovi u Osmanskom carstvu?

• 4. Koja su osnovna načela melamijskih redova?

• 5. Šta karakteriše pokret Šejha Bedredina?

• 6. Na kojim osnovama je zasnovan bektašijski red?

• 7. Po čemu je poznat mevlevijski red?

• 8. Kakav su uticaj imali derviški redovi u Bosanskom ejaletu?

(1) Prije nastanka osmanske države u punom državnom kapacitetu, sufizam je uveden kao način
prakticiranja islama, te je bio prihvaćen kao punopravna sljedba pravovjernog
islama.Skupine sufija su funkcionirali u vidu derviških tarikata sa ustanovljenom
hijerarhijom. Brojni tarikati su nastali izvan granica Osmanskog carstva, ali su našli
sljedbenike u njemu.Derviši su činili duhovno jezgro turkmenskih plemena.Tarikat je plan i
program te metod i režim nekog sufijskog rada.Idejni sistem i način života zasnovan je na
šerijatu, kako ga je prihvatao neki vjerski vođa, koji je bio osnivač tarikata. Njihovi sljedbenici
su bili derviši.

(2) Pod pojmom sufija podrazumijeva se osoba koja je postigla duhovno usavršavamje. Sufizam
je islamska nauka koja se bavi odgojem duše(nefs) i čišćenjem srca (kalb). Sufizam ima za cilj
uklanjanje svih zastora između sufije i Gospodara.

(3) Najznačajniji priznati redovi bili su: nakšibendijski, mevlevijski i halvetijski.Poklonici ovih
redova su se nastanjivali po gradovima, gdje su obezbjeđivali i podmladak. Svaki red je imao
svoju nošnju i svoju kapu,svoj način recitovanja i svoju ceremoniju. Postoji 12 priznatih
redova, osim tri najvaženija i slijedeći:kaderijski, jesavijski, rufajiski, čištijski, bedevijski,
kubravijski, suhraverdijski, šazilijski i desukijski

(4) Zanimljivu ulogu imao je mevlevijski derviški red, čiji je osnivač bio čuveni Dželaludin Rumi,
jedan od najvećih mističkih pisaca u svijetu. On je sjedinjavao tradicije igrajućih babaijskih
derviša i duboki misticizam melamija.Vremenom se razvila „Mevlenina tradicija“ sadržana u:
 s‘emi, muzici i igri, što je postala glavna ceremonija mevlevija.Prvo središte ovog reda bilo je
u Konji, ali značajan broj mevlanijskih tekija je osnovan i u drugim gradovima.Mevlevijski red
podržavan je od strane brojnih sultana, te se ovaj red razvio u tarikat koji je imao brojne
pristalice među vladajućim slojevima. Svim mevlevijskim tekijama upravljao je čelebija, čije
sjedište bilo u Konji.

(5) Bilo je onih redova i pokreta koji su se suprostavljali određenim pojavama u Carstvu, pa i
samim sultanima. Takav je bio pokret Šejha Bedredina. To je poktet koji je bio značajan sa
društveno političkog i kulturnog stanovišta. Šejh Bedredin je bio kazasker i podržavao je
princa Musu u borbi sa Mehmedom I, koji ga je iz Rumelije protjerao u Nikeji. Bio je veliki
učenjak i mistik. Po svojim dijelima iz teologije spada u velike učenjake.Bedrudinov
misticizam vodio je porijeklo od Ibn al Arabija. On nije vjerovao u sudnji dan i sva načela
ortodoksnog islama. tumačio je islam kao ezoteričar, zbog čega je bio osuđen od strane
uleme.Bedredin je imao svoje sljedbenike širom carstva, koji su bili buntovni i radkalni te se
njihovo djelovanje motrilo od strane carske uprave.

(6) Važnu ulogu među tarikatima imao je bektašijski red. Osnivač istoga je Hadži Bektaš. On je
širio svoju misiju u Anadoliji, te se rasprostranio među turkmenskim plemenima. Ovaj red je
postao janjičarski tarikat, te je šejh biran iz janjičarskog korpusa.Kasnije će se ovaj red
proširiti i u Rumeliji, kao i brojnim drugim provincijama Carstva. Bektašijstvo je odigralo
krupnu ulogu u širenju islama kod starosedilačkog hrišćanskog stanovništva Bektašije su se
liberalno odnosili prema svim vjerama, dozvoljavali su da se pije vino, da se žene pojavljuju
bez feredže i da se u društvu miješaju sa muškarcima, a sve kako bi se pridobili hrišćani i u
što većem broju prešli na islam.

(7) Čelebije su imale veliki uticaj ne samo kod pripadnika svog reda, već uopšte kod naroda, što
nije išlo u prilog osmanskim vlastima. Šejhovi iz Konje birali su starješine ostalih tekija, ali
saglasnost na njihove odluke davali su šejhulislam i sultan.Mevlevijske tekije u velikim
gradovima vršile su ulogu kulturnih središta. Posebna pažnja posvećivana je umjetnosti, koja
je shvatana kao oruđe misticizma.S‘ama je ritualna igra, a posebna je bila božanska
mevlevijska muzika.U tekijama su se tumačila Mevlanina djela pisana na persijskom jeziku, a
posebno Mesnevije. U tekijama se proučavao misticizam. Nekoliko je značajnijih učenjaka
koji su se bavili komentarima Mesnevija. Mevlevijetstvo je dalo značajan doprinos razvoju
osmanske književnosti i kulture uopće u Osmanskom carstvu.

(8) Tarikati-derviški redovi su se ukorijenili i širili na prostoru Bosne. Prva registrirana ustanova
tarkata u Bosni bila je Mevlevijska zavija na Bentbaši u Sarajevu iz 1462. godine.Nedugo
nakon toga, Sarajevo postaje centar šejhova i derviša, učenjaka i pjesnika. Brzo se razvijaju
brojni redovi među kojima i oni najznačajniji: nakšibendijski, halvetijski, mevlevijski, te
kasnije bektašijski.Najviše tekija u BiH je u Sarajevu (11), Travniku (3),Mostaru (2)
Foča(2),Visoko(2), Konjic(2), po jednu u:Pruscu, Fojnici, Seonici, Višegradu, Rudom, Bijeljini i
Tuzli.I u drugim većim bosanskim gradovima imjestima širili su se i razvijali navedeni tarikati,
gdje su izgrađene brojne tekije, u kojima su se obavljali razni vjerski i tradicionalni rituali, koji
su postali dijelom važne vjerske (islamske) tradicije.Tarikati-drviški redovi, šejhovi i derviši su
doprinijeli širenju islama diljem Osmanskog carstva, pa tako i Bosanskog ejaleta. Osim toga,
derviški redovi su doprinijeli utemeljenju nove kulture, zasnovane na orijentalnim
vrijednostima i načelima, koja je predstavljala spoj vjere, tradicije, kulture i nauke.

- tarikat- Riječ tarikat (arapski: ‫طرق‬, put) nakon sistematizacije tesavvufa, postala je naziv
pod kojim su se podrazumijevale manje ili više organizirane skupine koje su ispoljavale
određene karakteristične osobine i odlike u oblačenju, načinu činjenja zikra i koje su imali
drugačiji pristup razumijevanju, shvatanju, tumačenju i prihvatanju suština i istina islama.
Pojednostavljeno tarikat je plan i program te metod i režim nekog sufijskog reda. Postoji
dvanaest glavnih tarikatskih redova. Oni se u svom cilju ujedinjuju ali se kod primjene, u
izvjesnim propisima razlikuju. Historija tesavvufa bilježi, zajedno sa ograncima (kolovima)
oko 200 tarikata (koji su se razvili iz 12 originalnih tarikata), a koji nisu ništa drugo do
unekoliko različiti putevi i sredstva za postizanje jednog, istog cilja. Tarikati su se u
islamskom svijetu pojavili početkom trećeg stoljeća muslimanske ere. Nazive nose po
njihovim osnivačima. Oni su podizali i upućivali svoje učenike ka usavršavanju znanja i
djelovanja.

- sufizam- pripada mističkom učenju o islamu. Osobe koje praktikuju ovaj vid islama zovu se
sufije ili derviši.Otprilike sto godina nakon Muhamedove smrti, postojali su pobožni
muslimani, koji su se odricali svakog posjeda, željeli su živjeti jednostavnim životom, a u znak
asketizma odijevali su se u grube vunene haljetke (suf). Neki od njih postali su lutajući
propovjednici, a drugi su živjeli u duhovnim zajednicama u kojima je bilo upadljivo mnogo
žena. Po nekim značajkama, njihov način života podsjeća na kasnije franjevce.Kroz molitvu i
meditaciju sufiji su željeli ponirati sve dublje u Božju ljubav. Molitva sufijske učiteljice iz
osmog stoljeća Rabie al-Adawiyye bila je: "O Bože, ako te obožavam iz straha od pakla, tada
daj neka u paklu izgorim, ako te obožavam radi nade u raj, onda mi ga ne daj. No ako te
obožavam zarad Tebe samoga, ne ustegni od mene Svoju vječnu krasotu!"

- derviš- izraz je koji označava muslimanskog mistika, tj. sljedbenika sufizma, mističkog
učenja o islamu.

- šejh- izraz je koji označava islamskog mistika, tj. sljedbenika sufizma, mističkog učenja o
islamu.

- hatib- je imam koji vazi hutbu u podnevnom namazu koji se klanja petkom (džuma). Osoba
mora biti muškarac koji je ušao u pubertet. Također je potrebno da hatib u toku obavljanja
ove dužnosti ispunjava uslov fizičke čistoće, da ima abdest.
- mistik- je ekstatično stanje u kojem se u unutrašnjem osjećaju pojedinca objavljuje
neposredna božja prisutnost. Misticizam je i vjerska doktrina, koja tajanstveno iskustvo
sjedinjenja s božanstvom pretpostavlja svakom racionalnom uvidu. Mistik je produhovljena
osoba koja vlastitim naporom, kroz doživljaj neposredne božje prisutnosti, dolazi do
spoznaje o postojanju Boga.

- tekija- Tekija je islamska ustanova u kojoj se okupljaju, borave i vrše vjerske obrede derviši
(sufije).

U Bosni i Hercegovini pojavljuju se dolaskom islama u 15. vijeku, mada su neke izgrađene i
prije dolaska Osmanlija poput Mevlevijske tekije na Bembaši koju je izgradio Isa-beg
Ishaković 1461. Riječ tekija je perzijskog porijekla: tekke.

Tekije su građene na ulazu u grad odnosno kasabu i često su predstavljale prvi izgrađeni
objekat. Gradili su ih derviši, najčešće šejhovi. Služile su i kao mjesta za odmor ili prenoćište
za putnike namjernike.

Kometar :
Sufizam je jedna od najljepših ostavština islama koji pokšava da što ljepšoj formi kroz
muziku ples ritmova I zikri preblizi čovjeka sa svojim stvoriteljem